rayüstünde rayüstünde

01_kapak.qxd
30/01/2007
11:25
Page 1
BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ‹ DERG‹S‹ - ÜÇ AYDA B‹R YAYIMLANIR
Y›l 2 Say› 4 | EK‹M - ARALIK 2006
|
5.00 YTL
Orta ve Do¤u Avrupa’n›n
kalabal›k baflkentlerinde
otomobillerle yaflanan
balay› sona eriyor. Kent
yönetimleri flimdi, kent
yaflam›na ilgiyi yeniden
canland›rmak için
toplu tafl›maya ve tarihî
merkezlere yat›r›m
yap›yor.
ray
üstünde
UNEP veri taban›, çevresel iletiflimde
en iyileri ön plana ç›kar›yor.
sayfa 14
sayfa 18
sayfa 28
▼
Gönülçelen yeflil reklamlar
Mithat Rende’ye göre AB, çevre
konusunda Türkiye’nin duyarl›l›¤›n›
dikkate alm›yor.
▼
Müzakere sürecinde Türkiye
Türkiye’de otomobil trafi¤ine
bo¤ulan pek çok kent, sürdürülebilir
ulafl›m aray›fl›nda.
▼
Ulafl›mda toplu çözümler
02-05Forum.qxd
30/01/2007
11:09
Page 2
Yelkenler fora,
REC Türkiye rüzgar› havada…
Çevre alan›nda toplumun kat›l›m›n› ve sivil toplum
kurulufllar›n›n geliflimini desteklemeyi sürdürüyoruz
Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye, 2004 – 2006
y›llar› aras›nda çevre alan›nda merkezî ve yerel
kamu kurulufllar›, sivil toplum kurulufllar› (STK’lar)
ve özel sektöre yönelik gerçeklefltirdi¤i projeden
kazand›¤› deneyimle yeni bir projeye bafll›yor.
Yeni proje öncelikli olarak sivil toplum kurulufllar›
olmak üzere, merkezî kamu kurumlar›, yerel
yönetimler ve Avrupa Birli¤i (AB) kurulufllar›
aras›nda iflbirli¤ini güçlendirecek diyalog
platformlar› oluflturacak.
REC Türkiye Ei¤itimler, yay›nlar ve hibeler arac›l›¤›yla çevre alan›nda
AB’ye uyum sürecinde önemli bir destek noktas› olmay› sürdürecek.
Kapasite Gelifltirme
●
●
●
●
●
●
Genç Çevreciler E¤itim Program›
Proje döngüsü yönetimi ve AB fonlar› seminerleri
Halkla iliflkiler ve iletiflim e¤itimleri
STK iletiflim a¤lar› çal›fltaylar›
Çevre mevzuat› e¤itimleri
Çevre politikalar› ve uygulamalar›na yönelik diyalog platformlar›:
- STK’lar - kamu kurumlar›
- STK’lar - yerel yönetimler
- STK’lar - Avrupa Birli¤i kurumlar›
Çevresel Bilgi
●
●
●
●
●
●
Bilgilendirici interaktif web siteleri
Elektronik ortamda çevre konular›yla ilgili güncel bilgiler
Önemli çevre konular› üzerine veritabanlar›
Rehber kitaplar, çeviriler, raporlar
STK’lara bilgiye eriflimde destek
Bilgi paylafl›m›na yönelik iletiflim a¤lar›
Hibeler
●
●
●
Tematik hibeler
Kurumsal kapasite gelifltirme hibeleri
Hibe alanlar için proje yönetimi e¤itimleri
Daha fazla bilgi için
Bölgesel Çevre Merkezi – REC Türkiye
‹lkbahar Mahallesi 15. Cadde 296. Sokak No:8 Y›ld›z Ankara
Tel: (90) 312 491 95 30 • Faks: (90) 312 491 95 40
[email protected] • www.rec.org.tr
02-05Forum.qxd
30/01/2007
11:09
Page 3
‹Ç‹NDEK‹LER
yeflil UFUKLAR
Y›l 2 Say› 4
| EK‹M-ARALIK 2006 | ISSN 1305-5232
Yeflil Ufuklar, Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre
Merkezi (REC)’nin üç ayda bir yay›mlanan ve özgün ad›
Green Horizon olan dergisinin Türkiye uyarlamas›d›r.
Yeflil Ufuklar, Green Horizon dergisinde yer alan haber ve
makalelerin yan› s›ra Türkiye’den haber ve makalelere de
yer vermektedir.
Yeflil Ufuklar, REC’in karar alma süreçlerine kat›l›m›
destekleme, bölgesel paydafllar aras›nda iflbirli¤ini teflvik
etme gibi amaçlar›na hizmet eder.
Yeflil Ufuklar, Orta ve Do¤u Avrupa’da çevre ve
sürdürülebilir kalk›nma alan›nda önemli konulara ve
gerçek öykülere yer vermektedir. Dergi, ifl dünyas›,
uluslararas› kurulufllar, hükümet, yerel yönetimler, sivil
toplum kurulufllar›, akademik kurumlar ve bas›n için
yararl› bir kaynakt›r.
Yeflil Ufuklar’da yer alan fikir ve görüfllerin Orta ve Do¤u
Avrupa için Bölgesel Cevre Merkezi (REC) ve REC
Türkiye’nin görüfllerini yans›tmas› gerekmez.
Yeflil Ufuklar, elektronik olarak www.rec.org.tr adresinden
incelenebilir.
10
Yeflil Ufuklar
Yay›n Sahibi: REC Türkiye ad›na Dr. Sibel Sezer Eralp
10
Raya dönüfl
14
Ulafl›mda toplu çözümler
13
Banliyöye götüren yol
Çeviri: Özge Gezerler
Son Okuma: Duygu Güven
Özgün Tasar›m ve Uyarlama: Turgay Ar›k
Yay›n Hizmetleri: Bayt Bilimsel Araflt›rmalar Bas›n
Yay›n ve Tan›t›m Ltd. fiti., Ziya Gökalp Cad. 30/31,
K›z›lay, Ankara. Tel. 0312 431 3062
Bask›: Miki Matbaac›l›k San. ve Tic. Ltd. fiti.
Matbaac›lar Sitesi 560. Sok., No:27, ‹vedik, Ankara
Tel. 0312 395 2128
Bask› Tarihi: fiubat 2007
KATKIDA BULUNANLAR
■ Güzin Arar ■ Yunus Ar›kan ■ fiebnem Feriver
■ Prof. Dr. Haluk Gerçek ■ Steve Graning ■
Deniz Gümüflel ■ Kerem Okumufl ■ Hande Özüt
■ Elif Pekin ■ Dana Carmen Romanescu ■
Todd Schenk ■ Mehmet Ali Üzelgün
GÖRSELLER
Yunus Ar›kan ■ Richard Beck ■ Attila Boltresz ■
Yeflim Ça¤layan ■ http://ec.europa.eu ■ Ekotim
■ EMOTIONS Photo Competition ■ Eskiflehir
Büyükflehir Belediyesi Arflivi ■ Ingo Erdmann
■ GEF II Projesi Arflivi ■ Ali Güder ■ Nafiz Güder ■
www.keban.gov.tr ■ Mihajlo Maricic ■ MTI ■
Daniel Mourek ■ REC Türkiye Arflivi ■ www.sxc.hu
■ www.wowturkey.com ■ Mehmet Ali Üzelgün ■
Robin Wood
Green Horizon
MAGAZINE TEAM
Editor-in-Chief: Pavel Antonov
Deputy Editor: Greg Spencer
Sales Officer: Alex Gregorio
Designer: Patricia Barna
Production: Adam Robert
Proofreader: David Landry
Administrative Officer: Emese Gal
Webmaster: Tamas Bodai
Intern: Edit Nolipa
EDITORIAL BOARD
Sustainable development: Janos Zlinszky
Information and research: Jerome Simpson
Public participation: Magdolna Toth Nagy
Environment and security:
Marta Szigeti Bonifert
Environmental policy: Oreola Ivanova
Business and corporate responsibility:
Robert Nemeskeri
Environmental law: Stephen Stec
New EU member states: Beata Wiszniewska
South Eastern Europe: Radoje Lausevic
Turkey: Dr. Sibel Sezer Eralp
Otomobilin övünülecek bir kültür olmad›¤›n› anlayan Orta ve Do¤u
Avrupa’daki büyük flehirlerin kimileri toplu tafl›maya geri dönüyor.
Baflta ‹stanbul olmak üzere otomobil trafi¤ine bo¤ulan pek çok kent,
ulafl›mda sürdürülebilir çözümler aray›fl›nda.
Büyük kentleri kuflatan ve sürdürülebilirlikten uzak banliyöler yerine,
do¤ru arazi kullan›m› ve ulafl›m politikalar›yla kent yaflam› yeniden cazip
k›l›nabilir.
KAPAK KONUSU
Ray üstünde
Budapeflte, Zagreb, Krakow,
Varflova ve Katowice gibi Orta
ve Do¤u Avrupa kentlerinde
zarif, yeni tramvaylar görülmeye
bafllad›. Polonya’da yap›lan bir
araflt›rma, kentlilerin otomobiller
yerine tramvaylara giderek daha
fazla öncelik verdi¤ini ortaya
ç›kard›; bu da yaklafl›k on y›ll›k
bir gerilemeden sonra toplu
tafl›man›n geri dönüflünün
göstergesi.
SÖYLEfi‹
5
Araçlara de¤il insanlara ayr›lm›fl kentler
‹stanbul Teknik Üniversitesi ‹nflaat Fakültesi, Ulaflt›rma Anabilim Dal›
ö¤retim üyesi Prof. Dr. Haluk Gerçek, Yeflil Ufuklar’›n sorular›n› yan›tlad›.
MERCEK
17
18
AB Çerçeve Programlar› ve Türkiye
Türkiye’nin, 7. Çerçeve Program›’na çok daha iyi haz›rlanmas›, h›zl› ve
sistematik hareket ederek baflvuru say›s›n› art›rmas› önem tafl›yor.
KAPAK FOTO⁄RAFI Attila Boltresz
Müzakere sürecinde Türkiye perspektifi
D‹⁄ER BÖLÜMLER
D›fliflleri Bakanl›¤› Enerji, Su ve Çevre Genel Müdür Yard›mc›s›
Mithat Rende, Yeflil Ufuklar’›n sorular›n› yan›tlad›.
Forum 4
D›fl Haberler 6
REC BÜLTEN‹
Türkiye’den Haberler 8
20
REC Bülteni 22
Avrupa Birli¤i Çevre Ödülleri
EEA Haberleri 27
Avrupa’n›n en prestijli ödüllerinden biri olan ve Avrupa pazarlar›nda
önemli bir rekabet avantaj› sa¤layan program, Türkiye’de ilk kez
gerçekleflti ve kazananlar ‹stanbul’daki törende ödüllerini ald›.
Biliflim Teknolojileri 28
Yasal Boyut 29
Kitapl›k 30
18
‹LET‹fi‹M
▼
Editör: Nafiz Güder
KAPAK KONUSU
Editör
[email protected]
Abone ifllemleri
[email protected]
▼
Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü: Yeflim A. Ça¤layan
▼
DERG‹ EK‹B‹
MEHMET AL‹ UZELGÜN
WWW.KEBAN.GOV.TR
REC PR: Zsolt Bauer
Bölgesel Çevre Merkezi
REC Türkiye
‹lkbahar Mahallesi, 15. Cadde,
296. Sokak, No: 8, 06550 Y›ld›z
Çankaya, Ankara-Türkiye
Tel: (90-312) 491 95 30
Faks: (90-312) 491 95 40
Web: www.rec.org.tr
3 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
02-05Forum.qxd
30/01/2007
11:09
Page 4
FORUM
editörlerden
Yeflil Ufuklar’›n bir önceki say›s›nda
(Temmuz-Eylül; y›l 2, say› 3), taflk›nlar ele
al›nm›fl, hem Orta ve Do¤u Avrupa’da
hem de Türkiye’de taflk›nlara yol açan etkenler, bunlarla mücadele ve zararlar› ortadan kald›rmaya yönelik politika ve önlemler irdelenmiflti. O say›m›z›n yay›mlanmas›ndan bir süre sonra, Ekim ay›n›n son
günlerinde bafllayan sa¤anak ya¤›fllar, baflta Diyarbak›r, Batman, Mersin gibi iller olmak üzere genifl bir co¤rafyay› etkiledi,
30’dan fazla kiflinin ölümüne, hayvan telefine ve büyük maddî hasara yol açt›.
Bu üzücü olaylar sonras› yine al›fl›ld›¤›
gibi pek çok demeç verildi, mazeretler ileri sürüldü, suçlamalar ve savunmalar yap›ld›, ancak korkar›z, bundan sonra meydana gelebilecek sellerin benzeri bir kayba yol açmamas› yönünde köklü önlemlerin tekrar gündeme gelmesi bir baflka sel
felaketine kald›. Geçen say›m›zda Prof. Dr.
Mikdat Kad›o¤lu’nun da vurgulad›¤› gibi,
sellere müdahale ve sel sonras› iyilefltirmeden çok; selden önce risklerin azalt›lmas›
ve haz›rl›¤a önem verilmesi gerekiyor. Yaflanan bu felâketten üzüntü duymakla birlikte, Yeflil Ufuklar olarak bu konuyu do¤ru bir zamanda gündeme getirdi¤imizi görüyor, böyle sonuçlar› bir daha yaflamamak için gerekli zihniyet de¤iflikli¤inin hepimizde bir an önce gerçekleflmesini ve
somut acil eylem planlar›n›n yap›lmas›n›
diliyoruz.
Bu say›m›zda kentsel ulafl›m konusunu çok yönlü olarak irdelemeye çal›flt›k.
Motorlu tafl›tlar ve otomobiller, son yüz
y›lda baflta insanlar›n yaflam biçimleri ve
insan yerleflimlerinin tasarlanmas›/ düzenlenmesi olmak üzere dünyay› önemli ölçüde etkileyen olgulardan. Büyük kentlerde otomobil kullan›m›n›n giderek artmas›
ise, bir ulafl›m arac› olan otomobili, tezat
bir biçimde, (kendi kullan›c›s› da dahil)
kentlilerin ulafl›m›n› engelleyen bir araç
haline getiriyor. Gerek Türkiye, gerek Orta ve Do¤u Avrupa kentlerinin yaflad›¤› süreci anlatan makalelerimizi; ve konunun
uzmanlar›ndan Prof. Dr. Haluk Gerçek ile
yapt›¤›m›z söylefliyi ilginç bulaca¤›n›z›
umuyoruz.
Bir di¤er söylefliyi de uzman bir hariciyeci olan Mithat Rende ile gerçeklefltirdik.
Amaçlar›ndan biri, AB-Türkiye müzakere
sürecinde, Türkiye’nin çevresel konularda
uyumunu kolaylaflt›rmak olan REC Türkiye’nin süreçlere genifl bir perspektiften
bakma yaklafl›m›, AB sürecine tek tarafl›
bakmak yerine, AB’ye karfl› elefltirel olmay› da gerektiriyor. Art›k Doha’da büyükelçi olarak görev yapan Mithat Rende’nin,
elefltirel oldu¤u kadar yap›c› niteli¤e sahip
çok yönlü görüfllerini de ilginç bulaca¤›n›z› umuyoruz.
Nafiz Güder
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 4
WWW.SXC.HU
Genifl perspektif
SULAR SÜT L‹MAN: Avrupa’daki yüzme sular›n›n standardlar›n› yükseltmeye yönelik yasa teklifinin
baflar›s›zl›¤a u¤ramas›, AB’deki göller aç›s›ndan olumsuz sonuçlar do¤urabilir.
Çevrenin Truva atlar›
Orta ve Do¤a Avrupa’n›n ekonomik geçifl sürecinde, kimi politikac›lar
ve medya, bir lüks oldu¤u gerekçesiyle çevrenin korunmas›n› elefltirdi. Bu
sesler, bölgedeki sekiz ülkenin AB’ye
üyeli¤inden sonra zay›flamak yerine
daha da güçlendi.
Yeni üye ülkelerin çevreye bak›fl›n› görmek için, Green Horizon editörü Pavel Antonov, bir grup AB gazetecisiyle birlikte Ekim’de Brüksel’deydi.
Birkaç milletvekilinin, yüzme sular›na
iliflkin standardlar› yükseltmeyi amaçlayan bir teklifi engellemeyi baflard›¤›
iflitilmiflti. ‹kna edici olmasa da, itirazlar›n ard›nda yatan mant›k anlafl›labilirdi: yüzme sular› direktifinin orijinal
tasla¤› meclisten geçmifl olsayd›, baz›
bölgeler, yüzme sular›n›n niteli¤ini art›rmak için bir servet harcamak zorunda kalacakt›. En çok endifle veren
nokta ise, özünde çevreyi iyilefltirmeyi
hedefleyen her teklife karfl› ekonomik
gerekçelerin ileri sürülmesiydi. Bu gerekçeler bask›n ç›karsa, yeni üye ülkeler, tüm k›tan›n standardlar›n› yozlaflt›rabilir.
Avrupa Komisyonu’nun Çevreden
Sorumlu Vekili Stavros Dimas ise, Birlik’in koruma alt›ndaki alanlar a¤› olan
Natura 2000’i savunarak yeni üye ülkeleri A¤ustos ay›nda sert bir dille
uyard›. Bundan birkaç gün önce, Natura 2000 koflullar›n›n ‘çok külfetli’ ol-
du¤u ve AB’nin bafllatt›¤› koruma tedbirlerinin ekonomik kalk›nmay› sekteye u¤ratt›¤› flikâyetleri dile getirilmeye
bafllanm›flt›. AB bakanlar›, Natura
2000’in koflullar›n› esnetme yollar›
bulmak için bir yuvarlak masa toplant›s› planlad›. ‹flte bu noktada Dimas
devreye girdi ve topraklar›n›n gereken
bölümlerini Natura 2000 a¤› kapsam›nda korumaya ay›rmad›klar› takdirde AB’nin 10 yeni üyesinin her biri
için Avrupa Komisyonu’nun yasal ifllem bafllataca¤› uyar›s›nda bulundu.
Avrupa’n›n, halk sa¤l›¤› ve do¤a
koruma standardlar›n› Do¤ulu üyelerden koruyacak bir vekil her zaman olmayabilir. Neyse ki, bölgedeki baz›
liderler, do¤an›n de¤eri konusunda
daha ileri görüfllü –t›pk› ön ayak oldu¤u Yeflil Baflkanlar giriflimi, Avrupa
Komisyonu’ndan onur ödülü alan
Macaristan Devlet Baflkan› Laszlo Solyom gibi. AB, do¤a koruma hedeflerini ve yenilenen sürdürülebilirlik
stratejisini ciddiye al›rsa, Orta ve
Do¤u Avrupa da, ‘önce zenginler’ anlay›fl›n› terk etmek zorunda kal›r.
Çevre konusundaki mektup, görüfl
ve düflüncelerinizi [email protected]
adresine iletebilirsiniz.
02-05Forum.qxd
30/01/2007
11:09
Page 5
FORUM
söylefli
Yeflil Ufuklar’›n kentsel büyüme, ulafl›m ve toplu tafl›ma
ile ilgili sorular›n› yan›tlayan ‹stanbul Teknik Üniversitesi
‹nflaat Fakültesi ö¤retim üyesi Prof. Dr. Haluk Gerçek’e
göre, Türkiye’de pek çok kent rayl› sisteme geçerken,
ülke için üretim yapan, belli standardlarda çal›flan bir
‘Rayl› Sistem Araçlar› Endüstrisi’nin ivedi olarak
kurulmas› gerekiyor.
NAF‹Z GÜDER
Ulafl›mla ilgili kurumlar›n vizyonu nas›l? Toplu tafl›maya gereken önem veriliyor mu?
Türkiye’de kentlerin büyümesi ve kentsel ulafl›mla ilgili öngörüler hangi
verilere dayan›larak yap›l›yor?
Türkiye’de kentlerin büyümesini kabul
edilebilir bir hatayla öngörmek zor. Gelecekteki ulafl›m talepleri de, kentin kontrol
edilebilir büyüme projeksiyonlar›na göre
öngörülüyor. Fakat çok bafll›l›k, tepeden
inmecilik, resmi ve özel kurumlardan gelen ciddî bask›lar ve merkezin müdahaleleri nedeniyle planlar ço¤unlukla daha
planlama sürecinde bozuluyor. Büyüme
planland›¤› gibi olmay›nca, öngörülen ulafl›m talepleri de tutmuyor.
Talep tahminlerini yaparken birkaç
de¤iflik büyüme senaryosuna göre analiz
yapmak gerekiyor. Önce bir bölgenin sanayiye ya da yerleflime aç›lmas› gibi planlar gerçekleflirse ulafl›m taleplerinin nas›l
flekillenece¤ine bak›yoruz; bir de gerçekleflmemesi, mevcut trendin sürmesi olas›l›¤›n› ele al›p ona göre bir senaryo düflünüyoruz. Befl y›ll›k yak›n gelece¤i az hata ile
öngörebiliyoruz. Ancak, ulaflt›rma yap›lar›
yüksek maliyetli ve uzun süre hizmet vermesi gereken yap›lar; bu yüzden öngörüleri 25-30 y›l için yapabilmek gerekiyor.
Merkezî ve yerel yönetimlerin uygulamalar› kafa kar›flt›r›c›. Ço¤u belediye projeci bir yaklafl›mla çal›fl›yor; kent merkezinde trafik t›kan›yorsa toplu tafl›may›
özendirmek yerine oraya bir kavflak ve
köprü infla etmek; otopark sorunu varsa
otopark açmak gibi daha göz dolduran iflleri tek çözüm olarak sunuyor. Eskiflehir’de ulaflt›rma planlamas›; Konya, Antalya, Kayseri, Samsun, Trabzon gibi kentlerde de ulafl›m modeli çal›flmalar› yapt›k.
2002’de Eskiflehir Ulafl›m Ana Plan›’n›
yaparken flunu gözlemledik: yürüyerek gidilebilecek k›sa mesafelerde bile otomobil
kullan›l›yordu, t›kan›kl›k yoktu ve hemen
her yere ücretsiz park edilebiliyordu. Otomobil adeta özendirilmiflti. Otomobil kullan›m› kolay ve ucuzsa, toplu tafl›ma da kaliteli de¤ilse bu kaç›n›lmazd›r. Eskiflehir’deki planlama istisna oldu; kent merkezinde
katl› kavflak yap›lmad›, yayalaflt›rma alanlar› oluflturuldu; tramvay hatt› ve merkezde
parklanman›n ücretlendirilmesi ile insanlar›n bir k›sm› otomobilden vazgeçti ve otomobil kullan›m› ciddi ölçüde azald›. Entegre bir toplu tafl›ma sistemi, otomobil kullan›m›n› ak›lc› olmaktan ç›karan politikalarla
desteklendi¤inde daha yaflanabilir bir kent
yarat›labiliyor.
Yerel yönetimler aras›ndaki iliflki nas›l?
Birbirlerinin bilgi ve deneyiminden yararlan›yorlar m›?
Küçük ve orta ölçekli kentlerimizin,
Ankara ve ‹stanbul’un yolunu izlememeleri, onlar›n yapt›¤› yanl›fllar› yapmamalar› gerek. Ancak kentler aras›nda bilgi ve
deneyim paylafl›m› oldu¤unu söyleyemeyiz. Rayl› sisteme karar veren bir belediye, malî imkânlar›na göre bir flirketle anlafl›yor, bazen baflka bir kentin eski tramvaylar›n› al›yor, bu da standard sorunu
do¤uruyor. Bir flehrin tramvay altyap›s›,
yedek parças› di¤er flehrinkine uymuyor,
iflletme maliyetleri paylafl›lam›yor. Bir
rayl› arac›n maliyeti 1.5 milyon avro mertebesinde, krediyle al›nca neredeyse iki
kat›na ç›k›yor. Yerel yönetimlerin ve ülkenin kaynaklar› s›n›rl›yken belli bir poli-
tika belirleyip ona odaklanmak gerekiyor. Türkiye’de pek çok kent rayl› sisteme geçerken, ülke için üretim yapan,
belli standardlarda çal›flan bir ‘rayl› sistem
araçlar› endüstrisi’ kurulmal›. Bunun gecikti¤ini düflünüyorum.
Özel araç kullanma düflkünlü¤ü Türkiye’ye özgü de¤il kuflkusuz. Büyük bir
kentte, h›zl›, ekonomik, konforlu ve
çevre dostu bir kentsel ulafl›m mümkün
mü? Dünya metropolleri nas›l çözümler
üretiyor?
Kentlerde ulafl›m için özel tafl›tlar›n
bu kadar tercih edilmesi, yayg›n bir rayl›
sistem a¤› olmayan ve toplu tafl›mas› yetersiz bütün metropollerin sorunu. Kahire, Bangkok, Manila, ‹stanbul gibi megakentlerde, as›l yükü tafl›mas› gereken
yüksek kapasiteli rayl› a¤ olmad›¤›ndan
toplu tafl›ma otobüs, minibüs gibi lastik
tekerlekli araçlarla yap›l›yor. T›kal› yollarda toplu tafl›ma araçlar›na öncelik verilmedikçe, toplu tafl›ma araçlar› otomobil
sahiplerini otomobillerinden vazgeçirecek kadar çekici bir seçenek olmuyor. ‹nsanlar otobüs duraklar›nda beklemek, kalabal›k araçlarda, t›kanm›fl yollarda gitmek yerine otomobilleriyle daha az s›k›nt› çekmeyi tercih ediyor.
Büyük kentlerde trafik t›kan›kl›¤› sorununu tümüyle ortadan kald›rmak olas›
de¤il. Toplu tafl›ma yeterli olsa bile otomobillerinden vazgeçmeyecek bir kesim
her zaman olacak. Toplu tafl›ma gelifltirilirken otomobile ayr›lan kent mekânlar›n› azaltan destekleyici politikalar› da birlikte uygulamak gerekir. Ak›lc› plan ve
politikalarla, araç de¤il insan odakl› yaklafl›mlarla, ulafl›m sorunlar›n› azaltmay›
baflaran birçok kent var.
‘fiehircili¤in
demokratikleflmesi
için kentliler,
profesyoneller ve
seçilmifl yöneticiler
aras›nda iflbirli¤i
zorunlu.’
Pahal› rayl› sistemlere alternatif olarak Bogoto’da, Mexico City’de, Brezilya’da baflar›yla uygulanan, metrobüs diyebilece¤imiz ve bir anlamda rayl› sistemin otobüs tafl›mac›l›¤›na uygulanmas›
olan Bus Rapid Transit (BRT) sisteminde
otobüsler için özel durak tasar›mlar› yap›l›yor, özel fleritler ayr›l›yor ve bir yönde
saatte 15,000-20,000 yolcu tafl›nabiliyor.
Toplu tafl›ma sistemi geliflmifl baz› dünya
metropollerinde otomobil kullan›m›n›
daha pahal›, daha az tercih edilir hale
getirecek politikalar; Londra’daki t›kan›kl›k fiyatland›r›lmas› (merkez bölgelere
otomobille girifllerin paral› olmas›) gibi
uygulamalar yayg›nlafl›yor.
▼
Araçlara de¤il insanlara ayr›lm›fl
kentler, yaflad›¤›m›z kente sahip
ç›kmam›zla mümkün
Devam› sayfa 26’da
5 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
06-09CEENews.qxd
30/01/2007
11:11
Page 6
HABERLER
GENET‹⁄‹ DE⁄‹fiT‹R‹LM‹fi ORGAN‹ZMALAR
ABD’li ‘Franken-rice’ Avrupa’da tedirginlik yarat›yor
MTI
■ Avrupa Komisyonu geçti¤imiz
A¤ustos’ta, Amerika’dan ithal edilen
pirinçlerin, yasak olan geneti¤iyle
oynanm›fl taneleri içermedi¤ine dair
belgelendirilmesini istedi. Bu talep,
LL Rice 601 adl›, onaylanmam›fl ve
geneti¤i de¤ifltirilmifl (GD) pirincin
Amerikan pazar›nda az miktarda bulundu¤unu bildiren raporun ard›ndan geldi. Avrupa Komisyonu’nun
sa¤l›k ve tüketicinin korunmas›ndan
sorumlu üyesi Markos Kyprianou,
<www.foodnavigator.com> haber
sitesine, “AB’nin mevcut mevzuat›,
Avrupa pazar›na sunulan her türlü
GD ürünün, bilimsel inceleme ›fl›¤›nda onay almas›n› gerektirmektedir,” aç›klamas›n› yapt›.
Greenpeace International ise,
‘yasa d›fl›, test edilmemifl ve onaylanmam›fl’ pirinç yenmesini önlemek için Amerika’dan pirinç ithalat›n›n tüm dünyada yasaklanmas›n› istedi.
S‹YASET
B‹YOÇEfi‹TL‹L‹K
Makedon kampanyas›nda Yeflil a¤›rl›¤›
Eko-baflkanlar›n
kararl›l›¤›
■ OneWorldSEE.org ‹nternet sitesinin haberine göre, Makedonya Yeflil Merkezi
(MGC), Temmuz’daki meclis seçimlerinden önce, alt› çevre STK’s›yla birlikte ‘Do¤aya Oy Verin!’ bafll›kl› bir kampanya yürüttü. Kampanya, seçmenleri bilgilendirmeyi ve milletvekili adaylar›n›n dikkatini
dört temel çevre konusuna çekmeyi amaçl›yordu: Ohrid Gölü’nün korunmas›; enerji; at›k yönetimi ve Avrupa Birli¤i üyeli¤i
için gerekli çevresel koflullar›n sa¤lanmas›.
Üsküp’ten Eko-Svest, Proaktiva ve
Eko.net; Bitola’dan Biosfera; Struga’dan IO
Krste Jon/Zelen Centar; ve Veles’ten Green Power adl› sivil toplum kurulufllar›
MGC’nin kampanya ortaklar›yd›. Millieukontakt Oost Europa da kampanyaya destek verdi. Spitz gazetesi ve Üsküp fiehir
Radyosu, kampanyan›n medya destekçileri olurken, Imelda Ogilvy reklam ajans› da
katk›da bulundu.
MGC sözcüsü Metodija Sazdov’a göre,
siyasî parti ve birliklerin çevre konusuna
ilgisi, eskiye k›yasla çok daha fazla. “Art›k
[siyasî] partiler iflbirli¤ine çok daha aç›k,
hatta baz› durumlarda ilk ad›m› onlar att›,”
diyor Sazdov.
Balkanlar’da çevre konusunda daha
fazla bilgi için <rerep.rec.org> adresindeki
REReP Record’a bak›n›z.
Dimas, Natura 2000’i destekliyor
■ AB Çevreden Sorumlu Üyesi Stavros Dimas, yeni üye ülkelerin Natura 2000 Korunan Alanlar A¤›’na yönelik taahhütlerini titizlikle izleyece¤ini bildirdi. 25 A¤ustos’ta Polonya’da gerçeklefltirilen bir Natura 2000 konferans›nda yapt›¤› ve televizyonda da yay›mlanan konuflmas›nda Dimas, AB’nin do¤ay› koruma taahhüdünü,
‘aç›k ve net’ olarak nitelendirdi.
Dimas, Komisyon’un, AB-15 kurallar›n› yeni üyelerde de aynen uygulayaca¤›n› ve herhangi bir ülkede Natura 2000’e ayr›lan alanlar yetersiz kald›¤› takdirde bu
ülkenin Adalet Divan›’na gönderilece¤ini vurgulad›. Birdlife ve Dünya Do¤ay› Koruma Vakf› (WWF) gibi do¤a koruma gruplar› taraf›ndan memnuniyetle karfl›lanan
Dimas’›n bu sözleri, topraklar›n›n yeterli k›sm›n› Natura 2000’e ay›rma konusunda
isteksizliklerini belli eden üye ülkelere bir uyar› olarak de¤erlendirildi. A¤ustos
ay›n›n bafllar›nda Polonya Baflbakan› Jaroslaw Kaczynski, AB’nin zorlad›¤› koruma
önlemlerinin ekonomik yat›r›mlar› engelledi¤inden yak›nm›flt›.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 6
■ Avrupa Komisyonu Baflkan› Jose
Manuel Barosso, A¤ustos’ta Macaristan Devlet Baflkan› Laszlo Solyom’a
gönderdi¤i mektupta, Solyom’un biyoçeflitlili¤i koruma konusundaki giriflimini takdirle karfl›lad›¤›n› belirtti.
Giriflim, May›s ay›ndaki AB Yeflil Haftas›’n›n hemen ard›ndan duyurulmufl,
“hem birey hem de toplum olarak tutum ve davran›fllarda köklü de¤ifliklikler gerçeklefltirilmesi, AB’nin sürdürülebilirlik stratejisinin baflar›yla
uygulanmas›n›n ön kofluludur,” denilmiflti.
Avusturya, Finlandiya ve Litvanya
devlet baflkanlar› giriflimi desteklemifl,
daha sonra H›rvatistan Devlet Baflkan› Stipe Mesic de giriflimi onaylam›flt›.
Devlet baflkanlar›n›n mesaj›, AB’deki
biyoçeflitlilik kayb›n› 2010 y›l› itibariyle durdurman›n, hem istenen hem de
gerekli bir hedef oldu¤u yönünde.
Mesajda, bireylerin ve STK’lar›n gönüllü do¤a koruma çal›flmalar›ndan
övgüyle bahsedilmifl; bu çal›flmalar›n
desteklenmesi için ‘bilinçli ve kapsaml› bir mevzuat’›n önemi vurgulanm›flt›.
Barosso, baflkanlar›n mesaj›n› benimseyerek, mektubunda, “bu giriflim, hem AB yurtdafllar›na hem de
aday ülkelerin yurtdafllar›na, kendilerinin de biyoçeflitlili¤in kayb›n› durdurmaya etkin biçimde kat›labilece¤ine dair net bir mesaj gönderiyor,”
dedi.
06-09CEENews.qxd
30/01/2007
11:11
Page 7
HABERLER
AB’den Güncel Haberler
EKOTIM
■ Sigara içenlere s›f›r hoflgörü
FARKINDALI⁄IN ARTIRILMASI
STK’lar deterjan pazar›n›
temizliyor
■ Saraybosna, Tuna Nehri Havzas›’ndaki sorunlu bölgelerden biri. Bosna’n›n 400,000 nüfuslu baflkentinde at›k su ar›tma tesisi bulunmad›¤› için kanalizasyon do¤rudan nehirlere ak›yor. ‹flte bu
yüzden Saraybosna, havzadaki bütün at›klar›n boflald›¤› son durak olan Karadeniz’in kirleticileri haritas›nda kara bölge damgas›n› yiyor.
Bosna Hersek’li tüketiciler her gün, sürekli yeni bir çeflidi piyasaya sürülen deterjan reklamlar›yla karfl› karfl›ya kal›yor. Ülkede, deterjanlardaki kirletici kimyasallar› s›n›rlayan bir yasa yok.
Bu yüzden piyasada, oksijen tüketen su yosunlar›n› besleyen bir
madde olan fosfor oran› %30’u geçen deterjanlara rastlamak
mümkün. Su yosununun afl›r› ço¤almas› ise, besin zincirinin her
kademesinde bulunan bütün di¤er canl›lar› öldürebiliyor.
Ekotim isimli yeflil kurulufl, ‘No FOSFOS’ projesiyle bu soruna dikkat çekmeyi amaçl›yor. Söz konusu projeyi, Birleflmifl Milletler Kalk›nma Program›-Küresel Çevre Fonu’nun (UNDP-GEF)
destekledi¤i ve REC taraf›ndan yönetilen Tuna Bölgesel Projesi
(DRP) finanse ediyor.
Projeye, kentsel at›k sular›n Miljacka Nehri’ne boflald›¤› yedi
noktadan su örnekleri al›narak baflland›. Bu su örnekleri daha
sonra, proje ortaklar›ndan biri olan Hidromekanik Enstitüsü laboratuar›nda ücretsiz olarak test edildi.
Araflt›rma sonuçlar›, 11 ay süren ve yaklafl›k 200,000 kifliye
ulaflan bir tan›t›m kampanyas›yla kamuya duyuruldu.
Ekotim, bir di¤er proje orta¤› olan ‘Student eFM Radio’ ile de
iflbirli¤i yaparak, her gün Bosna Hersek’teki nehirlere boflalan
fosfor miktar›na dikkat çeken bir bilgilendirme duyurusu haz›rlad›. Tüketicileri, fosfor içermedi¤i halde, çevreye daha fazla zarar
verenler kadar iyi temizleyebilen deterjanlar› kullanmaya teflvik
eden reklam, kampanya boyunca her gün 10 kez yay›mland› ve
150,000’i aflk›n kifliye ulaflt›.
Di¤er tan›t›m çal›flmalar› aras›nda, flehrin çeflitli noktalar›nda
9,000 kartpostal›n, okullardaki atölye çal›flmalar›nda ise 20,000 el
ilân› ve broflürün da¤›t›lmas›; umumî tuvaletlere posterlerin as›lmas› ile ulusal gazetelerde ç›kan yaz›lar yer al›yordu. Ekotim, insanlar›n çevre dostu seçimler yapmas›na yard›mc› olmak amac›yla, ‘yeflil’ ve ‘siyah’ deterjanlar›n bir listesini oluflturarak bunu, el
ilânlar›yla duyurman›n yan› s›ra projenin ‹nternet sitesine koydu.
Miljacka Nehri’nden al›nan numunelerin test sonuçlar›, projenin ilk aflamas›n›n baflar›yla sonuçland›¤›n› gösterdi. Ölçümlere
göre, nehre boflalan fosfor miktar› günde 310 kg’dan 245 kg’a
düfltü.
Ekotim’den Rijad Tikvesa, “Baflta Procter and Gamble ve H›rvatistan’dan bir deterjan fabrikas› olmak üzere fosfatl› deterjan
sanayii, kendi TV reklamlar›yla bize karfl› ç›kt›,” diyor. “Ancak
Tuzla’daki Bosna fiirketi Dita, fosfat içermeyen ve üstünde çevredostu etiketi bulunan yeni bir deterjan serisi üretti. O yüzden biz,
çok olumlu bir etkimiz oldu¤unu düflünüyoruz.”
Avrupa Komisyonu’nun ‹stihdam ve Eflit F›rsatlar’dan
sorumlu üyesi Vladimir Spidla’ya göre, AB flirketleri, sigara içenleri ifle almayabilir. Financial Times’›n haberine göre Spidla, Avrupa Parlamentosu’ndaki bir ‹skoç
vekile mektubunda, ‘sigara içenler baflvurmas›n’ ibaresini tafl›yan bir ifl ilân›n›n, AB taraf›ndan yasaklanan, ›rk
ya da etnik köken, engellilik, yafl, cinsel yönelim ya da
din ve inanç gibi ayr›mc›l›klar›n hiçbirine girmedi¤ini
belirtti. Tart›flma, ‹rlandal› ça¤r› merkezi flirketi Dotcom
Directories’in, sigara içenlerin cesaretini k›ran bir ifl ilân› vermesiyle bafllam›flt›. Sigara yanl›s› gruplar ise, Spidla’y› elefltirdi. EUobserver.com’un bildirdi¤ine göre, AB
daha sonra, “AB mevzuat›nda sigara içenlere eflit muamele konusuna de¤inilmemesinin, Komisyon’un içenlere ayr›mc›l›k yap›lmas›n› hakl› buldu¤u anlam›na gelmeyece¤i,” aç›klamas›n› yapt›. ‹ngiltere Smoke Free
Partnership’in Mart’ta yapt›¤› aç›klamaya göre, 25 üyeli
AB’de her y›l 79,000’den fazla yetiflkin pasif içicilik yüzünden yaflam›n› yitiriyor.
■ Sürdürülebilirlik stratejisi uygulamada
Avrupa Konseyi, gelifltirilmifl AB sürdürülebilir kalk›nma stratejisini 16 Haziran’da kabul etti. Environmental
Daily haber servisinden al›nan bilgiye göre belge, iklim de¤iflikli¤i, kaynak tüketimi ve biyoçeflitlilik kayb›
gibi konularda art›k kabul edilen ‘olumsuz gidiflat’› ele
almada, 2001 Götenburg stratejisinden daha ileri gidiyor. Yeniden uygulamaya konan strateji, ayr›nt›l› hedef
ve eylemler sunuyor, uygulamaya önem veriyor. Stratejide, hedefler ve giriflimler yedi ‘ana sorun’ alt›nda s›n›flan›yor: iklim de¤iflikli¤i ve temiz enerji; sürdürülebilir ulafl›m; sürdürülebilir tüketim ve üretim; do¤al
kaynaklar›n korunmas› ve yönetimi; halk sa¤l›¤›; toplumsal içerme, nüfus ve göç; küresel yoksulluk ve sürdürülebilir kalk›nman›n zorluklar›. Stratejide, Avrupa’n›n ‘sürdürülemez tüketim ve üretim tutumu’na karfl› acilen harekete geçilmesi gerekti¤i belirtiliyor. Bir
STK birli¤i olan Avrupa Çevre Bürosu, ‘makûl bir bafllang›ç noktas›’ olarak niteledi¤i stratejiyi memnuniyetle karfl›lad›.
■ Hayvanlara sak›ncal›
Geneti¤i de¤ifltirilmifl hayvan yemlerinin üretim, da¤›t›m ve kullan›m›n› engelleyen yasa Polonya Parlamentosu’nun iki meclisinden de geçti. Polonya K›rsal Çevresini Koruma Uluslararas› Koalisyonu (ICPPC) yasay›,
“Polonya’da GDO’lara karfl› verilen mücadelede bir di¤er büyük ad›m,” olarak niteledi. ICPPC’den Julian Rose, yasan›n, büyük çiftliklerdeki domuz, kümes hayvan› ve süt ürünleri üretiminde yayg›n olarak kullan›lan
geneti¤i de¤ifltirilmifl soya ve m›s›r› engelleyece¤ini,
küçük çiftlikleri de, bu yemleri kullanmaktan vazgeçirece¤ini söyledi.
■ ‹talyan bakanl›¤a yeni isim
‹talya Çevre Bakanl›¤›’n›n ismi Çevre, Arazi ve Deniz Bakanl›¤› olarak de¤ifltirildi. De¤ifliklik Temmuz ay›nda Gazetta Ufficiale’de yay›mland›. Bakan Alfonso Pecoraro
Scanio bu de¤iflikli¤in, denizin ve kaynaklar›n›n korunmas›na dikkat çekmeyi amaçlad›¤›n› belirtti. Bakanl›¤a
ba¤l› özel bir fon olan ‹talyan Tröst Fonu, Orta ve Do¤u
Avrupa’da çevrenin korunmas› için 2002’den bu yana 8
milyon avroyu aflk›n bir kaynak sa¤lad›.
7 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
06-09CEENews.qxd
30/01/2007
11:11
Page 8
HABERLER
Türkiye’den K›sa K›sa
■ Pedal sesi duyulacak m›?
KENTSEL ÇEVRE
4 Kas›m’da hem ‹nternet’te hem de sokak
standlar›yla bafllat›lan Trafikte Bisiklete
Sayg› imza kampanyas› bir ayda sadece
‹nternet’te 1,200 imzaya ulaflt›. Kampanyay› düzenleyen Pedalsesi Bisiklet Toplulu¤u ve Türkiye Bisiklet Hareketi Platformu,
2007 Mart ay›na kadar toplanan imzalar›,
bir bisiklet kafilesi ile Nisan ay›nda yetkililere iletecek. Kampanya, 2006’da AB
uyum sürecinde yeniden düzenlenen trafik yasas›nda bisikletin hiç yer almamas›
üzerine gerekli düzenlemelerin yap›lmas›n› talep ediyor. <http:// www.pedalsesi.com/bisikletesaygi>
Baflkent zehir soluyor
■ Do¤algaz›n yayg›nlaflmas›na karfl›n Ankara’da hava kirlili¤inin artmas› nedeniyle Büyükflehir Belediyesi’ni elefltiren fiehir Planc›lar› Odas› (fiPO) Ankara fiubesi
Baflkan› Zafer fiahin, bunun kent ve ulafl›m planlamas›ndaki hatalara ba¤lad›. Da¤lar›n aras›nda ‘topografik çanak’ yap›l› Ankara'n›n bir ‘akarsular ve vadiler kenti’ oldu¤unu, havaland›rma koridorlar› olan bu vadilerin yap›larla kapand›¤›n› belirten
fiPO, kentsel dönüflüm projelerinin vadileri tamamen kapataca¤›na dikkat çekti.
Hava kalitesini izleyen Refik Saydam H›fz›s›hha Merkezi’nin tadilat nedeniyle 7
ayd›r ölçüm yapamad›¤›n›, en kirli dönemde Ankara’n›n havas›na dair hiçbir bilimsel veri olmad›¤›n› bildiren Çevre Mühendisleri Odas›’na (ÇMO) göreyse, hava kirlili¤inin birincil nedeni egzost gazlar›n›n merkezde yo¤unlaflmas›. Bunu engellemek için toplu tafl›maya öncelik verilmesi gerekti¤ini belirten fiPO’ya göre, 2007
içinde 50 altgeçit daha yapmay› planlayan belediyenin uygulamalar› tam tersi yönde. Altgeçitlerin daha fazla araç kullan›m› ve hava kirlili¤ine yol açaca¤› iddias›na
karfl› Büyükflehir Belediyesi, bu düzenlemeler sayesinde trafikte beklenmedi¤ini ve
bofla yak›t harcanmad›¤›n›, böylece çevre kirlili¤i ve gürültünün engellendi¤ini
savunuyor.
■ ÖÇKB s›n›rlar›nda de¤ifliklik
Bakanlar Kurulu, baz› özel koruma bölgelerinin isim ve s›n›rlar›n› yeniden belirledi.
Kekova ve çevresi; Göksu Deltas› ve Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgeleri’nin (ÖÇKB) s›n›r koordinatlar› de¤ifltirildi. Kekova ve Çevresi Özel Çevre Koruma
Bölgesi'nin ad› 'Kafl-Kekova Özel Çevre
Koruma Bölgesi' oldu. Özel Çevre Koruma Koruma Kurumu Baflkanl›¤›'nca haz›rlanacak ÖÇKB’lerde çevre koruma usul ve
esaslar›n› kontrol yetkisi valiliklerde olacak. Uygulamadan ise belediye baflkanlar›, köylerde muhtarlar, orman iflletme müdürlükleri, il özel idareleri ile bay›nd›rl›k
ve iskân müdürlükleri sorumlu olacak.
Kronik trafik devlete emanet
■ ‹çiflleri, Ulaflt›rma, Çal›flma ve Sosyal Güvenlik, Milli E¤itim ve Bay›nd›rl›k bakanl›klar›n›n, yerel yönetim temsilcilerinin ve ilgili bürokratlar›n da kat›ld›¤› ‘‹stanbul'un trafi¤ine çözüm’ toplant›s› 8 Aral›k’ta yap›ld›. Toplant›da, dünya metropollerindeki çözümler incelenerek maliyeti az, uygulanabilir ve sonuç verecek çözümler ele al›nd›. Hurda araç yafl›n›n düflürülüp trafikteki araç say›s›n›n azalt›lmas›, bir
araç hurdaya ç›kmadan yeni bir arac›n trafige ç›kar›lmamas›; kent merkezinde yaya bölgelerinin ço¤alt›lmas›; özel otobüs yollar› yap›lmas›; tek bilet uygulamas›n›n
3-4 saate ç›kar›larak toplu tafl›man›n cazip hale getirilmesi; yeni otoparklar infla
edilmesi; yeni yollar aç›lmas› çözüm önerilerinden baz›lar›. ‹stanbul’un ulafl›m sorunlar› ile ilgili bugüne kadar yap›lan çal›flmalar› ve önerileri içeren raporlar› de¤erlendirecek alt komisyon ise 11 Aral›k’ta çal›flmaya bafllad› . Çözüm sürecine
kentlilerin kat›l›m›n› sa¤layacak örnek bir uygulama da yap›larak, çeflitli resmi
kurumlar›n web siteleri, 15 Aral›k akflam›na dek e-posta ile gönderilen önerilere
aç›ld›.
‹talyan bandral› bir geminin 18 y›l önce Karadeniz’e att›¤› ve Samsun sahillerine vuran
zehirli variller, Çimento Müstahsilleri Derne¤i’nin malî deste¤iyle, 7 Ekim’de bir Alman flirketinin Saha-Lemondis tesisine do¤ru yola ç›kt›. Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe’nin, “‹talya Çevre Bakan› ile
dört-befl kez görüfltüm. Bakan›n zamana
oynad›¤›n›, ifli so¤utma peflinde oldu¤unu
ve bizi oyalamak istedi¤ini anlad›m,” dedi¤i, Samsun ve Sinop'taki iki depoda bekletilen 388 varilin nihayet bertaraf edilmek
üzere gönderilmesi bölgede sevinçle karfl›land›. Bafra Sivil ‹nisiyatif 2020 Vizyonu
temsilcisi Hamit Genç, “varillerin buradan
al›nmas›n› davul zurnayla kutlayaca¤›z,”
dedi. Yaklafl›k 250 milyon dolarl›k tafl›ma
ve bertaraf maliyetinin tamam› öz kayna¤›m›zla karfl›lan›rken, ‹talya’n›n herhangi bir
teknik veya malî katk›s› olmad›.
NAF‹Z GÜDER
■ Varillere veda
■ Akkuyulular Ankara'da
‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹
Enerji Bakan› Hilmi Güler'in, “Akkuyulular
'nükleer santrali bizim oraya yap›n' diye kap›ma geliyorlar,” aç›klamas› üstüne Akkuyu
Büyükeceli köylüleri Enerji Bakanl›¤›’na giderek görüflmek istedi. Heyetten Mehmet
Ali Y›lmaz’›n bas›n mensuplar›na okudu¤u
mektupta, “Evet flimdi kap›n›z› afl›nd›r›yoruz ama nükleer santral istemedi¤imizi söylemek için geldik. Önceki hükümet zaman›nda Akkuyu’ya nükleer santral yap›lmas›
iptal edilmifltir. Neden bu bilimsel çal›flmalar› ve bizim 25 y›ll›k mücadelemizi hiçe say›yor ve kapanm›fl bir yaray› açmak istiyorsunuz?" ifadeleri yer ald›.
Hava muhalefetinde iklim eylemi
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 8
■ Siber eylemlerden boykotlara, toplant›lardan yürüyüfllere de¤iflik biçimlerde 4
Kas›m günü gerçeklefltirilen ‘Küresel ‹klim De¤iflikli¤ine Karfl› Eylem Günü’ne 45
dünya flehriyle birlikte ‹stanbul da kat›ld›. Dondurucu so¤uk ve sa¤anak ya¤›fla
karfl›n Kad›köy’de yap›lan yürüyüfl ve mitinge kat›lan yaklafl›k bin kifli, dünya hükümetlerini küresel iklim de¤iflikli¤ine karfl› acilen önlem almaya ça¤›rd›. Çevre eylemcileri, yurttafllar ve STK mensuplar›n›n yan› s›ra, bilimciler ve medyan›n da ilgi
gösterdi¤i eylemde, Türk hükümetinin Kyoto Protokolü’nü acilen imzalayarak
uluslararas› çabalara katk›da bulunmas› da istendi. Medyada çeflitli makale ve programlara da konu olan ‹stanbul’daki eylem, Küresel Eylem Grubu (KEG) flemsiyesi
alt›nda Greenpeace Türkiye ve Yefliller’in de yer ald›¤› sivil bir giriflim taraf›ndan
düzenlendi. 2005’te düzenlenen eylemlerde ‹stanbul, Londra’n›n ard›ndan en
kalabal›k gösterici kat›l›m›na sahne olmufltu.
06-09CEENews.qxd
30/01/2007
11:11
Page 9
HABERLER
türkiye
YASAMA
GEF II PROJES‹ ARfi‹V‹
Çevre yat›r›mlar›na
teflvik
DO⁄AL ALANLAR
‹¤neada’ya çimento fabrikas›
■ Su basar ormanlar›, lagünleri ve kumul yap›s›yla eflsiz bir do¤al alan olan Bulgaristan’a komflu sahil kasabas› ‹¤neada, Küresel Çevre Fonu (GEF) deste¤iyle Çevre ve Orman Bakanl›¤› taraf›ndan yürütülen ‘Biyolojik Çeflitlilik ve Do¤al Kaynak
Yönetimi’ projesine ra¤men yeni bir yat›r›ma sahne oluyor.
Vize’nin Evrencik Köyü’nde yap›m› süren çimento fabrikas›na gerekecek hammadde ve kömür nakliyat›, ya da üretilen çimentonun ihrac› için ‹¤neada Liman›’na
ek iskeleler yap›lmas› gerekiyor. Fabrika yetkililerinin ‹¤neada’da yapt›klar› toplant›da verilen bilgiye göre, çimento, fabrikadan ‘silo bas’ donan›ml› kamyonlarla getirilecek ve vakumlu sistemlerle gemilere yüklenecek. Ancak çimento yap›m›nda
kullan›lan klinker, tras, alç› ya da enerji için kullan›lan kömür gibi di¤er malzemelerin tafl›nma flekli henüz net de¤il. Yat›r›m, baflta bal›kç›lar olmak üzere yöre halk› taraf›ndan tedirginlikle karfl›lan›yor. Liman yap›m› s›ras›nda ve sonras›nda oluflacak deniz ve gürültü kirlili¤inin denizdeki yaflam› olumsuz etkilemesinden endifle
ediliyor.
Liman yap›m› ile ilgili olarak ÇED süreci halen devam ederken, bu inflaatla do¤rudan ilgisi olmasa da bölgede bir yandan da yol geniflletme çal›flmalar› yap›l›yor.
Liman inflaat›na onay ç›kmas› halinde hem inflaat s›ras›nda hem de iflletme devreye
girdi¤inde bu yollar yo¤un biçimde kullan›lacak.
■ Baflvuru koflullar› ve içeri¤i güç anlafl›lan,
yat›r›mc›lar› teflvikten ziyade cayd›ran 2002
tarih ve 2002/4367 say›l› Teflvik Mevzuat›,
büyük ölçüde sadelefltirilip anlam ve amac›na uygun hale getirildi. A¤ustos’taki karara göre haz›rlanarak 6 Aral›k 2006’da yay›mlanan yeni tebli¤, kalk›nmada öncelikli
yöreler, teknoparklar, endüstri bölgeleri gibi bafll›klar alt›nda belli sektör ve alanlar›
kaps›yor.
Eski mevzuatta, baflta büyükflehir belediye s›n›rlar› içinde kalan ve ‘geliflmifl bölge’ olarak tan›mlanan yerlerde yap›lan yat›r›mlar teflvik kapsam›nda de¤ilken, yeni
tebli¤ ‘geliflmifl bölge’-‘normal bölge’ ayr›m›n› kald›r›yor. Ayr›cal›kl› bölgeler hariç,
büyükflehir bölgeleri de dahil, il ve ilçelerde yap›lacak yat›r›mlar, tebli¤de tan›mlanan
kapsamda de¤erlendirilip Hazine Müsteflarl›¤›’nca uygun bulunursa Teflvik Belgesi’ne
ba¤lanabilecek hâle getiriliyor.
Yeni tebli¤in çevre konusundaki önemli bir yenili¤i çevre yat›r›mlar›n›n özel olarak tan›mlanmas›. Çevre ve Orman Bakanl›¤›’nca s›cak nokta olarak belirlenmifl, acil
önlem gerektiren çevre kirliliklerinin giderilmesi dahil, üretim için hammadde ithalat› gerektirmeyen kat›, s›v›, gaz, tehlikeli at›k
ve yurtiçindeki benzeri her türlü at›¤›n toplanmas›, geri kazan›lmas›, bertaraf edilmesi
teknolojilerine ek olarak, kirlilik kaynaklar›n› önleyici yat›r›mlar çevre yat›r›m› kapsam›na giriyor. ‹kinci önemli yenilikse çevresel etki konusunda. Eski tebli¤de, yat›r›mlar›n çevreye etkilerinin aç›klanmas› yeterliyken, yeni tebli¤ ya olumlu ÇED raporunun
ya da ÇED gerekmedi¤ine dair karar›n bildirimini flart kofluyor.
Yenilenen Teflvik Mevzuat›’n›n, AB
uyum sürecinde çevresel uyum için yat›r›m
maliyeti olarak hesaplanan 70 milyar avronun daha verimli kullan›lmas›nda rol oynamas› bekleniyor. Tebli¤e <http://www.
hazine.gov.tr/mevzuat/teblig_2006_3.pdf>
adresinden ulafl›labiliyor.
MADENC‹L‹K
Millî park›n korunan madenleri
■ Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) Kuzeybat› Anadolu
Bölge Müdürlü¤ü, Ayvac›k'a ba¤l› iki bölgede sekiz y›ld›r süren
ve 2 milyon dolar harcanan alt›n arama çal›flmalar› kapsam›nda
bir rezerve rastland›¤›n› aç›klad›. Sahan›n 2007'de Maden ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü'ne devredilece¤i ve iflletmeye aç›lmas› için ÇED raporu al›naca¤› ifadesi üstüne, 2004 y›l›nda STK’lar
ve belediyelerin bir araya gelerek oluflturdu¤u Troya-‹da Platformu harekete geçti.
1993’ten beri milli park olarak korunan Kaz Da¤lar›’nda
400’den fazla noktada ÇED yap›lmadan sürdürülen alt›n arama
faaliyetlerini elefltiren platform, maden iflletmelerinin ruhsatlar›n›n iptalini ve maden yasas›n›n de¤ifltirilmesini istiyor. Platform
baflkan› Muzaffer Bayraktar’a göre, 2004’te ç›kar›lan 5177 say›l›
Maden Kanunu’nun koruma alanlar›na getirdi¤i müdahele hakk›, Kaz Da¤lar› için ciddi tehlike oluflturuyor. Bayraktar’a göre,
bölgenin do¤al ve kültürel zenginliklerinin tafl›d›¤› turistik ve
ekonomik potansiyel, baflta alt›n olmak üzere aç›lmas› planlanan tüm madenlerin ekonomik getirisinin çok üstünde.
MTA'n›n, Kas›m ay›nda Kaz Da¤lar›’nda alt›n buldu¤una dair haberlerine, "iki büyük alt›n flirketi Kaz Da¤lar›'n›n güneyinde ve kuzeyinde ruhsat sahibiyken, bu haberler, alt›n flirketlerinin lehine kamuoyu oluflturmak ve propaganda yapmak
amac›n› tafl›yor," diyen platform kurucular›ndan Mehmet
Narin’e göre, "asl›nda Bergama ve Eflme'de yaflanan süreç göz
önüne al›nmal›, Kaz Da¤lar›'n›n millî park oldu¤u düflünülüp
çok daha farkl› bir uygulama söz konusu olmal›yd›."
9 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:12
Page 10
KAPAK KONUSU | kentsel ulafl›m
K
Tramvay›n geri dönüflü
Bu y›l hem Budapeflte’de hem de
Varflova’da iflletmeye konan ve dünyada
tramvay tasar›m›n›n yeni standard› haline gelen, daha kolay binilebilen yere
yak›n tramvaylar buna iyi bir örnek. fiubat’ta imzalanan anlaflmayla Varflova,
üretici PESA Bydgoszcz SA’dan 18.8
milyon avroya, her biri 211 yolcu kapasiteli 15 yeni tramvay al›yor. Budapeflte’deki yeni tramvaylar, kentin rayl› sistemine çok önemli bir katk› sa¤l›yor.
Belediye 2003’te, Siemens Ulaflt›rma Sistemleri ve Kiepe Elektrik ile, de¤eri 13
milyon avroyu aflan 40 adet tramvay
için anlaflma imzalam›flt›. Siemens’ten
al›nan bilgiye göre, toplam uzunlu¤u 54
metreye ulaflan bu alt› vagonluk tafl›t,
dünyan›n en yo¤un tramvay güzergâh›
olan Budapeflte Büyük Ring Hatt›’nda,
dünyan›n en uzun tramvay› olacak. 350
yolcu kapasiteli bu mucize tafl›t›n deneme sürüflünde, mevcut elektrik kablolar›yla uyuflmazl›k gibi teknik sorunlar ortaya ç›kt›. Bu pürüzler, Green Horizon
bask›ya girerken hâlâ çözülmeye çal›fl›l›yordu.
Tramvaylardaki bu geliflmeler sürdürülebilirlik yanl›lar›n› yüreklendiriyor;
çünkü bunlar AB yolundaki ülkelerin Bat›l› komflular›na nazaran bilinçli davrand›klar›n›n çarp›c› bir göstergesi. ‹kinci
Dünya Savafl›’ndan sonra, Los Angeles’tan Londra ve Paris’e, sanayileflmifl
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 10
dünyan›n bütün flehirleri, otomobillere
yer açmak için o zaman›n bir hayli geliflkin tramvay a¤lar›n› ortadan kald›rd›. Bugün müzminleflmifl kirlilik, çarp›k kentleflme ve trafik keflmekefliyle karfl› karfl›ya kal›nca, –yaklaflan petrol krizinden
söz etmiyoruz bile- yöneticilere, piflmanl›ktan baflka seçenek kalm›yor. Frans›z
baflkenti, büyük bir çaba ve yat›r›mla
tramvaylar› geri getirme u¤rafl›nda.
Toplumdan artan destek
Aralar›nda Prag ile Polonya’n›n Krakow, Katowice, Poznan ve Wroclaw flehirlerinin de bulundu¤u Orta ve Do¤u
Avrupa flehirleri ise, tramvay sistemlerini
korumakla kalmay›p son dönemde
önemli iyilefltirmeler de yapt›. Varflova
Teknoloji Üniversitesi’nden Andrzej
Brzezinski ve Wojciech Suchorzewski’nin yapt›¤› bir çal›flmaya göre, Polonya’da tramvaylara ilginin artmas›, otomobil sevdas›n›n azalmas›yla koflut.
1990-2003 döneminde Varflova’da otomobil sahipli¤inin bin kiflide 282’den
430’a ç›kmas›na karfl›n, tam aksi bir e¤ilimle, tramvaylara otomobillerden daha
fazla öncelik verilmesi görüflünün güçlendi¤i görüldü. Arka arkaya yap›lan anketlerde Varflova sakinlerine, trafikte
otomobillerden çok tramvaylara öncelik
verip vermeyecekleri soruldu. 1993’te
yan›t verenlerin %64’ü “evet,” derken,
1998’de bu oran %66’ya ç›kt›. fiafl›rt›c›
olan, otomobil sahiplerinin bile tramvaylar› daha çok destekler hale gelmesi
idi; (1993’te %59, 2003’te %61).
Benzer biçimde, Studio Metropolitana’n›n 2004’te Budapeflte’de yapt›¤› bir
kamuoyu araflt›rmas›, kent sakinlerini can›ndan bezdiren en önemli sorunun trafik ve keflmekefl oldu¤unu ortaya koydu;
(kald›r›mlardaki köpek pislikleri ikinci s›radayd›). Odak grup tart›flmalar› ise, Budapeflteliler’in ço¤unun ‘otomobile göre
çevre dostu, rahat ve daha modern bir
seçene¤e’ özlem duydu¤unu gösterdi.
Transman’›n 2001’de yapt›¤› ankette de,
trafik s›k›fl›kl›¤›na çare olarak en çok sunulan öneri, toplu tafl›maya yat›r›m yapmak olmufltu.
Bu düflünceler yaln›zca lâfta kalm›yor, ifl de yap›l›yor; en az›ndan baz› flehirlerde.
Varflova’da otomobil ç›lg›nl›¤› doruk noktas›na ulaflt› ama birkaç y›ld›r yavafl bir düflüfl yafl›yor. fiehrin Karayollar› ve Toplu Tafl›ma Dairesi’nden al›nan
verilere göre, yaya yap›lmayan yolculuklarda otomobilin
oran›
1993’te
29.2 iken, 1998’de
32.9’a yükseldi; ancak 2005’e gelindi¤inde, 28.9’a geriledi. Ayn›
dönemde toplu tafl›ma
pay› %69.6’dan %66’ya düflerken, kararl› bir biçimde
yeniden %69.6’ya ç›kt›. Motorlu
tafl›t bollu¤una ra¤men, Prag da
toplu tafl›mada art›fl yaflayan kentlerden. Say›lara göre, toplu tafl›ma
kullan›m› on y›ll›k bir düflüflten
▼
omünizm sonras› Avrupas›’nda
sürdürülebilir ulafl›m›n önündeki
en tehlikeli engellerden biri hâlâ
ra¤bet gören flu görüfl: ‘otomobiller refah ve özgürlük simgesidir, toplu tafl›maysa, yeni küresel ekonomiye ayak
uyduramayanlar›n can simididir’.
Greenways (Yeflil yollar) adl› flehirleraras› turistik güzergâhlar› gelifltirmeye
çal›flanlardan biri olan Çek eylemci Daniel Mourek’e göre, “toplu tafl›ma bir
‘sosyal yard›m’, yani yoksullara,
engellilere ve d›fllanm›fllara
devletin deste¤i gibi görülüyor.”
Bu anlay›fl, kiflisel refah›n art›fl›yla
birlikte otomobil kullan›m›nda büyük bir patlamaya neden olurken, özellikle büyük flehirlerin ‘solu¤u kesiliyor’. REC’in yeni bir
raporuna göre otomobil sat›fllar›nda son on y›ldaki art›fl, ‘eski’
AB’de %20 iken, Orta ve Do¤u Avrupa’da yaklafl›k %65’e ulaflt›. Belediyeden al›nan bilgiye göre, her 1,000
kifliye 510 otomobil düflen Prag, yeni
Avrupa bir yana, tüm Avrupa’da kifli bafl›na en çok otomobil düflen kent ünvan›na sahip.
Ancak bu zihniyetin de¤iflti¤ine dair
iflaretler de var. Farkl› kentlerde yürütülen kamuoyu araflt›rmalar›, insanlar›n,
müzmin hale gelen trafik s›k›fl›kl›¤›n›n bireysel ulafl›m› ciddi olarak engelledi¤ini
farketmeye bafllad›¤›n› gösteriyor. Büyük
kentlerden baz›lar›, toplu tafl›maya kapsaml› yat›r›mlar yaparak bu soruna çözüm getirme yolunda.
Raya
Trafik sorununun Bat
Orta ve Do¤u Avrupa’
kültür olmad›¤›n› anl
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:12
Page 11
kentsel ulafl›m | KAPAK KONUSU
HIZLI ULAfiIM: Budapeflte’nin Bela Bartok caddesinde
uygulanan yenileme projesi, yeni tramvay duraklar›n›,
tabelalar› ve peronlar› kaps›yor.
görüntü www.sxc.hu arflivinden al›nm›flt›r.
a dönüfl
Bat› düzeyine ulaflmas›, hatta daha da kötüleflmesiyle birlikte
pa’daki büyük flehirlerin sakinleri, otomobilin övünülecek bir
anl›yor. Kentler flimdi sürdürülebilir ulafl›m aray›fl›nda.
Greg Spencer
11 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:12
Page 12
DANIEL MOUREK
▼
KAPAK KONUSU | kentsel ulafl›m
¤er biçimde art›r›ld›. fiehrin toplu tafl›ma flirketi BKV’de çal›flan Mate
Bakcsi’ye göre, gecelik
yolcu say›s›n› neredeyse iki kat›na ç›karan bu son giriflim,
(hafta sonlar› gecelik
yolcu say›s› 56,000’e
ulaflt›) ‘toplu tafl›may› tercih edenlerden, gece otobüslerinin s›klaflt›r›l›p iyilefltirilmesi yönünde gelen talepler’ üstüne uyguland›.
Kentsel ve Banliyö Toplu
Tafl›ma Derne¤i (VEKE), lobinin
önde gelen destekçisiydi. Bu
yurttafl giriflimi, taleplerini do¤rudan do¤ruya BKV’ye ileterek ve gece otobüslerinin güzergâhlar›n y›llar
öncesinin nüfus yap›s›na dayand›¤›na
dikkat çekerek ifle bafllad›. BKV’n›n kay›ts›zl›¤› üzerine VEKE de flirket yönetimi yerine Belediye Meclisi’nin kap›s›n›
çald› ve öneriyi kabul ettirdi. Ek güzergâhlar ve daha yeni araçlar sunan yeni
hizmetler, bal›k istifi giden, çoklukla içkili yolcular›n, pek de albenili olmayan
“‹stifra Y›ld›z›” ad›n› takt›¤› eski 6E otobüslerindekinden çok daha konforlu bir
yolculuk imkân› da sa¤lad›.
Bakcsi, “amac›m›z toplu tafl›man›n pay›n› korumak, hatta bunu art›rmak,” diyor. “Ulafl›m a¤›n›n karmafl›kl›¤› ve malî
zorluklar yüzünden gündüz seferlerinde
büyük bir de¤ifliklik yapmam›z flu anda
mümkün de¤il, ancak küçük de olsa at›lan her ad›m bu geliflmeye hizmet ediyor.”
‹K‹ SEÇENEK: Pragl› sürücüler, güvenle bisiklete binerken (üstte), Budapeflte’nin gece yolcular› da,
iyilefltirilen otobüs seferleri sayesinde daha h›zl› ve daha konforlu yolculuk ediyor.
sonra 1998’den beri yükseliflte. Bu arada
toplu tafl›man›n görünürdeki pay›, –yani
kiflisel ulafl›m› kullananlara k›yasla otobüs, tramvay ya da metro kullananlar›n
oran›– 2001’den beri hiç de¤iflmedi. Prag
fiehir Planc›s› Zajicek Jakub’a göre, Prag
flehir merkezinde tek kelimeyle otomobil koyacak yer kalmad›.
“Kimilerinin toplu tafl›may› seçme sebebi, otomobillerine park yeri bulamamalar›,” diyor Jakub; öte yandan biletlerin ucuz olmas›n›n da büyük avantaj oldu¤unu belirtiyor.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 12
Somut ad›mlar
Orta ve Do¤u Avrupa Bankwatch’a
göre Budapeflte’de toplu tafl›man›n pay›
1991-1995 aras›nda %6 azald›; ancak pazar pay›, flehir içindeki motorlu yolculuklar›n yaklafl›k %60’›nda sabitlenmeye bafllad›. 2006’n›n seçim y›l› olmas› nedeniyle,
belediye baflkanl›¤› toplu tafl›may› daha
cazip hale getirmek için birkaç giriflimde
bulundu. Yere yak›n yeni tramvaylar›n yan› s›ra, flehrin do¤u-bat› eksenindeki ana
metro hatt›n›n istasyonlar› yenilenmeye
bafllad› ve gece otobüs seferleri kayda de-
Asl›nda ulaflt›rma yüneticileri de, bu
tür iyilefltirmelerin serbest piyasa ça¤›nda müflteri çekmek için çok önem tafl›d›¤›n›n fark›nda. Bundan y›llar önce,
evsizlerin metro istasyonlar›nda yat›p
kalkmalar›n› önlemek için BKV’nin güvenlik görevlileri tutmas› büyük bir
ilerleme olarak görülmüfltü. Bu y›l
ise, Londra’da otomobil kaynakl› s›k›fl›kl›¤› önlemeyi amaçlayan ve devrimsel nitelikteki
‘ücretli yol’a benzer bir uygulamay› aç›k aç›k tart›flm›fl
olmas›, Budapeflte’nin geldi¤i
noktan›n bir ölçütü. Asl›nda
günümüz piyasas› daha iddial›
–ve kaç›n›lmaz olarak pahal›- önlemler almaya zorluyor bizi.
“Ancak Komünizm’in çökmesinden sonra insanlar toplu tafl›man›n eksikliklerini ayr›msamaya bafllad›, daha
önce böyle bir fley akla bile gelmezdi,”
diyor Prag fiehir Planc›s› Jakub. Bugün
flehir sakinlerinin seçme flans›n›n ve daha
büyük beklentilerinin oldu¤unu söylüyor.
“S›k›fl›k olmayan yollarda, h›z, esneklik
ve konfor aç›s›ndan, toplu tafl›ma otomobillerin eline su dökemez.”
Prag ulafl›m konusunda cesur ad›mlar
at›yor. Belediye Baflkanl›¤›, 1996’da benimsenen ve bütün kentsel ulafl›m biçimlerini iliflkilendirecek Prag Entegre Transit
plan›n› uygulamaya bafllad›. ‹lk önemler
aras›nda flunlar var:
▼
ATTILA BOLTRESZ
Artan beklentiler
Devam› sayfa 16’da
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:12
Page 13
kentsel ulafl›m | KAPAK KONUSU
Gelifligüzel büyüme sonucu, sürdürülebilirlikten uzak banliyöler
büyük kentleri kuflat›yor. Do¤ru arazi kullan›m› ve ulafl›m
politikalar›yla bu sorun çözülebilir ve kent yaflam› yeniden cazip
k›l›nabilir.
Banliyöye götüren yol
Todd Schenk
itlelere yönelik ürünlerle dolu dev
ma¤azalar, herkese bir otomobil,
bahçeli genifl evler ve iki otomobillik garajlar... Amerikan rüyas›...
Orta Avrupal›lar’›n ço¤unun hayâli iflte
buydu; ama 2006’da çok az› bunu baflarabilmifl durumda. Büyük al›flverifl merkezleri flehirleri kuflatm›fl durumda, otomobil sat›fllar› f›rl›yor ve kentten kaç›p banliyölere
yerleflen insan say›s› gün geçtikçe art›yor.
Birleflmifl Milletler Çevre Program›’n›n
(UNEP) Küresel Çevreye Bak›fl raporuna
göre, “ekonomik olarak geliflen üst ve orta s›n›f›n kent d›fl›nda müstakil ev ald›¤›
ve otomobil kulland›¤› Orta ve Do¤u Avrupa kentlerinde banliyöler de büyüyor”.
Banliyöleflme, hem yaflam hem de
ulafl›m tarz›n› büyük ölçüde etkiliyor.
Ulafl›m ve Kalk›nma Politikalar› Enstitüsü
<www.itdp.org>, Avrupa Programlar›
Direktörü Yaakov Garb, hipermarket
egemenli¤iyle birlikte Prag’da de¤iflen
al›flverifl davran›fl› üstüne yapt›¤› araflt›rmas›nda, al›flveriflte özel otomobil kullan›m›n›n önemli ölçüde artt›¤›n› ortaya
koydu. “Hipermarket al›flveriflinde [toplu]
tafl›ma çok azal›rken, yaya ulafl›m› neredeyse tamamen ortadan kalkt›,” diyor
Garb. “Al›flverifl için yap›lan yolculuklar›n
say›s› azald› gerçi, ancak motorlu tafl›tlarla yap›lan yolculuk say›s›nda büyük art›fl
oldu.”
Banliyö sakinleri genellikle otomobil
kullan›yor. Öncelikle, mesafelerin uzakl›¤›, yürümeyi ya da bisiklet kullanmay›
zorlaflt›r›yor. Toplu tafl›ma a¤lar› yetersiz
kal›nca yerlerini yeni ulafl›m biçimleri al›yor. Birçok ülke, karayollar›na daha çok
a¤›rl›k veriyor. Ayr›ca, kültürümüz otomobili itibar ve özgürlük simgesi görüp
göklere ç›kar›yor. CEE Bankwatch izleme
grubuna göre, 2000 ilâ 2006 aras›nda AB
Yap›sal Fonlar› ile ulafl›ma yap›lan yat›r›mlar›n %50’si karayollar›na ve otoyollara harcan›rken, yaln›zca %29’u demiryollar›na harcand›.
Bu neredeyse topyekün özel otomobil ç›lg›nl›¤›, çevreye de zararl›. REC’in ifl
dünyas› ve çevre uzman› Robert Nemeskeri’ye göre, “Orta ve Do¤u Avrupa’n›n
birçok flehrindeki kirlili¤in en büyük nedeni egzost gazlar›. Benzen ve benzol gibi de¤iflken organik bilefliklerden; ozon,
karbonmonoksit, sülfür oksit, nitrojen
oksit, kurflun ve di¤er a¤›r metaller gibi
fotokimyasallardan; toz ve is gibi çeflitli
taneciklerden oluflan egzost sal›mlar› sa¤l›¤a zarar verebiliyor.” Otomobiller, iklim
K
de¤iflikli¤ine yol açan sera gazlar›ndan
biri olan karbondioksitin de bafl kaynaklar›ndan.
Otomobillerin yayg›nlaflmas›n›n, tar›msal ve do¤al alanlar›n yerleflim yerine
dönüfltürülerek istilâ edilmesi gibi ilk bak›flta görülmeyen, daha dolayl› etkileri de
var. Bu da, g›da-hammadde üretimi, e¤lence-dinlence ve at›k depolama gibi di¤er ihtiyaçlara ayr›lan sahalar›n daralmas›na yol aç›yor.
Bu sorunu çözmek için önce banliyöleflmenin niçin bafllad›¤›n› anlamak gerekiyor. ‹lginç bir biçimde, Garb’a göre,
“Orta Avrupa ülkelerindeki siyasî dönüflümün hemen ard›ndan görülen banliyöleflme, al›flveriflin eski kent merkezinden
h›zla ç›k›fl› biçiminde oldu.” Bu, tipik olarak konut sektörünün etkisiyle banliyöleflen Bat›’dan farkl›yd›. “Orta Avrupa’n›n
derli toplu kentleri, flehir içinde mükemmelen iflleyen toplu tafl›mas› ve a¤›rl›kl›
olarak kentlilerden oluflan tüketici kitlesi,
yeni ma¤aza ve ifl yerlerinin merkezî
noktalarda aç›lmas› için yeterli birer nedendi… [ancak] sosyalizm sonras›nda flehirdeki emlâk ve planlama süreçleri, büyük ve ça¤c›l al›flverifl merkezlerinin kent
merkezinde hatta merkeze nispeten ya-
Budapeflte
Budapeflte’nin banliyöleri (Pest K›rsal›)
Prag
Prag’›n banliyöleri (Stradocesky Bölgesi)
Orta ve Do¤u Avrupa’daki birçok kentin nüfusu, 1990’lar›n bafl›ndaki de¤iflimden sonra
ya azald› ya da sabit kald›. Öte yandan banliyölerde yaflanan nüfus patlamas›, kent
merkezinden uzaklaflman›n göstergesi oldu.
Kentsel büyümenin büyük bölümünün eski
merkezî bölgelerde de¤il de yeni yeni geliflen, düflük yo¤unluklu alanlarda gerçekleflmesi sorunu daha da derinlefltirdi.
k›n yerlerde bile kurulmas›n› imkâns›z
k›ld›,” diyor Garb.
Kent d›fl›nda aç›lan hipermarketleri,
tipik bir biçimde civar köylerin yeflil alanlar› ya da el de¤memifl yerlerindeki yeni
yap›laflma projeleri izledi. Budapeflte yak›nlar›nda bulunan ve 2005’te resmen flehir ünvan› verilen Erd, buna iyi bir örnek.
Erd’in nüfusu 1991 ve 2001 y›l› nüfus say›mlar›na göre %30.6 oran›nda art›fl gösterdi.
fiehir d›fl›na tafl›nman›n say›s›z nedeni var; bunlar aras›nda daha temiz hava,
daha ferah ortam, müstakil evler, daha
güvenli sokaklar ve daha net mülkiyet
haklar› bulunuyor. Yeni karayolu ba¤lant›lar› ve otomobil sat›n alman›n kolaylaflmas› da bu e¤ilimi destekliyor.
Planc›lar ve siyasiler, yeni altyap› kurarak, çevre belediyelerdeki vergi oranlar›n› düflük tutarak, yeni yerleflimlerdeki
imar ifllemlerini kolaylaflt›rarak banliyöleflmeyi ve otomobil ba¤›ml›l›¤›n› h›zland›rd›; oysa bunun önüne geçilebilirdi.
Birçok Bat› Avrupa ülkesi, kentlerini koruyup banliyöleflmeyi engelledi. Garb
flöyle devam ediyor; “imar planlamas›,
al›flverifl ve ifl yerlerinin, flehir merkezinde ya da flehrin her türlü ulafl›m arac›yla
kolayca eriflilebilecek bölgelerinde kalmas›n› sa¤lad›. Buna ek olarak, küçük
perakendecilere karfl› rekabeti azaltmak
için, yeni al›flverifl merkezlerinin azami
büyüklü¤üne, sat›lan ürünlerin türüne ve
hatta aç›l›fl saatlerine bile s›n›rlamalar getirdi.”
Yeflil alanlarda yap›laflmaya konan k›s›tlamalar ve imar koflullar›n›n yan› s›ra,
evlerde kanalizasyon ba¤lant›s› zorunlulu¤u gibi çevresel düzenlemeler de konut
sektörünün patlamas›n› engelledi.
Orta Avrupa’daki baz› flehirler, merkezden d›fla do¤ru giden bu yay›lmay›
önlemek için harekete geçti bile. Ludek
Sykora, Prag’› inceledi¤i araflt›rmas›nda
flöyle diyor: “1990’lar›n ilk yar›s›nda banliyölerdeki müstakil evlere yönelik bafllang›çta tek yönlü olan e¤ilimin ard›ndan, bugün kat mülkiyetli apartman dairelerine ve özellikle yabanc›lar›n talebiyle de¤er kazanmaya bafllayan tarihi mahallelerdeki yenilenmifl dairelere artan
bir ilgi söz konusu.”
Asl›nda flehirler banliyölere karfl› cazip alternatifler sunabilir. Planc›lar ve siyasiler flehirleri temizleyerek, etkin bir
toplu tafl›maya, bisiklet kullan›m›na ve
yürümeye destek vererek, özel otomobil
kullan›m›n› ise cazip olmaktan ç›kararak
bu konuda önemli bir rol oynayabilir.
Garb’›n da dikkat çekti¤i gibi, birçok Orta Avrupa flehrinde yeterince ya da hiç
kullan›lmayan ve uygun koflullarda gelifltirilebilecek alanlar var.
Kentlerin sürdürülebilirli¤i sorgulan›yor, ancak banliyöler de pek iç aç›c› durumda de¤il. Az tahribat b›rakarak yaflanabilir toplumlar gelifltirmek bütün kentler gibi, Do¤u Avrupa kentlerinin de çözmesi gereken bir sorun.
Todd Schenk, REC’in STK Destek Program›’nda
proje yöneticisi.
Kaynak: Tablolar, ilgili flehirlerin belediyelerinden al›nan
verilere dayanmaktad›r.
13 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:13
Page 14
KAPAK KONUSU | kentsel ulafl›m
Mega kentlerin ya da büyük Anadolu kentlerinin yaflad›¤› ulafl›m sorunlar› ve gelifltirdi¤i çözümler,
Anadolu’nun di¤er büyük kentleri için örnek olabilir.
Ulafl›mda toplu çözümler
Nafiz Güder, Mehmet Ali Üzelgün
yfle Karakufl, her sabah ‹stanbul
Ayaza¤a’daki evinden bir otobüsle 4. Levent metro istasyonuna gidiyor. Burada, -flimdilik sadece alt› dura¤› bulunan- metroya binerek Taksim’e var›yor. Taksim’deki istasyondan d›flar› ç›kmadan, Taksim ile Bo¤az k›y›s›ndaki Kabatafl aras›ndaki s›rt› do¤rudan katetmek üzere yeralt›nda infla edilen ve 2006
y›l›nda hizmete giren kablolu (funiküler)
metro dura¤›na geçiyor, Karaköy-Galata
aras›ndaki tarihi Tünel’in ça¤c›l uygulamas› olan bu araçla iki dakikada Kabatafl’a
iniyor. Kalk›fl istasyonu Kabatafl’ta bulunan tramvay da, Karaköy’e do¤ru uzanan
ve ço¤unlukla s›k›fl›k olan Meclis-i Mebusan Caddesi’nin ortas›ndaki ray üstünden
Ayfle Karakufl’u h›zl› ve rahat bir biçimde
Eminönü’ndeki iflyerine ulaflt›r›yor.
Ayfle Karakufl’un otomobili yok, bu
yüzden toplu tafl›ma araçlar› kendisi için
ilk çözüm. E¤er otomobili olsayd› ve pek
çok otomobil sahibinin yapt›¤› gibi bu yolu kendi arac›yla gitmeyi seçseydi, Ayaza¤a ile Eminönü aras›ndaki bu yaklafl›k 11
km’lik mesafeyi kat etmesi, ortalama yo¤unluklu bir trafikte 1-1.5 saat sürebilirdi.
Harcad›¤› yak›t maliyetine ve trafikte yaflayaca¤› gerginli¤e ek olarak, bu yolculu¤un zaman kayb› ve çevre kirlili¤i gibi unsurlar› kapsayan d›flsal maliyeti yaklafl›k 5
YTL olacakt›.
Oysa bir otobüs, biri yeralt› di¤eri yerüstü olmak üzere iki rayl› tafl›t, bir de
kablolu tünel ile ayn› mesafeyi katetmesi,
seferlerin s›k oldu¤u ve beklemeden aktarma yap›lan ifllek saatlerde 35 dakikaya
s›¤abiliyor. Üstelik ‹ETT’nin 1995’te uygulamaya koydu¤u ve kentsel ulafl›m konusunda dünyadaki en baflar›l› uygulamalardan biri olarak görülen Ak›ll› Bilet’in (Akbil), 2006’da süresi 1.5 saate ç›kar›lan ücretsiz aktarma
uygulamas› sayesinde, dört
araçl›k bu güzergâh, toplam 2.6 YTL ödenerek
gidilebiliyor.
Ayfle Karakufl’un iflyeri, ‹stanbul’un Anadolu
yakas›nda olsayd› da, birbiriyle ba¤lant›l› çal›flan ve ayn›
ödeme sistemlerini kullanan tafl›tlar sayesinde rahatl›kla yolculuk edebilecekti. Örne¤in Kabatafl’ta tramvaya
binmek yerine, iskeleye gidip, (bir deniz
flehri olan ‹stanbul’un bu özelli¤ini olabildi¤ince de¤erlendirmeye çal›flan) ‹stanbul
Deniz Otobüsleri’nin (‹DO) flehir hatlar›
vapuruna binerek 18 dakikada Kad›köy’e
geçebilirdi.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 14
AL‹ GÜDER
A
‹ETT otobüsleriyle bir günde yaklafl›k 1.7 milyon, bir y›lda yaklafl›k 500 milyon yolculuk yap›l›yor.
Türkiye’nin en büyük flehri olan ‹stanbul, trafik sorununun muhtemelen en yo¤un yafland›¤› kent olman›n yan› s›ra, bu
konudaki çözümlerin de en fazla ve 16
ulafl›m türüyle en çeflitli oldu¤u bir kent.
Üstelik, hâlâ yetersizlikleri olmakla birlikte, sunulan bu seçenekler yaln›zca Türkiye için de¤il pek çok Orta ve Do¤u Avrupa kenti için de öncü bir nitelik tafl›yor. ‹stanbul’un yan› s›ra baflka kentlerimiz de,
sorunu henüz müzminleflmedi¤i aflamalarda ele al›p, toplu tafl›ma çözümleri gelifltiriyor.
Örne¤in Konya, trafi¤in henüz sorun
olmad›¤› 1992’de iflletmeye aç›lan ve
2003’te büyütülen iki tramvay hatt›yla kent
içindeki ulafl›m ihtiyac›na sürdürülebilir
bir seçenek sunuyor. Konya Büyükflehir
Belediyesi Rayl› Sistem Daire Baflkanl›¤›,
tramvaylar›n ihtiyac› olan tüm cihazlar›
kendi atölyelerinde üreterek para ve zaman tasarrufu da sa¤l›yor. Konya’n›n Anadolu kentleri içinde dikkat çeken bu öngörülü uygulamas›, çeflitli ülkelerden 46
tramvay dostunun 2005 Mart’›nda Konya’y› ve rayl› sistemi ziyaret etmesine vesile olmufltu. Konya, otomobil d›fl›nda bireysel ulafl›m seçenekleri isteyenlere de
çözüm sunuyor. Konya Büyükflehir Belediye Baflkan› Tahir Akyürek’in ifadesiyle,
“Türkiye’nin en çok bisikletine sahip kenti olan Konya’da”, ilk defa uzun mesafeli
ve kesintisiz bisiklet yolu oluflturulmas›
çal›flmalar› 2005 y›l›nda bafllad›.
‘Her geçen gün artan araç say›s›na paralel olarak, büyük bina istimlâklerinin yap›larak caddelerin geniflletilemeyece¤ini
göz önüne alan ve araçlar›n de¤il insanlar›n bir yerden bir yere ulaflt›r›lmas› gerçe¤ini’ benimseyen Eskiflehir Büyükflehir
Belediyesi, rayl› sistem konusunda öngörüyle ad›m atan bir baflka flehir. Kent içi
toplu tafl›ma hizmeti, 20 hatta 211 minibüsün yan› s›ra, iki hattaki 18 tramvay,
104 özel halk otobüsü, 31 Esulafl ve 14 belediye otobüsü ile veriliyor. Yine elektronik ak›ll› bilet sistemi sayesinde Eskiflehirliler, tramvaydan otobüse, otobüsten tramvaya ek bir bedel ödemeden aktarma yapabiliyor. Bir zamanlar herkesin otomobiliyle istedi¤i yere gidebildi¤i, ancak bundan bir kaç y›l önce ciddi t›kan›kl›k sorunu ile karfl› karfl›ya kalan Eskiflehir merkezinin birkaç y›l arayla çekilmifl görüntüleri, rayl› sistemin yaratt›¤› fark› çarp›c› bir
biçimde göz önüne seriyor.
Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi, bu
fark› sadece görüntüde b›rakmay›p say›sal
verilerle de pekifltiriyor. Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi’nin ‹nternet sitesinde verilen bilgiye göre, Büyükflehir Belediyesi,
Birleflmifl Milletler Kalk›nma Teflkilât›, AB
ve ‹çiflleri Bakanl›¤›’n›n Ekim 2006’da Eskiflehir’de yürüttü¤ü Eskiflehir Vatandafl
Memnuniyeti Anketi’nin sonuçlar›, Eskiflehirliler’in rayl› sistem hakk›ndaki düflüncesini yans›t›yor. Ulafl›m hizmetlerinden
memnuniyet %77 oran›ndayken, tramvay
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:13
Page 15
AL‹ GÜDER
KENT YAfiAMININ PARÇASI: Konya'n›n tramvaylar› (üstte), sohbet ve tart›flma sitelerine konu olacak
derecede Konyal›lar'›n yaflam›na girmifl. ‹stanbul'daki Taksim-4. Levent metro hatt› (altta solda)
ça¤c›l toplu tafl›may› simgelerken, tarihi tramvay da (sa¤da) ‹stiklal Caddesi'nin
ayr›lmaz bir parças›.
belirtirken, 7 Tepeye 7 Tünel gibi a¤›rl›kl›
olarak motorlu tafl›tlara yönelik ulafl›m
projeleri, veya düzenli olarak gündeme
gelen 3. karayolu köprüsü projesi, ‹stanbullular’› da yukar›da an›lan önerileri çözüm
olarak görmeye sevkediyor.
‹stanbul, Ankara gibi mega kentlerin;
ya da Konya ve Eskiflehir gibi büyük
Anadolu kentlerinin yaflad›¤› ulafl›m sorunlar› ve gelifltirdi¤i çözümler, Anadolu’nun
di¤er büyük kentleri için örnek
olabilir. Kentler aras›nda bilgi ve
deneyim aktar›m›n› kolaylaflt›racak platformlar›n oluflturulmas›,
büyümekte
olan
kentlerin
ayn›
hataya düflmemesini ve
sürdürülebilir bir ulafl›m altyap›s›n›n erken aflamalarda gelifltirilmesini sa¤layabilir.
◗
hizmetlerinden duyulan memnuniyet oran›
da %70 civar›nda. Ayr›ca kent sakinlerinin
%42’si, son üç y›lda trafi¤in rahatlad›¤› konusunda hemfikir. 2004’te tramvay›n hizmete girmesinden sonra kent içi trafik
kazalar›nda gözlenen azalma da
bir di¤er bulgu.
Toplu tafl›ma hizmetlerinin yan› s›ra, Eskiflehir
Büyükflehir Belediyesi
Ulafl›m Koordinasyon
Merkezi (UKOME) Halkla
‹liflkiler Daire Baflkan› fiermin fianl›er’in verdi¤i bilgiye
göre, Ulaflt›rma Ana Plan› kapsam›nda bisiklet ve yaya yollar› ile ilgili bir plan da haz›rlanm›fl ve stratejik plan do¤rultusunda uygulanacak.
Hâlen trafik konusundaki yetkilerin
çok say›da kuruma da¤›lm›fl oldu¤u ve trafikte geçirilen zaman›n günün ‘aslî’ bir k›sm› haline geldi¤i bir mega kent olan ‹stanbul’da, çok bafll›l›¤› azaltma yönündeki
önemli bir giriflim 8 Aral›k 2006’da yap›ld›.
Dört bakanl›¤›n kat›l›m›yla toplanan zirve,
müzmin sorunlara hemen çözüm üretemese de, ulafl›m sorununun kapsaml› olarak
ele al›naca¤› yönünde bir umut do¤urdu.
Dahas›, al›flt›¤›m›z yönetim biçiminden
farkl› olarak, valilik, büyükflehir belediyesi
gibi kurumlar›n ‹nternet sitelerinde, ‹stanbullular’›n konuyla ilgili önerilerini 15 Aral›k’a dek iletebilecekleri iletiflim zeminleri
oluflturuldu.
Yine de bu çözüm bulma giriflimi, flimdilik simgesel bir dönüm noktas› niteli¤inde. Zira, yetkililerin ve ankete kat›lan ‹stanbullular’›n çözüm olarak sunduklar› önerilerin bir bölümü yasak ve k›s›tlama temelliyken, di¤er bir bölümü de özel tafl›tlar›n
hareket alan›n› geniflletme yaklafl›m› üstüne kurulu. NTV televizyonunun o günlerde
‹stanbullular’a yöneltti¤i sorulara verilen
yan›tlar›n, ‘caddelerin ve Bo¤az köprülerinin çift katl› yap›lmas›’, ya da ‘önemli
noktalar›n yeralt›ndan tünellerle birbirine
ba¤lanmas›’ gibi otomobil eksenli çözümler içermesi dikkat çekiciydi.
Yerel
yönetimlerin
benimsedi¤i
politikalar kuflkusuz sürdürülebilir bir kentsel ulafl›m hizmetinin sa¤lanmas› için önem
tafl›yor. Ancak ‹TÜ Ulaflt›rma Anabilim
Dal›’ndan Prof. Dr. Haluk Gerçek’e göre,
belediyelerin uygulamalar›, toplumda kentsel ulafl›mla ilgili konularda kafa kar›flt›r›c›
nitelikte. Örne¤in ‹stanbul Büyükflehir
Belediye Baflkan› Kadir Topbafl, “bir flehrin
medeniyet seviyesi o flehirdeki toplu
tafl›ma araçlar›n›n kullan›lma oran›yla do¤rudan ba¤lant›l›d›r” fleklinde düflüncesini
WWW.WOWTURKEY.COM
kentsel ulafl›m | KAPAK KONUSU
Dört kentte bulunan metro hatlar›na iliflkin baz› say›sal bilgiler
Aç›l›fl tarihi
Vagon say›s›
Kapasite
(yolcu / saat)
Ortalama yolcu
say›s› / gün
Hat say›s›
Hat uzunlu¤u
(km)
Sefer s›kl›¤›
(dakika)
Ankara
28 Aral›k 1997
108
70,000
150,000
1
14.6
3-5
Bursa
16 Haziran 2002
48
6,477
97,725
2
17.6
8-12
‹stanbul, Aksaray
‹stanbul, Taksim
3 Eylül 1989
16 Eylül 2000
114
240,000
324,000
2
29
4-10
‹zmir
22 May›s 2000
45
45,000
80,000
1
11.6
5-15
15 | EKIM - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
10-16CoverStory.qxd
30/01/2007
11:13
Page 16
▼
KAPAK KONUSU | kentsel ulafl›m
●
●
●
●
●
hem yeni ticarî merkezlerin hem de
merkezden uzak metro istasyonlar›n›n yak›nlar›na oto parklar infla ederek, “park et ve bin git” sistemlerinin
oluflturulmas›.
88 milyon avroluk Barrandov hatt› da
dahil, ana ulafl›m hatlar›na yeni tramvay ve metro seferleri konmas›.
yeniden yap›land›r›lm›fl bir aktarma
noktas›yla, flehrin kitle ulafl›m a¤›na
ba¤lanacak bir kentsel demiryolu flebekesinin kurulmas›.
engelli yolcular›n tam anlam›yla eriflebilecekleri yeni bir toplu tafl›ma altyap›s›na yönelik bir politika benimsenmesi.
Rus yap›m› ilk metro trenlerinin Siemens trenlerle de¤ifltirilmesinin sürdürülmesi.
EMOTIONS PHOTO COMPETITION
AB yolundaki ülkeler
Bu tür iyilefltirmeler, bölgede ekonomik aç›dan en iyi baflkentlerle s›n›rl› de¤il yaln›zca. Örne¤in Bükrefl’te otobüsleri iflleten RATB flirketi, daha iyi bir hizmet
ve dakik seferler sunabilmek için geliflkin
küresel konumland›rma sistemi (GPS)
teknolojisini kullan›yor. Ayr›ca, RATB ile
Bükrefl’in metrosunu iflleten bir baflka flirket aras›nda uyumlu bir bilet sistemi de
planlan›yor.
Neredeyse her iki kifliden birinin otomobil sahibi oldu¤u Sofya, Komünist dönemden beri yenilenmeyen birkaç tramvay
ve otobüsle idare ediyor. Yolcular, bilet fiyatlar›n›n her y›l artmas›na ra¤men otobüslerin s›zd›ran tavanlar› yüzünden koltuklar› çamur içinde olmas›ndan flikâyetçi.
Bununla birlikte Belediye Baflkanl›¤›,
5 Temmuz’da Ekoloji Komisyonu’nda yap›lan oylamada, bir bisiklet yolu oluflturmaya karar vererek herkesi flafl›rtt›. Yeflil
grup Za Zemiata’n›n önerdi¤i bu plana
göre, flehir, üç y›l içinde 10 bisiklet yolunu kapsayan bir a¤ oluflturacak.
Umut vaadeden bu geliflmelere ra¤men sürdürülebilir ulafl›m yanl›lar› bölgedeki kentlerin önünde kat etmeleri
gereken daha uzun bir yol oldu¤u görüflünde. Mourek’in Prag için birkaç reçetesi var; bunlar aras›nda Berlin’in SBahn hatlar›na ek olarak merkezde bir
rayl› sistemin gelifltirilmesi, flehir merkezini havaalan›na ba¤layan bir demiryolu
hatt›n›n yap›lmas›, (otobüslere özel flerit
ay›rarak) toplu tafl›maya trafikte öncelik
tan›nmas›, ücretli otoparklar›n art›r›lmas› yer al›yor.
“Dünyada otomobil kullan›m›n›n en
fazla oldu¤u ABD’den yeni döndüm, orada yerleflim yerleri d›fl›ndaki her yer ücretli otopark,” diyor Mourek. “Prag’da ise,
flehrin çok küçük bir bölümü böyle.” Ancak Mourek’in k›zd›¤› konu bisiklet kullan›m›yla ilgili. Prag’da bisikletlerin pay›n› %10’a ç›karmay› hedefleyen 1996 plan› k⤛t üstünde kald›. Bu oran, Budapeflte ve Varflova’daki gibi hâlâ %2; bisiklet kullan›m›n›n neredeyse %30’lara vard›¤› Kopenhag gibi örnek bisiklet flehirlerindekinden çok ama çok uzak.
Budapeflte’de Temiz Hava Eylem
Grubu (CAAG) adl› STK, hem yayalar
hem de bisiklet kullan›c›lar› aç›s›ndan,
otomobil trafi¤i yüzünden kötüleflen emniyet ve sa¤l›k koflullar›n› sürekli elefltiriyor. Grup, toplu tafl›man›n hem tafl›ma
kapasitesinin hem de ortalama h›z›n›n
1980’lerin sonundan itibaren önemli ölçüde azald›¤›n› gösteren çal›flmalar› gözler önüne serdi.
CAAG, flehrin yeni altyap›ya yat›r›m
yaparken (planlanan dördüncü metro
hatt› gibi) mevcut a¤lar›n bak›m›n› erteledi¤ine inan›yor. Belediye Baflkan› Gabor
Demszky de k›sa süre önce, “yollar› çukurlu baflkentin belediye baflkan› olarak
an›lmak istemiyorum,” bafll›¤›yla bir dergiye kapak olarak bunu do¤rulad›.
fiehrin var olana sad›k kalmas›n› gerekti¤ini söyleyen CAAG Direktörü Andras Lukacs, Budapeflte’deki ulafl›ma iliflkin bir yaz›s›nda, “mevcut ulafl›m a¤›n›n
iflletilmesi, güvenli¤i,
bak›m-onar›m›, iyilefltirilmesi ve ça¤c›llaflt›r›lmas›na, yeni ve
büyük yat›r›mlara
k›yasla öncelik verilmesi gerekir,”
diyor.
Bir
anlamda,
Orta ve Do¤u Avrupa’n›n tamam› için
do¤ru reçete, var olan›
korumak. Bölgede toplu
ulafl›m›n genel standard› hâlâ çok yüksek. En büyük zorluk, trafik krizine yol açan o Bat› özentili¤ini önlemek.
◗
Avrupa’da sürdürülebilir kentsel
ulafl›ma iliflkin haber, etkinlik, baflar›l›
örnekler ve daha birçok konuyu bulabilece¤iniz Avrupa Yerel Tafl›ma Bilgi
Hizmeti (ELTIS) adl› ‹nternet sitesinin
kapsam›, yeni üye ülkeler ile AB yolundaki ülkeleri de içine alacak biçimde
geniflletildi.
Kapsad›¤› co¤rafya büyüyen site
daha fl›k bir tasar›ma ve daha kolay bir
kullan›ma da kavufltu. ‹çeri¤in büyük
bölümü yak›nda birkaç Orta ve Do¤u
Avrupa dilinde de sunulacak.
ELTIS portal›n›n (www.eltis.org)
yaklafl›m› çok yal›n: ‘elimizde denenmifl ve do¤rulanm›fl çözümler varken,
toplu tafl›ma yetkililerinin tekerle¤i yeniden icad etmesine hiç gerek yok’. ELTIS, Avrupa’daki flehir içi ulafl›ma iliflkin baflar›l› örneklerin ve kazan›lan deneyimlerin ‹nternet ortam›ndaki en genifl derlemesini, kolayca eriflilebilir biçimde sunuyor. Bu derleme, yenilikçi
ulafl›m yönetimi konusunda elde edilen
deneyimlerin anlat›ld›¤› k›sa belgelerden olufluyor. Ele al›nan konular aras›nda bisiklet kullan›m›, toplu tafl›ma,
trafik yönetimi, emniyet, eriflilebilirlik
ve daha birçok konu var.
Kullan›c›lar, çevrimiçi formlar› kullanarak kendi örnek vakalar›n› ve ulafl›mla ilgili etkinlik duyurular›n› paylaflmaya davet ediliyor. En iyi öneriyi
gönderenler, çeflitli flekerlemelerden
oluflan ELTIS paketleri için yap›lan çekilifle kat›lma hakk› kazan›yor.
Daha fazla bilgi almak için <[email protected]> adresinden Gabor Heves
ile ba¤lant› kurabilirsiniz.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 16
Toplu tafl›ma kullan›m›n›n yo¤unlu¤u
Kifli bafl›na düflen
toplu tafl›ma yolculu¤u (2004)
Ulafl›m portal›
iyi örnekleri
tan›t›yor
Bafltaraf›
sayfa 13’te
17-19Insight.qxd
30/01/2007
11:17
Page 17
avrupa birli¤i | MERCEK
Türkiye’nin 7. Çerçeve Program›’na çok daha iyi haz›rlanmas›; ilgili kurulufllar›n
h›zl› ve sistematik hareket ederek baflvuru say›s›n› art›rmas› gerekiyor
AB Çerçeve Programlar› ve
Türkiye
Güzin Arar
A
Tablo: Ülkelerin 6. Çerçeve Program›’na (ÇP) Kat›l›mlar›n›n Nüfus Temelinde K›yaslanmas›
Ülke
AB 25
Almanya
‹spanya
Polonya
‹sveç
Belçika
Finlandiya
Türkiye
Macaristan
Slovakya
1
2
3
(A)
6. ÇP Proje Tekliflerine Kat›l›m1
(C)
Nüfus2
1 Milyon kifliye düflen
6. Çerçeve Program› baflvurusu3
177.139
28.898
15.692
6.612
6.901
6.909
4.094
2.020
3.682
1.560
459.488.400
82.500.000
43.038.000
38.174.000
9.011.000
10.446.000
5.237.000
71.607.500
10.006.000
5.431.000
386
350
365
173
766
661
782
28
368
287
Avrupa Komisyonu’nun “Success Rates in FP6” konulu 4 Kas›m 2005 tarihli Raporu
OECD Main Science and Technology Indicators 2005
EUROSTAT
bafllang›c›ndaki ça¤r›lara etkin kat›l›m›n
önemini art›rmaktad›r.
2006 sonunda tamamlanan 6. Çerçeve
Program›, Türkiye’nin AB’ye üye ülkelerle
eflit koflullar ve haklarla kat›lmaya bafllad›¤›
(Euratom hariç) ilk program olmas› aç›s›ndan da önem tafl›yordu. Türkiye’nin programa yapt›¤› yaklafl›k 225 milyon avro gibi bir
mali katk›n›n akabinde bu programdan ne
kadar yararlanabildi¤i ve bu mali katk›n›n
ne kadar›n›n araflt›rma ve gelifltirme faaliyetleri olarak Türkiye’ye geri döndü¤ü de, kamuoyunda tart›flmalara neden oldu.
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt›rma
Kurumu (TÜB‹TAK) AB Çerçeve Programlar› Türkiye Ulusal Koordinasyon Ofisi’nin
(UKO) ve Avrupa Komisyonu’nun de¤erlendirmesine göre, Türkiye’nin programa
kat›l›m›, ilk proje teklifi ça¤r›lar›n›n aç›lmas›
akabinde yeterince haz›rl›k yap›lamadan
(örne¤in hukukî ve malî altyap› oluflturulmadan, do¤ru konsorsiyumlarla ba¤lant›
kurmadan) gerçekleflmesine karfl›n, çerçeve
programlar›ndaki dört y›ll›k performans›m›za bak›ld›¤›nda, programa kat›l›m sa¤layan
kurulufllar›n etkinli¤inin her y›l artarak sürdü¤ü görülüyor.
Ancak, 6. Çerçeve Program›’na yönelik
olarak kat›l›mc›lar aras›nda, nüfus ve araflt›rmac› temelinde yap›lan k›yaslamal› çal›flman›n verilerine bak›ld›¤›nda (Tablo), Türkiye’nin 6. Çerçeve Program›’ndaki baflar› oran›n›n hâlen di¤er ülkelere göre oldukça düflük oldu¤u gözlenmekte ve bu baflvurular›n
yaklafl›k %80’inin de, ‹stanbul, Ankara, ‹zmir
ve Kocaeli’nden yap›ld›¤› bilinmektedir.
Katk› pay›m›z›n ülkemize geri dönüflü
aç›s›ndan bak›ld›¤›nda ise, Avrupa Komisyonu'nun 4 Kas›m 2005’te yay›mlad›¤› ve
May›s 2005 sonu itibar›yla sonuçlar› içeren,
‘6. Çerçeve Program›’nda Baflar› Oranlar›
Raporu’na göre, içinde ülkemiz kat›l›mc›lar›n›n yer ald›¤› projelerden ülkemize düflen
bütçe miktar› 43 milyon avro oldu. TÜB‹TAK UKO tahminlerine göre bu rakam 2006
sonu itibariyle 60 milyon avro mertebesinde
gerçeklefliyor. Bu da, katk› pay›m›z›n
%32’sine eflde¤er. ‹srail'in çerçeve program›na kat›ld›¤› ilk dönemde %50'ye; Portekiz'in ise %40'a yak›n bir geri dönüfl sa¤lad›¤› düflünüldü¤ünde ve bu rakamlar›n
nüfusa oran› göz önünde bulunduruldu¤unda, Türkiye'nin performans›n›n çok
da yeterli olmad›¤› söylenebilir.
Bu veriler ›fl›¤›nda, Türkiye’nin 2007
Ocak itibariyle bafllayacak olan 7. Çerçeve
Program›’na çok daha haz›rl›kl› kat›l›m sa¤lamas›, baflta KOB‹’ler olmak üzere özel
sektörün, araflt›rma kurulufllar›n›n, STK’lar›n
ve üniversitelerin daha h›zl› ve sistematik
hareket etmek suretiyle baflvuru say›s›n› art›rmas› daha da önem kazan›yor.
6. program›n ç›kt›lar›na ve yeni programla ilgili ayr›nt›l› bilgiye, s›ras›yla,
<www.fpp.org.tr/web/e_dokuman/Cagri_Degerlendirme/fp6-tr-katilim2.01.2004a.pdf> ve <www.fp7.org.tr/> adreslerinden ulafl›labilir.
◗
vrupa Birli¤i (AB) Çerçeve Programlar›, AB’ye üye ülkelerin bilim
ve araflt›rma alan›nda gelifltirdikleri politika ve uygulamalar›n birbirine yak›nlaflt›r›lmas› amac›yla
AB taraf›ndan tasarlanan bir program. ‹lk
kez 1984’te uygulanan ve 2007’de yedincisi
bafllayacak olan AB Çerçeve Programlar›’n›n geneldeki amac›; üye ülkeler, asosye
ülkeler ve aday ülkelerin araflt›rma ve teknoloji gelifltirme kapasitelerini güçlendirmek, böylece ekonomik ve sosyal geliflmeye katk›da bulunmak olarak tan›mlan›yor.
Ancak AB, 1984-2002 aras›nda uygulanan ilk befl programda, hedefine ulaflmakta
yetersiz kald›¤›n› düflünerek, 6. Çerçeve
Program›’n› daha farkl› bir yaklafl›mla kurgulad›. 2010’da dünyan›n en dinamik ve rekabet gücü en yüksek bilgi ekonomisi haline gelmeyi hedefleyen AB, Mart 2000’de
Lizbon’da yap›lan Bakanlar Konseyi Zirvesi
sonunda, Ar-Ge felsefesini Avrupa Araflt›rma Alan› (ERA) bafll›kl› bir proje kapsam›nda planlama karar› ald›. 2002-2006 dönemini kapsayan 16.3 milyar avro bütçeli (Euratom Program› ile birlikte 17.5 milyar avro) 6.
Çerçeve Program› da bu projenin uygulama
gereci olarak tasarland›. Ancak, öngörülen
bütçe, 10 yeni ülkenin tam üye olmas› ve
do¤an ihtiyaçlar sonucu, Euratom hariç 17.9
milyar avroya yükseltildi.
AB Alt›nc› Çerçeve Program’›n bafll›ca
tematik alanlar›, Yaflam Bilimleri, Genom
Bilim ve Sa¤l›k için Biyoteknoloji; Bilgi Toplumu Teknolojileri; Nanoteknoloji ve Nanobilimler, Bilgi Tabanl› Çok Fonksiyonlu Malzemeler, Yeni Üretim Süreçleri ve Araçlar›;
Havac›l›k ve Uzay; G›da Kalitesi ve Güvenli¤i; Sürdürülebilir Kalk›nma, Küresel De¤iflim ve Ekosistemler; Bilgi Temelli Toplumda Yurttafll›k ve Yönetiflim idi.
Önceki çerçeve programlardan farkl›
olarak tasarlanan 6. Çerçeve Program›’nda,
iki yeni uygulama arac›na yer verildi, bunlar: Ar-Ge yönetiminin etkinlefltirilmesi ve
kaynaklar›n verimli kullan›lmas› için tasarlanm›fl, belirli hedeflere uygun olarak yürütülecek ‘Bütünleflik Projeler’ ile; insan gücü
ve fizikî altyap›n›n verimli kullan›m› için,
üniversiteler, araflt›rma merkezleri veya sanayideki mevcut araflt›rma kapasitesinin bütünlefltirildi¤i ve iflbirliklerinin gelifltirildi¤i
‘Mükemmeliyet A¤lar›’d›r.
6. Çerçeve Program›’nda, y›ll›k bütçenin
art›r›lm›fl olmas›na karfl›n, aç›lacak proje
teklif ça¤r› say›s›n›n program bitimine do¤ru azald›¤› gözlendi. Bu olgu, 7. program›n
Güzin Arar, REC Türkiye Hibe Programlar›
Proje Yöneticisi
17 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
17-19Insight.qxd
30/01/2007
11:17
Page 18
MERCEK | söylefli
D›fliflleri Bakanl›¤› Enerji, Su ve Çevre Genel Müdür Yard›mc›s› Mithat Rende,
Avrupa Birli¤i’nin çevre konusunu iyi yönetemedi¤ini, Türkiye’ye yaklafl›m›nda
toplumun duyarl›l›¤›n› dikkate alamad›¤›n› düflünüyor
Müzakere sürecinde
Türkiye perspektifi
Güzin Arar, Yeflim Ça¤layan
Enerjide birçok ülkenin d›fla ba¤›ml›l›¤› art›yor. Sosyal ve ekonomik kalk›nma, genç nüfus nedeniyle Türkiye’nin
enerji tüketim gereksinimi de %6-7 gibi
bir h›zla art›yor. Ciddi miktarda enerji
ürünü ithal eden Türkiye’nin d›fla ba¤›ml›l›¤› çok yüksek, ama do¤al gaz ve
petrole ba¤›ml›l›¤›n artmamas› önemli.
Uzun vadede Türkiye enerji çeflitlili¤indeki kar›fl›m›n› daha sa¤l›kl› k›lmal›.
Do¤al gaz ve petrolün yan› s›ra Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynaklar›na
a¤›rl›k vermesi gerek. Temiz teknolojiler
sayesinde linyit rezervlerimizin; hidro
enerji, günefl ve rüzgâr enerjisi potansiyelimizin daha etkin kullan›lmas› gerekir. Enerji kaynaklar› karmas›nda nükleer enerjinin 2020’ye dek %5-6 pay› olmas› gerekti¤ini düflünüyoruz.
Daha sürdürülebilir ve daha ucuz
kaynaklar› de¤erlendirirken bir yandan
da enerji verimlili¤ine önem vermeliyiz;
nitekim bu sene Enerji Görünüm Raporu 2000‘de (Energy Outlook 2000) ifllenen konulardan biri budur.
Bir baflka gerçek, AB müktesebat›n›
tam olarak uygulad›¤›m›zda, AB standardlar›n› yakalamak için çevresel kayg›lar› da göz önüne almam›z gere¤idir.
Daha çok enerji santrali kurmak, daha
çok enerji üretmek yerine –ki bunlar
çok pahal›d›r- enerji verimlili¤i çok daha
az masrafla sa¤lanabilir. Enerji verimlili¤i yasas› TBMM’de görüflülüyor; daha
önce de yenilenebilir enerji yasas› kabul
edildi.
Su kaynaklar› aç›s›ndan kritik bir bölgedeyiz, bunun bir ulusal güvenlik yönü de var. Çevre ve güvenlik aç›s›ndan,
Türkiye'deki su kaynaklar›n›n ve havzalar›n yönetimi için öncelikle yap›lmas› gerekenler neler ?
Sürdürülebilir kalk›nma ve yoksullukla mücadele için su ve elektri¤i makûl fiyatlarla sa¤lamak tüm ülkelerin
önceli¤idir. Ancak ne Bat› Avrupal›lar’›n
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 18
YEfi‹M ÇA⁄LAYAN
Türkiye’nin enerji talebi art›yor. Gelecek 30-40 y›lda kalk›nman›n sa¤lanmas›, d›fla ba¤›ml›l›¤›n en aza indirilmesi, çevre dostu, temiz ve yenilenebilir bir enerji üretiminin gelifltirilmesi
için, Türkiye’nin enerji politikas› ne
tür yaklafl›mlar› içermeli?
ne de Amerikal›lar’›n havza yönetimi
konusunda henüz istedikleri yere geldi¤ini sanm›yorum. Nehirlerde kirlilik sürüyor, nitrat oran› yüksek. fiehirli, sanayici hidro enerjici ve çiftçi aras›nda suyun kullan›m› için rekabet var.
Su kaynaklar›m›z›n zengin oldu¤u
kan›s› yanl›fl; su zengini de de¤iliz; sular›n bölgesel da¤›l›m› da eflit de¤il.
Türkiye gibi yar› kurak ve kurak bölgelerde yaln›z hidro enerji için de¤il, öncelikle güvenli içme suyu için, sonra da
sa¤l›k (sanitasyon) için barajlar flart. Su
altyap›m›z› hem enerji üretimi hem de
suyu depolamak için kullanmay› hedefliyoruz.
AB standardlar›n› yakalamak için finansman gerekli. AB ülkeleri, özellikle
sonradan üye olanlar bu standardlara
kendi paralar›yla de¤il AB fonlar›yla
ulaflt›. Yunanistan 20-30 milyar dolar
harcayarak bir yere geldi, hepsi AB fonlar› ile. “Standardlar› yakalay›n ama bunun için size bir kurufl vermeyiz,” anlay›fl› sürdürülebilir de¤il.
Bir de s›n›r aflan boyutu var sular›n.
Türkiye’nin her zaman söyledi¤i flu: Biz
temel ilkelere ciddi zarar vermeden,
hakça ve makûl kullan›m istiyoruz.
Hakça kullan›mdan kas›t, üç veya dört
ülke aras›nda eflit paylafl›m de¤ildir.
Hakça kullan›mda ihtiyaçlar belirlenirken, oran›n co¤rafyas›, sulanacak topra¤›, sudan yararlanacak, nehirden yararlanacak nüfus gibi birçok unsur; ayr›ca
çevrenin korunmas› dahil her fley bir
arada düflünülür ve hakça kullan›m ortaya ç›kar.
Su Çerçeve Direktifi Türkiye’nin bu
yaklafl›m›n› destekler nitelikte mi ?
Su Çerçeve Direktifi’nin ilk tasla¤›n›
Hollanda haz›rlad›, Almanya gelifltirdi.
‹spanya yukar› k›y›dafl (memba) ülke
olarak bunu dengelemeye, düzeltmeye
çal›flm›fl ama Su Çerçeve Direktifi esas
olarak afla¤› k›y›dafl (mansap) ülkeleri
kay›ran, onlar›n önceliklerini gözeten,
çok a¤›r, gerçeklefltirilmesi zor bir direktif.
Tabii Türkiye bir yandan çevre bilincini gelifltirmeli, çünkü nehirleri temizlemek için milyonlarca dolar harcamak
yerine nehirleri kirletenleri e¤itmek ve
çevre bilincini gelifltirmek bizim için çok
daha kolay.
Ancak, Türkiye’ye hiçbir fon, hiçbir
malî destek ay›rmadan, çevre konusun-
17-19Insight.qxd
30/01/2007
11:17
Page 19
söylefli | MERCEK
AB müktesebat›nda, baflta çevre olmak
üzere Türkiye’nin taraf olmad›¤› sözleflmeler, önümüzdeki dönemde d›fl politika aç›s›ndan çeliflki yaratacak gibi.
Bu konudaki tutumumuz bizi zorlayacak m›? AB’nin yaklafl›m› nas›l?
Müzakereler iki yönlü oldu¤una göre,
baz› konularda Türkiye'nin tutum ya da
gerekçeleri AB'nin baz› düzenlemelerini de¤ifltirmede etkili olabilir mi? Üye
olmadan müzakereleri yönlendirme, AB
direktif ve uygulamalar›n› etkileme gücümüz nedir?
Yeni üye olan ülkelerin de ço¤u bu sözleflmelerin koflullar›n› sa¤layam›yordu.
“AB’nin kurucu üyeleri dahi bunlar› uygulama noktas›nda de¤il,” diyerek bu
sözleflmelere taraf olmak ama uygulama aflamas›nda süre istemek Türkiye
için bir d›fl politika yaklafl›m› olabilir
mi?
Baz› direktif ve sözleflmelerde istismar
edilebilecek belirsizlikler var. Türkiye’nin
çok önemli bir enerji ya da bir su altyap›
projesini kösteklemek için kullan›labilecek hükümler var. Türkiye’nin bu sözleflmelere taraf olmas›n›n ya da bu direktifleri uygulamas›n›n istismar edilmesi ise,
Türk halk›n›n mevcut kaynaklar›n› kullanamamas› ve Türkiye’nin bundan zarar
görmesi demektir.
Ancak, AB’nin kolifikasyon çal›flmalar›n›, kendi müktesebatlar›ndaki belirsizlik
ve yanl›fll›klar› düzeltme konusunda etkimiz çok s›n›rl›. Yapt›¤›m›z istiflarelerde bu
belirsizliklerin ortadan kald›r›lmas› gerekti¤ini kendilerine hat›rlat›yorum. “Bu bir
müktesebatt›r, bununla u¤raflmak istemiyoruz, ileride bakar›z,” diyorlar.
AB’de Türkiye’yi kucaklama siyasî iradesi oluflmad›kça, AB bizimle samimi müzakere etmeyecektir. Hep bizden isteyerek, hiç birfley vermeden ya da çok az vererek; yanl›fl mesajlar vererek, kendilerinin
bile uymad›¤› çok s›k› direktiflere “hemen
uyun,” demeleri makûl de¤il.
AB’nin önemli bir medeniyetler projesi oldu¤unu, Türkiye’yi kucaklaman›n,
Türkiye’yi entegre etmenin kendileri, kendi gelecekleri aç›s›ndan çok önemli bir tarihî misyon oldu¤unu; AB’nin bölgesel bir
güçken bir dünya gücü olmas›n› sa¤layacak bir proje oldu¤unu AB’nin kavrayabilmesi lâz›m. Türkiye’ye karfl› sürekli, “biz
zaman› gelince gerekeni yapar›z,” yaklafl›m› bizi bir yere götürmez ve Türk kamuoyunu da rencide eder.
Böyle bir ortamda AB, Türkiye’ye,
“bütün kartlar›n› göster bana” diyor. “Ben
hem bu tarafa dönüp oynayaca¤›m, hem
di¤er tarafa dönüp oynayaca¤›m. Hem
oyuncu hem hakem olaca¤›m,” diyor. Türkiye olarak çabalamaya devam edece¤iz.
Standardlar› yakalamam›z önemli, ama bir
tahammül s›n›r›m›z da var.
Co¤rafî boyutlar› ve nüfuslar› Türkiye’den farkl› olan yeni AB üye ülkelerinin su veya çevre sorunlar› da bizden
farkl›. Bulgaristan veya Romanya örne¤inde ise, s›n›r aflan sular, s›n›r aflan
çevre sorunlar› nispeten daha kolay çözüme kavuflturulabilir nitelikte. Nihayetinde baflka bir AB ülkesiyle, yani kendileri gibi düflünen, iflbirli¤i kültürünün,
bar›fl kültürünün geliflti¤i bir bölgedeler.
AB’nin de yard›m›yla bu tür sorunlar›
çözüyorlar.
Mesela Bulgaristan’›n kirli nehirleri
Karadeniz’e dökülüyor; ya da Yunanistan’dan Akdeniz’e dökülen nehirler var.
AB s›n›rlar› içinde kalan ve zaten boyutlar› da küçük olan bu nehirlerde AB
fonlar›yla s›n›r aflan havza yönetimi yap›labiliyor.
Bizim nehirlerimizin bir k›sm› AB
topra¤›n› aflarak Hazar Denizi’ne, bir
k›sm› Basra Körfezi’ne ak›yor. Orada tabii, havza yönetimi için karfl› taraf›n siyasî iradesi, iflbirli¤i kültürünün geliflmifl
olmas› gerekiyor. Böyle bir iflbirli¤i kültürünün henüz geliflmekte oldu¤u bir
bölgede, iç savafllar›n sürdü¤ü ülkelerle
iflbirli¤i yapmak çok daha zor. Bu nedenle zamana ihtiyac›m›z var. Ayn› zamanda, Türkiye'nin çevre sorunlar›n›n
giderilmesi için AB’nin kararl›l›kla fon
ay›rmas› gerekiyor. Türkiye tek bafl›na
bu 70 milyar avroluk çevresel maliyeti
nas›l sa¤lar bilemiyorum?
KEBAN'IN N‹METLER‹: Sürdürülebilir kalk›nma ve
yoksullukla mücadele için su ve elektri¤i makûl
fiyatlarla sa¤lamak tüm ülkelerin önceli¤i.
WWW.KEBAN.GOV.TR
Espoo, Aarhus gibi sözleflmeler içinde s›n›r aflan boyutlar bulunuyor. Bu tür
uluslararas› ve bölgesel sözleflmelere
iliflkin görüfllerimize hem ulusal programda yer verdik hem de bunlar› Avrupa Komisyonu mensuplar›na ayr›nt›l›
olarak ifade ettik. En son 9 Mart
2006’da, Devlet Su ‹flleri Genel Müdürlü¤ü, Çevre ve Orman Bakanl›¤› temsilcilerinin de kat›l›m›yla Brüksel’de uzun
bir görüflme yapt›k. Bu aflamada bunlara taraf olmayaca¤›m›z›, tam üyelik aflamas›nda de¤erlendirece¤imizi söyledik.
Çünkü Türkiye bu uluslararas› sözleflmelerin baz› hükümlerini; özellikle
s›n›r aflan boyutta bilgi de¤iflimi, yarg›ya
baflvuru hakk›, stratejik çevresel etki de¤erlendirme kapsam›ndaki hüküm ve
taahhütleri yerine getirmeye bu aflamada haz›r de¤il. Bunlar› son aflamada de¤erlendirece¤iz. Uyamayaca¤›m›z bir
sözleflmeye, ‘nas›l olsa ben bu hükümlerin etraf›ndan dolan›r›m’ düflüncesiyle
taraf olmak do¤ru de¤il.
Türkiye gibi bir co¤rafyada bulunan
ve s›n›r aflan sular konusu henüz çözüm
bekleyen bir ülkenin, s›n›r aflan boyutta
bu kadar taahhütler içeren direktiflere
veya uluslararas› sözleflmelere bu aflamada taraf olmas› makûl de¤il. Bu sözleflmelerin baz›lar› AB müktesebat› olarak çeflitli direktiflere yans›t›ld›. Bu direktiflerden biri olan, ‘yarg›ya baflvuru
hakk›’ bütün AB üyelerince benimsenmedi¤i için henüz onaylanmad› mesela.
Kendi üyelerinin bile yerine getirmekte
zorland›¤› direktifleri AB’nin bizden hemen istemesi âdil de¤il.
Bu sorunlar, böyle sözleflmelere taraf olarak çözülemez ama e¤er komflular›m›zla bu temel meselelere çözüm
bulabilirsek, sa¤duyu hâkim olur ve bizi gerçek bir komflu, bir dost olarak görürlerse, su gibi karmafl›k sorunlar çözülür.
Bu sözleflmelerin bir k›sm› epey belirsizlik içeriyor. Mesela, ‘etkilenmesi
muhtemel taraflar’ ifadesi var. Diyelim
‹talya’da yaflayan biri, “ben Türkiye’nin
yapt›rd›¤› veya yapt›raca¤› bir barajdan
etkilenmesi muhtemel bir kifliyim,” deyip yarg›ya m› baflvuracak? Nükleer
santral kurdu¤umuzda biri, “ben bundan etkileniyorum,” derse ne olacak?
O yüzden, fakirlikle mücadele gibi
birçok yaflamsal altyap› projemizi durduracak, geciktirecek bu tür giriflimlere
zemin haz›rlayan böyle sözleflmelere bu
aflamada taraf olmak istemiyoruz.
Ama Türkiye’ye, “2016’da tam üye
olacaks›n›z, haz›rl›klar›n›za bafllay›n, flu
sözleflmeyi de düflünün, Kyoto'yu da,
di¤erlerini de düflünün,” gibi bir perspektif verilirse durum de¤iflir. Ama hiç
bir fley vermeden bir sürü fley istemek
hiç makûl de¤il. Bence AB, çevre konusunu iyi yönetemiyor; özellikle Türkiye’ye yaklafl›m›nda, toplumun duyarl›l›¤›n› dikkate alamad›¤›n› düflünüyorum .
◗
daki müktesebat› önce yans›tmas›n›, ard›ndan uygulamas›n› istemeyi çok insafs›zca buluyorum.
19 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:19
Page 20
REC BÜLTEN‹ | özel programlar
Kazanmak için mücadeleye de¤er bir ödül
Avrupa Birli¤i
Çevre Ödülleri
Paydafllar›n talebi
Öte yandan, flirketlerin ticarî faaliyetleri ile do¤rudan ya da dolayl› ilgisi olan
sosyal paydafllar, art›k daha fleffaf ve sorumluluk sahibi bir kurumsal yönetim istiyor. Bu, tüketicilerin sat›n alma tercihlerini de çok etkin bir biçimde belirliyor.
Europol’ün 2004’teki araflt›rmas›n›n
sonuçlar›, Avrupa’da toplumun çevresel
konulara ilgisinin giderek artt›¤›n› gösteriyor. Araflt›rmaya göre, Avrupal›lar’›n
%65’ten fazlas› iklim de¤iflikli¤i ve çevresel kirlili¤i bir tehdit olarak görmekte. Bu
sorunlar›n da ancak politika yap›c›lar, sanayiciler, STK’lar gibi çok-tarafl› ortakl›klar›n yan› s›ra bireysel çabalarla çözülebilece¤i çok aç›k.
Avrupa Birli¤i’nin çevre alan›ndaki on
y›ll›k (2000-2010) politikas›n›n çerçevesini
çizen ‘Alt›nc› Çevre Eylem Plan›’, piyasan›n çevre için çal›flmas›n› özendirmek için
izlenecek ad›mlar› sapt›yor. Plan, kirlili¤e
ve kaynak israf›na yol açan sanayi kuruyeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 20
1
Avrupa’n›n seçkinleri
AB Çevre Ödülleri, 25 üye ülke ile
AB’ye kat›l›m sürecinde olan ve aday ülkelerde düzenlenen bir dizi ulusal çevre
ödülü kapsam›nda yürütülüyor. Ulusal
sekretaryalar›n yetkisinde olmak üzere,
herbir kategori için en çok üç flirket ve
toplamda her ülke için en çok 12 flirket
Avrupa ölçe¤indeki yar›flmaya kat›labiliyor. Yaln›zca, ulusal düzeyde bir ödül alm›fl ya da dereceye girmifl olan flirketler,
AB ölçe¤inde yar›flma hakk›n› elde edebiliyor. Bu da flirketlerin, en iyilerin de iyisi
oldu¤u anlam›na geliyor; yani AB’deki en
ileri görüfllü, en sorumluluk sahibi ve en
yenilikçi flirketler.
Ödül alan flirketler, ödülün logosunu
ürünlerinde ve tüm iletiflim çal›flmalar›nda kullanma hakk›na sahip oluyor. Avrupa Komisyonu, yaz›l› ve görsel iletiflim
kanallar›yla, ödül alan flirketlerin Avrupa’da tan›t›m›na destek oluyor ve bir y›l
boyunca kendi web sitesinde bu flirketlerin baflar› öykülerine yer veriyor. Avrupa’n›n en prestijli ödüllerinde biri olan bu
ödüllerin sahipleri, Avrupa pazarlar›nda
önemli bir rekabet avantaj› sa¤lad›¤› gibi,
kazand›¤› itibar›, ticarî baflar›ya dönüfltürme flans›n› yakal›yor.
AB Çevre Ödülleri’nin Türkiye’deki
organizasyonunu, ulusal sekretarya olarak
görev yapan Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye ile; CAMS‹AD, ÇEVKO, ‹SO,
KALDER, Marmara ve Bo¤azlar› Belediyeler Birli¤i, TEMA, TKSD, TTGV, TURMEPA
ve TÜS‹AD’dan oluflan Sürdürebilir Geliflme için Çevre Platformu yürütüyor.
Tüm REC ülke ofisleri içinde sadece
REC Türkiye’nin ulusal sekretarya olarak
2
görev ald›¤› bu ödüllere, yabanc› ve çokuluslu flirketlerin Türkiye’de faaliyette bulunan iflletmeleri de dahil, Türkiye’de kay›tl› ve faaliyet gösteren tüm ticarî iflletmeler; ayr›ca, bir kamu iktisadî teflekkülü/
teflebbüsü (K‹T) de baflvuru yapabiliyor.
Kamu kurulufllar› ve yerel yönetimlerin,
kamu yarar›na ekonomik faaliyetler yürütmek amac›yla kurdu¤u ticarî iflletmeler
de aday olma hakk›na sahip.
Türkiye’nin en ‘çevreci’leri
‹flte bu kapsamda, Türkiye’de ilk kez
gerçeklefltirilen AB Çevre Ödülleri ulusal
program›n›n sonuçlar›, Eylül ay›nda ‹stanbul’daki ödül töreninde sahiplerini buldu.
fiirketlerin çevresel ve sosyal sorumluluk politikalar›n›n ölçümlendi¤i ödül
program› çerçevesinde, Yönetim, Ürün ve
Süreç olmak üzere 3 kategoride 5 flirket
ödül almaya hak kazand›.
HTTP://EC.EUROPA.EU
B
lufllar›n›n cezaland›r›lmas› gerekti¤ini belirtirken, sürdürülebilir teknolojiler ve
çevresel yönetim sistemleri gelifltiren flirketlerin de ödüllendirilmesi gerekti¤ini
vurguluyor.
AB Çevre Ödülleri iflte bu sürece
destek olmak için, çevre dostu politika
ve ürünlere öncülük eden flirketlerin baflar›lar›n› takdir etmek ve di¤erlerini bu
anlay›fl› benimsemeye özendirmek amac›yla Avrupa Komisyonu Çevre Genel
Müdürlü¤ü taraf›ndan ilk kez 1987’de
verildi. Ödüller, Genel Müdürlük’ün her
y›l Haziran’da düzenledi¤i ‘Yeflil Hafta’
çerçevesinde, iki y›lda bir Brüksel’de
veriliyor.
HTTP://EC.EUROPA.EU
ugün, yüksek çevre standardlar›n› yakalamak için harekete geçen flirketler yar›n›n kazananlar›
olacak. Yerinde sayanlarsa ileride ifllerinde gösterecekleri baflar›lar› tehlikeye at›yor”.
Avrupa Komisyonu Baflkan Yard›mc›s›
ve Çevreden Sorumlu eski Vekili Margret
Walström’un bu saptamas›, Türkiye ifl
dünyas›n› düflündürmeli, kurumsal sosyal
sorumluluk art›k lüks de¤il, bir zorunluluk olarak görülmelidir.
Günümüz ifl dünyas›nda kurumsal itibar, ticarî baflar›ya ulaflmak isteyen flirketler için hayatî önemde. fiirketler art›k, etik
bir yaklafl›m benimseyip kurumsal vatandafll›k görevlerini yerine getirme do¤rultusunda gerek çevresel ve sosyal talepleri, gerek piyasa bask›s›n› çok daha yak›ndan hissediyor.
Avrupa’da sermaye piyasalar›ndaki
yat›r›mlarda çevre dostu ve kurumsal sosyal sorumluluk bilincine sahip flirketlerin
seçilmesi tesadüf de¤il. Böyle flirketlere
yat›r›m yapan bireyler, malî kurumlar ve
fon yöneticileri için önemli sebeplerden
biri, denize petrol dökülmesi, kaza sonucu kirlenme veya do¤al kaynaklar›n ya¤malanmas› gibi çevre felaketlerine toplumun verdi¤i tepkinin, kötü bir malî yönetim kadar tehlikeli olabilece¤inin anlafl›lmas›d›r.
HTTP://EC.EUROPA.EU
Kerem Okumufl
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:19
Page 21
özel programlar | REC BÜLTEN‹
1. 2006 y›l›nda AB Çevre Ödülleri'ne
lây›k görülen flirketlerin yetkilileri, Yeflil Hafta
etkinlikleri çerçevesinde 1 Haziran 2006 günü
Brüksel’deki Saint-Michel Tiyatrosu’nda
düzenlenen törenle ödüllerini ald›.
2. Kazanan flirketlere ödüllerini,
Avrupa Komisyonu Çevreden Sorumlu Üyesi
Stavros Dimas ad›na, Çevre Genel
Müdürlü¤ü'nden ‹letiflim Daire Baflkan›
Nicholas Hanley verdi.
3. Ödül töreni sonras›nda kat›l›mc›lar› bir kokteyl
ve canl› müzik bekliyordu.
Dört Kategoride Ödül
AB Çevre Ödülleri’nde flirketler Yönetim, Ürün,
Süreç ve Uluslararas› ‹flbirli¤i olmak üzere
dört ayr› kategoride baflvurabiliyor.
■ Yönetim Ödülü kategorisinde ödül, stratejik
vizyon sahibi, sürdürülebilir kalk›nmaya
katk›da bulunmay› kurumsal politika olarak
benimsemifl ve katk›n›n sürekli geliflimini
hedefleyen flirketlere verilirken; flirketlerin
sürdürülebilir kalk›nman›n unsurlar› olan
çevre, sosyal ve ekonomik öncelikleri bütün ifl
süreçlerine dahil etti¤ini göstermesi gerekiyor.
■ Süreç Ödülü kategorisinde flirketlerin ödülü
alabilmesi için kulland›klar› teknolojinin çevre
ile dost oldu¤unu, ekonomik ve sosyal alanda
olumsuz bir etkisi olmad›¤›n› kan›tlamas›
gerekiyor. Ayr›ca flirketlerin üretim
süreçlerinde, günümüz teknolojilerinin
geliflimine bir katk› sa¤lamas› bekleniyor.
3
Akademisyenlerin yan› s›ra AB, ifl dünyas› ve sivil toplum kurulufllar›ndan yöneticilerin yer ald›¤› 13 kiflilik jüri, yar›flma için
baflvuran 25 flirket aras›nda AB kriter ve
standardlar›na göre çok titiz bir de¤erlendirme süreci yürüttü.
De¤erlendirme sonucunda; Yönetim kategorisinde, Ere¤li Demir Çelik Fabrikalar›
T.A.fi. (ERDEM‹R) birinci olurken, Siemens
A.fi. ikinci, Pharma Vision A.fi. üçüncü oldu.
Ürün kategorisinde Arçelik A.fi. Buzdolab› ‹flletmesi birinci olurken, yine Arçelik
A.fi. Bulafl›k Makinas› ‹flletmesi ikincili¤e hak
kazand›. Üçüncülü¤e de¤er flirket bulunamad›.
Süreç kategorisinde ise Eczac›bafl› Özgün Kimyasal Ürünler A.fi. birincili¤e lây›k
görülürken, ikinci ve üçüncülü¤e de¤er flirket bulunamad›.
Avrupa’da ise ödüller, Volkswagen AG
ve General Electric Hungary Ltd. gibi dev
flirketlerin yan›nda, Sotral SpA ve Windsave
Ltd. gibi orta ölçekli flirketlere verildi.
Türkiye’de ödül kazananlar, AB ölçe¤inde yap›lan de¤erlendirmede dereceye giremese de; Avrupa’dan gelen tüm baflvurular›n de¤erlendirmesi için kurulan Avrupa Jüri
Komitesi’ne Türkiye’den Doç. Dr. Nilgün K›ran C›l›z’›n seçilmesi, programa ilk kez kat›lan Türkiye için önemli bir baflar›yd›.Gelecek dönemin ödülleri 2008’de Brüksel’de sahiplerini bulacak. Bu çerçevede, 28 ülkede
düzenlenecek ulusal ödül programlar›n›n
2007 içinde tamamlanmas› planlan›yor. Türkiye program›n›n baflvurular› ise fiubat
2007’den itibaren flirketlerimize aç›lacak.
Konuyla ilgili detayl› bilgiler, http:/
/ec.europa.eu/environment/awards/index_en.htm ve www.rec.org.tr ‹nternet sitelerinde bulunabilir.
◗
HTTP://EC.EUROPA.EU
■ Ürün Ödülü kategorisinde ödül, çevrenin
korunmas›na önemli katk› sa¤layan flirketlere
veriliyor. fiirketlerin, ürün veya hizmetin
müflterilerin gereksinimlerini karfl›lamas›n›n
yan› s›ra yaflam kalitesini iyilefltirdi¤ini ve
do¤al kaynaklara zarar vermedi¤ini kan›tlamas›
gerekiyor.
Kerem Okumufl,
■ Uluslararas› ‹flbirli¤i Ödülü kategorisine ise,
Avrupa’da faaliyet gösteren, geliflmekte olan
ülkelerde sürdürülebilir kalk›nmay›
desteklemek amac›yla bilgi, deneyim ve
teknolojilerini paylaflan flirketler kat›labiliyor.
Bu ödül, farkl› sektörlerden olmak üzere biri
Avrupa’dan di¤eri geliflmekte olan veya az
geliflmifl bir ülkeden en az iki kuruluflun
oluflturdu¤u uluslararas› bir ortakl›¤a veriliyor.
Avrupa Birli¤i Çevre Ödülleri
Türkiye Program› Jüri
Komitesi
Bahad›r Ak›n, fienol Ataman, Mustafa Ba¤an,
Semih Ersun, Koray Eti, Merih Kerestecio¤lu
fieyda Keskin, Dr. Erol Metin, Prof. Dr. Ahmet
Samsunlu, Gürdo¤ar Sar›gül, Prof. Dr. ‹lhan
Tal›nl›, Prof. Dr. Orhan Yenigün, Doç. Dr.
Vural Yi¤it
REC Türkiye Direktör Yard›mc›s›
21 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:19
Page 22
REC BÜLTEN‹ | türkiye
‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹
■ ‹kisi Türkçe, biri ‹ngilizce olan ‹klim
De¤iflikli¤inde Öncülerin E¤itimi program›, ilgili kamu kurumlar›nda uluslararas›
süreci izleyerek, ulusal politikalar›n belirlenmesi ve uygulanmas›nda rol alan teknik kadrolar için gerçeklefltiriliyor. REC
Türkiye’nin düzenledi¤i e¤itimler, iklim
de¤iflikli¤inin bilimsel temelleri, BM‹DÇS
süreci, iklim de¤iflikli¤i ile savafl›m, iklim
de¤iflikli¤inin sonuçlar›na uyum, Kyoto
Protokolü’nün iflleyifli ve 2012 sonras›
dönem bafll›klar› alt›nda 6 modülden
olufluyor ve 3 gün sürüyor.
Türk, Yunan ve ‹talyan uzmanlar taraf›ndan 17-19 Ekim 2006’da ‹ngilizce verilen
ilk e¤itim, uluslararas› görüflmelere kat›lan
teknik kadrolar›n, konuyla ilgili ‹ngilizce terminolojiye yatk›nl›¤›n› da art›rd›. Kat›l›mc›lardan ikisi, 6-17 Kas›m 2006’daki 12. Taraflar Konferans›’n› izleyen Türk heyeti içerisinde yer ald›. 13-15 Aral›k 2006’daki ikinci
e¤itim ise Türk uzmanlar taraf›ndan verildi
ve uluslararas› süreci daha uzaktan izleyen
kadrolar›n da konu hakk›nda temel bilgi
edinmesi sa¤land›. Son e¤itim ise 17-19
Ocak 2007’de.
ÖZEL PROGRAMLAR
Ödüllerin
ard›ndan
■ Avrupa Birli¤i Çevre Ödülleri
Program›’n›n 20 Eylül’de yap›lan
ödül töreninin ard›ndan, program ve
tören bas›nda genifl yer buldu. Ödül
alan flirketler, program logosunu üç
y›l süre ile kullanma hakk› kazand›.
Logo, gerek flirketlerin web sitelerinde gerek bas›l› materyallerinde kullan›lmaya baflland›. Sürdürülebilir kalk›nma yolunda at›lan ad›mlar ifl dünyas›nda giderek daha fazla önem kazan›yor. Bu çerçevede, program›n
ödül alan flirketlere getirdi¤i sayg›nl›k
kadar, toplum nezdinde oluflturdu¤u
etki de oldukça önemli boyutta.
Ödül program› ve törenle ilgili toplam 55 haberin 34’ü ‹nternet ortam›nda (%63), 18’i gazete ve dergilerde
(%32), 3’ü ise TV’de (%5) yer ald›.
Ayr›ca ‹SO, TÜS‹AD, KALDER gibi
sektörel kurulufllar ve dernekler de
program› haber olarak çeflitli yay›nlar›nda duyurdu. AB ifl dünyas›nda en
sayg›n çevre ödülü olan ve REC Türkiye ofisinin eflgüdümünde Türkiye’de ilk kez 2006’da verilmeye bafllanan AB Çevre Ödülleri Program›’nda Türkiye’deki ilk ödülleri
kazanan alt› flirket de kendi web
sitelerinde konuya genifl yer verdi.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 22
YUNUS ARIKAN
‹klim öncülerine
e¤itim
‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹
Nairobi’den Kyoto’ya 2012 umudu
■ Kenya’n›n baflkenti Nairobi’de renkli ve
ateflli müzakerelerle geçen BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi (BM‹DÇS) 12.
Taraflar Konferans› (COP12) ve Kyoto Protokolü 2. Taraflar Buluflmas› (COP/ MOP2)
somut ç›kt›larla sonuçland›. Konferans,
Protokol’ün 2012 sonras›nda da kesintisiz
sürece¤ine dair güçlü iflaretler verse de,
çevre kurulufllar›, ifl dünyas› temsilcileri ve
bilimciler, vahimleflen küresel iklim de¤iflikli¤i karfl›s›nda bu ad›mlar›n hâlâ yetersiz
kald›¤›n› savundu.
Konferans, 6,000’e yak›n delege ile
Sahra-alt› Afrika’daki en genifl kapsaml› iklim de¤iflikli¤i toplant›s› oldu. Kyoto Protokolü alt›nda Uyum Fonu’nun, Sözleflme’nin
alt›nda da Özel ‹klim De¤iflikli¤i Fonu’nun
kabul edilmesi; Beyaz Rusya’n›n eksi %8
hedefiyle Kyoto Protokolü Ek-B Listesi’ne
al›nmas›; Temiz Kalk›nma Düzene¤i kapsam›nda Afrika’da daha çok projenin uygulanabilmesi için bölgesel da¤›l›m flart›n›n gelifltirilmesi; bu amaçla Afrika’n›n kapasite
gelifltirme gereksinimini karfl›lamak için
Nairobi Program›’n›n hayata geçirilmesi,
konferans›n en önemli ç›kt›lar›yd›.
BM Genel Sekreteri Kofi Annan’›n,
Kyoto’ya kat›lmayan ABD’ye sert elefltirisi;
Dünya Bankas› eski baflkanlar›ndan Sir
Nicholas Stern’in sera gaz› sal›mlar›n›n azalt›lmamas› halinde küresel ekonomide
%20’lik küçülme olaca¤›n› öngören raporu;
2004 Nobel Bar›fl Ödülü sahibi Prof. Wangari Mathai’nin bafllatt›¤› ‘Gezegen için
A¤aç Dik– 1 Milyar A¤aç Projesi’ ve Kenya’n›n yerli halklar›ndan Masaili Sharon Looremetta’n›n, somut ad›m atmayan COP
delegelerini ‘iklim turistleri’ olarak nitelemesi Nairobi’nin ilginç yönleriydi.
Çevre ve Orman Bakanl›¤›, D›fliflleri Bakanl›¤›, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›,
Devlet Planlama Teflkilat›, Devlet Meteoroloji ‹flleri Genel Müdürlü¤ü, UNDP, Türkiye
Çimento Müstahsilleri Birli¤i (TÇMB), ve
REC Türkiye temsilcilerinden oluflan Türk
Heyeti ise, son dönemde yaflanan sel vakalar› ve ilk kez yay›mlanan sera gaz› sal›m verilerinin yaratt›¤› tart›flmalar ›fl›¤›nda
COP12’ye kat›ld›. TÇMB, ifl dünyas›n›n
BM‹DÇS süreçlerine kat›lan ilk sivil toplum
örgütü oldu.
Sivil toplumun iklim buluflmalar›
■ REC Türkiye’nin düzenledi¤i, ulusal ve
uluslararas› iklim de¤iflikli¤i süreçlerini
izlemek için STK’lar aras›nda bilgi ve görüfl al›flveriflini hedefleyen, ‹klim De¤iflikli¤i için STK Buluflmalar› dizisi ‹stanbul,
Adana ve ‹zmir’de s›ras›yla 3 Kas›m 2006,
20 Aral›k 2006 ve 26 Ocak 2007’de gerçeklefliyor.
Etkinliklerde, ‘‹klim de¤iflikli¤i alan›nda ulusal ve uluslararas› geliflmeler’,
‘STK’lar iklim de¤iflikli¤ine nas›l bak›yor?’, ‘‹klim de¤iflikli¤i alan›nda ortakl›klar: gerekli mi, nas›l?’ konulu oturumlar›n
yan› s›ra, ‹ZODER’in düzenledi¤i ‘Yal›t›m›n Günlük Hayat›m›za Etkileri’ karikatür yar›flmas›n›n ödüllü eserleri; British
Council’›n düzenledi¤i KuzeyGüneyDo¤uBat› Sergisi’nin foto¤raflar› sergileniyor; 2 fiubat 2007’de ülkemizde de gösterime girecek olan, ABD eski baflkan yar-
d›mc›s› Al Gore’un hayat› ve iklim de¤iflikli¤i alan›ndaki çal›flmalar›n› anlatan
‘Uygunsuz Gerçek’ filminin tan›t›m› yap›l›yor.
‹stanbul’daki ilk buluflma, 4 Kas›m
Küresel ‹klim De¤iflikli¤i Eylem Günü ile
6-17 Kas›m 2006’daki 12. Taraflar Konferans› öncesi ülkemizdeki en genifl çapl›
bilgilendirme ve tart›flma toplant›s› oldu.
Etkinlikte, Türkiye’nin A¤ustos 2006’da
BM‹DÇS Sekretaryas›’na ilk kez haz›rlad›¤› ulusal sera gazlar› envanteri de kamuya sunuldu, hâlen sürmekte olan 1. Ulusal Bildirim haz›rl›klar› hakk›nda da bilgi
verildi.
COP12 ç›kt›lar›n›n da tart›fl›ld›¤› Adana Buluflmas› ise, güney bölgelerimizde
iklim de¤iflikli¤i alan›nda düzenlenen en
genifl bilgilendirme ve tart›flma toplant›s›
oldu.
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:20
Page 23
türkiye | REC BÜLTEN‹
YEN‹ OF‹S
■ May›s 2006’da Ankara’da yeni ofisine tafl›nan REC Türkiye Eylül’de resmi aç›l›fl›n› yapt›. Kamu kurumlar›, STK’lar
ve özel sektörün önde gelen isimlerinin kat›ld›¤› aç›l›fl töreni samimi bir havada gerçekleflti. Avrupa Komisyonu
destekli “REC’in Türkiye’de Kurulmas›” projesinin de bitimiyle ayn› dönemde olan aç›l›fl töreninde, bu proje kapsam›nda REC Türkiye Ofisi’nin çal›flmalar›na destek olan
Çevre ve Orman Bakanl›¤›, D›fliflleri Bakanl›¤›, Devlet Planlama Teflkilât›, Merkezî Finans ve ‹hale Birimi, Avrupa Birli¤i Genel Sekreterli¤i ve Avrupa Birli¤i Türkiye Delegasyonu’na birer teflekkür plaketi verildi. Çevre paydafllar›yla
birlikte ve onlara yönelik çal›flmalar gerçeklefltiren REC
Türkiye, yeni dönemde de farkl› projelerle bu amaca ulaflmay› hedefliyor.
Hâlen, Sibel Sezer Eralp, Direktör; Kerem Okumufl, Direktör Yard›mc›s›; Duygu Güven, Yönetici Asistan›; R›fat
Ünal Sayman, ‹darî ve Malî ‹fller Yöneticisi; Gülnaz Akflahin,
‹darî ve Malî ‹fller Uzman›; Güzin Arar, Hibe Program› Proje
Yöneticisi; Hande Özüt, Hibe Program› Uzman›; Deniz Gümüflel, Kapasite Gelifltirme Program› Proje Yöneticisi; Yeflim
Ça¤layan, Çevresel Bilgi Program› Proje Yöneticisi; Mehmet
Ali Üzelgün, Çevresel Bilgi Program› Proje Asistan›; fiebnem
REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹
REC Türkiye yeni ofisinin
kap›lar›n› açt›
Feriver, Yeflil Kutu Proje Koordinatörü; Yunus Ar›kan, ‹klim
De¤iflikli¤i Çal›flma Program› Proje Yöneticisi; Gülçin Özsoy,
‹klim De¤iflikli¤i Çal›flma Program› Proje Asistan› olmak üzere çevre alan›nda farkl› uzmanl›klara sahip 13 kiflilik teknik
ekibin yan› s›ra; ofis destek personeli Meral Karado¤an ve
Sinan Y›lmaz’dan oluflan REC Türkiye kadrosu, yeni yerinde
yeni projelere imza atmak için çal›fl›yor.
REC Türkiye’nin yeni ofisi, ‹lkbahar Mahallesi, 15. Cadde 296. Sokak, No: 8, Y›ld›z, Çankaya’da bulunuyor.
KAPAS‹TE GEL‹fiT‹RME
‹¤neada yönetim plan› yolda
Etki Analizi
Projesi bafll›yor
SINIRDAK‹ EKOS‹STEM: Su basar
ormanlar›, lagünleri ve kumul yap›s›yla
Avrupa'n›n bozulmam›fl ender do¤al
alanlar›ndan biri olan ‹¤neada, yat›r›m
planlar›yla koruma planlar› aras›nda.
■ Çevre ve Orman Bakanl›¤› Do¤a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan
Küresel Çevre Fonu (GEF) deste¤iyle yürütülen Biyolojik Çeflitlilik ve Do¤al Kaynak Yönetimi Projesi bünyesinde, REC Türkiye’nin de dahil oldu¤u bir grup taraf›ndan gerçeklefltirilen ‹¤neada Korunan Alan Planlamas› ve Yönetimi için Dan›flmanl›k Hizmetleri projesi
önemli ilerlemeler kaydetti.
Mart 2006’da bafllayan proje kapsam›nda öncelikle saha çal›flmalar› yap›ld›. Temmuz
ve A¤ustos’ta proje ekibi ve yöre halk›yla genel toplant›lar yap›larak korunan alan hakk›nda görüfller al›nd›. Eylül ve Ekim’de ise, proje bünyesinde haz›rlanacak mikro planlara yönelik çal›fltaylar yap›larak ilgi gruplar›n›n planlama sürecine katk›lar› sa¤land›. Biyolojik çeflitlili¤in korunmas› ve izlenmesi, sürdürülebilir kaynak kullan›m›, ekoturizm ve bilinçlendirme üzerine haz›rlanan planlar, Ocak 2007 sonuna kadar genel bir yönetim plan›na entegre edilecek ve ard›ndan pilot uygulamalara bafllanacak.
YEfi‹M ÇA⁄LAYAN
KORUMA PROJELER‹
■ REC Türkiye, Türkiye Ekonomi Politikalar› Araflt›rma Vakf› (TEPAV), Maastricht School of Management, Lithuanian Free Market Institute ve GAYA
Ekonomik ve Sosyal Konular Araflt›rma fiirketi ortakl›¤›nda haz›rlanan ‘AB
Müktesebat›na Uyum Sürecinde Etki
Analizi Kapasitesini Güçlendirerek
Çevre Bafll›¤›nda Uygulama ve Fark›ndal›k Yaratma Projesi’, AB Sivil
Toplum Diyalo¤u: Avrupa-Bilgi Köprüleri Program› kapsam›nda desteklenmeye hak kazand›.
Program, AB müktesebat› ile iliflkili olarak, Türkiye’nin Ulusal Program
ve Kat›l›m Ortakl›¤› Belgesi’ni uygulama kapasitesinin art›r›lmas›n› hedefliyor. Proje ise, ilgili kurum ve kurulufllar›n AB müktesebat›n›n uyumlaflt›r›lmas› sürecinde etki analizi kapasitelerinin güçlendirilmesi için tasarland›.
Bu çerçevede, etki analizi konusunda
Avrupa’daki deneyimin Türkiye’ye aktar›lmas›, ilgili kurum ve kurulufllar
aras›nda ortak çal›flma al›flkanl›¤›n›n
art›r›lmas› ve konu hakk›nda toplumda fark›ndal›k yarat›lmas› amaçlan›yor.
12 ay sürecek projenin temel faaliyetleri aras›nda etki analizi modelinin ve
rehber kitap盤›n›n gelifltirilmesi, bir
pilot uygulaman›n yap›lmas› ve ilgili
tüm paydafllar aras›nda bir iletiflim a¤›
kurulmas› yer al›yor.
23 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:20
Page 24
REC BÜLTEN‹ | haber
KISA KISA
Güney Do¤u Avrupa’da Çevrenin Yeniden Yap›land›r›lmas› Bölgesel Program› (REReP)
yürütme kurulunun dokuzuncu toplant›s› 2829 Eylül’de Üsküp’te yap›ld›. Ev sahibi Eski
Yugoslavya Cumhuriyeti Makedonya, kurulun efl baflkanl›¤›n› üstleniyor. REC’in REReP
Sekreteryas› proje müdürü Yordanka Minkova, temsilcilerin temel sorunlar ile mevzuata
uyum, AB’nin çevre normlar›n› uygulama ve
bunlara uyulmas›n› sa¤lama çal›flmalar› s›ras›nda karfl›laflt›klar› zorluklar üzerinde duruldu¤unu söyledi. REReP’in 2007-2008 için
haz›rlanan iki y›ll›k çal›flma plan› tasla¤›,
program›n sekreteryas› olan REC taraf›ndan
haz›rlan›p sunuldu. Plan, bölgede deste¤e ihtiyaç duyan alt› alan›n› kaps›yor: yasa tasar›lar›n›n haz›rlanmas›, çevresel yat›r›mlar, yasalar›n uygulanmas› ve uyumun sa¤lanmas›,
çevresel de¤erlendirme, at›k yönetimi ve sekreteryan›n iflleyifli.
■ S›rad›fl› ar›tma
REC’in yeni projesi Bosna Hersek’teki Neretva Nehri’ni daha iyi korumak için, fosseptikler, aerobik olmayan, iste¤e ba¤l› ve aerobik
lagünler, sunî sulak alanlar ile di¤er teknolojileri özendirecek. Proje, yeni l⤛m ar›tma
teknolojilerini Mostar civar›ndaki ve di¤er
bölgelerdeki belediyelere tan›tmay› amaçl›yor. Bu kapsamda düzenlenecek birkaç seminerden ilki Haziran’da gerçekleflti. Teflvik
edilen di¤er teknolojiler aras›nda, karasal
ar›tma sistemleri, yeflil filtreler, turba filtreler ve biyofilm ifllemleri var. Bu teknolojilerin kullan›m›na yönelik k›lavuzlar haz›rlanma
aflamas›nda. Norveç Kraliyet D›fliflleri Bakanl›¤›, projeye 128,250 avroluk bir ba¤›flta
bulundu.
MIHAJLO MARICIC
■ Balkanlar’a iki y›ll›k plan
PARK ET VE B‹N: Son y›llarda otomobil say›s›nda görülen önemli art›fla karfl›n Belgrad’›n otobüs a¤›
hâlâ çok revaçta.
SÜRDÜRÜLEB‹L‹R fiEH‹RLER
Toplu tafl›mada patlama
■ A¤ustos’ta bafllayan ve kendinden
önceki VOYAGER’›n ç›kt›lar›na dayanarak haz›rlanan SPUTNIC (Kentsel
Toplu Tafl›ma Stratejileri) projesi, toplu tafl›ma konusundaki karar mercilerinin, flehir içindeki seyir sistemlerini
daha cazip ve daha verimli bir hale
getirmesine destek oluyor. REC merkez ofisi de, SPUTNIC’i hayata geçiren
birli¤in ortak kurulufllar›ndan biri.
SPUTNIC’in di¤er hedefleri flöyle:
• kentsel ulafl›m sorunlar›na karfl›
haz›rl›kl› olmalar› için paydafllara
destek vermek;
• en güncel bilgiler ve araflt›rma sonuçlar›n›n de¤erlendirmesini yapmak;
• mevcut en iyi uygulamalar› derleyerek bunlar›n uyarlanabilirli¤ini
de¤erlendirmek;
• Avrupa genelinde belirlenen en iyi
uygulamalardan yararlanmak amac›yla özgül uygulama k›lavuzlar› ve
gereçler sunmak.
REC, projenin görsel kimli¤i, bir
iletiflim veritaban›, bir ‹nternet sitesi,
halkla iliflkiler ve yay›nlar dahil olmak
üzere projenin tan›t›m›n› üstleniyor.
■ Dikkatler çevresel yat›r›mda
REReP Uygulama Ekibi 23 Haziran’daki ola¤anüstü toplant›s›nda çevresel yat›r›mlar›n önemi vurguland›. Güney Do¤u Avrupa ülkelerinden gelen kat›l›mc›lar, baflar›l› projeleri tart›fl›p
zorluklar› belirledi. Kat›l›mc›lar, ulusal ölçekte
çevresel malî destek sistemlerinin önemini
vurgulayarak yerel halka yönelik projeleri saptamak için tabandan yukar›ya bir yaklafl›m›
özendirmenin yollar›n› arad›. Toplant›da, çevre
ve maliye bakanl›klar› aras›ndaki iflbirli¤inin
önemi de vurguland›. REC’in çevresel finans
uzman› Joanna Fielder, “altyap› planlan›rken
uzun vadeli bak›fl›n hayatî önem tafl›d›¤›n›;
toplant›n›n amac›n›n da bu oldu¤unu,”
söyledi.
■ ‹flkodra Gölü için kutlama
REC’in giriflimiyle, Arnavutluk ve Karada¤’›n
çevre bakanl›klar›, her y›l Haziran’›n üçüncü
Pazar gününün ‹flkodra Gölü Günü olmas›n›
geçti¤imiz yaz resmen kabul etti. Bu ba¤lamda, iki ülkenin ortak do¤al kayna¤› olan göle
iliflkin iflbirli¤ini teflvik etmeyi amaçlayan
projenin bir parças› olarak kutlamalar düzenlendi.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 24
SÜRDÜRÜLEB‹L‹R fiEH‹RLER
S›k›fl›kl›¤a karfl› ücretli yol
■ REC kapsam›ndaki bir proje, trafik s›k›fl›kl›¤›na karfl› kent merkezinde ücretli yol uygulamas›n› teflvik ediyor. CURACAO (Yol Kullan›m›n›n Ücretlendirilmesi ‹darî Konular Koordinasyonu), hem talep yönetiminde, hem de
yollar›n âdil ve verimli ücretlendirilmesinde kentsel karar mercilerine bilgi
sa¤lay›p destek verecek. Proje, Avrupa Komisyonu’nun daha önce gerçeklefltirdi¤i bir dizi yol ücretlendirme projelerinin bulgular›na dayan›yor ve
geçmifl projelerde yer alan uzmanlar ve flehirler de yeni projede yer al›yor.
CURACAO’da öngörülen etkinlikler flöyle:
• yol ücreti uygulanan flehirlerde gösteri ve atölye çal›flmalar› düzenlemek;
• ücretli yolu ve bunun talep yönetimindeki ifllevini araflt›rmak;
• Stockholm, Londra ve Oslo gibi flehirlerde ücretli yol uygulamas›n› araflt›rmak;
• ücretli yol uygulamas›n›n haz›rl›¤›n› kolaylaflt›rmak için, iyi örnekler el
kitab› ve çevrimiçi veritaban› haz›rlamak.
REC’in bu projedeki ifllevleri aras›nda, proje sonuçlar›n›n duyurulmas›,
tan›t›m çal›flmalar›n›n yürütülmesi, bölgesel paydafllar›n ihtiyaçlar›n›n belirlenmesi ve paydafllar›n projeye kat›l›m›n›n sa¤lanmas› yer al›yor.
Daha fazla bilgi için kaynak: <www.curacaoproject.eu>, ya da REC Proje
Müdürü Wioletta Szymanska, <[email protected]>.
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:20
Page 25
haber | REC BÜLTEN‹
SÜRDÜRÜLEB‹L‹R KALKINMA
YÜKSELEN BEKLENT‹LER: S›n›rafl›r›
Stara Planina turizm giriflimi,
Bulgaristan, Belogradchik yak›nlar›ndaki
bu do¤al güzellik benzeri yerlerden
yararlanma f›rsat› sunuyor.
■ Bulgaristan ve S›rbistan’daki 11 flehri
birlefltirerek Avrobölge Stara Planina’y›
oluflturmay› amaçlayan ve Haziran’da
imzalanan çerçeve anlaflmas›, da¤l›k bölgede bir turizm sahas› oluflturma yolunda bir ad›m niteli¤i tafl›yor.
Giriflimi destekleyen REC Bulgaristan
Ofisi Direktörü Miglena Todorova, “yeni
Avrobölge’nin amac›, kurucu belediyelerin ön ayak oldu¤u, yerli ve yabanc› turistlere Bat› Balkanlar’› gezme f›rsat› sunan, bütünleflik, s›n›rafl›r› bir turizm ürünü oluflturmak,” diyor.
Todorova, 10 flehir ve köyden geçen
150 km’lik ‘Bat› Balkan’ yürüyüfl parkurunun flimdiden Stara Planina’n›n Bulgaristan’daki k›sm›nda oluflturuldu¤unu,
güzergâh boyunca görülmeye de¤er
alanlar bulundu¤unu da ekledi.
Plana göre, da¤›n S›rbistan bölümünde de, dinlenme yerleri, da¤ kulübeleri
ve yönlendirmelerden oluflan ayn› basit
altyap› ve benzer bir parkur oluflturulacak.
Yaz aylar›nda da folklorik ö¤elerin ve
el sanatlar›n›n sergilendi¤i Bulgar-S›rp
RICHARD BECK
Bulgarlar ve
S›rplar Avrobölge’yi
oluflturuyor
festivallerinin düzenlenmesi planlan›yor.
Bölgede duvar hal›c›l›¤›, çömlekçilik ile
yün ve kumafl boyama gibi geleneksel
zanaatler uygulan›yor.
Avrobölge, REC Bulgaristan Ofisi’nin
2002 y›l›nda bafllatt›¤› ve ‹sviçre Kalk›nma ve ‹flbirli¤i Ajans›’n›n (SDC) 600,000
avroluk destek verdi¤i s›n›rafl›r› projenin
bir ürünü. Projenin temel amac›, s›n›r›n
her iki taraf›ndaki belediyelerin, resmi
MERKEZ OF‹S
Türkiye ilk defa
REC Yönetim Kurulu’nda
■ 4-5 Aral›k 2006’da Macaristan’da yap›lan REC Genel Kurulu’nu izleyen seçimler sonucunda, dokuz kifliden oluflan
REC Yönetim Kurulu’na üç yeni üye kat›ld›. Hollanda’dan
Dr. Adriaan Oudeman ve Avrupa Komisyonu Geniflleme
Biriminden Claude Rouam’›n yan› s›ra, Y›ld›z Teknik Üniversitesi ö¤retim görevlisi Prof. Dr. Ferruh Ertürk de kurulun yeni üyesi oldu. Böylece REC Yönetim Kurulu’a ilk kez
Türkiye’den bir üye kat›ld›.
Yönetim Kurulu baflkanl›¤›na, geçen dönemde oldu¤u
gibi bu kez de ‹talya Çevre Bakanl›¤›’ndan Kalk›nma ve
Çevresel Araflt›rma Departman› Genel Müdürü Corrado Clini seçildi. Di¤er üyeler ise flöyle: Nadya Boneva (Time
Ecoprojects Foundation ‹cra Direktörü, Bulgaristan), Tom
Harvey (Küresel Çevre ve Teknoloji Vakf› - GETF Kurucusu ve Yönetim Kurulu Baflkan›, ABD), Jon Opem (Norveç
Çevre Bakanl›¤› Uluslararas› ‹flbirli¤i Departman›, Dan›flman), Istvan Pomazi (Macaristan Çevre ve Su Bakanl›¤›
Stratejik Planlama Departman›, Bafldan›flman), Prof. Yukio
Yanagisawa (Tokyo Üniversitesi Çevre Bilimleri Departman›, Japonya).
Uluslararas› bir kurulufl olan REC, üye ülkelerin temsilcilerinden oluflan hükümetleraras› bir yönetim organ›na sahip. 3 y›ll›k süreyle görev yapan yönetim kurulu üyeleri,
REC flart›n› imzalayan ülkelerin resmi olarak belirledi¤i
adaylar aras›ndan seçiliyor. Son olarak Karada¤ Hükümeti’nin de kat›lmas›yla toplam 30 ülke ve Avrupa Birli¤i, REC
fiart›’n› imzalam›fl durumda.
kurumlar›n ve sivil örgütlerin, Bat› Stara
Planina bölgesindeki ortak do¤al kaynaklar›n kullan›m› ve sürdürülebilir kalk›nma yönetiminde birlikte hareket etmesini sa¤lamak.
Balkanlardaki çevre konusunda daha
fazla bilgi için rerep.rec.org adresindeki
REReP raporuna bak›n›z.
REC Türkiye, Orta ve Do¤u Avrupa Bölgesindeki çevre sorunlar›n›n çözümüne yard›mc› olmak amac›yla
çal›flan, siyasî görüfllerden ve ç›kar guruplar›ndan ba¤›ms›z, kâr amac› gütmeyen, uluslararas› bir kurulufl olan
Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC) Türkiye’deki temsilcisidir. REC bu hedefe
ulaflabilmek için sivil örgütler, resmi kurumlar, özel sektör ve di¤er çevre paydafllar› aras›ndaki iflbirli¤ini
teflvik etmekte, serbest bilgi paylafl›m›n› ve çevre yönetimine toplumsal kat›l›m› desteklemektedir.
REC 1990 y›l›nda ABD, Avrupa Komisyonu ve Macaristan taraf›ndan kurulmufltur. Bugünkü yasal zemini, 28
ülke hükümeti ve Avrupa Komisyonu taraf›ndan imzalanan bir sözleflmeye ve Macaristan Hükümeti ile yap›lan
uluslararas› bir anlaflmaya dayanmaktad›r. REC’in merkezi Macaristan’da Szentendre’dedir. Hizmet verdi¤i 16
ülkede, Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, H›rvatistan, Letonya, Litvanya,
Macaristan, FYR Makedonya, Polonya, Romanya, S›rbistan Karada¤, Slovakya, Slovenya ve Türkiye’de ülke
ofisleri bulunmaktad›r.
REC’in mevcut ba¤›flç›lar›, hükümetleraras› ve özel pek çok kurumun yan› s›ra Avrupa Komisyonu ile ABD,
Almanya, Avusturya, Belçika, Birleflik Krall›k, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya,
Finlandiya, Hollanda, ‹talya, ‹sveç, ‹sviçre, Japonya, Kanada, Letonya, Macaristan, Norveç, Polonya, S›rbistan
ve Karada¤ ile Slovenya hükümetleridir.
ARNAVUTLUK
Rr. Durresit P. 11 Shk. 2, Ap. 12
Tirana
Tel/Faks: (355-4) 239-444
E-posta: [email protected]
BOSNA HERSEK
Kalemova 34
71000 Sarajevo
Tel/Faks: (387-33) 263-050, 209130
E-posta: [email protected]
Banya Luka Saha Ofisi
Slavka Rodica 1
78000 Banja Luka, RS
Bosnia and Herzegovina
Tel/Faks: (387-51) 317-022
E-posta: [email protected]
BULGAR‹STAN
Tzar Simeon 42, Ap. 2
1000 Sofia
Tel: (359-2) 983-4817
Fax: (359-2) 983-5217
E-posta: [email protected]
ÇEK CUMHUR‹YET‹
Senovazna 2
11000 Prague
Tel/Faks: (420-2) 2422-2843
E-posta: [email protected]
ESTONYA
Ravala str 8
10143 Tallinn
Tel/Faks: (372-6) 461-423
E-posta: [email protected]
HIRVAT‹STAN
Djordjiceva 8a Br.
10000 Zagreb
Tel: (385-1) 481-0774
Tel/Faks: (385-1) 481-0844
E-posta: [email protected]
LETONYA
Peldu 26/28, 3
LV-1050 Riga
Tel/Faks: (371-7) 228-055
E-posta: [email protected]
L‹TVANYA
Svitrigailos g. 7/16
03110 Vilnius
Tel: (370-5) 231-0067
Tel/Faks: (370-5) 233-5451
E-posta: [email protected]
MACAR‹STAN
Ady Endre ut 9-11
2000 Szentendre
Tel: (36-26) 504-000
Faks: (36-26) 311-294
E-posta: [email protected]
MAKEDONYA
Ilindenska 118
1000 Skopje
Tel/Faks: (389-2) 309-0135, 3090135 or 306-0146
E-posta: [email protected]
POLONYA
ul. Grojecka 22/24
02-301 Warsawa, Poland
Tel: (48-22) 823-8459, 823-9629
Faks: (48-22) 822-9401
E-posta: [email protected]
Web: www.rec.org.pl
ROMANYA
Str Episcop Timus nr.4, Sector 1
Bucharest
Tel: (40-21) 316-7344, 316-7345
Faks: (40-21) 316-7264
E-posta: [email protected]
SIRB‹STAN
Primorska 31
11000 Belgrade
Tel: (381-11) 329-2899
Faks: (381-11) 329-3020
E-posta: [email protected]
Kosova Saha Ofisi
Kodra e Diellit Rruga 3
Lamela 26, PO Box 160
10000 Pristina
Tel/Faks: (381-38) 552-123
E-posta: [email protected]
Karada¤
Ivana Crnojevica 16/2
81000 Podgorica, Montenegro
Serbia and Montenegro
Tel/Faks: (381-81) 210-235,
210-236
SLOVAKYA
Vysoka 18
81106 Bratislava
Tel: (421-2) 5263-2942
Faks: (421-2) 5296-4208
E-posta: [email protected]
SLOVENYA
Slovenska cesta 5
1000 Ljubljana
Tel: (386-1) 425-6860
Faks: (386-1) 421-0939
E-posta: [email protected]
TÜRK‹YE
‹lkbahar Mahallesi, 15.Cadde,
296.Sokak, No:8,
06550 Y›ld›z-Çankaya, Ankara
Tel: (90 312) 491 9530
Faks: (90 312) 491 9540
E-mail: [email protected]
25 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
20-26RECBulletin.qxd
30/01/2007
11:20
Page 26
FORUM
söylefli
Prof. Dr. Haluk Gerçek ile söylefli
(Bafltaraf› sayfa 5’te)
▼
Biraz da haklardan söz edebilir miyiz? Otomobil kullan›c›lar›, toplu tafl›ma
araçlar›n› kullananlar ve yayalar aras›ndaki iliflkiler nas›l?
Özel araçlar, ulafl›m hakk›n› sa¤larken, ayn› s›k›fl›k trafikte otobüsle gitmek
zorunda olan bireylerin ulafl›m hakk›n›
k›s›tl›yor. ‹mkânlar› olsa, otobüs yolcular›n›n da ço¤u otomobilde olmay› tercih
ederdi. T›kal› yolda otomobil içinde bekleyenler yan fleritte otobüslerin h›zla gitti¤ini gördü¤ünde otobüs cazip bir araç
haline gelebilir. Yaya, bisikletli ve motosikletli ulafl›m gibi alternatifler Türkiye’de
önemsenmiyor. Bisiklet hâlâ bir fantezi
gibi görülüyor. ‹stanbul gibi bir kentte
yaya olarak dolaflmak ise gerçekten çok
yor, maliyetini toplum ödüyor. Otomobili olan›n, kald›r›m, cadde kenar›, meydan
gibi kamu alanlar›na serbestçe park edebilece¤i düflünülüyor. Hem yol kapasitesi
azal›yor, hem de yaya haklar› çi¤neniyor.
güç, eziyetli, sa¤l›ks›z ve güvensiz. Yaya
ve bisikletli ulafl›m için etkin düzenlemeler gerekiyor.
Özel araç kullan›m›ndan kaynaklanan
kazalar, yak›t sarfiyat›, t›kan›kl›k kaynakl› zaman kayb›n›n ekonomik karfl›l›¤›;
emisyonlar›n neden oldu¤u sa¤l›k sorunlar›, bitki, toprak, su, hava kirlenmesi gibi toplumsal maliyetler dikkate al›nm›yor.
AB’deki bir çal›flmaya göre –zaman kay›plar›, kazalar, sera gazlar› gibi ulaflt›rman›n toplumsal maliyetleri de göz önüne al›nd›¤›nda– otomobille yap›lan 1 km
yolculu¤un d›flsal maliyeti 0.2 avro. Bunu
esas al›rsak, ‹stanbul’da otomobillerle yap›lan yolculuklar›n günlük maliyeti 7.5
milyon avro. Dünyan›n en pahal› benzinini kullanmam›za ra¤men, otomobil kullan›c›lar›n›n topluma yükledikleri günlük
7.5 milyon avroluk maliyeti ödediklerini
düflünmüyorum. Otomobil teflvik edili-
Toplumun ve yerel yönetimlerin ulafl›m
konusundaki alg› ve zihniyeti, ulafl›m
sorunlar›n›n çözümünü kolaylaflt›r›yor
mu?
Ulafl›m ve trafik sorunlar›n› yasaklarla
çözmek mümkün de¤il. Ulafl›m anlay›fl›n›
de¤ifltirmek; tafl›tlar›n de¤il insanlar›n
ulafl›m›n› sa¤lamak, toplu tafl›man›n kalitesini art›r›p daha çok insan›n tafl›nmas›n› özendirmek gerek. Ancak aksi yönde
bir koflulland›rma var. Otomobil üreticileri, bankac›lar, otomobil kullan›m›n› körüklüyor. Otomobil statü sembolü haline
getiriliyor, para olunca otomobil al›n›yor,
al›nca da insanlar bunu kullanmak
istiyor.
Otobüs yolcular› da dahil ço¤u kifli,
“trafik t›kan›yor çünkü yeterli yolumuz,
köprümüz, kavfla¤›m›z yok, bunlar olursa
her yere rahatça gideriz,” inanc›nda. ‹stanbul’da, ço¤u da köprüleri kullanmayan
1,200 hanede yap›lan bir anket, 3. köprünün %70 oran›nda desteklendi¤ini gösteriyor. Bunu tersine çevirmek için ciddi bir
e¤itim ve bilinçlendirme çal›flmas› yapmak
gerekir. Bu zahmetli bir süreç. Öncelikle
bir kentli kültürü oluflmas›, insanlar›n
kentlerine sahip ç›kmas›, kente yap›lan
müdahaleleri sorgulamas› lâz›m.
RAYINA OTURAN ULAfiIM: Araçlar›n de¤il insanlar›n ulafl›m›na öncelik veren Eskiflehir Büyükflehir
Belediyesi'nin tramvay tercihi, kent merkezindeki yaflam kalitesini befl y›l içinde önemli ölçüde
art›rd›.
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 26
Yerel yönetimler kentlilerle yeterince
iletiflim kurmuyor. Kente iliflkin kararlarda
kentlilerin söz hakk› yok. Kararlar yukar›dan afla¤›ya, “sizin için bu iyidir,” anlay›fl›yla al›n›yor. Kat›l›mc› bir karar süreci için
gereken kanallar aç›k de¤il ve toplumsal
bilinç yetersiz. Özellikle bu kararlardan etkilenenlerin görüfl ve önerileri dikkate
al›nmal›. fiehircili¤in demokratikleflmesi
için kentliler, profesyoneller ve seçilmifl
yöneticiler aras›nda iflbirli¤i zorunlu. Uzun
dönemli planlar›n gerçekleflmesi; yerel ve
merkezî yönetimlerin bu planlardaki temel ilke ve politikalar› benimsemeleri,
bunlar› uygulamak için tutarl› ve kararl›
politikalar izlemeleriyle mümkün.
Arazi rant›n›n, ulaflt›rma kararlar›nda
hâlâ en önemli etmen oldu¤u bir toplumda, çocuklar›m›za, torunlar›m›za yeflil alanlar› ve su havzalar› beton yap›larla yok edilmemifl, havas›, topra¤› ve suyu temiz, meydanlar› motorlu araçlara
de¤il insanlara ayr›lm›fl yaflanabilir kentler b›rakabilmek için kentlilerin yaflad›klar› kente sahip ç›kmas›; yanl›fl karar
ve uygulamalara karfl› toplumsal bir bilinç oluflturmas› yaflamsal bir önem
tafl›yor.
◗
ESK‹fiEH‹R BÜYÜKfiEH‹R BELED‹YES‹
Kentliler ve yerel yönetimler aras›nda
yeterli iletiflim kuruluyor mu? Daha yaflan›r kentler oluflturmak için toplumun
ve yerel yönetimlerin ne yapmas› gerekiyor?
27-32-Columns.qxd
30/01/2007
11:21
Page 27
YEfi‹L BAKIfi
Pavel Antonov
EEA Haberleri
Ozon verilerindeki deli¤e yama
HAVADA B‹R fiEYLER VAR: Bir bilim adam›
Avusturya’da ozonun yo¤unlu¤unu ölçüyor.
Hollanda, ‹sviçre, ‹talya, Portekiz, Romanya, Slovenya ve Yunanistan da dahil
olmak üzere Avrupa’n›n çok büyük bir
k›sm›nda görüldü.
Ozon A¤›’n›n devreye girmesiyle
birlikte ‹nternet kullan›c›lar› art›k isimle
ya da haritaya t›klayarak, hem yerel,
hem de Avrupa ölçe¤inde havan›n niteli¤ini izleyebiliyor. Kullan›c›lar ayn› zamanda, o anda soluduklar› ozon de¤erlerinin sa¤l›k üstünde ne gibi etkileri
olabilece¤ini de ö¤reniyor.
EEA yönetim kurulu baflkan› Jacqueline McGlade, “ortak bir Avrupa projesi olan Ozon A¤›, hava kirlili¤inin uluslararas› boyutunu temsil ediyor. Kirlilik,
olufltu¤u yerin yüzlerce kilometre ötesindeki bir baflka yeri etkileyebiliyor. Bu
site, Avrupal›lar’a hizmet vermek ve on-
lar› bilgilendirmek için, AB’nin üye ülkelerle yapabilece¤i iflbirli¤inin en iyi
örneklerden biri,” diyor.
Kuzey Polonya’daki Gdansk’ta atmosfer y›¤›lmas›n› inceleyen bölgesel
bir kurulufl olan ARMAAG’dan Michalina Bielawska, Avrupa ülkeleriyle veri
paylafl›m› ve karfl›laflt›rmas› yapmak için
Ozon A¤›’na kat›lmak istediklerini belirtiyor. ARMAAG, dört farkl› yerde toplam
10 istasyonla havadaki kirleticileri ve
meteorolojik unsurlar› ölçüyor. Bielawska’ya göre, “Ozon A¤›’n›n hizmete girmesiyle ARMAAG da di¤er ülkelerle bilgi al›flveriflinde bulunabilir ve hava niteli¤ine iliflkin sorunlar›n çözümüne kat›labilir.”
Ozon A¤›’n›n yöneticisi Tim Haigh,
bu gerecin önemli oldu¤unu, çünkü Avrupa’n›n her yerinden toplanan verileri
bir araya getirdi¤ini belirtiyor. ‹nsanlar
böylece, kendi bölgelerindeki durumu
görmekle kalm›yor, baflka yerlerle k›yaslama olana¤› da buluyor.
Ozon, nitrojen oksit ve kat› parçac›klar gibi havay› kirleten maddeler
yüksek düzeye ulaflt›¤›nda hep birlikte
zararl› bir pus oluflturabilir. Ancak en
yüksek ozon de¤erlerinin, mutlaka
ozonu oluflturan kirleticileri salan flehir
merkezlerinde görülmesi gibi bir kural
yok. Bunun nedeni, trafik kaynakl› afl›r› miktardaki nitrojen oksidin, ozon
oluflumunu engellemesi. Ozon rüzgârla, günde 400-500 kilometre uza¤a tafl›nabildi¤inden, ozon vakas› asl›nda
kirlilik kayna¤›n›n çok uza¤›nda,
banliyölerde ve k›rsal kesimlerde
görülebiliyor.
◗
Ne kadar ozon soluyorsunuz? Orta
ve Do¤u Avrupa’da çok az kifli bunu yan›tlayabilir. Ço¤u, ozonu, fliddetli f›rt›nalar sonras› havadaki tuhaf kokulu gaz
olarak bilir sadece. Onlara göre bu iyi
de bir fley olmal›, yoksa ozon delikleriyle ilgili bütün bu tart›flma neden yap›ls›n? Yer yüzeyinin 10 ilâ 50 km yukar›s›ndaki stratosferde bulunan ozon, yeryüzünü güneflin morötesi ›fl›nlar›ndan
korur. Ancak insan faaliyetleri, yeryüzünün yüzeye yak›n bölümlerinde, do¤al
düzeyinden kat kat fazla ozon yo¤unlaflmas›na yol açar. Avrupa Çevre Ajans›’na (EEA) göre, toprak seviyesindeki
ozon, k›tadaki hava kirlili¤inin bafl nedenlerinden biri. EEA, Temmuz’da,
<www.eeaeuropa.eu/maps/ozone> adresinde, Avrupal›lar’›n toprak seviyesindeki O3’ü izlemelerini sa¤layacak Ozon
A¤›’n› kurdu.
Ozonun çok yo¤un olmas› solunum
yollar›n› tahrifl edebilir, solunum güçlü¤üne yol açabilir, akci¤erlere zarar verebilir. Ayr›ca ast›m nöbetlerini tetikleyebilir. Bir çok sa¤l›k sorununun ozonla
iliflkili oldu¤u; hatta ozona maruz kalman›n Avrupa’da her y›l binlerce erken
ölüme yol açt›¤› düflünülmekte. Ast›m
ve benzeri hastal›¤› olan çocuk ve yetiflkinler için risk daha yüksek. Ozon bitki
örtüsüne de zarar verebilir ve tar›msal
verimi düflürebilir.
EEA’ya göre 2005 yaz›nda, Avrupa’da en yüksek ozon de¤erleri 21-24
Haziran ile 14-17 Temmuz tarihleri aras›nda görüldü. Bu dönemlerde, tehlikeli eflik birkaç kez afl›ld›. Ozon olaylar›;
Almanya, Avusturya, Belçika, Fransa,
MTI
EEA Ozon A¤›, yüzeydeki sak›ncal› O3 seviyelerinin verilerini sunuyor
‹klim hakk›nda merak etti¤iniz her fley…
www.iklimlerdegisiyor.info
Türkiye’de ‹klim De¤iflikli¤i Politikalar›n›n Tan›t›lmas› Projesi'nin web sitesi www.iklimlerdegisiyor.info aç›ld›.
Türkiye'nin elektronik ortamdaki en kapsaml› iklim de¤iflikli¤i sitesi olan iklimlerdegisiyor.info, proje
etkinliklerini duyurman›n yan› s›ra, iklim de¤iflikli¤i alan›nda çal›flan akademisyenler, sivil toplum örgütleri,
haberciler ve Kyoto Protokolü görüflmelerini izleyen ulusal kadrolar için en güncel bilgileri sunuyor, bir iletiflim
ve tart›flma platformu oluflturuyor.
T.C. Çevre ve Orman Bakanl›¤› Çevre Yönetimi Genel Müdürlü¤ü ve Exergia flirketinin orta¤› oldu¤u, ‹talyan
Çevre ve Arazi Bakanl›¤›'n›n ise efl-finansör olarak yer ald›¤› proje, Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlü¤ü
LIFE Fonu'nun deste¤iyle 2006-2008 aras›nda REC Türkiye’nin eflgüdümünde yürütülecektir.
27 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
27-32-Columns.qxd
30/01/2007
11:21
Page 28
YEfi‹L BAKIfi
Gönülçelen yeflil reklamlar
UNEP veri taban›, çevresel iletiflimde en iyileri ön plana ç›kar›yor
ve yay›n mecras› (örne¤in gazete, sinema, radyo vb.) yaz›l›p ayr›nt›l› arama yap›labiliyor. Serbest metin alanlar› da, reklam veren ve ajans ismi ile anahtar sözcük girerek arama yapma olana¤› sunuyor. Aranacak terimler birlikte girilince
daha seçme sonuçlara ulafl›labiliyor.
Arama sonuçlar›, küçük resimlerle
birlikte temel verileri sunuyor: bafll›k,
reklam veren, ülkesi, yay›nc› ve yay›n
UZANIfi: Bu foto¤raf ve “yerine” mesaj›, Almanya’n›n
ölmekte olan ormanlar›n›n içinde bulundu¤u durumun
vahametini gözler önüne seriyor.
mecras›. ‹stedi¤iniz küçük resme t›klad›¤›n›zda, reklam›n büyük görüntüsünün
ya da bir mpeg dosyas›n›n (‘arkadafl›ma
gönder’ iflleviyle paylafl›labiliyor) yan› s›ra yay›n tarihi ve slogan›n› da görüyorsunuz. Ayr›ca, reklam›n ‘ba¤lam’›yla, ‘felsefe/ çözüm’üyle ilgili yararl› bilgiler ve elde etti¤i baflar›yla ilgili ayr›nt›lar da bulabilirsiniz. Ne yaz›k ki bu son bilgiler bütün kay›tlarda verilmiyor; bu yüzden kullan›c›lar reklamverenin deneyiminden
her zaman faydalanam›yor.
‹ster belli bir reklam› ar›yor, ister yaln›zca bir medya merakl›s› olun, galerinin,
‘yarat›c›’ ifllerle u¤raflan herkese cazip gelecek içeri¤i, onu gezmeye de¤er k›l›yor.
Örne¤in, Barcelona’n›n Terrassa fiehir
Konseyi için haz›rlanan ‘Su Tasarrufu’
kampanyas› reklam›, umumi tuvalette susuz kalan bir adam› konu al›yor. Slogan
flöyle: “Bugün suyu iyi kullan›n, yar›n bu
duruma düflmeyin.”
Galerinin program sorumlusu Solange Montillaud –Joyel, Green Horizon’a,
siteye yeni bir ifllev eklenece¤ini ve ziyaretçilerin reklamlara oy da verebilece¤ini
söylüyor; kullan›c› yorumunun en de¤erli yorum oldu¤u düflünülürse, bu harika
bir fikir.
Green Horizon’›n pazarlama ve sat›fl
koordinatörü Alex Gregorio, galeriyi potansiyel reklam verenlere ulaflt›racak bir
kaynak olarak görse de flöyle diyor: “ne
yaz›k ki galerideki kampanyalar›n çok az›
güncel; dahas› reklam üreticilerinin sitelerine eriflim sa¤layacak ba¤lant›lar konmam›fl.”
Yeflil galeri, reklam›n çevre bilinci ve
sürdürülebilir kalk›nmaya katk›s›n› vurgulayan de¤erli bir kaynak. Galeriye konacak yeni reklamlar›n; flirketler, hükümetler, yerel yönetimler, tüketici birlikleri ve STK’lar da dahil, bütün reklam verenler taraf›ndan ‹nternet yoluyla önerilebilece¤ini de ekleyelim.
◗
Birleflmifl Milletler Çevre Program›
(UNEP), ticarî ya da toplumsal yaklafl›k
1,000 reklam› içeren ‘Sürdürülebilir ‹letiflim Araçlar› Yarat›c› Galerisi’ni Temmuz’da hayata geçirdi. Özellikle iletiflim
uzmanlar›na yönelik <www.unep.fr/pc/
sustain/advertising/ads.htm> adresindeki
galeri türünün ilk örne¤i. Kay›tlar, UNEP,
Adforum ve Advertising Community Together (ACT) taraf›ndan, tarihleri 1997’ye
dek uzanan 40,000’in üstünde reklam
aras›ndan seçildi. Büyüyen ‘yeflil’ pazardan para kazanma yollar› arayan reklam
ajanslar› için bu galeri adeta bir hazine.
Reklamlar kullan›c›n›n meslekî, kâr
amac› güdmeyen veya e¤itsel amaçlar›
için galeriye konuluyor. UNEP galerinin,
sürdürülebilir kalk›nma için çal›flan tüm
paydafllara, sürdürülebilirlikle ilgili konularda daha yayg›n ve daha iyi iletiflim
kurmalar› için ilham vermesini, onlar›
özendirmesini umuyor. Galeri ayr›ca, pazarlama, reklamc›l›k ve iletiflim sahalar›nda araflt›rma, e¤itim ve bilgi paylafl›m›na
destek olmay› ve bunu özendirmeyi de
amaçl›yor.
Galeri içeri¤i 24 sürdürülebilirlik temas›na göre s›n›fland›r›lm›fl. ‹fl eti¤i, kurumsal sosyal sorumluluk, sa¤l›k hizmetleri, yoksulluk, ve tüketim al›flkanl›klar›yla ilgili konular; biyoçeflitlilik, temiz su ve
enerji gibi, çevre aç›s›ndan ‘klasik’ konularla yan yana.
‹lgi alan›n›za giren bir reklam› temaya
göre bulmaya çal›fl›nca sayfalarca jpeg
görüntü dosyas›na bakman›z gerekebiliyor. ‘Ayr›nt›l› arama’da ise klasik, dökülen mönüler yard›m›yla tema, ülke, sektör (örne¤in giyim, moda, ayakkab› vb.)
ROBIN WOOD
Jerome Simpson
Biliflim Teknolojileri
Bilgi Toplumu olmak bizim elimizde! Düflünce
ve önerilerinizi <[email protected]> adresine
‹ngilizce olarak yazabilirsiniz.
REC Türkiye Yay›nlar› için Kitapl›¤›n›z›n raflar›nda yer aç›n!
REC Türkiye’nin haz›rlad›¤› yay›nlar okuyucular›yla
bulufluyor! Yay›nlar farkl› paydafllara çevre alan›ndaki
çal›flmalar›nda yol göstermeyi hedefliyor.
REC Türkiye’nin, çevre alan›nda AB uyum sürecini desteklemeye yönelik olarak
Nisan 2005, Mart 2006 ve Haziran 2006’da düzenledi¤i üç toplant›n›n sunum
ve tart›flmalar› kitaplaflt›r›ld›. Yay›nlar, toplant› ç›kt›lar›n›n ilgili tüm taraflara
aktar›m›yla, AB çevre mezvuat›n›n üstlenilmesi, çevresel altyap› projelerinin
finansman› ve sürdürülebilir kalk›nma hedefinin AB’ye uyum sürecine
entegrasyonu gibi farkl› alanlarda Türkiye’deki çevresel paydafllar›n kapasite
geliflimi ihtiyaçlar›na kal›c› yan›tlar vermeyi amaçl›yor.
Yay›nlar›m›zdan edinmek için lütfen bizimle temasa geçiniz.
Gelen talepler, eldeki stoklar do¤rultusunda baflvuru s›ras›na
göre karfl›lanacakt›r.
REC Türkiye Çevresel Bilgi Program›
Tel: 0312 491 95 72 • E-posta: [email protected]
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 28
REC Türkiye’nin 2004 y›l›nda AB üyelik sürecine STK’lar›n aktif kat›l›m›n›
desteklemeye yönelik bafllatt›¤› bir dizi toplant›n›n ilk ikisinin ç›kt›lar›, iki ayr›
kitapla paydafllarla bulufluyor. Kitaplar, Mart 2005 ve fiubat 2006 tarihlerinde
düzenlenen ve AB-STK Diyalo¤u ile Karar Alma Süreçlerinde STK’lar›n Rolü
konular›n›n derinlemesine tart›fl›ld›¤› toplant›lar›n sunumlar› ve tart›flmalar›ndan
olufluyor.
27-32-Columns.qxd
30/01/2007
11:21
Page 29
Dana Carmen Romanescu
YEfi‹L BAKIfi
Yasal Boyut
Hesap günü yaklafl›rken
AB düzenlemelerini uygulamalar› için yeni üye ülkelere tan›nan ek süre sona eriyor
KUfiLARIN HAKLARI: AB Kufl Direktifi’nin ihlâli,
Tepeli Pelikan gibi nesli tükenmekte olan
türlere zarar verebiliyor.
Üye ülkelerin AB yasalar›na uymas›,
AB’nin çevresel kimli¤inin temeli olan
küresel taahhütlerini tutabilmesi aç›s›ndan yaflamsal önem tafl›yor. 2010 biyoçeflitlilik hedefi ve iklim de¤iflikli¤ine karfl›
verilen mücadele gibi çok tarafl› taahhütler bunlardan ikisi.
Avrupa Toplulu¤u Antlaflmas› ’n›n
226. maddesi, yasalara uymayan bir üye
için Komisyon’a yasal ifllem bafllatma yetkisi veriyor. Üye ülke, prosedürün aflamalar› süresince ihlâli telâfi etme yollar›n› arayabilir. Komisyon önce üye ülkeye
yaz›l› bir uyar› göndererek aç›klama ister.
Üye ülke bunu yan›tlayamaz ya da aç›klamas› tatmin edici bulunmazsa, AB’nin
yürütme organ› gerekçeli bir görüfl yay›mlar; bu, nihaî yaz›l› uyar›d›r. Söz konusu ülke koflullar› yine sa¤layamazsa
Komisyon konuyu Adalet Divân›’na tafl›yabilir. Divan bir ihlâl olup olmad›¤›na;
ihlâl varsa da nas›l bir tazminat gerekti¤ine karar verir. E¤er ülke buna da uymazsa, Antlaflma’n›n 228. maddesi uyar›nca
Komisyon’un mahkemede toptan ödeme
ya da para cezas› talep etme yetkisi
vard›r.
Yunanistan’›n yasad›fl› çöp sahas› nedeniyle ödedi¤i toplam ceza 4.5 milyon
avroydu. Komisyon’un tüm dikkati üstlerinde oldu¤undan, yeni üyelerin çok az›
Yunanistan ile benzer bir kaderi paylaflabilir. ‹lk uyar› mektuplar› belli proje kategorilerinde çevresel etki de¤erlendirmesi
(ÇED) yapt›rmad›klar› için 2006 Haziran’›nda Güney K›br›s, Çek Cumhuriyeti,
Malta ve Polonya’ya gönderildi. Bu ülkeler ÇED’in gerekli olup olmad›¤›n› belirlemek amac›yla projelerin irdelenmesi
için gerekli koflullar› sa¤lamad›. Örne¤in,
Çek Cumhuriyeti vakas›nda temel sorun,
adalete eriflim için gerekli koflullar›n olmay›fl›yd›.
Güney K›br›s, Çek Cumhuriyeti, Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya ve Slovakya’ya Kufl Direktifi ’ne uymad›klar› için ilk uyar›lar gönderildi. Güney K›br›s, Çek Cumhuriyeti, Malta, Polonya, Slovenya ve Slovakya da Habitat
Direktifi konusunda uyar› ald›.
Komisyon’un do¤a koruma düzenlemelerine iliflkin tutumu daha da kat›; zira AB, 2010 itibariyle biyoçeflitlilik kayb›n› durdurmay› taahhüt etmifl durumda.
Komisyon’un çevreden sorumlu üyesi
Stavros Dimas, “2010 y›l› itibariyle biyoçeflitlilik kayb›n›n durdurulmas›, ancak
bu direktifler lay›k›yla ve süratli bir flekilde uyguland›¤› takdirde mümkün olabilir; üye ülkeler, topraklar›ndaki kufl ve
habitatlar› gere¤i gibi korumak için zaman yitirmeden hareket etmek zorunda,” diyor.
Yine çok önemli küresel bir sorun
olan iklim de¤iflikli¤inde de Komisyon
ilk uyar› mektuplar›n›, Güney K›br›s,
Malta ve Polonya’ya, ülkelerine özgü
izin verilen sal›m miktar› kay›tlar›n› tutmad›klar› için gönderdi. Ayn› ülkeler, sera gaz› sal›mlar›n› ve gelecek için tahmin
edilen emisyonlar› azaltmak amac›yla
oluflturulan politikalar›n ve al›nan tedbirlerin raporlar›n› vermedi¤i için nihaî
bir yaz›l› uyar› ald›. Ayr›ca, 2004’e ait sera gaz› sal›mlar›na iliflkin y›ll›k raporlar›n› teslim etmeyen iki ülke olan Güney
K›br›s ve Malta’ya da ilk yaz›l› uyar› gönderildi.
◗
INGO ERDMANN
Günde yirmi bin avro. Bu, Avrupa
Adalet Divân›’n›n, AB at›k mevzuat›n› ihlâl etti¤i için 1992’deki hükmünü uygulamay› erteledi¤i sürece Yunanistan’a verdi¤i cezayd›. Komisyon’un yak›n takibinde geçen iki y›ll›k fiili tehir süresinin ard›ndan, Orta ve Do¤u Avrupa’daki yeni
üye ülkeler AB’nin haklar›n ihlâli prosedürünün ilk aflamalar›yla geçen yaz tan›flt›. Yeni üyeler, ihlâl vakalar›n› verilen sürelerde telâfi etmedi¤i takdirde, Adalet
Divân›’n› önüne ç›kmak zorunda kalabilecek. Bu kötü bir ihtimal, çünkü cezalar
çok yüksek olabiliyor. Maddî külfet bir
yana, bu, söz konusu ülkelerin AB yükümlülüklerine uyup uyamayaca¤›n›;
uyamazlarsa da sonuçlar›na katlan›p katlanamayaca¤›n› gösteren ilk s›nav olacak.
ÇEVRE E⁄‹T‹M‹N‹N ÖNCÜLER‹N‹ BEKL‹YORUZ
Türkiye’de çevre e¤itimi alan›nda ilginç imkanlar m› ar›yorsunuz?
‹lkö¤retim ö¤retmenlerinin bireysel geliflimlerine çevre e¤itimi
alan›nda katk› vermek ister misiniz?
Çevre e¤itimi ve multimedya e¤itim seti kullan›m› hakk›nda
ö¤retmenlere yol göstermek için gerekli özelliklerin sizde oldu¤una m› inan›yorsunuz?
O zaman bu teklifimiz sizin için...
YEfi‹L KUTU PROJES‹ E⁄‹T‹MC‹LER‹N E⁄‹T‹M‹ PROGRAMI
Ayr›nt›l› bilgi ve baflvuru için
lütfen www.rec.org.tr adresini
ziyaret ediniz.
Ayr›nt›l› bilgi için:
fiebnem Feriver
Proje Koordinatörü
Yeflil KUTU Projesi
Tel: +90 312 491 95 30 dahili 12
E-posta: [email protected]
REC, Do¤a Derne¤i ve Kufl Araflt›rmalar› Derne¤i, çevre e¤itimi alan›nda aktif e¤itmen olarak
çal›flacak kiflilerden oluflan bir tak›m oluflturmak amac›yla Yeflil KUTU projesi kapsam›nda
‘E¤itimcilerin E¤itimi Program›’ düzenliyor.
E¤itimler hem teorik hem uygulamal› oturumlardan oluflacakt›r. ‹ki modül fleklinde
gerçeklefltirilecek e¤itimleri baflar›yla tamamlayan kat›l›mc›lar, ‘Kat›l›m Sertifikas›’n›n yan› s›ra
Yeflil KUTU projesi kapsam›nda e¤itimci olarak çal›flma f›rsat› da elde edecek.
BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ‹
REC Türkiye
29 | EK‹M - ARALIK 2006
| yeflil UFUKLAR
27-32-Columns.qxd
30/01/2007
11:21
Page 30
YEfi‹L BAKIfi
Yeryüzünün y›ll›k muayenesi
‹ster su ürünleri olsun, ister otomobil üretimi, hemen hemen her fley t›rman›flta
Yaflamsal ‹flaretler 2006-2007
Worldwatch Enstitüsü, 160 sayfa.
Avrupa Birli¤i Uyum Sürecinde Türkiye’de Çevre
Politikalar›
Worldwatch Enstitüsü, zavall› Yeryüzü
Anam›z üstünde düzenli ölçümlerini tamamlay›p, ‘gelece¤imizi flekillendiren
e¤ilimler’i aktard›¤›
y›ll›k raporu Yaflamsal ‹flaretler’in yenisini yay›mlad›. 20062007 raporunu edinemediyseniz endiflelenmeyin. Yapman›z gereken, geçen senenin raporunu elinize almak, içinden bir
konu seçmek ve buna ait e¤riyi uzatmak.
Konu ne olursa olsun, her fley t›rmanmay›
sürdürüyor. Su ürünleri istihsali mi? T›rman›yor. Tar›m kimyasallar› ihracat› m›? Art›yor. Nükleer enerji? Yenilenebilir kaynak
tüketimi? Çelik tüketimi? Otomobiller?
Hepsi, t›rman›flta. Asl›nda 2005’te (yani verilerin güncel oldu¤u en son y›l) t›rman›fla
geçmemifl bir e¤ilim bulmak çok zor. Ancak “ben istisnalar› da istiyorum,” derseniz
bunu hemen söyleyebiliriz; çünkü Yaflamsal ‹flaretler, kullan›c› dostu tasar›m›, basit
grafikleri, titiz anlat›m› ve güvenilir bilgileriyle çevre hakk›nda bilgi edinmek için
gerçek bir baflucu kitab›.
Kitap, önceki bask›larda oldu¤u gibi
iki bölüme ayr›lm›fl: kilit göstergeler ve
özel makaleler. Kilit göstergelerin büyük
bölümü, çevresel anlay›flla yap›lm›fl bir
araflt›rmadan beklenen nitelikte: tar›m,
Nuran Talu, TMMOB Çevre Mühendisleri Odas› Yay›nlar›, 2006,
198 Sayfa
“Yap›lan birçok önemli çal›flmaya ve katedilen yola ra¤men, AB uyum düzeyi bugün itibariyle de¤erlendirildi¤inde,
Türkiye’nin kat›l›m sürecinde en zorlanaca¤› konunun çevre
oldu¤u görülmektedir. Uyum sürecinin yaln›zca AB çevre
müktesebat›n›n iç hukuka yans›t›lmas›ndan ibaret olmad›¤›,
uygulama düzeneklerinin kurulmas›n›n ve özellikle yat›r›mlar›n gerçeklefltirilmesinin bu sürecin en can al›c› bölümü oldu¤u bilinmektedir.”
Küresel Denge Derne¤i Baflkan› Nuran Talu, özellikle Aral›k 1999 ile bafllayan ve Türkiye’nin halen içinde bulundu¤u Avrupa Birli¤i müzakere sürecinde çevre yönetiminde yaflanan geliflmelere ve sorunlara odaklan›yor. Kitapta,
Türkiye’de yak›n geçmiflte çevre alan›ndaki geliflme ve uygulamalar, yaflanan
güçlükler, AB uyum süreci sonucu kamu yönetimindeki yeni yap›lanmalar; yasal, yönetsel ve finansal aç›lardan de¤erlendiriliyor; Türkiye’nin gelecekteki
çevresel ihtiyaçlar›n›n neler olabilece¤i üstünde duruluyor.
Kitap dört ana bölümden olufluyor: Türkiye’nin Çevre Politikalar›, AB Çevre Politikalar›, AB Uyum Sürecinde Türkiye’de Çevre Alan›nda Geliflmeler ve
Çevre Alan›nda Uygulamalar ile Türkiye’nin AB’ye Uyum Sorunlar›. Her bölümde farkl› kaynaklar kullan›larak titizlikle haz›rlanm›fl bir çal›flma, AB sürecinde yol gösterici bir kaynak.
enerji ve iklim, iktisat, ulafl›m ve sa¤l›k;
yaln›zca çat›flmalar ve bar›fl bölümü biraz
yüzeysel kalm›fl. ‘Çevresel güvenlik’ terimi
her ne kadar son zamanlarda çok gözde
olsa da, Yaflamsal ‹flaretler, Gaia’n›n sa¤l›¤›yla Sierra Leone’deki bar›fl savunucular›n›n say›s› aras›nda ba¤lant› kurmakta pek
baflar›l› olamam›fl.
Yaflamsal ‹flaretler, özel makaleler bölümüne gelindi¤inde, gecekondu bölgeleri-
nin artmas›ndan ve dil çeflitlili¤inin kaybolmas›ndan yak›narak hedefinden biraz
uzaklaflsa da; mercan kayal›klar›, mangrovlar, civa, sa¤l›k hizmetleri ve hatta nanoteknoloji konular›n› (biraz vaaz verir gibi de
olsa) ele alarak hedefi on ikiden vuruyor.
Toplumsal sorunlara yeterince duyarl›
olmasa da, bir çevrecinin kitapl›¤›na 20062007 Yaflamsal ‹flaretler kadar de¤er katabilecek kitap say›s› çok de¤il.
◗
Steve Graning
Kitapl›k
Her baflar›l› projenin bir öyküsü var...
REC TÜRK‹YE H‹BE PROGRAMI
BAfiARILI PROJELER K‹TABI YAYIMLANDI!..
REC Türkiye Hibe Program› kapsam›nda 2005-2006 döneminde hibe deste¤i alm›fl ve
tamamlanm›fl baflar›l› projelerin yer ald›¤› 'REC Türkiye Hibe Program› Baflar›l› Projeler'
kitab›, Türkçe ve ‹ngilizce yay›mlanarak REC Türkiye Yay›nlar› ailesine kat›ld›.
Çevre alan›nda yerel veya ulusal ölçekte proje gerçeklefltirmeyi amaçlayan sivil toplum
kurulufllar›n› teflvik etmesi ve rehberlik yapmas› amac›yla haz›rlanan kitapta, seçilen baflar›l›
projelerin amaçlar›, faaliyetleri, baflar›lar› ve ç›kt›lar›na iliflkin temel bilgi ve göstergelerin yan›
s›ra, REC Türkiye’nin hibe sürecine iliflkin aç›klamalar› da bulabileceksiniz.
S›n›rl› say›daki bu ücretsiz yay›n›m›zdan edinmek için lütfen bizimle ba¤lant› kurun.
Gelen talepler, eldeki stoklar çerçevesinde baflvuru s›ras›na göre karfl›lanacakt›r.
Kitab› web sitemizden pdf format›nda da edinebilirsiniz.
Ayr›nt›l› bilgi için:
Yeflim Ça¤layan,
REC Türkiye Çevresel Bilgi Program›
Tel: +90 312 491 95 72
E-posta: [email protected]
yeflil UFUKLAR | EK‹M - ARALIK 2006 | 30
<http://www.rec.org.tr/files/grants/HibeBasariliProjeler.pdf>
BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ‹
REC Türkiye
27-32-Columns.qxd
30/01/2007
11:21
Page 31
reklamlar›n›z için
yeni bir ufuk...
Avrupa ve Türkiye’den güncel ve güvenilir bilgilerle
Türkiye’nin ‘çevre’sine yeni bir ufuk açan Yeflil Ufuklar,
flimdi flirketinizin verece¤i reklamlara da sayfalar›n› aç›yor.
Yeflil Ufuklar, üç ayda bir yay›mlan›yor;
merkezî kamu kurulufllar›ndan özel sektöre, akademisyenlerden
sivil toplum kurulufllar› ve yerel yönetimlere kadar
1,000’den fazla al›c›ya gönderiliyor;
● 5,000’in üstünde seçkin okuyucuya ulafl›yor.
●
●
ürün ve hizmetlerinizi
YEfi‹L UFUKLAR’a verece¤iniz
reklamlarla
do¤ru kitleye duyurun
Yeflil Ufuklar’›n reklam bedelleri ve di¤er bilgiler için:
Yeflim Ça¤layan
Çevresel Bilgi Program› Yöneticisi
‹lkbahar Mahallesi 15. Cadde 296. Sokak No:8, 06550 Y›ld›z Ankara
Tel: (90 312) 4919572 • Faks: (90 312) 4919540
http://www.rec.org.tr • [email protected]
27-32-Columns.qxd
30/01/2007
11:21
Page 32
Do¤al kaynaklar› verimli
kullan›yor, çevresel
düzenlemelere uyuyor,
kimyasal at›klar›n›z›
gere¤i gibi ar›t›yor
musunuz?
O halde AB'nin en
sayg›n flirketlerinden biri
siz olabilirsiniz?
Avrupa Komisyonu Çevre
Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan
1987 y›l›nda verilmeye
bafllanan Avrupa Birli¤i Çevre
Ödülleri, çevre dostu politika ve
ürünlere öncülük eden flirketlerin
baflar›lar›n› takdir etmek ve di¤er
flirketleri de bu anlay›fl› benimsemeye
özendirmek amac›n› tafl›yor.
2005-2006 döneminde REC Türkiye’nin
eflgüdümünde yürütülen programla Türkiye’den flirketler de bu yar›fla kat›lma ve
bu sayg›n ödülü kazanma f›rsat›n› elde etti.
fiirketler; Yönetim, Ürün, Süreç ve Uluslararas› ‹flbirli¤i olmak üzere
dört ayr› kategoride ödüle aday olabiliyor.
2007-2008 ödülleri için baflvurular fiubat 2007’de bafll›yor.
2005-2006 döneminde çevreye kazand›ran flirketleri kutluyor, sizi de çevre
duyarl›l›¤›n›z› ödüllendirmeye davet ediyoruz.
BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ‹
REC Türkiye
Ayr›nt›l› bilgi için
REC Türkiye
web sitesini izleyin:
www.rec.org.tr