Katı Ahır Gübresi Dağıtma Makinaları Genel Özellikleri

2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
Katı Ahır Gübresi Dağıtma Makinaları Genel Özellikleri
Emrah KUġ1, Yıldıran YILDIRIM1
1
Atatürk Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, 25240-Erzurum
[email protected]
Özet: Günümüz tarımında, kimyasal gübre uygulama ve pestisitlerin zararlı etkilerinden dolayı
organik gübre kullanımına rağbet gittikçe artmaktadır. Organik gübreleri veya diğer bir deyiĢle
doğal gübreleri, sıvı, katı ve mineral organik gübreler olmak üzere üç grup altında toplanabilir. Bu
gübrelerden özellikle katı ahır gübresi en çok kullanılanıdır. Bu gübrelerin tarlaya uygulanmasında
birçok olumsuzlukla karĢılaĢılmaktadır. Örneğin katı ahır gübresinin tarlaya verilmesinde büyük
sıkıntılar olabilmektedir. Bu gübrenin kötü kokusu, iĢ gücü ve mekanizasyonu bu sıkıntıların baĢında
gelir. Katı ahır gübresinden yararlanmada bazı bölgelerde yaygın bir kullanıma sahip olan ülkemiz,
mekanizasyon kısmında henüz istenilen düzeyde değildir. Katı ahır gübresini tarlaya dağıtmada
mekanizasyondan optimum düzeyde yararlanmak; gübre atma süresini kısa tutar, insan sağlığına
zararlı etkisini azaltır ve bitki besin elementleri için tarla yüzeyinde üniform bir dağılım sağlanmıĢ
olur. Katı ahır gübresinin tarlaya uygulanmasında makina kullanımının önemi dikkate alınarak bu
çalıĢmada katı ahır gübresi dağıtma mekanizasyonuyla ilgili araĢtırma ve geliĢmeler hakkında bilgi
verilmiĢtir.
Anahtar kelimeler: Katı ahır gübresi, gübre dağıtma makinası, kalibrasyon, dağılım düzgünlüğü,
gübre normu.
Factors Affecting Distribution of Manure and Manure Spreading in Solid
Manure Spreaders
Abstract: In modern agriculture, the use of organic fertilizer instead of application of chemical
fertilizer and pesticide because of their harmful effects is increasing in demand. Organic fertilizers
or in the other words natural fertilizers can be counted as liquid, solid or mineral organic fertilizer.
Among these, especially solid manure is the most used. In the application of these fertilizers to
fields, user is come occured with much negativeness. For instance, in the application of solid
manure to field, there could be many hardships. The stench, labor force and mechanization of this
fertilizer are the chief of these hardships. While the use of solid manure is widespread in some
parts of our country, the mechanization is not in the desired level. To utilize of mechanization in
the optimum level on the application of solid manure to the field shortens the fertilizer throwing
time, reduces the harmful effects to human health and provides a uniform dispersion for plant
nourishment elements to the surface of field. In the present study, considering the importance of
use of machinery in the implementation of solid manure, recent information about the researches
and developments related to mechanization of solid manure dispersion are given.
Keywords: Solid manure, manure spreader, calibration, spread uniform, application rate.
GĠRĠġ
Gübrelerin
Tarımsal üretimin sınırlı olduğu bölgelerde doğal
kaynakların en uygun Ģekilde kullanılması son derece
önemlidir. Bu kaynakların daha iyi kullanımı üretimin
geliĢtirilmesini, geliĢen üretim ise verimlileĢtirmeyi
gerektirir (Duhovnik et al., 2006). Tarım alanlarının
verilmesi iĢlemi gübreleme olarak tanımlanmaktadır.
Gübrelemede iki önemli amaç söz konusudur
(Mosaddeghi et al., 2000; Önal, 2006; Rahman et al.,
2009). Bunlardan ilki toprağın bitki besin elementleri
bakımından zenginleĢtirilmesi, ikincisi ise bitkinin
artık geniĢletilemediği ülkemiz tarımında birim alandan
optimum verimi elde etmek, girdilerin optimum
kullanılmasını gerektirmektedir. Bu girdilerin en
önemlilerinden bir tanesi gübrelerdir (Kasap, 1983).
uygun bir Ģekilde geliĢebilmesi için toprağın biyolojik
ve fiziksel özelliklerinin geliĢtirilmesidir. Ayrıca
gübrelemenin, toprağın su tutma kapasitesini
iyileĢtirdiği, toprağı havalandırdığı, erozyona engel
253
insan
veya
makina
gücüyle
tarlaya
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
olduğu
mikroorganizmaların
geçiĢ; Ģerbetten yarı-katıya geçiĢ aniden olmaz. Bu
oluĢmasına sebep olduğu belirtilen faydalar arasında
ve
toprakta
yararlı
geçiĢ sadece katı içeriğine değil, çiftlik hayvanı gübresi
sayılmaktadır (Loehr, 1968; Mancl and Slates, 2005).
Gübrelerin kullanılmasında önemli olan unsurlar;
kullanılan gübre çeĢidi, gübre uygulama normu,
gübrenin uygulama yöntemi ve uygulama Ģekli olarak
tipine,
hayvanın beslenme
diyetine,
yataklık
malzemesinin miktarına ve tipine, yem döküntülerine
ve gübre içerisindeki diğer atık materyaline bağlı
olarak değiĢir (ASAE Standards, 2005).
sayılabilir (Ülger ve ark., 2002; Norman et al., 2008).
Landry (2005) çalıĢmasında, çiftlik gübresinin
optimum kullanımını sağlayacak temel Ģartlardan
birinin uygulama normu olduğunu belirtmiĢtir. Gübre
uygulama yöntemi ve uygulama Ģekli ise gübre besin
içeriği kaybı üzerinde en önemli faktörlerdendir.
Gübrelerin sınıflandırılmasında önemli bir yer tutan
çiftlik gübreleri en önemli gübre çeĢitlerinden biridir.
Çiftlik gübresi hayvancılık yapılan bütün yerlerde
bulunması kolay fakat tarım alanlarına uygulaması
zordur. Bu gübrenin ahırdan depoya iletilmesi,
depodan alınıp tarlaya götürülmesi ve tarlada
dağıtılması çok büyük bir iĢ gücünü gerektirir. Özellikle
ülkemizin birçok yöresinde insan gücüyle dağıtılması,
maliyet ve zaman açısından ekonomik olmadığı gibi;
teknik yönden olan eksikliği de ortaya çıkarmaktadır
(Kasap, 1983; Ülger ve ark., 2002; Önal, 2006). Çiftlik
gübresinin gübre dağıtma makinası ile dağıtımı, elle
yapılan dağıtımdan 7 – 10 kez daha verimli olduğu
bilinmektedir (Long et al., 1993). Bu nedenle
uygulamada, kolay, hızlı ve uygun bir gübre dağılımı
gerçekleĢtirmek için, gübre dağıtma makinasından
yararlanmak gerekmektedir.
1. Katı Ahır Gübresi Uygulamalarında Kullanılan
Tanımlar
ASAE Standartlarında (ASAE Standards, 2005)
çiftlik
gübresi, çiftlik
hayvanları
ve kümes
hayvanlarının katı ve sıvı dıĢkısı olarak tanımlanır. Bu
gübrenin içeriğinde, yataklık materyali, yem artıkları,
su veya toprak bulunmaktadır. Bunların yanı sıra,
sağım merkezlerindeki atık su, kirlenmiĢ süt, kıl, tüy
vb. materyalleri de içerebilir. Çiftlik gübreleri katı ve
sıvı
içeriklerine
bağlı
olarak
farklı
tiplerde
tanımlanabilir. Bazı çiftlik hayvanı türleri ve kümes
hayvanları için doğal gübre tipleri ve katı yüzdeleri
arasındaki iliĢki ġekil 1‟de verilmiĢtir (ASAE
Standards). Çiftlik gübresi, katı ve sıvı olmak üzere iki
ana grup altında veya dört farklı grup altında
toplanabilir. Bunlar; sıvı (sulandırılmıĢ), Ģerbet, yarı
katı ve katı ahır gübresidir. Bir gübre tipinden diğerine
254
Domuz
Kümes
Hayvanı
Besi Sığırı
Süt Ġneği
Toplam Katı Yüzdesi (YaĢ Tabana Göre)
Sıvı
Yarı katı
ġerbet
Katı
ġekil 1. Farklı çiftlik gübresi tiplerinin boĢaltma
karakteristikleri ve toplam katı içerikleri (ASAE
Standards 2005).
Katı ahır gübresi uygulamalarında kullanılan
tanımlardan bazıları aĢağıdaki gibidir.
Gübreleme makinaları, topraktan eksilen mineral
maddeleri karĢılamak, toprağın verimliliğini korumak
ve artırmak için ekim ve dikimden önce, sonra ve ekim
ve dikim esnasında gübrelerin toprağa verilmesi için
kullanılan özel amaçlı makinalardır (TS 12534).
Gübre uygulama normu, birim alan baĢına ton ha-1
veya kg m-2 olarak uygulanan katı ahır gübresi
miktarıdır (Landry, 2005). Gübre debisi, birim alanda
ağırlık esasına göre ifade edilen gübre dağıtma
makinasından çıkan gübrenin kg s-1 veya ton min-1
olarak dağıtıldığı gübre miktarıdır (Landry, 2005).
Maksimum iĢ geniĢliği, doğal gübre dağıtma
makinasının bir geçiĢi esnasında dağıtılan ve dağıtma
makinasının hareket doğrultusuna dik olarak ölçülen
maksimum mesafedir (TS 11453; Landry, 2005).
Gübre dağılım deseni, deney ortamında gübre dağıtma
makinasından toplama kutuları üzerine bir gidiĢte
dağıtılan gübre miktarının histogram grafikle
gösterilmesidir
(TS
11453).
Gübre
dağılım
düzgünlüğü, gübre dağıtma makinasının birim alana
eĢit miktar, aralık ve uzaklıklarda, önceden belirtilen
tolerans sınırları içinde dağılımıdır (TS 11453).
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
Efektif iĢ geniĢliği, üniform bir gübre dağılım
Katı ahır gübresinin araziye uygulanması hem
düzgünlüğü elde etmek için dağıtma makinasının
yararlı hem de zararlı etkilere sahip olabilir. Bu
komĢu geçiĢleri arasında katlama payını çıkaran,
dağıtma makinasının hareket doğrultusuna dik olarak
ölçülen mesafedir (Landry, 2005). Efektif iĢ geniĢliği
ile ilgili diğer bir tanım, gübre dağıtma makinasının bir
gübreler, toprakta mikrobiyal aktivitelerin yanı sıra
toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini de
etkilemektedirler. Ürün verimini arttırabilir ve önemli
bir besin kaynağı olabilirler (Larney et al., 2000;
gidiĢ ve dönüĢte gübrelediği alan üzerinde, varyasyon
Marinari et al, 2000; Egrinya et al., 2001; Landry,
katsayısının % 35 ve daha düĢük olduğu durumlarda
saptanan, gübre dağıtma makinası eksenleri arasında
kalan en büyük uzaklıktır (TS 11453).
Boyuna dağılım düzgünlüğü, gübre dağıtma
makinasının hareket doğrultusu boyunca gübre
uygulama normunun sabit kaldığı veya gübre dağıtma
2005; Landry et al., 2006). Bunların yanı sıra, katı ahır
gübresi araziye düzenli ve kontrollü olarak verilmezse
zararlı etkilere de sebep olabilirler (Cogger, 2005;
Rahman et al., 2009). Bu zararlara su kaynaklarının
kirlenmesi ve toprak kalitesinin bozulması örnek
verilebilir (Lea et al., 1982; Young and Rainelli, 1991;
makinasının
Eghball, 2003; Landry, 2005).
hareket
doğrultusunda
efektif
iĢ
Bu nedenle katı ahır
geniĢliğine eĢit mesafedeki gübre dağılımıdır. Bu
durumda, eğer debi değiĢirse, hareket doğrultusu
boyunca gübre dağılım düzgünlüğünün bozulmaması
için makina ilerleme hızı uygun Ģekilde değiĢtirilmelidir
(TS 11453; Landry, 2005). Boyuna varyasyon
gübresinin araziye uygulanmasıyla ürünler tarafından
en uygun organik dönüĢümünü anlamak için, toprak –
ürün – gübre iliĢkisini yöneten parametrelerin
karmaĢık ağını iyi anlamak gerekir (Landry, 2005).
Katı ahır gübresi, toprak için organik materyal
katsayısı, makinanın hareket doğrultusu boyunca
dağıtılan gübre miktarının varyasyon katsayısıdır.
kaynağı olarak değeri göz ardı edilemez boyutlardadır.
Hayvancılığın yapıldığı her yerde bulunması kolay olan
Boyuna varyasyon katsayısı uygulanan gübrenin
boyuna dağılım düzgünlüğünü değerlendirmek için
kullanılır (Landry, 2005).
Enine dağılım düzgünlüğü, gübre dağıtma
makinasının hareket doğrultusuna dik yönde en uzak
iki nokta arasındaki dağılım görünümü ve gübre
uygulama normunun sabit kaldığı derecedir (TS
11453; Landry, 2005). Enine varyasyon katsayısı ise
uygulanan gübrenin enine dağılım düzgünlüğünü
belirlemek için kullanılır (Landry, 2005).
bu gübre değerli bir bitki besin kaynağıdır. Özellikle
toprağı iyileĢtirici yanının olması, kimyasal gübrelerin
zarar verebildiği toprak yapısını kendi özüne
döndürebilmektedir (Marinari et al., 2000; Egrinya et
al., 2001; Ülger ve ark., 2002; Landry, 2005). Katı ahır
gübreleri iyi bir Ģekilde korundukları ölçüde, azot,
potasyum, fosfor vb. gibi besin elementlerini bitkinin
yararlanabileceği forma dönüĢtürülerek kullanılması
kolaylaĢtırılır. Bu gübrelerin içeriğinde fosfor oranı
dıĢındaki bütün besin elementleri toprağın ihtiyaç
duyduğu ölçüdedir. Katı ahır gübresinin ürün ve
2. Katı Ahır Gübresi ve Kullanım Olanakları
Katı ahır gübresi, diğer bir deyiĢle çiftlik gübresinin
toprak için önemli faydaları; verimi büyük oranlarda
arttırılması ve devamlılığının sağlanması, toprağı bitki
besin elementlerince zenginleĢmesi ve bu elementlerin
ana bileĢenleri, dıĢkı, idrar, yatak materyali, yem
artıkları ve sudur (Landry, 2005). Ayrıca Erol ve
Dursun (1998), çiftlik gübrelerini ahırda kullanılan
gübre temizleme yöntemine göre sınıflandırmıĢtır.
Buna göre; hayvan barınağında gübre temizleme
yöntemi sadece katı gübreye yönelikse elde edilen
gübreye katı ahır gübresi denilir. Alt kısmına idrarı
geçiren katı artıkları geçirmeyen ızgaralı sistemden
elde ediliyorsa Ģerbet ve idrar, katı dıĢkılar, yem
artıkları, ot parçaları, yataklık malzemesi vb
materyallerin tümü bir çukurda toplanıyorsa buna da
sıvı ahır gübresi olarak tanımlamıĢtır.
255
bitkiler tarafından kolay alınabilmesinin sağlanması,
toprakta humus oluĢumu, toprak ısısının arttırılması ve
toprağın su tutma ve su geçirme yeteneğinin
iyileĢtirilmesi olarak sıralanabilir. Ayrıca katı ahır
gübreleri organik bir materyal olarak agroteknik ve
ekonomik açıdan büyük avantajlar sağladığı için
ülkemizin birçok yerinde de kullanılmaktadır (Ülger ve
ark., 2002).
Katı ahır gübresi dağıtımında maksimum ölçüde
verim almak için dağıtma makinaları ile dağıtımlarının
yapılması gerekmektedir. Bu gübrenin dağıtımında
mekanizasyondan yararlanmak, hem zaman hem de
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
masrafların azaltılması açısından büyük avantajlar
sağlayacaktır.
Fakat
bunların
yanında
dağıtılan
gübrelerin bitki besin içeriklerinden bitkilerin optimum
olarak yararlanabilmesi için, belli baĢlı faktörlerin
bilinmesi ve yöntemlerin uygulanması gerekmektedir.
Diğer bütün gübreler gibi katı ahır gübresinin
Katı ahır gübresi dağıtma makinalarının iĢlevi,
gübreyi
taĢımak,
belirli
büyüklükteki
partikül
büyüklüklerine parçalamak ve tarlaya belirlenen
tarlaya uygulanmasında bu gübrelerle ilgili bazı
özelliklerin bilinmesini gerektirmektedir (Bernacki et
al., 1972; Ülger ve ark., 2002). Örneğin katı ahır
gübresi yoğunluğunun, gübrenin nem içeriğine bağlı
olduğu bilinmelidir. Ayrıca katı ahır gübresinin adezyon
ve sürtünme katsayıları değeri, gübrenin nem içeriğine
ve özgül basıncına göre değiĢir (Ülger ve ark., 2002).
(a)
Gübredeki sap-saman oranının artması sürtünme
katsayısını arttırıp, özgül basınç ve nem içeriğini
azaltmaktadır.
Katı
ahır
gübrelerinin
hacim
ağırlıklarının 300 – 900 kg m-3, sürtünme katsayılarının
tahta üzerinde 0.33 – 0.70, sac üzerinde ise 0.85 – 1
arasında değiĢmektedir (Bernacki et al., 1972; Ülger
ve ark., 2002). Katı ahır gübresi özelliklerinin bilinmesi
hem dağıtma makinası üzerinde hem de gübrenin
tarlaya verilme yöntemi üzerinde etkilidir.
3. Katı Ahır Gübresi Dağıtma Makinaları
Joseph Kemp tarafından 1865‟te icat edilen vagon
tip bir gübre dağıtma makinası patenti alınan ilk
mekanik gübre dağıtma makinasıdır. Ġlk sonsuz
besleme ünitesi ise 1877‟de ticari olarak ilk kez satıĢa
sunulmuĢtur. Bu makina, bir Ohio çalıĢanı olan Joseph
Oppenheim tarafından geliĢtirilmiĢtir (Stone and
Gulvin 1977). Ġlk katı gübre dağıtma makinalarından
sonra yapılan çalıĢmalar, bu makinaların gübreyi
araziye dağıtmasında; elle yapılan uygulamaya göre
zaman, ekonomi, tarlada dağıtım kolaylığı ve dağıtım
düzgünlüğü açısından üstünlüğü bu makinaların
geliĢtirilmesine
olanak
sağlamıĢtır.
GeçmiĢten
günümüze bu makinaların yaygın olarak iki tipi
kullanılmaktadır (TS 11452; Kasap, 1983; Erol ve
Dursun, 1998; Ülger ve ark., 2002; Önal, 2006);
a. Yandan dağıtıcılar
b. Arkadan dağıtıcılar
Sınıflandırmada yukarıda adı geçen dağıtma
makinalarına ek olarak üçüncü ve bazen de dördüncü
bir tip eklenebilmektedir. Bu makinalar; diĢli döner
tablalı dağıtıcılar, ön yandan dağıtmalı dağıtıcılar,
santrifüj dağıtıcılar vb. Ģekilde sayılabilir.
(b)
ġekil 2. Katı ahır gübresi dağıtıcıları; (a) yandan
dağıtmalı, (b) arkadan dağıtmalı dağıtıcılar.
oranlarda dağıtımını sağlamaktır. Bu iĢlevleri yerine
getirecek dağıtma makinası ana elemanları; kasa veya
taĢıma arabası, besleme ünitesi, parçalama ve
dağıtma ünitesi (dağıtma tamburu) ve transmisyon
sistemi olarak sayılabilir (Bainer et al., 1963; Kasap,
1983; Ülger ve ark., 2002; Önal, 2006). TaĢıma
arabası ahĢap veya sacdan yapılıp, kapasiteleri 2 – 18
ton arasında değiĢebilmektedirler. TaĢıma arabası bir
veya iki dingilli olabilmektedirler. Bir dingilli taĢıma
arabası, kullanımı kolay, manevra yeteneği iyi,
yapılarının basit olması ve traktör çeki kancasına
bindirilerek patinajın azaltılması gibi avantajlardan
dolayı daha yaygın kullanılmaktadır.
Besleme ünitesi, katı ahır gübresini dağıtma
ünitesine getirilme iĢlemini yapan düzendir. Bu ünite,
kasanın taban platformunda kenarlara yataklanmıĢ iki
mil, bu miller arasında çalıĢtırılan zincirlere bağlı
paletler
veya
sürgülerden
oluĢmaktadır.
Ünite,
hareketini ya makina tekerleğinden ya da kuyruk
milinden almaktadırlar (TS 11452; Landry, 2005).
256
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
Kuyruk milinden hareketli dağıtma makinaları daha
gübre parçalanıp dağıtılırken süreklilik oluĢturmak için
çok büyük kapasiteli dağıtıcılardır (Stone and Gulvin,
genellikle sarmal yapıda dizilirler.
1977; Erol ve Dursun, 1998). Kasap (1983) yaptığı
çalıĢmada, hareketini makina tekerleğinden alan
dağıtma makinalarında birim alana dağıtılan gübre
miktarının besleme ünitesinin ilerleme hızına ve
Transmisyon sistemi, traktör kuyruk milinden
ve/veya dağıtma makinası tekerleğinden aldığı dönme
hareketini mafsallı mil, diĢli kutusu, diĢli, zincir diĢli,
zincir ve benzeri mekanizmalar yardımıyla dağıtma ve
yükleme yüksekliğine bağlı olduğunu belirtmiĢtir.
besleme ünitelerine ileten mekanizmadır (TS 11452).
Kuyruk milinden hareketli dağıtma makinalarında ise
dağıtılan gübre miktarı, besleme ünitesi ilerleme
hızına, yükleme yüksekliğine ve makina ilerleme hızına
bağlı
olarak
değiĢtiğini
bildirmiĢtir.
Besleme
ünitelerinin devir sayısı sekiz dakikayı geçmemektedir.
Ġlerleme hızları 0.3 – 2.7 m/min ve dağıtılan gübre
Bu mekanizmada mekanik ve hidrolik etkili mandallar
ile hareket verilmektedir. Tekerlekten hareket alan
dağıtma makinasında tekerleğinin dönmesiyle hareket,
mil – eksantrik üzerinden mandala, buradan mandal
yardımıyla besleme ünitesine hareket veren cırcır
diĢliye
iletilir.
Kuyruk
milinden
hareketli
miktarı ise 0.8 – 2.5 ton/min arasında değiĢmektedir
mekanizmalarda durum hemen hemen aynıdır. Burada
(TS 11452; Erol ve Dursun, 1998).
Dağıtma ünitesi, gübre dağıtma makinasının arka
veya yan kısmına yerleĢtirilen ve besleme ünitesi
tarafından taĢınan gübreyi kendi ekseni etrafında
dönen tambur veya tamburlar yardımıyla parçalayarak
farklı olarak besleme ünitesine hareket ileten milin
çevrilmesi bir helezon diĢli ile sağlanmaktadır (Önal
2006).
Ahır gübresi dağıtma makinalarının gübreyi
dağıtımında temel amaç iyi bir iĢ kalitesi elde etmektir.
tarlaya dağıtan ünitedir (TS 11452). Tambur çevre
hızları 10 – 15 m/s arasında değiĢebilmektedir.
ĠĢ kalitesi ise dağılım düzgünlüğü ile tanımlanır. Diğer
bir deyiĢle tarlada gübrelerin enine ve boyuna dağılımı
Dağıtıcılar, yatay ve dikey dağıtıcılar olmak üzere iki
tiptir. Yatay dağıtma düzeninde tek ya da üst üste
konulmuĢ tamburlardan oluĢmaktadır. ĠĢ geniĢlikleri
makina geniĢliği kadar olup (1.7 – 2 m) daha düzgün
bir dağılım elde edilebilmektedir. DüĢey konumlu
dağıtıcılarda ise tambur sayısı 2 ya da 4 adet
olabilmektedir. Bu dağıtıcıların iĢ geniĢliği 4 – 6 m
arasında değiĢmektedir (Erol ve Dursun, 1998; Ülger
ve ark., 2002; Önal, 2006). Katı ahır gübresi
dağıtıcısının gübreyi dağıtımında, genellikle üçgene
benzeyen, kenarlarda az ve ortada daha fazla gübre
iyi olmalıdır (Erol ve Dursun, 1998). Tarlada dağılım
düzgünlüğünün ölçüsü, birim alana atılan gübre
miktarı, enine ve boyuna dağılım doğrultusundaki
tabakaların farklılığından belirlenir. Tarlada büyüklük
bakımından eĢit partiküllerin kapladığı orana bağlı
olarak dağılım derecesi de iyileĢmektedir.
veren bir dağılım deseni ortaya çıkar (TS 11453).
Dağılım düzgünlüğünü iyileĢtirmek için katlama deseni
kullanılır. Dağıtma ünitesi, makinanın toplam güç
Kalibrasyon iĢleminde dağıtma makinasının uygulama
oranını bilerek bitkinin ihtiyaç duyduğu besin
tüketiminin büyük bir kısmını oluĢturur. Bu oran
dağıtma ünitesi elemanlarından tambur boyutları,
parçalayıcı parmak tipi, parmak Ģekilleri, parmak
boyutları,
parmaklar
arası
mesafeye
göre
değiĢmektedir. Ayrıca parmakların gübreyi kavrama
yeteneği, tambur çevre hızı ve gübrelerin içeriğindeki
farklı materyallerin karıĢım oranı güç gereksinimi
üzerinde önemli etkilere sahiptir (Önal, 2006). Katı
ahır dağıtma makinalarında, güç tüketimine en büyük
etkenlerden biri olan parmaklar farklı Ģekillerde
dizilebilirler. Parmaklar, güç gereksinimini azaltmak ve
257
4. Katı Ahır Gübresi Dağıtma Makinalarının
Kalibrasyonu
Gübre kalibrasyonun yapılmasındaki en önemli
sebeplerden
birisi
masrafların
azaltılmasıdır.
elementleri içeriğini karĢılamak için uygulanabilir.
Kalibrasyon yöntemi bir saat veya daha az zaman alır
fakat bitki besin elementlerinin verimli kullanımı ve
masrafların azaltılmasında büyük avantajlar sağlar.
Worley et al. (2008), kalibrasyonun üç amacı
olduğunu belirtmiĢtir. Bunlar; gübre uygulama normu,
efektif iĢ geniĢliği ve gübre dağılım düzgünlüğünün
belirlenmesidir.
Woodward (1991), Hammond and Adkins (1994),
Jokela (2003), Koenig and Goodrich (2003), Mancl
and Slates (2005), Davis and Meyer (2005), Bossard
et al. (2007), Worley et al. (2008), Worley and Bass
(2008), Augustin and Wiederholt (2009) ve Marsh et
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
al. (2009),
farklı kalibrasyon metotları vermelerine
bekletilmiĢ, gübre yoğunluğu 650 kg m-3  100 kg m-3
rağmen, ASAE standartlarında katı ahır gübresi ile ilgili
ve gübre nem içeriği % 60 – 80 arasında olmalıdır.
standartlar olmayıp granül gübrelerle ilgili standartlar
ASAE S341.3 baĢlığı altında verilmiĢtir (ASAE
Standards, 2005). Yapılan bir çalıĢmada, granül
gübrelerin kalibrasyonunda kullanılan standart kaplar
Boyuna dağılım düzgünlüğünün belirlenmesinde,
toplama kutuları dağıtıcı ilerleme yönüne paralel
ve katı ahır gübresi partikül boyutları da dikkate
alınarak ölçülü kaplar kullanılmıĢtır. Bu ölçüler geniĢlik
35.6 cm, uzunluk 45.1 cm olarak verilmiĢtir (Norman
et al., 2008). Bu çalıĢmada arkadan dağıtıcılar için
yapılan kalibrasyonda, metal toplama kaplarının uzun
kenarları ilerleme yönüne paralel olacak Ģekilde
yerleĢtirilmiĢtir. Metal kapların merkezleri arasındaki
mesafe 76 cm olacak Ģekilde ayarlanmıĢtır. Toplam 8
kap kullanılmıĢ olup, bunlardan altısı makinanın sağ ve
sol tarafına simetrik olarak, diğer ikisi ise makinanın
altına, iki tekerlek arasına gelecek Ģekilde
yerleĢtirilmiĢtir. Dağıtma makinası tekerleklerinin
geçtiği yerlerde birer kap yeri boĢ bırakılmıĢtır. Deney
düzeneğinin kapladığı
ayarlanmıĢtır.
geniĢlik
7.6
m
olarak efektif iĢ geniĢliğinin yarısı kadar bir mesafede
birbirine değecek Ģekilde sıralanmalıdır. Birinci sıra
traktör iz geniĢliğinin ortasına, diğer sıralar ise
tekerlek dıĢ yüzeyinden 0.5 m uzaklıktan baĢlanarak
dizilir. Bu deneyde traktör ilerleme hızı 8 km h-1 ve
gübre normu 20 – 40 t ha-1 arasında olmalıdır (TS
11453).
Katı ahır gübresi dağıtma makinalarında gübreleme
normunun belirlenmesi için önemli olan dağıtma
makinasının iĢ geniĢliği, debisi ile dağıtma esnasındaki
makina ilerleme hızının bilinmesidir. Bu makinalarda,
besleme ünitesi ve dağıtma ünitesi hızının
değiĢtirilmesiyle farklı debiler elde edilebilmektedir (TS
11453; Erol ve Dursun, 1998).
olarak
Katı ahır gübresi dağıtma makinalarında kullanılan
kalibrasyon
metotlarında
büyük
farklılıklarda
olabilmektedir. Bu makinaların kalibrasyonuyla ilgili
Türk Standartları Enstitüsünün belirlediği standartlar
vardır (TS 11453). Bu standartlara göre; toplama
kutuları 50x20x10 mm boyutlarında, kutuların üst
kısımları içe doğru meyilli ve kalınlık sıfıra düĢürülmüĢ
olmalıdır. Enine dağılım düzgünlüğü denemelerinde;
deneyler beton veya sert zeminde veya sıkıĢtırılmıĢ
toprak üzerinde yapılmalıdır. Deney alanının enine ve
boyuna eğimi % 3‟ü geçmemelidir. Denemeler
süresince traktör ilerleme hızı 5 km h-1 alınmalı ve
gübre normu 6 – 60 t ha-1 arasında olmalıdır.
Denemeler, norm ayar düzeninin en küçük ve en
büyük değerlerinde ve bu değerler arasında seçilen en
az üç kademede yapılmalıdır. Toplama kutuları,
dağıtıcının dağılım geniĢliğine uygun olarak 4 tanesi
traktör iz geniĢliği ortasına, diğerleri ise traktör arka
lastiklerinin dıĢ noktasından 20 cm‟lik bir uzaklıktan
baĢlanarak yan yana dizilmelidir. Toplam 44 adet kap
kullanılmalıdır. Traktör tekerleğinin geçiĢ noktalarında
düĢen gübre miktarı, toplama kaplarının boyutları ve
toplanan
gübre
miktarları
esas
alınarak
enterpolasyonla
belirlenmelidir.
Deneylerde
kullanılacak çiftlik gübresi, doğal Ģartlarda 6 ay
258
D
D
Q
L
V
Q.LV
.
600
(1)
: Debi (t min-1)
: Dağıtılacak miktar (t ha-1)
: ÇalıĢma geniĢliği (m)
: Ġlerleme hızı (km h-1)
Katı ahır gübresi dağıtıcı deneylerinde tartılarak
bulunan her kutudaki gübre miktarının % oranı
aĢağıdaki eĢitlik ile bulunur. Deney sonuçlarının
değerlendirilmesinde ise varyasyon katsayısı eĢitliği
kullanılır. Varyasyon katsayısı üst sınır değeri % 35
olarak kabul edilir (TS 11453). Ayrıca Pezzi and
Rondelli (2002), bir doğal gübre dağıtıcısı için kabul
edilebilir varyasyon katsayısının % 30 olduğunu
bildirmiĢtir.
 n.100 
 .m
 m 
% Gübre Oranı= 
(2)
n : Kullanılan kutu sayısı
m : Her kutuda toplanan gübre miktarı (kg)
 m : Bütün kutularda toplanan gübre miktarı (kg)
VK 
VK
S
.100
X
: Varyasyon katsayısı (%)
(3)
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
standartlarında bir materyaldeki su içeriği, materyalin
S
: Standart sapma (kg)
X
: Kutulardaki ortalama gübre miktarı (kg)
yaĢ tabana göre yaĢ ağırlığının veya kuru tabana göre
5. Katı Ahır Gübresi Dağıtımında Etkili Faktörler
Katı ahır gübresi mekanizasyonunda; gübrelerin
toplanması, yüklenmesi, taĢınması ve tarlaya
dağıtılması sırasında makina – gübre iliĢkisini etkileyen
iki önemli faktör vardır (Landry et al., 2003).
Bunlardan ilki ahır gübrelerinin fiziksel ve akıĢ
özellikleri, ikincisi ise makina yapısal özellikleridir.
I. Gübre dağıtma makinası performansına etki eden
gübre fiziksel ve akıĢ özellikleri (Wilhoit et al., 1993
and 1994; Malgeryd and Wetterberg, 1996; Glancey
and Hoffman, 1996; Thirion et al., 1998; Landry et al.,
2004; Önal, 2006);
Nem içeriği
Hacim ağırlığı
Yığma ağırlığı
Partikül büyüklük dağılımı
Sürtünme karakteristikleri
Kayma davranıĢı
Yığılma açısı
Katı ahır gübresi dağıtma makinaları ile ilgili
(Bisang,1987; Wilhoit et al., 1993; Frick et al., 2001;
Landry et al., 2004), yaptıkları çalıĢmalarında,
makinanın gübreyi boĢaltma ve araziye uygulamak için
tasarlanan ekipmanların enine ve boyuna dağılımının
iyi olmadığını bildirmiĢlerdir.
Ayrıca Zidong and
Ruicheng (2009), dağıtma makinasında kalan gübre
miktarının, gübre dağıtımı üzerinde etkili olduğu ve bu
etkiyi saptamak için dağıtma makinasında kalan gübre
miktarının ağırlık algılayıcılarla saptanması gerektiğini
bildirmiĢlerdir. Dağılım düzgünlüğünün iyileĢtirilmesi
için ise gübrelerin; hacim ağırlığı, partikül
dağılımı, sürtünme karakteristikleri, kayma
gibi önemli bazı fiziksel ve akıĢ özelliklerinin
gerekir (Landry et al., 2004).
Katı ahır gübresinin nem içeriği,
büyüklük
davranıĢı
bilinmesi
gübrenin
bulundurduğu sıvı miktarına bağlıdır. Ayrıca hacim
ağırlığını etkileyen en önemli faktör ise gübredeki nem
içeriğidir. Nem miktarı, gübrede bulunan yataklık, ot,
vb. materyallerin cinsine göre değiĢebilmektedir.
Örneğin uzun sap parçaları gübrenin hacim ağırlığını
azaltır. Diğer bir deyiĢle kıyılmıĢ sap parçaları veya
saman gübrenin hacim ağırlığını artırmaktadır. Önal
(2006) bekletilmiĢ sığır gübresi nem oranının % 65 –
85 arasında değiĢtiğini bildirmiĢtir. Nem içeriği ASAE
259
fırın kuru ağırlığın yüzdesi olarak ifade edilmiĢtir (ASAE
Standards, 2005). Hacim ağırlığı ise Glancey and
Hoffman‟ın (1996) bildirdiği, hacmi belli olan büyük
kaplara katı ahır gübresinin doldurulup tartılmasıyla
belirlenebilmektedir.
Diğer bir fiziksel özellik olan partikül büyüklük
dağılımı ise eleme metodu kullanılarak belirlenir (ASAE
Standards, 2005). Katı gübrelerin bir fiziksel özelliği de
yığma ağırlığıdır. Yığma ağırlığı, 0.5 m-3 hacminde bir
kabın serbest bir Ģekilde doldurulup tartılmasıyla elde
edilir. Önal (2006) iki ay muhafaza edilmiĢ %75
nemdeki gübrenin yığma ağırlığı 0.67 t m-3 ve sekiz ay
bekletilmiĢ % 74 nemdeki gübrede ise 0.72 t m-3
olduğunu bildirmiĢtir.
Kayma davranıĢı, katı materyalin zorlanmaya karĢı
gösterdiği elastik Ģekil değiĢimidir. Bu davranıĢ, ASTM
D3080–98 standart yönteminde, standart bir kayma
kabındaki katı gübre örneklerine farklı normal yükler
uygulanmasıyla belirlenmiĢtir (ASTM 1998). Katı ahır
gübresinin
statik
sürtünme
karakteristiklerinin
belirlenmesi için ise eğik düzlem yöntemi kullanılır. Bu
yöntemde katı gübre, farklı yüzeyler kullanılarak
sürtünme katsayısı ölçülebilir (Mohsenin, 1986; Landry
et al., 2003).
Katı materyallerin yığılma açıları, ahır gübresi
dağıtma makinaları üzerinde etkili olan diğer önemli
bir faktördür. Yığılma açıları, Gübrenin çürüme
derecesine ve buna bağlı olan nem kaybı oranına göre
değiĢir. Nem oranı % 65 – 78 olan katı ahır
gübrelerinde yığılma açısı 38 – 48 derece arasında
değiĢir (Önal, 2006). Katı ahır gübresi yığılma açısı
ölçümü için, silindir bir aparat kullanılarak düz bir
zemin üzerinde içi gübre doldurulmuĢ silindirin yerden
yavaĢ yükseltilmesiyle oluĢan yığının taban açısının
ölçülmesiyle belirlenir (Landry et al., 2002 and 2003).
II.
Gübre dağıtma makinası yapısal ve iĢletme
özelliklerinden kaynaklanan faktörler (Erol ve Dursun,
1998; Landry, 2005; Önal, 2006);
Besleme ünitesi
Dağıtma makinası tipi
Gübre fırlatma organları (parçalayıcı –
dağıtıcı)

Fırlatma parmakları (parmak Ģekli,
parmak aralığı)
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y

Tambur (tambur sayısı, tambur konumu,
tambur çevre hızı)
hızı ve gübre atma açıklığı ile materyal boĢaltma oranı
arasındaki iliĢkinin bilinmesi gerektiğini bildirmiĢtir.

Dağıtma helezonu
Makina ilerleme hızı
Katı ahır gübresi dağıtma makinalarında yapısal
özellikler farklı kaynaklarda farklı Ģekillerde ifade
Çünkü gübre karıĢımında katı ve sıvıların karıĢım oranı
bilinmediği için heterojen bir karıĢımın oluĢtuğu ve bu
karıĢımın
vizkozitesi
ve
ağırlığının,
dağıtma
helezonlarına hareket veren hidrolik sistem hareketini
edilmektedir. Stone and Gulvin, (1977) önemli makina
(dinamiğini) etkilemektedir.
yapısal özelliklerini; dağıtma makinasının büyüklüğü,
besleme ünitesi, dağıtma ünitesi ve transmisyon
sistemi olarak belirtmiĢtir. Literatürde farklı Ģekillerde
verilebilen makina yapısal özellikleri ve iĢletme
parametreleri aĢağıda belirtilmiĢtir.
Gübre dağıtımında önemli bir faktör, gübre
Tarlada dağılım düzgünlüğüne en büyük etki
dağıtma ünitesinden kaynaklanmaktadır. Landry
(2005), çalıĢmasında üzerinde durduğu konu dağıtma
ünitesidir. Dağıtma ünitesinde en önemli organ
tamburlardır. Tamburlar farklı konum, Ģekil ve
sayılarda olabilmektedirler. Tamburlar üzerinde
materyaline
parçalama
hareket
veren
besleme
üniteleridir.
ve
dağıtma
iĢlevi
gören
parmaklar,
Besleme ünitesinin esas iĢlevi gübre materyalini
dağıtma ünitesine doğru taĢımaktır. Besleme
ünitesinin hızı istenilen uygulama oranının bir iĢlevidir.
Bu hız 0.03 ile 5 m/s arasında değiĢmektedir (Wilhoit
et al., 1994; Ling and Wilhoit, 1999; Landry, 2005).
silindirik, küresel diĢler, bıçaklar veya kanat Ģeklinde
olabilmektedir.
Tamburların
görevi,
materyali
parçalayıp tarlaya serpmek olduğu için, bu ünitenin
materyali parçalama ve tarlaya atma kapasitesi
üzerine etkili faktör adezyondur. Diğer bir deyiĢle,
Besleme ünitesinin iki tipi vardır. Birincisi, zincir veya
sıyırıcılı düzen ikincisi ise helezonlu düzendir. Besleme
adezyon etkisi altındaki tamburun gübreyi fırlatma
yeteneğidir. Bu durum aynı yönde dönen tamburlar
ünitesi üzerine etkili faktör materyalin adezyonudur.
Gübre materyali ile besleme ünitesi arasındaki
adezyondan dolayı materyal kaybı ve korozyon
meydana gelir (Landry, 2005). Besleme ünitesi üzerine
etkili önemli ürün özellikleri ise hacim ağırlığı ve
porozitedir. Bu nedenle besleme ünitesi, ürün
hareketiyle oluĢacak kuvvetlere dayanacak Ģekilde
dizayn edilmelidir. Besleme ünitesine diğer etkili
özellikler ise partikül büyüklüğü ve Ģeklidir.
Gübre dağılım düzgünlüğüne etki eden önemli bir
faktörde dağıtma makinasının tipidir. Katı ahır
için olumlu sonuçlanmaktadır. Burada gübre materyali
ile tambur arasında gerçekleĢen ve materyalin rotasını
belirleyen kayma karakteristiği, çarpma ve dağılmadır.
Bu durum gerçekleĢirken, materyalin tamburlar
arasında sıkıĢmasına etkili iĢletme parametreleri
besleme ünitesi hızı ve tambur çevre hızıdır. Bu
faktörler özellikle enine dağılım düzgünlüğünü
etkilemektedir (Norman et al., 2002).
Tamburların Ģekil, büyüklük ve dönme hızı,
materyalin kayma ve darbe direncinin yanı sıra
yoğunluğuna göre dizayn edilmelidir. Gübre dağıtma
gübresindeki bitki besin avantajlarının tümünden
yararlanabilmek için, uygulamada dağıtıcının enine ve
boyuna dağıtımı iyi olmalıdır. Gübrenin enine ve
makinasının materyal üzerindeki en önemli etkisi,
tambur bıçakları veya kanatlarının kesme etkisidir.
Yandan dağıtıcılı dağıtma makinalarında, materyal
boyuna dağılım düzgünlüğü ile yapılan bir çalıĢmada,
arkadan ve yandan dağıtmalı gübre dağıtma
makinaları karĢılaĢtırılmıĢtır (Norman et al., 2008).
ÇalıĢmada elde edilen veriler doğrultusunda değiĢik iĢ
geniĢliklerinde dağılım düzgünlüğü değerlendirilmiĢtir.
ayarlanabilir bir deflektör yardımıyla dağıtılır. Bunlarda
taban götürücü (besleme ünitesi) yoktur. Bu
dağıtıcılarda da en önemli faktör materyalin
adezyonudur. Ortaya çıkabilecek önemli bir sorun aĢırı
adezyon kuvvetinden dolayı zincir hareketinin
Arkadan dağıtmalı makinada elde edilen varyasyon
katsayılarından, dağıtıcı hızının, gübre uygulama
oranını
ve
dağılım
düzgünlüğünü
etkilediği
saptanmıĢtır. Dağıtıcı hızının artmasıyla uygulama
oranı artmıĢ ve dağılım düzgünlüğü iyileĢmiĢtir. Bir ve
engellenmesidir. Önemli materyal özellikleri de
materyalin darbe direnci ve kayma karakteristiğidir. Bu
faktörler, materyalin parçalanma ve dağıtıcıdan
fırlatılması üzerine etkilidirler.
Norman et al. (2008), yandan ve arkadan
iki tamburluda benzer dağılımlar elde edilmiĢtir. Ayrıca
Krishnan et al. (2006) dağıtma ünitesinde, helezon
dağıtmalı gübre dağıtma makinalarıyla gübreyi tarlaya
dağıtırken
kasadaki
yük
azalmasının dağılım
260
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
düzgünlüğüne etkisinin olduğunu bildirmiĢtir. Ayrıca
yandan dağıtıcılarda dağıtma açıklığının tamamen açık
tutulması, yarım açık tutulmasına oranla daha iyi bir
enine dağılım elde edilmektedir. Dağıtıcı düzende bir
deflektörün kullanılmasının ise enine dağılım
düzgünlüğünü iyileĢtirdiğini bildirmiĢtir.
Katı ahır gübresi dağıtma makinalarında diğer
önemli bir faktör dağıtma ünitesinin yapısına bağlı
olarak dağıtıcı tamburlara gelen dirençtir. Dağıtma
tamburlarında oluĢan direnç; parmakların Ģekli,
parmakların diziliĢ mesafesine, parmakların diziliĢ
Ģekline, parmakların tipine, çevre hızına, tambur
sayısına, gübrenin yükleme Ģekline ve yükleyici tipine,
gübrenin
yoğunluğuna
ve
gübrenin
karıĢım
materyaline bağlı olarak değiĢmektedir (Önal, 2006).
6. Değerlendirme ve Sonuç
Katı ahır gübresinin tarlaya dağıtımında; verimli bir
gübre dağıtımını gerçekleĢtirmek, iĢ gücü ihtiyacını
minimuma indirmek ve iĢletme masraflarını azaltmak
gibi hedefler, optimum mekanizasyondan yararlanmayı
gerektirmektedir.
Dünyada
özellikle
iĢletme
masraflarının azaltılmaya çalıĢıldığı günümüzde, ahır
gübresi dağıtma makinalarıyla gübre dağıtımında
maksimum iĢ kalitesi en az masrafla gerçekleĢtirilmeye
çalıĢılmaktadır. Ürün verimini doğal yollardan arttırmak
için tarım arazilerine dağıtımı son derece önemli olan
ahır
gübresinin,
ülkemiz
koĢullarında
da
yaygınlaĢtırılması gerekmektedir. Bununla birlikte ahır
gübresi uygularken bu gübrenin nasıl atılacağı, birim
alana atılacak gübre miktarının ne olacağı, en kaliteli
iĢin en az masrafla nasıl yapılacağı hakkında bilgi
sahibi olmak, yapılan iĢten kesin sonuç alınmasını
sağlayacaktır. Bunları sağlamak için, katı ahır
gübresinin tarlaya dağıtımını gerçekleĢtirmeden önce
kalibrasyon iĢleminin yapılması son derece önemlidir.
Kalibrasyon iĢleminin yanı sıra dağıtıcı yapısal
özellikleri ve iĢletme parametreleri hakkında yeterli
bilgi ve deneyime sahip olmak gerekir. Sonuçta en az
masrafla en iyi verimi elde edebilmek için, birçok
faktörün etkisi altında iyi bir dağıtımın yapılmasıdır.
Bunu gerçekleĢtirmek için ise gübre – dağıtıcı – toprak
iliĢkisini ve etkili bütün parametreleri bilmek yararlı
olacaktır.
LĠTERATÜR LĠSTESĠ
ASAE Standards, 2005. S292.5. Uniform Terminology for
Rural Waste Management. St. Joseph, Mich., ASAE.
261
ASTM 1998. Annual Book of ASTM Standards. D3080-98.
Standard Test Method for Direct Shear Test of Soils
Under
Consolidated Drained Conditions. West
Conshohocken, Penn., ASTM.
Augustin, C. and Wiederholt, R., 2009. Manure Spreader
Calibration for Nutrient Management Planning. North
Dakota State University, Fargo, North Dakota 58108.
www.ag.ndsu.nodak.edu. Ocak 2010.
Bainer, R., Kepner, R.A and Barger, E.I., 1963. Principles of
Farm Machinery. Wiley Ġnternational Edition, John Wiley
and Sons, Ġnc, New York, London.
Bernacki, H., Harnon, J. and Kanafojski, Cz., 1972.
Agricultural Machines Theory and Construction. Vol. 1 –
2, Warsav, Poland.
Bisang, M., 1987. Epandeuses de Fumier: Comparaison de
Differents Dispositifs Depandage. Technique Agricole,
49(3), 8.
Bossard, S., Bossard, K., Lawrence, J. and Ketterings, Q.,
2007. Calibrating Manure Spreaders. Cornell University
Cooperative Extension. Nutrient Management Spear
Program, http://nmsp.css.cornell.edu. ġubat 2010.
Cogger, C., 2005. Manure on Your Farm: Asset or Liability.
Washington State University. www.lpes.org. Ocak 2010.
Davis, J.G. and Meyer, R.B., 2005. Manure Spreader
Calibration.
Colorado
State
University
Cooperative
Extension, www.ext.colostate.edu, Ocak 2010.
Duhovnik, J., Benedieie, J. and Bernik, R., 2006. SideDelivery Spreading of Manure. Transactıons of the
ASABE, 49(6), 1663 – 1675.
Eghball, B., 2003. Leaching of Phosphorus Fractions
Following Manure or Compost Application.
Communications in Soil Science and Plant Analysis, 34(1920), 2803-2815.
Egrinya, E.A., Yamamoto, S. and Honna, T., 2001. Rice
Growth and Nutrient Uptake as Affected by Livestock
Manure in Four Japanese Soils. Journal of Plant
Nutrition, 24(2), 333-343.
Erol, M.A. ve Dursun, Ġ.G., 1998. Ekim, Bakım ve Gübreleme
Makinaları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları
No: 1499, Ankara.
Frick, R., Heusser, J. and Shick, M., 2001. Technique
Depandage des Engrais a Base de Dechets et de Fumier
de Stabulation Libre: Qualite du Travail et Adequation
de Differents Systemes Depandage. Rapport FAT No.
560.
Glancey, J.L. and Hoffman, S.C., 1996. Physical Properties of
Solid Waste Materials. Applied Engineering in
Agriculture, 12(4), 441-446.
Hammond,C. and Adkins, W., 1994. Calibration of Manure
Spreader Ġncluding Swath With. Circular 825. Athens,
Ga.
University
of
Georgia.
/http://www.bae.uga.edu/extension/pubs/c825-cd.html.
Ocak 2010.
Jokela, B. 2003. Manure Spreader Calibration. University of
Vermont
Extension.
http://pss.uvm.
edu/vtcrops/articles/ManureCalibration.pdf, 24.01.2010.
Kasap, A., 1983. Çiftlik Gübresi Dağıtıcıları Üzerinde
KarĢılaĢtırmalı Bir AraĢtırma. Doktora Tezi, Ankara
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarımsal Mekanizasyon
Bölümü, Ankara.
Koenig, R. and Goodrich, K., 2003. Calibrating and Operating
Manure Spreaders. Utah State University Cooperative
Extension, www.extension.usu.edu. Ocak 2010.
Krishnan, M., Foster, C.A., Strosser, R.P., Glancey, J.L. and
Sun, Jian-Qiao., 2006. Adaptive Modeling and Control of
2 6. T a r ı m s a l M e k a n i z a s y o n U l u s a l K o n g r e s i, 2 2 – 2 3 E y l ü l 2 0 1 0, H a t a y
a Manure Spreader for Precision Agriculture. Computers
and Electronics in Agriculture, 52, 1 – 10.
Landry, H., Lague, M. R. and Alam, M.T., 2002. Physical and
Flow Properties of Solid and Semi-Solid Manure as
Related to the Design of Handling and Land Application
Equipment. CSAE Paper No: 02-214, Mansonville, Qc.,
CSAE.
Landry, H., Roberge, M. and Lague, C., 2003. Dem Modeling
of Solid and Semi-Solid Manure Handling and Land
Application Equipment as Related to Selected Physical
and Flow Properties. ASAE Publication Number
701P1203.
Landry, H., Lague, C. and Roberge, M., 2004. Physical and
Rheological Properties of Manure Products. Applied
Engineering in Agriculture, 20(3), 277 – 288.
Landry, H., 2005. Numerical Modeling of Machine-Product
Interactions in Solid and Semi-Solid Manure Handling
and Land Application. Doctorate thesis Head of the
Department of Agricultural and Bioresource Engineering
University of Saskatchewan, Saskatoon.
Landry, H., Thirion, F., Lague, C. and Roberge, M., 2006.
Numerical Modeling of the Flow of Organic Fertilizers in
Land Application Equipment. Computers and Electronics
in Agriculture, 51, 35–53.
Larney, F.J., Janzen, H.H., Olson, B.M. and Lindwall, C.W.,
2000. Soil Quality and Productivity Responses to
Simulated Erosion and Restorative Amendments.
Canadian Journal of Soil Science, 80(3), 515–522.
Lea, J.W., Gibbs, D.A. and Lawrance, N.G., 1982.
Morphological Changes in Brown Earth Soil in Response
to Application of Pig Slurry. Journal of Agricultural
Science, 98, 325–330.
Ling, Q. and Wilhoit, J.H., 1999. Power Requirements of
Spinner-Type Spreaders Broadcasting Poultry Litter and
Wood Ash. Applied Engineering in Agriculture, 15(5),
405–409.
Loehr, R. C., 1968. Pollution Ġmplications of Animal Wastes a
Forward Oriented Review. US Department of the
Interior. Kerr Water Research Center, Ada, OK.
Long, G. W., and Tien, Y. S., 1993. Performance and
Economic Benefit Research of a Turnplate Type Manure
Spreader. Bulletin of Taichung District Agricultural
Improvement Station, 38, 23 – 36.
Malgeryd, J. and Wetterberg, C., 1996. Physical Properties of
Solid and Liquid Manures and Their Effects on the
Performance of Spreading Machines. J. Agric. Engng
Res., 64, 289-298.
Mancl, K.M. and Slates, J.D., 2005. Demonstrating Manure
Spreader Calibration at Field Days. J. Extension, 43(4).
www.joe.org/joe/2005august/iw5.shtml. Mart 2010.
Marinari, S., Masciandaro, G., Ceccanti, B. and Grego, S.,
2000. Influence of Organic and Mineral Fertilizers on
Soil Biological and Physical Properties. Bioresource
Technology, 72(1), 9–17.
Marsh, L., Mullins, G., Ambler, S. and Heidel, R., 2009.
Manure Spreader Calibration for Rear-discharge
Equipment. Virginia Polytechnic Institute and State
University, www.ext.vt.edu. Ocak 2010.
Mohsenin, N.N., 1986. Physical Properties of Plant and
Animal Materials, 2nd ed. New York, NY, Gordon and
Breach.
Mosaddeghi, M.R., Hajabbasi, M.A., Hemmat, A., and Afyuni,
M., 2000. Soil Compactibility as Affected by Soil
Moisture Content and Farmyard Manure in Central Iran.
Soil and Tillage Research, 55, 87 – 97.
262
Norman, H.A., Hanna, H.M., Richard, T.L. and Quick, G.R.,
2002. Distribution Patterns of Solid Manure Spreaders.
ASAE Paper No. 021099, St. Joseph, Mich.: ASAE.
Norman, H.A., Hanna, H.M. and Richard, T.L., 2008. Solid
Manure Distribution By Rear and Side-Delivery
Spreaders. Transactions of the ASABE, 51(3), 831 –
843.
Önal, Ġ., 2006. Ekim, Bakım, Gübreleme Makinaları. Ege
Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 490, Ġzmir.
Pezzi, F. and Rondelli, V., 2002. Evaluation of a Prototype
Spreader in the Distribution of Poultry Manure. Applied
Engineering in Agriculture, 18(3), 285 – 291.
Rahman, S., Wiederholt, R. and Chen, Y., 2009. Land
Application of Manure and Environmental Concerns.
North Dakota State University Fargo, North Dakota
58108. www.ag.ndsu.nodak.edu. Ocak 2010.
Stone, A. A., and Gulvin, H. E., 1977. Machines For Power
Farming. Department of Agricultural Engineering State
University of New York Long Island Agricultural and
Technical Institute Farmingdale, New York, USA.
Thirion F., Chabot, F. and Andeler, D., 1998. Determination
of Physical Characteristics of Animal Manure.
Proceedings of RAMIRAN 98 (8th International
Conference on Management Strategies for Organic
Waste Use in Agriculture) Rennes France, p. 457 –469.
TS 11452. Tarım Makinaları – Römorklu Çiftlik Gübresi
Dağıtıcıları.
TS 11453. Tarım Makinaları – Römorklu Çiftlik Gübresi
Dağıtıcıları, Deney Metotları.
TS 12534. Yetkili servisler, Tarım Alet ve Makinaları, Ekim,
Dikim, Gübreleme Makinaları Ġçin – Kurallar.
Ülger, P., Güzel, E., KayıĢoğlu, B., Eker, B., Akdemir, B.,
Pınar, Y., Bayhan, Y. ve Sağlam, C., 2002. Tarım
Makinaları Ġlkeleri. T.Ü. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Ders
Kitabı, No: 29, Tekirdağ.
Wilhoit, J.H., Wood, C.W., Yoo K.H. and Minkara, M.Y., 1993.
Evaluation of Spreader Distribution Patterns for Poultry
Litter. Applied Engineering in Agriculture, 9(4), 359–
363.
Wilhoit, J.H., Bannon, J.S., Duffield, R.R. and Ling, Q., 1994.
Development and Evaluation of a Drop Application for
Poultry Litter. Applied Engineering in Agriculture, 10(6),
777–782.
Woodward, M., 1991. Manure Spreader Calibration
Worksheet. Tech. Note No: 4. University Park, Penn
State
Cooperative
Extension
Service,
www.panutrientmgmt.cas.psu.edu/pdf/manure
spreader calibration worksheet.pdf. Ocak 2010.
Worley, J.W., Sumner, P.E. and Bass, T.M., 2008. Calibration
of
Manure
Spreaders.
pubs.caes.uga.edu/caespubs/pubcd/C825/C825.htm,
Ocak 2010.
Worley, J. W. and Bass, T. M., 2008. Calibration of Manure
Spreaders. Cooperative Extension, The University of
Georgia, http://www.nerc.org/ Ocak 2010.
Young, M.D. and Rainelli, P., 1991. Intensive Livestock
Production in France and its Effects on Water Quality in
Brittany.
Towards
Sustainable
Agricultural
Development, 115–146.
Zidong, Z. and Ruicheng, D., 2009. Research on Adaptive
Control Modeling of a Manure Spreader for Precision
Agriculture. International Conference on Measuring
Technology and Mechatronics Automation. Ġcmtma, 1,
850–854.