Internet Okur Yazarlığı El Kitabı

Transkript

2nci düzeltilmiş sürüm
Derleyenler
Janice Richardson (editör),
Andrea Milwood Hargrave, Basil Moratille,
Sana Vahtivouri, Dominic Venter ve Rene de Vries
Güncelleyenler
Bety Burdick, Chris Coakley ve
Janice Richardson
Çevirenler (Translators)
Nuran Yardımcı, Pınar Ülkülü ve
Mehmet Bora Sönmez
Medya Bölümü
II No’lu Genel Müdürlük – İnsan Hakları
Bilgi Toplumu Projesinde İyi Yönetişim
Siyasi İşler Müdürlüğü
Avrupa Konseyi
2
İçindekiler
OKUYUCU İÇİN TAVSİYELER....................................................................................................................... 4
GİRİŞ……………........................................................................................................................... 5
KILAVUZ METİN 1 – Bağlantı Sağlama...................................................................................... 7
KILAVUZ METİN 2 – Web Sitesi Oluşturma............................................................................... 10
KILAVUZ METİN 3 – Bilgi Araştırma……................................................................................. 15
KILAVUZ METİN 4 – Ana Kapılar............................................................................................... 18
KILAVUZ METİN 5 – Elektronik Posta........................................................................................ 21
KILAVUZ METİN 6 – İstek Dışı Gönderilen e-Postalar............................................................... 25
KILAVUZ METİN 7 – Sohbet....................................................................................................... 28
KILAVUZ METİN 8 – Haber Grupları.......................................................................................... 33
KILAVUZ METİN 9 – Dünya Çapında Kütüphaneler .................................................................. 35
KILAVUZ METİN 10 – Internet Üzerinde Müzik ve Görüntüler.................................................. 39
KILAVUZ METİN 11 – Yaratıcılık................................................................................................ 43
KILAVUZ METİN 12 – Oyunlar.................................................................................................... 47
KILAVUZ METİN 13 – Uzaktan Eğitim........................................................................................ 50
KILAVUZ METİN 14 – Sınıflandırma ve Filtreleme..................................................................... 53
KILAVUZ METİN 15 – Özel Hayatın Gizliliği.............................................................................. 57
KILAVUZ METİN 16 – Güvenlik................................................................................................... 61
KILAVUZ METİN 17 – Sataşma ve Taciz...................................................................................... 64
KILAVUZ METİN 18 – Çevrimiçi Alış-veriş................................................................................. 67
KILAVUZ METİN 19 – Katılımcı Bir e-Vatandaş Olmak.............................................................. 70
KILAVUZ METİN 20 – Mobil Teknoloji........................................................................................ 74
KILAVUZ METİN 21 – Bloglar……….......................................................................................... 78
3
OKUYUCU İÇİN TAVSİYELER
1. Bu el kitabında kullanılan terimlerin açıklamaları için yazarlar, dünyanın çeşitli
bölgelerinden kullanıcılar tarafından işbirliği içinde hazırlanmış olan sürekli
güncellenen Wikipedia adlı elektronik ansiklopediyi başvuru kaynak olarak
göstermektedir. El kitabı; “Boolean search”, “zombie computer” veya “phishing” gibi
bir çok özel terimin bulunduğu Wikipedia’ya doğrudan bağlayan web adresleri
sunmaktadır. Buna benzer diğer terimler <http://www.wikipedia.org> sayfasında
bulunabilir. Metin içinde Wikipedia tanım adresleri parantez içinde, diğer web
sayfaları < > işareti içinde verilmiştir.
Wikipedia başvuruları doğrudan, birçok diğer dilde seçme olanağı sunan, Wikipedia
web sitesinin İngilizce içeriğine bağlanmaktadır.
2. Bu el kitabında yer alan uzun ve kullanımı zor web sitelerinden kaçınmak için
otomatik erişim sağlayan elektronik ortamdaki metne başvurunuz. Bu metne
<http://www.coe.int/media>
adresinden erişebilirsiniz. Bu adrese, açmayı
başaramadığınız her tür web adresi için de başvurun.
3. El kitabı,, metnin başından sonuna kadar “öğrenci” terimini kullanmaktadır. Bu terim,
yaşı ve seviyesi dikkate alınmaksızın, evde veya okulda öğrenimine devam eden,
ilköğretim okulları veya liselerdeki öğrenci olan tüm gençleri kapsamaktadır.
Bu metinde yer alan tüm Internet adreslerine Ocak 2006 tarihi itibarıyla erişim
sağlanabilmiştir.
4
GİRİŞ
Neden medya okur yazarlığı konusunda kılavuz metinler hazırlandı?
Son 10 yıllık süreçte, Internet ve mobil teknoloji, dünya çapında toplumların hayatında
çok yönlü değişimlere neden olmuştur. İş ve eğlence biçimlerimizi değiştirmiş ve katılımcı
birer vatandaş olmamız yönünde büyük çaplı talep yaratmışlardır.
Avrupa Konseyi’nin Internet okur-yazarlığı kılavuz metinleri, bu olağanüstü bilgi ve
iletişim ağlarının kullanımında rehberlik etmeyi ve yardımcı olmayı amaçlayan bir belgedir.
Buradaki amaç:
− öğretmenlere ve ebeveynlere, gençlerin ve çocukların iletişim teknolojileri aracılığıyla
yaptıkları keşif yolculuklarını paylaşmalarını sağlayacak yeterli teknik bilgiyi sunmak,
− etik konulara dikkat çekmek ve eğitimde katma değer anlayışı yerleştirmek,
− Internet ve mobil teknolojilerden fayda sağlamak için sınıfta veya evde uygulanabilir,
yapıcı eylemler için fikirler sağlamak,
− Internet kullanımında ciddi farklılıklar bulunan geniş bir alandaki deneyimleri
paylaşmak,
− Daha fazla bilgi veya uygulanabilir örneklere yer veren bağlantıları sağlamak,
Etik konular ve Internet’teki tehlikeler
Her kılavuz metinde değindiğimiz üzere, Internet’in getirdiği sayısız faydanın yanı sıra,
bazı
tehlikelere
de
yer
vermek
zorunluluğu
vardır.
Örneğin
virüslerin
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus), sadece Avrupa’daki özel şirketlere ve kamu
kuruluşlarına
yıllık
maliyeti
yaklaşık
iki-üç
milyar
Euro’dur.
Spam
(http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail_spam) adıyla da bilinen istenmeyen e-postalar, toplam epostaların % 90’ını oluşturmaktadır ki bunlara % 1,5 civarındaki kötü niyetli şifreler dahil
değildir. Internet’teki içeriğin önemli bir yüzdesi ya yasadışı ya da zararlıdır ve çok temel
insan hakları ve insan onurunu göz ardı etmektedir. Bunun da ötesinde, bilgiye “sahip olanlar”
ve
“sahip
olmayanlar”
arasındaki
sayısal
bölünme
(http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_divide) fark yarattığından, kırılgan bir yapıya sahip olan
eşitlik olgusu bir kez daha tehdit altındadır. Bir çok genç insan Internet’e erişimi sağlayacak
malzeme yetersizliği, araştırma yapmak ve etkin kullanım için gerekli teknik ve erişim
yeteneği eksikliği nedenleri ile gittikçe artan sakıncalı gelişmeleri yaşamaktadır.
Bilgiden ve iletişim teknolojilerinden azami faydalanma
Internet, adından da anlaşılacağı üzere, bilgi ağları arasındaki bir yoldan başka bir şey
değildir. Halihazırda erişim araçları, üçüncü nesil cep telefonları ve kablosuz ağlar gibi yeni
teknolojilerin gelişimi ile değişmektedir.
5
Günümüzde her bir birey, bilgi okur-yazarlığına ihtiyaç duymaktadır. 21. yüzyıl okuryazarlığı, toplumun temellerini oluşturan eğitimin dört ana sütunu üzerine inşa edilmektedir.
Bunlar; bilmek, yapmak, olmak ve yaşamak kavramlarını birlikte öğrenmektir.
Öğretmenler ve ebeveynlerin ihtiyaçlarına cevap verecek bir kılavuzun geliştirilmesi
Teknolojinin geliştiğinden ve yeni bilgi kaynaklarının ortaya çıktığından, bu kılavuz
metinler yenilenmeli ve yenileri eklenmelidir. Bu proje, izlenimleriniz veya sınıflarınızdaki
eylemlerinize ilişkin düşünceleriniz, uygulama örnekleriniz veya güncel adresler gibi
göndereceğiniz her tür katkıya açıktır. Lütfen bu tür katkılarınızı Avrupa Konseyi’nin
[email protected] adresine gönderiniz.
6
KILAVUZ METİN 1
Bağlanmak
Internet, bağlantı düğümleri işlevi gören sağlayıcılar aracılığıyla dünya çapındaki
bilgisayarları
birbirine
bağlayan
bir
ağdır.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Node_%28networking%29). 2005 yılının Mart ayı itibarıyla,
250 milyonu Avrupa’da olmak üzere, dünyada 900 milyon Internet kullanıcısı olduğu tahmin
edilmektedir.
Eğitime getirdiği faydalar
− Internet, öğretmenlere zengin yeni kaynaklar ve fikirler sunmaktadır. Ders planları,
öğrenciler için elektronik ortamda uygulamalar ve eğitici oyunlar buna örnek
olarak verilebilir.
− Internet, öğretmenler ve öğrenciler arasındaki sınırlar ötesi iletişimi ve deneyim
paylaşımını kolaylaştırmaktadır.
− Internet, öğrencilere kültürleri paylaşmak ve yabancı dilini geliştirmek alanındaki
projelere katılma fırsatı sunmaktadır. Bu yöntem, geleneksel mektup arkadaşlığına
dayalı öğrenci değişiminden daha etkili ve daha hızlı bir yöntem olabilir ve
yolculuk masrafları gibi bir kalemi de ortadan kaldırmaktadır.
− Internet, geleneksel kütüphaneleri düzenli olarak ziyaret etmeyenlere bile araştırma
vasıtalarını erişilebilir kılmaktadır.
Etik düşünceler ve riskler
− Gerçek dünyada olduğu gibi, Internet’te dolandırıcılık, sahte bilgiler ve çocuklar
için uygun olmayan içerik vardır.
− Internet bir yandan sayısız yeni olanaklar sağlarken, teknik çözümler her zaman
geleneksel yöntemlerden daha iyi olmamaktadır. Örneğin, e-posta iletişimde köklü
değişiklikler getirmiştir ancak asla gelecekte yüz yüze iletişimin yerini
almayacaktır.
Nasıl bağlanılacak?
− Internet’e eğer bir kuruluştan (okul, üniversite, kamu kuruluşu) giriyorsanız,
bilgisayarınız büyük bir olasılıkla otomatik olarak dahili bir erişim sağlayıcıya
bağlanacaktır.
− Internet’e evden bağlanabilmek için aşağıdakilere ihtiyaç vardır:
− modem bağlantılı bir bilgisayar;
− bir telefon bağlantısı;
7
− bir Internet hizmet sağlayıcıya (IHS) abonelik
− IHS’ler (htpp://en.wikipedia.org/wiki/Internet_service_provider), Internet ile
kullanıcılar arasındaki gerekli bağlantıları sağlarlar. Bunlar telekomünikasyon
veya kablo şirketleri gibi özel kuruluşlar olabildiği gibi üniversiteler gibi kurumlar
olabilirler.
− IHS’ler genellikle aylık abone bedeli talep ederler ve buna karşılık bir dizi hizmet
sunarlar.
− Çevirmeli bir (http://en.wikipedia.org/wiki/Dial-up_access) bağlantı, kullanıcıların
standart bir telefon hattı aracılığıyla Internet’e erişmelerine olanak sağlamaktadır.
Genellikle bağlantı yapılan süre dikkate alınarak, normal telefon görüşmesi
üzerinden kullanıcıya fatura çıkarılır. Bir analog telefon hattından, eş zamanlı
olarak hem telefon bağlantısı hem de Internet bağlantısı yapılamaz. Bağlantı hızı
yavaştır.
− Bir geniş bant
(http://en.wikipedia.org/wiki/Broadband_Internet_access)
bağlantısı, sayısal bir hat üzerinden bağlantıya olanak sağlamaktadır. Birleştirilmiş
Sayısal Ağ Hizmetleri (ISDN) (http://en.wikipedia.org/wiki/ISDN) ve Sayısal
Abonelik Hattı (DSL) (http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_Subscriber_Line) bu
bağlantılara örnek olarak gösterilebilir. IHS’lerin sunduğu geniş bant abonelikleri
genellikle sabit bir fiyata sınırsız erişim olanağı sağlamaktadır. Bununla birlikte,
indirilen verilerin kapasitesine bağlı olarak bir tavanla da sınırlama getirilebilir.
Bağlantı hızı çok daha yüksektir ve Internet’ten çıkmadan telefon hattının
kullanılabilmesine olanak sağlar.
− Gittikçe artan sayıda bilgisayar, özellikle de diz üstü bilgisayarlar, kablosuz ağ
kartları (Wifi) (http://en.wikipedia.org/wiki/wifi) ile donatılmaktadır. Bu tür
bilgisayarlar, evde veya “kablosuz bağlantı noktalarında” Internet’e kablosuz
erişim olanağı sağlamaktadır. Kablosuz bağlantı noktaları, kafeteryalar ve
havalimanları gibi kamuya açık alanlarda bulunabilir.
Uygun kullanım
− Internet kullanımınız için uygun bir bağlantı seçiniz. Internet’i düzenli olarak
kullanıyorsanız, geniş bant bağlantısı muhtemelen size daha uygundur.
− Eğer geniş bant abonesi iseniz, kullanmadığınız takdirde hatta bağlı kalmayınız.
Hatta bağlı kalmanız size maddi anlamda bir külfet getirmeyebilir ancak
verilerinizin güvenlik riskini artıracaktır. (Bkz. Kılavuz Metin 16 – Güvenlik)
− Eğer sorumluluğunuz altındaki bilgisayarı veya ağı başkaları da kullanacaksa,
AUP olarak bilinen modele uygun, makul bir kullanım politikası (AUP)
(http://en.wikipedia.org/wiki/AUP) geliştirin.
8
Daha fazla bilgi için
¾ The
List
adlı
site,
IHS’lerin
dünya
çapındaki
rehberidir:
<http://www.thelist.com/>.
¾ Avrupa
Okullar
Ağı
(European
Schoolnet)
<http://www.eun.org/portal/index.htm>,
Küresel
Okullar
Evi
(Global
Schoolhouse) <http://www.globalschoolnet.org/GSH/> ve Eğitim Dünyası
(Education World) <http://www.educationworld.com/> gibi eğitim siteleri kaynak
ve müşterek projeler sunmaktadır.
¾ Makul bir kullanım politikası (AUP) için tavsiyeler, eğitimde bilişim teknolojileri
üzerine çalışan İngiliz ajansı Becta’nın sitesinden elde edilebilir:
<http://www.ictadvice.org.uk/index.php?section=ap&catcode=as_pl_acc_03&rid=
1963&rr=1&PHPSESSID=820174b4b4df8ca7de75604c566d00ee>.
¾ Insafe adlı ana kapı, Internet’e güvenli bağlantı ve sörf yapma konularında tavsiye
ve
kaynak
bilgiye
yer
vermektedir:
<http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/>.
9
KILAVUZ METİN 2
Web Sayfası Hazırlamak
Bir web sayfası mı hazırlamak istiyorsunuz?
Okul idarecileri, öğretmenler ve öğrenciler, okullarını ve/veya çalışmalarını dünya
çapındaki ağda (world wide web) tanıtma ihtiyacını artan bir şekilde hissetmektedir ve web
sayfalarının sayısındaki artış inanılmaz boyuttadır. İyi bir okul web sayfası, ders planlarının
yayımlanması veya okulla ilgili bilgilerin tanıtılması gibi çok çeşitli şekillerde kullanılabilen
harika bir halkla ilişkiler aracıdır. Aynı zamanda, şüphesiz ki, çok önemli bir eğitimsel araçtır.
Fakat web siteleri çok çeşitli şekilde kullanılabildikleri için, bazen kendi web sitelerini
hazırlamak isteyen ve nereden başlayacaklarını bilmeyen yöneticiler, öğretmenler, öğrenciler
ve ebeveynler için boğucu olmaktadır.
Web sitenizi hazırlamadan önce aşağıdaki noktaları dikkate almalısınız:
− Web sayfanızın amacı nedir?
− Neden bir web sayfasına ihtiyaç duymaktasınız?
− Web sayfanızın hedef kitlesi nedir? Dünya, bölge, şehriniz veya sadece öğrenciler
ve ebeveynler mi?
− İçerik ne olacak?
Yerel okulları uluslararası hale dönüştürmek
− Internet, öğrencilerin tüm dünya ile iletişime geçmelerini ve kolaylıkla işbirliği
yapmalarını olanaklı hale getirmektedir. Günümüzün sınıfı, sabit bir coğrafi
yerleşimde geleneksel görüntülü tuğla ve kireç sıvalı oda olarak tanımlanmaktadır.
Oysa Internet bir iletişim aracı olarak kullanıldığında, sınıf duvarları ortadan
kalkmakta ve yerel sınıflar küresele dönüşmektedir.
− İyi
bir
okul
web
sayfası
etkileşimlidir
ve
mesaj
tahtası
(http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards) gibi araçlar yoluyla, okulla ilgili en
son bilgilere öğrencilerin, ebeveynlerin ve öğretmenlerin her zaman ve her yerden
erişebilmelerine olanak sağlar.
− Öğrenciler, web sayfalarının oluşturulmasında aktif rol alabilirler. Hatta, Think
Quest
<http://www.thinkquest.org/>,
CyberFair
<http://www.globalschoolnet.org/index.html> ve diğerleri gibi web sayfası
yarışma sitelerine bakıldığında, gerek ilk gerekse son sınıftaki ortaokul öğrencileri
tarafından hazırlanan web sayfalarının öğretmenler tarafından hazırlanan sitelerden
çoğunlukla daha iyi olduğu görülecektir.
10
− Web-yapısının temelleri, müfredatın bir parçası içinde öğretilebilir: öğrenciler,
matematik, biyoloji, dil veya müzik dersleri için ödev olarak web siteleri
tasarlayabilirler. Aslında her konu alanı, web tasarımcılığı için uyumludur.
− Internet ile ilgili olağanüstü bir şey de öğrencilerin web sitesi tasarımlarını kendi
sınıf arkadaşları ile yapma konusunda sınırlı olmamalarıdır: öğrenciler, e-posta
(http://en.wikipedia.org/wiki/Email),
video
konferans
(http://en.wikipedia.org/wiki/Video_conferencing)
ve
sohbet
(http://en.wikipedia.org/wiki/Chat) gibi iletişim araçlarını kullanan dünyanın her
köşesindeki öğrencilerle işbirliği yapabilirler.
Daha fazla bilgi için, Sohbet başlıklı Kılavuz Metin 7, Yaratıcılık başlıklı Kılavuz
Metin 11 ve Bağlanmak başlıklı Kılavuz Metin 1’i daha yakından inceleyiniz.
Güvenliğin boyutlarını belirlemek
Okulla ilgili herhangi bir web sayfasının oluşturulmasında güvenlik konularının göz
önüne alınması önemlidir.
− Internet güvenliğine ve makul kullanıma ilişkin okul politikası, resmi bir web
sayfası tasarımından önce veya öğrencilerin web sayfası tasarım yarışmalarına
katılmalarından önce, açık bir şekilde belirlenmelidir.
− Kullanılan resimlerin ne şekilde tasarlanacağı ve usulü, okulun Internet güvenlik
politikasını yansıtmalıdır.
− Güvenlik ve mahremiyet endişesi nedeniyle, okulların büyük kısmı Fotoğraflarını
yayımladığı öğrencilerin isimlerini vermemekte veya sadece ilk isimlerini
vermektedir. Bu konu, web sayfanızı düzenlerken göz önüne almanız gereken bir
husustur: bu konudaki güvenlik protokolünüz nedir?
− Bilgi bütünlüğünü teminat altına almak ve web sayfalarının Internet güvenliğine
ilişkin okulun tutumunu yansıtması amacıyla diğer web sayfalarına yapılan harici
bağlantıları elemek iyi bir fikirdir.
− Internet’e erişimi filtreleyecek misiniz ya da öğrencilerinize daha fazla “sokak
bilgisi” öğretecek misiniz? Bir çok okul, etkili olması için, her iki tekniğin
karışımından oluşan birleşimler bulmaktadır.
− Öğrenciler ödev olarak web sitesi hazırladığında, bu sitelerin dünyanın her
yanından kullanıcılar tarafından ziyaret edileceğini akılda bulundurun. Bu web
sitelerinin, okulunuz için bir çeşit halkla ilişkiler aracı olduğunu düşününüz. Bu
nedenle öğretmenlerin web sitesi tasarımı sürecinde, öğrencilerin işlerini
denetlemeleri ve onlara rehberlik etmeleri akıllıca olacaktır.
− Öğretmenler, öğrencilerin hazırladığı tüm işlerden eninde sonunda sorumludurlar.
Bu nedenle öğretmenler web sayfalarını reddetme veya okul ya da proje
sayfalarından çıkarma yetkisine ihtiyaç duymaktadır. Öğrencilerin işlerini yeterli
bir şekilde denetlemek amacıyla, öğretmenler daima erişim parolalarına
(http://en.wikipedia.org/wiki/Password),
web
sitelerine
11
(http://en.wikipedia.org/wiki/Website)
olmalıdırlar.
ve
benzeri
türden
bilgilere
sahip
Bir okul web sayfası hazırlamak
Düzgün hazırlanmış bir okul web sayfası, toplumun çok değişik katmanlarını bir araya
getirecek güçlü bir araç olarak hizmet verebilir. Bu tür web sayfaları uyum kavramını
besleyebilir ve toplumun tüm kesimlerinin kolaylıkla bilgiye erişebilmesini sağlayacak
değerli bir iletişim aracıdır. Web içeriği için bazı faydalı öneriler aşağıdaki gibidir:
− Öğretmenler, ders planları hazırlayabilir veya öğrencilerin belirli dönemlerde
yaptıklarına ilişkin genel değerlendirme yapabilir.
− Okul yöneticileri programları veya duyuruları ilan edebilirler.
− Öğrenciler, sanat, şiir, hikaye, rapor veya diğer işlerini yayımlamak isteyebilirler.
− Ebeveynler, festivaller veya diğer toplantılar gibi veli-öğretmen etkinliklerini
duyurmak için siteyi kullanabilirler.
− Toplumun daha geniş kesimleri, örneğin futbol takımlarından, gezi
programlarından, polisten, yol işçilerinden ve benzeri, web sitelerini duyurular
yapmak için bir ortam olarak kullanabilirler.
Çok geniş bir yelpazede çeşitlilik arz eden içerik, web sayfasını zenginleştirebilir
ancak geniş katılımcılar aynı zamanda web sayfasının sürdürülebilir olmasında düzensizliğe
neden olabilir. İçerik yazımı ve toplanmasından sorumlu küçük bir ekibin seçilmesi
önemlidir. Bu sorumluluk, belki de en iyi şekilde, bir öğretmen veya okul idarecisi ya da bilgi
ve iletişim teknolojileri koordinatörü olarak seçilen bir kişi tarafından yürütülebilir.
Web sitesi oluşturmadan önce göz önünde bulundurulması gereken bazı temel
ihtiyaçlar şunlardır:
− Yazılım: Birçok web sayfası tasarımcısı ve yazımcısı, Dreamweaver ve FrontPage
gibi WYSIWYG (http://en.wikipedia.org/wiki/WYSIWYG) yazılımı ile çalışmayı
tercih etmektedir. Bu programlar, kullanıcının html bilmesine ihtiyaç
gerektirmeden web sayfası hazırlaması için aşina olduğu bir ortam sağlar. Web
içeriği yönetim sistemleri sıklıkla kullanılmakta ve bazıları okulları göz önüne
almak suretiyle hazırlanmaktadır.
− Donanım: Resim tarayıcılar (http://en.wikipedia.org/wiki/Image_scanner), sayısal
fotoğraf makineleri, sayısal video kameraları ve bu cihazların ayakları ve bant
kayıt cihazları gibi ortalama bir donanım kaynağı kullanışlıdır.
− Sistem Merkezi (http://en.wikipedia.org/wiki/Web_hosting): Okullar, web
sayfalarını, şekilleri, dosyaları, video ve benzeri bilgilerini saklamak ve bunlara
web aracılığıyla erişimi sağlamak için bir erişim sistemi oluşturacak bir
organizasyona ihtiyaç duyacaktır. Okulunuzun ihtiyaçlarını karşılayacak bir planı
taahhüt edecek, değişik hizmet sağlayıcıları ve hizmetleri araştırmak önem arz
etmektedir.
12
Uygun kullanım
Okulunuz deneme yanılma yöntemiyle, hedef kitlenize etkili bir şekilde ulaşma
yöntemini geliştirecektir. Bir okul web sitesi genel olarak şunları içerir:
− Adres ve telefon numaraları gibi irtibat bilgilerini.
− Okul hakkında bilgiyi, örneğin ders planları ve benzeri konular.
− Kadro hakkında bilgiyi.
− Ebeveyn-öğretmen organizasyonları hakkında bilgiyi.
− Öğrencilerin hazırladığı çizim, resim ve son bilgilerin oluşturduğu sınıf sayfaları.
− İlgili eğitim sitelerine yapılan bağlantılar.
− Ziyaretçilerin “imzalaması” için bir “misafir kitabı”.
Uygun kullanım için bazı teknik faktörler şunları kapsamalıdır:
− Sevimli, kolay okunabilir bir tasarım.
− Engelli kullanıcılar için web erişimini sağlamak.
− Yüklenmesi oldukça fazla zaman alan dosya ve büyük grafiklerden kaçınmak.
− Tutarlı kullanım tasarımı, Interenet’e kolay girme ve son güncellemeleri yapılmış
bilgiler.
− Gerektiğinde çeşitli dillerde tercümeler. Farklı ülkelerden öğrencilere erişilecek
durumlarda, İngilizce genellikle ortak dil olarak seçilmektedir.
− Çocuk haklarına, sosyal ve kültürel çeşitliliğe, bedensel ve fiziksel bütünlüğe ve
eşitlik, özgürlük, kardeşlik gibi demokrasinin değerlerine tam bir saygı. Örneğin,
eğer öğrenciler, okul web sayfasını kullanarak birbirlerine bağlanıyorsa,
Chatdanger’da: <http://www.chatdanger.com/> yayımlanana benzer ana hatlar
kullanmak faydalı olabilir.
Bu standartları yakalamış binlerce iyi web sitesi bulunmaktadır: İngiltere’den St Joan
of Arc ilkokulu <http://www.stjoanarc.sefton.sch.uk/index.php> ve Hollanda’dan
Uluslararası Amsterdam Okulu <http://www.isa.nl/About/abouthome.html> buna iki
örnektir.Okul web sitenizi oluşturmak için daha fazla bilgi aşağıdaki adreslerde
bulunabilir:
¾ Bir okul web sitesi oluşturmak: : <http://www.wigglebits.com/>.
13
¾ Eğitim Dünyası: eğitimcilerin en iyi dostu: <http://www.education-world.com/>.
¾ Webmonkey <http://webmonkey.wired.com/webmonkey/authoring/html_basics/>
makale, metin, çizim ve gelişim için danışmanlık.
¾ Çocuklar için Webmonkey:
<http://webmonkey.wired.com/webmonkey/kids/lessons/index.html>.
¾ “Web sitesi tasarımı yapabilmeyi öğretmek üzerine dersler.” Washington
Üniversitesi’nden bir öğretim görevlisi, yazılım sürecinde öğrencilerin web sitesi
hazırlarken kullandıkları yeteneklerini aktardıkları bir vitrin olarak hazırlanmıştır:
<http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/stone.htm>.
Olası okul ortakları ve çok çeşitli okul siteleri aşağıdaki adreslerde bulunabilir:
¾ Avrupa Okullar Ağı’nın eTwinning eylemi:
<http://www.etwinning.net/ww/en/pub/etwinning/index2005.htm>.
¾ Uluslararası Okullar Avrupa Konseyi: <http://www.ecis.org/>.
¾ İngiliz Okulları web siteleri dizini: <http://www.schoolswebdirectory.co.uk/>.
¾ Avrupa Okullar Projesi Derneği: <http://www.esp.uva.nl/>.
14
KILAVUZ METİN 3
Bilgi Araştırmak
Giriş
Internet emsalsiz boyutta bir bilgi kaynağıdır ve düzenli olarak değişmekte ve
genişlemektedir. Internet’te ilk arama motorları (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine)
1993 yılında ortaya çıkmıştır.
Web siteleri hakkında bilgi toplayan araştırmaların çoğu içerik hakkındaki bilgileri
saklayan ve bağlantıları takip eden otomatik bir web örümceği kullanarak
(http://en.wikipedia.org/wiki/Web_crawler) yapılmaktadır. Bir çok arama motoru sadece web
sayfalarını
kontrol
etmekle
kalmaz
aynı
zamanda
haber
gruplarını
(http://en.wikipedia.org/wiki/Newsgroup) ve veri tabanlarını da kontrol ederler ve popüler bir
arama motoru olan Google’da <http://www.google.com/> “web sitesi” yazdığınızda, 0,07
saniyede 1 milyardan fazla sonuca ulaşırsınız.
Eğitimsel katma değer
− Internet, sayısız konuda hızlı ve etkili araştırma yapmayı sağlayan olağanüstü bir
kaynaktır.
− Geleneksel kütüphanelerde yapılan ile Internet’te yapılan araştırmalar için gerekli
beceri benzer niteliktedir. Başarılı bir araştırma için, eleştirel içerik analizi ve
Internet okur-yazarlığı lazımdır.
− Bulduğunuz bilgiler için sağlıklı bir şüpheci yaklaşım oluşturun. Internet,
insanların düşüncelerini yayması ve fikirlerini ortaya koyması için serbest bir
ortam sunmaktadır. Hayali şeylerin propagandasını yapmak veya yanlış bir takım
iddialardan kaçınmak için eleştirel bir gözle değerlendirdiğinizden emin olun.
− Belli sayıdaki web sitesi, öğrencilerin kullandığı çok değişik konulara dair eksiksiz
deneme yazıları sunmaktadır. Öğrenciler bu dosyaları kullanmak suretiyle, bunları
kendi yapmış gibi göstermekte ve aşırmacılık yapmaktadır.
− Internet’te bulduğunuz bir şeyi kullanıyorsanız, telif hakları konusunda bilinçli
olunuz. (Bkz. müzik ve resimler başlıklı Kılavuz Metin 10)
− Mümkün olduğu ölçüde, alıntı yaptığınız veya kullandığınız eserleri kaynak olarak
gösteriniz ve yazarını veriniz. Bu konu, aşağıdaki nedenlerden dolayı önemlidir:
− Yazara ve kaynağa itibar kazandırır;
− Sizi aşırma suçlamalarından korur;
15
− Eserin güvenilirliliğine ilişkin olarak diğer kişilerin doğru bir yargıya
varmalarına yardımcı olur.
− Web siteleri, arama motorları sonuçlarındaki sıralarını artırmak amacıyla, ödemeyi
de kapsayan, çok çeşitli yöntemler kullanırlar. Bazı arama motorları, örneğin
Google, sonuçların hangi reklamlarla desteklendiğini açıkça tanımlamaktadır.
Fakat çok sayıdaki diğerleri bu ayrımı yapmamaktadır.
− Arama motorlarına girilen en yaygın terimler cinsel içerik bulmak için
kullanılanlardır. Bununla birlikte arama motorları genellikle kendi sitelerinde en
fazla arananları listelerken bu terimleri sansürlemektedir.
Nasıl aranacak?
− Internet’te bilgi arayanların büyük çoğunluğu bir arama motoru kullanmaktadır.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine).
− Bir çoklu arama motoru (http://en.wikipedia.org/wiki/Metasearch_engine) veya
“ferret“ gibi motorlar bir kaç arama motorunun eş zamanlı olarak arama yapmasını
sağlarlar.
− Arama motorları genelde, kullanıcılardan belli sayıda anahtar kelimeler girmelerini
isterler.
− “Boolean” (http://en.wikipedia.org/wiki/Boolean_datatype) aramaları anahtar
kelimeleri bir arada belirtebilir veya belirli anahtar kelimeleri içeren sonuçları
dışarıda bırakır. Bu işlemler arama motoruna bağlı olarak küçük farklılıklar arz
eder. Soru işareti, artı ve eksi işaretlerini kullanmak en yaygın yöntemlerdir.
− Bazı arama motorları, sınıflandırma ve alt-sınıflandırma aramalarını içeren dizinler
kapsamaktadır.
Uygun kullanım
− Standart aramalar yerine uzmanlaşmış siteleri kullanın. Örneğin bir kelimenin
anlamını
araştırırken,
arama
motoru
yerine
bir
sözlük
<http://education.yahoo.com/reference/dictionary/> kullanın.
− Arama terimlerini değiştirin. Değişik anahtar kelimelerden oluşan kombinasyonlar
farklı sonuçlar getirecektir ve aramalar arasından seçim yapmak suretiyle daha
ilgili sonuçlar sağlayacaktır.
− Faydalı siteleri bir kenara kaydedin ki bunları tekrar aramak zorunda kalmayasınız.
− Faydalı bir bilgiye eriştiğinizde bunu ya yazdırın ya da kaydedin. Zira bir daha
bulamayabilirsiniz ya da bu bilgiler uyarı yapılmaksızın çevrim dışına
çıkarılabilirler.
16
− Özel ibarelere soru işareti ekleyin ki araştırmanın kapsamı daralsın ve kesin
eşleşmeleri bulun.
− Arama motoru aracılığıyla cevapları bulamazsanız, haber gruplarına e-posta ile bir
soru gönderin. (Bkz. haber grupları başlıklı Kılavuz Metin 8)
¾ En
yaygın
kullanılan
arama
motorları
şunlardır:
Google
<http://www.google.com/>, Yahoo <http://search.yahoo.com/> ve MSN
<http://search.msn.com/>.
¾ Clusty <http://clusty.com/> ve Grokker <http://www.grokker.com/> alternative
bir yaklaşıma sahip yenilikçi arama araçlarıdır.
¾ Google Zeitgeist <http://www.google.com/press/zeitgeist.html> Google’da yapılan
araştırmalara ilişkin olarak en son eğilimleri gösterir.
¾ Wikipedia <http://www.wikipedia.org/>, dünyanın değişik köşelerinden
kullanıcıların ortak olarak oluşturdukları kullanımı serbest bir ansiklopedidir.
17
KILAVUZ METİN 4
Ana Kapılar
Ana kapı nedir?
Ana kapı, Internet’te hedeflenen faaliyet ve içeriğin bulunması için bir başlangıç
noktası olarak hizmet verir. Ana kapılar, kullanıcılara belirli bağlantılar ve özel
sınıflandırılmış bilgiler veya ilgi alanlarını sunar. Tipik bir ana kapı, ilgi alanlarına ve
başlıklara yapılan bağlantıları gösteren bir web sayfasıdır. Çoğunlukla bir ana kapı; arama
motoru
(http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine),
sohbet
(http://en.wikipedia.org/wiki/Chat), oyunlar (http://en.wikipedia.org/wiki/Online_gaming),
haber kaynakları (http://en.wikipedia.org/wiki/RSS_%28file_format%29) ve diğer türden
içerikleri barındırır.
Ana kapılar yatay ve dikey olmak üzere iki genel tipte sınıflandırılabilir.
Yatay ana kapılar, geniş bir alandaki hizmetleri, faaliyetleri ve içeriği sunarlar. Bu
kapılar; haberler, hava durumu, mali bilgiler ve sinema, müzik gibi popüler kültür konularına
bağlantılar ile özel başlık alanlarına bağlantı dizinlerini sağlarlar. Yahoo
<http://www.yahoo.com/> bu alanda muhtemelen en iyi bilinen örnektir.
Dikey ana kapılar, kullanıcıların amaçladığı özel tipteki içerik için çok çeşit sunan bir
kapıdır. Eğitim üzerine hazırlanmış olan dikey an kapıya iyi bir örnek Birleşmiş Milletler
Eğitim Ana Kapısıdır. <http://www.un.org/Pubs/chronicle/eosportal_index.asp>
Ana kapılar ne amaçla kullanılır?
Ana kapıların işlevi, bir başlığın incelenmesi için başlangıç noktası olmaktır.
Internet’te bilgi araştırması, geleneksel kütüphaneyi kullanmakla benzerlik arz eder.
Araştırmalar sistemli yolla yapılmalıdır ve bir ana kapı, mantıksal sınıflandırma ile başlıkları
ayırmanıza yardımcı olabilmelidir.
Ana kapılar, bir tema çerçevesindeki başlıkların alanlarına faydalı bir “göz atma”
işlevini yerine getirir. Örneğin bilim konusunda, deniz bilimleri (oşinografi) ve bitki bilimleri
(botanik) gibi biyolojinin çeşitli şekillerine bakabiliriz. Buna benzer olarak, tarih konusu
çerçevesinde sanat tarihi engin bir alana sahip bölümdür.
Ana kapılarda etik konular
Ana kapılar genellikle reklam ve mali destek bağımlısıdır ve buna bağlı olarak mal ve
hizmetlerin tanıtımını yapmaktadır. Ana kapılar tarafından sunulan bağlantıların belirli
grupların değerlerini yansıttığını hatırda tutmak önemlidir. Ana kapıların web sitenize
bağlanmasından önce, bu değerlerin öğrencileriniz veya çocuklarınız için kabul edilebilir
olduğuna emin olmalısınız.
Bazı ana kapılar, ödemeye dayalı üyelik veya kayıt olmayı talep edebilir. Kayıt
olmadan önce (“ücretsiz” bir hizmet olsa bile) hizmetin şartlarını ve koşullarını doğru
18
anladığınızdan ve web sitesinin özel hayat politikasını incelediğinizden ve anladığınızdan
emin
olunuz.
Bilgi
için
şu
siteye
bakınız
<http://www.netlingo.com/right.cfm?term=privacy%20policy>.
Eleştirel düşünce yeteneğinizi kullanmaya devam ediniz. Güncel olarak sık kullanılan
listenizden elde ettiğiniz bilgileri desteklemek için düzenli olarak yeni ana kapıları denemek
iyi bir fikirdir.
Bir ana kapıdan ulaştığınız bağlantılar, kullanıcıları tahmin edilemeyen içerik ve
ürünleri içeren sitelere yönlendirebilir ya da çocuklarınız veya öğrencilerinizin kendilerine
uygun olmayan süreçlere katılmalarına neden olabilir. “Aktif” bağlantıları, filtreleyen bir
program
(http://en.wikipedia.org/wiki/Content_filtering_software)
kullanmak
veya
tarayıcınızı ayarlamak suretiyle, değer yargılarınıza bağlı olarak sınırlandırabilirsiniz.
Sınıf faaliyetlerinde ana kapı kullanımı
− Herhangi bir başlıkta arama hedeflerini ayarlayın: bilgi arama başlıklı Kılavuz
Metin 3’te belirtilen diğer arama tekniklerini kullanabilen, farklı ana kapılara giren
kümeler oluşturun. Sonrasında bu kümelerin; kolay erişim ve erişilen bilginin
kalitesi açılarından sonuçları karşılaştırmalarını sağlayın.
− Araştırma başlıkları oluşturun. Örneğin, 18nci yüzyılda çocuk konulu sanat veya
okyanuslarda belirli bir tür üzerindeki çevresel etkenler.
− Sınıfınız için ders planını destekleyen bağlantıları sağlayan ana kapı URL’ler
(düzenli kaynak bulucu) (http://en.wikipedia.org/wiki/URL) hazırlayınız.
− Bireylerin takip ettiği bağlantılar muhtemelen çok fazla olduğundan, bağlantıları
bölüşecek ve mümkün olduğunca bunlara erişecek kümeler oluşturun ve her
kümenin bulduklarını sunmalarını sağlayın.
− Kümelerin sonuçları birbirinden farklı olabilir. Bu nedenle, sınıf eğitimini daha
seçkin kılmak için daha dar alanda odaklanma sağlayın.
− Yukarıdaki her iki proje için bir ana kapı oluşturun. Bu ana kapı; bir web sayfası
yaratmayı, projenizden ortaya çıkan sınıfları tanımlamayı, bu sınıflara ilişkin bilgi
veren bağlantıları oluşturmayı ve sayfanızın başka sınıflar tarafından denenmesini
içermelidir.
Uygun kullanım
− Hazırlıklı olun: Ana kapıları okul çevrenizle tanıştırmadan önce birkaç adıma
ihtiyacınız olacaktır. Belirli ihtiyaçlarınız için ihtiyaç duyduğunuz bu kaynağı
geliştirecek bir yönetici ekip oluşturun.
− Öğrencilerinizin, ana kapıları kullanmak suretiyle, inceleme yapmalarını
istediğiniz konu alanlarını belirleyiniz.
− Arama motorlarını kullanarak, ilgilendiğiniz her konu alanı için ana kapıların
sahasını belirleyiniz.
19
− Okul politikanız olarak kabul edilen kriterlere uygun olarak her ana kapıyı
değerlendirmeye tabi tutun veya Kılavuz Metin 3’te yer alan değerlendirme süreci
rehberini kullanın.
Değerlendirme bilgisine ilave olarak, hizmetin ücretli veya ücretsiz olacağını; hizmette
hangi değer sisteminin temel teşkil edeceğini; kültürel ve dil konularının dikkate alınıp
alınmadığını; sitenin bir tanıtım yapıp yapmayacağını veya bir ürünü satıp satmayacağını;
sitenin e-posta veya sohbet gibi hizmetler sunup sunmayacağını; öğrencilerin bu hizmetlere
erişmelerini isteyip istemediğinizi (daha derinlikli tartışma için bakınız aşağıdaki bölüm
altıdaki “Best Practise in Education Portals”) saptayınız.
− En iyi ana kapılar arasından seçim yapınız. Bu ana kapıları, olabildiğince
deneyerek ve değerlendirerek keşfedin. Problemli alanların listesini yapınız ve
uygun olmayan bağlantıları filtreleyiniz.
− Kılavuz Metin 3’te öğretildiği üzere yeteneklerinizi kullanmayı hatırda tutunuz.
Süreci kaydetme, kaynak gösterme, kataloglama işlemi faydalı bir çıktı elde
etmenizi kolaylaştıracaktır.
¾ Yahoo <http://www.yahoo.com/>, Netscape <http://www.netscape.com/>, Lycos
<http://www.netscape.com/>, Infospace <http://www.infospace.com/> ve About.com
<http://www.about.com/> ağdaki en çok bilinen ana kapıların bazılarıdır.
¾ The Education Portal (Eğitim Ana Kapısı) <http://www.theeducationportal.com/>,
Discovery
School
(Keşif
Okulu)
<http://school.discovery.com/schrockguide/index.html>
ve
<http://www.thegateway.org/> farklı yaklaşım, tasarım, kullanım ve içerikteki
eğitim ana kapılarına örneklerdir.
¾ Best Practice in Education Portals (Eğitim Ana Kapılarında Uygun Kullanım):
<http://www.col.org/Consultancies/02EducationPortals.htm>.
Eğitim
ana
kapılarının uygun kullanımına ilişkin bu derinlikli olağanüstü değerlendirme
raporu, kendi okul çevrelerinde ana kapı kullanımı için uygulanabilir politika
kriterleri oluşturmak isteyen eğitimciler için okumaya değer bir rapordur.
¾ Wonderport <http://www.wonderport.com/> haberler, dizinler, kaynaklar ve
benzerlerini içeren değişik tipteki ana kapıların ayrıntılarını verir
¾ Ağdaki
sanat
tarihi
kaynakları
şu
adreste
bulunabilir:
<http://witcombe.sbc.edu/ARTHLinks.html>. Christopher Witcombe tarafından
hazırlanan ve ödül kazanan sanat tarihi ana kapısı, konu alanınız ne olursa olsun
ziyaret etmeye değer bir ana kapıdır.
20
KILAVUZ METİN 5
E-Posta
Giriş
Elektronik postanın kısaltması olan e-posta (http://en.wikipedia.org/wiki/Email),
Internet gibi ağlar üzerinde birbirine bağlı bilgisayarlar arasında mesaj göndermek için bir
sistemdir. Terim aynı zamanda mesajın kendisini de tanımlamaktadır. Bir e-posta genellikle
saniyeler içinde başarıyla aktarılır ve alıcı buna ulaşabilir ve alıcı uygun olduğunda bunu
cevaplayabilir. Esnek ve etkili bir sistem olarak e-posta, çalışma ve iletişim yollarını ciddi
olarak değiştirmektedir. Her gün milyarlarca mesaj gönderilmektedir.
Bir e-posta adresi iki bölümden oluşur: @ işareti ile ikiye ayrılan yerel isim ve nüfuz
alanı ismi. Yerel isim genellikle – fakat her zaman değil- kullanıcının ismini gösterir. Nüfuz
alanı ismi kullanıcıların kuruluşunu, şirketini veya Internet hizmet sağlayıcısını gösterir.
Nüfuz alanı kuruluş ve/veya ülkeyi de gösterebilir. Örneğin, [email protected], Oxford
Üniversitesi’nde çalışan veya okuyan birisine ait olabilir.
Bir e-posta mesajı, başlık ve metin olmak üzere iki bölümden oluşur. Başlık, gönderen
hakkında bilgi, tarih ve saat ile konu satırından oluşur. Metin ise mesajın ana kısmı ile belki
gönderenin irtibat bilgilerini içeren “imza”sından meydana gelir.
E-posta, posta kullanıcı ajansı (MUA) (http://en.wikipedia.org/wiki/MUA) aracılığıyla
gönderilebilir ve alınabilir. MUA, bilgisayarlara yüklenmesi gereken bir bilgisayar
uygulamasıdır. Güncel mesajlara uzaktan ulaşılsa dahi genellikle kullanılan posta programları
aynı yerden olmaktadır.
E-posta
göndermek
için
diğer
bir
yöntem
ise
webposta
(http://en.wikipedia.org/wiki/Webmail) kanalıyla yapılandır ki bu kullanıcının Internet
bağlantısına sahip herhangi bir bilgisayardan programı indirip e-posta göndermesine olanak
sağlar. Mesajlar uzak bir yerde depolanır ve böylece kullanıcının bulunduğu yere
bakılmaksızın elde edilebilir kılınır.
Eğitim
E-posta, giderek artan bir şekilde öğretmen ve öğrenci arasında kullanılan iletişim
kanalı haline gelmektedir. Örneğin, öğretmenler tüm grubu yakın zaman içindeki değişlikler
hakkında bilgilendirebilir veya uzaktan eğitim için çalışma belgelerini gönderebilir veya
alabilirler. (Bkz. Uzaktan eğitim başlıklı Kılavuz Metin 13)
E-posta, farklı ülkelerdeki öğrencilerin sınıfları arasındaki karma kültürel projeler için
değerli bir araçtır. Öğrenciler e-postayı yabacı dil yeteneklerini geliştirmek için kullanabilirler
ve birbirlerinin kültürlerini ilişkin bilgileri paylaşabilirler.
Bazı sessiz ve utangaç öğrenciler kendilerini, e-posta yoluyla yüz-yüze sınıf
tartışmalarından daha iyi ifade edebilirler.
21
− E-postadaki tartışmalar, geleneksel yazılı mektuptakilerden daha az resmi olma
eğilimindedir.
− Duyguların e-posta yoluyla anlatılması zordur. Bu problem, “emoticons”
(http://en.wikipedia.org/wiki/Emoticons#Basic_examples) olarak adlandırılan
küçük karikatürlerin kullanılması ile çözülebilir. Bununla birlikte, dikkati
mesajınızdan başka yere çekmemek için bunları mümkün olduğunca az kullanın.
− E-postaların
yüksek
bir
oranı,
istenmeyen
ve
genellikle
spam
(http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail_spam) olarak adlandırılan arzu edilmeyen
mesajlardır. (Bkz. Spam başlıklı Kılavuz Metin 6)
− Arzu edilmeyen ticari e-postalardan ayrı olarak bir de arkadaşların ve
meslektaşların birbirlerine gönderdikleri e-postalar sorunu bulunmaktadır. Bazı
kullanıcılar, konuyla ilgili olandan daha fazla kişiye mesaj göndermekte veya
şakalar ve bu türden diğer gönderilmiş e-postaları, bunları istemeyecek olanlara
dağıtmaktadır.
− Bazı “iletiler” sahte veya hilelidir. Bir e-postanın izlendiğini iddia etmek buna bir
örnektir. Genellikle cerrahi yardıma muhtaç hasta bir çocuk gibi bir nedenle
gönderilen bir e-postanın, başkalarına her iletilmesi karşılığında bir kurum veya
şirketin tedavi masraflarına para sözü verdiği iddiası sahtedir.
− E-posta, hastalıklı programlar yaymak için kullanılan en yaygın yöntemdir.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Malware)
virüs
gibi
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus),
ve
worm
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_worm) olarak adlandırılan kendi kendine
üreyebilen bir çeşit virüs gibi örnekler buna örnektir.
− Yanıltmak
amacıyla
bir
ismi
saklamak
çok
kolaydır.
Örneğin
[email protected] adresinde olduğu gibi, adres oluşturulurken ismi
kolayca değiştirmek suretiyle yapılabilir. Hatta e-posta adresini tanıyor olsanız
bile, göndericinin bilgisayarının bir virüs veya korsan saldırı tarafından “yaşayan
ölü
bilgisayar”
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_zombie)
haline
getirilmediğinden emin olun.
− Bir bağlantı sizi bir web sitesine yönlendiriyor gibi görünürken gerçekte başka bir
siteye götürebilir. Bu durum belirgin olarak yaygın bir sahtekarlık düzenidir.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing)
Uygun kullanım
− E-postalarınızı yerinde, isabetli hazırlayınız ve kısa tutunuz. Metinlerin tıkayıcı
uzunlukta olmasından kaçınmaya gayret ediniz.
− Konu satırında ilgili kelimelerin bulunduğundan emin olunuz. Bu, mesajınızın
alıcınınız tarafından gerçek olarak tanınmasına yardım eder ve bir süre geçtikten
sonra bulmasına da yardımcı olur.
22
− Dağıttığınız e-postaların hacmi konusunda düşünceli olun. “Herkes için cevapla”
seçeneğini sadece mesaj herkesi ilgilendiriyorsa kullanın ve bu postaları
hoşlanmayabilecek kişilere göndermekten kaçının.
− Her 10 dakikada bir e-postalarınızı kontrol etmekten kaçının. Bir çok insan epostanın sürekli kendisini meşgul etmesine izin vermektedir.
− Banka hesapları gibi özel veya hassas bilgilere girmeden önce dikkatli düşünün. Epostaların yolu kesilip alınabilir ve kolaylıkla başka yere iletilebilir.
− “sadece düz metin” şeklinde yazılmış e-postaları kullanın. Html, daha çekici
tanıtımlara olanak tanır ancak aynı zamanda kötü niyetli şifreleri yaymak amacıyla
da kullanılabilir.
− Aldığınız e-postalar için sağlıklı
güvenmediğiniz e-postaları açmayınız.
bir
şüphecilik
geliştirin.
Kaynağına
− Posta eklerine karşı özellikle tedbirli olunuz. Eğer göndericiden bir ek
beklemiyorsanız veya başka bir nedenden dolayı güven duymuyorsanız, mesajı
açmadan siliniz.
− E-postaya ilişkin ilave tavsiyeler için spam başlıklı Kılavuz Metin 6 ve güvenlik
başlıklı Kılavuz Metin 16’ya başvurunuz.
Nasıl e-posta gönderilir?
− Posta kullanıcı ajansı (MUA) (http://en.wikipedia.org/wiki/MUA) kullanarak
gönderilen e-postalar için bilgisayarınıza program yüklemeniz gerekmektedir. Bir
çok
bilgisayara,
örneğin
Microsoft
Outlook
gibi,
MUA
(http://en.wikipedia.org/wiki/MUA) önceden yüklenmiştir.
− Web tabanlı ücretsiz bir e-posta adresi oluşturmak çok kolaydır. Yahoo
<http://www.mail.yahoo.com/>
ve
Hotmail
<http://login.passport.net/uilogin.srf?lc=1033&id=2> gibi en bilinen web-posta
siteleri açık bir kayıt sürecine sahiplerdir.
− Spam filtresi oluşturmak için bilgilere, Kılavuz Metin 6’da bakınız.
¾ MUA’lara en bilinen örnek Microsoft Outlook <http://office.microsoft.com/engb/FX010857931033.aspx>
veya
Mozilla
Thunderbird:
<http://www.mozilla.org/projects/thunderbird/> programlarıdır.
¾ Web-posta siteleri arasında en bilinen ikisi MSN’nin Hotmail:
<http://login.passport.net/uilogin.srf?lc=1033&id=2> ve Google’un Gmail
siteleridir.
23
¾ Spam
ile
ilgili
OECD
sayfası:
<http://www.oecd.org/department/0,2688,en_2649_22555297_1_1_1_1_1,00.html
>.
¾ BBC
makalesi:
“Kapatmanın
ve
yavaş
<http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4682123.stm>.
gitmenin
zamanıdır.”:
¾ Gerçek veya Hayali <http://www.truthorfiction.com/> adlı web sitesi, Internet
kullanıcılarının yaygın olarak gönderilen postaların doğruluğunu kontrol eden bir
sitedir.
24
KILAVUZ METİN 6
Spam (İstenmeyen Postalar)
Giriş
Spam sözcüğü, yoğun bir şekilde ve çok sayıda alıcıya gönderilen istenmeyen
postaları nitelemektedir. En yaygın olarak e-posta ile ilişkilendirilmekle birlikte, haber
grupları, anında mesajlaşma ve benzeri alanlarda da uygulama alanı bulmaktadır.
Spam için farklı ülkelerin farklı uygulamaları bulunmaktadır ve bunlara karşı farklı
yaklaşımlar kullanmaktadırlar. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD), bu farklı
yaklaşımları teke indirmeye çalışan bir görev grubu oluşturmuştur. Bkz.
<http://www.oecd.org/department/0,2688,en_2649_22555297_1_1_1_1_1,00.html>.
Sahtekarlık (http://en.wikipedia.org/wiki/Phishing) spam’in daha güncel bir evrimidir
ve dünyada tüketici güvenliği için gittikçe büyüyen bir endişeye neden olmaktadır. Evrim
geçirmiş bu durumda, alıcılar, bankalar gibi bilinen bir kuruluştan gelen yasal bir postaymış
gibi spam almaktadır. Bu postalar çoğunlukla, kullanıcılara ait hassas bilgileri bir araya
getirmek için kullanılan sahte bir web sitesine bağlantı içermektedir.
Spam yaygın olarak ticari amaç için kullanılır. Çünkü geniş bir hedef kitleye
ulaşmanın en etkin yolu budur ve ciddi anlamda maliyeti düşüktür. Kitle postalamalarındaki
e-posta adresleri genellikle, Internet’i tarayan ve değişik web sitelerinden adreslerini
desteleyen web ajanları (web bots) (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_bot) kullanılarak
toplanmaktadır.
Etik düşünceler
− Spam çoğunlukla sahte veya hileli bilgi içerir. Göndericinin isimsiz olması
nedeniyle sahtecilik suçlamasıyla dava açmak günümüzde pek mümkün değildir.
− Spam göndericiler, posta adreslerini veri tabanlarında bir araya getirmek için
çoğunlukla kullanıcıların iyi niyetinden yararlanmaktadır. Örneğin, bazı postalar
gönderilir ve alıcıların bir dava veya yardım faaliyetini desteklemek için
oluşturulan listeye kişisel bilgilerini eklemeleri istenir. Genellikle cerrahi yardıma
muhtaç hasta bir çocuk gibi bir nedenle gönderilen bir e-postanın, başkalarına her
iletilmesi karşılığında bir kurum veya şirketin tedavi masraflarına para sözü
verdiği iddiası sahtedir.
− Spam hastalıklı programlar içerebilir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Malware).
− Diğer bir çevrimiçi dolandırıcılık türü de, Nijerya Yasasına göre bu tür
dolandırıcılıkların yasaklanmasından sonra “419” olarak adlandırılan türdür. Bu
tür tipik olarak, banka transferi ile yapılan yardım karşılığında çok büyük
meblağda bir paranın paylaşılacağı vaadini içermektedir.
25
− Spam ayrıca sabotaj amaçlı da kullanılabilir. Sahte mesajlarla tartışma gruplarını
bombardıman etmek ve sonrasında yüklenmek buna bir örnek olarak verilebilir.
Uygun kullanım
− Aldığınız e-postalar için sağlıklı
güvenmediğiniz e-postaları açmayınız.
bir
şüphecilik
geliştirin.
Kaynağına
− Posta eklerine karşı özellikle tedbirli olunuz. Eğer aldığınız mesaj şüpheli
görünüyorsa veya talep etmediğiniz bir mesaj aldıysanız, mesajı açmadan derhal
siliniz.
− E-postaları içindeki tüm bağlantıları açmadan önce kontrol ediniz. Bu işlemi
bilgisayar imlecinizi bağlantının üzerine getirip tutarak yapabilirsiniz – ekranınızın
sol alt köşesinde görev çubuğunun hemen üzerinde URL görülecektir. Bağlantının
farklı bir şekilde olduğu konusunda bir şüpheye sahipseniz, tıklayıp bağlantıyı
açmak yerine bağlantı ismini tarayıcınıza yazınız.
− İstenmeyen postaları silmek için vakit kaybetmekten kaçınmak amacıyla spam
filtreleri kullanınız. (http://spam-filterreview. toptenreviews.com/).
− E-posta adresinizi çok büyük ölçüde dağıtmaktan kaçınınız. E-posta adresinizi bir
web sitesine yerleştirdiğinizde, bu adresin web dalkavukları tarafından alınacağını
ve spam dağıtım listelerine ekleneceğini akılda tutunuz.
− Eğer e-posta adresinizi mutlaka göndermek durumundaysanız, adresinize web
ajanlarını aldatacak bazı karakterler ekleyerek saklayabilirsiniz. Bu konuda
Lancaster Üniversitesi’nin, görünürlüğünüzü düşürmek üzerine tavsiyeleri için şu
adrese bakınız: <http://www.lancs.ac.uk/iss/email/spam.htm#reduce>.
− Spam’e cevap vermeyiniz. Bu durum spam gönderenin adresinizi teyid etmesine
neden olur. Sizi posta listesinden çıkaracağına dair taahhütte bulunan bağlantıların
samimi olmayabileceği konusunda temkinli olun. Siz büro dışındayken otomatik
cevap verme sistemi de, yasal bağlantıların yanı sıra spam gönderenleri de
yanıtlaması nedeni ile problem yaratır.
¾ Avrupa
Birliği’nin
spam
karşıtı
girişimi:
<http://europa.eu.int/information_society/topics/ecomm/index_en.htm>.
¾ İstenmeyen
Ticari
e-postalara
Karşı
<http://www.euro.cauce.org/en/index.html>.
Avrupa
Koalisyonu:
¾ Microsoft spam ve sahtekarlık sayfası. Bill Gates tarafından 28 Haziran 2004
tarihinde hazırlanan “E-postanın faydalarını yükseltmek ve korumak” konulu
makale: <http://www.microsoft.com/mscorp/execmail/2004>.
¾ “Internet’te
419
ile
mücadele
<http://home.rica.net/alphae/419coal/>.
için
kurulan
419
Koalisyonu”:
26
¾ OECD’nin
spam
sayfası:
<http://www.oecd.org/department/0,2688,en_2649_22555297_1_1_1_1_1,00.html
>.
¾ Gerçek veya Hayali <http://www.truthorfiction.com/> adlı web sitesi, Internet
kullanıcılarının yaygın olarak gönderilen postaların doğruluğunu kontrol eden bir
sitedir.
¾ Spam karşıtı tavsiyeler: < http://www.anti-spam-tips.com/>.
¾ Spam için yardım: <http://www.spamhelp.org/>.
¾ SpamBayes, Outlook içine yerleştirilebilen
<http://spambayes.sourceforge.net/>.
ücretsiz
spam
filtresi:
¾ Spam filter teftişi: < http://spam-filter-review.toptenreviews.com/>.
¾ BBC Makalesi (1 Şubat 2005): “Önemsiz e-postalar aralıksız yükselişte”:
¾ Radicata-Mirapoint isimli e-posta kötü alışkanlıklarına
<http://www.messagingpipeline.com/news/159903196>.
ilişkin
çalışma:
27
KILAVUZ METİN 7
Sohbet
Sohbet nedir?
Sohbet, belirli bir tartışma ortamında gerçekleşen etkileşimli (interaktif) iletişimi ifade
eden bir kavramdır. Kullanıcılar sohbet odalarında (http://en.wikipedia.org/wiki/Chatroom)
gruplarla konuşabilir veya seçtikleri arkadaşlarıyla anında mesaj hizmetlerini kullanarak özel
sohbetler yapabilirler. (http://en.wikipedia.org/wiki/Instant_messaging).
Sohbet etmek, yüzyüze yapılan konuşmalara benzer oldukça samimi (resmi olmayan)
bir iletişim aracıdır ve iki veya daha fazla kişi arasında gerçekleşir. Sohbet tartışmaları
genellikle yazılarak yapılır ancak video veya işitsel olanları da vardır
(http://en.wikipedia.org/wiki/Streaming). Bu tür bir iletişim eş zamanlı gerçekleşir ve bu
yüzden alıcının göndericiyle aynı zamanda yerinde bulunmasına bağlı olmayan elektronik
postadan farklıdır.
Sohbet tehlikeli midir?
Son zamanlarda gençlerin sohbet odalarını kullanırken karşılaşabilecekleri risklerle
ilgili bir sürü olumsuz haber yapılmaktadır. Çok sayıda yüksek profilli suç vakalarından
dolayı, ebeveynler ve öğretmenler çocukların sohbet odalarında çocuk istismarı ile karşılaşma
olasılıklarından endişelenmektedirler. Her ne kadar bu tehlikeler mevcutsa da, bu korkuları
doğru bir şekilde değerlendirmek önemlidir. Sohbet odalarının kullanıcılarının büyük bir
çoğunluğu kendilerini doğru tanıtan kişiler ve sohbet iletişiminin çoğu da tamamen
masumdur. Yetişkinler, korku yaymak veya sohbet kullanımını yasaklamaktan ziyade,
gençlere nasıl korunmalarını öğreterek yardımcı olmalılar. Bu konuda takip edilecek birkaç
temel kural şunlardır:
− Asla kişisel bilgilerinizi vermeyin veya kendinize ait fotoğrafınızı göndermeyin.
− Eğer sohbet odası arkadaşınızla buluşmaya gidecekseniz, her zaman yanınızda bir
yetişkin olsun.
− Bir sohbet oturumunda sizi rahatsız eden bir şeyle karşılaşırsanız bunu bir
yetişkine söyleyin.
Sohbetin eğitimsel uygulaması
Öğretmenler genelde sohbetin gençler için ne kadar önemli olduğunu yeterince
önemsemezler. Sohbet ve anında mesajlaşma popüler eğlenceler olup, gençlerin birbirleriyle
iletişim yolunu değiştirmektedir. Bu gücü işe yarar hale getirmek ve bir eğitim aracı gibi
kullanmak mümkündür. Bu konudaki bazı fikirler şunlardır:
− Beyin fırtınası oturumları ve problem-odaklı gerçek zamanlı tartışmalar.
− Drama oyunları ve canlandırmalar.
28
− Fikir alışverişi ve tartışmalar ve küçük grup tartışmaları.
− Danışmanlık ve rehberlik.
− Grup araştırmaları.
− Çevrim-içi erişim (On-line) topluluğu oluşturmak.
Nasıl başlamalı ?
Web üzerinde bir sürü bedava sohbet programları bulunmaktadır. Herhangi bir arama
motoruna (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine) “sohbet” yazıp tarama yapılarak geniş
bir alan bulabilirsiniz. Yahoo Sohbet <http://chat.yahoo.com/?myHome>, ICQ
<http://www.icq.com/> ve AOL Sohbet <http://site.aol.com/community/chat/allchats.html>
gibi çok sayıda web üzerindeki sohbet programları gerçek-zamanlı tartışma grupları için çok
çeşitli sohbet odaları sunmaktadır. Kullanıcıların sohbeti gerçekleştirebilmeleri için öncelikle
küçük bir uygulamayı bilgisayarlarına yüklemeleri ve sohbet odasının yöneticisine
kaydolmaları gerekmektedir ancak daha sonra bağlanıp özgür bir şekilde sohbete
katılabilirler.
Seçilmiş kullanıcılarla özel sohbetlere izin veren anında mesajlaşma
(http://en.wikipedia.org/wiki/Instant_message) uygulamaları halihazırda popüler olan sohbet
odalarına
baskın
çıkmaktadır.
Bkz.
<http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/news/articles/0305/uk_ukcgo.htm>.
Bu
imkanlar herhangi bir arama motorunda “anında mesajlaşma/instant messaging” yazıp
tarayarak bulunabilir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine). Kullanıcılar anında
mesajlaşmayı mümkün kılan bir uygulamayı yükler ve daha sonra sohbet etmek istedikleri
kişilerin listesini toplar. İletişim sınırlı bir kullanıcı grubu arasında gerçekleştiği için anında
mesajlaşma sohbet odalarındaki sohbetten daha “güvenli” bulunur.
Bir sohbet odası nasıl kullanılır?
− Sohbet programınızı açın.
− Gerekliyse bir kullanıcı adı ve şifre bulun.
− Uygun bir sohbet odası seçin. Genellikle farklı amaçlar ve konular için odalar
bulunmaktadır örneğin otomotivle ilgili gruplar, konuya özel çalışma grupları,
öğretmenlerin sohbetleri ve benzeri.
− Bağlandığınızda katılımcıların sohbetlerinin ekrandaki ana metinde göreceksiniz.
− Mesajınızı yazın ve göndermek için “enter” veya “send” tuşuna basın böylece
sohbet katılımcıları mesajınızı görebilirler.
− Mesajınızı belirli bir kişiye göndermek isterseniz penceredeki katılımcı listesinden
bir kişi seçin.
29
− Sohbet odalarının bir çoğu arkadaştan arkadaşa yapılan dosya alışverişi için de
kullanılabilmektedir. (http://en.wikipedia.org/wiki/Peer_to_peer) Sohbet odaları
elektronik posta yoluyla gönderilen çok büyük mesajları değiştirebilmektedir.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Email).
Anında mesajlaşma nasıl kullanılır?
− Anında
mesajlaşma
(http://en.wikipedia.org/wiki/Instant_message).
uygulamasını
açın
− Temasta bulunduğunuz kişilerin listesini kontrol ederek kimlerin hatta olduğunu
ve sohbet etmeye müsait olduğunu tespit ediniz.
− Yeni kişileri elektronik posta adreslerine (http://en.wikipedia.org/wiki/Email)
girerek, kendi temas grubunuza davet edebilirsiniz. Elektronik posta daveti
alacaklar ve eğer kabul ederlerse, sizin listenize kaydolacaklardır. Böylece her iki
tarafta hatta olduğunda onlarla gerçek-zamanda sohbet etmenizi sağlayacaktır.
− Mesaj göndermek için söz konusu kişinin ID’sine tıklayın ve iletişim için bir
diyalog açınız.
− Mesajınızı yazınız ve göndermek için “enter” veya “send” tuşuna basınız, böylece
sohbetin katılımcıları bunu görebilirler.
Etik kurallar hakkında
Sohbet metine dayalıdır. Klavyede yazarken sosyal ipuçları, mimikler ve sözel
olmayan iletişim iletilemediği için, anında erişim (on-line) bağlantısı esnasında yanlış
anlaşılmalar kolaylıkla oluşabilir. Bir kişi gerçek-yaşam koşullarında istekli, kibar ve iyi
davranışlı olabilir ve netiquette programını (http://en.wikipedia.org/wiki/Netiquette) çok iyi
kullanmayı
alışkanlık
haline
getirmiş
olabilir.
Espri
ve
duyguları,
(http://en.wikipedia.org/wiki/Emoticons) yüze benzeyen küçük işaretler olan duygu ikonları
kullanmak yoluyla gösterebilirsiniz.
Web üzerinde yabancılarla sohbet ederken hatırlanması gereken şey insanların
söyledikleri kişiler olmayabilecekleridir. Okul veya sınıf ortamlarında kullanımlar için
konferans
imkanları
sağlayan
kapalı
grup
sohbetlerinin
(http://en.wikipedia.org/wiki/Groupware) kullanımı daha güvenlidir ve katılımcılar sınırlı bir
kullanıcı grubunu temsil ettiklerinden böyle bir sorunları yoktur. Bkz.
<http://www.netlingo.com/right.cfm?term=username>.
Hatırlanması gereken bir diğer şey de kullanıcılar arasında yapılan dosya alışverişi
güvenlik açısından korunmasızdır. Paylaşım öncesinde bütün dosyaların virüs taramasının
yapılmış olmasından emin olunuz ve açmadan önce size gelen her şeyi tarayınız (Bkz.
güvenlik başlıklı Kılavuz Metin 16).
Bazı Thumb kuralları
Sohbet ederken kullanılan dil bölünmüş, birleştirici ve günlük konuşma diline
uygundur; sohbet katılımcısı sadece hızlı değil aynı zamanda bir konudan ve hatta bir
30
tartışmadan diğerine geçebilmek için sohbete katılanların hepsinin dengeli katılımını ve
içeriğin kalitesini sağlama hususunda öğretmenlerin destekleyici görevi çok önemlidir.
Öğrenciler ne kadar genç olurlarsa, sohbetin bir öğretmen tarafından düzenlenmesi ve
yönetilmesi o kadar önemlidir.
− Bütün sohbet oturumu süresince tartışmayı aktif olarak takip edin.
− Önceden oturumun programı üzerinde anlaşmaya varın, herkes aynı zamanda
bulunsun.
− Sanki yüz yüzeymişsiniz gibi kibar ve nazik olunuz.
− Dikkatsizce yazılmış bir mesajın niyetiniz bu olmasa bile incitebileceğini
hatırlayınız.
− Kısa mesaj en iyisidir. Gerçek zamanlı bir sohbet oturumunu, başkalarını okumak
ve cevap vermek zorunda kalacağı önceden yazılmış metinlerin parçalarını
yapıştırarak tekeliniz altına almayınız.
− Sohbet tarzı bilinç akımı tarzına yakındır. Başkalarının mesajını dikkatli okumaya
ve ne söylemeye çalıştıklarını anlamaya gayret ediniz. Bu boşluk doldurmayı da
içerebilir.
− Kullanıcı adı ve şifrenizi paylaşmamayı unutmayınız.
Sınıf çalışmaları için bazı fikirler
− Bir konu seçin ve öğrencilerin birbirlerine sorular sormasını ve sohbet ortamında
bilgi alışverişi yapmalarını sağlayın.
− Bir çalışma konusu seçiniz, örneğin 19 yüzyıl İngiltere’sinde şiir. Öğrencilere
ders-öncesi faaliyetlerini yapabilmelerinde yardımcı olmak için bazı yönlendirme
materyali toplayınız. Öğrencilerin ödevlerini ikili veya küçük gruplar halinde
yapmalarını sağlayınız. Bu çalışma şekli grup çalışması modeli şeklinde organize
edilmelidir. (Sohbetler en iyi 2-6 kişilik küçük gruplarda gerçekleşir).
− Projenin sonunda, öğrenciler bir sohbet ortamı için uygun sunuşlar hazırlarlar.
Sohbet, farklı çalışma konuları üzerinde yapılan küçük grup sunuşları ile başlar.
Çalışma topluluğu, ders sürecince ne öğrendiğini özetler.
− Sohbet oturumları gerçek hayattaki tartışmaları model olarak aldığı için,
öğrencilere otantik bir etkileşim fırsatı sunar ve bu yüzden yabancı dil öğrenmek
açısından kullanışlıdır. Öğretmen öğrencileri tartışmalara katılmaya teşvik edebilir,
onlara kısa mesajlar göndermelerini tavsiye eder. Etkileşim öğrenciler için roller
yaratmak suretiyle desteklenebilir: örneğin bir kişi yenilikler getiriken bir diğeri
eleştirici rol üstlenebilir. Diğer öğrenciler önce tartışmayı takip ederler, sonrasında
ise geri bildirim sağlarlar.
31
− <http://eno.joensuu.fi/tools/chat.htm> adresli Çevre Anında Erişimi (On-line) web
tabanlı uluslararası bir çevre eğitim projesidir. Eğitimin başında öğrenciler
konularını projenin web sayfalarından alırlar. Öğrenciler bilimsel ve ampirik çevre
verileri toplarlar, farklı olguları ölçer veya fotoğraflarını çekerler.
− Her konu döneminde, etkileşimli biçimde sanal dersler ve gerçek eşzamanlı
sohbetler
<http://www.netlingo.com/right.cfm?term=real%20time%20chat>,
elektronik
soru
formları
ve
mesaj
tabloları
(http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards) hazırlanır. Ders faaliyetlerinin
öncesi ve sonrasında öğrenciler fikirlerini paylaşırlar, sohbet yardımıyla ödevlerini
takip ederler ve öğrendiklerini anlatırlar.
¾ Elementary School Educators’ Chat (İlköğretim Okulu Eğiticileri Sohbet Ortamı:
<http://k6educators.about.com/mpchat.htm>.
¾ Teachers
Net
Chatroom
<http://teachers.net/chatrooms/>.
(Öğretmenler
Sohbet
Odası
Ağı)
¾ Voila Chat (Haydi Sohbete- Fransızca): <http://chat.voila.fr/>.
¾ International Review of Research in Open and Distance Learning: The
Development of Social Climate in Virtual Learning Discussions: (Açık ve Uzaktan
Öğretim Araştırmaları Uluslararası Dergisi: Sanal Öğrenme Tartışmalarında
Sosyal İklimin Gelişimi) <http://www.irrodl.org/content/v3.1/mioduser.html>.
¾ Student Chatrooms (United Kingdom) (Öğrenci Sohbet Odaları – İngiltere):
<http://www.ukstudentchat.com/>.
¾ In-room chat as a social tool (sosyal bir araç olarak oda-içi sohbet:
<http://www.openp2p.com/lpt/a/3071>.
¾ The Meaning of Chat – a hyper dictionary (Sohbetin anlamı – geniş bir sözlük):
<http://www.hyperdictionary.com/computing/chat>.
¾ Temel
emoticon
listeleri
için
Wikipedia’ya
(http://en.wikipedia.org/wiki/Emoticon#Basic_examples).
bakınız:
¾ Anında mesajlaşma: Öğrencinin yazmasının dostu mu yoksa düşmanı mı? Eğitim
Teknolojiler bölümü mezunu bir öğrenci “konuşmanın” öğrencinin yazması
üzerine
etkilerini
tartışıyor:
<http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/oconnor.htm>.
32
KILAVUZ METİN 8
Haber Grupları
Giriş
Bir haber grubu belirli bir konu üzerinde odaklanmış bir tartışma grubudur. Internet’in
ilk günlerinden beri mevcutturlar ve hatta world wide web’den önce de vardı.
Her bir haber grubu elektronik posta mesajları formunda yapılan bir iletişim
koleksiyonundan oluşur. Dünya çapında binlerce haber grubu vardır ve daha faal gruplar her
gün yüzlerce yeni mesaj alır. Mesajlar küçük parçalara ayrılır ve bunlar göndericinin adını,
mesajın gönderildiği zamanı kaydeder ve gösterir.
Hala yaygın bir şekilde kullanılmaktadırlar ve bir çok tarayıcı bunları günümüzde
ilgilenen kullanıcıların hizmetine sunar.
Eğitim
− Haber grupları bilgi temin etmede yararlı bir kaynaktır.
− Haber grupları tartışmalar için verimli bir ortam sağlar, bu yüzden öğrencilerin
tartışma becerilerini artırır.
− Öğretmenler bir konu hakkındaki bilgilerini ve tecrübelerini paylaşabilir veya
metodolojiyi öğretebilirler.
− Haber gruplarının çok azı tam olarak yönetilmekte ve kullanıcılar
izlenmemektedir. Bu durum kötüye kullanılabilir örneğin telif hakkı olan
materyalin dağıtımı ve çocuk pornografisi benzeri yasadışı faaliyetlerde
bulunulabilir.
− Haber gruplarının “netiquette” adlı
(http://en.wikipedia.org/wiki/Netiquette).
kendi
sosyal
sözleşmeleri
vardır
− Bazı haber grubu kullanıcıları kritik mesajlar gönderirken isimsiz olmalarını
kötüye
kullanmakta
ve
anti-sosyal
davranışlar
sergilemektedirler.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Flaming).
Haber grupları nasıl kullanılır?
− Usenet (http://en.wikipedia.org/wiki/Usenet) haber gruplarını destekleyen bir
ağdır.
Internet
servis
sağlayıcınız
(ISP)
(http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_service_provider) hangisinin sunulacağına
karar verecektir. Erişime izin verecek kamu hizmet sağlayıcılarını bulmak da
mümkündür.
33
− Bir çok haber grubuna bir haber müşterisini kullanarak erişebilirsiniz. Bu, Outlook
Express gibi bir çok posta programında mevcuttur. Bunu Outlook Express
programıyla veya bu program olmadan nasıl yapabileceğinize dair bilgi edinmek
için <http://www.microsoft.com/windows/ie/using/howto/oe/gettingnews.mspx>
na bakınız.
− Haber grupları, bir dizi ihtisas konusu içermektedir ancak kendi haber grubunuzu
yaratabilirsiniz. Buna karşılık bu biraz karışık bir durumdur. “Büyük 8”
kategorilerinin (orijinal 8 haber grubu) yeni grupları kabul etmede yavaş ve
demokratik bir süreci vardır. Önerinizi haber gruplarına gönderebilirsiniz.
− Daha karmaşık/anarşik “alt” başlıklı haber grupları “Büyük 8” grubunun
dışındadırlar. (http://en.wikipedia.org/wiki/Alt_hierarchy. Yeni bir “alt” uzantılı
grup için fikirlerinizi bir alt.config haber grubunda gönderebilirsiniz.
Uygun kullanım
− E-posta adresini yayınlarken dikkatli olun. Diğer haber gruplarının
kullanıcılarından veya istenmeyen posta göndericilerinin web ajanları sayesinde
gönderdiği istenmeyen postalar alabilirsiniz. (Bkz. Spam başlıklı Kılavuz Metin
6).
− İlk defa bir haber grubuna bağlanırken rehber kurallar için sıkça sorulan soruları
(FAQ) kontrol ettiğinizden emin olunuz. (http://en.wikipedia.org/wiki/Faq). Bu
size haber grubunun sözleşmesi (netiquette) hakkında bilgi verecektir. Farklı haber
gruplarının farklı kuralları vardır.
− Mesajınızı mümkün olduğu kadar kısa tutunuz ancak gerekli bütün bilgileri
verdiğinizden emin olunuz. Örneğin, bir teknik probleme bir çözüm arıyorsanız,
kullandığınız donanım ve yazılım ile ilgili tam ayrıntılar verin.
¾ Google haber gruplarının <http://groups.google.com/> adresinde bütün haber
gruplarının listesi bulunmaktadır ve 1 milyardan fazla posta arşivi vardır.
¾ Dartmouth Koleji anında erişim sınıf tartışmaları tavsiye
<http://www.dartmouth.edu/ ~webteach/articles/discussion.html>.
etmektedir:
¾ Yeni bir “Büyük 8” haber grubu yaratmak için tavsiyeler, David Lawrence ve
Russ Albery: <http://www.faqs.org/faqs/usenet/creating-newsgroups/part1/>.
¾ Haber grupları için wikipedia girişi : (http://en.wikipedia.org/wiki/Newsgroups).
¾ Newzbot, çok sayıda Usenet kullanıcısına sahiptir ve bunlara haber gruplarına ev
sahipliği yapan kamu sağlayıcıları için bir tarayıcıda dahildir:
<http://www.newzbot.com/>.
34
KILAVUZ METİN 9
Dünya Çapında Kütüphaneler
Anında erişim ve sayısal kütüphane arasındaki fark nedir?
Internet’in icat edilmesinin ardındaki orijinal fikir, bilgiye kolay ulaşım ve dağıtım
amaçlı bir kütüphane geliştirmekti. Bkz. <http://www.livinginternet.com/i/ii_summary.htm>.
Bir çok yönden bu amaç gerçekleştirilmiştir. Günümüzde Internet muazzam bir kütüphane
olarak çalışmaktadır. Halihazırda Internet üzerinde 18000 binden fazla kütüphane mevcuttur
ve her birinin <http://www.libdex.com/> üzerinde bir web sayfası vardır.
Web üzerindeki kütüphanelerle sayısal veya elektronik kütüphaneler arasında bir
ayrım yapılmalıdır. Anında erişim kütüphanelerinin, kullanıcılarına programları, faaliyetleri,
koleksiyonları ve temas bilgileri hakkında temel bilgileri sunan basit bir web sayfaları
bulunmaktadır. Kataloglarda yer alan fiziki kitapları Internet üzerinden sipariş vererek ödünç
verme işlemini de yapabilirler. Üniversite ve diğer eğitim kuruluşlarının kütüphanelerinin
genelde bu tür hizmetler sunarlar. Hatta birçok kamu kütüphanesi de Internet üzerinde aynı
işlemleri sunarlar. Sayısal kütüphaneler, kitaplara genellikle “html” şeklinde sayısallaştırılmış
olarak anında erişim hizmetini sunarlar (http://en.wikipedia.org/wiki/Html), bu bir web
sayfası
veya
sade
bir
metin
(http://en.wikipedia.org/wiki/ASCII)
veya
<http://www.census.gov/main/www/pdf.html>.’da MS Word veya Adobe PDF dokümanı
anlamına gelmektedir.
Okullarda neden anında erişim kütüphaneleri kullanılmalıdır?
− Hem geleneksel hem de anında erişim kütüphanelerinde dolaşmak için gereken
araştırma becerileri benzerdir. Bu becerileri, müfredatın her alanında kullanmak ve
geliştirmek çok önemlidir.
− Web üzerindeki <http://dir.yahoo.com/Reference/Libraries/> adresinde özellikle
müfredat alanları ve konuları ile ilgili binlerce kategorilere göre düzenlenmiş
kütüphaneler vardır. Webquest sitesi, araştırmaya yönelik bir faaliyet yapmaktadır
ki burada öğrencilerin etkileşimde bulunduğu bilginin bir kısmı veya tamamı
Internet üzerindeki kaynaklardan gelmektedir. http://webquest.org/> adresindeki
model sınıflara katılanların Internet üzerindeki araştırma, arşivleme, okur-yazarlık,
analiz ve değerlendirme benzeri bir dizi temel beceriyi geliştiren kütüphane
imkanlarını kullanmaları için faaliyetler oluştururken oldukça faydalıdır.
Etik konular
− Bireyler ve kuruluşların, Kılavuz Metin 15,16 ve 18’de sırasıyla özel hayatın
gizliliği, güvenlik ve Internet’te alışveriş başlıklarında yer alan güvenlik kriterleri
ile bilgi araştırma başlıklı Kılavuz Metin 3’deki değerlendirme kriterlerini
uygulamaları gerekmektedir. Kütüphanelerin imkanlarını kullanmak için bir
abonelik ücreti veya kayıt gerekebilir.
35
− Abonelik usulü çalışan kütüphaneler: Bu tür kütüphaneler yıllık bir ücret alırlar ve
bir üniversitenin veya kuruluşun üyeliğine ihtiyaç duyarlar.
− Ücrete tabi olmayan kütüphaneler telif hakkı kısıtlaması olmayan materyalleri
yayınlamakla sınırlıdır. Bu akımı ilk geliştiren Gutenberg Projesidir
<http://promo.net/pg/>.
− Kayıt gerektiren kütüphaneler, kendi malzemelerine erişim için sizinle ilgili
bilgilerin kaydedilmesini gerektirir. Gizlilik politikası ve kullanım koşullarını
kontrol
ettiğinizden
emin
olunuz.
<http://www.netlingo.com/right.cfm?term=privacy%20policy>.
− Kütüphanelerin
çoğu
belirli
kurallara
göre
erişim
sağlarlar.
http://www.gallowglass.org/jadwiga/SCA/libraries.html#Copyright__Plagiarism
adresinde yer alan bu kurallar, kullanıcıların en azından dokümanların telif
hakkına saygı göstermelerini gerektirir. Dokümanlar kamuya açık alanda değilse,
yayıncının izni olmadan bunları dağıtamayacağınızı veya yayınlamayacağınızı
unutmayınız.
− Telif hakkı aynı zamanda kişisel bir sorunluluktur. En sık rastlanan istek, bir
başkasının eserini kaynak belirtmeden kullanmak olan intihaldir. Kaynaklarınızı
belirttiğinizden emin olunuz ve öğrencileriniz arasında da bu alışkanlığı yavaş
yavaş aşılayınız.
Sınıf çalışmaları için fikirler
− Ülkenizde
Internet
üzerinde,
<http://dspace.dial.pipex.com/town/square/ac940/eurolib.htm> adresinde yer alan
kamu kütüphanelerini tespit ediniz. Yürütmekte olduğunuz bir araştırma faaliyetini
desteklemek amacıyla, sınıfınızdaki öğrencilere bu kütüphanelerden birinden bir
kitap sipariş etmelerini söyleyiniz.
− Sınıfınızdaki güncel konulardan birini kullanarak, <http://vlib.org/> adresinden bir
kütüphane kategorisi belirleyin. Bu kütüphanedeki kaynaklar arasından bir
webquest
sitesi
hazırlamayı
tasarlayın
veya
http://sesd.sk.ca/teacherresource/webquest/webquest.htm adresindeki mevcut
webquest programını kullanın. (http://en.wikipedia.org/wiki/Search_engine)
adresindeki arama motorunu kullanarak webquest’leri bulabilirsiniz.
− Aynı konuyu kullanarak, herkese açık bir kamu alanında (domain) bir metin tespit
edin (http://promo.net/pg/) ve bu metni gönüllü çevrimiçi projelerin bir parçası
olarak çevrim içi yayınlayabilmek için okumayı veya tercüme etmeyi deneyin.
− Okulunuzda elektronik bir kütüphane kurduğunuzu düşünün. Bu bir kitapla başlar,
daha sonra bir web sayfasına veya ASCII metnine dönüşür ve okulunuzun
sunucusunda depolanır. Uluslararası Kütüphaneciler Birliği (IASL),
<http://www.iasl-slo.org/>, bu konu ile ilgili bilgileri ve rehber ilkeleri
<http://www.iasl-slo.org/documents3.html> adresinde sunmaktadır.
36
Uygun kullanım
− Öğrencilerinizi çevrimiçi kütüphaneleri kullanmaya teşvik etmeden önce, temel
kütüphane becerilerini ve araştırma stratejilerini gözden geçirdiğinizden emin
olunuz: <http://www.acts.twu.ca/lbr/preface.htm>.
− Öğrencilerinize dosya indirmelerini söylemeden önce okulunuzun Internet ağının
yöneticisi ile görüşünüz. Okulunuzun sunucusunda dosyaları indirmek, depolamak
ve
bunları
uygun
bir
şekilde
arşivlemek
için
(http://en.wikipedia.org/wiki/Archiving#Computing_sense) yeterli alan olup
olmadığını kontrol ediniz.
− Oluşturduğunuz çevrimiçi kütüphane kullanım görevlerinin kullanılabilir
olduğundan emin olunuz. Kaynaklarınızın mevcut olduğundan ve düzenli kaynak
bulucuların (URL) (http://en.wikipedia.org/wiki/URL) adreslerinizin çalıştığından
emin olunuz.
− Bilgisayarınıza indireceğiniz dosyaların çoğu, telif haklarını korumak amacıyla
Adobe PDF formatında olacaktır. Öğrencilerinizin bu dosyaları açabilmelerini
sağlayabilmek amacıyla, Acrobat okuyucu (Acrobat reader) programının en son
sürümünü bilgisayarınıza indirdiğinizden ve yüklediğinizden emin olunuz. Bu
işlem
<http://www.adobe.com/products/acrobat/readstep2.html>
adresinden
yapılabilir.
− Internet kullanırken uygulanacak temel güvenlik ilkeleri çevrimiçi kütüphaneleri
kullanırken de uygulanmalıdır. Gizlilik anlaşmalarını, kullanım koşullarını kontrol
ediniz ve dosyaları virüslere karşı tarayınız.
¾ Dünya Elektronik-kitap Vakfı <http://www.netlibrary.net/> adresinde binlerce
metni sunmaktadır.
¾ Kütüphane Spot, <http://www.libraryspot.com/>
kütüphane kaynak merkezi sunmaktadır.
adresinde
bedava
sanal
¾ Uluslararası Okul Kütüphanecileri Birliği, <http://www.iasl-slo.org/> adresinde
özellikle okul kütüphaneleri için bilgi, asistanlık, profesyonel gelişim ve rehberlik
hizmetlerinin yer aldığı bir bilgi deposu sunmaktadır.
¾ Alex Elektronik Metin Katalogu, Amerikan ve İngiliz literatürünün yanı sıra batı
felsefesini de içeren
kamuya açık bir doküman koleksiyonudur:
<http://www.infomotions.com/alex2/>.
¾ Elektronik Metin Merkezi Virginia Üniversitesi koleksiyonu olup 15 dilde tarama
yapılabilir: <http://etext.lib.virginia.edu/uvaonline.html>.
¾ Araştırma Stratejileri: Bilgi Bulanıklığı
<http://www.acts.twu.ca/lbr/textbook.htm>.
(Fog)
sayesinde
yolu
bulmak
37
¾ Saskatoon Okul Öğretme Kaynaklarından 1000 + webquests
<http://sesd.sk.ca/teacherresource/webquest/webquest.htm>.
¾ “Modern
Kütüphanede
Tarihsel
Araştırma”
<http://www.gallowglass.org/jadwiga/SCA/libraries.html>.
konulu
listesi
:
makale:
38
KILAVUZ METİN 10
Internet Üzerinde Müzik ve Görüntüler
Giriş
Internet, bir çoklu iletişim ortamı olarak, işitsel dosyalar, video dosyaları ve sayısal
fotoğrafların da dahil olduğu çok sayıda iletişim şekli sunar. Bu kaynaklar dilbilimsel,
kültürel ve ulusal sınırların ötesine geçtiği için büyük etkisi vardır.
En önemli hukuki meseleler telif hakkı ihlalleri ve yasadışı içeriktir.
Telif Hakkı
− Çok sayıda uluslararası yasa ve anlaşma yürürlüktedir. 1996’da 100’den fazla ülke,
sayısal içeriği hitap eden Dünya Fikri Mülkiyet Kuruluşu (WIPO) anlaşmalarının
ikisini imzalamışlardır: <http://www.wipo.int/treaties/en/>.
− Görsel-işitsel malzemelerin yaratıcısı bir kişi, kendisi feragat etmediği takdirde
otomatik olarak telif hakkına sahiptir.
− Ülkelerin birçoğunun yasası, yaratıcının ölümünden 50-70 yıl sonrasına kadar telif
hakkını muhafaza etmiştir.
− Bir müzik parçasının genellikle birden fazla telif hakkı sahibi vardır. Besteci, icra
eden sanatçı, plak şirketi ve yayımcı bütün haklara veya “komşu haklara” sahiptir.
− Ekonomik unsurun yanı sıra, görsel-işitsel bir içeriğin yaratıcısının “etik hakları”
vardır. (http://en.wikipedia.org/wiki/Moral_rights). Bu eserin yaratıcısı olarak
tanınma hakkı ve eserin izin alınmadan değiştirilme veya yayınlanması hakkı ile
ilgilidir.
− Müzik eserleri ve filmler çevrimiçi satın alınabilirler (Bkz. Kılavuz Metin 18
çevrimiçi alışveriş). Çevrimiçi müzik eseri satın almak için çok sayıda site vardır,
örneğin
<http://www.apple.com/itunes/>
adresindeki
iTunes
veya
<http://www.napster.com/> adresindeki Napster gibi ancak çevrimiçi film için
mevcut hizmetler henüz gelişme aşamasındadır. Giderek daha fazla sayıda kişi
mevcut büyük dosyaları indirmek için daha hızlı bağlantılara kavuştuğundan
filmlerin indirilmesi sıradan hale gelmiştir.
− Çevrimiçi film veya müzik eseri satın almak, bunları alan kişiye genellikle sınırlı
bir şekilde kopyalamak veya dağıtmak hakkı verir veya hiçbir hak vermez.
Örneğin Apple firmasının müzik dükkanı iTunes, satın alınan bir müzik eserinin
bir hanede en fazla beş tane bilgisayara indirilmesine izin vermektedir.
<http://www.apple.com/itunes/share/>.
39
− Müzik endüstrisi, hem akrandan akrana yazılım firmalarına hem de bireysel dosya
paylaşıcılarına karşı hukuki işlem başlatmıştır. Dosyaları indirmeye uygun hale
getirenlerin (uploader), dava edilme olasılığı bu dosyaları bilgisayarlarına
indirenlere nazaran daha fazladır.
− <http://creativecommons.org/> adresindeki Creative Commons, telif hakkının
tümünü karşılamak amacıyla alternatif sunan kar gütmeyen bir kuruluştur.
Yasadışı içerik
− Yasadışı içeriğin tanımı ülkeden ülkeye değişmektedir.
− Yasadışı içerik çoğunlukla çocuk pornografisi, aşırı şiddet, siyasi aşırılık veya
azınlık gruplarına karşı nefrete kışkırtmak anlamına gelmektedir.
− Ülkelerin çoğunda yasadışı içeriği rapor etmek için özel telefon hattı vardır.
<http://www.inhope.org/en/index.html>.
− Eyleme geçmek, zor veya içerik ve saklandığı yerin doğası gereği yavaş olabilir.
− Şikayet hatları, Internet Servis Sağlayıcıları ve polis ile birlikte çalışırlar ve
yasadışı içerikle mücadelede en iyi yerlerdir.
− Inhope, ulusal şikayet telefon hatlarının ağıdır.
− 2001-2005 arasında dünya çapındaki müzik kayıt satışları % 25 düşmüştür. Bir çok
kimse bu durumu müzik eserlerinin yasadışı olarak indirilmesindeki artışa
bağlamaktadır.
− Müzik endüstrisi bu duruma web sitelerine ve bireysel kullanıcılara karşı çok
sayıda dava açarak cevap vermişlerdir.
− Akranlar arası yazılımları kullanmak (http://en.wikipedia.org/wiki/Peer-to-peer)
virüsler (http://en.wikipedia.org/wiki/Viruses) ve casus yazılım (Spy ware)
programları (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware) müzik ve görüntü dosyalarına
eklenerek dağıtıldığından, bilgisayarınız için güvenlik riski taşıyor olabilir.
Eğitim
− Eğitim kuruluşlarının, bazı durumlarda, eserleri yeniden uyarlamalarına ve kamuya
iletmelerine izin verilir. Ulusal mevzuatınıza veya 22 Mayıs 2001 tarihli
2001/29/EEC numaralı Direktife bakınız.
− Bu şekilde kullanılacak eserler yalnızca eğitim veya bilimsel araştırma amaçlı
olmalıdır.
40
− Kaynaklar, yazarın adı da dahil olmak üzere, istisnai durumlar dışında
belirtilmelidir.
− Bu tür bir içeriğin kullanılmasından dolayı hiçbir şekilde doğrudan veya dolaylı
olarak ekonomik kazanç elde edilemez.
− Öğrencilerin çevrim içi fotoğraflarını yayınlayabilmek için ebeveynlerinden veya
velilerinden yazılı izin alınız.
− İçeriğin okul web sitesinde yayınlanması durumunda, bütün içerik, çocukların
yaptıkları da dahil olmak üzere, okulun yetkisi altındadır.
Sınıfta
− Etik konular üzerinde tartışma yapınız. Görsel-işitsel eserlerin korsanlığı hırsızlık
mıdır?
− Öğrencileri, Internet’ten dosya indirme durumunda virüslerin ve casus yazılımların
riskleri hakkında bilgilendirin.
− Öğrencileri telif hakkı olan müzik ve film eserlerini Internet’ten indirmeleri
durumunda para cezası olasılığı hakkında bilgilendirin.
− Zararlı ve yasadışı içeriği tartışın. Araştırmalar, öğrencilerin çoğunun bu tür içeriği
Internet’te bilinçli olarak veya tesadüfen bulduğunu, ancak çok azının bunu
yetişkinlere söylediğini göstermektedir.
Uygun kullanım
− Okul ve şirketlerin, telif hakları ve yasadışı materyalle ilgili konuları içeren kabul
edilebilir bir kullanım politikası olmalıdır.
− Ebeveynler çocukların Internet’i kullanmaları ile ilgili belirli kurallar üzerinde
hemfikir olmalıdır.
Telif hakkı
− Eseri kullanmadan önce telif hakkı sahibinden yazılı izin alınmalıdır.
− Kullandığınız her türlü eserin yazarını/yaratıcısını onurlandırın.
− Kendi yarattığınız eserlere, başkalarının nasıl kullanacağını belirlemek için
Creative Commons <http://creativecommons.org/> programında yer alan
sınıflandırmaları uygulayınız.
Yasadışı İçerik
− Yazılım filtreleri bazı yasadışı web sitelerini engellemeye yardımcı olur.
41
− Hiçbir filtre mükemmel değildir. Çocukların Internet’i kullanmaları hususunu
tartışmak ayrıca önemlidir.
− Çocukları çevrim içi alandaki tecrübelerini anlatmaları için teşvik ediniz.
− Yasadışı içeriği bir şikayet hattına bildiriniz, Bkz. aşağıda Inhope.
¾ Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (WIPO) <http://www.wipo.int>.
¾ Pro-music çevrimiçi müzik korsanlığı alanında çok iyi bir bilgi kaynağıdır.
Çocuklar için bir broşürleri ve bilgisayara müzik indirmek için kullanılan soru ve
cevaplar vardır: <http://www.pro-music.org/copyright/faq.htm.>.
¾ Inhope, Internet’te yer alan yasadışı içeriği bildirmek için kullanılan şikayet
hatlarının bir şebekesidir. <http://www.inhope.org/>.
¾ Avrupa Konseyi’nin medya sayfasında telif hakkı alanı ile ilgili bilgi vardır:
<http://www.coe.int/T/E/human_rights/media/>.
¾ Avrupa Komisyonunun fikri mülkiyet hakları ile ilgili bilgileri
<http://www.europa.eu.int/comm/internal_market/copyright/index_en.htm>
adresindedir.
¾ Fikri mülkiyet alanı ile ilgili Avrupa Birliği mevzuatı ile ilgili bilgiler
<http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/en/s06020.htm> adresindedir.
¾ Uluslararası Fonografik Endüstrisi Federasyonu (IFPI) çevrimiçi müzik hakkında
genel bir hukuki bilgi verir: <http://www.ifpi.org/>.
¾ BBC tarafından hazırlanan “Avrupa Komisyonu Avrupa Birliği bünyesinde telif
haklarını planlıyor” makale <http://news.bbc.co.uk/1/hi/technology/4663731.stm>
adresinden temin edilebilir.
42
KILAVUZ METİN 11
Yaratıcılık
Internet yaratıcılığı nasıl geliştirir?
Internet’in esnek yapısından dolayı, günümüz sınıf ortamı eskisinden daha az katıdır.
Hızla gelişen teknoloji öğrencilere ilgilendikleri konuları araştırmaları ve geleneksel olmayan
şekillerde öğrenmeleri için gereğinden fazla imkan tanımaktadır.
Öğrenciler, modern teknolojinin sağladığı araçları kullanarak, dünyanın her yerindeki
izler kitle için yayımlanmak üzere profesyonel standartlarda malzeme yaratabilirler. Sınıf
içinde veya Internet aracılığıyla diğer öğrencilerle etkileşimli olarak her tür deneyi ve
canlandırmayı gerçekleştirebilirler.
Internet, küreselleşmiş bir eğitim ve öğrencilere dünya üzerindeki bütün akranlarına eş
zamanlı olarak erişmeleri imkanı sağlamaktadır.
Eğitimde yaratıcı süreçleri artırmak
− Teknolojinin sınıfa başarılı bir şekilde entegrasyonu, öğrencilere icatlarını,
bireyselliklerini ve yaratıcılıklarını göstermeleri için bir fırsat sunar.
− Yaratıcı yazılımların ve Internet’in kullanılması sınıfınızda öğrenmenin çeşitli
yollarla geliştirilmesini sağlar.
− Yaratıcılığın ifade edilmesi fırsatı ve sınıfta daha faal bir görev almak öğrenmeyi
ve gelişmeyi destekler.
− Öğrenciler, Internet’i dünyanın her yerindeki sanatçılarla temas kurmak, eserleri
hakkında tavsiye ve görüş almak için kullanabilirler. Sanatçılar sohbeti (Bkz
Kılavuz
Metin
7),
video
konferansı
(bkz.
<http://www.netlingo.com/right.cfm?term=video%20conferencing> veya çalıştay
hazırlamak için sanal toplantıları kullanabilirler.
− Öğrenciler,
Internet
mesaj
panolarını
(http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards) kullanarak birlikte çalışabilir ve
ortak projeler üzerinde işbirliği yapabilirler. Bu yaratıcı duygularını gösterme şansı
sağlar ve bu şekilde yapacakları beyin fırtınası yaratıcı süreci canlandırabilir.
Yaratıcılığın yasaklanmayacağını nasıl temin edebiliriz?
Eğitim çevresinde dikkate alınması gereken birçok unsur vardır.
− Erişim unsurları: Okulunuzdaki herkesin gerekli ekipmana erişimi var mı? Bütün
öğrenciler aynı erişim fırsatına sahip midir?
43
− Eşitlik: Bütün öğrenciler – yaşa ve kabiliyete bakılmaksızın dünyadaki kız ve
erkekler- yaratıcı olmak için fırsatlardan eşit faydalanabilmelidir yani mevcut
bütün teknolojiyi nasıl kullanacağını ve yaratacağını bilmelidirler.
− Çevrimiçi güvenlik faktörü: Öğrencileri güvende tutmak için yerleştirdiğiniz
filtreler (http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_filter) aynı zamanda ihtiyaç duyulan
materyale erişimi engelliyor mu? Bu durumla nasıl başa çıkılmalı ki öğrenciler
ihtiyaç duydukları bilgiye güvenli erişimin tadını çıkarabilsinler? (Bkz.
isimlendirme ve filtreleme başlıklı Kılavuz Metin 14)
− Öğretmenlerin eğitimi: Birçok sınıfta öğrenciler Internet’i öğretmenlerinden daha
iyi kullanabilirler. Öğretmenlerin, bilişim ve iletişim teknolojisinin bütün unsurları
ile ilgili olarak öğrencilerini doğru bir şekilde yönlendirebilmeleri için kendilerine
sunulan bütün eğitim fırsatlarından yararlanmaları gerekir.
− Teknik destek unsuru: Okulunuz, program ve projelerin engellenmesini önleyecek
gerekli teknik desteği sağlıyor mu ?
− Tampon ortam: Yaratıcılık bir birey olarak duygularınızı ifade etmenize yardımcı
olur. Her ne kadar bir öğrencinin yaratıcı süreçlerinin üzerindeki kısıtlamaları ideal
olarak sınırlamanız gerekse de, çıktı üzerindeki kontrolünüzü
muhafaza
etmelisiniz; özellikle grup ortamlarında sohbet gibi beyin fırtınaları yapılıyorsa.
Bir öğretmen veya başka bir otorite çalışmayı yönlendirmek için yapıcı bir şekilde
o ortamda hazır olmalıdır.
Sınıfta yaratıcılığı artırmak
− Webquest programı <http://webquest.sdsu.edu/materials>, Internet’i sınıfa entegre
etmek için gerekli araştırmaya dayalı bir yaklaşımdır. İlave webquest kaynakları
Kanada
SESD
öğretme
kaynakları
sitesinden
temin
edilebilir:
− Öğrenciler, kendi web sitelerini kurarak yaratıcılıklarını zorlayabilirler. Bu onların
yaratıcı düşünce süreçlerini, grafikler ve içeriğe yönelik girdileri talep etmeleriyle,
farklı şekillerde destekler.
− Öğrenciler, çevrimiçi kitap ve hikaye yazarak yazma becerilerini geliştirecek
projelerde işbirliği yapabilirler.
− “Hot Poatoes” adlı yazılım programı <http://hotpot.uvic.ca/> adresinde ücretsiz
olarak bulunmakta olup, etkileşimli sınav ve Web faaliyetleri geliştirmek için
kullanılabilir.
− Öğrenciler, yazılım programlarını örneğin “Quia” adlı web sitesini
<http://www.quia.com/> kullanarak çoklu sonuçları olan etkileşimli hikayeler
yazabilirler.
− Ortaokul ve üniversite öğrencileri kendi üç boyutlu ortamlarını
<http://www.activeworlds.com/> adresinde bulunan Activer Worlds benzeri
yazılımlar kullanarak yaratabilirler. Kendi ideal panoramalarını, kendi sanal
44
yerleşkelerini inşa edebilirler. Ayrıca başka öğrencilerle farklı konularda işbirliği
yapabilirler.
Uygun kullanım
− Internet farklı konularda gerekli bilgi edinmek için temel bir araştırma aracı olarak
kullanılabilir. Öğrenciler, yaratıcılığı teşvik eden ödevlerde kazandıkları bilgiyi
uygulamaya geçirebilirler. Teknoloji öğrencilere daha üst düzeyde düşünmeleri
için fırsat ve özgürlük verir.
− Internet ve diğer modern teknoloji, farklı ülkelerden ve kültürlerden gelen
öğrenciler arasında güçlü bir iletişim ve işbirliği sağlar. Öğrencilerin, geçmişe
nazaran daha fazla, kendi yaşıtları ile yaratıcı çözümler bulmaya yönelik beyin
fırtınası yapma fırsatları vardır.
− Öğretmenler, teknolojiyi bir başkasına aktaracak şekilde sınıfta uygulamanın
öğrencilere problem çözümü ve yenilikler açısından fırsatlar sunduğunu tespit
etmişlerdir.
− Öğrenme hedeflerini akılda tutmak lazım: bu hedeflere ulaşmanın yolu ürünün
kendisinden ziyade nasıl elde edileceği hususuna odaklanmaktır.
− Öğrenciler çevrimiçi yaratıcı faaliyetlerini yayımladıklarında telif haklarının
dikkate alınmasını isteyeceklerdir (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright). Onlara
başkaları tarafından hazırlanmış materyalleri kullandıklarında kaynaklarını
belirtmelerini hatırlatınız.
İşbirliğinin gerekli olduğu ve yaratıcılığın desteklendiği projelere öğrencileri dahil
etmek için, bir çok web sitesi bir başlangıç noktası olarak kullanılabilir.
¾ ThinQuest, öğrenci ve öğretmenler eğitim konularında web siteleri oluşturmak
üzere teşvik eden uluslararası bir yarışmadır: <http://www.thinkquest.org/>.
¾ Global Schoolhouse Cyberfair, ebeveynlerin, öğrenci ve eğitimcilerin işbirliği
yapacakları, birbirleriyle temas kuracakları, eğitim kaynaklarını keşfedecek,
geliştirecek
ve
yayımlayacakları
çevrimiçi
toplantı
yeridir:
<http://www.globalschoolnet.org/GSH/>.
¾ Future Problem Solvers Program (Geleceğin Problem Çözücüleri Programı):
Öğrencileri, kritik ve yaratıcı düşünme becerilerini harekete geçirerek, yaratıcı
problem çözmeye yönlendirir : <http://www.fpsp.org/>.
¾ Bay Coulter’ın Internet Eğilimi: Sonsuzluk ve ötesi. Tecrübeli bir ilkokul
öğretmeni, çevrimiçi yayımı genç yazarları teşvik etmek için kullanmaktadır:
<http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/coulter.htm>.
¾ Çevrimiçi FanFiction: Yazma hakkında bize eğitim verecek teknoloji ve popüler
kültür
ile
okur
yazarlık
talimatını
45
http://www.newhorizons.org/strategies/literacy/black.htm adresinde bulabilirsiniz.
Wisconsin Üniversitesindeki bir doktora adayı, sınıf dışında yaratıcı yazım için
zorlayıcı bir yer olan siber uzayda alternatif edebiyat araştırması yapmaktadır.
¾ Eğitim materyallerine erişim, eğitimcilerin eğitim kaynaklarına hızlı ve kolay
erişimini sağlar. Ders planları, sınıf fikirleri için “yaratıcılık” araştırması yapınız:
<http://www.thegateway.org/>.
¾ Webquest
okuma
ve
<http://webquest.sdsu.edu/materials.htm>.
eğitim
¾ 1000
Listesi
+
SESD
materyalleri:
webquestler
46
KILAVUZ METİN 12
Oyunlar
Giriş
Internet’i kullanan çocukların yarısından fazlası çevrimiçi oyunlar oynamaktadır:
<http://www.saftonline.org/> adresinde 2003 yılında yapılan SAFT (güvenlik, bilinç,
gerçekler, araçlar) araştırmasına göre bu oran İngiltere’de %70, İskandinav ülkelerinde ise
%90’a ulaşmaktadır.
Çok çeşitli oyun türleri vardır örneğin atari, rol oyunları, strateji ve spor oyunları. Bu
oyunlar, yalnız veya eşli, kapalı ortamlarda ve hatta binlerce yabancı birlikte oynanabilir.
Oyunlara yapılan yatırım son yıllarda hızla artmıştır. 2005 yılında bir oyun yazmanın
maliyeti ortalama olarak 5-7 milyon $ iken bu rakam geliştirmeye kalktığınız takdirde 20
milyon $’ı aşmaktadır.
<http://www.dfcint.com/> adresinde yer alan DFC Intelligence (istihbarat) kuruluşu
tarafından hazırlanan rapor, küresel video oyunları satışının 2010 yılında 26 milyar $’a
ulaşacağını öngörmektedir.
Kişisel gelişim ve eğitim değeri
− Oyun oynamak eğlencenin ötesinde bir şeydir: Çocuklar ve her yaştan yetişkinler
arasında işbirliği yapma eylemini artırır.
− Oyunlar yaratıcılığı ve etkileşimi geliştirir, sosyal ve entelektüel gelişim açısından
önemli bir rol oynar.
− Oyunlar yetişkinlerin ve çocukların eşit şartlarda (kuşaklar-arası iletişim) fikir
alışverişi yapabildikleri ender durumlardan birini temsil ederler.
− Çocuklar, kurallar ve parametreler içinde sınırlanmış ortamda, farklı sosyal yapılar
içinde oynayarak, demokrasiyi öğrenirler.
− Oyunlar, genellikle başkalarının haklarını ve özelliklerini paylaşmayı ve saygı
duymayı içerir. Bazen oyuncuların diğer kültürler ve kültürler-arası uygulamalarla
ilişki kurmalarını sağlar. Çocuklar, başarısızlık korkusu olmadan ve kontrol
duygusu ile birlikte sosyal becerilerini kullanırlar.
− Oyunlar çocukların kurallara uymalarını ve talimatları takip etmelerini gerektirdiği
için, onların öz-disiplin ve bağımsızlık açısından kapasitelerini artırırlar.
− Bulmacalar, oyun tahtası üzerinde oynanan oyunlar, macera oyunları ve araştırma
oyunları, oyuncular için stratejik düşünme ve problem çözme yeteneklerini artırma
fırsatı sunarlar.
47
− Diğer oyunlar, daha genç çocuklarda motor ve uzamsal becerilerini artırmak için
ve fiziksel engellilerde tedavi edici amaçlarla kullanılabilir.
− Çevrimiçi oyunlar teknolojiyi yeni kullananlar için kullanışlıdır ve genellikle bilgi
ve
iletişim
teknolojilerine
olan
ilgiyi
artırabilir.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Information_technology).
− Oyunlar müfredatta matematikten sosyal çalışmalara ve dil eğitimine kadar her
alana yerleştirilebilir.
Potansiyel riskler
− Bazı bilgisayar oyunlarının şiddet içeren yapısı ile gençlerde şiddet davranışları
arasında zayıf bir bağlantı vardır. Bununla birlikte Danimarka Medya Kurulu’nun
2002 raporu, bazı oyunlardaki şiddet unsurlarının televizyon ve filmlerdeki şiddet
unsurlarından
daha
fazla
etkili
olmadığını
ileri
sürmüştür.
<http://resources.eun.org/insafe/datorspel_Playing_with.pdf>.
− Bilgisayar oyunları bağımlılığından etkilenen gençlerin oranını belirlemeye çalışan
araştırmaların oldukça farklı sonuçları vardır. Bunun nedeni, bilgisayar oyunlarının
yoğun kullanımının hangi aşamada aşırılık veya bağımlılık olarak
değerlendirilebileceğine karar vermek için tarafsız bir yöntem üzerinde
uzlaşılamamış olmasıdır. Oyuncular, kendi sosyal ve profesyonel yaşamlarına kötü
bir etkisi olmadan, haftalık olarak uzun saatler boyunca oyun oynayabilirler.
Bununla birlikte, bağımlılık genellikle küçük bir oyuncu oranı arasında sorun
olarak kabul edilmektedir. Bu soruna Koreli bir adamın 50 saat oyun oynadıktan
sonra ölümünün Ağustos 2005’de medyada geniş olarak yer almasının ardından
dikkat çekilmiştir.
− Oyunların bazıları ırkçı ve cinsiyete dayalı kalıpları destekledikleri için
suçlanmaktadırlar.
− Çevrimiçi oyunların bazıları yabancılarla tanışılmasını ve iletişim kurulması
imkanına izin vermektedir.
Uygun kullanım
− İsimlendirme ve ölçüm sistemleri oyun endüstrisi aktörlerini, ürünlerini tanımlayıp
açıklamalarını gerektirmesi nedeniyle sorumlu davranmaya teşvik etmektedir. Bu
durum oyun satın alanların, oyunlara ilişkin yaş ve içerik uygunluğunu
değerlendirmelerine yardımcı olmakta ve oyun pazarında daha güvenli kılavuzluk
etmektedir.
− Oyun oynamaya ayrılan saatleri gözlemleyin. Diğer sosyal faaliyetlere zaman
ayrılmaması veya çocuklar ile gençler oyuna zaman ayırmak için okulu asmaları
halinde eyleme geçiniz.
− Oyun toplulukları aidiyet duygusunu destekler ve çocukları isteyerek görev almaya
yönlendirebilirler. Çocuklara, çevrimiçinde edindikleri arkadaşlarının her zaman
48
kim olduğunu söyledikleri kişilerden farklı kişiler olabileceğini hatırlatınız. Kişisel
bilgilerin çevrimiçinde başkalarına verilmemesi önemlidir
¾ Eğlence ve Boş Zaman
<http://www.elspa.com/>.
Yazılım
¾ Oyun Çalışmaları: Uluslararası
<http://www.gamestudies.org/>.
Yayımcıları
bilgisayar
oyun
Derneği
araştırmaları
(ELSPA):
bülteni:
¾ En fazla satan oyunlar tablosu, oyun haberleri, tarifler, araştırma raporları ve Elspa
sitesi üzerindeki mevzuat değerlendirmelerine bakınız: <http://www.elspa.com/>.
¾ Pan-Avrupa Oyunlar Bilgi (PEGI) web sitesi ölçümleme ve isimlendirme
bilgilerini içerir: <http://www.pegi.info/pegi/index.do>.
¾ “Ebeveynler oyun ölçümlerini göz ardı ediyorlar” BBC makalesi, Haziran 2005:
¾ Çevrimiçi oyunlar Amic Games <http://www.amicgames.com/> ve Yahoo! Games
<http://dir.yahoo.com/Recreation/Games/> sitesinde bulunabilir.
¾ Ateşle oynamak: bilgisayar oyunları oyuncuları nasıl etkilemektedir” Danimarka
Kurul raporu: <http://resources.eun.org/insafe/datorspel_Playing_with.pdf>.
49
KILAVUZ METİN 13
Uzaktan Eğitim
Uzaktan eğitim nedir?
Uzaktan eğitim (http://en.wikipedia.org/wiki/Distance_learning) Wikipedia tarafından
(Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Main_Page) “öğrencilerin dönem boyunca belirli bir yerde
fiziksel olarak mevcudiyetlerini gerektirmeyen bir öğretim yöntemi” olarak tanımlanmaktadır.
Bu yöntem her ülkeden ve her yaştan öğrencilere yaşam boyu öğrenme fırsatları tanıyarak
dünyadaki bütün çevrimiçi üniversitelerden diploma, sertifika ve derece almalarını olanaklı
kılmaktadır.
Uzaktan eğitim, yetişkinlerin evde, askerde veya çalışırken üst düzey eğitim alma
hususunu araştırırken başlamıştır. Dersler yazışma ile yapılmaktaydı, malzemeler geleneksel
posta sistemi ile gelip gidiyordu. Günümüzde ise uzaktan eğitim mevcut teknolojinin
avantajlarını kullanarak gelişmiştir. Uzaktan eğitim, Internet vasıtasıyla gelişmektedir ve
öğrenciler fiziken sınıfa ayak basmadan derece alabilmektedir. Uzaktan eğitimdeki
gelişmeler, üst düzey eğitim alanını geliştirmektedir. Örneğin:
− Dersler hareketli medya (http://en.wikipedia.org/wiki/Streaming_media) veya
eğitimcinin sunucusunda (http://en.wikipedia.org/wiki/Web_server) depolanan
dosyalarda saklanan yazılı materyaller kanalıyla verilebilir.
− Öğrenciler,
öğretmenle
veya
birbirleriyle
mesaj
panoları
(http://en.wikipedia.org/wiki/Message_boards),
e-posta
(http://en.wikipedia.org/wiki/Email) ve sohbet (http://en.wikipedia.org/wiki/Chat)
yardımıyla iletişim kurabilir.
− Ödevler, mesaj kutusuna bırakılır ve hatta küçük sınavlar ve yazılılar bile otomatik
olarak yapılabilir ve sonuçları çevrimiçi alınabilir.
− Çevrimiçi format, kendi hızını ayarlayan işler için benzersiz bir esneklik sunar.
Uzaktan eğitimin avantajları nelerdir?
− Internet sanal bir eğitim ortamı kurmak için çok uygundur. Örneğin, öğrenciler
yurtdışında sanal bir üniversitede eğitim görürken kendi şehirlerinde oturabilirler.
− Öğrencilere öğrenme malzemelerinin hepsine erişim sağlamak onlara öğrenme
süreçlerinde daha özerk olma fırsatı verecektir.
− Öğrenciler kendi eğitimlerine daha fazla sahiplenecekler ve öğretmenin görevi bir
koçun görevine dönüşecektir.
− Dersler “normal” okul ve üniversitelerin açılış saatleri ile kısıtlı olmadığından
herkes yaşam boyu öğrenci haline gelmek için daha çok fırsattan faydalanacaktır.
50
− Uzaktan eğitim, hem öğrencinin hem de öğretmenin davranışı değiştirmektedir.
Başarılı öğrenciler devamlılık ve organizasyona dayalı becerilerini geliştirmektedir
ve öğretmenler teknolojiye daha aşina olmalıdır.
Uzaktan eğitim programı seçerken dikkat edilmesi gereken noktalar
Kullanıcı olarak bir derece veya başka bir uzaktan eğitim programı seçerken belirli
önlemleri alma hususunda kendinizin sorumlu olduğunuzu bilmelisiniz.
− Internet’in yasal olarak düzenlenmeyen bir ortam olduğunu unutmayınız. Yasal
olanların yanında şüpheli uzaktan eğitim kuruluşları bulunmaktadır. Kayıt
yaptırmadan önce programı/kuruluşu araştırdığınızdan emin olunuz.
− Internet’te yapılan her tür bilgi alışverişinde, güvenlik konuları her zaman kilit
durumdadır. Virüsler (http://en.wikipedia.org/wiki/Virus) ve bilgisayar korsanları
(http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker) uzaktan eğitim sistemi üzerinde büyük
zarara yol açabilirler. Bu yüzden hangi önlemleri almanız gerektiği hususunda
gizlilik ve güvenlik başlıklı Kılavuz Metin 15 ve 16’ya başvurunuz..
− Telif hakkı genellikle (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright) öğrencinin kendi
ülkesindeki kanunlarla korunur. Buna karşılık diğer ülkelerdeki uzaktan eğitim
programlarını takip ederken eğitim kaynaklarının uluslararası telif hakkı mevzuatı
ile korunduğundan emin olunuz.
− Derslerin adil kullanımı ve ödeme koşulları ayrı bir önemli konudur: Öğrencilerin
öğrenme imkanlarını güvenli bir şekilde kullanmaları ve ders ücretleri ödemelerini
zamanında yapmaları beklenir.
Uygun kullanım
Internet öğrenme sistemimizi değiştirmektedir ve öğrencilerin bütün bilgiye
erişimlerini sağlamak ve öğrenmelerine yardımcı olacak araçları kullanılabilir hale getirmek
çok önemlidir. “Sayısal fark” (http://en.wikipedia.org/wiki/Digital_divide) birçok devletin
ekonomik ve sosyal büyümesinde önde gelen unsurlardan biri olarak görülmektedir ve
uzaktan eğitim bu uçurumu kapatabilir.
Uzaktan eğitim öğrencilerin eğitimini ölçülebilir yollarla artırabilir. Uzaktan eğitim,
öğrenciler, onların aileleri ve öğretmenleri için aktarılabilir tecrübe ile Internet eğitimi sağlar.
Uzaktan eğitim öğrenciler için yeni beceriler ve nitelikler tesis etme ve yeni yönlere doğru
gelişme yolunda fırsat sunar.
51
¾ Uzaktan öğrenim ağı uzaktan eğitim hakkında bilgi, etkileri, avantajları,
dezavantajları
ve
teknikleri
ile
ilgili
raporlar
sunar
<http://www.distancelearningnet.com/>.
¾ Uzaktan Öğrenim ve Eğitim Kurulu, uzaktan öğrenim hakkında ücretsiz olarak
bilgisayarınıza
indirebileceğiniz
çok
sayıda
rapor
içermektedir
<http://www.detc.org/otherdownld.html>.
¾ Yahoo’nun uzaktan öğrenim programları ve kuruluşlar için yönlendirme sayfası
vardır <http://dir.yahoo.com/Education/Distance_Learning>.
52
KILAVUZ METİN 14
Sınıflandırma ve Filtreleme
Sınıflandırma
Sınıflandırma, yazılımlar ve web siteleri üzerinde görünen veya web sitelerinin içeriği
ile bütünleşmiş kalite-güven etiketi-yaftası anlamına gelir. Bu ürünün, Internet İçerik Seçim
Platformu (PICS) ve Internet İçerik ölçümleme Derneği (ICRA) benzeri ölçümleme
kuruluşları tarafından belirlenen kriterlere ve standartlara erişmesini sağlar.
Siteler, çocukları korumak, toplum güvenini ve çevrimiçi işlemleri artırmak ve aynı
zamanda yasal standartlara uymak amacıyla sınıflandırılır. Web sitesinin içeriği
sınıflandırıldığında, web sayfasına html bir şifre yazılır, içerik ayrıntıları verilerek sayfanın
ölçümlenmesi sağlanır. Sayfa üzerinde görülmeyen bu ölçümleme, içeriğin yapısı ile ilgili
ayrıntıları verir ve filtreleme mekanizmaları ile kontrol edilir ve bunun sonucunda ya sayfanın
faaliyetini engeller ya da yüklenmesini sağlar.
Web siteleri aynı zamanda, özel düzenlemelerin hükümlerinin yerine getirildiğini
gösteren “Kalite Etiketleri” ve “ Güven İşaretleri” ile de işaretlenmiştir. Bu düzenlemeler
genellikle güvenli işlemler hakkında talimatları içerirler (Bkz. çevrimiçi alışveriş başlıklı
Kılavuz Metin 18) Çok iyi bilinen kalite etiketlerinden ikisi Verisign
<http://www.verisign.com/> ve Trust-e <http://www.truste.org/> adreslerinde bulunmaktadır.
Filtreleme
− Filtreleme, Internet üzerindeki uygunsuz içeriğin kontrolü ve engellenmesi
işlemidir. Bu işlem bilgisayara tarayıcılar ve ara sunucular (Proxy) veya yazılım
sensörleri yükleyerek yapılabilir.
− Filtrelemeye bir alternatif de “beyaz listeleme”dir. Bu durumda, önceden izin
verilmiş belli sitelere erişime izin verilir.
Eğitim
− Filtreler, öğrencilerin uygunsuz veya zararlı materyale erişim riskini azaltma
hususunda kıymetli olabilir.
− Sınıflandırma ve filtreleme uygulamalarında ortaya çıkan hususlar, vatandaşlık
ve/veya sosyal çalışmalar konuları için oldukça zengin materyallerdir. Çevrimiçi
filtreleme konusunda bir tartışma başlatınız. Bu kabul edilebilir ve gerekli bir
sansür müdür?
Konular
− Web sitelerinin sınıflandırılması ve ölçümlenmesi, belirli standartları uygulayan
kanunlara sahip ülkeler dışında büyük ölçüde gönüllülük esasına bağlıdır.
53
− Halihazırda, sayfaların
sınıflandırılmıştır.
çok
küçük
bir
yüzdesi
yazarlar
tarafından
− Filtreleme yazılım hizmetleri, sayfaları kendi değer sistemlerine ve sosyal
gündemlerine göre sınıflandırırlar.
− Filtreler içerdikleri bazı anahtar kelimeler yüzünden gebelikten korunma veya seks
eğitimi ile ilgili yararlı siteleri engelleyebilirler.
− Bazı ülkeler siyasi
engellemektedir.
partilere
veya
ideolojilere
muhalefet
eden
siteleri
− Bazı insanlar filtrelemeyi bir tür sansür olarak düşünüp ve bu yüzden Internet’in
ruhuna aykırı olarak değerlendirilmektedir. Bazıları da filtreleme yazılımları
olmasaydı, hükümetlerin çevrimiçi içeriği düzenleme hususunda baskı altında
olacaklarını iddia etmektedirler.
Nasıl sınıflandırmalı ve filtrelemeli?
− Kendi
kurduğunuz
sitenin
içeriğini
sınıflandırmak
için,
ICRA
<http://www.icra.org/> benzeri ölçümleme sitelerindeki talimatları takip ediniz.
− Materyalinizi bir dizi kritere göre sınıflandırmanız istenecektir.
− Tarayıcıların çoğu belirli siteleri filtrelemek için kurulurlar. Örneğin Microsoft
Explorer’da bu seçenek “güvenlik seçenekleri” altında bulunur.
− Bilgisayarların çok azı daha önceden filtre yazılımı kurulmuş olarak satılırlar.
Filtreleme sitelerine daha karmaşık bir yaklaşım için özel bir filtre programı satın
almanız gerekecektir. Piyasada belirli bir sayıda ürün mevcuttur.
− Filtre programlarının çoğu, hangi tür içeriği filtrelemek veya izin vermek
istediğinizi belirlemenize olanak sağlayacaktır.
Uygun kullanım
− Yüklemeden önce bir filtrenin nasıl çalıştığına yakından bakınız. Filtreleme
yaparken sizin onaylamadığınız her hangi bir ideolojik veya kültürel karar veriyor
mu?
− Elektronik yardımları kullanın ve reklama inanmayın. Ürünle ilgili iddiaları kişisel
tecrübeyle deneyin.
− Kullanımı ve ihtiyaçları hakkında öğrencilerle, ebeveynlerle ve çalışanlarla
konuşun ve bunu düzenli olarak yapın. Açık bir tartışma ortamı yaratmak,
öğrencilerinizin Internet tecrübelerine değer katmak için sansür veya cadı avından
daha fazlasını yapacaktır.
54
− Genç Internet kullanıcıları için “beyaz liste” yani sadece onaylanmış sitelere erişim
izin verme seçeneğini dikkate alınız.
− Uzmanlar ebeveynlerin çocuklarının çevrimiçi faaliyetleriyle ilgilenmelerini ve
onlarla birlikte Internet’te zaman geçirmelerini tavsiye etmektedirler.
− Çocuklar ve gençler Internet’te buldukları uygunsuz materyal hakkında
konuşmaya teşvik edilmelidir. Olası yasa dışı içerik şu şikayet hattına rapor
edilebilir: <http://www.inhope.org>.
¾ <http://www.icra.org/> adresindeki Internet İçerik Ölçümleme Derneği (ICRA)
değişik kategorilere göre web sitelerine isimlendirme uygulamasına olanak tanır.
Ayrıca kendi ücretsiz filtresini yükleyebilirsiniz.
¾ <http://www.w3.org/PICS/> adresindeki Internet İçerik Seçimi Platformu ( PICS)
web sitelerine sınıflandırma uygulaması için başka bir sistemdir.
¾ Siberuzayda
sansür
ile
ilgili
Wikipedia
<http://en.wikipedia.org/wiki/Censorship_ in_cyberspace/>.
girişi:
¾ Avrupa Konseyi Medya Bölümünün web sitesi öz-denetim
ve kullanıcı
bilgilendirmesi ile ilgili çalışma planı hakkında bilgi: <http://www.coe.int/media>.
¾ Netnanny (Ağbakıcısı): <http://www.netnanny.com/>
ve Cyberpatrol (Siber
devriye): <http://www.cyberpatrol.com/> tanınmış ticari filtre ürünleridir.
¾ <http://www.icra.org>
adresindeki
ICRA
ve
<http://www.weblocker.fameleads.com> adresindeki Weblocker, ücretsiz filtre
yazılımı yükleme olanağı sunmaktadır.
¾ Selfregulation.info Oxford Üniversitesi araştırma projesinden ayrıntılı raporlar
sağlamaktadır : <http://www.selfregulation.info/>.
¾ “Biraz
daha
az
sansür”
konulu
BBC
makalesi:
¾ Dünya çapında filtreleme ve engelleme için OpenNet Initiative belgeleri:
<http://www.opennetinitiative.net/>.
¾ Elektronik Sınırlar Vakfı (EFF) Internet’te medeni özgürlükleri savunmayı
amaçlamaktadır: <http://www.eff.org/>.
¾ Censorware Projesi : <http://www.censorware.net/>.
¾ Avrupa için Internet İçerik Ölçümleme (INCORE) raporu – kendini sınıflandırma
ve
filtreleme
raporu
üzerine
bir
yönetsel
özet:
<http://www.europa.eu/int/ISPO/iap/INCOREexec.html>
55
KILAVUZ METİN 15
Özel Hayatın Gizliliği
Internet’te ne kadar özel hayat vardır ?
− Özel hayatın gizliliği (http://en.wikipedia.org/wiki/Privacy) bir kişinin kişisel
bilgilere erişim ve kullanma ile ilgili kontrolünün derecesine atıfta bulunur.
− Çoğu e-posta (http://en.wikipedia.org/wiki/E-mail) ve Internet (http://
en.wikipedia.org/wiki/Internet) kullanıcıları, kişisel bilginin izin almadan
kullanılmayacağını ve bilgi değişiminin özel ve güvenli olduğunu düşünmektedir.
Ancak, gerçek çok farklıdır.
− Bir web sitesine her girişinizde veya her e-posta gönderişinizde, fiziksel ve
bilgisayar adresiniz, telefonunuz ve kredi kartı numaralarınız, tüketici eğilim
verileriniz ve daha da fazlası dahil olmak üzere kendiniz hakkında bilgi
bırakmaktasınız.
− Özel hayatın gizliliği, güvenlikle yakından ilgilidir; güvenlik başlıklı Kılavuz
Metin 16’yı dikkatlice okuyunuz.
Sınıfta ve evde neden özel hayatın gizliliği konuşulmalı ?
− Özel hayatın gizliliğinin, teknik ve sosyal yönlerinin öğrenilmesi önemli
konulardır. Teknik yönleri bilgi teknoloji (IT) çalışmalarını kapsayabilir, fakat
aynı zamanda hayat boyu öğrenme yeteneklerinin bir parçası olmalıdır.
− Her öğrenci Internet’te güvenli görüşme yeteneklerine sahip olmalıdır ve bu
kendini koruma, etkin iletişim ve başkalarına karşı sorumluluğu içerir.
− Bu konudan herhangi bir müfredatın vatandaşlık boyutuna doğal bir akış vardır.
Çevrim içi mahremiyet hakkında dile getirilen konular bugün bir çok kültürde var
olan sosyal konuları tam olarak yansıtır. Bilgisayar korsanları
(http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker),
şifre
çözücülerin
(http://en.wikipedia.org/wiki/Hacker#Hacker:_Intruder_and_criminal) niyetlerini
araştırmak ve mahremiyet eylemcileri demokratik ilkelerin değerini tartışmak için
zengin olanakları sunmaktadır.
Etik Konular
− Çevrimiçi özel hayatın gizliliği, Internet’le ilgili olarak en karışık etik ve hukuki
konulardan biridir.
− Herkesin özel hayat gizliliği hakkı vardır ve kötü niyetten korunma gereksinimi
vardır.
56
− Kendimizin ve başkalarının hakları ile ilgili olarak bütün kararlarımızdan
sorumluyuz, örneğin, telif hakkı (http://en.wikipedia.org/wiki/Copyright) ve fikri
haklar (http://en.wikipedia.org/wiki/Intellectual_Property).
− İfade özgürlüğü siyasi olarak kabul edilmiş bir kavramdır ancak uygulamada kolay
cevapları olmayan gri bir alandır. Kabul edilebilir olan nedir ve ne değildir?
Konuşmacının haklarına tecavüz etmeden bir kişi kuralları nasıl uygulayabilir?
Sınıf çalışması için düşünceler
− Sınıfınızla özel hayatın gizliliği için temel bir bilgi çerçevesi yaratın. Teknik ve
sosyal kavramları tanımlayın ve tartışma için önyargıları ve söylenceleri belirleyin.
“Özel hayatın gizliliği nedir?” ve “Özel hayatın gizliliği gerekli midir ?” sorularını
yöneltmek bazı güçlü görüşleri ortaya çıkarır.
− Internet’teki yasallığı düzenleyen değişik coğrafi konuları gösteren bu sitelerin
fiziksel adreslerini bulmak için Internet’te mahremiyet sitelerini araştırın ve iz yolu
(http://en.wikipedia.org/wiki/Traceroute) programlarını kullanın. İz sonuçlarından
çıkan diğer konuları araştırın (kültürel, siyasi ve tarihi). Örneğin, bir tekrar-posta
sitesi
veya
anonim
ara
sunucu
(proxy)
hizmeti
seçin
(http://en.wikipedia.org/wiki/Remailer) bir izi takip edin ve sonra neden bu
ülkelerde konumlandığına dair sebepleri araştırın.
− Özel hayatın gizliliği hukukunun, telif hakları ve ulusal sınırlar dışına veya değişik
yaş ve kültür grupları için bilgi ve ifade özgürlüğünün etkilerini araştırın.
− Öğrencilere
güvenli
şifre
yaratmayı
öğretin:
(http://en.wikipedia.org/wiki/Password#Factors_in_the_security_of_an_individual
_password)
Uygun kullanım
− Altın kural: tanımadığınız ve güvenmediğiniz kişilerle kişisel bilgilerinizi
paylaşmayın.
− Sisteminizi yedekleyin (http://en.wikipedia.org/wiki/Back_up)
yedekleme politikanız olsun.
ve
düzenli
− Sisteminizin güvenlik önlemlerini güncelleyin ve çevrimiçi tercihlerinizi
destekleyecek olan <http://www.epic.org/privacy/tools.html> adresindeki ilave
araçlar üzerine bazı araştırmalar yapın.
− Karşı
virüs
(http://en.wikipedia.org/wiki/Antivirus)
güvenlik
duvarı
(http://en.wikipedia.org/wiki/Firewall_%28networking%29) yazılım mutlaka
gereklidir.
Engelleyiciler
(http://en.wikipedia.org/wiki/Pop_up#Addon_programs_that_block_pop-up_ads)
ve
karşı
casus
yazılım
(http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware)
gibi
diğer
araçları
kullanmayı
düşünebilirsiniz. Sisteminizi düzenli kontrol ettiğinizden emin olun.
57
− Kişisel bilgisayarınızı, e-postanızı ve Internet bağlantılarınızı korumak için
“Güçlü
parolalar”
(http://en.wikipedia.org/wiki/Password#Factors_in
_the_security_of_an_individual_password) kullanın.
− Özel verileri vermeden önce, araç çubuğundaki kilitli asma kilit sembolünü kontrol
ediniz. Bu sizin işleminizin güvenli bir hattan gerçekleştiğine dair bir işarettir.
Kurabiyeler
− Kurabiye (http://en.wikipedia.org/wiki/HTTP_cookie) bir web sitesini ziyaret
ettiğinizde bilgisayarınızda bırakılan metin dosyasıdır. Bilgisayarınıza zarar
veremez, ancak davranışınız ve ilgileriniz hakkında bilgilere erişim sağlayacaktır.
Bu durum daha kişisel gezinti atmosferi sağlar. Örneğin,bir web sitesine kayıt
yaptırırken dönüşünüzde isminizle karşılanabilirsiniz.
− Çevrimiçi davranışınızın ne kadar özel olmasını istediğinize karar vermeniz
önemlidir. Kurabiyeler kullanma biçimlerini ve irtibat bilgilerini izlemek için
kullanılabildiğinden özel hayatınızın gizliliğine tecavüze olanak sağlarlar.
− Sisteminizin yayınladığı verinin kontrolüne ve istenmeyen kurabiyelerin
temizlenmesine yardım için karşı casus (http://en.wikipedia.org/wiki/Spyware)
yazılım kullanabilirsiniz.
Veri Korunması
− Bilgisayarınız ve e-posta programlarınızın şifre korumalı olduğundan emin olunuz
(http://en.wikipedia.org/wiki/Password). Birçok ev bilgisayarının “varsayım”
kullanıcısı ve “test” gibi standart şifreler aracılığıyla erişimi sağlayan parola şifre
ayarları vardır. Bakınız <http://www.netlingo.com/right.cfm?term=default>. Bu
varsayım ayarlarını daha güvenli parola ve tanıtıcılarla değiştirdiğinizden emin
olun.
− Internet
üzerinden
gönderilen
her
hassas
bilgiyi
şifrelemek
(http://en.wikipedia.org/wiki/Encryption) en iyisidir. İyi ki, e-ticaret
(http://en.wikipedia.org/wiki/Ecommerce) işlemlerinin çoğu için bu standarttır
fakat yine de kredi kartı bilginizi veya banka hesap numaralarınızı iletmeden önce
bir sayfanın güvenli olduğundan emin olmalısınız.
− Bilgisayarınızın değişik bölümleri şifre kullanarak güvence altına alınabilir. Gizli
projeler, araştırmalar, orijinal tasarımlar ve benzeri kıymetli belgelerin içinde
olduğu dosyalar için şifreler yaratınız.
¾ Avrupa Konseyi’nin Hukuk İşleri sayfası, veri korunması alanında Avrupa
Konseyi’nin
çalışmaları
hakkında
bilgi
içerir:
<http://www.coe.int/T/E/Legal_affairs/Legal_co-operation/Data_protection/>.
58
¾ Elektronik Özel Hayatın Gizliliği Bilgi Merkezi (EPIC) özel hayatın korunması
araçlarının listesini ve makaleleri içerir: <http://www.epic.org/privacy/tools.html>.
¾ Casus tarayıcı <http://gemal.dk/browserspy/> kullanarak ağda bakmak isteyenlere
bilgisayarınızın neler söylediğini araştırın.
¾ Medeni haklar hakkında endişeli misiniz? Özel hayatın gizliliği hakkındaki bu
tartışmalar vatandaşlık sınıfınızı bir süre için devam ettirir: Elektronik Sınır Vakfı
<http://www.eff.org/>, Privacy.org <http://www.privacy.org/>, Uluslararası Özel
Hayatın Gizliliği <http://www.privacyinternational.org/> ve Privacy.net
<http://www.privacy.net/>.
¾ Siber Melekler <http://www.cyberangels.org/>, basit öğretimi ve açıklamaları ile
bir Internet güvenlik sitesidir.
¾ TuCows <http://www.tucows.com/>, 40.000 paylaşımlı yazılıma ve ücretsiz
yazılıma erişim sağlayan bir web sitesidir. Hızlı, yerel ve güvenli virüs ve casus
yazılımın ücretsiz yüklemesini sağlar.
¾ Zone Alarm <http://www.zonelabs.com/store/content/home.jsp>, iyi bilinen
güvenlik duvarı programlarından birisidir. Internet’ten bilgi gönderen değişik
programlar için erişim kontrolü yapmanızı sağlar.
¾ CryptoHeaven (Cennet Şifresi) <http://www.cryptoheaven.com/>, simetrik ve
asimetrik şifreleme ile güvenli posta, dosya filtreleme ve sohbet için bir şifreleme
paketidir.
¾ LavaSoft Ad-aware <http://www.lavasoft.com/>, bilgisayarınızı tarayan ve özel
hayatınızın gizliliğini koruyan bir karşı takip yazılımı programıdır.
59
KILAVUZ METİN 16
Güvenlik
Giriş
− Çevrimiçi güvenliğiniz ev güvenliğinizle karşılaştırılabilir. İçerikleri, pencereleri
kapalı ve kapıyı kilitli tutarak koruyabilirsiniz.
− Hastalıklı program (http://en.wikipedia.org/wiki/Malware) kötü niyetli yazılım için
bir
bilgisayarı
etkileyecek
olan
virüsler
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus) için kullanılan genel bir kavramdır.
Hastalıklı program, yazılımın normal çalışmasını önlemek veya izinsiz giriş veya
veri silinmesi gibi bir çok etkiye sahip olabilir.
− Hastalıklı
programın
en
sık
rastlanan
biçimleri
virüsler
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus) ve kendini kopyalayan programlar
olan kurtlardır (http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_worm).
− Adına rağmen bütün virüsler ve diğer hastalıklı program biçimleri, kötü niyetle
tasarlanmış değildir.
− Ortalama olarak her gün 10 yeni virüs keşfedilmektedir.
− Güvenlikle ilgili diğer birçok konu özel hayatın gizliliği ile de ilgilidir (Bkz.
Kılavuz Metin 15).
Eğitim
− Kendini koruma ve sorumluluk konularını öğrencilerle tartışınız. Bir çok genç
yetişkinlerden daha bilgili olduğu için, onları kendi aralarında ve aileleri ile
bilgilerini paylaşmaya teşvik ediniz.
− Bir çok bilgisayar korsanı ve virüs yaratıcısı, en genç Internet kullanıcıları arasında
yer almaktadır. Bu konularla ilgili bir sınıf tartışması yapınız.
Etik konular ve riskler
− Bilgisayarınızın güvenliği başkalarını etkileyebilir. Sizin bilgisayarınızı etkileyen
virüsler başkalarına geçebilir.
− Müşterileri veya diğer tanıdıkları hakkında kişisel veriler saklayan herkes bu
bilgilerin güvenli tutulmasından sorumludur.
− Bilgisayar
korsanlığı
(http://en.wikipedia.org/wiki/Hack_%28technology_slang%29) veya başkaları
hakkında bilgiye her tür izinsiz erişim, başkalarının haklarını ihlaldir.
60
− Dikkatli olmak önemlidir ancak güvenlik önlemlerinde aşırıya gitmeyiniz! Ağın en
büyük özelliklerinden biri erişilebilir olmasıdır. Hakları kısıtlamak veya aşırı
filtreleme yapmak, sansürü ortaya çıkarabilir veya erişimi azaltabilir.
− Casus yazılım, bir bilgisayarı genellikle ticari amaçlarla kopyalayan programlara
atıfta bulunur. İstenmeyen reklamların eklenmesi veya kredi kartı bilgilerinin
kaçırılmasını içerebilir. Arayıcılar (dialer), kullanıcının izni olmadan modemlerin
numaraları çevirmesine yol açan casus program biçimleridir. Bunlar ücretli telefon
hatları çağrıları için kullanılmıştır.
− Kurabiyeler, kişisel bilgilerin saklanmasını içerirler. Daha fazla bilgi için, özel
hayatın gizliliği başlıklı Kılavuz Metin 15’e bakınız.
Uygun kullanım
− Karşı virüs yazılım programı (http://en.wikipedia.org/wiki/Anti-virus_software)
yükleyiniz ve güncelleştiriniz.
− Mümkün oldukça güvenlik bölmeleri yükleyiniz. Bazı işletim sistemleri ve
otomatik olarak güncelleyen veya yüklemeye hazır olduğuna dair sizi bilgilendiren
programları yükleyebilirsiniz.
− Bilgisayarınıza yönelik veya bilgisayarınızdan dışarı trafiği kontrol etmek için bir
güvenlik
duvarı
(http://en.wikipedia.org/wiki/Firewall_%28networking%29)
yükleyiniz.
− Bilgisayarınızı gerekmedikçe Internet’e bağlı bırakmayınız. Geniş bant üyelikleri,
sınırsız bağlantı zamanı sağlamaktadır ancak bu güvenliği tehlikeye düşürebilir.
− Doğrudan
ve
açık
bir
şekilde
sizinle
bağlantılı
parolalar
(http://en.wikipedia.org/wiki/Password#Factors_in_the_security_of_an_individual
_password) kullanmaktan kaçınınız. Harf ve sayılardan oluşan bileşimler
kullanınız.
− Tarayıcınızı
(http://en.wikipedia.org/wiki/Web_browser)
“Script’leri
etkisizleştirmeye” ayarlayınız. Güvenilir siteler için script’ler kullanabilirsiniz.
− Gerçek olmayabilecek e-postaları açmayınız. (Bkz. e-posta başlıklı Kılavuz Metin
5)
− Bilgisayarınıza herhangi bir şey yüklemeden önce kaynağa güvendiğinizden emin
olunuz. Casus yazılım dağıtımına yardımcı olma konusunda nam salmış olan
akranlar arası (http://en.wikipedia.org/wiki/Peer_to_peer) yazılım konusunda
özellikle dikkatli olunuz. (Bkz. Müzik ve şekiller başlıklı Kılavuz Metin 10)
− Önemli dosyaları düzenli olarak CD-Rom gibi bilgisayarınızdan farklı yerlerde
yedekleyiniz.
61
− Birden fazla bir bilgisayarın veya ağın kullanıcısını yönetiyorsanız her kullanıcının
uygun hakları olduğundan emin olunuz. Gereksiz kullanıcı haklarını kısıtlamak,
kasıtlı veya kasıtsız güvenlik problemlerinden kaçınmanıza yardımcı olabilir.
− Ağ yöneticileri, kullanıcıların güvenlik sistemlerini tehlikeye düşürmemesi için bir
makul kullanım politikası (http://en.wikipedia.org/wiki/AUP) oluşturulmalıdır.
− Windows işletim sistemi ve Internet Explorer tarayıcısı, hastalıklı programın en
yaygın
hedefleridir.
Açık
kaynak
yazılım
(http://en.wikipedia.org/wiki/Open_source)
veya
Mozilla
Firefox
<http://www.mozilla.org/> gibi alternatifleri göz önünde bulundurun.
¾ Microsoft güvenlik sayfası: <http://www.microsoft.com/security/default.mbpx>.
¾ Apple güvenlik sayfası: <http://www.apple.com/support/security/>.
¾ Bilgi teknolojileri çalışanları için ayrıntılı bilgi: <http://www.searchsecurity.com>.
¾ Avrupa Ağı ve Bilgi Güvenliği Kuruluşu: <http://www.enisa.eu.int/>.
¾ Bilgi sistemleri ve ağlarının
güvenliği için OECD rehber ilkeleri:
<http://www.oecd.org/document/42/0,340,en_2649_34255_15582250_1_1_1_1,00
.html>.
¾ Bilgi güvenliği dergisi: <http://informationsecurity.techtarget.com/>.
¾ 2privacy.com web sitesinde bilgisayarınız için bir özel hayat gizliliği testi
bulunmaktadır: <http://www.2privacy.com/>.
¾ İngiliz
Hükümeti <http://www.itsafe.gov.uk/> ve Amerikan Hükümeti
<http://www.us-cert.gov/> tarafından çevrimiçi güvenliğe ilişkin öneriler.
¾ Doğrudan
pazarlama
için
bilgi
güvenliği
rehber
<http://www.thedma.org/guidelines/informationsecurity.shtml>.
ilkeleri
62
KILAVUZ METİN 17
Sataşma ve Taciz
Sataşma ve taciz ile Internet arasındaki bağlantı nedir?
− Sataşma
(http://en.wikipedia.org/wiki/Bullying)
ve
taciz
(http://en.wikipedia.org/wiki/Harassment), kişilerin kendilerini ve çevrelerindeki
dünyayı nasıl algıladığı üzerinde büyük bir etkiye sahiptir.
− Sataşmanın tanımı genelde o tanımı yapan kişiye bağlıdır. Ancak bir çok insana
göre bir zaman dilimi içerisinde çeşitli şekillerde tekrarlanarak başka bir insana
zarar vermek maksadıyla yapılan bir harekettir. Ebeveynler ve çocuklar genellikle
bu problemin düzeyi konusunda aynı algılamaya sahip değildir.
− Sataşma, sözle veya fiziksel temasla olabilir. Günümüzde saldırgan veya kötü epostalar, sohbet odaları veya mesaj kutusu yorumları hatta daha da ilerisi bir kişiye
veya bazı insan gruplarına karşı zararlı içerik ile kurulan web siteleri ile Internet
yoluyla sanal sataşmayı da içermektedir.
− Eğitimciler her zaman sınıf içinde ve dışında sataşma ve tacizle uğraşmak zorunda
kalmışlardır. Şimdi bizim için bu tür sataşmanın Internet’i de ne şekilde
ilgilendirdiği konusunu anlamamız gereklidir.
Okulda ve evde sataşma ve tacize karşı ne yapılabilir?
− Eğer öğrenciler üretken bir şekilde öğreneceklerse, kendinden emin ve güvenli
olduklarını hissettikleri bir ortama gereksinimleri vardır.
− Eğer bir öğrenciye sataşılıyor ve taciz ediliyorsa, odaklanma güçlüğü olacağından,
tehlikede hissedeceğinden ve kendine güvenini kaybedeceğinden dolayı öğrenmesi
kısıtlanır.
− Öğretmenler ve ebeveynler olarak onlara sınıfta, oyun alanında veya çevrimiçinde
çalışırken mümkün olan en iyi öğrenme ortamını güvence altına almaktan
sorumluyuz.
− Öğrenciler kendi hareketleri için sorumluluk almaya gereksinim duyarlar, ancak
sataşma ve taciz, güveni ve öz saygıyı azaltır.
− Kendini tehdit altında (çevrimiçinde veya değil) hisseden öğrenciler güvendikleri
bir yetişkinin yardımına gereksinim duyarlar. Sataşmada bulunan kişinin de,
gelecekte bu davranışını tekrarlamaması için, rehberliğe gereksinimi olduğunu
hatırlamalıyız.
− Okullar; yerinde, özel ilkelere de sahip olmalıdır. Önleyici önlemleri okulunuzun
sataşmaya karşı Internet politikaları ile birleştirmek iyi bir fikir olabilir.
63
Etik ve güvenlik konuları
− Sınıfta sataşma ve taciz, korku ve güvensizlik atmosferi yaratarak ve öğrenmeyi
neredeyse imkansız kılarak bütün sınıfın moralini düşürebilir.
− Sataşma veya tacizin bir problem olmaması için yardımcı olacak bir önlem,
müfredatınıza öfke kontrolü ve çatışma çözümünü dahil etmektir. Bu tipteki iyi
seçilmiş programlar çocukların ve gençlerin çatışmalarda potansiyel arabulucular
olarak kendi yeteneklerini keşfetmelerine izin verir. Bu şekilde, çevrimiçi ve
çevrim dışında küçük çatışmaların tehlike veren davranışlara dönüşmesi azaltılmış
olur.
− Okulda Internet’in öğrenciler ve personel tarafından ne zaman ve nasıl
kullanıldığını denetlemek için okulunuzun, yerinde, açık bir politikası olmalıdırçoğunlukla
buna
makul
kullanım
politikası
(AUP)
(http://en.wikipedia.org/wiki/Acceptable_Use_Policy) denir. Internet kullanımını
kayıt altına alan bu belge, müstehcen dil kullanımı ve saldırgan/mütecaviz dil
kullanımına izin verilmeyeceğini açık bir şekilde anlatmalıdır. Internet’i uygun
olarak
kullanmayan
kişiler,
doğrudan
sonuçlar
hakkında
açıkça
bilgilendirilmelidir.
− Kimin ne zaman ve nerede çevrimiçinde olduğu da dahil olmak üzere Internet
kullanımını belgeleyebilen bir yöntem olmalıdır.
− Öğrencilere çevrim içinde iken kendilerini taciz eden veya herhangi bir şekilde
sataşan biri olduğunda iletişimi kesmeleri söylenmelidir.
− Öğrenciler güvendikleri bir yetişkine olanı hemen söylemelidir ve eğer mümkünse,
onlara saldırgan materyali göstermelidir. Daha sonra yetişkin okulun AUP’sinde
tarif edilen işlemleri takip etmelidir.
− İşlem, bir çocuğa bir kişi tarafından sataşılması gibi gerçek hayattaki ile aynıdır.
Çocuklar bu durumda saldırganla teması kesmelidir ve olayı güvendiği bir
yetişkine anlatmalıdır. Yalnızmış gibi ve kendi kendisine halletmesi gerekiyormuş
gibi hissetmemelidir.
Özet olarak, okul Internet kullanım politikası, çatışma çözümlenmesi, çevrimiçinde
sataşma olayında öğrencilerin ve personelin ne yapacağının eğitimi, istismar hedeflerine
olumlu destek sağlanması, ve mümkün olduğunda, istismar edenlere davranışlarını
değiştirme yardımını içermelidir. Bu tür yerinde politikalarla okullar, sataşma ve taciz
konularıyla karşılaştıklarında daha az sorun yaşarlar.
Sınıf ödevi için düşünceler
− Rol modeli: öğrenciler sahte problem çözme sürecine katılmalıdır. Öğretmenler
rolleri dağıtır ve öğrencilerin bir problemi çözmeden sorumlu oldukları grupları
oluştururlar. Bir sonraki adım, öğrencilerin konuya başka bir açıdan bakmalarını
sağlayan rolleri değiştirmektir.
64
− Tartışma grupları: öğrenciler izlenimleri hakkında konuşmaya teşvik edildikleri
çalışmalarının değerlendirildiği tartışma gruplarına katılırlar.
Uygun kullanım
Çevrimiçi sataşma, e-posta ile veya herhangi bir mesajla taciz etme konusunda
yapılabileceklerle ilgili bazı düşünceler:
− Öğrencilere bilinmeyen kaynaklardan gelen e-postaları açmamaları öğretilmelidir.
− Eğer bir e-posta açılırsa ve saldırgan bulunursa, onu hemen siliniz.
− Eğer bir kişi saldırgan ve mütecaviz e-postalar göndermeye devam ediyorsa epostanın nereden gönderildiğini öğrenmek (e-posta mesajı yoluyla) mümkündür.
Rahatsızlığı
hemen
bildirmek
için
o
hizmet
sağlayıcıyla
(http://en.wikipedia.org/wiki/Internet_Service_Provider) irtibat kurunuz..
− Çevrimiçinde sataşma konusunda ne yapılacağı ile ilgili olarak okulunuzun
sataşma üzerine politikasında ve/veya makul kullanıcı politikasında hükümler
olmalıdır.
− Sataşmanın herhangi bir türünde olduğu gibi, öğrenciler ne zaman çevrimiçinde
taciz edilirlerse size veya başka bir güvenilir yetişkine gelebileceklerini bilmelidir.
¾ Sataşma.org: <http://www.bullying.org/>.
¾ Sataşmayı hemen durdurun!: <http://www.stopbullyingnow.com/>.
¾ Risklerini
bilin:
Siber
sataşmayla
mücadele:
<http://www.mediaawareness.ca/english/teachers/wa_teachers/safe_passage_teachers/risks_bullying.c
fm>.
¾ Siber
sataşma
nedir?:
bullying.asp?qid=10398>.
¾ Insafe
<http://www.netalert.net.au/01569-what-is-cyber-
ağına
sataşma
ve
zararlı
içeriği
<http://www.saferinternet.org/ww/en/pub/insafe/safety.htm>.
rapor
edin:
65
KILAVUZ METİN 18
Çevrimiçi Alışveriş
Giriş
E-ticaret; ürünlerin çevrimiçi satışını sağlayan hizmetlerin, yazılımın ve yöntemlerin
birleşimi olarak tanımlanabilir. Kitaptan tatile, giysiden elektroniğe kadar çevrimiçinde
her şey satın alınabilir. Somut ürünlerin yanı sıra çevrimiçi içeriğe erişim gibi hizmetler
için
de
ödeme
yapabilirsiniz.
Forrester
Research’e
göre
<http://www.forrester.com/my/1,,1-0,FF.html> 2004 yılında 40 milyar € olan Avrupa
çevrimiçi perakende pazarının, 2009 yılında 167 milyar € ‘ya artması beklenmektedir.
Eğitim
Genç insanların bilinçli tüketici olmaları gereklidir. Çevrimiçi alış veriş önem
kazandıkça, çıkarlarını korumanın ve çevrimiçi alışverişle ilgili risklerden kaçınmanın
hayati olduğunu anlamaları önem kazanır.
− Öğrencileri, perakende satıcılar ve satış koşulları hakkında bilgi sahibi olmaları
için eğitin.
− Öğrencileri, yalnız veya gruplar halinde kafalarında belli bir amaç ile ürünler ve
hizmetleri için özel ticari web-sitelerine bakmaya davet edin. Örneğin belirli bir
bütçeye göre bir tatil planlamak gibi (Bkz. bilgi araştırmak başlıklı Kılavuz Metin
3).
− Öğrencileriniz ile bir e-ticaret web sitesi planlayın (örneğin okul ürünlerinin satışı
için) veya hali hazırda okulunuzda devam eden mevcut girişimler üzerine daha
fazla çalışınız.
− Kredi kartı bilgilerinizi koruyunuz. Bilgisayar korsanları bilgisayarınıza erişerek
veya bilgilerinizin bulunduğu güvensiz web sitelerini kırarak kredi kartı
bilgilerinizi elde edebilirler.
− Aynı zamanda suçlular da insanları aldatarak kredi kartı veya banka bilgilerinizi
gönüllü
olarak
vermelerini
sağlayabilirler.
Avlamak
(http://en.wikipedia.org/wiki/phishing) bu kategoriye girer. Bu tür saldırılar
onların ayrıntıları “tekrar onaylamalarını” isteyerek genellikle çevrimiçi alışveriş
veya ödeme sitelerinin kullanıcılarını hedef alır.
− Çevrimiçi alışveriş genelde kredi kartı ile ödemeyi kapsadığı için tüketiciler aşırı
harcamadan kaçınmak için harcamalarını dikkatli idare etmelidir.
66
Uygun kullanım
−
Perakendeci veya satıcı hakkında bilgi edininiz. Örneğin e-Bay, satıcılara
sicillerine veya geri bildirimlerine göre bir güvenilirlik sağlamayı mümkün kılar.
Güvenilir olmayan kaynaklardan, özellikle istenmeyen postalar ile reklamı
yapılanlardan satın almayın ( Bkz. Spam başlıklı Kılavuz Metin 6).
− Kredi kartlarının hileli kullanımına karşı sigortalı olduğunuzdan emin olunuz. Her
türden yetkiniz dışındaki alış verişler için, hesap özetlerinizi dikkatli bir şekilde
kontrol ediniz.
− Şartları ve koşulları okuyunuz. Metin uzun ve teknik olabilir ancak eğer
yapmadınızsa, okuduğunuzu ve anladığınızı söyleyerek tıklamayınız.
− Gizli maliyetler. Bunlar vergiler veya satıcının teslimat ücretleri olabilir. Eğer yurt
dışından sipariş veriyorsanız, gümrük vergileri de bu kapsamda alınabilir.
− Site güvenli mi? Web tarayıcısının sağ alt köşesindeki asma kilit veya anahtar
sembolü güvenli siteleri gösterecektir. Verinin gönderilmeden önce şifrelendiğini
teminat altına aldığını belgeleyen Secure Sockets Layer’a (SSL)
(http://en.wikipedia.org/wiki/Secure_Sockets_Layer) bakınız.
− Kişisel verilerinizin, kontrolünüz altında olduğundan emin olunuz. Verinizi elde
etmek veya sizinle pazarlama nedeniyle irtibat kurmayı amaçlayan satıcının
seçeneklerine ilişkin kutulara dikkat ediniz.
¾ Öğrencilerinize
-Microsoft’tançevrimiçi
ticareti
öğretiniz:
<http://www.microsoft.com/office/previous/frontpage/columns/edcolumn04.asp>.
¾ Doğrulama
isteyenlere
11
dilde
Avrupa
Komisyonu
<http://europa.eu/int/comm/consumers/redress/index_en.htm>.
formu:
¾ TRUSTe -bağımsız, kar amacı gütmeyen, çevrimiçi işlemlerde güveni tesis
amacını güden küresel bir girişimdir: <http://www.truste.org/>.
¾ İngiltere Adil Ticaret Ofisi’nin (OFT) çevrimiçi alışverişle ilgili bilgisi:
<http://oft.gov.uk/Consumer/Your+Rights+When+Shopping+From+Home/Online
+shopping/default.htm>.
¾ E-ticaretle
ilgili
Avrupa
Komisyonu
<http://europa.eu/int/comm/internalmarket/en/ecommerce/>.
sayfası:
¾ Amazon <http://www.amazon.com> ve e-Bay <http://ebay.com> çevrimiçi
alışverişte en iyi tanınan isimlerden ikisidir.
67
¾ Paypal
dolandırıcılık
önleme
tavsiyeleri:
bin/webscr?cmd=p/gen/fraud-tips-buyers-outside>.
<http://paypal.com/eBay/cgi-
¾ “e-Bay
‘çevrimiçinde en tanınmış’ marka” konulu
BBC
makalesi:
¾ Kelkoo, farklı perakendecilerden fiyatları karşılaştırmak için bir web sitesidir:
<http://fr.kelkoo.com>.
68
KILAVUZ METİN 19
Katılımcı Bir e-Vatandaş Olmak
E-vatandaş olarak haklarımızı korumak
Internet’in yaygın kullanımı ve yeni teknolojiler, büyüme ve istihdam için güçlü bir
motor olmuştur ve bir çok vatandaşın hayat kalitesini arttırmıştır.
Bütün vatandaşların sayısal ekonomiye bilgili katılımı daha geniş okur yazarlığın
gelişimine bağlıdır. Bu konu, bağımsız görüşler oluşturmak ve toplum konularıyla faal
olarak ilgilenmek için maruz kaldığımız değişik bilgilerin (görsel-işitsel içerik) eleştirel
analizini içerir.
Vatandaşların toplumda faal olmaları için ne tür yeni beceriler gereklidir ?
− Bilgi ve iletişim teknolojileri günlük hayatımızın her yönüne hızla girmekte ve
toplumda faal üyeler olmak için gerekli niteliklerin tipini değiştirmektedir.
− Kablosuz ağların (http://en.wikipedia.org/wiki/Wireless_network) ve üçüncü nesil
3G (http://en.wikipedia.org/wiki/3G) cep telefonu teknolojisinin gelişmesi ile
Internet gelişmeye devam ettikçe, hem medya hem de Internet okur yazarlığını
aşacak biçimde bilgiyi etkin biçimde almak ve iletmek, bugünün teknolojisini
kullanma yeteneğine verilen önemi artıracaktır.
E-vatandaş olmamıza yardım için Internet hangi avantajları sağlamaktadır ?
− Internet daha fazla bilgiyi daha hızlı yayımlamayı mümkün kılmanın yanı sıra
vatandaşların herhangi bir ilgi alanındaki son gelişmelerden haberdar olmaları için
bu bilgiyi sürekli olarak günceller.
− Geçmişte basının bizi bilgilendirmek için yayımlamayı seçtiği açıklamalara
güvenmek zorundaydık; günümüzde çoğunlukla kaynağa giderek birinci elden
bilgi elde edebiliriz.
− Vatandaşların daha bilgili olmaları, kendi ülkelerinde ve pan-Avrupa düzeyinde
demokratik hayata daha iyi katılımlarını mümkün kılmaktadır.
− Kamu ve özel sektör kurumları tarafından toplanan coğrafi, trafik, kültürel ve
turistik bilgiler vatandaşların hayatlarını büyük ölçüde zenginleştirmektedir. Bazı
ülkelerde vatandaşlar, adreslerini resmi olarak değiştirmek, pasaport yenilemeye
başvurmak veya eskiden oldukça zaman alan faaliyetler için Internet’i
kullanmaktadır. Ancak, unutmayınız ki, özel bilgiyi çevrimiçinde verirken belli
bazı önlemler alınmalıdır. (Bkz. özel hayatın gizliliği ve güvenlik başlıklı Kılavuz
Metin 15 ve 16)
69
− Internet ayrıca vatandaşların kamu veya gündelik hayatla ilgili konularda
çevrimiçinde görüşme ve tartışmalara katılmalarını ve hatta e-oylama ile
seçimlerde (http://en.wikipedia.org/wiki/E-voting) yer almalarını mümkün kılar.
E-vatandaşlık üzerine etik konular
Devamlı olarak güncellenen, nitelikli bilgiye erişmek, temel insan haklarının
uygulanmasında vatandaşları daha iyi bir konuma getirir. Öte yandan, özellikle aşağıdaki,
teknolojinin bu haklar üzerinde olumsuz etkileri konusunda ihtiyatlı olmalıyız:
− Bilgiye eşit erişim: sayısal bölünme, bilgi sahibi olanlarla olmayanlar arasında iki
katmanlı bir toplum yaratmaktadır. Eğer bu durum devam ederse, daha şanssız
olanlar aşamalı olarak ifade özerkliklerini kaybedeceklerinden, demokrasi
tehlikeye düşecektir. Bilgiye doğrudan erişim olmadan, kendi düşüncemizi
oluşturmamız olanaklı değildir ve dolayısıyla yeni teknolojilerin kullanımında
daha becerili olanlar tarafından kolaylıkla yönlendirilebiliriz. Ek olarak, kamuya
ilişkin bilgiler, demokratik ve sivil hayat için çok önemlidir ve özellikle ekonomik
faaliyet için temel bir kaynaktır. Eğer herkes için eşit fırsatları güvence altına
alacaksak, o zaman herkes için bilgiye eşit erişimi güvence altına alma ihtiyacımız
ortaya çıkmaktadır.
− İfade özgürlüğü: günümüzde, hayatımızda bilgi ve iletişim teknolojileri o kadar
önemli bir rol oynamaktadır ki, yakın zamanda sadece onların kullanımında
becerili olanlar “seslerini” duyurabileceklerdir.
− Özel hayatın gizliliği hakkı: Bilginin iletim ve değişimi araçlarındaki büyük artış,
kendimiz hakkındaki verileri ve böylece özel hayatın gizliliği hakkımızı
korumamızın gerekliliğini gösterir (aşağıdaki “Uygun kullanım”a bakınız).
Sınıf ödevi için düşünceler
− Medeni haklar: Avrupa Konseyi’nin çevrimiçi insan hakları faaliyet programı
<http://www.hrea.org/erc/Library/First_Steps/index_eng.html>, medeni haklar
çalışma programınız için iyi bir kaynak teşkil eder. Ayrıca sınıfınızın kendi insan
hakları sözleşmesini hazırlamasını isteyebilirsiniz. Öğrencilere Internet’i çalışmak
ve oynamak için nasıl daha iyi bir yer yapabilecekleri örneğinde olduğu gibi, insan
hakları hakkındaki yeni bilgilerini sanal ortamlara uygulamalarını sağlayın.
− Tarih: Fransız Devrimi: Bastille Hapishanesinin ele geçirilmesine dair
kahramanlık dolu ihtilal resimleri ile modern hikayeleri karşılaştırarak,
öğrencilerinizin olguları varsayımlardan ayırt etmelerine yardımcı olunuz.
Öğrenciler, “Bastille Hapishanesi’nin ele geçirilmesindeki yorumların farkını nasıl
ve nedenleriyle açıklayabilmelidir”. Bu durum, gerçeğin nasıl değişik amaçlarla
tanımlandığı ve delillerin güvenilirliği gibi medya eğitimi kavramları ile
ilişkilendirilebilir.
− Coğrafya : dünyaya pasaport : Öğrencileri, dünyadaki yerlerin Internet’te nasıl
gösterildiğine dair konular ve web sitelerinin belli bir yerle ilgili olarak vurgu ve
tutumda gösterdikleri farklılar üzerinde tartışmaya davet ediniz.
70
− İçerik analizi : Bir konu seçiniz, değişik kaynaklardan haber sitelerine bakınız ve
sınıfta onları analiz ediniz. Değişik kuruluşlar değişik yaklaşımlar kullanmakta
mıdır? Bunun neden böyle olduğunu düşününüz ?
Uygun kullanım
− Her vatandaş, toplanan ve arşivlenen kişisel bilgilerin kopyasını alma hakkına
sahiptir. Bu hak üzerinde ısrar ediniz ve gerekli olduğunu düşünmedikçe özel bilgi
vermeyiniz.
− Daima kendiniz hakkında verdiğiniz bilginin nasıl kullanılacağını görmek için soru
anketlerinin yazılı basımlarını okuyunuz, ve özel hayatın gizliliği ile ilgili daha
fazla tavsiye için Kılavuz Metin 15’e bakmayı unutmayınız.
− Demokratik sürece katılım artacaksa, okur yazarlık becerilerinin iletişimi ve
bunların okul, yüksek eğitim ve şehir hayatına aktarılması gereklidir.
− Öğrencilerin; bugünün bilgi toplumunda yaşamaları, çalışmaları ve oynamaları
için gerekli yetenekleri geliştirmelerini güvence altına alma çabasıyla, çok sayıda
okul Internet yeterlilik programları üzerinde çalışmaktadır. Bunlar aşağıdaki
konuları içermektedir:
−
−
−
−
−
Internet’te yer alan bilgi labirentinde dolaşma yetenekleri;
Bilgi ve yanlış bilgiyi ayırt etme kapasitesini geliştirmek;
Bilginin uygunluk ve doğruluk açısından analizi;
Proje-temelli öğrenme için bilginin kullanımı;
Tarayıcı ve Internet’in sunabileceği çoklu fırsatların anlaşılması ve kullanımı.
¾ Uluslararası Af Örgütü <http://www.amnesty.org/> ve İnsan Hakları İzleme
Merkezi <http://www.hrw.org/> insan hakları konusunda çalışmalar yürüten sivil
toplum kuruluşlarıdır. Uluslararası Af Örgütü, özellikle Merkez ve Doğu Avrupa
ülkelerinde, öğretmenlerin; öğrencilerin insan haklarını öğrenmelerine yardımcı
olmaları için oluşturulmuş çeşitli dillerde bir el kitabı vardır.
<http://web.amnesty.org/web/web.nsf/pages/hre_first>.
¾ Avrupa Komisyonu'nun görsel işitsel hizmetlerde küçüklerin ve insan onurunun
korunması
ile
ilgili
bilgileri
vardır:
<http://europa.eu.int/comm/avpolicy/regul/new_srv/pmhd_en.htm>.
¾ First Monday adlı, Internet’te belli bir yaş grubunun takip ettiği bir dergide yer
alan “Bana bir bilgisayar fırlattılar…ancak asıl gereksinimim olan bir hayat
koruyucusuydu” başlıklı makale, sayısal bölünmenin dört özelliğini tanımlamakta,
okur yazarlık, erişim, içerik ve eğitim - bunların her birinin geliştirilmesinde
kütüphanelerin
ve
müzelerin
rolünü
tartışmaktadır:
<http://www.firstmonday.dk/issues/issue6_4/wilhelm/index.html>.
¾ Demokrasiyi
b.hkml>.
küreselleştirmek:
<http://www.prospect.org/print/V11/20/barber-
71
¾ Makale: “Yanıt veren sınıf : sınıf hayatının günlük işleyişine demokratik idealleri
getirmek
için
pratik
bir
yaklaşım”:
<http://www.newhorizons.org/strategies/democratic/gimbert.html>.
72
KILAVUZ METİN 20
Mobil Teknoloji
Giriş
İlk defa 1983 yılında ortaya çıktığı zaman çok az sayıda insan cep telefonu almıştı.
1995 yılında Avrupa Birliği’nde her 100 kişiden 5’inde cep telefonu aboneliği vardı.
Eurostat’a göre (2005) 2003 yılında genişlemiş 25 ülkelik AB’de her 100 kişiden 80’i cep
telefonuna sahiptir. Cep telefonu kullanımı, en hızlı da Afrika’da yayılmakta olan, dünya
çapında bir uygulamadır.
Cep telefonlarının standart özellikleri ses çağrıları ve (SMS) kısa mesaj hizmetidir.
(http://en.wikipedia.org/wiki/Short_message_service).
“Akıllı
telefon”
olarak
adlandırılabilecek bu sistem, e-posta, resimli mesaj ve video gibi yeni olanaklara sahiptir.
Günümüzde bir çok cep telefonunun Internet tarayıcısı ve e-posta kapasitesine sahip
olması ve giderek daha fazla bilgisayarın kablosuz kullanıma uygun olması, mobil
teknoloji ve kişisel bilgisayarların dünyası arasındaki farkın giderek azalmasına neden
olmaktadır.
Eğitim
− M-öğrenme; cep telefonları, el bilgisayarları ve kişisel sayısal yardımcılar (PDAPersonal Digital Assistant) gibi mobil teknolojiler yardımı yoluyla öğrenmeyi
ifade eder.
− SRI Uluslararası Araştırma Kuruluşu, 2003 yılında mobil teknoloji kullanan
öğretmenlerin %90’ının, bunun öğrencilerin öğrenmesine olumlu yönde katkı
sağladığını
tespit
ettiklerini
ortaya
koymuştur:
<http://www.intel.com/education/handhelds/SRI.pdf>.
− M-öğrenme, öğrencilere verilen öğretimin kişiselleştirilmesi olanağını
sunmaktadır. Örneğin, ABD’de bir okul “kağıtsız bir sınıf” kurmuştur- ders
vermek için teknolojiyi kullanmak ve ikinci dili İngilizce olanlar için ek yardım
sağlamaktadır: <http://www.paperlessclassroom.org/>.
− M-öğrenmenin geleceği sadece teknolojinin gelişimine bağlı değildir, aynı
zamanda el bilgisayarları gibi eğitim araçlarının gelişimine de bağlıdır.
− Kore mobil öğrenmenin öncülerinden biri olarak tanınır. 2004’den beri öğrenciler
dersleri taşınabilir el bilgisayarlarına yükleyebilmektedir.
− Cep telefonları için oyunlar, teknoloji ilerledikçe artan bir biçimde popüler olmaya
başlamıştır ve eğitim oyunlarının ve diğer tür gayri resmi öğrenmenin ortama daha
uygun olacağı düşünülmektedir.
73
− El bilgisayarlarının taşınabilirliği hareket halindeki öğretmenler için ve grup
çalışması veya arazi çalışması yapan öğrenciler için yararlıdır.
− El bilgisayarları kullanımının, öğrencileri çalışmalarında sorumluluk almaya teşvik
ettiği ve notları ve ödevlerini daha az kaybettikleri görülmüştür.
− Cep telefonları gençler arasında çok yaygın olduğundan, öğretmenler kısa mesaj
ve benzeri şeyleri sınıf faaliyetlerinde birlikte kullanarak, öğrencilerin ilgisini
çekebilirler.
Konular
− Çocukların çok erken yaşta cep telefonuna sahip olmalarına ilişkin endişeler
vardır. Zaman içersinde, az da olsa radyasyona maruz kalmanın tehlikeleri
konusunda araştırmalar henüz neticelenmemiştir.
− Bilgisayar kullanımı halihazırda evde bir düzen altına alınmaktadır. Cep telefonu
kullanımı ise, birçok ebeveyn tarafından kişisel olarak nitelendirilmektedir. Yeni
kuşak özgürlükle cesaretlendirilen çocuklar, “giveaway” olarak adlandırılan ödüllü
medya kampanyaları veya zil sesleri gibi aksesuarlara para harcayarak mali sıkıntı
içine girebilirler.
− Cep telefonları izleme araçları olarak kullanılabilir. Güvenlik özgürlüğe karşı
konusu çelişkili bir konudur.
− Bluetooth teknolojisi (bir çeşit cihazlar arası veri aktarımı teknolojisi)
(http://en.wikipedia.org/wiki/bluetooth) bilgisayar korsanlığı ve istenmeyen mesaj
gönderme gibi güvenlik konularını ortaya çıkarır.
− Mobloglar (http://en.wikipedia.org/wiki/Moblog) mobil telefon bloglarıdır (web
günlükleri). Gençler bilgi ve resim göndermekte ve potansiyel olarak
güvenliklerini tehlikeye düşürmektedirler.
− Cep telefonundan sataşma, artan bir endişe konusudur. “Mutlu şamarcılar” olarak
adlandırılan gençler (http://en.wikipedia.org/wiki/Happy_slapping) cep telefonları
yoluyla saldırıları kayda geçirmekte ve mağduru aşağılamak için Web’deki
resimleri postalamaktadır. Bu olay daha çok İngiltere’de görülmektedir. (Bkz.
sataşma ve taciz başlıklı Kılavuz Metim 17)
− Dikkat dağıtıcı oldukları için cep telefonları araba kullanırken tehlike oluşturabilir.
− Virüsler
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_virus)
ve
kurtlar
(http://en.wikipedia.org/wiki/Computer_worm) 2004’den beri cep telefonlarına
bulaşmaktadır. Örneğin “Cabir worm isimli kurtçuk”.
Mobil teknoloji nasıl kullanılır?
− Cep telefonları yaygın, göreceli olarak ucuz ve sahip olması kolay aletlerdir.
74
− Bir cep telefonu cihazı satın aldığınız zaman, a-la-carte (seçmeli) olarak
adlandırılan kartlı ödemeyi seçebilirsiniz veya belli bir operatöre abone olarak,
hizmetleri için faturalı aylık ödeme yapabilirsiniz.
Uygun kullanım
− Gençleri cep telefonu kullanımlarını sınırlamaya teşvik ediniz. Ancak kullanımı
yasaklamayınız. Cep telefonu kullanımı gençler arasında yaygın bir olgudur ve bir
çok çevrede yaşıtlar arasında iletişim olması nedeniyle önemlidir.
− Güvenlik risklerinden kaçınmak için kullanmadığınız zamanlarda Bluetooth’u
açık bırakmayınız.
− E-posta’da olduğu gibi sadece güvenilir kaynaklardan veri kabul ediniz.
− Cep telefonu kullanımınızda düşünceli olunuz. Çevrenizdeki insanlar sizin
konuşmalarınızı dinlemekten hoşnut olmayabilir.
¾ e-Öğrenme
Merkezinin
m-Öğrenme
sayfası:
learningcentre.co.uk/eclipse/Resources/mlearning.htm>.
<http://www.e-
¾ Cep telefonlarını incelemek için bağımsız İngiliz sitesi: <http://www.mobilephones-uk.org.uk/>.
¾ Mobil Teknoloji ve Öğrenmede Literatür Taraması: olayları ve mobil öğrenmenin
geleceğine bakışı da içeren detaylı bir Birmingham Üniversitesi raporu:
<http://www.nestafuturelab.org/research/reviews/reviews_11and 12/11_01.htm>.
¾ M-öğrenme, sosyal dışlanma riskinde olan gençler arasında mobil öğrenmeyi
araştıran bir araştırma ve gelişme programıdır: <http://www.m.learning.org/>.
¾ Kablosuz dünya forumu : <http://www.w2forum.com/>.
¾ Childnet International tarafından elektronik ortamda yayımlanan “çocuklar ve cep
telefonları,
bir
eylem
gündemi”:
<http://www.childnetintorg/downloads/CMPAAA_A4pdf> başlıklı bir kitap.
¾ Bağımsız Mobil Sınıflandırma Kuruluşu (IMCB): <http://www.imcb.org.uk/>.
¾ Mobil Veri Derneği (MDA): <http://www.mda-mobiledata.org/mda/>.
¾ Cep telefonunuzu Bluetooth ve hastalıklı programlardan korumaya ilişkin Nokia
sayfası: <http://europe.nokia.com/nokia/0,,76016.00.html>.
¾ Bluetooth’un güvenlik sayfası: <http://www.bluetooth.com/help/security.asp>.
¾ Cep
telefonu
operatörü
Vodafone’un
ebeveynlere
<http://www.vodafone.co.uk/download/CSR%20Parent%20guide.pdf>.
rehberi:
75
KILAVUZ METİN 21
Bloglar
Giriş
− “Blog” kelimesi (http://en.wikipedia.org/wiki/Blog) weblogun kısaltılmışıdır ve
gruplar ve bireyler tarafından elektronik ortamda yaratılan ve yayınlanan dergi için
kullanılır.
− “Weblog” kelimesi Oxford sözlüğüne 2003 tarihinde eklenmiştir. Bloglar,
Internet’te yeni bir olgudur.
− Blog hazırlayıcılar çevrimiçinde dergi ve bilgi gönderdikleri için bu eğilim çok
sayıda haber grubu trafiğini ele geçirmiştir. (Bkz. haber grupları başlıklı Kılavuz
Metin 8)
− Bazı politikacılar ve ünlülerin bloglarda yer almaya maruz kalmasına rağmen,
bloglar daha çok sıradan insanların görüşlerini yayınlamaları ve günlük hayatları
hakkında konuşmaları ile ilgili olmaya devam etmektedir.
− Yakın zamanda, blogların yaygın olarak kullanılmasındaki artış nedeniyle, bir çok
web sitesi, malzeme hazırlamaya ve yayınlamaya yardım eden yazılım
oluşturmuşlardır. Bir bloga yapılan her bilgi girişi üzerine yorum yapılabilir,
tartışma için fırsatlar sağlar ve yeni fikirlerin oluşmasına yardımcı olur. Moblog
olarak bilinen mobil bloglar (http://en.wikipedia.org/wiki/Moblogging) cep
telefonlarında Internet yayıncılığı özelliğinin gelişmesine bağlı olarak yakın
zamanda ortaya çıkmıştır (Bkz. mobil teknoloji başlıklı Kılavuz Metin 20).
− Vloglama (http://en.wikipedia.org/wiki/Vlog) kullanıcıların yorumlarının yanı sıra
video görüntü gönderdikleri yeni bir eğilimdir.
− RSS (zengin site özeti) (http://en.wikipedia.org/wiki/RSS_%28file_format%29)
günümüzde blogları yayımlamak için kullanılmaya başlanmıştır. İçeriklerinin
diğer
web
sitelerinde
yayınlanmasını
isteyenler
XML
(http://en.wikipedia.org/wiki/XML) (genişletilebilir çizim dil) sürümü kullanarak,
uygun hale getiriler. XML, HTML’ye yakın bir şifre türüdür ve “besleme”
olarak da bilinmektedir. Temel olarak okuyucuların içeriğe “abone” olmalarına ve
onu tekrar almak için blogu ziyaret etmelerinin gerekmemesi için blog
güncellemelerinin kendilerine iletilmesine imkan verir. Bu karışık görünebilir
ancak gerçekte çoğu bloglama yazılımında standart bir seçenektir.
Bloglamanın eğitimsel kullanımları
− Bloglar, çocuklara öğrenmelerini kontrol altına alma ve kendi düşüncelerini ve
duygularını yayımladıkları bir resmi forum kurulması şansını verir.
76
− Bloglar, tartışma ve işbirliği için yenilikçi bir öğretim aracı olarak kullanılabilirler.
Örneğin,
çağdaş
bir
edebiyat
sınıfı
Arıların
gizli
hayatı
(http://weblogs.hcrhs.k12.nj.us/bees/) romanını çalışmak için bloglamayı
kullanmıştır. Yazar derse bir giriş yazmıştır ve öğrenciler ve ebeveynleri her günün
okuma ödevi ile ilgili izlenimleri hakkında yazmaya davet edilmiştir. Yazar daha
sonra
bunlar
üzerine
yorum
yapmıştır.
Bkz:
<http://weblogs.hcrhs.k12.nj.us/bees/>.
− Uzmanlar bloglama ile ilgili üç aşamalı bir süreci not etmişlerdir. Bu
<http://www.thejournal.com/magazine/vault/A4677C.cfm>
adresinde
tanımlanmıştır. Blog yaratıcıları, sürekli olarak materyali araştırmalı, filtrelemeli
ve postalamalıdır. Yorumlamak için materyalin araştırılması ile öğrenci değişik
teoriler ve düşünceler ile gittikçe yakınlaşır ve içeriğin eleştirel analizi için gerekli
olan yetenekleri geliştirir.
− Teknoloji, eğitimde harekete geçirici bir faktör olarak kullanılabilir. Öğrenciler,
yeni olmaları ve kendini ifade olanağı sunmaları nedeniyle bloglarla
ilgilenmektedir. Blog, geniş yelpazede konuyu öğretmek için bir araç olarak
kullanılabilir.
− Bloglar, sınıfta her öğrenciye, çocukların değişik bakış açılarını sergileyen
tartışmalara katılma şansını verir.
− Öğrencilere, kamuya açık Internet alanlarında, kişisel bilgileri vermemeleri
hatırlatılmalıdır. Doğası gereği, genellikle kişisel olan bloglarda bu durum belirgin
bir sorundur.
Nasıl kullanılır?
− Eğer teknik yetenekleriniz varsa sıfırdan bir blog yaratabilirsiniz. Çoğu insan, blog
olarak bir içeriği hazırlama ve yayımlama araçlarını sunan siteleri kullanmaktadır.
Okul blogları <http://www.schoolblogs.com/> ve blog yaratıcılar (aşağıya
bakınız) ücretsiz hizmetleri sağlayan bilinen yerlerdir. Bunlar; bir kullanıcı adı
alma, blogunuza isim verme ve bir şekil yazı ayırımı yapan program seçmenize
yardımcı olacak, basit, adım-adım talimatları sunarlar.
− Blogunuz hazırlandığında ve işlediğinde, merkezi bir web sayfasından girişleri
birleştirir ve şekillendirirsiniz. Popüler yazılım için arayüz WYSIWYG
(http://en.wikipedia.org/wiki/WYSIWYG) formatıdır ve en üst derecede kullanıcı
dostudur.
− Blogunuzun ziyaretçileri, her giriş sonunda yorumlar bağlantısına tıklayarak, içerik
üzerine yorum yapabilirler.
− Yorumunuzu metinler ve resimler ile zenginleştirdiğinizden emin olunuz!
İçeriğinizi yerleştirdiğiniz ortamda, metin kutusunun altındaki araç çubuğuna bu
özellikleri içeren tuşlar eklenebilir.
77
Uygun kullanım
− Bir blog, düşüncelerinizi yayınlamak için büyük bir fırsat olabilir ancak bir gizli
isim kullanarak ve bazı kişisel detayları vermeyerek özel hayatınızın gizliliğini
korumak isteyebilirsiniz.
− Çocuklar ve gençler bir blogda kişisel bilgiyi açıklama konusunda özellikle
dikkatli olmalıdır.
− Telif haklarına saygılı olun ve izinleri olmadan diğer insanların blog tasarımlarını
kullanmayın.
− Blogunuza daha aşina olabilmek için sınıfa sunmadan önce çalıştırın. Düşünceler
ve esinlenme için diğer blogları ziyaret etmek yardımcı olabilir. Okul blogları
(http:www.schoolblogs.com/) web sitesinin 4.000’den fazla üyesi vardır ve
kullanıcılara kendi okul bloglarını hazırlamaları olanağı sunar.
− Bloglama kavramını öğrencilerinize açıklamak için zaman ayırın. Onlara neden
yapıldığını anlatın ve iyi ve kötü bloglardan örnekleri verin. Sonra öğrencilere,
iletilerin uzunluğu ve sıklığı, konu başlıkları, metinler/fotoğrafların sayısı ve
benzeri konularda bir dizi katı kurallar koyun. Öğrencilere bir blog işletmeleri
görevini veriniz ve onların tecrübelerini ve diğer bloglar hakkında yorumlarını
tartışınız.
Daha fazla bilgi için ve bağlantılar
¾ Blog hazırlayıcı, bloglama ve şimdilerde mobloglama için araçlar sunan bir sitedir:
<http://www.blogger.com/start>.
¾ Blog
hazırlayıcılar
için
14
adet
telif
hakkı
tavsiyesi:
<http://weblogs.about.com/od/issuesanddiscussions/a/copyrighttips.htm>.
¾ Elektronik Sınırlar Vakfı (EFF)
<http://www.eff/org/bloggers/lg/>.
blog hazırlayıcılar için yasal rehberdir:
¾ Çevrimiçi
sınıf
tartışmaları
için
Dartmouth
kolejinin
<http://www.dartmouth.edu/̃~webteach/articles/discussion.html>.
tavsiyeleri:
¾ “Akademisyenler bloglar üzerine dersler veriyor” konulu, 23 Ocak 2005 tarihli
BBC makalesi:: <http://www.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/education/4194669.stm>.
¾ Weblogg-ed - bu site eğitimde güncel bloglama eğilimlerini takip etmektedir:
<http://www.weblogg-ed.com/>.
¾ ”Blogosphere’de İçerik Dağıtımı” konulu, Şubat 2004 tarihli Journal makalesi:
<http://www.thejournal.com/magazine/vault/A4677.cfm>.
¾ Bloglama ve zengin site özeti (RSS) – Eğitimciler için Güçlü Yeni Web Araçları
“Bu
Nedir?”
ve
“Nasıl
Kullanılır?”
<http://www.infotoday.com/MMSchools/jan04/richardson.shtml>.
78
¾ Eğitimsel webloglar: <http://www.educational.blogs.com/>.
¾ Eğitimli Blogger: Sınıfta okuryazarlığı arttırmak için weblogları kullanmak:
<http://www.firstmonday.org/issues/issue9_6/huffaker/>.
¾ K-12
Öğrenci
El
Yazımını
<http://www.cesa12.k12.wi.us/teach/write/blogs.html>.
Destek
Araçları:
¾ Blog Düşünce Dosyası: öğretmenlerin blogları kullanma yollarını listeleyiniz:
<http://www.weblogg-ed.com/stories/storyReaders$100>.
¾ Eğitimciler
için
bloglama
<http://www3.essdack.org/socialstudies/blogs.htm>.
kaynakları:

Internet Okur Yazarlığı El Kitabı

Transkript

Benzer belgeler

Sürdürülebilir kalkınma için Afrika`daki gençlerin eğitimsel açıdan

the PDF file - T. Koray Peksayar Blog

Makale İndir

the PDF file - T. Koray Peksayar Blog

Yayın İlkeleri - Güzel Sanatlar Fakültesi

Çevrimiçi Gençlik Bilgilendirmesi İlkeleri

PROJEMİZİN ÖZÜ

Türkçe Metin Seslendirme

LdV Hollanda 9-16 May 2009 Rapor-pdf

TÜRK HAVA KURUMU ÜNİVERSİTESİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

ders kayıt duyurusu - Özyeğin Üniversitesi

Untitled - Öğrenciler

Mason`un Bilişim Etiği Boyutları Altında Vikipedi`nin İncelenmesi