HAC VE UMRE ZİYARET YERLERİ* ƴïƳİƲIJ ÓƴĠƲòÓƲ×ƳĨ

HAC VE UMRE ZİYARET YERLERİ*
Hac, imkân bulan her müslümann, belirli bir zaman içinde
Kâbe’yi, Safâ-Merve’yi, Arafat, Müzdelife ve Mina’y ziyaret
ederek belli baz dinî görevleri yerine getirmek suretiyle yaptù
ibadeti ifade eder.
Hac ibadeti,
Ʋ Ƽ Ʋ×ƸÖ ĸ ƸñƲĥƼ Ʋ Ĥ öÓƲƸ ƼĭĥƸĤ ďƲ ĄƸ IJƳ Ûƹ ĻƱ Ʋ Ö ĢƲƲ IJƼ Ʋ È ĪƲ Ƽ ÌƸ
įƸ ĻƸĘ . ŷĩƸ Ʋ ĤÓđƲ ĥƱ ĤƸ Ĵïƴ İƳ IJƲ ÓƴĠƲòÓƲ×ĨƳ ƲÙġ
Ƹ Ʋ Ƽ Ƹ IJƲ ÓƴĭĨƸ Æ ĪƲ ÓƲĠ įƳ ƲĥìƲ îƲ īƱ ĨƲ IJƲ ħĻ
ãƳƼ Ƹè öÓƲƸ ƼĭĤÒ ƥƲ ĐƲ ľ
Ƶ Ʋ ĭƼĻƸ Ʋ Ö ÚÓ
Ƶ Ʋ ĺÆ
Ʋ ƸİÒƲóÖƱ ÌƸ ĦƳ ÓƲĝĨƲ ÚÓ
ƴ ×Ƹ øƲ įƸ ĻƱ Ʋ ĤÌƸ ĎƲ ÓƲĉƲÝøÒƱ īƱ ĨƲ ÛƸ ĻƱ Ʋ×ĤƱ Ò
Ʋ Ƽ ĪƲ Ƽ ÍƸ Ʋ Ę ƲóƲęƲĠ īƱ ĨƲ IJƲ ņĻ
ŷ
Ʋ ĩƸ Ʋ ĤÓđƲ ĤƱ Ò īƱ ĐƲ ƍ
Ƶ Ƽ Ƹ ĔƲ ƲľÒ
“ûüphesiz, insanlar için kurulan ilk ibadet evi, Mekke’de
âlemlere rahmet ve hidayet kaynaù olarak kurulan Kâbe’dir.
Onda apaçk deliller, Makâm- úbrahim vardr. Oraya kim girerse güven içinde olur. Yolculuùuna gücü yetenlerin haccetmesi,
Allah’n insanlar üzerinde bir hakkdr. Kim inkâr ederse üüphesiz Allah bütün âlemlerden müstaùnîdir”1 âyetleriyle farz klnmütr. Yine Kur’ân- Kerîm’de Yüce Rabbimiz;
Ƹ Ƽ Ƹ ƲØƲóĩƱ đƳ ĤƱ ÒIJƲ ãƲ Ƽ éƲ ĤƱ Ò ÒƱ ijĩƸƳƼ ÜƲÈIJƲ
ľ
“Hacc da, umreyi de Allah için tamamlayn”2 buyurmaktadr. Hz. Peygamber (s.a.s.) de hac ibadetinin úslâm’n beü temelinden birisi olduùunu vurgulamütr.3
*
1
2
Bu metin Din úüleri Yükseke Kurulu Uzman Dr. Bahattin AKBAû tarafndan hazrlanmütr.
Âl-i úmrân, 3/96-97.
Bakara, 2/196.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 251
Kutsal mekân kavram ve bu yerleri ziyaret, insanlk tarihi
boyunca bütün din ve inanç sistemlerinde görülmüütür.4 Müslümanlar hac ve umre ibadetini yerine getirmek, Hz. Peygamber’e olan sevgilerini daha da pekiütirmek, onun yaüadù yerleri
yakndan bizzat müüahede etmek için asrlardr dünyann dört
bir tarafndan kutsal topraklara yönelmektedirler. Bu kutlu yolculukta Kutlu ûehir Mekke’nin ayr bir yeri ve önemi vardr.
MEKKE-İ MÜKERREME VE ZİYARET YERLERİ
Kerim klnan Mekke, Hz. Peygamber’in dünyaya geldiùi, úslâm’n doùduùu, üehirlerin anas, insanlar için kurulan ilk ibadet
evi, insanlara rahmet ve hidayet kaynaù olan Kâbe’nin bulunduùu kutlu bir üehirdir. “ûeâirullah (Allah’n sembolleri)” olarak
nitelendirilen Safâ, Merve, Arafat, Müzdelife, Mina, Harem-i
ûerif Mekke’dedir. Tevhid inancnn sembolü Kâbe’yle birlikte
Allah’n dostu Hz. úbrahim’in hatralar da Mekke’dedir. úlk vahye beüiklik eden üehir Mekke’dir. Nice hatralar ve güzellikleri
bünyesinde barndran Mekke’de üüphesiz pek çok ziyaret mekân vardr. Mekke’de, hac ve umre ibadetlerinin ifa edildiùi
mukaddes mekânlarla birlikte Hz. Peygamber ve onun deùerli
ashabnn izlerini taüyan baz yerler de vardr. Mekke’ye gidenler buralar ziyaret etmektedirler.
fimdi Mekke’deki bazÇ ziyaret yerlerini kÇsaca tanÇmaya
çalÇçalÇm.
Mescid-i Haram
Mescid-i Haram, Kâbe’yi çevreleyen mescidin addr. Yüce
kitabmz Kur’an’da Mescid-i Haram ad zikredilirken Kâbe ve
3
4
Buhârî, “Îmân”, 1; Müslim, “Îmân”, 22.
Ömer Faruk Harman, “Hac”, Türkiye Diyanet Vakf úslâm Ansiklopedisi (DúA), 14/382.
252 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
Kâbe’yi çevreleyen mescid kast olunmaktadr. Sevgili Peygamberimiz devrinde Mekke, belde olarak Kâbe’nin çevresinde
kümelenen ve pek de uzak olmayan evlerden müteüekkildi.
Bugün o dönemdeki Mekke evlerinin pek çoùu geniületilen
Harem-i ûerif’in içinde ve müütemilatnda kalmütr. Harem-i
ûerif, Peygamberimizin úsra ve Mirac yolculuùunun baüladù
yerdir. Mescid-i Haram için zaman içerisinde çeüitli geniületmeler yaplmütr. Bu geniületmeler içerisinde Osmanl Devleti’nin
yaptù geniületmeyi hatrlamak gerekir. Osmanl devrinde yaplan kubbeli revaklar bugün hâlâ ayaktadr ve Kâbe’nin etrafn
süslemektedir. Bugün içerisinde yüz binlerce müslümann ibadet edebileceùi bir geniüliùe ulaümütr. Mescid-i Haram içerisinde Kâbe’den baüka Hz. úbrahim’in Kâbe’yi inüa ederken iskele
olarak kullandù ya da insanlar hacca çaùrrken üzerine çktù
taün bulunduùu Makam- úbrahim ve Rabbimizin Hâcer validemizle oùlu Hz. úsmail’e ihsan ettiùi zemzem suyunun çktù
Zemzem kuyusu da yer almaktadr. Mescid-i Haram yeryüzündeki tüm mescidlerden üstün olup burada klnan namazlar sair
yerlerde klnan namazlardan kat kat faziletlidir.
Kâbe
Haccn sebebi ve namazlarda kblegâhmz olan Kâbe, yeryüzünde Allah’a ibadet için yaplan ilk binadr. Yüce Allah’n
“evim” diyerek bizzat sahiplendiùi yeryüzündeki en mukaddes
mekândr.
Kâbe, Hz. úbrahim ve oùlu Hz. úsmail tarafndan inüa edilmiü
ve inüa edildiùi günden günümüze kadar hep kutsiyetini korumuütur. Tavaf Kâbe etrafnda gerçekleütirilir. Kur’ân- Kerîm’de
Kâbe’nin inüa ediliüi ve kutsallù hakknda üöyle
buyurulmaktadr:
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 253
Ƹ Ʋ Ƽ IJƲ ÓƴĭĨƱ Ʋ ÈIJƲ öÓƲƸ ƼĭĥƸĤ ƴ ÙƲÖÓƲáĨƲ Û
ƥƴƼ āƲ ĨƳ ħĻ
Ʋ ĻƱ Ʋ×ĤƱ Ò ÓƲĭĥƱ đƲ äƲ ðƱ ÌƸ IJƲ
Ʋ ƸİÒƲóÖƱ ÌƸ ĦÓƲƸ ĝĨƲ īƱ ĨƸ ÒIJñƳ ŏÒ
Ʋ ƸĐÓƲƓƱ ÌƸ IJƲ ħĻ
ŷ
Ʋ ęƸ ĠƸ ÓđƲ ĤƱ ÒIJƲ ŷ
Ʋ ęƸ ƸÐÓƲƼĉĥƸĤ ƉƸ ĻƱ Ʋ Ö ÒƲóıƼ Ƹ ƲĈ ĪƱ Ʋ È ģĻ
Ʋ ƸİÒƲóÖƱ ÌƸ ĵƲĤÌƸ ÓƲĬïƱ ıƸ ĐƲ IJƲ
îƸ ijåƳ ùƳƼ ĤÒ ďƸ ƲĠƼ ƳóĤÒ
Ƽ IJƲ
Ƹ ƲóĩƲ Ʋ ƼáĤÒ īƱ ĨƸ įƳ ƲĥİƱ Ʋ È ĚƱ ƳôòƱ ÒIJƲ ÓƴĭĨƸ Æ Òïƴ ƲĥƲÖ ÒñƲ İƲ ģƱ đƲ äÒ
ÚÒ
Ʊ ÔƼ Ƹ Ʋò ħĻ
Ƴ ƸİÒƲóÖƱ ÌƸ ĢÓƲ ƲĜ ðƱ ÌƸ IJƲ
Ƹ Ʋ Ƽ ƸÖ ħƱ ıƳ ĭƱ ĨƸ īƲ ĨÆ
ƴ ĥƲĜ įƳ đƳ ƼÝƸ ĨƲ Ƴ ÉƲĘ ƲóƲęƲĠ īƱ ĨƲ IJƲ ĢÓƲ Ʋ Ĝ óƸ ƸìĿÒƱ ĦƸ ijƱ Ʋ ĻĤƱ ÒIJƲ ľÓ
ħƲ Ƽ Ƴ à ņĻƸ
Ʋ īƱ ĨƲ
ŞƳ āƸ ĩƲ ĤƱ Ò ÷ƱƲ ÑƸÖIJƲ òƸ ÓƲ ƼĭĤÒ ÔÒ
Ƹ ñƲ ĐƲ ĵƲĤÌƸ ĮƳ ƳóƼ Ʋ ĉĄƱ Ʋ È
“Hani Evi (Kâbe’yi) insanlar için bir toplanma ve güvenlik
yeri klmütk. Siz de úbrahim’in makamn namaz yeri edinin.
úbrahim ve úsmail’e de, ‘Evimi tavaf edenler, itikâfa çekilenler
ve rükû ve secde edenler için temizleyin’ diye ahid verdik. úbrahim de demiüti ki: ‘Ey Rabbim! Buray emin bir üehir yap, halkndan Allah’a ve âhiret gününe inananlar çeüitli meyvelerle
besle.’ Allah buyurdu ki: ‘Kim inkâr ederse onu az bir süre faydalandrr, sonra onu cehennem azabna sürüklerim. Ne kötü
varlacak yerdir oras!’ Bir zamanlar úbrahim, úsmail ile beraber
Beytullah’n temellerini yükseltiyor (üöyle diyorlard): ‘Ey Rabbimiz! Bizden bunu kabul buyur; üüphesiz sen iüitensin, bilensin’.”5
Kâbe, hac ibadetinin yapldù mekânlarn merkezi ve kalbidir. Yüce kitabmz Kur’an’da üöyle buyurulur: “Allah Kâbe’yi, o
saygya lâyk evi, insanlar için bir dayanak yapt.”6 Hz. úbrahim
tarafndan tavafa baülangç yerine iüaret olarak konulan Hacer-i
Esved de Kâbe’nin doùu köüesinde yer alr.
Kâbe, Hz. úbrahim’in duasnn kabul edildiùi, hac ve umre
sebebiyle insanlarn kendisine yöneldiùi, Hanif dininin sembolü,
müminlerin kblesi, bütün müslümanlarn gönlünü cezbeden bir
5
6
Bakara, 2/125-127.
Mâide, 5/97.
254 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
cazibe merkezidir. Ayn zamanda hac ve umre sebebiyle dünyann dört bir yanndan gelen müslümanlarn ömürlerinde bir
defa da olsa, bir araya gelip tanüma ve kaynaüma imkânn
bulduklar yerdir. Kâbe, úslâm coùrafyasnn ve müslümanlarn
manevî dünyalarnn da merkezidir. Nitekim Hz. Peygamber,
Medine’ye hicret ederken Kâbe’ye bakarak, “Vallahi sen, benim
dünyada en çok sevdiùim yersin; ayn üekilde Allah’n da dünyada en çok sevdiùi yersin. Eùer senin halkn beni (buradan)
zorla çkarmasalard vallahi çkmazdm”7 demiütir.
Safâ-Merve
Tavaf gibi hac ve umrenin ortak eylemlerinden birisi de
sa’ydir. Sa’y, koümak ve hzl yürümek anlamna gelir. Sa’y,
müslümann srf Allah istediùi için katldù bir yürüyüütür;
müslüman bu sayede kendisi gibi ayn yola girmiü, ayn niyet ve
duygular taüyanlarla beraber koümann ne demek olduùunu
fark eder. Sa’y srasnda “hervele” denilen çalml ve hzl yürüyüü, niyet ve duygu bütünlüùü ile kaynaümü ümmet ruhunun
azametini yanstr. Bir gayret ve arayü heyecanyla yerine getirilen bu görev esasen, Hz. Hâcer’in henüz küçük yaüta olan oùlu
Hz. úsmail için su ararken, ssz mekânda iki tepeciùin arasnda
korku ve ümit dolu koüuüturmasn temsil etmektedir. Dinî bir
kavrama olarak sa’y, Kâbe’nin doùu ksmnda yer alan iki tepecik arasnda Safâ’dan baülayarak Merve’ye dört gidiü, Merve’den Safâ’ya üç dönüüle gerçekleütirilen hac menâsikinden
biridir. Kur’ân- Kerîm’de;
ņƲ Ʋ Ę ƲóĩƲ Ʋ ÝĐÒƱ IJƸ Ʋ Ò Û
ǎ Ƹ Ƽƽ óƸ ƸÐƾÓđƲ üƲ īƱ ĨƸ ƲØIJƲ óƱ ĩƲ ĤƱ ÒIJƲ ÓƲęāĤÒ
Ʋ Ƽ ĪƲ Ƽ ÒƸ
Ʋ ĻƱ Ʋ×ĤƱ Ò ãƲ Ƽ èƲ īƱ ĩƲ Ʋ Ę ľÒ
Ʋ
ħĻ
Ʋ Ʋ ĭäƳ
Ƶ ƷĥĐƲ óƸƵ ĠÓüƲ ƲľÒƼƽ ĪƲ Ƽ ÓƸ Ʋ Ę ǍÒƴŞƱ ìƲ ĎƲ ƲijƼ Ʋ ĉƲÜ īƱ ĨƲ IJƲ NjÓĩƲ ıƸ ƸÖ ĖƲ ƲijƼ ƼĉƲĺ ĪƱ Ʋ Ò įƸ ĻƱ ƲĥĐƲ æÓ
“ûüphe yok ki, Safâ ile Merve Allah’n koyduùu niüanlardandr. Her kim Beytullah’ ziyaret eder veya umre yaparsa
onlar tavaf etmesinde kendisine bir günah yoktur. Her kim
7
úbn Mâce, “Menâsik”, 103; Dârimî, “Siyer”, 66.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 255
gönüllü olarak bir iyilik yaparsa üüphesiz Allah kabul eder ve
(yaplan) hakkyla bilir.”8 Sa'y yaplan mekâna “mes'â” (sa'y
yeri) denir. Günümüzde Safâ ile Merve ve bunlarn aras üç
katl kapal bir alan haline getirilmiü ve ayrca geniületilmiütir.
Mina
Mekke’nin kuzeydoùusunda Müzdelife ile Mekke arasnda
kalan geniü bölgeye Mina denir. Mina kelimesi aür istek ve arzu
manasna gelmektedir. Mina, Hz. úbrahim ve oùlu Hz. úsmail’in
Allah’a olan aük ve baùllklarnn snandù yerin addr. Hz.
úbrahim’in en sevdiùi ciùerparesi oùlu úsmail’i Allah yolunda
kurban etme emriyle snanr. Bir tarafta Allah’n emri diùer tarafta da üeytann iùvas söz konusudur. Baba ve oùul her ikisi
de ilâhî emre uyarlar. Hz. úbrahim, Rabbinin emrini yerine getirmek üzere Mina’ya gitmiütir. Bu esnada karüsna çkan üeytan bugün üeytan taülamann yapldù yerde defalarca taülamütr. Sonuçta baba-oùul bu snav kazanrlar. úüte Mina en yaknn
ve en sevdiùin de olsa bütün fani sevgilerin aüldù, Allah’a
teslimiyetin kemale çktù yerdir. Bu hatralar yaüatr Mina.
Mina’nn baülangcndaki Mühassir vadisi filleriyle Kâbe’yi
ykmak üzere gelen Ebrehe ordusunun, sürü sürü kuülarn attù
taülarla hezimete uùratldù yerdir. Cemerât diye bilinen üeytan
taülama yerleri, hac kurbanlarnn kesildiùi mezbahalar ve Sevgili Peygamberimizin Mina günlerini geçirdiùi mekânda yaplan
Mescid-i Hayf burada bulunmaktadr. Müzdelife vakfesinden
sonra haclar Mina’ya gelerek haccn vaciplerinden olan ve üç
gün devam eden üeytan taülama görevini burada yerine getirirler. Ayrca bu günlerin gecelerini Mina’da geçirmek haccn sünnetlerindendir.
8
Bakara, 2/158.
256 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
Hayf Mescidi
Hz. Peygamber Mina’da Mescid-i Hayf’n bulunduùu yerde
kalmü, orada namaz klmü ve hutbe okumuü, traü olup kurban
kesmiütir. Hayf Mescidi Mina’nn kuzeyindeki daùn eteùinde
Cemre-i Suùra (Küçük ûeytan)’ya yakn bir yerde bulunmaktadr.
Arafat
Arafat, Mekke’nin güney doùusunda, üehre 20 km. mesafede, alan 14 km2 civarnda düz bir ovadr. Bu sahann batsnda
Hz. Peygamber’in Vedâ Hacc’nda konakladù yere yaplan
Nemîre Mescidi, doùusunda ise Cebel-i Rahmet/Rahmet Tepesi
bulunmaktadr. Cebrail (a.s) Hz. úbrahim’e hac ile ilgili bilgileri
ve haccn nasl yaplacaùn burada öùretmiütir. Ayrca hac
yapmak üzere gelen müslümanlar bu meydanda bulunduklar
zaman içinde günahlarnn aff için Allah’a tövbe ederler. Bu ve
benzeri sebeplerden dolay bilme, anlama, tanüma, konuüma
ve buluüma yeri manalarna gelen “Arafat” kelimesi bu meydann ismi olmuütur. Hz. Peygamber; “Hac Arafat’tr” buyurmuülardr.9 Kur’ân- Kerîm’de Arafat’tan bahsedilerek üöyle
buyurulmuütur:
Ʋ Ƽ ÒIJóƳƳ ĠðƱ ÓƲĘ ÚÓ
ƹ Ʋ ĘƲóĐƲ īƱ ĨƸ ħƱ ÝƳ ąƱ Ʋ ĘƲÈ ÒƲðÍƸ Ʋ Ę
ĮƳ IJóƳƳ ĠðƱ ÒIJƲ ĦÒƸ ƲóéƲ ĤƱ Ò óƸ đƲ ýƱ ĩƲ ĤƱ Ò ïƲ ĭƱ ƸĐ ƲľÒ
Ʋ Ƽ īƱ ĩƸ Ʋ Ĥ įƸ ĥƸ ×Ʊ ƲĜ īƱ ĨƸ ħƱ ÝƳ ĭƳĠ ĪƱ ÌƸ IJƲ ħƳƱ ĠÒïƲ İƲ ÓĩƲƲ Ġ
ŷ
Ʋ ƼĤƸ ÓąĤÒ
“Vakfenizi tamamlayp Arafat’tan Müzdelife’ye doùru coükuyla akn ettiùinizde Meü’ar- Harem civarnda Allah’ zikrediniz. O’nu, size gösterdiùi gibi zikredin. Doùrusu siz, O’nun yol
göstermesinden önce yolunu üaürmülardan idiniz.”10
9
10
úbn Mâce, “Menâsik”, 57.
Bakara, 2/198.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 257
Dünyann her tarafndan gelen müslümanlar, hac ibadetinin
en önemli farz olan Arafat vakfesi için Zilhicce aynn 9. günü
(Arefe günü) bu meydanda toplanrlar ve güneü batncaya kadar burada ibadet halinde bulunurlar. Sevgili Peygamberimiz,
“Hac Arafat’tr ve Arafat’n her taraf vakfe yeridir” sözleriyle
Arafat’n önemine iüaret buyurmuülardr.
Arafat, Allah Resûlü’nün, on dört asr evvel yüz bini aükn
sahabeye hitap ettiùi, Vedâ hutbesini irad ettiùi mekândr. Irk,
teni, rengi ve konuütuùu dil ne olursa olsun Cebel-i Rahme’nin
eteùinde bir araya gelenler, Hz. Âdem ile Hz. Havva’nn çocuklar ve Hz. úbrahim’in davetlisi olarak manevî bir haz içindedirler.
Dilleri, rklar, renkleri ve kültürleri farkl, fakat imanlar ve
gönülleri bir milyonlarca müslümann bir araya geldiùi bu büyük günde, hac ihramyla Arafat’ta bulunmak, müminler denizinde bir damla olabilmek ne büyük bir mutluluktur! Arafat
sadece bir tepe deùil; taü, toprak hiç deùildir. Arafat, hakikati
bilmek, tanmak ve anlamaktr. Hayatn, varoluüun, yaratlün
nihaî anlamn kavramann, sradan bir canl olmaktan kurtulup
en üerefli varlk oluüu ispatlamann mekândr. Arafat, irfan
meydandr. Arafat’a çkmak demek, sadece kum tepelerini ve
kayalar aümak deùildir. Arafat’a çkmak, irfana ve ihsana, iyi
bir Müslüman olmaya, ahlâkta ve dürüstlükte kemâle ulaümaya
adm atmak demektir. Arafat, ayrlklar ve gayrlklar kalpten
silip tanümak, iyilik ve takva yolunda yarümak ve birbirimizi
insan olarak tanyp sevmek demektir. Gönüller arasnda eüitlik
ve kardeülik köprüsü kurarak kaynaüabilmektir. Arafat, günahlar itiraf etme, günahlardan syrlp gözyaülaryla arnabilmedir.
Müzdelife
Mina ile Arafat arasnda bulunan 12 km2 geniüliùindeki bölgeye Müzdelife denir. Yüce Allah bu meydanda bolca ibadet
etmemizi ve zikirde bulunmamz emir buyurmuülardr. Haccn
258 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
vaciblerinden olan Müzdelife vakfesi bu meydanda gece konaklayarak yaplr. Aküam vakti Arafat’tan yola çkan haclar, aküam ve yats namazlarn yine bu meydanda klarlar. ûeytan
taülamada kullanlacak taülar da buradan toplanr. Bayramn
birinci günü sabah namazndan sonra Müzdelife’den Mina’ya
hareket edilir. Müzdelife, yaklaülan yer anlamn taür. Bir rivayete göre Hz. Âdem (a.s.), Hz. Havva ile burada buluüup yaknlaümülardr. únsanlarn burada toplanarak vakfe ile Allah Teâlâ’ya yaklaümalar, hac esnasnda insanlarn bir araya gelip
toplanmalar yahut Mina’ya yaklaümü olmalar veya burann
Allah Teâlâ’ya yaklaülan bir yer olarak telakki edilmesi gibi
nedenlerden dolay bu ad almütr. Burada bol bol tesbih, tehlil,
tekbir, salâvat getirerek Allah’a dua ve niyazda bulunmak, nefis
muhasebesi yapmak önem arz etmektedir.
Nemîre Mescidi
Arafat’ta bulunan büyük bir mescittir. Vedâ haccÇnda Hz.
Peygamber için burada bir çadÇr kurulmuç ve o da burada
ashabÇna namaz kÇldÇrÇp hutbe okumuçtur. Daha sonra burasÇ
etrafÇ çevrilerek mescid haline getirilmiçtir. Arefe günü bu
camide öºle ve ikindi namazlarÇ cem-i takdimle (usulüne göre
birleçtirilmek suretiyle) kÇlÇnÇr ve burada hutbe irad edilir.
Hz. Muhammed’in Doğduğu Ev
Hz. Peygamber’in doùduùu ev Kâbe’nin doùu tarafnda kalan Benî Haüim mahallesinde idi. Hz. Muhammed Miladi 20
Nisan 571 (12 Rebiulevvel) Pazartesi gecesi tan yeri aùarrken
bu evde dünyaya gelmiütir. Daha sonra buradaki ev yklmütr.
Yerine yaplan bina günümüzde kütüphane olarak kullanlmaktadr. Harem’in kuzeyinde yaklaük 300 m. uzaklktadr. Buraya
Peygamberimizin doùduùu yer anlamna “Mevlid-i Nebî” denmektedir. Buray ziyaret ederken ilk müslümanlarn çektiùi skn-
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 259
tlar, güçlükler, iükenceler, açlk ve boykota maruz braklmalar,
bütün bunlara raùmen onlarn inançlarndan asla taviz vermemeleri ve Allah ve Resulü’ne olan baùllklar akla gelmelidir.
Hatrlatalm ki, bu ve daha sonraki zikredilecek mekânlarn
hiçbirine yaplacak ziyaret hac ibadeti ile ilgili deùildir.
Akabe
Mina snrndan Mekke istikametine doùru 300 m. kadar
sonra saù tarafta yer almaktadr. Sevgili Peygamberimiz Medine’ye hicretinden iki sene önceki hac mevsiminde insanlar
úslâm’a davet ederken 12 kiüiden oluüan Medineli bir grupla
karülaür. Bu grubun hepsi Hz. Muhammed’e burada biat ederek müslüman olurlar. Bir sonraki senenin haccna 72 kiüi olarak gelirler ve ayn yerde Peygamberimize biat ederek onlar da
müslüman olurlar. úslâm tarihinde bu olaya 1. ve 2. Akabe Biatleri denmektedir. Akabe’nin ve burada gerçekleütirilen biatlerin
úslâm tarihinde önemli bir yeri vardr.
Nur Dağı (Hira Mağarası)
Mekke’nin kuzeydoùusunda, 300 m. yüksekliùinde kütle kayalardan oluüan ve Kâbe’ye 5 km. mesafede bulunan bir daùdr. Peygamberliùinden önce Hz. Muhammed’in Ramazan aylarn ibadetle geçirdiùi Hira Maùaras bu daùn zirvesinde bulunmaktadr. Sevgili Peygamberimiz 40 yaüna girdiùi senenin
Kadir Gecesi’nde bu daùda ibadet halinde iken Hz. Cebrail
gelmiü ve kendisine “Ey Muhammed; sen Allah’n Resûlü, ben
de Cebrailim” diyerek peygamber olduùunu tebliù etmiütir.
Kur’ân- Kerîm’in ilk âyetleri (Alâk Sûresi, 96/1-5) ayn gecede
Peygamberimize burada inmeye baülamütr. Bu sebeple bu
daùa Nur’un indiùi yer manasna gelen Nur Daù denmektedir.
Hira, ilk vahyi, Kur’ân’, idraki; hakikate vasl olmak için inziva
ve tefekkürün önemini hatrlatr.
260 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
Sevr Dağı (Sevr Mağarası)
Mekke’nin güneyinde Kâbe’ye yaklaük 4 km. uzaklkta, yüksekliùi 500 m. civarnda olan bir daùdr. Bu daùn zirvesine
yakn bir yerde Peygamber Efendimiz ile arkadaü Hz. Ebû Bekir’in Mekke’den Medine’ye hicret ederlerken gizlendikleri maùara bulunmaktadr. Sevgili Peygamberimiz ve arkadaü gece
vakti bu daùa çkmülar ve üç gece burada kalmülardr. Bu olay
Kur’ân- Kerîm’de üöyle anlatlmaktadr: “Siz o Resûl’e yardm
etmeseniz de Allah ona yardm eder. Hani o kâfirler, onu Mekke’den çkardklar vakit sadece iki kiüiden biri iken, (Hz. Muhammed ve Ebû Bekir) ikisi de maùarada bulunduklar srada
arkadaüna, ‘Üzülme; çünkü Allah bizimle beraberdir’ diyordu.
Allah onun kalbine sükûnet ve kuvvet indirmiüti ve onu sizin
bilmediùiniz ve göremediùiniz askerler ile de desteklemiüti…”11
Sevr, sünneti, stratejiyi, hikmeti, basireti, tedbiri, tevekkülü
iyi anlamay, Allah yolunda olmann önemini hatrlatr.
Cennetü’l-Muallâ (Muallâ Kabristanı)
Mescid-i Haram’n yaklaük 1.5 km. kuzeyinde yer alan bu
mezarlk ayn zamanda üehrin tarihî mezarlùdr. Sevgili Peygamberimizin dedesi Abdülmuttalip, amcas Ebû Talip, hanm
Hz. Hatice validemiz, küçük yaüta ölen oùullar Kasm ve Abdullah’n ve birçok sahabi ve úslâm büyüùünün kabirleri bu
mezarlkta bulunmaktadr. Mekke Suudi yönetimine geçince
burada bulunan ve baüta Kanuni’nin Hz. Hatice validemiz için
yaptrdù kubbe olmak üzere bütün kubbeler yklmü ve bütün
kabirler düzlenmiütir.
Mekke’de vefat eden yerli-yabanc her müslüman günümüzde de bu mezarlùa defnedilmektedir. Muallâ Kabristan ziyaret
11
Tevbe, 9/ 40.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 261
edilirken burada medfun bulunan ashabn aziz hatralar da yâd
edilir.
Cin Mescidi
Peygamber Efendimiz davet için gittiùi Taif dönüüünde yol
üzerindeki Nahle Vadisi’nde namaz klarken bir grup cin
Kur’ân- Kerîm’i dinleyerek etkilenmiülerdir. Daha sonra Hz.
Muhammed’i takip eden bu cinler Mekke giriüinde Efendimizle
görüümüü ve müslüman olmuülardr. Cin Sûresi burada nazil
olmuütur. Sonralar bu mekâna bir mescit yaplarak “Cin Mescidi” ismi verilmiütir. Buras ziyaret edilirken Kur’an’n görünen
ve görünmeyen idrak sahiplerini nasl etkilediùi ve hidayet kaynaù kitabmz iyi okumak ve anlamak gerektiùi tekrar hatrlanmaldr.
Umre Mescidi/Ten’im (Hz. Âişe Mescidi)
Mekke’de bulunan haclar umre için buraya gelerek ihrama
girerler. Hz. Âiüe validemiz Asr- saadette burada ihrama girmiülerdir. Daha sonra buraya büyük bir cami inüa edilmiü, yaplan
mescide de “Mescid-i Âiüe” denilmiütir. Mescid Medine yolu
üzerinde, Harem’e yaklaük 10 km. mesafededir.
Hz. Peygamber’in doùduùu yer olan Mekke’deki ziyaret yerleri hakknda böylece ksa bilgi verdikten sonra üimdi de Efendimizin hicret ederek vatan edindiùi ve medfun bulunduùu
nurlu üehir Medine’den ve burada yer alan baz ziyaret yerlerinden söz edelim.
MEDİNE-İ MÜNEVVERE VE ZİYARET YERLERİ
Mekke-i Mükerreme’de Müslümanlara yaplan iükencelerin
dayanlmaz hale gelmesi ve úslâmî tebliùin engellenmesi üzerine
Sevgili Peygamberimiz Medine’ye hicret etti. úslâmiyet bütün
dünyaya buradan yayld. Peygamber Efendimiz burada vefat
262 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
etti. Bu mübarek yer, Resulullah ve ashabnn yaüadù, ayaklarnn deùdiùi, vahyin indiùi ve tebliù edildiùi beldedir.
Mescid-i Nebî ve Ravza-i Mutahhara
Allah Resûlü’nün kuüatc rahmeti ve onun maneviyat nurlu
üehir Medine’yi ayr bir iklime dönüütürür. Medine’ye varan
müminler bu manevî atmosferi teneffüs ederler. Tabii, bu manevî iklimden tam olarak yararlanmak için kibir, gurur, gösteriü,
kendini beùenme, baükasn hor görme, bencillik, hiddet, asabiyet gibi kötü huylardan syrlmak ve Allah için birbirini sevenlerden olmak gereklidir. úhlâs, samimiyet, içtenlik ve her türlü
kötülüklerden arnma bu manevî atmosferi doya doya tadabilmenin olmazsa olmazlardr.
Hacca ve umreye giden müslümann Medine’ye de giderek
Resulullah (s.a.s.)’n kabr-i saadetini ziyaret etmesi ve Mescid-i
Nebevî’de namaz klmas makbuldür ve müslümanlar arasnda
terk edilmeyen bir sünnet olarak devam ede gelmiütir.
Medine’ye varldùnda evlere yerleüip gerekli ihtiyaçlar giderildikten ve hazrlklar yapldktan sonra, Mescid-i Nebî ve Hz.
Peygamber’in kabri ziyarete gidilir. Vefatndan sonra kendisini
ziyaret edenler hakknda Peygamberimizin, “Beni vefatmdan
sonra ziyaret eden saùlùmda ziyaret etmiü gibidir”12 ve “Kabrimi ziyaret eden üefaatimi hak eder”13 buyurduùu rivayet edilmektedir. Bu itibarla haclarn Medine-i Münevvere’ye giderek
Peygamber Efendimizin kabrini ziyaret etmeleri, mescidinde
namaz klmalar, Peygamber sevgisini yenilemenin ve onun
sünnetine baùllù kuvvetlendirmenin önemli bir vastasdr.
Mescid-i Nebî’de namaz klmak da çok faziletlidir. Kutlu Nebi’yi
ziyarete giderken güzel ve temiz elbiseler giyilmeli, güzel koku
sürünmelidir. Salât u selâmlar getirilmeli, Resulullah’n huzu12
13
Dârekutnî, II/278, No: 192; Beyhakî, ûuabü’l-Îman, III/488, No: 4151; es-Sünenü'l-Kübra,
V/246; Heysemî, Mecmau’z-Zevâid, IV/2 Hadis No: 1412.
Dârekutnî, II/278, No: 194; Beyhakî, ûuabü’l-Îman, III/490, No: 4159; Heysemî, Mecmau’zZevâid, IV/2 Hadis No: 1412.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 263
runda olduùunu unutmamaldr. Tevazu içerisinde ziyarette
bulunurken bizlere tevdi edilen selâmlar da ona ulaütrmalyz.
Sonra onun yannda bulunan Hz. Ebû Bekir ve Hz. Ömer de
ziyaret edilerek selâmlanmaldr.
Cennetü’l-Baki’ (Baki’ Kabristanı)
Cennetü’l-Baki’, Mescid-i Nebî’nin doùu tarafnda bulunmaktadr. Peygamber Efendimizi görme üerefine nail olan, sesini duyan, onunla namaz klan ve úslâmiyet uùrunda hiçbir fedakârlktan çekinmeyen on bin civarnda sahabi bu kabristana defnedilmiütir. Üçüncü halife Hz. Osman, Hz. Abbas, Hz. Âiüe, Hz.
Fatma, Sa’d b. Ebî Vakkas, Hz. Hasan gibi sahabe ile úmam
Mâlik gibi tabiundan birçok büyük zat burada bulunmaktadr.
Mezarlùn içerisine girmek üart olmamakla birlikte kaps açk
olduùunda içeri girilerek; kapal olduùunda düardan ziyaret
edilebilir. Ziyarette orada yatanlara selâm verilir ve dua edilir.
Peygamber Efendimiz zaman zaman Baki’ mezarlùn ziyaret eder ve orada medfun bulunan müminler için dua ederdi.
Baki’ kabristannda medfun bulunan sahabilere selâm vererek
duada bulunurken, onlarn úslâm’a olan sadakatleri, samimiyetleri, gösterdikleri Ensar-Muhacir kardeüliùi, Allah ve
Resulullah’a karü duyduklar muhabbet hatrlanmaldr. Müslümanlar olarak úslâm’n aydnlk ilk nesline çok üeyler borçlu
olduùumuzu unutmamamz gerekir.
Kubâ Mescidi
Kubâ mescidi, Hz. Muhammed’in Mekke’den hicret ederek
geliüinde Medinelilerin sevgi ve coükuyla karüladklar bölgede
yer almaktadr. Peygamberimiz Medine’ye varmadan önce
burada 14 gün konaklamütr. Bu zaman zarfnda úslâm’n ilk
mescidini yaparak namazlarn da ilk defa cemaatle klmaya
baülamütr. Kur’ân- Kerîm’de bu mescid ve cemaatiyle ilgili
264 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
üöyle buyurulmaktadr. “…Habibim, ilk günde takva üzerine
yaplan mescidde namaz klman senin için daha uygundur. O
mescidde maddî ve manevî kirlerden temizlenmeyi seven kimseler vardr…”14
Resulullah, “Kim güzelce hazrlanp namaz klmak için abdestli olarak Kubâ mescidine gider ve orada (iki rekât) namaz
klarsa bir umre yapmü gibi sevap kazanr”15 buyurmuülardr.
Hz. Peygamber saùlùnda, cumartesi günleri Kubâ mescidini
ziyaret eder ve burada namaz klard. Takva üzerine bina edilen
Kubâ mescidini ziyaret, kutlu yolculuùumuz için gerekli olan
takva ve samimiyetimizin muhasebesini yapmamza vesile olmaldr. ûüphesiz Allah’a biz kullarn ancak takvalar ve samimiyetleri ulaür.
Uhud ve Uhud Şehitleri
Uhud, Medine’nin 5 km. kadar kuzeyinde bir daùn addr.
Hicretin üçüncü ylnda (M. 625) müslümanlarla müürikler arasnda burada yaplan savaüta ashab- kiramdan 70 kiüi üehid
olmuü ve buraya defnedilmiülerdir. Peygamberimizin amcas ve
üehidlerin efendisi Hz. Hamza ile Mus’ab b. Umeyr de bunlar
arasndadr. Sevgili Peygamberimiz bu savaüta iki zrh giymiü
buna raùmen yaralanmü ve diüi krlmütr. Müslümanlar savaü
kazanmak üzereyken ganimet peüine düüen okçularn stratejik
mevkilerini terk etmeleri ile durum tersine dönmüü, zafer kaçrlmü ve sahabeden 70 üehid verilmiütir. Kur’an’da Uhud harbine iliükin olarak;
ĹƸĘ ħƱ ÝƳ ĐƱ Ʋ ôÓƲĭƲÜIJƲ ħƱ ÝƳ ĥƱ ýƸ Ʋ Ę ÒƲðÌƸ ƈƲ Ƽ èƲ įƸ ĬƸ ðƱ ÍƸ ƸÖ ħƱ ıƳ Ʋ ĬijùƳƼ Ŏ
Ƴ Ʋ ðƱ ÌƸ ĮƳ ïƲ ĐƱ IJƲ ľÒ
Ƴ Ʋ Ƽ ħƳƱ ġƲĜïƲ ĀƲ ïƱ ĝƲ Ʋ ĤIJƲ
ħƳƱ ġĭƱ ĨƸ IJƲ ÓƲĻƱĬïƳƼ ĤÒ ïƳ ĺóƸ Ƴĺ īƱ ĨƲ ħƳƱ ġĭƱ ĨƸ ĪƲ ijƳ×Ƽ ŎƸ Ƴ ÓĨƲ ħƳƱ ĠÒƲòƲÈ ÓĨƲ ïƸ đƱ Ʋ Ö īƱ ĨƸ ħƱ ÝƳ ĻƱ āƲ ĐƲ IJƲ óƸ ĨƱ Ʋ ŁÒƱ
14
15
Tevbe, 9/108.
úbn Mâce, “Salât”, 197.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 265
IJƳð ľÒ
Ƴ Ʋ Ƽ IJƲ ħƳƱ ġĭƱ ĐƲ ÓƲęĐƲ ïƱ ĝƲ Ʋ ĤIJƲ ħƳƱ ġƲĻƸĥƲÝ×Ʊ ƲĻƸĤ ħƱ ıƳ ĭƱ ĐƲ ħƳƱ ġƲĘƲóĀƲ ħƲ Ƽ Ƴ à ƲØƲó ƸìĿÒƱ ïƳ ĺóƸ Ƴĺ īƱ ĨƲ
ŷ
Ʋ ĭƸ ĨƸ ËƱ ĩƳ ĤƱ Ò ƥƲ ĐƲ ģƹ ąƱ Ʋ Ę
“Andolsun, Allah, izniyle, onlar (müürikleri) krp geçirdiùiniz srada size olan vadini gerçekleütirdi. Nihayet sevdiùiniz üeyi
(zaferi) size gösterdikten sonra, zaaf gösterdiniz. (Peygamber’in
verdiùi) emir konusunda tartütnz ve emre karü geldiniz. úçinizden dünyay isteyenler de vard, âhireti isteyenler de. Sonra
sizi denemek için onlardan yüzünüzü çevirdi. (Kaçp hezimete
uùradnz. Buna raùmen) sizi baùülad. Allah müminlere karü
çok lütufkârdr.”16 buyurulmaktadr.
Uhud’u ziyaret ederken, galip iken ganimet, mal-mülk, dünyalk uùruna Resûl’ün sözünü dinlemeyerek, Okçular Tepesini
terk eden müslümanlarn hâli göz önüne gelir insann. Burnu ve
kulaù kesilerek, ciùerleri parçalanarak üehit edilen Hz. Hamza
gibi nice kahramanlarn, daha bir günlük evli olduùu halde bu
savaüa katlp boy abdesti almaya dahi frsat bulamadan üehit
düüen ve Peygamberin ifadesiyle, “meleklerin ykadù (gasîlü’lmelâike)” Hz. Hanzale’ler, Mekkeli bir zenginin oùlu olduùu
halde üehit düütüùünde kendisine kefen bulunamayan Mus’ab
b. Umeyr gibi yiùitlerin destans hatralar canlanr ve yaüanr.
Uhud, sahabe için büyük bir imtihan ve büyük bir ders olmuütur. Allah Resulü’nün sözlerine ve emirlerine tam teslimiyetin önemini bir kez daha anlatr Uhud ziyareti bizlere. Ac hatralarna raùmen Hz. Peygamber “Uhud bizi sever, biz de
Uhud’u”17 diyerek düüman saldrlarndan dolay sùndù bu
daùa âdeta bir vefa örneùi göstermiütir. Hz. Peygamber her yl
Uhud üehitlerini ziyaret eder ve onlara dua ederdi.
16
17
Âl-i úmrân, 3/152.
Buhârî, “Cihad”, 71; Müslim, “Hac”, 504.
266 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
Kıbleteyn Mescidi
úslâm’n ilk yllarnda kble Mecsid-i Aksa idi. Ancak Efendimiz, Kâbe’ye yönelerek ibadet etmeyi arzuluyordu. Bir müddet
sonra gelen vahiyde Cenâb- Hak üöyle buyurmuütur: “Biz,
kblenin deùiümesini talep ederek yüzünü semaya çevirdiùini
görüyoruz. ûimdi seni raz olacaùn kble (Kâbe)’ye döndüreceùiz. Artk yüzünü hemen Mescid-i Haram tarafna çevir. Siz de
ey inananlar, nerede olursanz olun yüzlerinizi ona doùru çevirin.”18 Bu esnada Resulullah Seleme oùullar mahallesinde öùle
veya ikindi namaznn üçüncü rekâtnda bulunuyordu. Namaz
bozmadan cemaatle birlikte kalan iki rekât Kâbe istikametine
yönelerek klmülardr. Bu hadisenin ansna buraya mescid
yaplarak adna “Mescid-i Kbleteyn (úki Kbleli Mescid)” denilmiütir.
Hendek/Yedi Mescidler
Müslümanlarn müürik, yahudi ve münafk gruplardan oluüan ve saylar on bini bulan müttefik kuvvetlere karü yaptù
savaü “Ahzab Savaü” olarak anlr. Selmân- Farisî’nin önerisi
ile Medine’nin etrafna kazlan hendekten dolay “Hendek Savaü” olarak da geçen bu savaü Hicretin 5. ylnda meydana
gelmiütir.
Hendek’ten çkarlan topraklar Müslümanlara siper olmuü,
karü taraftan ne ok ne de atl geçebilmiütir. Bu savaüta
müslümanlar Yüce Allah’n ilâhî yardmn açk bir biçimde
görmüülerdir. Yirmi dört gün süren muhasarada müslümanlar
üiddetli rüzgâr ve görünmez ordularn ilâhî yardmyla nefes
almü ve düümanlar uzaklaütrmülardr. Hendek Savaü’nn
yapldù bölgede ashabn ileri gelenlerinin namaz klp dua
ettikleri yerlerde birbirine yakn küçük küçük yedi mescid ya18
Bakara, 2/144.
Hac ve Umre Ziyaret Yerleri | 267
plmütr. Bunlara “Yedi Mescidler” denir. Bugün birçoùu yklmü olan bu mescidlerin yerine büyük bir cami yaplmütr. Medine’ye gelenler tarafndan buralarn ziyaret edilmesi, hatralarn
yâd edilmesi açsndan önem taümaktadr.
Cuma Mescidi
Hz. Peygamber Kubâ’dan Medine’ye giderken Ranûna vadisine varmü burada Cuma vakti girince hutbe okuyup Cuma
namaz kldrmütr. Daha sonra buraya yaplan mescide
Mescid-i Cuma denilmiütir. Mescid, Kubâ’dan Medine istikametine doùru bir kilometre mesafededir.
Mîkat Mescidi (Zülhuleyfe)
Medine’den hac ve umre yapacaklarn mîkat yeri olan
Zülhuleyfe Medine-Mekke yolunun 8. km.’sindedir. Burada hac
veya umre için ihrama giren müslümanlar telbiye getirirler, zikir,
dua ve tesbihatla yola revan olurlar. Peygamberimiz de umre
ve hac yapmak için burada ihrama girmiütir. Buraya bugün
büyük bir cami ve müütemilat inüa edilmiütir.
Müminler hac ve umre esnasnda Hz. Peygamberin ve ashabnn bulunduùu coùrafî mekânlarla karülaümakta ve bu
yerlerin manevî ikliminden nasiplenmektedirler. Ayrca hac
vazifesini yerine getiren müminler, úslâm’n ilk muhataplar olan
Asr- saadet müslümanlarnn yaüadù yerleri gezerek Allah
Resûlü’nü kitaplarda aktarlan bilgilerle tarihî bir kiüilik olarak
tanmann ötesinde, sanki onu bizzat görerek imann ve ikrarn
tazelemiü olurlar. Bu ziyaretin en önemli hedeflerinden biri de
kutlu yolun yolcularnn úslâm tarihini yerinden ve yeniden
okumak suretiyle Allah’a ve Resûlü’ne karü baùllklarn arttrmalar ve manevî arnmaya kavuüabilmeleridir.
Ziyaret yerlerinde adaba uygun bir üekilde hareket etmek,
kimseye eziyet vermemek, hak ve hukuka riayet ederek nezaketle ve vakur bir eda ile davranmak ölçü olmaldr. úslâm dini-
268 | Hac ørúad Görevlileri øçin Örnek Metinler
nin onaylamadù davranü biçimlerinden uzak durmak da ayrca önem arz etmektedir.
Ziyaret esnasnda bizlere düüen, hürmet ve sükûnettir; büyük
bir edep, sayg ve dikkatle ziyarette bulunmaktr. Özellikle mescitlerde yüksek sesle konuümaktan, baùrp çaùrmaktan kaçnmal, dualarmz sükûnetle yapmalyz. Herkese karü edepli ve
saygl olmal, kimseyi küçük görmemelidir. Baükalarnn hatalarn araütrmaktan çekinmeli, kendimizle meügul olmal, bolca
Kur’an okumal, ibadetle, tefekkürle meügul olmalyz. Ziyaret
yerlerini gezerken ibret nazarlar ile bakmal, Rahman’n misafirleri ile kaynaümaya çalümaldr.
Hac ve umre ibadetlerinin, kiüiye kazandrdù olumlu nitelik
ve güzel hasletlerden dolay müslümanlar nezdinde ayr bir
önemi ve deùeri vardr. Toplumumuzda bu ibadetleri yerine
getirenlere de ayr bir deùer verile gelmiütir. Kutlu yolun yolcusu
hem bu yolculukta hem de hayat yolculuùunda hac ve umre
ibadetlerinin gerektirdiùi sorumluluùun ve onurun idraki içinde
olmak durumundadr.
Önemle belirtelim ki, hac ibadetinin yerine getirildiùi mekânlar Mescid-i Haram’daki Kâbe, Arafat, Mina, Müzdelife ve SafâMerve’den ibarettir. Bunlarn dünda, Hz. Peygamber’in doùduùu evi, Hira ve Sevr maùaralar gibi mekânlarn ziyaret edilmesinin hac ve umre ibadetleri ile bir ilgisi yoktur. Buralar ziyaret etmek isteùe baùldr.