til ItI\11\\I\1tIIIItIII\It

ULUSLARARASI CALI$MA BIIROSU
tqi Eitim Progran1
Tilrkiye Orman, Topraksu, Tarim ye Tara.m Sanayii
tci1eri Sendikasi - TARIM-t$
(The Turkish Forestry, Land Irr.gation, Agriculture
and Agricultural Industry Workers' Union)
Hazirlayan; Dennis F. }Iodsdon
Bir ücretli kirsal alan icileri örgtitüntin ça].imalari,
gfloü, sorunlari ye olanakiarinin yerinde incelenmesiyle
yapilmi
deerlendirmedir.
ILO
Cenevre
\ til ItI\11\\I\1tIIII tIII\It\
46933
Yayin Hakki. U1us1araraa. ça1ma örgfttU 198].
uluslararasi ca1i.ma 5rgUtil'nt1n yayinlara., Gene]. taya.n Hakki An1amasi'nin 2.Pro 0kolit çerçevesinde yay.in hakki.ndan yararlalur. Ancak, kaynak belirtmek kaydiyla,
izin a1irmtaksizn ka.sa alintilar yapilabilir. coa1tma ye tercilme izni alabi].mek
için "Editoriai and !Jrans1ation Branch, International Labour Office, CH-1211 Gen Va,
22, tsviçre, adresine milracaat ediime].idir. Uluslararasi ça1ima örgutti bu tttr
bavuru1ara silrekli açiktir.
ISBN 92-2-802853--X
ilk basimi 1981
Bu ca1i.mana.n as.1 yazildi4i. dii o].an Ingilizcesi de meyuttur. Uluslararasi cal ma örgilttt, bu ça1manin TUrkçe'ye tercUxnesini yapan $aar Tayi'nin gerek bu a]. ndaki özenli ca1imasina gerekse bu saha ca1imas sa.ras.nda te:rctlrnan olarak go
terdii yorucu çabaya milteekkirdir.
Biriemi Milletler uygulamasinda o1duu gibi, Ulus].ararasa. ça1ima Orgttttl Yayiri ari, U1us1araras ca1ima Orgttttt'nUn herhangi bir memleket, bOlge ya da ilgili yO
ticilerinin hukuki statttstlne ya da menileketlerin saptanini snir1arina i1ikin g
rttierini içermemektedir.
txnzali makalelerde ya da die bölthnlerde be].irtilen gOrU1er yainizca sOz konus
yazarlarin fikirlerini ifade etmektedir. Uluslararasi çalima OrgUtti yayin1arind
belirtilen gOrtt1er Uluslararasi ça1ima OrgUtU'rittn g8rtI1eri olarak deerlendir 1-
meinelidir.
tçtNDEIctLER
Sahife
öNSöZ
(1)
TEMEL BtLGtLER
Genel
1
Tarim ye Kirsal Alanlar
2
Siyasal ye Kurunisal Yapi
6
Sendikacilik Hareketi ye TUrk-tV
12
TURKtYE ORMAN, TOPRAKSU, TARIM yE TARIM SANAYt tsctLERt
SENDtKASI - TARIM-t$
Genel
14
Finansman
17
Yönetim
19
Hizinetler: Toplu Pazarlik
20
Hukuk
23
Nakdi Yardimlar
23
tçi Eitimi
23
Baski Grubu Faaliyetleri
25
Kendi Kendine Yardi.m Hizmetleri
25
DEERLENDtRNE yE GöZLEMLER
Genel
26
Teki1atlanma Yak1aim1ar.
27
Finansman ye Finansman Yönetimi
29
tye1erin Katilinu. ye Bilinç Dttzeyleri
32
tçi Eitizni
Kendi Ilesabina ca1ian Kirsal Alan tci1eri
34
soNuc
37
40
EK
Kirsal Alan tçi örgiltleri ye Bu örgtitlerin Ekonomik ye
Sosyal Ge1imedeki Rollerine t1ikiri 141 Numarali ILO
Sözlemesiniri Asil Htiktlxnleri
41
i
5NSt5Z
Bu inceleme, kendi hesabna ca1ianlar da dahil, k1rsal alan içci1eriniz kari1at.iklar.i sorunlara ili.kin uygulamadan gelen bilgiler derlemek, o sorunlarin çözümüne yar&mc1. olabi1ecei kansiy1a tini kirsal alan içi rgütleri tiJr1erine i1ikin daha çok bilgilex edinrnek 'e bu tür ärgütler kurmalar.z ye iletme1eri yolu.nda kirsal alan içilerine
yard.imc. olma yolunda gerek duyulabilecek igi eitirn gereksinmelexini saptaznak amac.xyla
110 tççi Eitim Pro gram. nezdinde yürütü1mü bir dizi arat1r1nan.Ln bir parçasithr.
Arat.zrrnada kullaflzlan "kirsal alan içileri" terimi, ekte sunulan tCzrsal Alan
±çi örgütleri ye Bu 5rgüt1erin Ekonornik ye Sos yal Ge1imedeki Rollerine ±1ikin 141 Numarab. 110 S6zleçmesinin As1 Hükthnleri 'nde yer a1m tan.ma uygun bir anlazn tair.
Aratirma, k.zsa ad.i. Tar.im-.t olan ye ilk olarak 1961 yi1inda kuru1mu bir sendikan.n devami sayilan Türkiye Orman, Topraksu, Tarim ye Tar2m Sanayii ±çileri Sendikas.i
(the Turkish Forestry, Land Irrigation, Agriculture and Agricultural Industry Workers'
Union) ile ilgilidir. Arat.rma, Tihk Hükümetlnin bilgisi dahilinde ye Tar.zm-.t'in ba1i
bu1unduu Tilrkiye .tçi Sendikalari Konfederasyonu (Türk-±) nun kabulü ye destei ile
yap.ilmti.r. Aratirma s.zras.anda, calima Bakanli., Toprak ye Tarim Reformu Müstear1y..t.i
ye Türk-.t yet.kil.ileriyle g&ümelorde bulunulmu, ancak incelemelerin çoun luau Tarim-1
üye vo gJrev1i1eri ile iJye olmayanlara yJne1ik olwak yifrütü1m(1tür. Aratirma, äzel1iklc
rakamlar, aratirmanin yap.ild
1979 Temrauz ye Austos aylar.zndaki durumu yansitmaktathr.
TEMEL BtLG±LER
Genel
Tfirkiye Cuxnhuriyeti 800.000 kilometre kareye yak1aan bir toprak biltUnlil*üne
sahiptir. Bu bfitünn, Boaz'in Batisinda kalan yaklaik yUzde 3'lUk bir bölUmilnUn,
geleneksel olarak, Avrupa Kita'sinda yer aldii kabul edilirken, on Asya olarak bilinen geri kalan b6lUmti ise Kuzeyde Kara Deniz, Douda SSCB ye tran, Gtlneyde Irak,
Suriye ye ?.kdeniz, Batida da Ege IDenizi ile çevrilidir.
Ortalama ykseklii 900 metreyi bulan Anadolu platosu, tilkenin bttyük bir bölfliuttnU kaplar. Kuzeyde bir dizi sirada Kara Deniz kiyilarina, Gtineyde de siradalar
Akdeniz kiyilarina genellikle paralel olarak uzanirlar. Dierleriyle birlikte bu Siradalar, Douya gidildikçe birleip, tjlkenin en ytlksek tepesi Ari Dai (5160 m)ni
da icine alan dalik yöreyi olutururlar. En Onemli iki akarsu, Firat ye Dicle, Do*u Anadolu'dan Suriye ye Irak'a geçerler; tUmil TUrkiye sinirlari icinde kalan en
uzun akarsu Kara Deniz'e dOkUlen Kiztl Irmak'tir.
Plato'da, sicak yaziari ye souk kilari ile iklim kuraktir; Bati ye Gilney
kiyilarindaki dttzlilkier, Akdeniz tUril iklime sahiptir. En çok yarnur alan yore Dou
Karadeniz kiyilaridir.
Ilerde de görti1ecei gibi, sanayileme yolunda gOzle gOrtilebilir bir gelime
bulunmasiria ramem, ekilebilir alanlarin ki.yaslanamayacak kadar geni bir bOlUmilntt
kaplayan buday ye arpa ile Ulke, Mlâ kirsal ye tariinsal bir tilkedir; ayrica genie
orman alanlari da bulunxnaktadir. tthalt açisi.ndan bakilirsa, teinel gida maddeleri
bakimindan kendi kendine yeterli olan Ttlrkiye, maitai madde bakixn:i.ndan da giderek
ayni dflzeye çikmaktadir. TiltUn, paniuk, findik, UzUm ye sir Akdeniz iklimi xneyveleri hem iç tUketim hem de disatim 1cm Ureti].xuektedir. Yeralti kaynakiari içinde,
kOmUr, linyit, demir cevheri, petrol çikari.lmakta ye krom cevheri açisindan TUrkiye,
danyanin Onde gelen tireticileri arasinda yer alniaktadir.
Kadin ye erkek nUfusun hemen hemen eit bir bOlUtIm gOsterdii ye 15 yairidan
kUçtlklerin yUzde 40'ini oluturduu toplam ntlfusun, 1975 yilinda 40 milyonu at1*i
g6rü1mtitUr. Nilfusun yUzde 99'u mtisitimandir; 1928 yilindan ben resmi dii olar TUrk-
çe, o tanihten bu yana Arap harfleniyle de*il La±in harfleniyie yazi1agelmitir.
±1k Orenim zorunludur ye Ttirkiye Cunthuriyeti Anayasasi'nin (1) 50.maddesi
gereince de parasizdir; hemen her kUyde bir ilkokul bulunniaktadir. Orta ye ytiksek
Orenim dUzeni de var olmakia binlikte bu alandaki olanakiara yalnizca kentlerde
rastlanmakta ye imdiki durumda, kirsal gençiiin yalnizca belirli bin azinlii orta
Orenim dilzeyine ulaab11inektedir. Okur yazanlik orani, 1920 ortalarinda ytizde 11
iken, 1970 ontalaririda ytizde 62'iik bir dtizeye çikarak olaanttstU bir ge1ime gOstermitir. Ne var ki, bu oran erkekierde yUzde 76 ikeri kadinlanda yUzde 5l'de kalrnakta
ye sikca gorti1dt1U gibi kirsal alandaki okur yazarla.k orani ulusal ortalamanin altinda yer almaktadin.
Ttlrkiye, 1975 ortalarinda 67 ii'den 24'Unde uygulamasi tamaxnlanan salik hizmetlenini kademeli bir biçimde devletietirme stireci icindedir. Ani],an tanihte, cccuk Olttm onaninin, canli domu her 1000 çocukta 123 oldutu, 1872 kiiye bin doktor
ye 466 kiiye de bin hasta yatai dttttIt1 gorUlmektedir. Ortalarna ya haddi 54'tfir.
Ntlfusun yilcla ytizde 2.4'lUk bin oranda arttii. izlerunekte ye 1970 yilinda 36
mulyonun binaz altirida oidu*u saptanmi bulunari toplani nttfusun Ytizya.l soriunda iki
katina ç1kacai tahmin edilmektedir.
1975 yili itibariyle ntifus younluu kilometre kanede 52 ki?idin; ntif us antigina ilikin tahininler donu çikarsa, Ytizyilin soriuna var1ld].inda, nUfus younluu
da kilometre karede 90 kiiye çikmi olacaktir. Bir cok kalkirimakta olan tilke ile
kiyaslandiinda bu younluun fazla olmadii gorultlr - örne1n Filipinler'de nUf us
younluu 140 olup, 2000 yiiinda 260'a c1km1 olacaktir.
1975 yili itibariyle kirsal nUfus, toplam ntifus içinde yttzde 58'lik bir paya
sahiptir; bu oran bin kaç yil Oncesine kiyasla oldukça dUilktUr ye kirsal alandan
kentlere gUç devam etmektedir. Sayilar incelendiinde, sOz konusu goçUn, nilfus antigina ra*men kirsal alanlanda yaayanlanin hem saya.ca hem de toplam nilfusa oranla
azalmalanina yol açacak bin oranda olduu gOrilecektir-ve bu ei1ini sUreklilik gOstenebilir.
(1) Türkiye Cumhuriyoti Anagasas.z 'na burada ye bundan sonraki atiflar, 2'. C. Bas2n Yay.tn Genel
Müdür1üi tarafindan 1971 ye .2972 y.zllari.nda bas.zJ.m2 T.C. Anayasas., Temel Yay.tnlar Serisi
No.1 ile Anayasa (Deiik1ik1er) mmcl Yayin1ar Sexisi No.l'. ba1.zkL sserlerdaki .tngilizae
metne dayani.larak yap&1m,.ti.r.
2
1975 yili.nda fert baina gayri saf I ruilli hasila, carl flyatlarla, 797 ABD o-
lan o1mutur (1). Bu rakam, 1967 dilzeyine kiyasla ytizde 40'lik bir gerçek artii
yansitmakta ye Htlkttmetin uzun-vadeli plâni, 1995 yilinda ttalya'nin 1970 baianindaki yaam standardi lie fert baina dilen gelir seviyelerine ulai1masini amaclama tadir. Bu uzun vadeli planin dier basi böiUmleri de, GSMH içinde tanimin, 1975 y lindaki yttzde 23'lilk payini yUzde 12'ye dUtirecek; sanayinirikini yiizde 26'dan yUzie
37'ye çikaracak; ye hizmetlerinkini ise yüzde 51'de sabit tutacak bin ekonomik yaiya uiamayi içirmektedir. Buna ek olarak, faal nUfusun 1975 yilindaki yUzde 60'i yenine yflzde 25'inin tarirnda yilzde 13'U yenine yUzde 23'Unttn sanayide ye yUzde 27'si
yenine yüzde 52'sinin hizmetlerde çaiiacai bir tam istihdaxn düzeyine, (gunthrtüz
tahmninlerine gore isiz1lk ytlzde 14'thr), u1ailmasm. cia ongOrtllmektedir. Bu durum,
kent1emenin sttreceini ye 1995 yilina vani1diinda kentsel nttfusun yüzde 70'e u1acainm. gOstermnektedir.'
Son ylilarda ekonominin genelinde izieneri gOzie gartllebilir deiik1ik1ere
u1amada, Oneinii OlçUlere varan ulusiararasm. yardimlarui katkis:i. cia o1rnutur ye o ma*a da devafli edecektir. No var ki, deiik1ik1er son dUnya oiaylarm.nm.n tOni ge1i
mekte olan Ulkeler tizerindeki etkileriyle de katianarak, Ulkeda oldu}tçE* yOkeek hi
en:f].asyon oranm.na yol açmm$tm.r. ].970'te 100 olan genel tUketici flyat endeksi 197B
ortalarinda yaklaik 480'e çikmm. ye 1979 orta1armndaki aylik ortalamnalar, ya.11m.k
artl?ln yUzde 100 dolaylarinda o1acam. yolunda belirtiler vermitir. Aynm. biçimde,
TUrk Lirasm. 1979 Haziran'inda AED Dolarm. karisinda 26.50'den 47.10'a dUUrttierek
devalUe edi]initir.
Gayri saf I mliii hasilanm.n dailimm. cia halA simetrik bir dai1im olmaktan
uzaktir. Aradan geçen sUre içinde olumnlu bazi ge1ime1er kaydediimi o].sa bile, D nya Bankasm. 1968 rakamlarina gOre, SMH'nin yfizde 9.3'U, nUfusun en as gelirli ylisde
40'm. ye yUzde 29.9'u nUfusun orta gelirli dier bete ikisi arasinda bö1UU1Urken,
yUzde 60.8'i nttfusun yUksek gelirli yfizde 2Otsine gitmektedir ki bu durumnun fazlaca
deimi o1abi1eceI tiphelidir.
Tarim ye Kirsal Alaniar
TUrk Anayasasi, Devlet'in, halkin gerei gibi beslenmesini, tanimsal ttretlmin
topiumnun yararina uygun olarak artira.imasm.ni sa*laxnak, toprain kayboimasini onl4iek,
tari.m Urtinlerini ye tanimla uraanianin enieini deer1endinmek 1cm gereken tedbirlen aiacainm. htikme ba1amitir, (madde 52). Buna k olanak Anayaaa, (Macide
Deviet'In toprain verimui olarak i1eti1mesini gergek1etirmek ye topraksiz olan
veya yeter topram. buiunmayan çiftçiye toprak saiamak amaçlaniyia gerekeri tedbirleri a1acainm. cia httkme ba1anu.tir. SOs konusu aznaçlaria Kanun, deiik tanini bOlgelenine ye çelt1enine gOre topram.n geniç1iini gOsterebilecektir. Aynm. macide, Deilet'in, ciftçiye i1etme araçiarina sahip o1mas.nm. sa1ayacak koiaylm.klar getirmesini do httkme ba1arnaktadm.r.
Once de beiirtildi*i gibi GSMH içinde tarm.xnin imdiki paym. yUzde 23 dolayla-
nindadir. 1974 yilirida tanim UrOnleni disatinu., topiam disatimin deer olarak yUzde 56'sinm. o1uturmutur; artan sanayi1emeye venilen öneme ramen tanim UrUnienl
disatixninin, uygulaniadaki kaikinma pininin son yili 1982'de bile toplani disatiin
yanism.ndan fazlasinm. o1uturmnasi beklenmektedir. 1Disatima en fazia katkida bulunan
tanimsal tirUnler pamnuk (toplamin yilzde 16'si), tUttin (yUzde 13), ye findik (yUzde
11) tin.
1978 yilm. itibaniyle tarim, avcilik, ormnancilik ye balikçi:Liktaki faal nOfts
9.8 milyon olup, sektördeki kadin ye erkek nUfun henieri hemen e:Lttir; bu niiktan,
topiam faal nttfusun yaklam.k yOzde 60'm.ni o1uturmutur. Tarm.mda ça1ian1arin, faaliyet dallarina gore aym.nm.minm. gOsterir yetenli venlierin bulunmadim. an1ai1maktadir. Yetkililer, tara.mda, sosyal sigortalar kapsarnina ginme nite:Liklenine sahip
577.000 (yak1aik yUzde 6) ticretli içinin ça1imakta olduunu tahmin etmektedir]er.
Buna gOre, ficretliler giktm.ktan sonra geriye kalan faal tanimsal nttfusun çiftçi1r,
kOyltUer ye aileleninden olutuu kabul edilebilir. Ancak, 577.000 rakanim. cia bir
tahmin olup, h&len iverenierin Sosyal Sigortalar Kurumuna Odedikieri primlenin
kapsadia. içi sayisi 220.000'dir. Ote yandan, yukardaki iki rakamn ihale yoluylai
edinerek gerek t Yasasm. gerekse Sosyal Sigortalar iasasi dim.nda kaian ye sayiiani
kestinilemiyen kirsal alan içilenirii kapsamayacaktir yine bu iki rakamnin, ek gE1ir
sa1amak amacm.yla ntevsimlik olarak Ucretii igçiiik yapan çok sayidaki ktiçtik giftçmyi
kapsami olmalarm. cia iuilmktin gOrUnxnemektedir. BOy].ece, gelir içiri ça1m.arak sa1a}acakiari. Ucrete km.smen ya cia tainamnen ba1m. km.rsai alan içilerinin, tarm.mla uranlarin toplami içInde yttzde 5 ile 10 arasm.nda bin bOlUmU oluturdukiarm. sonucuna varmaktan baka bin olanak kalmaxnaktadir.
(1) 16.5 Turk Lirasm.a.zn 1 ABD Dolarina e
o1duu Icas.un 1976 kur 'u üzerinden hesapiatr.
3
Tarimda asgari Ucret, yak1aik sekiz-buçuk saatlik bir ça1ima güntt için Ha180 TL'dir.
ziran 1979 itibarlyle 160 TL.'dir; buna karilik sanayide asgari ttcret
Tarimda asgari Ucretin uygulanir o1duunu denetleyecek bir kurum bulunmamaktathr.
Tilrkiye'deki daimi ici1erin tUmtt haftada bir gUn Ucretli izin hakk-na sahiptirleri
bir tarim
o nedenle, asgari Ucret tizerinden haftada alti gUn ça1iti. varsayilan
yaklaik olarak
iççisinin aylik geliri yak1aik 4.800 TL. olmaktadir. Bu miktardan,
thplam ytizde 25'i bulan gelir vergisi ye sosyal sigortalar primi kesilecek ye net
gelir Uylelikle, yak1aik 3.600 TL'ye iricektir (tavuun kilosu 75 TL; patatesin ki-
losu 7,5 TL; un'un kilosu 13 TL; ekerin kilosu 20 TL; bir göm1ein fiyatl 300-400
TL; bir giindelik pantolonun fiyata. 400-600 TL ye bir gaz tUpilnUn bedeli de 100 TL'dir). (Uzakca bolgelerde konut yapimi için alinacak arsanin metre karesi 300 TL,
dolaylanUfus-youn yörelerde alinacak arsalarin metre kare fiyatlari ise 3.000 TLkonut
odali bir
riridadir; kendin yap, kendin otur' biciminde in$a edilecek 4-5
400.000 TL'ye çikabilmektedir. I<irada oturmak zorunda olanlar btiytlk bir olas3-likla
iki oda bir xnutfaktari o1uan 60-70 metre karelik bir konut için ayda 1500-2000 TL
kira Udemek durumundadirlar).
Toplu sözleçme kapsainina giren içi1erin kUk Ucretleri normal olarak daha ylikda hak kasektir ye aylik gelirlerirzi Unemli Ulcttde yukari iten sosyal yardimlara
zanmi1ik1ari bulunniaktadir. ça1ima Bakan1ii tarafindan 1978 yilinda (asgari ticretin 90 TL olduu dUnemde) tarimdaki ortalama ticretin 164.60 TL o1duu tahmin edilmitir; ayni dönemde sanayide ortalama Ucret 221.07 TL o1mutur.
da,
Kirsal alanda ticretle çalian1arin kapsama girmeleri. 1977 yilina rastlasa gilTtirkiyetdeki tUm Ucretli ici1er devletin yari yariya etkili o1duu
bir ulusal
venlik sistemi içindedlrler. 1979 yilinda sosyal gilvenlik fonuna bireysel katilixn,
bunun yUzde 12'si içinin ticaylik brUt ilcretin ytlzde 27 1/2fsj oraninda o1mutur;tamanilarnnaktadir.
Hastali.k ya
retin kesilmekte geri kalani ise iveren tarafindan
hak kada kaza nedeniyle igöremez1ik halinde, içi normal ticretinin ilçte-ikisine
zanabilmektedir, (bu tUr ödemeler gelir vergisine tâbi deildir). Sigortalilii,
kadinlarda 20 erkekierde 25 yil silrmtt bir içi, bu sUre icinde 13 yll 10 ay prim
ödemi olmak kaydiyla yaa bakilmaksizin emeklilik Ucretine hak kazanabilmektedir.
Veya, kadinlarda 50, erkekierde 55 yaini dolduran bir içi, yilda en az 120 gUn
ye 15 yil prim ödemi olmak kaydiyla emek1i1iini hak edebilmektedir; tam emekliiik
hakkini kazanmi bir içi son tic yillik ticret ortalamasinin yfizde 70'ine eit bir
emeklilik ticreti almaktadir. Ne bu dtizenleme icinde ne de bir baka dttzenlemede
isiz1ik sigortas3. yardimlarina yer verilxnitir.
Kirsal kesixnde 3 milyondan fazla bane bu1unduu sanilmaktadir. Tarim iletme-
lerinin toplam sayisi ise 3.5 milyonun biraz aitinda olup, bu i1etine1er 17.1 milyon hektarlik bir araziyi kaplamaktadirlar -ortalama btlyUkltlk yak1aik 5.5 hektar
oimaktadir. Genellikie her yerde o1duu gibi, toprain milkiyet açisindan dai1imi
oldukça dengesizdir- 5 hektar ye daha ktiçUk i1etme sahipleri toplam hane halkinin
yilzde 75'ini o1uturduk1ari haide i1enen topiam toprain yalnizca yttzde 30'unu
i1emektedir1er. 5 lie 10 hektar arasinda btIyUk1Utt olan i1etme sahipleri, toplam
hane halkinin ytizde 15'ini o1uturmakta vs i1enen topra.n yUzde 23'UnU i].emektedir1er buna kar1ik 50 ile 100 hektar arasinda bt1ytlk1ttU olan i1etme sahipleri
toplam hane halkinin yUzde 0.5'ini olutururken, ilenen topra-in yUzde 11'irii ilemektedirler.
1 milyon kadar köylilntin kiraci ya da ortakçi o1duu tahmin edilmekte ye ortakcilarin daha az oldukiari sani1maktadir ortakçilikta en çok yarl yariya bölttt1m
ilzerinde
yUntemi uygulanmaktadir. Ytizyillar boyunca aileden iritikal eden topraklar
ki mttlkiyet hakiarini kanitlamakta bir cok köylUniln btiyttk gUçlfik çekecei sUylense
bile, kiraci ye ortakçilariri dlç3.nda kalan kylü1er i1edikleri topraklarin sahibidiner. Veraset yolu ile intikal, normal olarak, toprain .ytizde 25'inin hayatta
kalan dul'a venilmesi ye kalaninin da kiz ye erkek çocuk].ar arasinda eit oranda
pay1ailmasi biçiminde olxnaktadir. öylelikle, toprain parçalarana potarisiyeli de
yUkselmekte ye bir tahmine gUre, toprai ekip bicenlenin yilzde 40'i, 2 hektardan
kUçUk iietmeiere sahip olabilmekte ye bu i1etme1er dahi ortalama olarak 6 parçaya
bUltthmU bulunmaktadir. Ute yandan, sorunun iyi an1ai1mi olduunu ye endttstriyel
ye kentsel istihdania dUntik genel ei1imin de yardimiyla, giderek çoalan sayida vârisin, ailenin toprak bUtiln1Uttnil koruinak arnaciyia, hisselerini ailenin tek bin f endine sattikiani veya biraktiklarini gUstenir kanitlar da bulunmaktadir.
Toprak mtllkiyeti ye toprain ileninesine i1ikin kisa gUziemlenin eksik kalmaxnasi bakiinindan, hatiri sayilir geni1ikte bin toprain Deviet mtllkiyetinde bulunduunu ye Deviet tarafindan i1endiini de akilda tuthak gerekirj ayni biçiinde, TUrk
Anayasasl'nln l31'irici maddesi uyanlnca, korunmasi, mUlkiyeti ye yUnetimi Devlet'e
ait olan çok geni orman sahalani da bulunxnaktadir.
4
nedeniyle kticilk çittklim, toprak ye i1etme büyilklilklerinde gOrUlen farkliliklar
çilerin "orta].ama" gelirlerini saptayabilmek hemen heinen olanaksizdir. Bir yanda
Ege kiyi].arina yakin yOrelerde yilda bir kaç ürUn kaldirarak 1 hektarlik bir 11ttoplayan kOylt1ere
meyle bile en az, tarimda asgari ttcretle çalian1ar kadar gelir
rastl&nabilirunektedir. öte yanda, Ic bolgelerdeki ova1ard 2.5 hektar1.k sularna planakiarindan yoksun bir topra3. ileyen koylttler "orta gelirli" kOyltiler arasindal
sayilabilirler. Bu tttr ye genilikteki bir toprak lie, diyelizn ki be$te bin nadasa
biraki].diktan ye carl fiyatlarla girdi masraflari. çikarildiktan sonra, budaydan
yillik nakit 10.000 TL gelir sa1anabi1mektodir; bu miktar gelir vergisi veya sair
kesintilere tâbi dei1dir. Ne var ki, biina karilik kOylti do sosyal gtivenlik yardi.mlanindan yoksun kalmaktadir. Merdivenin dibinde ise, iletme1eri geçimlerini salamayacak kadar kUçUk olan ye gegimleri 1cm gerekli ek gelini ayni zamanda xnevsimlik
ye geçici ilerde ça].iarak salamak zorunda kalan kOyltiler bultrnmaktadir.
Tarimin genel gortintimtlne bakilirken Onemli bin Oze11ii do dikkate alirnnali-
kirsal
dir - Oyle ki, icretle ga1ianlar olsun kendi hesabina ça1ianiar olsun,
evieninde
alan içilerinin bflyfik counluu ya kendi evierinde ya da aileleninin
oturmaktadirlars her zaman için modern kolaylikiara sahip bulunmasalar ye kentsel
Olçtilere gore ilkel de olsalar bu evier sa1am bir biçimde yapilmi ye çatilani da
iyi bir biçimde örtU1mti ev1erdir bu ttir evieri ilikenin dOrt bir yanina yayi1mi
65.000 kOyde do gOrmek mtlmktindttr. Bu dururn, bir yanda baninnia giderlerinin ge1ix1er
lçlnde bUyUdUkçe bin yer almasini n1eyici bir sonuç doururken1 8te yanda her ün
calian ttcretli ici1erin dahi iyen1erine u1amak 1cm Onemli uzakliklari katetmelerini gerektirmektedir bu zorunluk iso, gerek tanirn gorek sanayi açiaindan, gçU-
cti igticUniln Ulke iatihdani modeli içiride Ozel bir yere sahip olnasinda Onemui. br
rol oynama.tir.
Daha Once de be1irtildii gibi, TUrkiye'nin kaikinnia politikalani. daha
olcttde sanayilemeye btiyilk Onem vermektedir aricak bu yak1aiui tanixu aoktOrtlntin
ihml ediimekte o1duu anlamina gelmez. Genelde taim sektOrUnde varilmak istenth
hedef in dOrt ana unsuru oldu*u gOrtiumektedir; gelimi gida ye beslerinie politik4lani. içinde tilkenin gida goreksinimini karilamak tarima dayali. sanayi i1etmeleine
hainmadde salamak disatim kazançlarina katkida bulunmak; ye k:Lrsal alanlarda aayanlarin tilnitintin yaam düzeylenini gelitinmek. Bu dOrt unsunlu hedefe u1ama y1unda tiretim plânlari, canli. hayvan, hayvansal tirtinier, tahil ye meyve Uretimiride erim ye kalitenin artinilmasini; yilrUtfiumekte olan a*açlandlrnla ye onman iletme
faaliyetleriniri daha da yayginlatirilmasini; ye balikçilik ile su tirtinleni sanáyileninin geniletilrnesini OngOnmektedir.
I
Bu ttlr gelimelere yardintci olacak deviet ye ceitli kurum faaliyetleri d
bulunmakta, bunlar arasinda toprak reformu, kooperatifçilik ye kredi daitimi v
teknik bilgi verme i1emleri yer almaktadir. Deviet, ayni. zamanda taban fiyatla 1
koymakta ye tanimsal ttrttnlenin son alicisi gibi davranmaktadir-lOyle ki, Uretic len
istenlerse ilntinlerini Ozel kii1ere de satabilmekte ye fakat gerekirse sonuçta
tirtinlerini taban fiyatlaniyla Deviete de satabilecekienini bilmektedirler.
Toprak reformu yOntindeki en son giniimler, reform 1cm On-koullani. getien
sayili.
yasanin 1972 yila.nda kabulti lie ba1am1?t1r. Bu yasanin amaci, refom
1670
yasasi. meclislerde iken topra1n daha da bOltthmesini önlemek o]inu ye yasa 3 hektar
ye daha kttcilk topra1n bolilnniesini yasaklamitir.
Toprak reformuyla dorudan ilikili 1757 sayili. yasa ise 1973 yilinda çik4nilyaa,
mi ye kiilenin sahip olabilecekieni azami iletme bUyilklt1Unil saptainitir
bu sinirin ttsttlnde kalan toprakiara deviet tarafindan el konulmasini. ye gereksi mm
duyan köylü aileleni anasinda yeniden daitimini. OrigOnmiltUr. Yasanin gotirdii dier httktimler arasi.nda, kiracilii.n dUzonlerimesi, ortakçilik 1cm bin Ornek sOzi menin yen1etini1mesi, yeniden dailima urami toprakiarin kiraci ye ortakçi].a a
verilmesinin Onlenmesi ye reonm bO].geleninde kredi olanaklani.nin artirilarak a t
yapa.nin ge1itirilmesi gibi Oniemier de yen a1mittr. Yasa aynica, daiti1an to rakiarla ilgili olarak uyulmaniasi. halinde topra1n yenideri Devlet'e dOnecei bi
tek-vâris dtlzeni getirmi ye dai1imdan yaraniananlarin toprak ref ormu kooperatLflenine ilye olmalanini. zorunlu kilmitir.
t1etme1erin azami btlyliklUkleri ise, su1annu toprakiarda 30 lie 100 hektr,
kuru toprakiarda da 47.5 lie 200 hektar arasinda sinir1andirilmitir. Her iki h1de
do, toprain venimuilik deerini olçme araca. olarak kullanilan 'toprak geçmii'
yOntemine gore dUzenlemelere gidilebilecektir. 5 ]ciiye kadar clan ailelenin he
binine daiti1acak toprak, sulanma. arazide 3.2 ile 10.6 hektar, kuru arazide 7.9
ile 33.7 hektar arasinda deien ye yine 'toprak geçmii' yOnteniine gore dilzenlenmi bulunan parseller halinde olacaktir. Burada, 1970 fiyatlaniyla yilda 15.000 TL
kazanabilecek iletme1enin o1uturu1masi hedeflenmitir.
5
Yasa çikarilmadan once Suriye siriirina yakin bir pilot yörede kadastro ye
'toprak geçmii' çal1malarLna ba1anm3. ye yasa çikarildiktan sonra da hektar baina ortalaina 2820 TL'lik bir naliyet lie 169.000 hektar arazi kamu1a?ti.r11mtr.
Kamulatirilan topraa, vergi deeri ttzeririden bedel ödenmitir arazi vergisi ise
1970 yilinda getiri1mi ye mülk sahiplerinin kendi arazilerinin deerini kendile-
rinin saptainalari esasna dayandiri.1mitir-tabii ki beyan edi]ini deerler rayiç
bedellerin cok altinda ka1xnitir.
1250 aileye yaklaik 18.240 hektar (bane bai.na ortalama 14.5 hektar) toprak
daiti1mitir. inceden kamu inülkiyetinde olan toprakiar Uzerindeki çalimalar da
dahil alt yapi hlzmetleri için 1.5 milyar lira harcanmi ye kredi ye balangiç sermayesi olarak da 71.5 milyon TL daiti1mitir; sa1anan olanaklar arasirida içlerinde 20 biçer döerin de bu1unduu ceitli arac ye gereçler de yer a1rnitir.
Ancak, bu aainada Yasa'n.n meru o1rnadii iddiasl. ortaya ç.kmi ye bu iddia
geçerlik kazanmtir. Oylelikle toprain yeniden daii.mi i1enileri hemen hezuen
ba1ainadan son bu1niu ye Babakan1ia ba*li Toprak Tarim Ref ormu MU8tearl4Ln1n
o tarihten sonraki çalima1ar3. da ya1nzca kamu n'tülkiyetindeki toprakiara i1ikin
giriim1erie slnlrl3. ka1nutir.
Genelde 1973 tarihii yasa hUkUmlerinin aynlslnl kapsayan yeni bir Tasari haise de Tasari yasala?sa bile onu uygulamaya koyacak yetkililerin kariiaacakiari gUçlükler ürkUtVtcil oiacaktir. Kamu1atiri1an toprakiarin bedellerinin O
denmesi ilkesi bu kez de geçerliiiini koruyacaktir, ancak yasa koyucunun ilk yasada o1duu gibi, bu kez de rayiç bedeilerin cok altinda ka1nmasina yol açan bir
bedel esasini. kabul etmesini bekiemek oldukça iyimser bir yaklaim olur. Xamu1atirilabilir 800.000 hektar topra1n 1976 fiyatlariyia topiam kamu1ata.rma bedelinin
52 milyar TL'yi aacai tahmin ediimektedlr alt yapi yatlr].mlar3. ye destekieme
hizmetleri maliyeti de dikkate alinacak olursa, toplain gider belirtilenin iki katini da geçecektir. Yine tahminlere gOre, kamulatirma yoluyla elde edi].ecek topraklar ile halen deviet elinde bulunan toprakiar ye de halen verimsiz yatan toprakiar,
toplaxn 3.4 milyon hektarlik bir daitilabillr toprak bütünü o1uturma]ctadir1ar.
Bu toprakiar, ortalama 6-7 hektarlik parçalar halinde daitiiacak olursa, dailimdan yararlanacak olanlarin saylsa. yara.m milyon dolaylarinda kalacaktir ki bu miktarin da toprak gereksinimi duyan ailelerin altida-biri o1duu sanilmaktadir. Bu
durumu, y:Llda 15.000 TL gelir sa1ayacak iletmeler oluturxna bicimindeki ilk hedefier çerçevesinde deer1endirxnek gerekir-enflasyon da dikkate aiinirsa Once hedeflenen gelir dUzeyi bugUn 70.000 TL dolaylarinda olmalidir; sonra, gelie.xi ye
giderek daha da makineleen bir tarimda belirrnesi doal ekonomik bask:tlar sonucu
bugUn yaayabilir bUyOk1kte oldukiari var sayilan i1etmeierin on ya da yirmi yiluk bir sure sonunda yaayabilir olrna nitelikierini koruyup koruyamayacaklari da
ayrica dikkate alinmak zorundadir.
Daha Once de belirtildii gibi, Devletin kOyluye yardim yollarindan Onemli
bin de fiyatiari saptaxnasi ye balica tarim UrOnlerinin nihai alicili2.n1 yapniasidir. Günümilzde, saptanan fiyatlarin enflasyon nedeniyle, Uretimin artan maliyetini
kar11ayainad34i gOrüti üreticiier arasinda oldukça yaygin1ami ye doal olarak
HUkilmet de tlreticiye adil olma lie tuketiciye adil olma arasinda bir denge kurxna
gfiçlt1üy1e kari kariya kalmiçt.r. Teorik olarak enflasyonist bask3. Ureticinin
Uretimi için normal piyasada daha yUksek fiyat bulabilmesine yol açmaiidir, ancak
bu duruin bir Olçüde gerçeklese bile ayni baski araciyi da, belirgin bir biçirnde,
Ureticilerin UrUnlerini satma zorunda kalacaklari noktaya kadar beklemeye itmektedir. Tahil söz konusu o1duunda Deviet bazi depo].ama kolaylikiari sa1ayabilmektedir; ancak, nakit gereksinimini Onemii OlçUierde duyan kuçttk tiretici 1cm bu ttir
zir1anxni
kolaylikiar uygulamada pek az deer tair.
Devietin, tiretimi, tiretim potansiyelini ye Oylelikle tiretici gelirlerini artirmaya yardirnci o].ma çabalari geni bir a].ani kapiainaktadir. tJzun dOnem için bu
çabaiardan belki de en öneiniiieri, sulama, toprak koruma ye aaçlandirma ça1ima1aridir. Enerji ye Tabii Kaynakiar Bakanhii sulama programi, 1982 yllina kadar tOm
kirsal ye kentsel alanlara sulaxna ebekeierinin u1atirilmasi. iieminin bitirilmesini ye topiam sulanabilir alanin (8 xnilyon hektar oiduu tahniin ediimektedir) bttyttkçe bir bOltiintinUn sulanmasini hedef almitir. Buna ek olarak, Koyi1eri Bakanli.gina baii. TOPHAKSU'nun da geni kapsamli sel veerozyon kontrol, toprak geiitirme, kUçttk çapta sulama ye toprak ara?tlrma projeleri buiunmaktadir. Bu faaliyet1e31, teraslanha ye aaçiandirma çali$malarini da kapsayan ye deviet ormanlarinda
ytiritti1en "ticari" aaçiandirma çalimalarina ek olarak ytirtittilen faaliyetlerdir.
Ytizyillarca stirmil? orman tahribl ye otlaklarla i?lenebilir alanlarin geniletilmesini salaxna yolundaki baskilar, aaçlandirma çali?malarina duyulan gereksinimi
Onemli boyutlara ula?tirmi?tir; ancak aaçlandirma alaninda kaydedilmekte clan geli?meler de deerlidir.
6
Uretimiri ge1itiri1mesini destekleme yolunda, deviet çiftliklerinde daha iyi
hayvansal ye bitkisel tohuin nesilleri ge1itirme çabaiarindan, Tarini Bakan1ii nzdinde yari-resmi olarak sUrdUrttlen "pilot" Kirsal Kalkinma Projelerine kadar geni
kapsamli çalima1ar bulunmaktadir. Bu projelerde, bir grup teknisyen ye proje iisi, belirli bir alanda görev yaparak köylülerin daha gelimi tiretim ytintemlerini
benimsemelerine yardimci olmaa çaLi$makta ye inaat veya bireysel sulama ebeke eri gibi kisa veya uzun dtinem için nakit yatirim gerektiren iletmeyi gelitirici
giriimlerinde kredi bulabilmeleri yolunda onlara rehberlik yapmaktadirlar. Bu tr
çalimalarda görev a1mi kimselerin Uzerinde önemle durdukiari bir nokta da, gel neksel olarak nadasa birakilmakta olan alanlarin daraltilmasidir-- tahil tiretilen
ovalarin bazi yerlerinde nadasa birakilai alan, iletme toprain:Ln bete-ikisine
varacak kadar geni olabilmektedir. Nadasa birakilmalari gelenek olmu toprakiar a
nohut ye mercimek gibi tirfinlerin yetitiri1meleri salanarak bu konuda bazi. baa 11. sonuçlar alinmisa da, taban fiyat sistemine girmemeleri nedeniyle bu tirtinler
için doyurucu sati olanaklari. bulunabilmesi açisindari çeitli sorunlarla da kar..,i-
lailmitir.
Kredi 1cm temel kaynak Ziraat Bankasidir * dier bazi. toplumlarin kirsal tirelerinde sikca gtirUlen bir durumun tersi olarak, tefecilik kirsal alanin her yarini. sarmi bir özellik taimaktan uzak gtirtinxnektedir. Yine gorUndtiü kadariyla krdl
aintak ainaciyla tacire de fazlaca bavurulmamaktadir. Banka tarimsal krediler içitt
normal kredllere uygulanana kiyas].a ytlzde 11 gibi oldukça dU?Uk bir faiz uygulamzktadir. Ancak, banka ipotel art kilmakta, bu da toprai. olntayanlar ile toprain
kendilerine ait olduunu bildikieri halde bunu resmen kani.tlayamiyanlar için gUçUkler yaratinaktadir. 1970 ba?larinda Banka kredi olarak 40 milyar TL dajitmitir; ancak TUrkiye Kalkinma. Vakfi (TKV) nm
iddialarmna gLre bu miktarmn pek az bir kmsrhl
en cok ihtiyacm olan kilçUk ktiyltlye ulaabilmitir. TKV 1969 yilm:nda kurulmu krI
amaci. gUtmeyen tizel bir vakif olup, amaclarmndan bin de, kredi alabilmesi yoluncIa
kUçtik çiftçiye Ziraat Bankasi. nezdinde kef 11 olmaktmr-köylfi borcunu demedii takdirde ödeme yUktimltiltiünil Vakif ytiklenmektedir.
Kooperatifler aracm1mmy1a kredi bulabilmek mthnkflndtir anca:k bu konuya iler.e
deinilecektir.
Siyasai ye Kurumsal Yapi.
1961 ymlmnda kabul edi1mi mevcut Anayasa "TUrkiye Cumhuriyeti, mulli, dem.kratik, iâik ye sosyal bir deviettir..." demektedir. Balangmç btiltimttndeki kendi anmnu. ile, bu Anayasa "27 Mayms 1960 Devrimi yapmlarakt' ye barm "ulusal baimsmz ik
ye egemenhik ilkeleri ile Atattirk Devrimlerine" sadik kalmnarak hazmrlanml?tmrAtatlirk, Ttlrk Devietini ye TUrk Halkmni Bati. ttlrU bir ge1ime yoluna çmkaran de
ikhik1eri 1920'lerde balatmm, dtinyaca tthlti bir TUrk hiderdir.
Anayasa, genel oyla dört ymi için secilmi 450 milletvekiiinden kurulu bir
Millet Meclisi ile 150'si seçimle gelen ye 15'i de Cumhurbakanm tarafmndan atanin
165 ilyehi bir Senato o1uturmutur. Senato ilyelerinin Uçte bin, her lid ymicla bLr
altm yilhmk bir dtinent için seçilmekte veya atanmaktadmr. Mechis ye Senato 5ze1 di,i-
rumlarda bir1eik olarak tek bin organ gibi toplanarak BtiyUk Millet Meclisini ol4itunmaktadmnlar.
Cumhurbakani, BtiyUk Millet Mechisince kendi Uyeleni arasmndan yedi ymlda bin
secilmekte, Cuinhurbakanm seçilen Uye partisi lie iliiini kesmek ye Bttytik Miil?t
Meclisi Uyeliinden aynilmak zorunda kalmaktadmr. Cuxnhurbakani, BüyUk Millet Melisi Uyeleri arasmndan Babakani, Babakan tarafindan seçulmelerinden sonra da b
kanlarm tayin etmektedir. Babakan ye Bakanlar birlikte Bakanlar Kurulunu olutu
maktadmrlar.
Ttlm vatanda1ar önceden izin almakaizmn slyasi parti kurma ye partilere Uy
olma hakkmna sahiptirler; ancak, 57.maddeye gore, tilzilk ye faaliyetleni demokratik
ye lik Cumhuriyet ilkelerine ye Devhetin Ulkesi ye milletiyle bOlUnmezhi1 htlkm
ne uygun olmayari siyasi partuler, normal mahkemelerden oldukça farkimlik gdstere
Anayasa Mahkemesi tarafmndan kapatmlabilmektedir.
Bugtin iki bttytik parti bulunmaktadmr - bunlardan bin aratmrmanmn yapmidmm
smrada HilkUmeti kurmu buiunan ye ortanmn solunda o1duu kabul edihen Cuinhuniyet
Halk Partisi; dleri de ortanmn samnda o1duu kabul edilen Adalet Partisi'dir.
Bin TUrkiye KOylü Partisi bulunmakta, ancak bu parti tilkenin politik yaammnda tiemli bir unsur o1madmm gibi, Mechiste de ternsil ediimemektedir.
Anayasa, Onceden izin almaksmzmn dernek kurma hakkmnm (madde 29) da tanmmm
bulunmaktadmr; ancak kanun, faaliyetleninin Devlet bUtUnlflUne, mulhi gUvenhie,
kamu düzeni ye genel ahlaka zaranhi oldu*una hUkmedilen dernekier fizeninde smnmrlainalar koyabiimekte ye bu dernekleni kapatabihmektedir.
7
46. ruadde, içi ye iverenlerin, sendikalar ye sendika birlikieri kurmave
bunlara serbestce üye olma haklain bei.irlemektedir. Kanun, bu tür örgilt].er ilzerinde de, dernekier konusunda belirtilenlere benzer nedenlerle sinirlamalar koyabilrnektedir; buna ek olarak Madde, "Sendikalar ye sendika tUzilkieri, yörietim ye i1eyi1eri demokratik esaslara aykiri olamaz" biçiminde özel bir hUktlm de getirmektedir. Dikkat edilecei gibi, bu htlkUm siyasi partiler ye dernekierle ilgili olarak
getirilmi hUkilmiere çok yaki.ndir; ancak, slyasi partiler ye derneklerle ilgili durumdan farkli olarak, sendikalarin feshedilmeleri veya kapatilma1ar.na ilikin bir
hükttm Anayasa'da yer almi
nm
deildir.
"Demokratik esaslar" ye "Devietin bUtUnitiU" sorunlari, TUrk siyasa]. yaamigilnlilk görUntimilnUn amr basan özellikleridir. GörUndUt1 kadarmyla, bir yanda
siyasi yaklammlar yelpazesinin bir ucundan dierine uzanacak biçimde sözltl veya
yazili fikir açmklama özgUrlUU tam olarak kullanilirken, öte yarida bir cok politikaci, sendikaci ye toplumun normal fertleri, ya airi. samn ya da airm solun politikasmni pekitirme yollarm arayan örgUt veya gruplari demokrasiye ye deviete y8rxeilk birer tehdlt olarak nitelendirmektedirler. Bir yabanci gözlemci 1cm sebepsonuç ilikisini kurmak gttç de olsa, kainu oyunca terörizm olarak adlandirilan ye
aratirma sirasmnda ttlkenin si.kiyönetim altmnda bulunmas:z.na yol açan olaylarmn, yukarda sözU edilen yakiaimm daha da kamçziadmirida kuku yoktur. tilkenin bir veya
bir'deri çok bölgesinde smkmyörietim i]n etme yetkisi Anayasa'nmn 124.maddesinde httkme balanmm? olup, bu yetki Bakanlar Kuruiuna aittir - akan1ar Kurulu, konuya i1ikin kararlarmni BUyUk Millet Meclisinin onainasmna sunmak zorundadir. Her def asmnda iki aym a?maxnak ttzere ilân edilebilecek smkiy8rietimi gerektiren neclenler arasmnda, "Anayasa'nmn tanmd4m hUr demokratik düzeni veya temel hak ye hUrriyetleri
ortadan kaldirmaya yönelen yaygmn iddet hareketleri hakkmnda kesin belirtilerin
ortaya çmkmasm" da bulunmaktadir.
Kii hak ye özgUrlUklerine ek olarak Anayasa, ça1mma hakkmnm (ye ödevini)
cocuklar, gençler ye kadmnlarmn ça1mma koullarm bakimmndan özel olarak koruninalarmni; ticretli hafta tatill, dm1 ye mull bayramiar ye Ucretli ymilik izinler de
dahil, dinlerime hakkmnmn kanuniarla düzenleneceini; calmçanlarmn insan onuruna yaramr bir yaam dUzeyine ulamalarmni salaymcm adaletli bir (tcret elde etmeleri
1cm Devietin gerekli önlemleri aimasmni; Devietin gerekil kuruxnlarmnm kurniak veya
kuruluuna yardim etmek sorum1uluunu da ilstlendi*i sosyal gUvenlik hakkmnm; ye
IDevietin, fertlerin salmk bakim hizmet].erinden yararlanmalarmnm salania sorumluluunu da Ust1endii salmk bakimm hakkmnm da hUkrne ba1amaktadmr.
Ttirkiye'nin onaylamm olduu ILO Söz1emeieri arasmnda bu aratirmanmn konusuyla ilgili bir kaç Sözleme de bulunmaktadmr - bun].ar, Dernek Kurma Hakkm (Tarim)
Sözlemesi 1921 (No 11); örgUtiernne özgUrltiU ye Toplu Pazarlik Söz1emesi 1949
(No 98); Asgari ticret Tesbit tJsulleri (Tarim) Sözleinesi 1951 (No 99); ye Eit ticret Sözlemesi '1951 (No 100)' dir. TUrkiye, Dernek1enie özgUr1uU ye tirgiltienme
Hakkmnmn Korurmiasm Söz1emesi 1948 (No 87); ticretli tzinler (Tarmin) Sözlemesi 1952
(No 101); t Teftii (Tarim) Sz1emesi 1969 (No 129) gibi söz1eme1eri onaylamadi-
m gibi 1975 tarih ye 141 no'lu Kirsal Alan :tcu1eri 3rgtit1eri Sözle?mesini de onay-
lamaxnmtmr.
Sendikalarm dttzenleyen teinel yasa 1963 tarihli ye 274 saym].i. yasadir (1). Bu
yasa 1970 ymlmnda 1317 sayilm yasa lie önemli S1çUde tadli edi1iuitir (2). Ancak,
kabultinden kisa bir sUre sonra bu son yasanmn hUktiinleri Anayasa Mahkemesince Anaya-
sa'ya aykmrm bu1unmu, daha sonra duruma açmklmk kazandiracak bir baka yasa da cmkarmlamammtmr. Böylece, 1970 yasasmnmn geçerli oimadmm açmkca bell ise de 1963
yasasmnmn tadil edi1mi böltlmierinin duruniu pek o kadar açmk dei1dir.
Ancak, her iki yasanmn birinci bölUmleri hemen hexnen birbirlerinin ayxu olup,
pratik bir an1aym1a ele alirsak, sendikalar, federasyon ye konfederasyonlarmn,
"bu
kanuna gore içi saymlanlarmn ye lveren1erin mtiterek
lktisadi, sosyal ye kUltUrel
yararlarmni korumak ye ge1itirmek icln kurulan mesleki teekkUuler" oldukiari. açmktir. Ayrmca, bu tUr kuru1u1ar serbest ye ihtiyari olup, bu kuru1u1ar Uye1llnde
cmns, alle, irk, renk, dli, din ye siyasi dt1Unce aymrmmi gOzetileniemektedjr.
tki yasa metninin fa.rklmliklar gOstermesi nedeniyle, kimlerin senclika tiyelii
hakkmna sahip bulundukiarm açmkca. belirlenememektedir, ancak, ortak bir nokta bu
Uye11in ticretle ça1man içiiere açmk oidu*udur, BOylece, ilerde de gOrU1ecei gibi, Ornein kOyltiler gibi. kendi hesabmna ça1maniar sendika kuramamakta veya bir
sendikaya ttye olaxnamaktadmrlar. Uygulamadaki yorumuna gOre, -hangi iko1unda olursa
olsuri- stirekil olarak ihaleyle parça ba'i. i yapanlar i yasalarm
kapsami dmmnda
kalmakta ye seridika kurmak ye sendikalara tlye olrnak bakaanmndan bu kariuna gore içm
.tngilizce tercümesi için bak.zni.z: Legislative Series, 1963, Türkiye, 1W, Cenevre.
.tngiljzce tercjjmesj için baki.n.z: Legislative Series, 1963, Türkiye, ILO, Cezzevre.
8
sayilmamaktadirlar; oysa, her iki yasa metnitde de yr alan bir hUktlmle bu tflr ha
lar kooperatif irket ortakiarina taninmi bulunmaktadlr.
Her iki yasanin 9.niadde l.bendi de ayni hUkmU getirmekte ye içi sendikala
içine a1trinin ayni iyerizide veya ayn. ikolundaki iyer1erinde çaliafl içi].eri
Listosine
dayiEkonomik Faaliyotler
caini. belirtmektedir. tko11arL, UluslararasiyonetmelLk
ayrica
birbirleriyle
i1iki11 olarak, bir yonetmelikie be1ir1enmitir;
tarim ye hayvan yetiii
i?ko1larIn da be1irlemitir iliki1i ikollari arasinda,
ye av hayvarilarinin tiretilmesi,
tirme, ormancllJ-k ye tomrukçuluk iko1u ile avcilik
balikçilik, sUngercilikbalikçilik
ye sair ilgili
ileri kapsayan iko1u da bulunmaktadlr. Builerinde ça1ian içilerin tUmV. isterlerse tek
na gore, tarilu, orman ye
bir sendikanin tiyesi olabiliekte&Lrler.
federasyon ye konfederasyonlar
Her iki yasa metni de içi sendikalarinin,
ilemi
nedenlyle
hancri koullar altirida
kurmalarini mümktin kilmaktadir, ancak iptal
mtinikfln deildir ntetinlerdeki ortk
bunu yapabilecekieri konusunda kesin olabilmek
sendikanin bir federasyon kurabilecek1enokta, ayni ikolundaki iki veya ikideri cok1910
yasas1un Oricesine giden konfedersridir. Var olan ye kurululari bakimindan
yonlarin bUnyeleri, federasyonlarla birbirlerinderi bajimsiz sendlkalar kari1mi )4ir
gOrUnilme sahiptirler.
I
l0.maddesine gOre, içi
1963 yasasinin 1970 yasasi lie dejiiklie uramam1$
Bakanlar Kurulu'nufl faaliyetiei-
sendikalari, federasyonlari ye konfederasyonlarJ,
ilkelere ayk.ri bulmad:Lp. ulualararasi
ni Ttirk Anayasasl'nlrl bazi. maddelerindekigenel
bir deyi1e bu maddeler daha Once 4eiçi orgiltierine ilye o1abilmektedirler
iiikin maddelerdir. Uygulamada b'
inilen demokratik esaslar ye ilke btithnititine
ttimilyle
Uluslararasi HUr tçi Sendik4hUkUm, uluslararasi ttyeliklerin hemen heinen
larJ. KonfederasyOflu ile onun iiiki1i bulunduu uluslararasi ikolu federasyon1aina olmasi sonucunu dourmutur.
faaliyetleri dtizenieen
1963 yasasinin içi kuru1u1arinin yurutebilecekleri
de,
her
iki
meti:n
de sendikalariIi,
bOlflmti sonra çikarilan yasa lie deitiri1mi?Se
adli yardimda bulçtngiev de dahil toplu pazarla.k yapmak, (ayrica aaiya bakiniz),
S'inin 0 amacla ayri1dii eit1mmak, yardimlama sandikiari kurmak, gelirin yüzde kooperatifier
kurulmasina destkUyeleri
1cm
ler yapmak, aratirznaiar yilrtitmek ye
te bulunmak gibi normal faaliyetlerini kapsamaktadir.
16.maddesi, sendikalarin siyas1
tik yasanin sonradan deiiklie uramanu.
partilere maddi yardimda bulunamiyacakiarifrL
partiler icinde yer alamiyacaklarini,
ye partilerden maddi yardim kabul edemiyeceklerifli hUkme baiamitir.
Uyelik aidatlarina i11kin bOlfim 1970 yasasiyla deitiri1miSe de her ikI 25'ini temsil eden sendikaruin
yasa metni de, iyerinde calian içi1erin yilzde
mecbur etme- hakk.ni
yerenden tiyelerine check-off uygulamasini talep etme -gerçekte
Uyesi
olmayip
da isimleri aVdUzen1emektedir Ayni maddeler, iveren1erin sendika
rica bildiri].mi içIlerin ficretlerinden de dayana.ma aidati°ni ayni biçimde kesmelerini hUkme balamitir.
fakat Sendikalar YaDayan1ma aidati terimi yine 1963 yilinda çikari1mi ye(1)
sayili Toplu t
275
etkisi
altinda
kalmami
sasi kadar yasal kariik1ik1arifl
eki1
SOz1eme1erine t1ikin Yasa'dan gelmektedir. Yasa, toplu i sOzieme1eriningrevieri
yetkisi
lie
uzlatirTha
kurumunu,
tahkim
lie
ye stirelerini, toplu sOz1eme
dtizenlemektedir.
yeya bir veya birden cok i)eBir ikolunda ça1ian iciierin çoun1uunu,
eden
sendika,
o iko].unda veya çounlukrinde çalian içilerin çounluunu
temsil
sahip olmaktadir. Açikca
ta oiduu iyer1erinde toplu i sOzlemesi yapma yetkisine
sOz1emelerinir1 yainizca
i
sonuc, topiu
belirienmemi olsa da, Yasadan çikarilacakancak,
taraf sendika tiyesi olmayip toplu
sendika tiyeierini kapsayacai yolundadir;
i sOzlemesi kapsanu.na giren iyerlerinde ça1ian içi1er de sendikaya, normal aldati.n ttçte-ikisini amayacak miktarda bir dayanima aidati Odeyerek toplu i sO2leI
mesi htikUmlerinden yararlanabilmektedirier.
sendika :Lyereniere veya
Yukarda belirlenen koullari yerine
getiren bir
sOz1emesi
icin
çarida bulunursa, iveçenonlarin ba1i oldukiari Orgtite toplu i
uymak veya toplantilara gelmemek icinhiyi
ler veya ba1i oldukiari OrgUt bu çariyaprosedür
içinde çikabllecek yetki uyum4zbir mazeret gostermek zorundadiriar.balainaktadir;
Bu
Yasa'ya gore taraflar, bu ttir kalikiarini çalima Bakan1iJi karara
rarlara Yargitay nezdinde itiraz edebilmektedirler.
Grey ye lokavtlar ancak bu Yasa hilkilmierine uygun olduklari sttrece yasal
ilk ya da sonraki dOñem
sayilmakta ye Ozetlenecek olursa, uygulamada grey ya].nlzcanedeniyle
yapildiind
toplu i sOz1emesi gortime1erinde an1amaya varilamainasi
i sOz1emesi ile sar1anmi
yasal nitelik kazanniaktadir; veya, mevzuat ye toplukuruluiarin1fl
tahrik ye tevikI
hakiarin, içI veya iveren veya ici yeya i?veren
(1) ±ngilizce tercümesi için bak.zni.z, Legislative Series, 1963, Türkiye, ILO.
9
ile ihlâl edilmesi grey ye lokavtlarin yasal sayilmalari için yeterli olmaktadir.
tlgili içi1eriri ticte-birinin yazili istemi haliride grey oylamasi yapilmaktadir; grey ye lokavt yo1uun aç.lab11mesi ise Yasa'n.n ongardUtt prosedlir içinde
son kez resmi bir uzlat.rma i1eminden geçilmesi 1art3.na b1anm).t1r.
tçi1erin belirli dtizoylera ye art1ara kvuturu1ma1ari yoltrnda !nayasanLn
Devlet'e yük1edii sorurniulukiara 275 sayili Yasaya ek olarak, Soya1 $igorta].ar
tik I Kanunu 1936 yilinda ciYasasi ile t Kanunu'nda da uyu1duu görtUmektedir.
kari1ini ye o tarihten bu yana çikara.lan bir dizi yasaiun sonuncusu da 1971 tarih
sektöründe de asgaye 1475 sayill Yasa olmu?tur. Ancak, anayide o1duu gibi tarim
kadar söztt edilen
ri 1cret tespitini hükme balami$ olmasi diinda bu yasa, buraya
yasalardan farkli olarak, tarim, ormancilik ye balikçilik sektörttndeki ici1eri
kapsamina almaxnitir.
Aratirma sirasinda Tarim I Yasasi ilçUncü tasarisinin da ilgili çevrelerde
dolatiri1dii gorü1xnütilr (1). Anilan tarih itibariyle Tasari henüz meclislere
gönderilme aamasina geimi olmasa bile, getirdii hükilmlerin 1475 sayili Yasa htl-
kUmlerine genel anlamda benzemesi bakimindan bu hUkümlerin gözden geçirilmesi hem
t Kanununun belirli hilkUmlerini iz1einee yarayacak hem de tarim sektörtinde ca11an
içi1erin dier içilerden daha az olanakiarla yetinmek zorunda kaldikiarini gösterecektir.
Tasari, yasa kapsaraina girecek ekonomik faaliyetlerin genie bir listesini
vermektedir; ancak Tasari aile i1etmelerini kapsaxn diinda birakmakta ye stlreksiz
iler içiri yalnizca Ucretler, ça.1ima saatleri, bayraxn ye dinlenme sUreleri, içi
yolunda
salii
ye i gUvenlii ile i teftiine i1ikin hUkilmierinin uygulanacai
i1erden sayxnakta,
bir sinirlaina getirmekedir. Tasari, mevsimlik i1eri silreksiz
ilerden sayilmaktadir.
mevsinilik deil iseler 30 gunden fazla sttren i1er sUrekli
Ortakçi, kiraci, taaron veya toprak sahibi olmalarina bakilmaksizin, Yasa kapsaminda içi çalitiran herkes call?ma Bakanhiina kaydolacaktir.
tlk ie girmede deneme sUresi en çok on gUn, haftalik calima sUresi de
ye
5 1/2 veya 6 gUnlUk bir çalima için 48 saat olarak önerilmitir - hazirlayici
tamamlayici nitelikteki i1er için geçen sUreleri, yolda geçen zainani ye emzirme
sUrelerini de normal çalima saatlerinden sayan ayra.ntilar da ayr.ca saptaninitir.
Taslakta ayrlca, dinlenme sUrelerini, yedi gUnde bir gUnlilk (Ucretli) hafta tatilini, yillik Ucretli izin hakkinin saptanxnasinda ça11?11mi gibi sayilan halleri, gece sUresini, zorunlu nedenlerle yapilacak Eazla mesailerin azami sUrelerini, içi
salii ye i
gt1ven1iini kapsayan hUkUmler de bulunmaktadir.
Prosedtlr ye yUrUtmeye ilikin maddelerden baka dier belli ba1i hUkilmier
ise, tarimsal istihdamla dorudan i1iki1i olmayan belirli konular diinda Tarimnert Yasasinda hilkUm bulunmayan hallerde t Kanunu htlkUmlerinin uygulanmalarini
mektedirler; öylelikle, asgari Ucret ye örnein fazia mesai Ve izin demeleri gibi
ödemeler 1475 sayili yasaya gore saptanacak ye tarim sektOrU için yine ayri bir as-
gari ficret tespit edi]i? olacaktir.
Bu son noktaya ilikin olarak bir de hilkUm getiri1mi ye asgari Ucret kornisyonu tarimdaki asgari Ucreti ele aldiinda, komisyona normal tlyeleri (bee hUkUmet
adayi ye en cok Uyesi bulunan içi ye iveren konfederasyonlarindan S'er teinsilci)
diinda Tarim, Orman ye KOy t].eri Bakanhiklarindafl birer temsilci ile ikolunda
en çok Uyesi bulunan içi sendikasi ile Ziraat Odalari Birliinden de Uçer temsilcinth kata.lmalari ongörU1mütilr.
tierde görUlecei gibi 1475 sayili yasanin tarim ikolu için geçerli olabilecek bir bOlUmU bu aratirma ile yakindan ilgilidir - o da ferdi hizmet akdinin
iverence feshinde verilecek asgari ihbar Oneli ile kidem tazminati. hUkUxnlerini
kapsayan bölUmdUr. Bu konular 13 ile l7.maddeler arasinda ele a1inmitir;bu maddehakkini kullaler iverenin tazminatsiz fesih hakkini, i?çinin bildirixnsiz fesibhismete
2 haftanarak tazminata hak kaanmasizu, asgari ihbar Onellerini -6 aylik
dan ba1ayarak üç yildan fazia hizmete 8 haftaya kadar- ye de her hizmet yLli için
30 gUnlilk kidem tazminati Odenmesini dUzenleyen maddelerdir. Eu maddeler ayrica
sendikal faaliyetler nedeniyle i akdinin feshedilmesi halinde içiye hak etti*i
(1) 1475 sayi.1.z yasan.in ±ngilizce teroUmesinin resmi metninden edinmek mümkün o1amadii gibi, (ça1ima Dergisi, r(asa Tasar.1 ye Taslaklar2 Ozel Sayis.z 19 78-79, Babakan1.k Bas.lmevi, 1979 Ankara)
kaynakl2 Tar.im ± Yasasi Tasar1s2.nin ±ngilizceye çevirisi de yoktur. Eu nedenle Yasa ye Tasar3
üzerindeki yorumlar aratirma s.zras2nda yapilan gayri resmi sözlü tercüznelere dayan&r.ilmi.çtir.
Tam bir kiyaslama yap..lamamz ise de Tarim ± Yasa Tasarsn2n, Rapport au Gouvernement de la
Turguie Sur is Legislation du Travail en Agriculture'de 3nerilen rnetne benzedii yolunda bir
izienime varilmtir (OIT/OTA/TZIRQUIE/R.26, 1W, Geneva, 1965).
10
tazxninatin üç katinin Udenecei de hUkme ba1anruitir.
Yukardakilere ek olarak aratirmay1a ilgili bir yasa daha bulunniaktadir.
6772 sayili yasa yari-resmi kuru1u1arda çalian1ar da dahil kamu sektöründe ça1].an tUrn içi1ere yilda iki rnaa tutarinda ikramiye verilmesini öngörrnektedir. Bu
ikramiyelerin adedi toplu pazarlik yoluyla artirilabilrnekte ye doa1 olarak ikr
ye dUzeni özel sektörde irnzalarian söz1erne1ere de girrni bulunrnaktadir; ancak, ilçrarniye dUzeni uygularnada karnu ile öze]. sektörde ca1ian tarini içi1erinin kou1lári
arasinda bUyilkce bir farkli1iin dornasina yol açrnit1r.
Buraya kadar belirtilenlerden de an1ailacai gibi, Tarirn t Yasa Tasarlsl.,
dier ekonornik faaliyet sektörlerindeki içilerin sahip bulundukiari yasal gUven4elen tarirn, onmancilik ye balikçilik sektörUnde ça1ian içilere de tanrnayi 5ngrrnektedir. Konuyla i].gili bekientiler bin yana, bugUn tanirn ye ormanclik iko1un a
ça1ian iciler orgUtlenrne ye toplu pazarlik, daha dUUk de olsa asgani. Ucret, U
retli hafta tatili ye (eer karnu sektörUnde iselen) yilda iki rnaa tutaninda ikrirniye açis.ndan eit hakiara sahip bulunsalar bile, sanayi içilerinin istihdarnlaçina ili?kin olarak yananlandikiani bin dizi ternel hak ye gUvenceden yoksun bulunr4k-
tadirlar.
Bazi konularda sanayi içi1eniyle eit hakiara sahip olmak durumu bile anak
Ucretle çalian kirsal alan içi1eni için geçerli olup, daha once de belirti1di
gibi bu içi1er tanimla uraan nUfusun yUzde 10'unu dahi o1uturrnamaktadir. Keni
hesabina ça1ian kUçuk çiftçiler ye onlara elik eden aile icileri sendikalar y
sasi kapsaxninda olmadikiari gibi toplu pazarlikia ilgili yasa hUkUmleninin bu ttt
kimseler için geçenli 0lmad12 da açiktin; Tanim-1 Yasa Tasanisi aile iletmeleini kapsam diinda biraktiina gOre aile içi1eri bu yasanin da kapsami diinda k-
lacaklardLr. Bunlanin da Otesinde, devietin saladi bazi sa1i.k hizrnetleninden
yaranlannia hakkina sahip bulunsalar bile, k.rsa1 alan içileni. Sosyal Sigortalar Kanunu kapsamina gininedik1eninden hastalik veya erneklilik halleninde kamusal veya
toplumsal her hangi bin yardinidan yaranlanxna o1anaindan da yoksundunlar.
Doal olanak çiftçi kOylUler kooperatifler kurabilir veya kooperatiflere ye
olabilirler. Tttrkiye'de kooperatici1ik haneketi Ondokuzuncu Ytizyil'da ba1arni kre
Ozellikle iki dUnya savai arasindaki yillarda sUnekli bin gelime gOsterrnitir.
Ancak, 1937-1945 yillani arasinda kooperatifçilik hareketinde belirgiri bir genilerne
iz1enmi ye ancak 1950'lerin sonlarna doru harekette yeniden bin tirrnani sOz onusu o1abi1mitir.
TUrk Anayasasl'nin 51.maddesi Deviete, kooperatifciliin gelirnesini salayacak tedbinleni getirme Odevini yUklemi, kooperatiflenle ilgili mevcut 1163 sayili
yasa da 1969 yilinda çikanilmitir (1). Bu yasa, fiyelik 1cm gerekil ant1ari yerine getirmee hazir herkese koopenatif Uyeliinin açik olacaini kesin bir dille
lirtxni deildir; ancak yasa, koopenatif ilyesi olabilecekier bakimindan da bin sinirlama getinxneniitir. Yasa, '1cerniyetler ye dernekler, kamu iktisadi teekkU11eri
ye koopenatifler gibi tUzel kiilenin", kooperatiflenin kurulmasina yandim etmelenini veya Onder olnialanini ya da kooperatiflere ontak olinalanini mUmkUn kilan Ozel
bin hilktim de getirmitin, (xnadde 9). Daha Once sOzU edilen ToprELk Reforrnu Kooper'atifleri, bu genel koopenatif yasasina uygun olanak k.inulmu ancak, doal olarak,J
Toprak Ref ormu Yasasi'nin kooperatiflene ilikin hUkUmleriyle de ba1i. kalniitixL
Reform yasasi, reform kooperatifleni Uye1iinin topnak ref onmundan yaranlanma durumunda olmayanlara da acik olmasi artini ze11ikle hUkrne ba1amitir bu duruni bin
yanda Uye tabaninin genilemesini ye geneksiz çaba sanfiriin azaitilinasini sa1arsa
da, Ote yanda sOz konusu Orgtitlende bUyUk toprak i1etmeleni çikanlarinin egemer
olmasi niskini de davet eden bir izlenim dounniaktada.r. Bunun diinda, kooperatif
rnal ye Urilnierinin ticaretini veya komisyoncu1uunu yapanlanin kooperatif tlyesi cirnalani kesinlikle On1emnitir.
xoopenatifçilikle ilgili bin baka yasa da 1972 yilinda kabul edi1mi l5l
saya.li Tanim Kredi Kooperatifleri ye Mnlikleni Kanunu'dur. Baiiina karin bu
yasaya gore kurulan kooperatiflen ayxu zainanda satin alma ye pazanlama faaliyetlenine girme yetkisine de sahip olabilmektedinler. Bu yasa da, "ortak Urtthieni UzEninde ticanet ye komisyonculuk yapanlan, faiz].e para veya mal o:Larak kredi vererlen bu kooperatiflene giremezier" demekie, toprak refonmu kooperatiflenindekine
benzer bin hilkUm getinmi olmaktadir, (madde 1).
Buraya kadan belintilenlere gOre, TUrk kOylUsU kendi çikarlani dorultusunda kooperatiflen kurmak ye coklukla kinsal kooperatifleni "ele geçirrnek" veya a aclanini saptirmak eilimindeki ticari çikarcilani bu koopenatiflenin diinda tut ak
açisindan, kait Uzeninde, bin çok Ulke kOylilsUne kiyasla daha :Eazla olanak sah hi
olmaktadir. Ancak, koopenatifler biçixninde OrgUtlenrne yaranli bin ekonomik ve/v-ya
(1) .tngilizce çevirisi için bak.znz, Legi1ative Snies, 1969 Türkiye 2, mO, Genevre.
11
sosyal i1evin yerine getirilmesini sa1asa da, kooperatif Uyelerinin çikarlarini
koruyup ge1itirme yoltinda sahip bulunduklari olanaklara e olanakiar getiremez.
Uygulamada da kendi iradeleriyle kooperatiflerde OrgUtlenme yolunu seçmi kimselekuru].an
rin sayica cok az oldukiari gOrUlmektedir - aratirma sirasinda kOylUlerle
arailiki, iclerinden pek azinin bu tUr kuru1ulara Uye o1duunu ye Uye olanlar
sinda da genel bir isteksiz1iin gOrtt1dUUnU ortaya koymutur; ayrica bir cok tUke
kirsal alanlarinda gOrttlen içine ceki1iii1ik, dU kirikliu. ye kooperatif1eme fikrifle direnme gibi ei1im1erin burada da var1iina tanik o1unmutur (1).
Ote yandan, iddiaya gore L5 milyon üyeye sahip yak1aik 6000 kOy kooperatifi buluninaktadir. Bu tUr kooperatiflenie hareketi 1965 yilindan bu yana Koy t1eri
ye Kooperatifler Bakan1ii tarafindan etkili bir bigiinde destek1enmitir bu kooperatifler çok-aniacla. tUrden kuru1u1ar olup, gergekte tarim veya çiftci kooperatiflen olarak nitelendirilebilinler. Ancak, kOy kooperatifleri olmalari nedeniyle bu
kuru1u1ar ayni çikar cevresinden gelen Uyeler yenine geitli çikar çevrelenini ternsil eden Uyelerden o1unaktadin1ar.
Bu kooperatiflere, KOy t1eri Bakanhiina ek olarak dier bir kaç bakanliktan daha yardirn ularnakta ye bu yarda.xnlar teknik bilgi donatirni, Uye ye yOnetici
eitirn ye Oretirni bicixninde yttrilrnektedir. Bu kooperatifler sularna, tari.na dayali
sanayi o1uturrna, tariinsal gerek ye Urlinlerin depolanmasina yarayacak tesis yapirni,
makine1eme ye u1a.rni ge1itirine gibi amaçlanla ba3. ye kredi de alabilxnektedir-
ler.
Köy kooperatifleri üç kademeli yapiya sahip bir hareket niteli*indedir - köy
kooperatifleri, Köy I(ooperatifleri Bölge Birlikieri ye ulusal dzeyde baiiisiz ola-
rak yönetilen l(öy Kalkinma ye Dier Tarimsal maç1i Kooperatifler Merkez Bir1ii
(XöY-KOOP). KöY-KOOP'un örgtttsel olarak ba1ica ilgi alani bolge birlikierinin ge1itiri1mesidir çUnktt, kurumsal olarak Merkez Bir1iinin köy kooperatiflerine
u1amasini bolge birlikieri sa1amaktadir. Var olan köy kooperatiflerinin yak1aik
yarisini btlnyesinde top1ami. 50 kadar bölge bir1ii bulunniakta ye bu alandaki orgtttleruneyi ge1itirme yolunda caba harcanriiaktadir.
Tariin gerekieri sa1amak (dia1a.m dahil), tarimsal UrUnleri pazarlamak (digsatim dahil), teknik bilgiler vermek, eitimve aratirma ça11ma1ar3. yapmak, Merkez Bir1iinin ba1ica faaliyetleri arasindadir. Son zamanlarda Merkez Bir1ii,
Uzel barikalardan birinin hisse senetlerinden bUyilkçe bir bölUniUnU de satin a1mi
olup, dier kooperatiflerle birlikte, bu bankayi köylttye kredi sa1ama araci olarak
kullaninak amacindadir.
Köyltller ye aileleri 1972 tarih ye 1630 sayili Dernekier Kanunu'na gore dernek kurabilmekte veya dernekiere Uye olabilmektedirler (2). Ancak, köylilerin bu
tür Orgtttlenmeye pek gitxnedikleri, aslinda bu kanuna gOre kurulacak Orgiltierin biçim olarak daha çok sendikalari andiracakiarL ye yasanin, amaci bir'den fazia olan
dernek].erin kurulmasini da Ozellikle yasak1adii gOrülmektedir, (madde 4)s dernek
tUzUkierini dtlzenleyen 7.madde ise tUzUkierde, "Dernetin amaci ye bu amaci gerçekletirmek için ne surette faaliyette bu1unacai"ni.n belirtilmesi gerektii hUkxnUnU
getirinektedir, (bu noktanin alti çizilmek gerekir), Bu nedenle, axnaci Uyelerinin
çikarlarini. korumak ye ge1itirmek alan ye ainaca u1arna yolunda bir'den çok alanda
faaliyet gOstermesi gereken bir dernein bu yasa hükUrnlerine uymakta olup olmadi*i
da tartima1i.dir.
IOflU1er ye çiftcller 6964 sayili. yasaya gOre Ziraat Odalari kurabilmekte ye
bu odalara ilye olabilmektedirler; ancak ba1i1ndan da an1ai1aca*i. gibi bu tilr Orgiltier tarimla genel anlainda ilgilidirler ye onlara ttye olma hakki Ornein kendi
hesabina ça1ian kirsal alan içi1eri gibi yathizca tek bir cikar grubuna acik tutulamaz. Ustelik, Merkez Teki1ati - Ziraat Odalari Bir1ii - yOneticilerinin secildikieri genel kurullarda her genel müdUrlUkten Tarim Bakan1ia. adina gelen birer
u izienim bir 'den çolc kamu vega yar.-deV1et g&evlini taraf.wdan gyri-resnii olarak do.rulanmtr. öte yandan, halen Hatay göresinde Ornek bir kooperatifler bir1ii kurma golunda yürütülmekte clan 1W projesinden edinilen izlenime gOre, kOglüler kooperatiflere destek olmag arzu-
lamakta ancak bunu gerçekletirecek beceriye sahip bulunmamaktad.jrlar; proje unan3. da, zaman.tnn
büyiik bir kj.smini daha çok kOylülerin kurduklar.z kooperatiflerin iler hale gelinelerine yard2mol
olmak gibi ash gOrevi diindaki galimalara ayirmak zorunda ka1maktadir.
Bakin.zz: Zürk Resmi Gazetesi, 2 Aral..k 1972
12
temsilci de oy kullanabilmektedirler (1). Gerek yerel odalar gerekse ulusal dtizeydeki Birlik, öpemli ölçtlde deviet yardixni almaktadirlar; daha once de be1irti1mi
o1duu gibi, Tarim t Yasa TasarLsl hUkttmleririe gOre tarimda asgari Ucret tesbit
yapilirkeri, asgari Ucret koinisyonuna tarim ici1eri sendikasi temsilcilerine kariuk Ziraat Odalari Birlii temsilcileri de davet edilmi olacakiardir. Dier birj
deyi1e ziraat odalarinin resmen tarim iveren1erini temsil ettikieri kabul olun
xnaktadir.
BOylece, gerek Ucretli gerekse kendi hesabina ça1ian kirsal alan içiler kooperatiEler ye dernekier kurma ye bu kurulu1ara tiye olma haklari sakli ik n,
Ozellikle ye sadece kendi çikarlarini gelitirme yolunda orgut -sendika gibi- kurma
veya o tür Orgtttlere ilye olma hakki yalnisca Ucretli tarim ici1ermne taninmi omaktadir. Kendi hesabina ca1ian kirsal alan içi1eri Ziraat Odalarina Uye olabi..irlerse de, bu odalar icçi olarak Ozellikie ye yalnizca orilarin cikarlarini. koruniak
ye gelitirmek amaclyla kurulmu? deillerdir.
nm
Sendikacilik 1-lareketi ye TUrk-t
Tfirklyetde lçl Orgtttlerinin kurulmalari yolundaki ilk giriimler 1860'laçda
ye fiç ay ücret alamadiklarini. ye aslinda Ucretlerinin artirilmasini 1st
diklerini teinsilcilerl araciliiyla anlatma çabalarindan sonuç çikaramayan içil
nfl ba?lattlklarl eyleni ile 1872 yilinda bir tersanéde ilk grey yapilmit:tr. YUz iun sonuna doru cok sayida içi rgfitt1 ortaya çikmitir; ancak, ulusal bir sendikal merkez kunmaya yOnelik belirgin gelinieye ye birden cok giniime ra*men, sin f
esasina dayali OrgUtleni yasaklaxni yasalanin 1946 yilinda iptaline kadar, biçiin
kazanmi bir sendikal hareketin oluturu1masa. yolunda gerçek bir baani salanam gOr.1lmU
mitir.
Turkiye tçi Sendikalani Konfederasyonlaninin en büyUü olan TUrk-t 1952
yilinda kurulmu ancak onu gUnthttUzdeki duruinuna getiren hizli gelimesi 1961 Ana asasl'nin kabulU ye 1963 yilinda 274 ye 275 sayili yasalanin çikanilmalariyla ba a-
rnitir.
u gelixnenin hizini gOsterecek en iyi olcek,, 1963 lie 1970 yillari arasipda
1.5 milyon içiyi kapsayan 7000'den cok toplu i sOzlemesinin yapilnui olmasidi;
bu dOnem icinde, btiyuk bir counluunun baaniy1a sonuçlandirildii iddia edilen
200 meru grevin yapilmi olinasi ne tflr guçlUklerle karilailmi olduunun iyi 3ir
gOstergesidir.
Bugiln toplani olarak alti konfederasyon bulunmaktadir, ancak daha pratik oma
eiliml lie burada yalnizca ikisine deinilecektir - 32 ilye kuruluu bulunan ye
laik 1.823.000 Uyeye sahip o1duunu iddia eden TUrk-t ile 475.000 ilyeye sahip p1duunu iddia eden DISK. Uluslararasi alanda TUrk-t, Uluslararasi HUr tççi SendJ4alan Konfederasyonu (ICFTU) na, ilyesi sendikalardan bazilani da ICFTtT-ilikll1
uluslararasi iko1u federasyonlarina t1yedin1et DISK ye ona bali sendikalar ise
Dilnya tçi Sendikalani Federasyonu (WFTtJ) ye onun ikolu Orgtltlerlyle i1ikilidi
len. Bu arati.rmanin konusu clan Taniin-t de TUrk-t'e ye Uluslararasi Tarim ye
Plantasyon tçi1erl Federasyonu (IFPAAW) na balidir.
Daha Once de belirti1dii gibi, asgari Ucret komisyonlarindaki l?çi temsilcileri en cok örgUtlU içiyi temsil eden konfederasyon tarafindan gOrevlendirilinektedirler - uygulamada bu durum bu tUr yetkilenin TUrk-t tarafindan ku11anilacai
anlamina gelmektedir. TUrk-t'in, orgütlU içlnin resmi sOzcUsU olarak kabul edillsine bir kaç alanda daha tanik o1unmaktadir-Ornein, TUrk-I'in Ulkede en cok içiyi temsil yeteneine sahip bulunduu ilkesinden hareketie Uluslararasi ca1ima Kenferanslanina katilacak içi delegesini saptaina yetkisi sUrekli olarak TUrk-t'e irakilmitir. Ancak, bazi duruxnlarda - Ornein Be Yillik Kalkinina Planlarinin hazir1anii sirasinda Orgtitlti içi ye iveren temsilcileriyle yapilan istiani gorilmelere - HUkthnet, Tilrk-t'i de DISK'i de davet edebiltrtektedlr.
TUrk-I'in en yetkill organi, üç yilda bir toplanan Gene]. Kuruludur (2). BaU. kurululanin Uye sayilani oraninda temsilclyle katildiklari Genel Kurul OrgUtün
genel polltlkasirii saptamak, faallyet alanlanini belinlemek ye t:UzUU deitirmek
yetkilerine sahiptin. Genel Kurul ayrica, alinan karanlani uyguiaina alanina koynlak-
la sorumlu be Uyeden oluan bir Yliriltme Kurulu ile 36 Uyeden oiu?an ye gelime1enl
gOzden geçinniek ye kongre karanlaninin yaama goçmnilebilmesine yOnelik arac ye gereçleni saptaxnak Uzere 3 ayda bin toplanan bir de YOnetim Kurulu seçmektedir.
Bak.irnz; Flores, Agricultural Organisations and Developmont, rLO, Genevre 1971, Sh.488-9
Türk-± AnatüzOiVne i1ikin bilgiler, tngilizce olarak hazr1anm, The Trade Union MovemeitTurk-±, Ankara 1969 yay2nndan alinmadzr.
13
YUrtltme Kurulu fiyeleri, örgutiln profesyonel ye tam-gUn ça1ian yöneticileridir. Bakan, Genel Sekreter, M&li Sekreter, örgUtlenme Sekreteri, Eitim Sekreteri.
TUrk-tV tiyelik aidati bir ay için gilniUk asgari Ucretin yUzde 4'il olarak
saptanimiti.r. CUnitik asgari Ucret mdi 180 TL o1duuna g5re, Uye bana ay1k aidat 7.20 TL olmaktadi.r, ki bu da var o1duu iddia edilen t.tye sayn. Uzerthder ya1150 milyon TL'yi aan bir toplam gelir demektir. Buna kari1ik örgUttln vermekte
uk
o1duu hizmetler ise içi eitii, ekonomik aratirma, hukuki yol gösterme ye halkKonfederasla i1iki1er biçiminde sinif1andiri1mitir bu i1erin bUyUk bir böltimU, bölgesel
ye
yonun Ankara'daki dUzenli Merkez binasinda yUriltUlUrken, flye orgtltlerin
yerel yöneticileri ile i1iki1eri stirdUrmek için de, her birinde kUçtlk birer profes-
yonel kadronun ça1iti1, sekiz bölge temsilci1iinin faaliyet göstermesi salan-
maktadir.
TUrk-t'in içi eitim faaliyetleri genellikie belirli konularda dUzenlenen
seminerler biciminde ytlrfimektedir - serninerlerin bazilari ICFTU gibi. uluslararasi
orgUtlerle ortak1aa yUrtlttilen ulusal seminerler, dier1eri de Uye kuru1ulardan
gelen talepler Uzerine yUrUttllen bolgesel veya daha çok yerel seminerlerdir. tJlusal
ka1kirma ye endUstriyel gelime gibi yurtta1ik konulari ikinci tUr serninerlerin
önemli bölUmttnü o1uturmaktadir. Uye kuru1u1ar, ekonomik aratirma hizmetlerinden
de toplu söz1eme görUme1eri sirasinda yararlanmakta ye gerçekte Konfederasyon
temsilcileri sik sik bu tUr g8rUme1ere katilmaktadirlar. Hukuki yol gösterme hizmetleri, özellikle 274 ye 275 sayili yasalarda ye genel olarak i mevzuat.nin yoru.muna i1ikin konularda Uye orgUtlere dorudan sa1anan hizmetlerle si.nirl. kalmamakta, ayni zamanda ttim ici1eri etkileyen yasalarda deiik1ik yapi1ms. ya da bu yasalara ekier getirilmesi yolundaki çaba].ara kaynak Ba].amak ye destek olinak biciminde de yilrUmektedir.
TUrk-t Anatt1zUU, Ytirtitme ye Yönetiin Kurullari. ttyeleriyle her ttye kuruluun
temsil edildii bir organin karar olniadikça, Tt1rk-I'in her hangi bir siyasi partiyi destek1emiyeceini hUkme ba1amtir. Bu kesin po1itika-di.i. tutumuria ramen
Ttirk-t guçlti. bir baski grubu olup, Hilkilmet ye siyasi partiler nezdinde giriin1erde buluninakta ye gerçekletirmek istedii konularla ilgili olarak yasama organi nezdinde 'lobbying' yapmaktadir. TUrk Sendikac.lik hareketinden yetime bir senator ye
hem Cumhuriyet Halk Partisinde hem de Adalet Partisinde bir kaç milletvekLli bulunmaktadir; SenatOr, TUrk-t'in eski bakan1arndan olup, Cuxnhurbakaiu tarafindan bu
gOreve atanm3.tLr.
TUrk-tV AnatUz4ti kooperatifçi1iin destekienmesini içermekte, Konfederasyodilzeyiride kooperatif1eme hareketinin gelimesine yardimci olinak biçiminde yUrUttilxnektedir. Konfederasyon, Ankara'da bin ttiketim kooperatifleni merkezi bulundurmakta, aynica tUketim kooperatifleri danirna/gOzetim bizmetlenini de sUrdttrrnektedir
ancak bugtlne kadar daha çok konut kooperatifçi1ijino Onem veri1dii ye 1979 yilina
vari.1diinda, Konfederasyon giniim1eriyle 5000, (lye kunu1u1ar giriim1eniy1e de
126.000 konutun tamamlandii anlai.1maktadi.r.
Uyeleninin çoun1uuriu kentsel yOrelerden veya sanayi sektOrUnden gelen i-
nun sa1adii ek hizmetlerden bin de gerek Konfederasyon gerekse (lye kuru1u].ar
çiler o1uturmakla binlikte TUrk-t'in uzunca bin silredir kirsal alanlar ye kirsal
alan içilerine ilikin hedeflere de sahip bulunduu an1ai1maktadir; 1968 Kongresinde saptanxni 24 tlke'sinin sekizi özel olarak kirsal alanlari, kirsal alan içilerini veya kOylUleni ya da onlanin ref ahini dorudan ilgilendiren konulari ele almaktadir bu sekiz tike meslekiere baki].maksizin aslinda tUrn içi1enin çikarlarini
ilgilendiren daha genel sayilabilecek tlke'lere de ek olarak kabul edilinitir. Kirsal konulara i1ikin Onenili ilkeler aras].nda, i yasalaninin tanim ici1enini de
kapsayacak bicirne getinilmeleni, dan ge].irli ye topraksi.z kOylti lehine bin toprak
reformunun gerçek1etini1mesi, onman kOylUsUne daha iyi yaam ye ça1ma kou1lanisalarimasm, kredi sisteminin (bakalanm yana. si.ra) kOylillere de yardmmci olacak
rim
bicimde dtlzenlernnesi, kOylti ye çiftçi kooperatifleninin deviet veya aracmlanmn mUdahalelerinden uzak tutularak ge1itini1meleri ye ticanet politikalanmnmn tanim
Ureticileni lehine yeniden dUzenlenxnesi yen almaktadmr.
Bu ilkelenin gerçek1etini1mesini salama yolundaki araçlardan bin de TUrkt'in kurmu o1duu her tUriti ge1ime1eni yakmndan izleyen Ozel komisyonlardmr. Bu
komisyonlardan bin, ytlrunittkteki yasalanmn ileyii, yasalarda beliren bo1uk1ar
ye gerek duyulan yen yasalar gibi genel i mevzuati ile ilgili ca1ima1ar yapan
komisyondur; komisyon ça1ima1anmnda sUrekli olarak ILO SOz1eme ye Tavsiye Kararlarmnmn getirdikleni standartlani dikkate almaktadir. Bin dien kornisyon ise Ozellikle -Ucretli içi veya kendi hesabmna ca1man- kirsal alan içileriy1e ilgilidin;
bu komisyonun ilgi alanm içindeki ba1ica iki konu, toprak reformunun gerçek1etini].inesi ye sendikalanla ilgili yasalarmn, 141 saymi]. ILO SOz1emesi paralelinde,
kOyltileni de kapsayacak biçimde yaygmnlatmnilma1arithr. TUrk-t, tek etkenin kendisi o1duunu iddia etrnese bile, Ozellikle bu iki komisyon tarafindan yapilan
14
ça1ima1arin, yeni toprak ref ormu yasa tasarisi ile tarim i yasa tasarisinin ha
zirlanmasinda önexnli bir etken o1duunda da kuku olinainak gerekir. line, t yasa
sindaki ye Sosyal Sigortalar Yasas3.ndaki son deiik1iklerde, TUrk-'in ortaya
koyduu çalima1arin payi büyüktilr.
TURKtYE ORMAN, TOPRAKSU, TARIM VE TARIM SANAYIt ±$çILERt SENDtKASI -TARIM-t-
Genel
Tarim içi1erinin 1961 öncesinde bazi örgütleri o1musa da, Tarim-t 1961
yilinda -yUrUrlükteki TUrk Anayasasi'nin kabul edi1dii yil- yeni domu bir kaç
örgUtün bir araya gelmeleriyle kuru1mutur. Ancak, TUrk tçi Hareketinin tflmünde
o1duu gibi Tarim-tte de gerçek bir ge1imeye 275 saya.li Yasanin 1964'lerdeki
etkilerinin ortaya çikmasiyla tanik o1unnrntur. 0 tarihten bu yana üç kuru1u da
ha Tarim-t'e kati1mi ye Tarini-t bugUn en çok içi çall?tirllan xnevsimde 50.00
Uyeyi kapsayan bir örgUt haline ge1initir; bu toplarn 50.000 Uyeden 22.000'iniri dciimi içi o1duu tahmin edilmektedir; Sendika Ulkenin dört bir yaninda orgUt1enmi3e
de Uyelerinin coun1uu Orta ye Bati Anadolu yörelerindedir. Kirsal alan içi1erLni
örgUtleyen daha baka sendikalara da raslanxnakta, ancak bunlardari yalnizca ikisipin
Tarim-t'1e rekabet edebilecek gttçte oldukiari kabul edilxnektedir. Bu sendikalarçlarx
birisi tahniinen 8.000 tlyesiyle DISK'e ba1i bir kuru1u olup Tarirn-t'le rekabet
halindedir; dieri ise daha cok ornian sektörUndeki içi1eri örgUtleyen bir kuru1tur ye bir kaç baka sendikayla birlikte Tarim-t'e katilma on toplantilarinda hzir bu1unmutur. Tarim-t, tarim sektörUnde örgUt1enini ici1erin bugUn yUzde 60'mi temsil etxnekte o1duu iddiasi.ndadmr.
Tarim-I ttizt1ti (1) 274 saymli yaayla ilgili olarak ilân edi1mi bulunan
tko11arm Yônetme1ii'nin 1 ye 2 sira numaralarmnda kayitli icileri Sendikanmn
kapsadmm ikolu içinde saymaktadmr; TUzilk, iko1u kapsammndaki i1eri de ayrmca
ye özel olarak öyle smra1anutir - tarim (orniancilik da dahil), tarim sanayli,
hayvan yetitirme, teraslama, park ye bahçe i1eri, haralar, tarim ye bahçmvanhm
okullari, orman tamir atelyeleri, orman tAli yollari, tavukçuluk, aricilik ye ye eriner hizmetleri, Uretxne çiftlikleri ye tamir atelyeleri, pancar istihsal koopertifleri, topraksu faaliyetleri, tarim sanatlarm ye tarim aletleri, tarim makina kre
parçalarinmn yapmldmm atölye ye fabrikalar, avcilmk ye av hayvanlarmnmn Uretilnipsi,
balikcilik, sflngercilik ye tUrn bu iyer1erinin 'fer'i ye niUçtemi1tm' olan iyerLe-
ri.
I
Sendikanmn amacve ilkeleri saymlmrken, Anayasa'nmn sosyal ye ekonomik halar bölUmUne genel bir atifta bu1unu]inu ye sonra da Sendikanmn, insan haklari te-
meline dayanan, mulli, demokratik, 1ik ye sosyal hukuk devleti içinde faizm, kpmuriizm, gericulik, yoksulluk, cehalet, adaletsizlik ye isiz1ikle mttcadele etmeyi go-
revierinden sayacai be1irti1mitir.
Sendikanmn somut gorevieri ise Oy1e siralanrnmtir; yeterli ye hakça bir ticret sa1amak; Uyelerinin beden ye ruh saliklarmnm korurnak ye gelitirmek; sosya1
gUvenhik sistemini, ça1mmanmn onur ye deerini ye Uyelerinin kendilerine olan gilyenleririi ge1itirmek; mulli gelirin artmasm ye dengeli bir biçimde da*ilmasi içtin
ça1mmak; ye din, irk, cins, aile, renk, mezhep, inanç ye siyasi kanaat farki gOzetmeksizin ça1mmanmn kmymetini ye millet Uzerindeki rolilnil mUdrik bir i?çi hareketi meydana getirmek. TttzUe gore bu amaçlar insan hakiarmna tarn bir saygi içine
ye siyasi partilerle organik ba kurulmaksmzmn ye sendikanmn siyasi Farther karmsmnda bamrnsa.z1mm (TUrk Sendikacilik Hareketinin akst yOnde bir kararm olinac1iça) korunarak gerçekletiri1ecektir.
Sendikanmn yUrUtmee yetkili olduu faaliyetier ise un1rdmr; tophi i s5zlernesi yapmak; toplulukia i uyurnazlmmnda greye veya uz1atmrxnaya gitmek; ca1mtmrmayl douran hukuki mtinasebetle ilgili hususlarda, sosyal sigortalar, emeklilik
ye benzeri hakiarmn kullanmimasmyla ilgili olarak Uyelerine adli mUzaharette bulunmak; evienine, douxn, hastalik, sakatlmk, ihtiyarlmk, Olilm, isizlik, grey ye eitim
gibi duruxnlar için tesis, yardmm1ama sandiklari ye benzerlerini kurmak; ye Uyeeri
admna sigorta mukaveleleri akdetxnek. Diver faaliyetler arasmnda da, Uyelerinin nesleki bilgilerini artirxnak ye Uyelerinin çmkarlarm doruitusunda salik tesisleri1,
kUtUphaneler, basimeyleri, dinlenme kamplarm ye kooperatifler kurmak gibi faalietler yer almaktadir.
Sendika, nakit mevcudunun yUzde 30'unu aniamak kaydmyla yapacai harcamalar-
la, kooperatifler kurabilmekte yeya tiyelerine meslekierinin icrasm için gerekli
(1) Tartm-t tüzüüne i1ikin ayr2nt.11ar bu arat2.rina için ôzellikle yapi1m
tngilizce çeviriye dayanmaktadir.
gay.ri resmi
15
bundan baka
maizeine, alet, edevat veya niakinalari. dorudari sa1ayabi]inektedir;
Sendika, fiyelerinin ref ah ye niesleki menfaatlerini ilgilendirecek her konu hakkinda
ye ayrica uluslararasi
aratirma yapabilmekte, her tfir yasal faaliyete girebilmekte
faaliyetlerde de buluiçi kuru1u1arina katiimak ye onlarla ibir1iJ. yapmak gibigeçerli
o1duu gibi) yilnabilmektedir. Sendika (Ulkedeki dier tUrn sendikalar içiri
eitim
faaliyetleri
1cm ayirmak
lak gelirinin en az yilzde 5'ini Uyelerine yfinelik
ye harcamak zorundadir.
Tarim-t Uye1ii, iko1uy1a ilgili iyer1erinde ça1ian ye 16 ya1n1 doldurbulunan herkese açiktir. tsiz1ik, hastalik, vatani hizmet, iten uzak1atiri1
mu
ma, hapis veya Sendikada profesyonel bir gfireve seçi]ine gibi nedenlerle Uyelik dUmemekte ye bu durunida olanlar Sendikanin sa.1ayacai yarar ye yardimlardan yararlanabilmektedirler. 16 yaindan kfiçfik olanlar da kanuni temsilcileririin muvafakati
lie Sendikaya fiye olabilxnekte ancak bu kiinselerin kongrelerde oy kullanxna hakiari
bulunmaxflaktadir. Sendikadan istif a, tiyenin imza ye kimuiini gösteren ye rioter huzurunda mfinferiden tanziin ye tasdik edileri bir ihtarname ile olmaktadir.
Aidatini Uç ay fist fiste fldemeyen bir kimsenin sendika ttyelii dtiniektedir
ancak hizmet akdi devam edip de çalimayan1ar bu ht&kxne tâbi deildir. Sendika içine ye ça1ima1arina fesat ye ilgili kanunlarin men etti*i ideolojileri karitirniak
Sendika çikarlarina ters dfien faaliyetye sendika axnaç ye ilkelerixie uymamak gibidourabi1mektedir.
Norxflal olarak $ube
lerde bulunniak Uyelikten çikariima sonucunu
Onur Kurulunca verilen flyelikten çikarma kararlarina Genel Merkez Onur Kurulunda,
Genel Merkez Onur Kurulu kararlarina da Genel Merkez Gonel Kurulunda itiraz edilebiimektedir. Gne1 Kurul kararina ise i davaiarina bakinakla gorevli mahkemede itiraz edilebilmekte, mahkemeniri verecei karar kesin ye ba1ayici olmaktadir.
Sendikanin en yUksek kademesi ye en yetkili karar organi en geç Uç yilda bir
toplanan Genel Merkez Genel Kurulu'dur. Genel tcra Kurulu karari veya tlyelerin en
beiirleyen
az bete-birinin talebi üzerine o1aanUstt1 genel kurulun top1anacaini
1 flyeden 100 ilyeye ka-
normal httktlmler saklidir. Genel Kurulu o1uturan delegeler,
201 üyeden 400 fldar 1 ash bir yedek, 101 fiyeden 200 üyeye kadar 2 ash 2 yedek,
4
yedek,
800 Uyeden
Uyeye
kadar
4
ash
yeye kadar 3 asil 3 yedek, 401 flyeden 800
yukara. her 400 fazia fiye 1cm de 1 ash 1 yedek olmak fizere ube genel kurullarinda
gizli oyla seçilmektedirier. Bu delegelere ek olarak, Genel tcra ye Genel Yönetim
Kurulu üyeleri, Genel Denetim Kurulu ye Genel Onur Kurulu Uyeleri ye Bölge Bakanlan, Genel Merkez Genel Kurulunun katilma, seçme ye secilme hakiari da dahil tUrn
delegelik hakianixia sahip delegeleridir. Tarim-t'e katilma karari aimi sendikalaGenel Kurulunun resmi derin icra kurullani ttyeleni de ayni haklarla Genel Merkezistisnai
olmasa bile Tanlinlegeleni olmaktadinlar. Tilrkiye'deki sendikalar içinde
Genel Kurul toplanti hUkUmieni a1iilnii.n diinda bin dilzenlerne getirmektedir tube1er,
seçilen delegelenin isimlerini Genel Merkeze bildinir bildirmez Genel tcra
iki gazete
Kurulu, toplantinin gtlnil, saati, yen ye gundemini Ankana'da mUnteir
lie han ederek delegeleni koxigreye çairmakta ye ayrica durumu niahallin mfllki amirliine bildirrnektedir. Bu i1n sonucu yapiiacak topiantida yeter sayi (Tflztlkte
yeter sayinin ne o1duu açik1an1ui dei1dir) sa1anamadi takdirde ayni ilem en
çok 15 gUn icmnde yenulerunektedir. tkinci toplantida çoun1uk aranmarnakta, ancak
toplant.ya katilan flye sayisinin, Genel Icra, Yflnetixn, Denetim Va Onur Kurul].ani
tlye tam sayisa. toplarnirxin iki kat:i.ndan aai olmamasi gerekmektedir.
Genel Kurul, tUzttkte deiiklik yapmak Sendikanin feshine karar vermek bir
Ust kuru1u veya ulusiararasi i?ci orgUtUne ttye o]inaya veya Uyeiikten çekiimee kanar vermek Genei Icra ye Yfinelim Kuruliari raponlarin3. ye tahmini btitceyi görUflp
karara ba1arnak; yflneticiiere taliinat verxnek ye sendika organlarinda gorev aimi
yflneticilenle personele veriiecek Ucret, ödenek ye yollukiani tespit etinek yetkilenine sahiptir. Genei Kurul aynica (gizli oyla) Genel tcra Kurulunun 7, Genel Yönetim Kurulunun 30 ash], ye 30 yedek Uyesi ile Genel Denelim ye Onur Kurullarinin
Uyelerini de seçmektedir.
tcra Kurulu Sendikanin 7 yflneticisinden o1umaktadir- Bakan, Sendikayi ternsil eden ba1ica yonetici olup Genel Kurul diinda tUrn toplantilara bakanlik etmektedir (Genel Kurul Divani genel kurul delegeleni tarafindan seçilir) tkinci
Bakan, gerektiinde Bakana vekâlet etmektedir teki1atin genel yfinetimixiden sorumiu Genel Sekreter; ye de mii i1er, örgfitlenxne, aratinma, eitim ye mevzuat
i1eninden sorumlu genel sekreterler. Mevcut yöneticilenin hepsi, tekilatin çeitbir seridikanin
ii kademelerinden ge1mi olup, bir yönetici de Tarim-1'e katilan
eskiden kurucu1uu ye genel sekreter1iini yapmitir. Genel tana Kurulunun en geç
15 gUnde bin toplanmasi genekmektedir, ancak Kurul normal olarak daha sik topianznaktadir. Bu toplantiiarin tfimti Ankara'daki bin apartman katindan uyar1anini, Sendikanin kendi mali olan bakimli genel merkezinde yapa.lmaktadir. Kii olarak tcna
Kunulu ttyeleni Sendikanin profesyonel yöneticileridir; Kurul olarak da bu yöneticilen rapon verdikieri Genel Kurul ye Genel Yflnetim Kuniiiu talimat ye karanlari dorultusunda Sendikanin gUnlUk idani ye mali ilenini yflnUtmekle yflktlmlfldUrler.
16
Genel Yönetim Kurulu, Kongrede (1) seçilen 30 ftye lie Genei tora Kurulu tyelen ye Bölge Bakan1ar.ndan oiuniaktadar. Bö].ge Bakan1ari (2) toplantilara gUzlemc:L olarak katilinlar ye oy hakiari yoktur. Genol Yönetim 1<uru].0 en geç 6 ayda
bin toplanir ye Genel tcra Kuri.iurica hazinlanan ye içinde mall rapora da yer ven11
mesi zorunlu olan gilndemdeki konulani iriceler. Gitrideme, yazili teklifte bu1unuimsi
ye kurul tiyeieninin en az onda-biri tarafiridan destekienmesi halinde ek iriaddeler
getinilebilmektedir. Yönetlm Kurulu Anatüzüün dier kurullara verdii turn yetki]ere (muhtemelen Genel Kurul karari a1inmi olxnasi. artiy1a) ye tainmaz inal edinme
ile bu mallar üzerinde tasarrufta bulunma yetkisine de sahiptir. Genel Yönetirn Kurulu, Genel tcra Kurulu tarafindan hazinlanari raponlani gözden geçirir ye Genel
Kurulca veri1mi karariara uygun görU ye önerilerini belinler; Yönetirn Kurulu, cra Kurulu Uyeliklerinden bogairnalar olmasi haiinde kendl arasiridan icra kurulu Uesi veya üyelerini seçerek bu bo1uklari da doidurabilrnektedir. öte yandan, gerek]4
gorurse Genel Yönetim Kurulu yetkilerinden bin kismini Genel tcra Kuruluna devreebi lmektedir.
Ttizt1e gore flyeler yerel düzeyde normal ye merkez ube1erde orgtitienrnekte
diner. Uygularnada merkez ube lie normal ube arasindaki f ark daha çok büyilklftk e
dornakta ye corafik nedenler, haberleme olanakiari ye örgilt1enrni iyerlerinin
birbirlerine yakinlikiari bu ayinimda rol oynarnaktadir. Her iki 1:UrU de dahil buün
50 kadar ube bulunrnaktadir; ube1erin en büytiU 3000 kadar flyeye sahipken, çou
1uu yakiaik 300 iyesi bulunan ube1erdir. ube kurulmasinda esas alinan üye sa 1si 200'dür - bu sayinin altinda kalan i?çi gruplari. dorudan Genel Merkeze bala
maktadinlar; topiam tiye sayisinin yak1aik yUzde 10-15'ini bu biçimde dorudan G
nel Merkeze ba1i clan Uyeler oluturmaktadir.
TUzUe gore hem inerkez hem normal ubeler yOneticilerini -ube yönetirn kuiulu, ube denetirn kurulu ye ube onur kurulu- seçmek Uzere en geç üç yiida bir tti
üyelenin katildikiani genel kurul toplantilanini yapanlar. ubelenin balica yOn
ticileri genel olarak amatOr çai1an ube bakanlanidir - ancak bu ydneticilenin
senclikal gOrevlenini yUrilttlrlerken yapacakiari bazi harcamalar 1cm kendlienine
bir Odenek venilir. Bin kac ube hakani da Genel tcra Kurulu tarafindan profesynel i1n edilniitlr; bu durum, bOlge bakan1anini azaltarak, dorudan ube lie I
gui profesyoriel yOneticlleri ibaina getirme politikasinin sonucu olrnaktadir irndiki hedef her 1000 üyeye sahip ubede bin profesyonel yOnetici bulundunrnakti
$ube bflnyesindeki her i?yenlnde de en az bin sendika temsilcisi bulunmakt dirt ancak, dier turn ube yöneticilenl ube genel kurullaninda secilirlerken seiidika temsilcileri ube ye bOlge bakanlanina daniildiktan sonra Genel tcra Kuru..0
tarafindan atanrnaktadiriar. ?ekil olarak temsilci, dyelenin soru veya ikayetler:nde ilk mUracaat edecekieri kii olrnaktadir. SOz konusu rnüracaati temsilci. dorudn
oiwnlu bir sonuca götürebiliyorsa Sendika içinde baka bir organin mUdahalesi ge
rekmeniektedir. Eer sorun, temsilci tarafindan veya yerel dUzeyde cozOmlenemiyora
o zaman durum ube bakanina i1eti1mi olacaktir; soruna bu noktada da bir cOzUm
bulunainazsa duruxn ya ubeden sorumlu profesyonel yOneticiye ya da dorudan Genel
Merkeze iietilmektedir. Ote yandan, Uyeler istenlense her hangi bin konuyu ya dogrudan Genel Merkeze ya da sendikanin yOnetim kademesindeki her hangi bir noktaya
gOtürebilmektedinler.
$ubelenin kendilenine alt bin kasalana. var olmayip turn üye aidatlani doriidan Genel Merkeze gitrnektedir; buna karilik ube1er tarafindan usulilne uygun biçimde yapilacak harcamalar için ubelere fon daitinu. yapilmaktadir. Anlaildii1
kadaniyla, ubeler normal aldatianin diinda ilyelerden toplayacaklari baa.iarla
bin fon oluturabi1mektedinier, ancak bOyle bir uygulamaya giden varsa bile cok
azdir.
Tanim-t tlyelerInln hernen tttmtt deyletin yada yani resmi kuruluilarin tarirn,
ormancila.k ye ilgill ilerInde ça1ian iciler olup, bu dururnun da temel neden
tarim icilerInIn i kanunu kapsarni diinda biraki1mi o1ma1ridir. Daha Once de
belirtIldii gibi (bakiniz sayfa
) 1475 sayili Yasanin 13-17.maddeleni, die
konular yani sira, i akdi sona erdinilen iciye verilecek asgani ihbar Oneilenl I
Uygulamac7a Korigrenin YOnetim KUrU1U üye1iine cube bakan1ar.in3. secmekte o1duu an1a117?aktadir.
Bölge Baçkanlari. Yönetim Kurulu tarafindan ye kendi iginden secilen profesyonel yöneticilerdir. BOlge Bakan1arinin say.s Tüzük 'te be1ir1enmi dei1dir; son zamanlara kadar Sendika
7 bölge olarak faaliyet gc5stermigir, ancak bu durum deimekte olup, aratirma szrasinda 4
beilge bakan2nin bu1unduu, bunlardan ikisinin de Genel Merkezde ça1i.t..k1ari. görü1inütür.
ube soviyesinde toplu pazarl.zklari. ye pazarlik sonucu yerine getirilmesi gerekebilecek i1emlen yürütrnek bu kimselerin gönevlenindendir.
17
ye hizmet sUreleri dikkate ala.narak ödenecek kidem tazminatlarini hilkme ba1amaktadir; ayni biçimde sendikal faaliyetleri nedeniyle i akdi sona erdirilen bir içinm hak kazanacai tazminat, normal tazmiriatinin Uç kati olmaktadir. lncak, bu hUktm1er tarim içi1erini kapsaniamaktadir o xiedenle de yeni Tarim t Yasa Tasarisi
kanun1amadii sürece tarim içi1eri sen iten çikarilmalar halinde her hangi bir
tazminat alaxnayacaklardir. Buradan hareketle, Tanim-t, özel sektördeki tarim içilenini örgütlemeye ka1kimak1a bu içi1enin i1erinden çikara.lmalanina neden olunacai biçimmnde geleneksel bir gort1e varmitir. tten çikanilmaya kari, var clan
kou11ara gore, ne içinin ne de Sendikanin her hangi bir hak talebinde bulunabilecek yasal dayanai bulunxnaktadir. Teknik olarak ayni durum kaxnu sektOrtlnde vay yani.
resxni kurumlarda ca1ian içiler 1cm de geçerli olsa bile, Sendika, Devietin içilen iten çikararak kamu oyunda olumsuz not almaktansa, Sendikalar Yasasztnin sonuçlarina kat1anacai noktasindan hareket etmektes3.ir. Bu güven Ozellikle balangiçta her zaman doru1anmam1? ise de uzun dOnemde geçenli o1mutur. Kamu sektOrtlndeki
tanim ici1erinin tamami da Orgilt1enememi o1duundan Sendika'nin faaliyetleni yalnlzca bu sektOrdeki ici1ere yOnelik o1mutur.
Sendikaiun Ozel sektOrde bait1adii iki sOz1eme bulunmaktadir. Bunlardan
bin bin balikcilik kooperatifiyle ba].t1anmi olup, çali.an1arin ayni. zainanda
kooperatife üye oldukiani. Ozel bir durum bulunmaktadin. SOz1eme1erden dieri ise
100'den fazla içi çalitiran bir siir yetitmrme çift1ii ile yapi1mitir. Bu
ikirici iyerinde orgUtlenrneleni nedeniyle isçilerden hiç bin iini kaybetme duru-
muna dUmemitir, ancak sendikanin bUytlkce bin tavukçuluk i1etmiesindeki tlçttncu
bir Orgütlenme giriiminde btttUn içi1er iten çikari1milardir, iyeni de kapat1mitir. Bu iten çikarmalara kari Tanim-t yasal giriim1erde de bu1unmu ancak
aradan tic yil geçmi olmasina karin açilari davada hentiz karar a$amasina gelinememitir; bu arada SOZ konusu olayla ilgili 45 içi geçimlerini kendi olanaklari.yla
sa1amak zorunda ka1milardi.r.
Bu Orneklere ek olarak kamu sektOrtt diindaki dier Orgtitlenme giniimlenine geçici mevsim1k ilerde tanik olunmaktadir. Bu ttir i1erde, Orneiri painuk toplama i1erinde, ayni. anda çok sayida ici birarada çalimakta ye kendine Ozgtl kou11ani. nedeniyle bu i1erde iverenin sendika1ilama giriimlenini tepkiyle karilama o1asi1iinin aza1dii gOnttlmektedir. Bu ttir i].erde çaliçanlar Tanim-t'in
faal o1duu yOrelende i bu1mu1ansa, Sendika ilgili yOrenin mahalli amirini, ilgiii kamu kurulu1arini. ye iveren temsilcilenini bir toplaritiya davet ederek mevsim
için geçerli olacak parça bai. Ucretleri pazanlik yoluyla saptamaa çali.makta,
bunda baanili. olunduu zaman, Orgtitlenen elçiler kendi ekipleninde bin ttln sendika
tenisi1cilii gOrevini Ustlenmekfr.edinler. Ya bu tUr temsilciler ile yada kendi yOneticileri araciliiy1a Sendika, icilere hiç dei1se baza. ikayet1enini dile getirnie
olanakiani. yaratmaktadi. Ancak, burada içi1er gerçekte noxna1 seridika ttyesi içiler gibi olmayi.p son be yt1 içinde sendika temsilcii.er'i raailtya Sendikaya her
rnevsim için kii baina 1 TL ic1at öde1nii1erdir.
F inansman
Sendika içilerden Sendikaya giri aidati alxnainaktadir. tiyenin Sendikaya mii katkisi. normal olarak tic yoldan gerçek1emektedir - bunlardan bin ye balicasi.
1979 yilinda ayda 50 TL clan tiyelik aidatlanidin; aidatlara ek olarak Sendikaca
salanan aylik ticret artl?laninln yanisi. (ki buna genellikie tebernu adi verilmekte
ye yalnizca ticret antiinin uygulandii ilk ayin maaindan kesilmektedir); ye ayri
bin hesapta toplanan grey fonu için yilda bin yevmiye, içi1erin Sendikaya sa1adiklan. finans kaynakianidir. Sylelikle, 1979 yilinda 90 TL'den 160 TL'ye çikan asgani
ticretle haftada 6 gun çahi.an ye bir gUn ticretli izin yapan bir sendika tlyesi içi,
Sendikaya yilda toplam 1810 TL'lik bir katkida bulunmaktadir (1). Bin içinin yilin
ilk alti. ayinda zamsiz, ikinci yanisinda Lee yukarda belirlenen oranda zamli. thretle ça1im1 olduu varsaya.lsa, Sendikaya 8deyecei toplam miktar, yi.l].ik gelininin
yak1aik ytlzde 4'ilnil o1uturacaktir (2). tçi, bUttin yil ça1ima olanai bu1amaxni
ise bu oranin daha da yUkselmesi sOz konusu olabilirj Ote yandan aidatlanin xniktani
ayrii. kaldii stirece, fazia zain alan bin içinin, yillik toplam brttt gelininmn daha
dttttk bin orani. Uzeninden Sendikaya Odemede bu1unacai açiktir. E*er, bin sonraki
yil Ucretlerde arti o1mayacai. varsayilsa, içinin Odeyecei toplain miktar yillik
(160-90) x 30
50 TI. x 12
160
2
TOrkiye'de normal aglik ücretin hesabi, govmiyeyi 26 ile çarparak yapLlmakta&r; buna, 4 izin
gOnünun ücretini de ekiemek gerekir. eiylelikle, 90 TI. x 30 x 6 artz 160 TL x 30 x 6, y.zlda brüt
45.000 TL'lik bir gelir o1uçturmaktad.r.
18
brüt geliririin yUzde bir-buçuundari da dtItIk bir oranda olur (3). ye ylne eer b
rinci yi]. yUksek zam aimi bir içi bir sonraki yil zam almaz ise, Seridikaya ode ecei toplam miktar yillik brilt gelirinin daha dilttk bir oranini o1uturacaktir.
Gerek deiik gruplar için deiik kOk Ucretlerin geçerli olmasi, gerekse
flcret arti1arinin deiik tarihierde uygulanmasi sonucu Uyelerin Sendikaya Odediklen toplam miktanlarda ortaya çikan farkliliklar, belinli Uye sayisi Uzerinden
Sendikaniri aylik yada yillik gelininin ne o1acaini hesaplaxnayi imkansiz kilmaktadir. Buna ramen yukarda hesaplanan üyelik toplam Odentisi esas aLi.riarak, bu miktar
toplam gelir oldukça bilyiik sayi1ai-
daimi 22.000 flyeye uygulanirsa, 1979 yili 1cm
lecek 40 milyon TLtye u1aacaktir. Ne var ki aratirma sirasinda bavuru1abi1ece
tek kaynak Kasim 1976 'da bitmi üç yillik dOnemi kapsayan ye 1977 yilindaki 7.Koigreye sunu1mu bulunan hesaplar o1mutur - sOz konusu dönem içinde ilcretler ye icret
arti1ani 1979'a kiyasla daha ditik o1duu gibi, Sendika üyelik aidatlani daha as
ye hayat pahaui1ii da imdi görilenin daha altindadir.
Bu ayrintili hesaplar yine ayrintili bir bicimde ye 400 sayf a olarak Kongreye sunu1mu genel kurul raporuna ek 70 sayfalik bir dOkilmanda gOsteni1mitir (2)'.
Ozet olarak hesaplar, yak1aik 2 milyon TL'sI bin öriceki dOnemden nakil, 8.5 mi1yon
TL'si aidat, 4 milyon TLsi ücret arti farki ye 1.5 milyon TLsi de grey fonu cimak Uzere dOnem içinde Sendikanin toplam 16 milyon TL'den biraz fazia bir gelir
sa1adiini gOstermektedir. Aynl dOnem 1cm toplam gidenler 14 milyon TL o1mutur.
Ayrica Sendikanin yüksek enflasyon oraniyla 1979 tarihindeki gerçek deer1eni 4 atina çikmi o1duu kabul edilebilecek tainmaz mali ye malzemesi bulunmaktadir.
yapi1nii
Harcama bOUimlenini (donem içinde gerçek1een Orgiltsei binieme1er sonucu
yak1aik 2 milyon TL'lik gidenier hariç) gOstenir tablo aajidadir.
Masraf Htllâsasi 1973-1976
(Koiay1ii açisindan sayilar tUme ib1a
edfl.mitir.)
Genel Merkez
000tTL
%
?ubeler
000'TL %
BOig / Toms.
%
000'TL
Toplam
000'TL
%
3.887
54
1820
47
533
62
6240
52
583
9
304
8
73
9
960
8
1.440
20
888
22
172
20
2500
21
Hizmetier, yardimlar
710
8
878
23
72
9
1660
14
Uyeiik aidatlari,
TUrk-t, IFPAA.W (x)
tebernulani
640
9
640
5
Ucretier, ficret gider-
len, yolluklar
Ulatirma
Genel yOnetim masr.
Toplam
Genel toplam %
7.260
100
3890 100
61
850
32
100
7
12000
100
100
1979 yilina kadar geçen üç yiliik dOnemin rakamianiria bakmadan gUnthnüz hrcama eiliminin tablo'da gOrillen ei1ime uyup uymadiini sOyieyebilmek elbette 14
mUmkün deildir. Aynica "ube1er" faslinda gOstenilen harcamalanin coklukla bin hesap taktim konusu oiduuna dikkat etmek gerekecektir, çt1nkt daha Once de belirt 1mi olduu gibi ube1erin tlyelerden topladikiari geliniere dayanarak kendi ba1.nina hancama yapma yetkileni yoktur.
Bu durumda toplam öderiti 50 TL x 12 arti 160 (760); yillik brüt gelir is
160 x 30 x 12 (57.600 TL) olacaktir.
TARIM-±, 7.Dönern Mali Rapor; TARIM-±, nkara, 1977 t'e
TARIM-1, 7.Dônem caliçma Raporu; TARIM-.t, Mkara, 1977
(x)
TOrk-±'e 25000, IFPAIIW'ya 15000 üye üzerinden.
19
Her ne kadar genel ticret, u1atirma ye yönetim giderlerinin kaçta kaçinin
hizmetler için harcandiini kesinlikie belirlemek miimkUn dei1se de, dorudan hizmetlerin ytrit.1xnü için harcanmimiktarin toplam giderlerin yilzde 14'tlntt o1uturduu gorilmektedir. Bu son ba1ik altinda yapi1mi toplam 1.7 milyon TL'lik harcama
ise be ayri t1i hesapta toplanmaktadLr. Bunlar, 122.000 TL'lik hukuk hizmetleri
giderleri, 89.000 TL'lik Sendika gazetesi giderleri,452.000 TL'lik toplu pazarlik
giderleri, 425.000 TL'lik eitim giderleri ye 569.000 TL'lik grey ödeneidir. tigi
çekici bir nokta da, u1a.tirma giderlerinin hiç bir hesap bölümtlnde toplam giderin
yfizde 10'unu geçmediidir ayri.ca, Genel erkez yöneticilerinin yaptikiari i1erin
çoklukla dorudan teki1at1a ilgili ofluasina kari1ik ube ye bölge seviyesindeki
flcret ye yolluk giderleri Genel Merkez Ucre1 ye yolluk giderlerinin Uçte-ikisinden
de azdir.
Y5netim
Sendikanin 21'i nierkzde görevli toplam 50 kadar yönetici ye personeli buluninaktadir. Profesyonel kaciro, Genel tcra Kurulu'nun yedi ttyesini, 4 bölge bakan.ni ye ilç profesyonel ube bakana.ni kapsamaktadir. Yukardaki sayiya dahil olmak
ilzere 2 bölge ye 3 ubede de halen sekreterlik i1erinde ça1ian persone]. bulunmak-
tadir
Icra Kurulu tlyeleri ayda net 12.000 TL ile 14.000 TL arasi.nda Ucret almaktasigortalar primleri dttUri1dUkten sonra ortaya çikan bir miktardir. Y1da Uç maa
tutarindaki ikramiye nedenlyle yilla.k gelir bu miktarin 15 katina çikmaktadir. Bu
Ucretierin Sendikaya maliyeti, toplamlarinin Uçte-biri ilavesiyle varilacak miktar
kadar oiabllmektedir. Yeni olniayan bir ube bakani ise ayda yak1aik 4000 TL almaktad.r, 5yine x 15). Bu rakanilar asgari ficretle ca1ian tarim içisinin kazancndan
oldukça yUksek gibi görUnse de, ayda net 7.000 TL alan bir öretxnen, yada Sendikanm en iyi söz1eine1erinden birinin kapsaxnmnda ayda net 13.000 TL kazanari bir 9ulama icisinin geliriyle kiyas1andmmnda pek de olaanstü olmadikiara. kabul edilecektir. Sendikada çali$an oförlere ye dier personele Sendikanmn yaptm3. söz1emelerde ayn:i. ileri yapan içiler 1cm elde edilen ttcretler kadar Ucret verilmektedir.
dirlar - bu net Ucret olup, aile ye sair yardimlar eklendikten ye vergi ile sosyal
Uye sayismnmn en yUksek o1duu mevsimde Sendikaxun 50.000 tiyesi olduu varsaym1dimnda, her 1000 Uye 1cm Sendikada, yönetici ye personel dahil, bir ticret]J.
kiinixi ça1mtm1 gUrUlmektedir; yalnmzca yoneticiler açmsmndan bakilirsa, 3500 iyeye 1 profesyonel yöneticl dUtUU gUrfllmektedlr. Ancak 50 ubenin her birinde amatör ça1man yoneticileriri ye toplam saymlarm 500'e yak1aan sendika temsilcilerinin
de gUrev yapmakta oldukiarmni unutmamak gerekir. Her ubede aivatör olarak çalman
bir yönetici buiunduu varsaymisa, profesyonel yöneticiler, ube yöneticileri ye
sendika temsilcileri lie Uye saymsmnmn en yUksek o1duu dönentde her 90 Uyeye bir
sendika göreviisl, yainmz daimi içi1er acmsmndan da her 40 üyeye bir seridika.gU-
revlisi dUmektedir.
Uyelerinin bUyUk coun1uu, sendika aidatlarmnmn bordrolardan kesilmelerini
öngören toplu sözleme1er kapsanimnda olduundan, Tarmm-t'te aidatlarin toplanniasi
ye hesabm bir çok kirsal alan içi örgtitUndekinden daha kolay olmaktadmr. Teknik
olarak, iveren her ay aidat kestii kimselerin listesini sendika tenisilcisiyle gözden geçirecek, sonra kesilen aidatlarm Sendikanmn bankadaki hesabmna, kimlerderi ne
kadar aidat kesildiini gösterir listeyl de Sendika Genel Merkezine gönderecektir.
Söz konusu listenin bir kopyesi de içi1erin ba1m bulundukiarm ubenin bakanmna
gitmekte, öylelikle ttye saymsm her ay deiikllk de gosterse, aylmk gelir hem uzmari
mi.thasebecilerden oluan Genel Merkoz muhasebe servisi hem de ubeler tarafindan
dUzenli olarak kontrol edilebilmektedir.
Ancak, bu uygulama yalnmzca bir muhasebe sistemi olarak i1eme eilimi göstermektedir - muhasebeciler, ube yöneticilerinin ye sendika tenisilcilerinin tekilatlaninayi baarmy1a yUrUtecekleri varsaymmmndan hareketle Uye saymsi. Ile faziaca
llgileninemektedirler. Bundan baka, giri aidatm kesi1medii için muhasebecilerin,
check-off 'a dayalm bilgi ile yeni üyelerin sayilarinm saptaymp ek gelirin ne o].masm
gerektiini kestirmeleri de olanaksmzdmr.
TUrn harcamalar Kongre ye Yönetim Kurulu kararlarm dorultusunda kontrolltt
bir biçmrnde yapmlxnakta ye hatta kUctk saymlabilecek harcamalar dahi mall sekreterin
kiise1 yetki yermesiyle olabilmektedir.
rgUt1enme çabalarmna örgUtlenxne Sekreteri nezaret etmektedir. Sendikanmn
kamu yada yarm resmi kurumlarda orgUtlenme gelenemnden hareketle teki1at1annia
bolgelerini saptamak dier bazm Ulkelerin kirsal alan içi örgtltlerinde o1duundan
daha kolaydmrp öyle ki orgiltlenxnerni içi gruplarmna.n saymlarm ye yerleri hakkmnda
bilgi toplamak nispeten daha kolay olmaktadmr. Kamu sektörUndeki mevaimuik içi1eri
20
örgütleninek kolay olmasa blie yine de kamu sektörUnde olmayanlar:t. örgUtlemekten
kolaydir. Kamu sektörii diindaki göçticU ye mevsimlik içl1eri örgütlemek tabil k
cok daha güç oimaktadir. Dier içi1ere t Kanunu lie salanxni hakiari, kirsal
alan içiierine anoak toplu sözieme1erle getirmek mtimktn oiduundan, Tekllat1a a
Merkezi lie toplu pazariik ihtlyaçiarini tespit eden "inerkez" faaiiyetleri blrbl leriyie yakindan iiikiii olmak durumundadir. Ayni. blçimde, tUrn Uyelik niilracaatlari
iie üyelikten istifalar Tekiiatlarnia Merkezine geldllne gore bu rnerkez lie Muhasebe Merkezi arasinda da etkiii bir iiiki kurulmak zorundadir.
GUnlik topiu pazariik faaiiyetierinin genelde sorurniuiuu Aratirrna Sekreierine aittir. Gerçekte beliril blr aratirnia yapilmaktaysa da, ternel ilevl iyer
ye ube dUzeyinde bilgi topladiktan sonra sOzieme taslaini haz:Lrlayarak Genel
tora Kurulunun görtiüne sunxnak oian Aratirrna Sekreterine, Toplu Pazarlik Sekret ri
demek daha uygun olurdu. Aratirrna Sekreterinln On hazirlikiarindan sonra tcra K rulu, sOz konusu toplu görtirneierden kendi içinde kimln sorumlu olacana karar
vermektedir. SOzleme gOrilme1eri tarnarniandi.ktan sonra Aratirnia Sekreteri, flzerinde anlaznaya varilan hUkUniieri blr bUtiin oiarak tcra Kurulunun kabuiUne ye lmzas;ria
sunrnaktadir. Asiinda, gerek toplu sOzieme gOrilmelerl gerekse sonradan sOzieme ere ilikin olarak ortaya çikabilecek ikayetlerin çOzUrnU yolundaki çalimalar tc a
Kurulunun dier yOneticileri tarafindan da yUrUtüimekte ye belirtilen bu konular
Sendikanin balica ura alanini oiuturmaktadir.
Bir sOziemenin akdedilmesi ye sonra uygulanmasi 275 sayi:Li Toplu SOzlein
Yasasinin bazi htikUrnlerine mUracaati gerektlrebilecei gibi, soz:Leme akdedildlken
sonra o s8zieme ile gelen hak ye sorumiulukiarini anlayabilmeleri için Uyelerin
belirli bir eitlme de gereksinmeleri olmaktadir. Bu duruin, Aratirma Sekreteri irle
iierde gOrüiecei gibi toplu pazarlik çalimaiarinin dinda geni bir alani kap)ayan hukuk ye eitlm faaliyetlerinden soruxniu, Eltlm ye Mevzuat Sekreteri arasin4a
siki bir ibitllini gerekli kilmaktadir. Hukuk t1erl, Genel Merkezden ye 3'U t gun bin de yarim-gUn çalian yetenekii hukukçular tarafindan yUrUtülmektedlr. T
gun çalian 3 hukukçu ayda net 6000 TL Ucret, ayrica leyhte sonuçlanan her davad
iigiii rnahkemenin takdlr edecei bir Ucreti vekalet almaktadirlar, (aleyhte sonu ianan davalarin masraflari Sendika tarafindan karilanmaktadir),
Tekilatta, amatOr olarak çalianlarin hlzmetlerl (ki bu hizmetler Onemsi
deildir) diinda sendikal hizmetler bOlge bakanlari ye var iseler profesyonel .ube bakanlari tarafindan yürtttillmektedir. Bu yOnetidlier bOlge veya ube dUzeyln e,
Orgütlenme çaiilnalanini balatmak, silrdUrmek ye OrgUtlenen içiyi sendlkada tut
mak, toplu pazanlik lçln gerekii ortam hazinlarnak ye amatOr yOneticilerce sonuçl ndinilamiyan ikayet1eni çOzthlemek, kendi yOrelerindeki tlyeieni temsil etmek ye yeler ile, gerekli talimatlari aldikiani ye sonuçlanina lllkiri rapor sundukiani,
Genel Merkez arasinda bir kOprU vazifesi gOrmek gibi teki1ata dOnilk llerden so
rumiuduriar. Profesyonel caiian ube bakanlarinin hepsinde birer sendika araci
buiunrnamaktadir.
Baiica kent ye kasabalar arasindakl yollarin 'e karnu ulatirrna ebekesinin
iyi olmasi, Genel Merkez ye ube yöneticlleninin bir yerden bir baka yere ulainlarinda her hangi bir sorunla karilama1arina yol açmaxnaktadir. Bazi duruxnlarda ye
balica merkezier anasindaki uzun mesafe yolculukianinda mahaill havayolianindan
yaranianmak da mthnkün oimakta, hatta daha ekonomik sonuçlar da dourablimektedlr.
Sendikanin 3'ti Genel Merkezde, 4'il tekliatta oamak ilzere yedi araci buluninakta,
Sendikanin bürolari ye maizemeleni gibi genelde bu araçlar da bakimli bir durum
arzetrnektedirier.
Ancak, her kirsal alan içi kuru1uunda olduu gibi burada da uzak yOreler
deki orman ye çiftliklerde çaii.an i?cliere ulamak hem profesyonel hem amatOr yneticiier için gerçek blr sorun oLnaktadir bu durum üyeier açisindan da Onemil }jlr
sorun yaratmaktadir. 3000'den fazia uyesi bulunan bir ubede yen:l. profesyonel olx4u
bin ube bakaninin tahrninine gOre, ube bfinyesindeki 28 iyerinin teker teker t{4xnunü bin dolamasi en az 15 gUn evden uzak kalmasini gerektirmektedir. Ote yandan,
Genel Merkez lie tekilat arasinda telefonia haber1eme orani bin çok like kirsa]1
alan lçl kuruluunda gOruienden daha yUksektir - 30'dan fazia ubenln telefonu }4uiunxnakta ye gerektiinde sendika temsilcilerinden çou iyen1erindekl telefonlar4an
yararlanabilmektedirier.
Hizmetler
Topiu pazanlik. Topiu sOziemeler bait1amak ye uygulanniaianini sa1amak
fazia zaman aianidir. 275 sayili. Yasa hilklmlenine gOre sOz1emeier, lyeri dUzeynde bin grup 1cm yapilabilecek sOz1eme1er lie ulusal yeya ikoiu dUzeyinde yapilabilecek sOzieme1er olanak ikiye aynilmaktadir. tko1u dUzeyinde bin sOzieme
Tanim-t'in lyeierine yerdii hizmetler arasinda kukusuz en Onemli olani ye en
21
baitayabi1mek için ilgili sendikanin once o iko1unda ca1ian içi1erin yarisindan faziasini temsil ettiini kanitlamasi gerekmektedir; Tarim-t bu arti. yerine
getiremediinden çeit].i yerlerde ayri ayra. istthdam e6i1mi o1ina.arina *men ayrn.
i$verene tbi iIçi1erth tUmtLntt kapsayacak mftzakerelero do girse, aOz1eirelerini iyen dtizeyinde bait1aniak zorundadr.
ProsedOr olarak, bin iyerinde ga1ian1anin yUzde 50 anti binini teki1at1andirdiinda sendika, iverene toplu sOzleme ça*nisinda bulunmak, çariyi alan
iveren de ya bu çaniya uymak yada uyinamak için iyi bir gerekçe gOstermek zorundadir. SOzleme cari1ari genellikie kainu iveren1erine cikari1diindan çaniya tiyulmasi. açisindan faziaca bir sorurila kari1ai1mamakta, ancak bazen nezaretçi veya
idareci durumunda olan kimselenin rakip bir sendikayi veya sendika ideolojisini benimsedikieri iyer1erinde, yasanin genektirdii üye ço*un1uuna u1aabi1xnek guçltlklen yaratabilmektedir. (SOzleme1enin yeni1enecei her dOnemde ici1erin ytizde 50'sinden fazlasi.nin sendikaya kayitli bulunduunun yeniden kanitlanmasi gerektiinden, sendika rekabeti silrekli bin sorun olabilmektedir.)f
Aynl iverene tbi ye ayni ii yapmakta clan ici1er adina yapilacak sOzleme çarisi, eer içiler ayri Onitelerde galiiycnlarsa, her i1etnie için ayni ayni
yapilmaktadir. Ornein, yak1aik 500 daimi ye en çok 800 mevsixnlik içi ca1itiran
bir oninan bOlge müdUnlüUne ba1i 18 ayri i1etme bulunniakta, imzalanacak sOzleme
18 i1etme için aynl olmakia binlikte, gOrilmeler için 18 ayri cani yapi].makta ye
18 ayri i1eni yOrUtülmektedir. t5rnekteki içi1enin ba1i. bulundukiani sendika ubesinin profesyonel bin bakani ye 50 sendika temsilcisi bulunmaktadir.
Sendikanin taraf o1duu 200'den fazia söz1eme bulunsa da, daha Once belirtilen Ozel sektör iverenleri di.lida, muhatap olunulan içveren sayisi oldukça azdir
- genelde iveren1er, Tari.m Bakan1ii, Orman Bakanlii, KOy I1eni ye Kooperatifler
Bakanl4i (Topraksu Genel Mttdilr1tttine baii iciler igin).ve Milli Eitim Bakan1ii
(orta dereceli tanim meslek okullanindaki iciler 1cm) olmaktadir. Bu nedenle, toplu sOz1eme1en1e ilgili son milzakereler coklukla Bakent'te yapilmakta, bin noktada
bu dtizen Sendikanin ça1ima1anina. kc1ay1atirmaktadir. Ote yandan bu durum, 1ye1erin goruleninin alinmasini gerekli kilan Ozel konular sOz konusu o1duunda müzakerelenin uzamasiria yol açmakta, ayrJ.ca milzakerelere iyeni ye ube katil3.mlni kesinlikle olanaksiz kilmaktadir.
Sendika bünyesinde izienen prosedUre gOre, Once toplu pazanlik kapsamina alinxnasi istenen maddeler ube veya iyeni dtteyindeki temaslanla tespit edilmekte-
dir; sonra aratirma sekreten1ii sOz1eme tas1aini hazirlayarak Genel tcra Kuru-
luna sunmakta, tcra Kurulu da bu tas1ai dei?tirerek yada aynen onaylayanak mUzakeresinden sorumlu olacak yOneticileni saptamaktadir. MUzakerelen tamantlandiktan
sonra, alinan sonuç içilere bildinilmektedir; elde edilen sonuçlara. içi1enin kabul etniexneleri nedeniyle, bitmig mttzakerelenin ttzerine yeriiden mttzakenelere ba1anildii olznusa da bu tUr durumlara çok az rastlanmaktadir. MUzakeneler sonunda kabul edilen maddeleniti tUmt& Genel tcra Kuruluriun onayindan son bin kez daha geçmekte
ye sOzleme metni, Kurul ttyeleni tarafindan imzalanmaktadir; içveren ada.na sOzlemeyi genellikle ilgili bakan imzalamaktadir.
Sendikanin, greve gitmekte gerekçesi bulunduuna irlanmas2. için yetenli olan
uz1amaya varilamainasi haline son zamanlarda pek sik rastlanmamaktadir. En son
Onemli grey bin Bakanli'in Genel Mttdiln1tit1ne ba1i içi1enin üç hafta stine ile ii
biraktiklari 1974 yilinda gOrttlmtttttr - ki bu olayin etkilenini sendikana.n 1973-76
dOnemi için haza.rladii m1i raporun ilgili kisimlaninda yen almi yUksek grey yardinu. Odentileninde de gOrmek mthnkUndfir.
Yasaya gOre en uzun sOzleçme tic yil stireli olabilmektedir; Tanim-t'in taraf
olduu sOz1exneler ise çoklukla iki yil veya daha kisa stireli sOzleme1er olup imdi
ayni iverene ba1i ayni iyerlerinin sOz1eme1enini ayni tanihte bitecek gibi dilzen].eine calicmalari. stirdtirttlmekte, Oylelikle sOz1eme1er yenilenirken bin kaç sOzleçmenin tek elden mUzakeresine olanak hazirlanmaktada.r.
tmzalanan söz1eme1er çekici bin kitapçik halinde bastinilmakta, bu sOzleme
htikthnleri de balangiçta yalzuzca Sendikaya Uye olan içilere uygulanmaktad.r. SOzleme hUkthnleni daha sonra Sendikaya ttye olanlara da otomatik olarak uygulanmakta
ye Once de be1irti1dii gibi tiye olmayanlar da "dayanima" aidab. Odemek kaydiyla
sOzleme hflktixnlerinden yararlanabilmektedinler. Tekriik olarak, sOz1eme imzalandik-
tan scnra ie a].inan içi1ere, giri].erinden Once imzalannu. sOz1eme httkUm].eni uygulanmamaktadir.
TOm sOzlemelerde sendika aidatlaniyla dayanima aidatlaninin check-off sistemiyle toplanmasina ilikin htiktimler bulunmakta ye bin içi iverene bildinilen
check-off listesinde yer aldiktan sonra noter araciliiyla hem iveren hem Sendikaya
yazili bin ihbar gOndernieden 0 listenin sorumlu1uundan kurtulamamaktadir. 275 sayi-
22
la. yasaya gore, bir sözieme lmzalanthktan sonra, sOz1eme hilkfixn:Lerinin kasten
guianmaxnasi hali diinda, o sOz1eme sOresi içinde grey yapilamarnaktadir.
u
SOzlexneierin sayica çokiuu, kapsadikiari iyer1erinin ceit1i1li ye bi
çok iyerinde deiik ilerde çaia.an içi1erin var1ii nedeniyie toplu pazarlik
yoluyla talep edlien icret arti1arina i1ikin bir genelleme yap:LimasI. gtç olaca
tir. Ancak, 1979 yiLi.nda gttnde 70 TL'den 160 TL'ye çikarxlari tar:im asgarl Ucreti
ile kiyaslanacak biçlmde en dt1t1k gfiniük ücretlerden baziiariyla, son sOz1eme1e
de hangi yi]. 1cm ne kadar icret artii a1indii siralanirsa genel bir izienim y
rati]ini olabilir.
Orinan kesininde bazi içi1er 1979 yllinda 50 TL zam ile 190 TL yeviilye ai;r
duruina ge1ml1erdlr; ylne bazilari aynl yil icinde 90 TL arti alarak 230 TL'lik
bir yevmiye dtlzeyine çikmi1ardir. Fldancilikta bazi. içi1er 1979'da 90 TL zarn a'arak 209 TL'iik bir yeviniyeye, dier bazilari. ise ayru. miktar zarn lie 275 TL'llk
blr yevmiyeye sahip oimulardir. Hayvancilikta ça1ianiar 1978 y:ilinda 70 TL'likjek
bir zain lie 234 TL yevmiyeye (olaanüstü saatlerde çaiiti.k1arindan ayda 500 TL 4e
ek bir gelire) dier çiftlik içlieri 80 TL ile 65 TL arasindak:L ek zamlar lie
265 ye 240 TL'lik yevmiyelere u1axni1ardir. ciftlik ateiyelerinde ça1ian içii4r
1979 yiiinda 180 TL 300 TL arasinda yevmlye alirken, marangozhanelerdeki ici1er
80 TL arti iie 266 TL yevrniye alir duruma ge1mi1erdir. Topraksu i?lerinde ca1ian
vasifli. içi1er 187 TL zarn alarak 348 TL'lik yevmiyeye, vasifsiz içi1er de 65 T
zam alarak 245 TL'lik bir yevxniyeye u1ami1ardir.
(ukardakl rakamlarin tthw:1 yalnizca 8 saatllk güniilk ça1irna kari1iinda ckerilen floreti gOstermektedir. Aricak, toplu söz1eme1ere dahli edi:Len çok sayida ssyal yardimiar aylik brtlt licreti tahinln edlienin ttzerinde bir dilzeye çikarmaktadi4..
yiik Ucretin tespiti için yevxniye, daimi içi1er gibl inuvakkat :Lçiier de 30 ii
çarpiimaktadir. Buna ek oiarak, bir orman içisi Ornek aiindiinda ayda iQO TL ç
cuk zammi, yemek veriixnemesi halinde gtlnde 25 lie 40 TL arasinda yemek parasi,
da 800 lie 3000 TL arasinda yakacak yardimi, 5 yiia kadar hlzmet:L olaniar 1cm gqnde 4 TL, daha fazia hizmetl oianlar için 6 TL kidemli lçl1ik zararni. BOz konusu oJabilniektedir. Ayrica, içiye günittk ticreti esas alinarak yilda ik:1 veya tic maa t4tarinda (söz1emey1e deiebiimektedir) ikramiye ödenmektedir.
Böylece, ormanda çaiian iki çocukiu, kidexnii ye dalml blr lçl 190 TL ye
ye iie yiida brUt 114.000 veya ttsttl bir gellr tutturabiimektedir kl sosyal sigort4alar ye gelir verglsi kesintl1eriiden sonra bu, ayda ortalama net 7000 TLiik blr gelire eittir bu rakanu.n glinitik net ortalamasi. ise 235 TL olup, brilt yevmlyeden yak1aik 25, tariinda brilt asgari gUnitik Ucretten de yakiaik yUzde 50 faziadir.
TUrk Sendikacilik Hareketindeki geieneksei yakiaima uygun olarak sOz1emlerin cou iyerindeki tUrn içi1er 1cm seyyanen Ucret artii. sa1amaktadir. Anck,
bu politika (ki douuna Ic nedenin yoi açtii. gOrturnekte ye bu nedenierin de, Orgtit1enrni içi1erin çounun vasfsiz oixnaiari, en çok yardirna gerek duyaniarin dtUk Ucret alanlar o1duu ye sendikalarin pazarlik derieyirnierinln eksikii*i biçirnJnde sira1anabilecei aniaiirnaktadir) giderek yerini deiik oraniarda arti talelerine birakrnakta ye Tarirn-t sOziemeierinin bazilari. da çiindi deiik oranlard
ticret artii. salami bulunmaktadir
(1). TUrn sOzlerne1erde jhbar Unelieri, kidern
tazrninatlari. yai1i. gflnlerde geçen zazuan, Ucret öderne pusuialari, dinienme sUre]eri lie en azindan I Kanunuriun 8ngordUtt dUzeyde öderne gerektiren fazia mesal
ti ye Ucretli izinlere iilkln hilktirnier yer airnaktadir. tzlnierie ilgill blr Ornek
olarak, Söz1exnelerden birisl 5 yila kadar hizrneti olanlarin 25 gUn, 5 yi.ldan fa1a
hizrneti oianlarin 30 gUn izin yapacakiara. hUkrnUntl getirrnektedir, ki ayni. izinler
Yasada 5 yila kadar hizrneti oianiar 1cm 12 gUn, 15 yiidari fazia hizrneti olaniar
için 24 gUn oiarak dUzenlenrnlçtir. Ucretli genel tatil gUnlerl de sOzierne kaps
na alinnu. olup bu gUnlerin topiarni. da yiida 16 gtlne kadar çikabiirnektedir.
TUrn sUz1erne1er ayrica ilk yardirn maizernelerinin bulunduruirnasi, sa1ik, myerinde ernnlyet ye dUzen gibi konuiarda da htlkt%rnier getirrnekte ye uygu1anrnisi. rnUi kUn dururniarda iverenin iyerine gei1 ye d8ntt1er 1cm vanita aiarnasiiu veya
yol parasi. Odemesini htlkrne ba1ayarak, yolda geçen stireler lie ligili d(tzeniemeirl
de kapsarnaktadir. I3azi. sOzierneierde evienxne yardinii. ye çocukiar için tahsll yardimi gibi. dijer sosyai yardirniara cia yer veri1rni olduu gOrtiirnektedir.
Yukarda beiirtilenierden de an1ai.1acai. gibi çeit1i gUçiUkleri olsa bile
Sendikanin toplu sOz1erne1er açisindari saladii. hizrnet oldukca gen1 kapsarniidur.
Ancak, iverenin temel htiktirnlere uyrnasa.nl sa1amak açisindan faziaca bir sorun domasa cia, sUziemenjn ikinci derecedeki htiktlmleri veya sosyal yardimlara liikin
(1) Aratirma srasinda cok deiçik içi grup1ary1a yapi.lan görüme1erde seyyanen iicret art.7.
konusurada ne bir soru ne de bir ikayetie karç2.1aç1mamas1 dikkat cekmitir.
23
maddeleriyle ilgili btlytlk guçlUklerie karilai1maktadir. Bazi hallerde bu ttlr sorun].ara gerek yerel gerekse ulusal dUzeyde iveren durununda olaniarin kati tutumlan, aniayisiziik1ani veya sözleme dizenine hazxnlikla. olmayilari yol açmaktadir; ancak söz konusu sorunlarin çounluu, bata sendika temsilcileri olmak tizere
sendika mahaili yörieticilérdeki vs üyelerdeki deneyim eksikliinden, hak ye son-tmlulukiarin bilincine vanilamami olunniasindan ye prosedUr bilgisizliiriden domaktadir.
Tarn gun çalian bin sendika yoneticisiyle kolaylikia ye düzenli temas kurabilen iyerleninde bu tur güçittklen azaltilabilse veya tainarnen giderilse bile Sendika, bunun gerçek bin çözthn yolu olamiyacaini bilmekte ye gerek günthntz gerekse
ilerisi için pianiannu. eitim faaliyetlerinde yerel düzeyde daha yüksek bin biiinç
ye kendine gUveninlik dtlzeyine eniilmesini saiamayi amaçlaniaktadir.
Hukuk. Sendikanin hukuksal hizmetieninin üç ana gruba aynildii soylenebilir.
Binincisi, tanim sektörUnde çalianlani etkiledikieri yönieniyie sendika ye icille ilgili ulusal yasalanin genel duruniuna ilikin çalixnalardir; mevcut yasalardaki
bo?luklarl ye yasalandan doan güçiUkieni saptama, ;gerekii olduuna inanilan yeni
yasalara 1likin tavir alma ye hük1rnetin yeni tasarilanini deenlendinme yönUnde
stlrekii bir çalima goze çarpmaktadir. Bu tttr ca1imaianin tUmttnde T1rk-t
bin ibiniii yapilinaktadir.
lie siki
Hukuki çalimalara.n uzun zanian alan önemli bin bölUmU de toplu sözleine dilzeninde 275 sayili Yasa hukuinlenine uyulmasiyla ilgilidir. Bu çalimalar yalnizca
pazan1iin ba1amasi ye söziemenin bai.tlanmasi prosedürtl lie deii ayni zamanda
söziemelenin uygulanniainasindan doan ye kari.ia.kli gorumelerle çozthne balananiayan uyumazii.k1anin tahkim veya temyize göndeniimeleniyie de ilgili çalirna1ardir.
Sosyal sigortalanla ilgili yasa hukumleninin uygularunalari konusunda çlkan uyuniazlikian da i mahkemelerine goturuimektedir (bu mahkemelerde her hangi bin içiyi
sendika temsilcileninin temsil etmeleniie izth veniimemekte, içi davasini mahkemeye ya ahsen yada bin avukat araciliiyla sunniaktadir).
EkIm 1978 lie Mayls 1979 tarihleri arasindaki dönem içinde hukuk merkezi,
mahkeineleninde 79 dava açm1tir. Bakent'te açi.lari bir davanin ilk dunumasi davanin aciliini izleyen 15 gun lie 1 ay icinde yapilabilmektedir; baka kentlende
i
bu silre 10 gttne kadar lnebilmektedir. Nonnial olarak bir davada kanar aainasa.na Ilk
durumanin Uzeninden alti. ay geçtikten sonra gelinebiimektedir. 1979 Austos basinda sözU edilen 79 davadan, 44ttnun devani etniekte olduJu, geni kalanlardari 25'lnin
ieyhte ye (ternyize göndenilmi buiunan) 10'unun da aleyhte sonuçlandii saptaninitin.
Hukuk merkezi ca1imalaninin üçüncü bir yöriü de ilyelere hukuki yardirn sa1amaktir - bu yöndeki çaiimalar daha çok i kazalani. (i kazasina urayan bin içi
sosyal guvenlik kapsamina girrnektedir ancak, ayna. anda ihmalini 5ne aUrerek iverenden davaci olabilmektedin) ferdi hizmet akitlenine uyulmamasi ye içi lie iveren
arasindaki ferdi iiiki1erden doan sorunlan].a ilgili davalardir. Sendika avukatlani, vekaletnaine vermesi haliride her hangi bin tteyi iie ligisi olmayan traf 1k kazalaninda zarar ziyan talep etme davalanirtda ye medeni hukuk lie ceza hukuku kapsama.na giren davalarda temsil edenek, hukuken yardimci. olabilmektedinler. Bu tUr davalarin leyhte sonuçiarimasi Içiye yUklenecek niasraflani hiç seviyesine indirmektedir, çUnkU Sendikaca ôdenen mahkerne masraflani noninalen davayi kaybeden tanaf ca karilannu. olmaktadin.
Ttirkiye'deki sendika]. faaliyetlenin cok sayida yasaya tâbi olanak yUrUtttlmesi
zorun1tiuna bakilinsa, hukuk alanindaki calimalan1n Sendikanin ilyelere genelde götilrdUU hizinetler içinde önenilibir yen tuttuu ye gençekte Sendikanin ba1ica hiz-
meti olan toplu aöz1eme ça1imalanina da en byUk destei saiadii anla.1acaktir.
I<lilere sunulan hukuki yarda.miar ise gerek kiiler açisa.ndari ganekse sndika1 LrgUtienme açisa.ndan önem ta.makta&r b.i lid. nedenle, kiilene aunulan hukuki yardirnianin daha da geniiemesi bekianebilir, ancak edinilen izienime g&re Uyeier bu
bireysel hiznietten yananlanma olanakianina. biiebilmekten çok uzakta.nlar.
Nakdi yarda.xnlan. Daha once de beiirti1mi o1duu gibi Sendika, ttyeieninden
yilda bin yevmiye grey fonu toplamakta ye topladiklara.na. doabilecek ihtiyaçlar Icm bir kenarda biniktinmektedir. Kasim 1976 tarihinde biten ttç yillik dOnexn içinde
grey fonu olarak topianan miktan 1.48 inIlyon TL, ayna. fasildan yapi.lan Odemeler ise
yak1aik 0.6 Inilyon TL oiniutur. Sendika ayrlca vefat eden Uyelerinln e ye çocuklarina Oithn yardima. olarak 5000 TL Odemektedir; bu yardinidan yaranlanmak 1cm asgani Uyelik sUresi 1 ya.ldir.
t?ci eitimi. Yasa ye Sendikanin tüzüU, yillik gelinin en az yUzde S'inin
eitim 1cm
harcanxnasina. içenmektedir; aricak Sendika. gazetesinin baska. ye daa.ta.m
gidenlenmnin de bu fasildan karça.lanxnasina izin verildii gOzlenxnitir. Buradaki
24
'yillik gelir' kavramindan gerçekte yalnizca Uyellk aidatiarindan elde edilen ge_jr
(ticret zam farkiarindan çikariian titeberrularu lie grey fonu gelirleri hesaba kai1inamaktadir) biçiminde yorumiandii varsayimindan
hareketle, Kasim 1976 tarihindebiten dönexn hesapiarinda fasillari kolaylikia görülebilen
bir analiziq
eitim faaliyetieri için yapi1mi giderlerin toplam aidatharcamalarin
yUzde 5'ini tok
az geçtiini göstermektedir; Sendjka
gazetesinin giderlerigelirinin
de bu fasila ek1endi4nde oran yüzde 6'ya. az bir miktar axnaktadir. Ancak, bu hesaplama
eitim için yap1mi harcama1ari ttimünü yansitacak nitelikte de*ildir, çünkU eitimin
pianianmas
ye yürtitUntü için gerekli personel giderleri, ulaim masraflari vs harcirahiar
e*
tim giderlerinden baka fasillar içinde yer almaktadir.
Tarim-:t yayini, part-time ça1ian profesyonel kimselerce çikariimaktadir
Yayin, bir gazete biçimde olup, sendikal faaliyetier, imzalanan son
söz1eine1er,
çeit1i konulara i1ikin tutuin ye davrana.1ar ye Tarim-t?'jn Uye o1duu
V
ulusiararasi kuru1u1arin faaliyetieriyle ilgili haberieri kapsamaktad:i.r.ulusal
Gazete
10.000 adet basilmakta ye iyeri dilzeyinde ücretsiz daitinu.ndan sorumlu olan
lere gönderilxnektedjr. Aratirrna sirasinda yapilan temaslar, uye:Lerin elierine u.egeçtiinde gazeteyi okudukiarini veya
arkada1arina okuttuklarin:i, ancak sunulan
bilgilerden yararlanina oraninin da, üyelerin
tüzilü ye Sendikanin i1:yiiy1e ilgili genel bilinç dUzeyiyle sinirli Sendikanin
kaidiini
göstermitir.
Ayni biçim.e
üyeieri oldukça dainik yöreierde bulunan bir sendikanin yayin organini
olarak daitinada sik sik ceitii gttcltikierle kari1atii da göriimutilr,Ucretsis
- öyle ki
sendika gazetesirijn üyeiere u1amasi
yöneticilerjn vicdan:ina, bir yerden sir
baka yere gitnie olanakiarina ye bu i aniatör
için aylrabiieceklerj zarnana ba1i kalmak.adir.
Kurs ye seminer bicimindeki eitim ça1a.ma1arinin planlama ye yürütUmU Eitfln
ye Mevzuat Sekreteri ile yardinicisinin sorum1u1uirndadir.
her ikisi de gerek
merkezde gerekse te?kilatta]d. i$lerden kendi paylarina dUeniAncak,
yapmakhan
tUrn zama9larini eitim ca1ima1arina ayiracak duruxnda de*illerdjr. 5te yandan, eitim
caLi.malarina dier yUneticilerjn de katildikiari görUirnektedjr. Yöneticilerden bazilari, TUrk-:t tarafindan dUzen1enxnj içi eitim kursiarina kati1miiarsa da, hiç
birinin Uzel olarak bir içi eitirnci1ij
e*itiminden geçxnedii an1ai1maktadir.
Bir kac yil Unce, Tarim-t, IFPAAWtnun yardimi
özellikle eitim calimaiarina
kulianilmak ilzere bir arac, arnpiifikatUr tesisatilie
ye
gUze ye kuiaa hitap
eden maizeme edininitir; bakirn standaidinin fevkâ1deçeitii
yUksek
gerek
gerekse maizemelerin h1â tarn anlanayla kullanilir olmalarinio1uu
salamitir.aracin
Eitim çaiimaiarinin genel olarak tic ayri alanda yUrUdüti sUylenebiljr.
Profesyonej. ye arnatUr yöneticiler ye de tlyeler Ttirk-t veya uluslararasi içi kuruiuiari tarafindan dttzenienen seminer ye kursiara katl].maktadir].ar - bu kursiar
normal olarak, genel sorunlarin i1endii ça1ima1ar olmakia birlikte bazen tUrn
sendikacilari etkileyen yeni yasalar gibi Uzei konulari da kapsayabilrnektedjr.
Sendika bUnyesinde de b8lgesel selninerler
dtizenienmektedir - bu serninerler
geneilikie yönetici ye ainatUr görevliler için yapiimakta
ye yasal ye y8netsei kon
lan. kapsamaktadir. Aynica, yerel dtizeyde ttyeler ye temsilciler
1cm
kursiar d
zenlenmektedir. Bu iki tilr semirierde konumacilar genellikle Tanim-t de
ye TUrk-IS
yönetici ye görevlllenj oimaktadir, ancak bazi durumlarda -örnein i1enecek
konu
sosyal gtivenlikle ilgiiiyse- diardarj usmanlara da konumaci olarak görev verilme
tedir.
Son zamaniara kadar yerel eitim faaliyetlerjnden yararianmi ilye ye amatö
yUnetici sayisi oldukça dUt1k bin seviyede
ka1nutir. Aratirma sirasinda Tanim-t
veya TUrk-t tarafiridan dUzenlenmi eitim faaliyetlenjne kati1mi çok az Uye ye
gUrevii lie karilailnii ye ziyaret edilen iyerleninde bu tilr kurs ye seminenle e
kati1mi hiç bin tlyeye rast1anmamitin. 400'den fazia ilyesi bulunan
ube1enln birinde son on yil içinde yerel bir eit1in faaliyetinin yUrt1tU1djUnu hatiniayan
ki se çikmamitir. Ancak, bu durunrnn dUzeltilrnesj yolunda ilk adimlar ati1mi ye 197
yilinda IFPAAW ile ortaklaa, amatör ynetici1enjn katildikiani bin serniner dUzen
1ennii ye iyeri dUzeyinde de 25 serniner yapilmasi
öngörU1mUtilr. Yilin ilk alti
ayinda bu selninenlenden yalnizca 5i tarnaniianmi, tariin
faal olunan mevsime ginil
rnesi ye bu mevsimde eitim çalixna1anindan
pratik
sonuclar
a1inamayacai dt1Uncesiyle bin stirs igin program gecici olarak durduru1mutur. Ancak,
yil sonundan 6nce bitinmek Uzere gerekil planlar yapi1nutir. programin tUrnUnU
tki ya da tic gun stiren bu seminenler
iyerlerinde dttzen1enml vkari1ikii tartima1anla Uyelenln sorulaninagenellikie
cevap
venmek
onlara ilgili bulu dukiani konularda biigiier yenmek bigiminde yUrUtt11mtittir.veya
tverenle
an1arnaya va-1
rildia. zaman bu seminerler iyeninde ye mesai saatleri içinde ye iyeninde
ça1in
iginin ttiiuUnU ya da coun1uunu kapsayacak biçimde yUrUtUlmU, bazen de uygun
i
yerlerinden bin kag grup 1c biraraya getinilmitjr. Seminenlerde, toplu sUz1ern
-
ler, sosyal sigortalar ile dier ilgili meyzuat ye Sendikanin faaLiyetienj gibi
25
konular ele a1inmitir. Söziemede tioretli eitim iznlne i1ikin htlktlnilerin bulunxnadii hailerde içi1erin eitinde geçirdikleri sUre içinde urad.klar3 yevmiye kayiplari Sendika tarafindan kar.1anmtir.
Baski grubu faalivetleri. Genelde, Tarim-I'in bu sahadaki hizmetleri, ka.rsal kesim yararina yasalar çikariimasini veya var olan yasalariri kirsal kesim cikarlari dorultusunda deitirilmesini salamaya yöne1iktir o nedenle bu sahada
ceit1i kurulularla ye özellikle TUrk-t lie iiiki içinde faaliyet gösteriimektedir. Tarim içileriniri 1977 yilinda sosyal gtivenlik kapsanu.na alinmalari ye Tarim
I Yasa Tasarisinin hazirlanxnasi, iki kuru1uun ortak giriimleri sonucu elde ettikieri gelimelere iyi birer örnektir. Tarim-t gerek teknik destek ile gerekse
ilgili komisyondaki dorudan katkilariyla Tttrk-tin tarixu ye kirsal kesim politikalarinin gelitiriinxesi yolunda önexnli bir rol oynamaktathr-i3rnein, etkili bir
toprak ref ormuna gidilmesi, btlytik tarim i1etme1erinin ulusal gelire daha hakca
katkida bulunmalarini gerçekletirecek bir vergi reformunun getirilmesi ye sendikal
yasalarin kendi hesabina ça].ian köylttleri de kapsayacak biçimde yayginlatiralmas3.
gibi. Tarim-t?, ayrica tilkedeki tUrn içi1erin çikarlarini gözetecek ye genel olarak
ulusal ekonominin gelimesine yol açacak her konunun o1uturu1masinda kendine dUeni yerine getirmek bakimindan da önemli bir rol oynamaktadir.
Tarim-tin baski grubu olarak faaliyet gosterdii bir baka alan da toplu
sUz1eme1er1e ilgilidir. Aratirrna sirasinda bu alanda tic sorun saptanmitir ki bu
sorunlar, cok sayida iyerinde ixnzalarmu. söz1eme1erden doan zam farkiarinin (ye
hatt& bazi hailerde normal aylik Ucretierin dahi) Udenmernesi; sUz1emelere yeni
giren Ucret pusulalarina i1ikin htiktlmlerin iverenler tarafindan lletilmemesi;
ye bazi iletme1erde daimi içilere bile yalnizca yarirn gUn veya normalinden kisa
stireler için i verilmesidir. Her tic durunida da iveren1er tarafindan hen stirfilen
iddialarin ya ilgili genel mtidtlnlilkte sUz konusu harcamalar içiri tahsisat bulunmadi. veya tahsisatin yetmedii blçirninde oldukiari gUrtUmUtUr; bu konuda da Tari.rnt 1cm yapilacak ilk i ilgili yetkililer Uzeninde çUzUm için baski kurmaa calimak olmu$tur.
Uzel hizmetler ye kendi kendine yardim hizmetleri. Eu ba1ik altinda Sendikurulmasina. tevik faaliyetleridir; bunun sonucu o].arak da son zamanlarda bin konut
kooperatifi kurulmu bulunmaktadir. TUrk-tV kooperatifinde görUldUti gibi bu kooperatif de kredi kaynai olarak Sosyal Sigortalardan alacai fonlara dayannxaktadir.
Bu nedenle tarim içi1eninin 1977 yilinda Sosyal Sigortalar kapsauxina alinnialani.na
kadar boyle bir projeyi balatmak rnUxnkUui olamainl?tir; bugUn de yalnizca Sigorta
kapsaminda olan ici1er bu projeden yaranlanabhlrnektedirler. 1000 TL pein ye taksitle her ay 500 TL Odeyecek her Tarim-t Uyesi bu projeye girebilmektedir; halen
tlyelenin yUzde lOtu bu projeyle i1iki1idir. Uyeler, en az sekiz dairell ye her bin
dairesi en fazia ytiz metrekane olarak onaylanacak bir inçaat projesi içinde kendi
hisselerine dilen arsa payi bedelini tamamlayana kadar yukarda sOztl edilen Udemeyi
stirdtirecekierdir. Arsanin satin alinnu.g oflnasi kooperatife, Sosyal Sigortalardan
kredi salama yetkisi venmekte, bundan sonra tlyelenin verecekieri taksitler yakiagik 20 yilda yilzde 4 faizie krediyi geni Odernektedir. Tara.m-± kooperatifi gok yeni
olduu 1cm hentlz hiç bir tiyenin binikimi toplu ingaata girigilebilecek dUzeye gelmernig olup, Genel Merkezde de bu kooperatifle Uzel olarak ilgili her hangi bir bUro
kanin imdilik ytirUttüU tek ulusa]. hizmet tiyeleninin yarari 1cm kooperatifler
da bulunxnainaktadir.
Yukardakine ek olarak, Sendikanin bazi gubeleni veya igyerleri kendi kooperatiflenini kurniug bulunmaktadinlar. Görtindttti kadariyla, bu kooperatiflenin bazilari
igyenleninde igverenin desteiy1e, Taniin-tg ttyeleninin diginda ka].anlari da kapsayacak biçimde, kurulmugtur; dier bazilani ise ttlmtlyle Tarim-t tlyelenirxin kurdukiani
ye kendi kontrolleni altinda tuttukiani kooperatif].endin. tgverenin desteiyle igçiler ye mernunlanin ortak yarani için kurulmug ye k8xuUr, ya ye sabun gibi niallar
satan bir kooperatif in bulunduu bir igyerinde, Tanim-tg uyeleninin kendileni için
aynica bin kantin açtiklari gOrUlmtigttir. Bu kantindeki mal ye maizeme igçilere ait
olup, kantin içi1er tarafindan igletilniekte ye evierdeki tttketilebilecek sadeya,
peynir ye dig macunu gibi maliardari da toptan alimlar yapmaktadir. Sendikaya tiye
olma hakkina sahip bulunniayan igçiler (1) de dahil, bu kantinin 52 Uyesi bulunmakta
(1) 274 sayili yasayi. deitiren 1317 say2li yasanin anayasal o1madz yolundaki karat ile dotan
kar.zk1ik necZeniyle baz.i kamu gOrevlilerinin Senc7ikaLi.1ama hakiarigla ilgili durum1ar her zaman
aç2k ye kesin dei1dir. Bu.na ek olarak, bazi içi1erin (bedeni çaligma1arinn air basrnasi nodeniyle Tarm-.t gibi bit sendikaga normalen girebilmeleri gerekirken) idari olarak memur s,inf2.na
aLtnmalarzyla ortaga çikan bit kari.ik duruin daha bulunmaktadir. Aynl iyerinde ternelde ayn.i ii
yapmakta olan iki ofOr birbirlerinden farkb. üc.ret alabilznekte ye (gOründüu kadarzyla genel bit
kural olmasa bile) Sendikaga gireme yen, sendikaya üye olabilene kzyasla daha düçük bit gelir
düzeyinde bulunmakta&r.
26
ye her içi 100 TL'lik bir hisse ile kantine üye o1abilmektedir bazilari ise 1'den
çok hisse a1mi1ardir. Sati1ar yörenin çari fiyatlariyla eit bir dUzeyde yapilancak her 6 ayda bir her hisseye yak1aa.k 180 TL arti pay dati1nutr.
nu
Bir dier bttyilk iyerinde 300 ilyeli bir kooperatif daha bulunmakta, iveren
yer temini ye nakliye i1erinde kolaylik taniyarak bu kooperatif in ça1ima1arina
destek olmaktadir. Uyeler tUmUyle kendi kontrolleri altindaki bu kuruma yilda 30
TL ödemektedirler? ödenen bu aidatin bir kismi ise uygulamada kiise1 tasarruf f nuna döntimektedir. Bu kooperatifte yiyecek ye ev eya1ari a1i fiyatlarinin yilz e
3 ile 5'i oraninda bir ilâveyle satilmaktadir; üyeler a1i1arini kredi ile yapma ta ye ay sonunda iicretler dait1diinda herkes hesabini kapatmaktadir. Kooperat-
fin 215.000 TL'lik bir sermayesi bulunmaktadir.
1977 yilinda yeni i1etmeye açi1diinda rgUt1eniniç çok daha ktçilk bir iyerinde 30 kadar içi her ay kii baina topladikiari 100 TL ile "dayanima sand;i" olarak isimlendirdikieri bir f on o1uturxnu1ardir. Toplanan para daha cok üyE1enfl uygun fiyatlanla toptan mal alimlarini sa1ayacak kisa vadel:L krediler verme
için kullanilmaktadir. Bir baka yerde, yeni örgUt1enmi bir grup içi de bir til
kooperatif veya kendi kendine yardim orgilttt kurmaya çok hevesli oldukianini. anca
boyle bir giriimde baari sa1amak için gerekli deneyim ye eit:Liuden yoksun old klanina lnandlkiarinLl. beiirtmi1erdir; an1aiidii kadariyla ba1atabi1mi olsa].a di. o iyerindeki ici1erin giriocekleri ilk i bin kredi sandiJ:L kurmak olacakt
Eer aratirma sirasinda kari.1ai1an bu Ornekier Sendikanin tUrn iyenler
için de geçerii ise, bu giniim1enin Nerkez tarafindan sa*ianan hizxnetlere önernl
diçüde bin ek o1duu sOyienebiiir; bu tttr giniim1erin ayri.ca ilyeleni daha katil inci. ye soruinlu bir dUzeye getirme açisindan bilyilk yararlari vardir.
DEERLENDtRNE yE G15ZIEMLER
Genel
Tarim-t'in 20 yiliik bin kuru1u dahi o1inadii ye kendisinden pek as esk
bir sendikacilik hareketi içinde yetitii dtifini1ilrse, Sendikanin kisa geçmiin
ramen fevkalâde ge1imi ye OvgUye deer dengeli bin yapiya kavumu oiduu an1i1acaktir. Bir rniktar di destek a1mi olsa bile Sendikanin bugünkil durumuna te
inelde kendi kaynakiarina dayala. olarak u1ami bulunmasi durumu daha da kayda deer
kilmaktadir.
Bu kadar kisa geçmii olan çok as kirsal alan içi Orgiltfl Tarirn-t gibi 411
yOnden tiimüyle baimsiz ye yilrUttilil faaliyetleri finanse edebilecek duruinda ola]pihr - bu duruma geimede Uyelik aidatiani. konusundaki tutarhi. y&k1aanu.n ye etkil
bir kontrol altinda tutulan mii yOnetimin Onemli katkilani olsa gerektir.
Her ne kadar mevsiminde u1aabilecei en çok tlye sayisi olan 50000, tani.4a
Ucretle çahi.tii. tahmin olunan toplam içinin ancak yUzde l0'unu oluturuyorsa 4ia,
kisa silre içinde bu örgiltleniue baari1i bir Orgtltlenme sayilmak gerekir - aynica
Sendikanin bugilne dek çabalanini. yalnizca kamu sektôril ttzeninde youniatirmi olduu noktasindan hareket edilirse, ilye sayisinin, kamu sektOrilnde örgiltlenebihir
toplam ici sayisinin daha yilksek bin oranini oluturduu gOrfllecektir.
Verdii hizmetler açisa.ndan, toplu szleme faaliyetleni lie daimi Uyeler..nm tilmilne yaranlar sa1amakta, ye ilyelenine asganl dilzeyln gOzle görUlebilecek
kadar ilstilnde çikaniar getirmektedlr - kaidi ki Sendika tUrn kirsal alan içi1eniijiin
cikanlari. dorultusunda asgani bir dilzeye enil1mesini salama açisindan da oldukça
faaldir; Sendikanin etkisi kinsal alan ici1enlnin sigorta kapsamina ahinma1anina
da gorillmü olup, imdl bu etkiniik sanayi içi1eninifi sahip bulundukiari temel
haklarin kirsal alan lçi1enine de taninmasini. salama yolunda kullanilniaktadir.
Her ne kadar Sendika henUz kendi hesabina ça1ian kirsal alan icilenine doruda
yOnelik faallyetlere ginime aamasi.na ge1ernemise de, bu kesimdeki lhtiyaçlanin
billncinde olup, Türk-t'1e binlikte etkisini bu icllenin genel çikarlani doruLtusunda kullanma yoilani. aramaktadir.
Sendikanin sa1adii hukuki hizmetler de etkilidir ye Uyelenin kiisel so
runlanini. glderme yolunda eldeki olanakianin ttimüyle kul1anilmadii. biçiminde bi
gOrilnüm de olsa, gerek üyelerin cikanlaninin koruninasi. gerekse teki1at1anmaya yrdimci. olunmasi. açisindan bu alanda da Unemli bin potanslyele sahlptir.
Gerek ulusal gerekse yerel dilzeyde Uyelere yardimci. olacak veya ekonomik ii
met verecek yan örgUtlenxnelere gidi1mee ye içi eitimine de planli. bin biçimde
yaklailmaa ba1anmitir.
27
TUrn yöneticiler tekilathan gelrni1erdir ye Sendikanin mallari, maizeme ye
araçlari. terniz bir biçimde kullanilmakta ye titizlikle korunmaktadir.
Yukarda Biralanan o1nnlu izienirnierin alti çizildikten sonra daha hizia ye
etkili gelirnelere katki.da bulunurlar Uinidiyle aaida de*iik bazi grt1lere de
yer verilecektir. Aratirma sirasinda Genel tcra Kurulu Qyeleriyle burada ele ala.nan konularin cou Uzerinde görUrneler yapilmitir. Orthya atilan görU1eri kurul
Uyelerinin ayri ayri ya da topluca kabul etxni$ oldukiarini iddia etmek katiyen söz
konusu olmasa da icten ye açik davrani1ari ye bazi e1etiri1eri anlayila kari1amalari cesaret verici o1mutur.
Teki1atlanxna Yak1aimlari
±ci1eri örgUtlerken en az tepki ile kari1ailan sektUr olrnas3., aidatlarin
daha kolaylikia toplanmasi ye de içilerin bUyttk sayilabilecek iletme1erde topluca
istihdarn edilmi olmalari - ki bu unsurlar Sendikaya önemli olçUde yardimci olmutur- Sendikanin yalni.zca kamu sekt8rUnde örgUtlenme politikasini niazur g5sterrnek i-
yeterli deildir. Ayrica, TUrkiye'nin kendi koullari. icinde, kamu sektörfindeki içiler sendikal hareket olxnaksa.zin da özel sektördeki ici1erden bUyUk bir olasilikia daha ttstUn ça1ima koullarina sahip olabilirlerken, ca11malarini yalnizca
bu sektördeki içiler ttzerinde younlatirmakla Tarim-t, kirsal alan içileri 1çinde zaten daha ayricalikli clan bir azinliin çikarlara.ni gözetxni o].makta, öylelikie tüzüttndeki, tlim içilerin adil bir t%cret ye insan onuruna yaragir bir yagain
dUzeyine kavugmalarini salainayi amaçlayan temel ilkelerden birini de yerine getircm
mekten çok uzakta kalmaktadir.
Sendikanin, tUrn tarim igçileri 1cm bir asgari ücret tespit edilmesini sala-
ma ye sosyal gtivenhik yasalarinin tarirn igcilerini de kapsainalarini gerçeklegtirme
yolunda air1iini. koymug olduu ye ig kanunu hUktlmlerinin tarim igçilerine de uygulaninasini salaina yolunda etkili o1maa çali$acai bilinniektedir. Ancak, yillik geun 160 TL x 26 x 12 clan özel sektördeki sendikasiz bir igçi lie, kamu sektörUnde, varsayalim ki, 190 TL yevmiye lie, 190 TL x 30 x 15 (ek olarak çegitli sosyal
hakiar) gelini clan bin igçi arasindaki f ark oldukça bilyttktilr; ye Sendika asgani
Ucretin yUkseltilmesi yolunda ne kadar caba göstenirse göstensin, toplu söziegmeleninde baganili oiduu sttrece bu farkin daha da artmasi do*al olacaktir.
Sendikal sorumluluk duygusu, egitlik ilkesi veya 3rgUtlenebiiir igçilerin
çoun1uunu temsil eden olmasi açilanindan da baki1diinda Sendikanin özel sektörde
bugUne kadar olduundan çok daha fazia bir örgiltlerune çabasi göstermek zorunda olduu görUimektedin.
Bu zorun1ua igaret etmig olmak, kargilagilacak gUçlUkieni gönrnezlikten gelme anlainini taga.maz. Buniarin baginda da, tg Kanunu kapsanu.nda olmadikianindan özei
sektör tanirn igçileninmn herhangi bir sendikaya ginme veya sendikal bin faaliyete
kalkigmalani sonucu igten çlkarLimalani karga.sinda bir gUvenceye sahip buluninamalara.
gelrnektedir. Ancak, konuya bu açidan baki1rsa Tanim-tg'in (gerçekte tUrn genç TUrk
igçi hareketinin) içiride yetigtii ortamin kurban. o1duu iddia edilebilir. TUrkiye'de yasalar sendikal faaliyetleri destekiemig ye igçiler 1cm ternel gUvenceler
getirinigtir; sendikalar da bu destek ye gtivencelenden uygun ye etkili bir biçimde
yararlanmiglardir; ancak, ayna. dunum sendikal öngUtlenxnenmn yalnizca yasalar desteinde yapiiabi1eceine inanina ei1iminin ain1ik kazanmasina da yol açmigtir. Her
ne kadar yasaya kangin örgUtlenilmesi Uneniiemez ise de, genei sendikacilik hareketinin tarihine kisa bir bakig gUstercektir km, örgUtlenmek 1cm yasalanin destei
bekienmig olsaydi bugfin dUnyanin hiç bin yerinde sendikacilik hareketi buiunjnazdi;
sonunda, yasama organ1anni. sendikal faaliyetlenmn yasal gUvence altina aiinxnasi
gerektiine inandiran da yine sendikal faaliyetlerdir.
Tar].m-±g'in Tarun tg Kanunu Tasanisi tizerindo bazi tereddUtioni bulunniaktadir - an1aga.idii kadaniyla Ig Kanununda kUçUk bir deigik1ik yaparak bu karuinun
tUrn hUkUrnienini tanim igçileni içmn de geçerli kilmak, Tanixn-tg'iri daha çok heniniseyecei bin davranig oiacakti. Tanim-tg, Tasariya aiinrnasi gerekirken zei1ik10 yemek aralarinda igçiye ttstU kapaui bin yen gösteniirnesi ye getiilen hakiardan yararianrnada geçmig hizmetlenin de dikkate alinmasi gibi bazi önemli noktalara Tasanida
yen veri1medii kanisindadir; aynica, bazi özel durumlarda çaligrna saatleninin haftada 60 saate çikani1abiieceini belirten htikilm de Sendika tarafindan kugkuyla kangiianxnigtir. Ayni zamanda doal olarak Sendika, Tasaninin ihban önelleni ye kidem
tazrninatlani konusunda tana.m igçilenmne halen sanayi igcileninin yaranlandiklani
hakiara e hakiar getirmesine de bUytik önern venmektedin.
BUtUn bunlanin diginda rnevcut tasaninin bin yUnU, kapsarnayi öngUndUU iç1lenin önemui bin bUlüinfinUn kapsam digi ka]inasi sonucunu da dounabi1ir - goyle ki
sUreksiz iglende tasaninin yalnizca bazi htiktlmieni (ki bu htikUmler anasinda ihbar
28
örielleri ye kidem tazminatlarina i1ikin htikilmler yer almayacaktir) geçerli o1ac.k,
süresi 30 gtnt amayan i1er ise süreksiz i sayilacaktir (Bakiniz sahife
).
Eer bugün özel sektördeki iverenlerin sendikal faaliyetlere bu1ati.k1ari gerekesiyle içi1eri iten uzaklatirabi1eceklerinden korkuluyorsa, ayni iverenlerin
yarin ie alma ye clkarma ilemlerini, calitirdik1ari turn içilerin sUreksiz içi
sayilmalarina yol acacak biçimde dUzenlerneleri hiç de airtici olmamalidir.
Böylece, tasarilarin yasalaincaya kadar uzunca zaman geçtii bir yana biakilsa bile, örgUtlenme açislndan özel sektörün btiyUk bir böltimünde bugüne kadar ear-
ilailmi güçlflklerle yasa çiktiktan sonra da kari kariya kalinacaktir; ye eer
özel sektörde örgUtlenxne yolunda bir adim atilacaksa Sendika bilinçli bir bicimd
yeni bazi örgUtlernue yöntemleri bulmak zorunda kalacaktir. Ne tUr yöntemlerin uyularimasi gerektiini önermek bir yabanciya dttmez - bu yöntemler, konuyla doruda
ilgili kimseler tarafindan planlanmali ye tyelerin tumu tarafindan anlailmali v
kesinlikie destekienmelidir. Hem Sendikariin hem de icilerin çeitli gilçlükleri
yerimeden ye belirli özverilerde bulunmadan uzun-vadeli baarilara kavurnalarini
önermek de olanaksizdir. Ancak, eer kirsal alan içi çounluunun belirgin geresinmeleri karilanacak ye Sendika ilgili bulunduu ikolunu gerçek anlamda temsiL
edecekse, orgUtlenmeye yeni bir yaklaim getirilmesi kacinhlmaz zorunluktur.
Kisa-vadede Sendikanin, özel tarim iletmelerinin bttytlklerini örgütlerne
firsatini aramasi doal olacaktir. iylelikle, toplu sözleme ye check-off ile ilgiii yasa hUkilmierinin uygulanmalari salanarak, yeni üyelerin Sendikanin mevcut idari yapisiyla uyumlu bir hale gelmeleri gerçekletirilecektir. Ancak, uzun-vadede1
kilcuk Unitelerde çalisan içilerin de örgUtlendirilmesi yeni bazi yak1aimlari ye
idari düzenlemeleri gerekli kilacaktir.
Balangiçta, örgütleneri her kucuk iletmede toplu söz1erne baitlama yoluna
gitmek pratik olmayabilir - Balangiçta Sendika, yasaiun getirdii asgari hakiardan
turn üyelerinin yararlanir duruma gelmelerini salamakla yetinmek zorunda kalabilir
tarimda i teftii kururnu var olrnadiindarx boyle bir hizmet dahi büyUk deer taiyacaktir. uzun-vadede -belki de iverenler kuruluuyla da an1aarak- mtttevazi bir
Ornek sözleme gelitirilmesi ye ayri ayri iverenlere imzalattirrna yoluna gidilmesi dtiUnülebilir.
Yeni üyelere, ücret ye çalirna kOullari konusunda salanacak temel haklar
nasil kotarilirsa kotarilsin, bu Uyelerin Sendika içindeki duruntlari üzerinde de
durmak gerekecektir. Var olan ube sistemi icinde bu yeni t'tyelere gerekli hizrnetleri ulatirabilmek ye onlarin sendikal faaliyetlere katilimlarini salayabilniek
mumkun olacak midir? Ve bu uyelerden aidatlar nasil toplanacaktir? SOzleme kapsamina girmemi Oyelere check-off uygulaniak milmkUn olmayacak ye Sendika bir çok ktiçUk
iletmeyi kapsayacak sOzlemeler de baitlasa, her zaman sendikaya kari sempati
duyxnak zorunda olmayan çok sayida iverenden toplayacaji aidatlari kontroJ. baknrindan Onemli gtlçltlklerle karilaacaktir. Belki de aidatlarin, tlyeler tarafindan gOernUllU aidat toplayicilarina verilece*i ye gOnüllUlerin de topladikiarini Genel
keze gOnderecekieri bir yöntem gelitirmek gerekecektir. Boyle hir yOntem uygulanirsa, gerekli kontro].0 salamanin bir yolu da her gOnUliti aidat toplayicisina toplayacai bir aylik aidat miktarina e deerde pullar daitxnak olacaktir. Oylelikle, gOnihiti toplayicinin, aldii aidat kariliinda Uyenin "eye kimhik belgesi"ne pul yapitirmasi sa1anacak ye kendisine verilrni puilarin bedelini Genel Merkeze gOn4ermeden toplayiciya yeni pul verilmeyecektir.
Bu dUt1nce1er, Sendikanin tekilatta gOrevli personehinirL qUçlendirilmelerini de Onerrnektedir. Genel tcra Kurulu da profesyonel ube yOneticilerinin sayilarini artirrnayi dUtinmektedir ancak bu arzulanan bir gelime olsa da rnhi olanakiar
bellrli sinirlamalar getirmektedir; bu son nokta ile gOnUhlil cah1acaklarin etkinlikierini artirma konusu bu böltimiln sonunda daha ayrintili olarak ele alinacaktir.
Tarim-I yOneticileni içn
imdilik 17 tekilatlanma b8lgesi oluturup her bininde
bin profesyonel yOnetici (bttytlk olasilikla ube bakani) bulundurrnayi OngOren yeni
te?kilatlanma plani gOzden geçirilirken bu sorun ye gOrUlerden bazilaninin ele
Yukarda behirtilen sorun ye g8rilçlerin hiç bin
yeni deildir - gerçekte,
alindikiani. da bilirimektedir. Bununla binlikte, kar].lailan gUglttkleni gOilslexne
yolunda Tanim-t, dUnyanin turn kirsal alan içi orgütleninin daha balangiçta J.mdi kendileninin kanilatiklani gtiçlflklene benzer gUçlUklerle karilami olduk]au anda Tanim-t'in
nini - ye bir çok kirsal alan içi OrgUttinUn bu guçltikleni,
sahip bulunduu salam temehin salayacai olanaklardan yoksun olarak yenmi o1uklanini. iyi bilmehidin. Aslinda, tanim icileni sendikalari arasinda en eskileni
olarak bilinen bazi sendikalar iverenlerin en korkunc saldinilanina bu YUzyili9
baina damgasini vuran bin bicirnde uramilandin; tarirn içileni sendikalarini9
en eskisi ise van oluunu izleyen 50 yil içinde iten cikarilmalara kari ici1ri
koruyacak, toplu sOzleme ye check-off hakianini dttzenleyecek herhangi bin yasacan
türntiyle yoksun olanak yaamak zorunda ka1mitir.
29
iii
a1t.nda, özel sektörde örgtitlenAratirma sonurida ediriilen bilgilerin
me temel soruriu di.nda, örgUtlenmeyle ilgili bir kaç rioktaya daha yaka.ridan bakmak
gerekecektir. Bunlarin icinde belki de en önexnlisi Uye kirnlik belgeleriyle ilgilidir. Sendika bugtlnlerde Uye kiiulik belgelerini deitirme i1em1erini sUrdilrmekte
ye belgelerin ttzerine yapit1r3.1an ye fotoraf1arintn elde edilememesi nedeniyle
yenileme i1eminde gecikmeler olmaktadir; bu belgelerin hazirlamnalarini hiziandiracak ye içi, Sendikaya Uye o].ur olmaz kendisine bir ttye kimlik belgesi veri].ebilecek bir duruma gelmexiin özel bazi. cabalari. gerektirecei gortUinUtilr - çabalardari
baari sa1anira, ttyelerin eski kimlik belgelerlyle do1ama1ara. ön1enmi ye gerçekte bu belgeyi hiç görmemi olan üyelere de birer ilye kimlik belgesi veri1mi
olacaktir.
Ayni derecede önemli olan bir baka nokta da, Uyenin her aidatini deyiinde
kixnlik belgesine bunu kanitlayacak bir kaydin gecmesini sa].ayacak bir sistemin
ge1itiri1mesidir - bu yapi1inadii stirece ici1er, sendika ttyelikleriniri devaxn ettiini ye sa1anan hakiardari yararlarmiaya yetkili oldukiarini ahsen aninda gorebilme o1anaindan yoksun kalacakiardir. BOyle bir dtizenlexne ayrica, Ozellikle dainik ye uzak bOlgelerde bulunan ttyeler arasinda check-off sisteminin yarattii "bir
kenarda biraki1milik" duygusunun yenilmesini de salayabilecektir. Eer ilgili
ainatOr yOneticiler ye Uyeler, iveren1erin her ay içi ticretleririden kestikieri aidatlarin kimlik belgelerine ii1eneceini bilirlerse, Sendika, aylik yaamin bir parcasi o1ur daha da Onemlisi amatOr yöneticiler her ay en az bir kez sendikal nedenlerle her Uyeyi gOrmti olacak, ttyeler de en azindan ayda bir kez bir yOneticiye
dertlerini anlatmak veya Sendikanin faaliyetleriyle, politikasina ilikin sorular
sormak olana*ina sahLp bulundukiarini bilecekierdir.
Dtizenli i1enecek bir tiye kimlik belgesi sistemi o1uturmak ayna. zamanda U-
yenin tiye1iini kanitlamasini ko1ay1atiracak ye bir iten bir baka ie geçiinde
Uye1iin sUrek1i1iini sa1ayacaktir (1).
tiye kimlik belgeleri, kukusuz sendikaya giren yeni Uyelerin ye sendikadan
ayrilanlarin saptanniasi diinda kalari bir konu dei1dir. Var olan uygulama hexnen
ttimtiyle check-off sistemine dayanmaktadir - Uyeler, iyerindeki aniatOr yOneticiler
ye de iveren1er kendilerinden beklenenleri tumUyle yerine getiriyorlaraa var olan
uygulaxna sakiricali. olmayabilir.
Ancak, acaba muhasebe servisi bir iyerinde ttye sayisinin 10 ki?i artmi 01fi1erinin alinip tiye kimlik belgelerinin veri1ini
ilye giri
o1duunu kontrol amaciyla dururnu teki1at1anma. servisine bildirmekte midir? Veya
tersine, teki1atlanma merkezi bir iyerinde 10 kiinin tiye kaydodi1diini saptamakta ye hangi tarihten ba1ayarak o iyerinden 10 kii ilavesiyle aidat gelmesi
gerektiini muhasebe servisine duyurmakta nu.dir?
Bu konudaki görU1er tlyelerin sendikada tutuirnalari açisindan da Onem taçimaktadir. Sendikadan istifa].arin yazili olmasini gerekli kilan sistem nedeniyle
teorik olarak, Genel Merkez istifa edenler veya istifaya zor1anxni olanlar hakkinda bilgi edinebi].mektedir; ancak aratirma da gOsterinitir ki bu konuya i1ikin ha-
duunu gordttttnde,
berleri atlaniak da mtlmktindttr; Oyle olunca da, aragitirxna sarasinda da gOrU1dUU gi-
bi, bir Genel Merkez yOneticisi istifalardan habersiz kalkip bir iyerini ziyaret
edebilmekte ye sonuçta da bir miktar niahçup olxnaktadir. Sendika rekabetine sak
rastlanan ortamlarda, gene]. merkez yetkilileriyle teki1attaki yOneticilerin derhal
mttdahalede bulunarak duruxnu dttzeltiuelerini sa1aniak aniaciyla istifalardan aninda
herkesi haberdar edecek bir sistemin ge1itiri1inesinde zorunluluk vardir.
Finansman ye Finansman YOnetimi
Tarim-t'in gelirleri açisa.ndan vartnaç o1duu aania her kirsal alan içi OrgUttintin kolaylikla gapta edecei bir kaç Ozellik taamaktadar. TUrn gelirler Genel
Merkezde toplanuiaktadar - bOyle bir sistem ttyeleri daanak bOlgelerde bulunan her
kuru1u için zorunluduri merkezde toplanan fonlar etkili bir biçixnde kontrol edilebilniekte ye korigrede delegelerin kabul ettikieri bir bUtçe uyaranca da y&5nlendirilmektedir; mevcut Orgtitlenxne politikas:i. doru1tusunda (iye sayisaiun artmasa ile aidat gelirlerinin artaa el ele yUrUxnektedir;Uyelerin gelirlerine oranla aidatlar
normal olarak alii1mian Ustttzidedir ticret arta farkiarayla ilgili "teberru'1ar
(1) Bu noktada
aratinna siras.nda ele aLinmazni
bir
baka soru akla gelmektedir. 8g2e ki
bir igi isteyerek vega elde alma yan nedenlerle iini brakp â:giJtlenmemi bir iyerinde
yoz2iden ie balars, orada check-oft uygu19.nmayaa&ç1ndan znevcut aisteme re aidatzrn nasil
c5deyecektir
30
da (1) üyelerin ücretleri artirilirken, varsa artan sendika giderlerini kari1am
ya yardimci olmaktadir. Bu koullar altinda mali ilerin ge1itirilmesi yolunda
önerilerde bulunmak bir 1to1aanüsttt1Uk" önermek gibi olsa da baz:L rioktalari gözd-n
geçirmek yine de yararli olacaktir.
1979 yilinda Uyelik aiclatlari ayda 50 TL olarak toplanml?tlr. 1979'dari oneki iki yil içinde aidatlar sirasiyla 40 ye 45 TL Uzerinden a1ind.tina gOre, iler.eki kongrelerde de aidatlarin her yi]. artmasini OngOren kararlarin alinmasini bekemek mantik dii bir davrani olmayacaktir. Yalnizca aidat asgari Ucretle kiyaslaf
nirsa, (160 TL x 30 x 12), Odenen yillik aidatin yillik gelirin ytizde l'inden biaz
fazia o1duu gorUlecektir. 1979 yilinda asgari Ucret 70 TL artmitir; sözlemede
en dUUk Ucret alan içiye de 70 TL zam a1indiindan hareket edersek, bu içi aiata ek olarak 70 TL x 13 kadar ilk ay zam farki (artiin yarisi) Odeyecektir. Eu içinin yil içinde 6 ay eski ticretle, alti ay da yeni Ucretle ça11tii kabul edi13e,
yillik geliri 45.000 TL olacaktir. ye eer bir yevmiye grey fonu Odentisini de y4.l
sonunda yapt11 kabul edilirse, Sendikaya ödediklerinin thplarni 1670 TL olacak, u
da yillik ticret geliriniri ytizde 3.7'sini oluturacaktir. Tttm deneyirnlerin, kirsa
alan içi orgtitlerinin yaayabi1xnek içiri normal olarak en dttilk ticret alan t1yeleinm gelirlerinin en az yUzde 2'sine eit bir miktar aidat toplamalari gerektiin
gOsterdiklerine bakilirsa, Tarim-t'in norrnalin Uzerinde bir dUzeye ulami o1duunu sOylemek yanhi olmayacaktir. Ancak, hemen belirtmek gerekir ki, Uyelerin oder
dikieri toplam miktarin yarisindan fazlasi zaxn farka. formtilU ile elde edilmekte
dier bir deyi1e yalxuzca aidat gelirleri norm&1 olan ytizde 2 oraninin altinda
kalmaktada.r. Her yil otomatik olarak ticretlerin artacaina. veya her arta.in ytlzd
olarak l979'daki gibi yUksek olniasina. beklemek gerçekci bir yak1aim olmayabilir
ancak, gelirler bu dUzeyde tutulxnadia. stirece de Sendikana.n bugtinkU sa1am mali
duruinu da tehlikeye girecektir. Zamanla, toplam gelir içindeki aidat paylna. gideek
bUytitmek ye zam farki formUlti ile toplananlara.n payina. da giderek kUçtiltmek üzerLnde Onemle durulmasa. gereken bir dflUnce olabilir; Ayna. zaxnanda Uyelerin de -grey
fonu ödemelerinde halen olduu gibi- aidatlarin ticretin belirli bir oranina. o1uuracak biçiuide tespit edilmesini benimsemeleri sa1anirsa, Sendikanin yOnetim gidjnrlerindeki arti orana. kadar aidatlarin da artmasa. gerçekletiri1ebilir; boyle bi
dUzenleme her kongrede aidatlar tespit edilirken kacinhlmaz olarak baza. tahminlerle
(ye de tartimalarla) urailmasa.na.n da OnlinU almi olacaktir.
Aidatlarin dorudan Ucretlerle orantili. kilinmasi ayrica, var olan sistemdeki baza. dUzensizlikleri de ortadan kaldiracaktir. Sendika cok ceitli i?lerde callan içiler adina toplu sOzleme yaptiindan ilcretler arasindaki f ark da oldukca
btiyUk olabilmektedir - Ornein yilksek ticretlerden bin 1979'daki 90 TL'lik bin arta. ile 230 TL seviyesine çikmitir. Bu durumdaki tiyenin yilla.k gelini 230 TL x 30
x 15 olacaktir; bu Uyenin Odeyecei aidat ise bu gelirth yUzde 0.6'si oraninda kalacaktir. Yine ya.lin 6 ayiria. eski, 6 aya.ni. da yeni ilcretle cala.ta.*xna. ye grey fonu
Odeneini yil sonunda Odediini varsayarsak bu ttyenin, sendikaya. Odeyecei toplain
miktar 2000 TL'yi bulacak ye yilin ticret gelirinin ytizde 2.5'ini oluturacakta.r.
Doal olarak bu oran -asgari Ucretle çalianlanin alamadiklara.- sosyal yardimlar
da eklenirse daha da ktiçtuecektir. Burada da yie Sendikaya Oderten toplam miktarin
çounu zam farka. formtilU ile Odenen bOlthn o1uturmaktadir; ancak, daha iyi durumda
clan Uyelerin Sendikaya Odedikieri toplam miktar daha az talihli üyelerin Odedikleri miktara kiyasla gelirlerinin daha kflcUk bir oranini. oluturmaktadir; ye yalna.zca
aidat dikkate alinirsa yflksek gelirlerde bu oran daha da kucUlmektedir. Aidatlar
Ucretlerle orantili. bin biçime sokulursa bu son iki sorun da dormayacaktir.
Uyelerin tUmU her konuda eit kabul etmenin mtimktin olup olmada.i, tUmUne
birden eit haklar salana.p sa1anamiyacaa. ye tUmUntin eit mikt:arda aidat Odemesinin istenip istenemiyecei veya aidatlanin tiyelerin Odeme gticttne ba1anip balanam1yacaa. sendikacilik hareketinde sUrekli tartiçilma. konulardir. Bu konularda
karar verme yetkisi herhalde bir sendikanin kendi delegeleriyle toplayacai genel
kuruluna ait olmalidir; gOrUndUU kadaniyla Tanini-t grey fonu ile Ucret zam f arklarinda ilyelerin Odeme gilcU esasina. tercih etmitir. 0 nedenle ayna. esasa. aidatlara da uygulamak olsa olsa mantikli bir davrani olacaktir - ye eer bu yapilahilirse Sendikanin mali yOnden daha dengeli. bir hale gelmesi yolurida Onemli bir adim
ata.lmi
olacakta.r.
Son olarak, gOçUcU mevsimlik içilerden toplanan aidatlanin da onlara yenyen yilda 1 TL'nin UstUne çikabilecek biçimde deitinilmesi dU;tinU1melidir.
lecek hizmetlere ilikin giderleri kara.layabilecek ye bir kaç ya.ldan ben deime(1) Bu teberrular yeni ücretler ile, be veya daha fazia yevmiyeye eit olabilmekteyken arati.rz7a
s.irasinda görüü2en üyelerin hiç birinclen bu konuda tek bir .ika yet duyu1mamsa c2ikkat cekicidi.
31
Sendikanin fonlarini nasil ku11andii iticelenirken, hizmetler için harcari), ücretler de dahil yönetim giderleri için harcaparanin (bakiniz sahife
nan miktara crania cok dUt1k kaidii biçiminde bir izienim doabi1ir ancak bu izlenim doru olmayacaktiri örnein, e*er -yöneticilerin t5nemii oictlde zamanini
alan- toplu pazarlik ye ikayetierin çözthnüyie ilgili yoi ye ücret giderleri ayri
hesaplanacak olursa, yonetim giderleri lie hizmet giderleri arasindaki f ark hak].
bir seviyeye inecektir.
Daimi ttye sayisindan hareket edilirse, genel tecrUbe, profesyonel kadronun
) oranla biraz yfiksek o1duunu gostermektedir; veya
ilye saylsina (bakiniz sahife
dier bir deyile, Sendika profesyonel kadrosunu geni1etmeden, daha cok üyeye hizmet verir duruma gelmeildir. Ancak, kabaca yapi1diinin itiraf edilmesi gereken bu
tahmine karilik, revsimllk lçi1erin akini lie hizmet götürüiecek ttye sayisinin
iki katina cikti*i da hemen belirti].melidir. Mevcut kadro dUzenindeki eksik].ik açisindan daha somut bir gt3rU belirtmek gerekir ise bö].ge ye ube].erdeki profesyoriel
yöneticiierin sayica yetersiz oiduklarin3. soyiemek zorunlu oiacaktir. tora Kurulu
da bu yetersiziiin farkindadir ye duruniun dttzeltilniesi 1cm çdzUxn yollari aramaktadir. Teki1atta profesyonel olarak ça1iacakiarin sayllarin3. artrmak için Genel
Merkezdekilerin sayilarini azaltmak].a pratik bir sonuca vari1aniiyacaina gore,
tekiltta profesyonel olarak gOrev yapacak daha çok aayida yOrietici atainak -veya
mi
seçilmeierini salamak- kacinhimaz gOrttnmektedir.
Doa1 olarak bu, genelde bir m1i olanak konusudur ye ancak, 1976ty1 izieyen
üç yilin hesaplari lie onu iz].eyecek üç yiilik dOnem tahininleri, en son basilmi
hesaplarda gdrttlen gelir gider dengesinin (iyi de olsa) daha da olumlu bir dUzeye
geleceini gOsterdikierinde dttUnttlebiiir. SOz konusu olabiiecek miktariar oldukca
byiktür - tekil&tta. bir profesyonel yOnetici bulundurmak, kendisine verilecek bir
araç lie aracin günlilk giderleri de dahil 1979 fiyatlariyla yiida milyon TL'ye
inaloimaktadir. Eer (daha Once aidatlaria ilgili olarak yapilan hesapiamalardari hareketle) grey fonu Odentiieri diinda ilyelerden topianan miktarin yilda Uye baina
ortaiama 1500 TL olduu varsayilirsa, kendisine uiai.3n olanakiari da sa1anmi bir
profesyonei yOneticinin var1ii, 670 ttyeden toplanan aidati gOtUrecektir. 0 nedenle,
toplam Uye sayisinda Onemui bir arti o1madii veya ttyeler esasen yttksek olan toplam Odentilerini daha da artirma yoluna gitmedikieri (veya ikisinin kariiini bir
çOztlm bu1unxnadii) sirece, profesyonel ca1ian kadronuri geniieti1mesi yolunda 8nemli engelierie kariiailacaktir. Bu nedenie, tekiiâta döntik hizmetlerin geliçtirilmesi tekiiattaki profesyonel yOnetici sayisi.ni. mtlmkiln olduunca artirniaktan
baka yak1aim1ari da gerektirmektedir. Bu konuda akia ilk gelebilecek yak1aim,
Ozellikle amatdr yOneticileriri ye genelde tilni üyelerin daha biiincli ye daha katilimci olmalarini saiamak olabilir ki buria ilerde yeniden dOnUlecektir.
Bu arada, var olan y8neticilerin zainanlarinin daha iyi deer1endiriiip deer1endiriiemiyecei sorulabilir ki tcra Kurulu bu koriuda toplu sOz1eme mUzakerelen açisindan mevcut durumun rasyonalizasyonu üzerinde durmaktadir. SOz1eme1eniri
cok azi, yasanin izin verdii üç yii sure ile baitianrnitir; air enflasyon baski-
si gdrUlen bir ortamda bunu da an1ayi1a kari1anlak gerekir; ancak, üç yil stireli
bir s Oziemede her yii artan hayat paha1iiii. oraninda bin zam verilxnesini sa1a-
yacak bin formill tizerinde an1amaya varilabilirse, sOz1eme mtizakereieni gOzie gOrUlttr derecede aza1tilmi olacaktir. Ayni kamu ivereniy1e alan sOzle?me mttzakerelenini ayni. anda ba1atma yolunda izienen son politikanin bu yolda Onemui katkiiani olacak ye bu noktada s8z1emeienin bazi httktimlerinin standart hale getinilmeleri do dtitinttlebilecektir. Bir grup sOz1enie sonuçta tek bir iveren1e imza1andiina
gOre, mttzakereierde geçecek stireleri kisaltxnak aniaciyla, Onceden gayni resmi temaslan kurarak prensipte bazi noktalar tizeninde an1amaya varmak cia yararli bir yöntem
olabilir.
Bu ttlr giriimlerin sonucu ye profesyonel yOrietici sayisi. tie olursa olsun,
tekilAtla ilgili ye hemen hiç bir masraf gerektinmeyen iki nokta tizeninde de dunmak gerekir. Bunlardan bin, ttyeler ye amatOr gOrevliier tarafindan due getiri].mi
sorunlar ye bu sorunianin çOzthntine yOnelik çalimalanin belinli bin biçime uyularak
rapor haline getinilmelenidir. Teki1ata çikan Genel Merkez yOneticilani veya bin
iyerini ziyaret eden tekiittaki profesyonel yOneticiler her zaman daha Once hiç
duyxnadiklani. sorun ye
ikayetlerle kariiaacak1ardir - temelde bu ttir ziyaretienin
ainaci. cia budur veya bu olmala.dir. Ancak, Ozellikle Genel Merkez yBtieticileri, Uye-
br veya amatOr gorevlilenle yaptiklari. toplantilarda, kendilerinden bilxneleni beklenen konuiarla ilk kez kari1atiklaninda oldukça talihsiz durumlara dtl?mektedirlen. Herhangi bin ikayetie karilaan bir yOnetici çoztim içiii aninda giniimlerde
bulunabilir, ancak bir raponlaxna sistemi mevcut deilse ayni. iyerini sonra ziyaret eden ikinci bir yöneticinin geuimelerden hiç habeni olmayacak, bOyle bin dunumda da Sendika yi.pranma tehlikesiyie kari. kariya kalacaktir. Thbii, bazen olduu gibi, ilk yOneticiniri soruna ei1memesi veya çOzthne ulatiramaniasi. olasi1i.i. her
zainan vardir ki o olasilikta ikinci yonetici 1gm durum daha cia karanuiktir.
32
ube veya iyer1erinin belirli silreler icinde birer kz ziyaret edi1int1eTurn
ri ye Genel Merkez veya teki1at yönetioileri tarafindan yapilan bu ziyaretlerle
ilgili her ay birer basit rapor haz.r1anniasi biçimirde ge1itiri1ebi1ecek bir si
ikayet ye sorunlarin mUrnkthi olan en k.sa zamanda ele alinmalarini sa1ayaciktir. Boyle bir sistem ayrica, hem tekilati gezen ynetici1erin sorunlaria ugh
daha fazia bilgi sahibi olmalarn ye hem de uzaktt kalan yOre vs iyererintn
gOzden de uzak titu1mamalari sonucunu douracakta.r. ?ine hu sistom, profesyonei
kadronun faaliyetlerinin genelde kontrolüne ye olumiti bir bicimde yOnlendiriimesne
yardixnci olacaktir. Turn bu nedenlerle, tanim1andii biçimde bir düzenleme, uzun jradede yalnizca zaman ye para tasarrufu salamak1a kalmayacak, Sendikanin etkiniini
arttirarak Uyeler ye ilgili kii vs yetkililer goziinde Sendikanin daha tutarli br
gOrUntm kazanmasina yol açacaktir.
tkinci bir nokta da tekilati ziyaretleri sirasinda yoneticilerin gOsterdLklen yaklaimlarla ilgilidir. Bu ziyaretler sirasinda genel olarak Uyeler vs yerl
yöneticiler çOzflmünU en çok istedikieri ça1ima sorunlarini due getirme eulimit1dedirler -o nedenle ziyaretler sirasinda yalnizca bu sorunlanla ilgilenilmesi ge
rektii düüncesine saplariivermek de oldukça kolaydir. Aricak, gOrUme1er sirasinla
Uyelere yOneltilecek bir dizi soru ya gerçekten due getirilen sorunlardan baka sorun olrnadiini ya da aslinda due getirilen sorunlardan baka- ye özellik Sendikavar olduunu ye bunlara da dikkat
nan yerel yOnetimine ilikin - sorurilanin da
edilmesi gerektiini ortaya koyacaktar.
Bu acadan, sorulabilecek sorularan bir listesini hazanlamak Onemli yaran1ar
salar. Sendika TuzunUn az bilinen hflktlmleri, toplu sOzlemeler veya i mevzuatina ilikin olarak sorulacak sorular Uyelerin ye yerel yOneticilerin ttizOk, sOzleme
ye yasalaran iceriklerini bilip bilmedikierini ye nasal uygulandaklarini aniayip
Onemli
anlarnadikianini gOsterecektir. Sendika gaztesinin son sayisinda yen almi
bir makale veya habere ilikin fikinlerin Oreniimee caliaimaEa gerçekte gazetenm üyelenin eline geçip geçmediini anlamaya yarayacaktir. tyenindeki en son toplantada neler gortiulduttnu Orenmee ça1imak çabucak a içyeninde toplantilar yapalap yapa.lmadaini ortaya koyacak, ayna zamanda ube yoneticiieninin o iiyenini en
tern,
I
son ne zarnan ziyaret etmi oldukiarana anlayabiiinek için de ku1ianilabilecektir.
Bin vesile ile, üye kimlik belgelerine bakmak, bu belgelenin venilip venilrnediini
veya aidat Odenitilerinin belgelere ilenip ilenmediini gOsterecektir. Bu Ornekier
çoaltilabilir.
Eer her yOneticide - yerel koul1ara ye deneyimlenine uyarli bin bicimde
ekier yapabilecekieni - ayni soru listeleni bulunursa, zamanla sendika faa1iyetJ.erinin ne Olçüde sa*likli olduu konusunda bir gOrü belirecektir ye bu biçimde de
yeni sorunlar veya doabilecek problemler daha gabuk saptanabilecektir. Her topantada soru listesindeki her soruyu ayni ayri sormak da gerekmez -- ba1aca bin ka.
soruya alanacak cevaplar doyurucu olursa iyenindeki faaliyetlenin veya ubenin iyi
yUrUtü1dUü an1ailacaktir; ancak, sorulacak bir kaç soruya doyurucu yanatlar aunarnazsa, genel dururnun ciddi1iini iyi saptayabilmek acisindan listedeki turn sorular sorulmalidir. Eu biçimde sorunlar saptandaktan sonra çozUrnleni için giniimce
bulunmanan yani sara, ziyaretle ilgili olarak hazarlanacak raporda bu sorunlan 4a
due getinilrneli ye Oylelikle hem unutulmalana Onlenrneli hem de daha sonraki ziaretlerde çOzüm uçun balatilnu. giniimlenin sonuçlanana kontrol olanaa yarata]mi
olmalidar.
Uyelerin Katalim ye Bilinç DUzeyleni
Gfintimilzde Tanam-I'in kari. karaya bulunduu balica sorunlardan bin d
flyelenin, Sendikanan genel yönetimine, faaliyet ye hizmetlerine ayak uyduracak in
bilinç we katilim duzeyine ula?malanlnln salanamama olmasadir. Sendikanani kas
geçmii we sendikacilak hareketinin genelde yeni olmasa acasindan bakaldaanda u
durum a?art1c1 dei1dir; ancak, bu alarida salanacak geni-kapsamli gelimelerI,n,
OrgtltUn ilerde kaydedecei baanalar açasandan Onemli bir unsur oiduu da gOzde
kaçinalmamalidar. Bu geni-kapsarnla gelimeleni Üç faaliyet turtnun karianu. hi
yak1aamla gerçek1etirmenin milmktln olabilecei dUünülebilir - OrgUtsei olarak
Ozellikle yerel dUzeyde uyenmn sendikal faaliyetlere katauirn olanaklari artanal aladar; yOnetirnsel olarak, sendikanin her kademesinde karilakla bilgi a1a venii
etkin bin buçirnde gerçekletinilmeiidir; ye eitsel olarak, Uyeienin ye amatOr Oneticilenin hak vs Odevleni ile kiisel ye toplu sorumlulukianina ilikin bilinc
dUzeyleni ge1itinulrnelidir.
Bin sendikada flyelenin katilirni "ait olma" duygusu ile balar - bu duygu
ucilenin "kendilenine ait" bin Orgtite katilarak o orgutUn bin parçasa. olma duyusudur. Bu duyguyu yaratmak, dUzenli bin biçimde her ay aidatani almak tizere iç nm
ziyaret edildii dtizende bile gtiçtilr. Uyelerin, ivenene ticretleninden kesinti
yaprna yetkisini vermekten baka bin ey yapmadiklani bin dUzenleme içmnde bu
33
duyguyu yaratmak çok daha güçtUr; bu durumda olan Uyeleriri Sendikaya neden "bz
dei1 de "onlar" gözüyle bakt.k1arin. anlamak kolaydir - içi1ere, özellikle ücretlerden yapilan kesintileriri miktar ye nedenlerini belirtir birer kesinti pusulasi verilmediji hallerde ise sendikann iveren veya 'idare' ile kartr3.1nias1
bile söz konusu olabilir.
Daha ônce her iyeye bir üye kimlik belgesi verilmesi ye bu belgelerin dtlzenli olarak i1enmesi ttzerinde Oriemle durulmasinin ba1ica nedeni bu "ait olma"
duygusunun yaratilmasiyla ilgilidir - boyle bir uygulaxna, tlyelere bir orgüte girmi olduklarini ye ortak bir çikara sahip bulundukiarini gOsterznenin ilk adimidir.
Doal olarak bu yaliuzca bir ilk adimdir. Eer, ait oldukiara. Orgtittln çala.malara.na katilma olanakiara. bulamaziarsa icilerdeki "ait olma" duygusu çabucak kaybolacakta.r.
Sendikanin Ana Tt1zttUnft okudukiarinda veya birisinin bu tUzUU onlara aça.k-
lamasa. salanda.a.nda Uyeler, katilim konusundaki olanakiarinin nelor olduunu 3renecek].erdir. Anoak bOyle bir Oneri, her Oyeyo sendika tt1zUttnden bir adet verilmesi veya her Uyenin yakininda bu tzt1il ona açiklayacak bir sorumlunun bulunthirulniasa. biçimindeki bir dUzenlemenin vari.a.indan haroket etmektedir. Maalesef aratLrma, bir çok tlyenin ye Onemui sayida temsilcinin TuziltI hiç gOrmediklerini ye de
nereden bir tUzttk edinebilecekierini de bilmedikierini aça.kca ortaya koymutur bu dururn ilgili herkesin ca.kara. aça.sindan çok çabuk düzeltilmelidir (1).
Tara.m-t'in normal bir Uyesi içth TüzQn sa*lada.a. tek katilim hakka. normalen üç yilda bir yapilan ube kongrelerine katilmakta.r. Gazetede ça.kan kongre ilânlarina. okuyama.yanlar ile 0 konuda keridisirie ahsen bilgi verilmeyenler bu katilim
hakiarini kullanabilecekieri firsattan habersiz dahi kalabilirler; ayrica, ilyeler
tttzttk hüktmlerini iyi bilmiyorlar ise, bu hakkin taidii Onemin bilincinde de cimayacaklardir. Dainik ubelerde Uyeler kongrelere katilma olanaa.na. da bulaxniyabilirler. Eer katilmilar ye kongre tarafindan herhangi bir gOreve seçilemeinilerSe, üyelerin TUzükten doan katilim haklrini kullannialara. ancak üç ya.]. sonra, bir
sonraki kongrede mtimkUn olabilecektir.
Bir sendika tttztttinde no ttlr hIkUmler bulunacaa.na karar verxnek ye hUkilmler
Uzerinde tarta.maya girmek yetkisi yalnizca o sendikanin ttyelerine aittir. Ancak,
ilyelerin katilim ye bilinç dUzeyleri gelitirilmek istenlyorsa, normal olarak Uye
lerin üç ya.lda bir yerine daha sik (ye yerel dUzeyde) katj.la.m olanakiarina kavuçturulmalarina. ye sahip olduklara. bu olanaklari bilinelerini salaya.ca. kesin ye aca.k
yOnetsel ye OrgUtsel dUzenlemeler getirinek gereklidir. Var olan ubelerde daha sik
topiantilar yapa.lda.a. ye iyerlerinde her an toplanta. yapma olanaklara.na.n bulunduu
dorudur; ancak, bunun faziaca yayga.n bir uygulama olxnada.a. gibi ayda veya onbe
gUnde bir dUzenli toplantilar yapilmasini kurumlatirmi bir Ornek de gOrt1lmemi-
tir.
tiyelerin toplanmalarina firsat haziriamak ile onlarin topiantilara katilina-
larina. saiamak kukusuz ayna. eyler deildir; Ozellikie, her gUn olmasa bile haftada bir kaç kez birbirlerini gOrebilen içilerin cala.tiklari iyerierinde yapa.lan toplanta.lara oradaki icilerin katilmalara. bUytik OlçUde o toplantilardan bekledikleri yarara bala.thr. Bu sorunun kismen çOzUmU iso toplantilarin etkili bir
biçimde dttzenlenxneleriyle niUmkilxidUr - ki bu da, bir 8nceki toplanta.da ortaya atilsorunlarla ilgili giriimler konusunda tlye].ere bilgi verilmesini, bir Onceki
ma.
toplantidan sonra iyerinde ortaya ça.knu. sorunlarin dUe getirilmesini ye genel
olarak sendika faaiiyetlerinin tarta..tlmasina. gerektirir. Bir ube yOneticisinin
veya bir profesyonel yneticinin toplarita.ya kata.lrna olana*a. dounca da, toplu sOzleme, sendika tfiztttt ye sosyal üvenlik veya i mevzuata.na ilikin baza. konularin
Ozel olarak gozden geçirilmesi yararlidir.
Kukusuz, bu tttr toplantilar, toplu sOz1eme veya yeni dOnem s8zieme gOrümeleri balainazdan hemeri Once veya sOzleme baa.tlanda.ktan sonra yapilan ye
tthn Uyeler ile yetkili bir yOneticinin katildikiara. iyeri toplanta.lara.na.n dia.ndaki toplantilardir. Uyelerin gerçekte toplu sOzleme mUzakerelerinin oidukça uzainda kaldiklari noktasindan hareket edilerek, sOzleme Oncesi ye sonrasa. yapilan
toplantilarin da, hizmet verniek, ye Uyelerin ilgisini taze tutarak kata.La.mlarini
salaniak açisindan bUyUk Onem taidiklara. ne kadar belirtiise azdir.
(1) Bu konuda yap..1an açk1amaya gt3re, 1977 Xongesinde yapilan tüzük deiik1ik1erinin kayd.i
konustrnda geciki1diinden bu sorun domu, eski tJzük1er ise tükenznitir. Ancak, büyük bit olas.tlikla 1980 Kongresinde de tüzüün baz.i kis.zmlar.z yine deiecek ye o tarihi izie yen iki y1
içinde yine ayni duru.m geçerli olaoakt.zr. Eer, säz konusu gecikme resmi bit kay.zt içlerni
nedenigle douyor ise, ayn.i sorun dier sendikalar için do var demektir ye bu durum konunun
gôzüralenrnek üzere Konfederasyon tarafndan ele aLznmasna iyi bit neden olur. Anaak, temel
neden no olursa olsun, Sendikada baz. geçici ytnetse1 dOzenlemeler yapilarak her üyede bit
tüzüün bulunmasini sa1amak gereklidir.
34
Katilim yolunda ikinci bir yak1aim da uyeleri gerek bireysel olarak gereIse
topluca sorumluluk kabul etmee itmek olmalidir. 5rnein, iyerindeki bir grup il*e,
Sendikaya kari ilgisizse, bu grupla sUrekli iliiki kurmak, onlara bligi vermek e
sorunlarin3. Sendikaya bildirmek sorumiuluunu yüklenen bin o].acak rndir; ya da 1r
bakasi, iyenindeki saiik ye i gUvenhii ônlemlenini kontrol soruniluiuunu Us-
lenecek midir?
Toplu sorumiuluk yUklenilmesini saiamak daha da gUçthr, ancak bu konuda áa
iki öneride bulunulabilir. önerilenin ilki sendika temsiicileriyle ilgilidir. SerLdika temsilcileri halen yerel dUzeyde yapilan temasiar sonunda tcra Kurulu tarafndan atanmaktadirlar; ye de gUrev silreleninin kesin olarak beiin1enmedii anlaii
maktadir. Icra Kurulunun temsilcileri atamaya devaxn etmek isteme:3inin çok iyi geekçeleni olabilir; ancak, yilda bin kez, yasal yönflyie yine de Icra Kurulunun onay4ndan geçmek kaydiyla, Uyelere kendi temsilcilenini secme sorumluiuunun verilmesil
mümkUn olsa gerektir. Boyle bin durunida Uyeler, kendilerini temsil eden kiiye dáha
çok gUven duyacakiar ye bu kiinin beklendii gibi hizmet verememesi halinde kenLilerini sorumlu tutacakiardir; ayrica, hem Uyeler hem do sendika temsilcisi yenidn
seçiiniek için ilk kouiun baanili bin çalima ortaya koymak oiduunu an1ayacakirdir. Bunun yaninda, bir temsilcinin Ust Uste gorev yapabi1ecei yillanin sininiaxdirilmasi, bakalarina da "gUrevi Orerimeieni" 1cm olanak tanirmiasini salamak tc1-
sindan yaranlidir (1).
Dier öneni, ube lie iyenieri arasindaki illki1enle ilgilidir. Halen tiim
Uyeierin kongrelere katilma hakki vardir; bu durum, eer herkesin eit katilma olanai varsa, prensipte çok demokratiktir - ancak uygulaniada, özeilikle dainik kisal alanlarda bu katilimin gerçeklemesi oldukça gUçtUr. 0 nedenle, iyerleninin
ube kongreleri 1cm, ube kongrelerinin Genel Merkez Genel Kuruluna delege seçmbrine benser bin biçimde debege seçip gOndermeleni tizeninde durmak yaranli olab
bin. tiygun bir denetim salanirsa, bOyle bin sistem daha fazia temsil yetenei bilunan ye yOnetimi do kolay clan ube kongrelerine yol açacak ye bin çok iyeri if
imdikinden daha fazia kiinsenin kongreberle ilikili oimaianini salayacakti
cm
Kongrelere katiian delegelenin dOnUlerinde arkadalanina verecekieri bilgilerle
Uyelerin kongrelerdeki konumaiar ye karanlar hakkinda bilgi sahibi olmabari da
daha cok olasidir.
tic veya aiti ayda bin ubedeki tttm sendika t?msilcileninin, ube btiytikse bin
kaç grup sendika temsulcisinin ye her iyeninden seçilecek hirer ek delegenin kailacaklara. ye ube yOneticileri (Va varsa bUlge profsyonei yOneticisi) lie ortak
soruniani eie alacakiani toplantiiar dUzenlenn'tesi do dUUnUbebilir. Bu toplantil r
ye topiantilarda edinilen izienimienin tiyelere aktaniimasi ubedeki bUtünitik duyusunu geiitirecektir. Daha az sayida daha bOytik ubeler oiuturma biçimindeki Ge el
Merkez politikasi acisindan da bu tUr dilzenlemeler Oriem tair (2). Genei Merkez_ enel Kuruilanina katilan debegeieriri do dOnUleninde izbenimlenini tiyelere aktarmianini. saiayacak bir dttzenlemenin getiniimesi, ulusal dUzeyde sendikal bUttiniUk d ygusunu gelitirecektir.
Son olarak, Uyeleri ortak çikanlari dorultusunda kendi kendiienine yardi.
edecek kurulular oiuturmaa yetenekieni buiunduuna inandirmak sOz konusudur.
ha Once de belirtildii gihi bu konuda bazi baanuli yerel giniimlerde bulunuim
thin. Bu tUr gmniimieri Ulke çapina yaymak masraf ii bin i olabilir; ancak sonuç
na., hem dorudan Uyelenin cikarlani bakimindan hem de Uyelenin sendikayi yaatma
kendi çikarlari. 1cm gerekil olduuna ye sendikadan alacaklaniiun sendikaya ne v
recekbeniyle dorudart ilgili bulunduuna inandiniimabani bakimindari tinemlidir.
tçi Eitimi
Yukarda ana hatlariyla belinbenen yUnetsei ye Orgtitseb Uneniler Sendikanii
ainaç ye faabiyetieninin tiyeber tarafindan daha iyi anlailmasini saiamaya yOneiLk
konubar oiup bin çok yOnleniybe de eitici niteiik taimaktadiniar. Aricak, bu 0thnilenin etkiii olabilmeleni 1cm planbi ye israrii bin içi eitim programi lie
destekiennieleni gereklidin. "Içi Eltimi" deyimi burada Ozel olarak, içibere
kouliara.yla soruniani, bu soruniani sendika araciiiiyba nasil cozUmleyecekieni,
.tcra Kurulunun, Ankara 'daki sözleçme müzakerelenine ubo bakan1arinin ve/veya sendika ternsilcilerinin katxlmalanins. salagacak yollar bulmasz daha do yorarlj. olacaktir. Müzakereler
s.,.rasinda müzakerecilere yardirncl. olmaktan baka, bu kirnseler sözlome ba.zt1and2ktan sonra yere
düzeyde g.tkabilecek sorunlari. daha bum cli bir bicimde ele alma olanoina do kavuacaklarthr;
öylelikle arnatör yöneticilerin ye dolayl. olarak üyelorin katils.rnlari ye sorumluluk yüklenmeleri
de Onemli ölcüde salanm.i olacaktir.
nm
Dorudan Gonel Merkeze bal.i. üyelere do yerel kati.lim olanakiari. salayacak bin düzenlemegetirilmesi do kaçi.n.xlmaz gdrünmektedir.
35
sendikalarini nasil gelitirip yönetecekleri ye fiye olarak hak ye sorunilulukiarinin
neler olduu konusunda bilgiler verecek ye sendika tarafindan yürUtUlecek eitim
faaliyetlerini kastetniek igin kullan3.lmaktadlr. Bundan bagka içi eitimi 'bir defalik' bir faaliyet de dei1dir; sendika dinamik bir yapiya sahiptir veya ayle 01inasi gerekir. Her zaman yeni üye].er kaydedilir, yeni yöneticiler seçilir ye hem
Uyeler hem örgtit içir yeni durumlar ye yeni sorunlar belirir - bu nedenle, içi
eitimi sendikanin etkin1iini sttrdUrebilmesi yolunda bata gelen afirekil faaliyetlerinden bin olarak görülmelidir.
Tanim-t'in eitim a1ananda yaprnasi gerek].i çok i vardir. Bu nokta yalnizaa
bir gerçei due getinmek içirx be1irtilmitir - yoksa Sendikann eitim ça1ixna1ar
dier kalkinmakta clan tUkeler kirsal alan iç örgütlerinde gorttlenden daha az yeterli delidir. Sendika imdi de iieniye dönUk baani1ar içln ilk 5nemli a&xni atmi ye planli bin eitlm Eaaliyetine ba1anu$t1r. Bu dururn Sendikana.n yainizca bin
gereksirimeyi gormtt o]makla yetinmediine, bu gereksinmeyi karilamak için gerekli
fonu ayirarak konuya sistemli bin bicimde yak1amakta oiduuna iyi bin kanittir.
Her ne kadar 1979 ya.lindaki çalinia1ar, eitim için ayniiacak fon ye personel ile
sinirli. kalacaksa da ilerisi 1cm uxnut venici bin ba1angic yapilmitir.
tlerdeki geiimelere hazinlik olmasi bakim.ndan uzun vadeli bir ana planin
hazirlanmasi öneriiebilir. Bu pianin saptayacai hedeflenin tUniUne hemen ulaivak
mmkUn olmasa da, plan ilerdeki geli?melenin hangi çerceve içinde gerçekletiri1eceini gosterecek ye ayna. zamanda inli olanaklar dodukça tcra Kurulunun planin
geni kalan bölUmlenini uygulamak Uzere kongrelerden fon tahsis edilmesini istemesi
1cm iyi bit gerekçe o1uturacaktir. Planda iki temel unsur bulunmalidir - binincisi, Sendikadaki her kademe içmn gerek duyulan veya gerek duyulacak olan eitim tUr
ye nitelikieri, ikincisi de bu eitim faaliyetlenini ytirtitecek kixnseler lie ilgilidir.
$u an en cok gerek duyulan eltim, tiyeleri Sendikadaki hak ye sorumlulukiari
ye yönetime katilimiani konusunda bilinçlendlrecek eitim lie toplu söz1eme httktimlen ye o httktixnierden doan iyeni uyumazliklaninin çztimtinti sa1ayacak prosedtir
konusunda veriiecek eitimdir. Bu iki önce1ii, tlyelerin sosyal sigortalar ye i
mevzuatindan doan hak1arin. ye bu hakianin kullanilabilniesi yolunda sendikanin nasil yardimci oiabi1eceini gösteten eitimien iziemelidir. Uzun vadede ilenebi1ecek dier önemui konular arasinda da tlyelerin ikoiu ye genel olanak ekonomi içindeki yenleni ye bu alandaki hilkümet, Tünk-I ye Tanixn-t politikalanina yen venile-
bum.
Bu genl kapsarnli konulanin cou, eitimin deiik kadexnelerde ytlrtttthnilnti
gerektirir. tlk olarak, Uyeler 1gm bin eitim yünütülmelidir. tiyelenin hak ye sorumlulukiarini anlayacak dttzeye çlkar3.lmalanlna sa*layacak bin eitim, Sendikanin
genel gUcti bakimindan nem tair; aynica toplu söz1eme hUkttmlenirie i1kin yönttyle
de profesyonel ye amatör yöneticilenin omuzianindaki hizmet ytiktintt hafifletme açisindan etkili olabilir. tkinci olarak, ube yöneticileni ile sendika temsilcileni
için de bin eitim yUriltttlmelidin. Sendikana.n etkili bin biçimde i?1eyii bu kimselenin bir çok konuda ilyelerden daha fazla bulgili olmalanln3. ye Sendikanin yt5netiml lie bu ynetimin bin pargasi olarak kendilenine dtien sorumiulukiani iyice kaynamalarini gerektinir.
Sube yöneticiieninin gorevleni sendika teinsilcilenine oranla daha geni kapsamuidir, bu nedenle ube yöneticileninin genie kapsaniva. i1evieninin gerektirdii
ek eitimierden geçmeleni gerekmn. Her ne kadar, profesyonel yneticiier nonmalen
amatör olarak ga].1an faal kiniselen anasindan tayin edillyorsa da, profesyonel ola-
rak goreve ba1aniazdan once bu kimse1re de yeni gOrev ye soruinluluklarina. gosterecek Ozel eitimier venilmelidir. Bu noktada, zaman zaznar konulanin gttncei dunurna
getinilmesi ye hangi kademede olunlansa olsuniar eitimden geçen kimselerin bilgileninin de tazeierunesi gerektii unutultuamalidir.
Turn bu çali.maiara kadin mgi1ermn katilimlanilu salamak 1gm de zen gOs-
tenilmelidir. Tarim-t cinsiyetler arasinda i ye ça1ima kouliar. açisi.ndan eituk salami olmakia, dier tlikelerdeki benzer kurululara kiyasla daha ans1idir.
Bu durumu daha da geiitirerek, kadinlani ube ye iyenlerinde sendikai yOnden de
eit rol oynamaya ye sorumlu gorevier 1gm yetenlilik kazanarak sorumiu gOrevlere
seci1mee tevik etmek gereklidir. Kadin ilyelenin eitim faallyetienine katilmalarini salamak, bu tUr faaliyetieni onlarin ev içlenini yapnialanina engel olmayacak
bin biçumde dttzeniemekle olur; bunun diinda e1tim yOntinden kadinlar igin Ozel
bir yaklaimda bulunmaya gerek o1madii gdz1enmitir - aratirma sinasinda kadin
tiyelenle yapilan görilmeierde onlarin, aralarindan bali ye etkili sendikacilar
gikarabilecek bin potansiyele sahip bulundukiarini ortaya ç1kanm1t3.r. Ancak, iyeninde o1duu gibi Sendikanin her iinde de kathnlarin eit haklara sahip olmalani
gerektimni erkek Uyelere benimsetebiimek 1cm ayni bin yakla.ma gerek duyulabi-
hr.
36
Bu içI eitim faaliyetlerinin yt1rütthnnden kirnier sorumiu oiacaktir soruçu
soru1duunda Sendikanin, TUrk-t, IFPAAW ye dier içi kuruiuiari lie eltiin vel
kamu kurumlarinin yardim1arni lsteyecei özei kouiiarn bu1unabi1eceine iareir
ebuek gerekir. Ancak, içi eitim faaiiyetierinin bUyUk bir böiüinti Seridika bilnye
sindeki kims-eier tarafindan yürtlthiecektir, (çoklukla da bu kimseler tarafindan
yürUtUimeiidir). Bu noktada ilk belirgin tercih Genel Merkez pro:Eesyonel yönetic len olacak ye baiangiçta eitim hizmetleninin bilytk lDölilmU bu kimselere dUece tin. Bu kimselerde bUytik bin o1asiik1a "do*a1 bin eiticilik yetei bulunsa da
kisa bin eitim yönteni ye teknikleni eitiminden -veya bilgi tazeiexne eitiminderigeçxneleni etkinliklenini kukusuz daha da arttiracaktir. Bu noktaya ana eitim
planinda yer veni1mi olmalidir. Planda aynlca uzun vadede en az bin Genel Merke
yöneticisinin yalnizca içl eitlm yöntem ye teknikleni konusunda deil ayni and
sendika içi eitim programinin planianxnasi ye dtizenlenmesi ye yürfltUmtl konusund
da eitiimesine yen venlirneildir.
Profesyonel yöneticiier, balangiçtaki programlani kendileni yUrütmek, za
maniaranin bir bölUmUnil devam eden eitint faaiiyetierine ayarmak ye yeni ye acil
dunumlar karisanda ek kUlfetier yilk1eniuee hazirlakia olmak zorundadaniar. Anca
yöneticiler Seridika eltim faaliyetlenlnin hedefiemesi gerekil geni kapsamli bi
eitimi ttlmüyle kendileni yttrtitemiyecekierdir. Bu nedenle eitiin piana, en kisa
zamanda Sendika bünyeslndeki bakaianini da eitici olarak eitmeyl 3ngörmelidir
Eu eiticileni eitecek eitlmin farkia dttzeyler ye deiik aamalarda yürUtttlecek ye en kasa zamanda giderek çoaian sayida klmseyi eitecek bir biçlmde dUzen
lenmesi dUUnUlmelidjr.
Bu tUr bin eitim 1cm belki de en etkiii baiama noktasa, Sendika faaiiytlenini ye toplu pazaniak dtlzeninl iyi kavrami olduunu kanatiaina amatör sendik
gdrevlileri arasandan seçliecekler için mull veya böigesel bin kurs dUzeniemek
lacaktar. Bu kursun amaca, kursa kataianlari içi eitim yöntem ye teknikienine
ilikin bilgilerie donatmak ye kendilenine bu tür gôrevleni yilrtitebiimeleni için
gerekil gflveni aaiamak oimaladar. Bu kursu bitirenier, baiangaçta az bin yarda
iie özeliikie üyeiik hak ye sorwniulukiari ye toplu özleme prosedUrilne ilikin
kendi eitimienini iiikili veya yakan buiunduklani ube ye iyeni ilyeieri arasi4da
kendlieni yttrUtebiiecekierdir. Zamania, profesyonei. ydneticilenin zaman alici o]inakia biriikte Uye eitimi açisandan çok önexnli olan eiticilik yUkilnil üstlenece
yetenii sayida yerel eiticinin yetinii oiduu görUlecektir - ancak, eitimi pi4nlamak ye bu piana uyuimasani salamak yine de profesyonel kadnonun yapmasi gerek
bin i olacaktar.
tkinci adamda, her tekilatlarima bölgesinden bin kiinin ki bu kimse pr
fesyonei oiabiiecei gibi kiisel yetenekienini kanitianu. amatör bir görevli de
olabilin - daha ayrintiii bin biçimde eitimine geçiimeiidin. E:Ltildikten ye yi
baiangaçta binaz yardam edildikten sonna bu kimseler dier ube yöneticilenini
e
e
sendika temsi].ciienini eitecek bin duruina gelecekierdir.
Bu temei unsunianayla bin eitim piani gidenek uyguianarsa Tanam-t gerek
duyuian eitim dUzeyini sfirekii koruyabilin bin duruma geiecektir. Kukusuz, öze
durumiar içmn eitim, biigi tazeleme eitimleri ye sendikadan aynilan veya eiti ciiii barakan yerel ye bölgesel yöneticiiier yenine yenhierini eitme gerei stlr3kii var oiacaktar. Ancak, faai, billnçii, bilgili ye katilimci bfr Uye ye yônetic
topluluunun variaana koruina ça1amalani Sendika yöneticiieririe ye Sendika kaynklarana faziaca kttifet ytikiemeden yttrttyecekLlr.
Son oiarak eitim faaiiyetieninin yöntem ye koui1arana i:L1kin hir kaç sjz
stiyiemek yerinde oiacaktar. E1timin hedef 1, sonuçta Uyeierin Sendika y5netim1ne
daha cok kataimalarini saiamak oiduuna gore, bu katilam iikesine e*itim faaiiydtlen sanasanda da saygili olunmaladir. Baza konularda bilgu veniLmesi kaçanilmaz
oianak tek taraf ii bin konumayi gerektinirse de bu tUr konumalan asganide tutu],malidir. Her eyin tisttinde, içi eitim faallyetieninden sonumlu olaniar "8retmnOrenci" izienimini yikmala ye kendi kendine d*renim yaklaimlar:Lna veya grup tienim yakiaimlanini tevik edici her çaneye bavurmalidanlar. Sorular ye tartimaZar
btiitimtinde ttim grubun katilamini. salamak icln her tflniil caba hancaninala, buna ek
oianak grup çalimaiana. ye uygulamali çalamalar yapilmalidir.
Eitim çalamalanana yardanici. olabilecek modern ye ileni rnaizemeler bulun
maktadir. Bunlardan bazaiarinj. satin almak ye bakimia bin biçimde tutmak oidukça
pahalidin; dienleni ise o kadan pahali oimayabiiir; ancak bu tür inaizemelenin ekili bin biçimde kullanaimasi onu kulianacakianin belinli bin eitimden geçmeierni
ye yeterli deneyim sahibi o].malanana gerektinir; bu malzemeienin bin çou da gtiç
tainir ye uzak yOneierde kullanalamaz. 0 nedenie, fazlaca modern ye pahaii rnaizmeienin son denece megul olan ye kullanam 1cm genekli eitimden de geçtii t%pI1eii bulunan bin kirsai alan içi tirgUtti ytineticilenine salayacai yarar tartama],adin. Kana tahta, çuhala tahta ye bUytlk kait tabakaiani gibi gOze ye kuiaa hita
37
eden araçlarin daha etkili olmalari ye her yörenin kou11arina dorudan ye aninda
uydurulabilmeleri mtlmkilndQr. Sendika Ana TüzttU, toplu sözlemelerin temel yönleri
ye ikyet prosedttrtl gibi standart konularda ise eki1li tablolarin veya basit broürlerin hazirlarimalari. daha kolay ye ucuzdur; bu tilr inaizeme daha kolay tainir,
daha rahat kullanilir ye eitim faaliyetlerinde sendika yöneticisine önemii olçilde
yardim sa1ar.
Son olarak, bazi faaliyetlerde Uyelerl merkezi bir noktada topiamak daha
yerinde bir hareket olsa da, genelde ttyeyi eitlme getirmektense, eitimi üyeye
göttirmek daha yararlidir. Boyle bir yaklaimin Uç Onemli yarari vardi.r - genel
olarak zaman ye para tasarrufu salar, daha cok katilinu. mOmkiln kilar ye hepsinden
Onemlisi, üyeler yabanci olmadikiari bir çevre içinde çok daha rahat ye doiayisiyia
çok daha Orenmee hazariik1i oluriar. Bir Uyenln evinde, kOyfin toplanti inahalliride
veya bir içi kantininde yürUtUlecek içi e*itim faaliyetlerinin, içinin gUnlUk
çevresinden uzak bir oku]. veya otelde yUrUtU].ecek faaliyetlerden daha etkili o].ma].ari o1asilii faziadir. Konunun bu yöntt, Uyelerde kendilerine gtiven duygusu yaratmak bakimindan da Onem tair. Bazi durum].arda, Uyelerin Ucret kaybina uramalar3.
ve/veya uiaim harcamalarinda bulunmalari kaçinilmazdir - Oyie durum].arda normal
olarak tlyelerin bu giderlerinin kariianmas. gerekir. Ancak, eitim faaliyetierinin
içiierin yaad.iklari. yerlere yakin yörelerde ye oniari.n bo zamaniarina rastlar
bicimde yfirUtUmil her iki kaybi da Onleyecek, ayrica hem bir Ozveri eilimi yaratacak hem de yere]. dttzeyde sendikal dayanima anlayiini gelitirecektir.
Kendi-Hesabina calian Kirsal Alan tci1eri
Bir Konfederasyon olarak Thrk-t ye kirsal alanda Ucretle ca].ianiarin bir
sendikasi olarak Tarim-, bir cok Orgtlte kiyasia, kirsal alanda Ucretie çalianlar
lie kendi hesabina çali.anlar arasindaki siki i1ikinin ye orgUtienme o1anaindan
kendi hesabi.na calianlarin. da yararlanmalari gerektiinin daha cok biiincindedirler. Gerçekte, eer olmu ise, içi hareketleri icinde pek azi etkiniik kazandikiari dOnemlerin bu kadar erken bir noktasinda bOyle oluiniu bir tutunia sahip olablimilerdir. Ancak, sOz konusu iki OrgutUn, hedeflerine uiaabiime1eri için daha bir
cok gUgiUUn tistesinden gelmeleri gerekcektir.
Ttirkiye'de çiftci/kylU toplumunun genel olarak tic kategoriye ayrildii sOylenebiiir - nakit piyasasina iyiden iyiye girmi durumu da o].dukça iyi oianiar,
ancak kendi geçimieririi saiayacak kadar topraa sahip olanlar, toprai geçiniieri
için yeterli olmayip geçimlerini sa*lamak Uzere ayni zamanda ticretle çalimak sorunda kaianlar. Bunlar arasinda çikarlarini korumak ye geiitirmek yolunda etkili
Orgütiere en çok son iki grubun gereksinme duydukiari gOrillmektedir; anoak, daha
Once de gOrdttUmUz gibi, ticretie calianlar diinda kalanlarin sendika kurnia veya
sendikalara tiye olina hakiari bulunmamaktadir; o nedenle, ancak kendi geçimierini
saiayacak kadar topraa sahip bulunan kOyltilerin gereksinmeieri kttçtimsenmeksizin
ye de unutuimaksa.zin u an sendikal faaiiyet yoluyla kendiierine yardinici olunabilecek tek grup ticretle çalimak zorunda kalaniardir. Tari.m-t de bu sektOrde ilk
bir adimin atilmasina çaba gOstermek açisindan oldukça heyeslidir.
Bu yörideki olasilikiari ale almadan Once bir gOzieini due getirmek yerinde
olacaktir. Kamu tarim sektrUnde ticretle caiianiarin ttimtt henttz OrgUtlenxni deildir; Ozel sektOrde ticretie çalian tarim içiierinin taxnami da temelde Orgiltstlzdtir; Tarim t Yasa Tasarisi kisa zamanda yasalasa bile, bu sektOrdeki içuierin Orgutlenme sorununu çOztlmlemek bali ba].na bu sorun].a urailmasini gerektirecee benzemektedir. Tarim-t bir Orgtlt olarak kisa bir zaman icinde olaanilstil sayi].acak kadar dengeli bir yapiya ulamitir, o neden].e Tarim-t, bu aamada, eldeki zaman ye olanakiarin bUyUkçe bir bOlthnttnfi hiç deneyim geçirmemi olduu bir sektOrde Orgtitlerunek için, tlstelik o sektOrtln bekleyecei hizmetleri verinek 1cm olu-
turulmu bir yapiya sahip deilken, kullanmakia kendi dengesmni teh].ikeye atip atmayacaini da iyice dUttnmek zorundadir. Bu belirtildikten sonra, i].erdeki çalima].ara önctt olmasi amaciyla imdiden bazi pilot giriimlerde bulurunanin yarar sa1ayacai sOylenebilir.
Tarim t Yasa Tasarisi bugtinkti ekliy1e kanun1ai.rsa, Ucretii/kOyltt yapacaklan iienin bilytik bin olasilikia geçici veya 30 gilnti amayan sUreksiz ilerden sayilabilecei 1cm ihbar Onelleni ye kidem tazminatiani hUktlmlerinden yararlanaxnayacaktir. Ancak, ttcretli çalima faaliyetleri çokluk].a iverenlerin içi1eni cikarma
eilimlerinin as. olacai tanimda çaiima mevsimierine rastiayacaindan bu eksiklik
kismen giderilmi olacaktir.
Bu tUr bin grup içinin OrgUtlenmi oiduu var sayi.lirsa, Tanim-t bu yeni
ttyelenine ne tttr hismetier gOtUrecektir? Oyle gOrtlnmektedir ki, ayni içulenin bin
kaç yii tist Uste ayni içveren 1cm çala.malani gibi tSzel durumiar diinda, çok sayida içi cala.tiran iverenlenle dahi toplu sOzleme baitlamak sOz konusu olarna-
38
yacaktir. Eer içi bir veya yan yana bir kaç iveren içth parça bai i yapiyorsa,
c1iinda, Sendiknbir olasilikia parça bai. ticretlerin pazar1ii yapilabilir. Burntn
ye sosyal sigortalar
iun ticretli/köylilye gottirebi1ecei hizmetin, asgari Ucret, 1 salamak1a
sinirli
yasalarindan doan asgari haklariiun kendilerine verilmesini
ka]inasa. bekienmelidir. Bu bile bala. baina bir hizmet sayilmalidir ye Sendika,
özel sekttirde daimi çalianlar arasinda tinemli olçilde örgtitlenmeyi haarirsa 0 icilere götUrecei buna benzer hizmetlerle de uyum içinde olacaktir.
Ne var ki, geçici Ucretli içi durumuna giren ktiylUlerin asgari haklarinn
gtivence altina alinmasi onlarin çok uzun stire ilgi ye balila.k qöstermelerini s*layamayacak, ayrica asgari koullar yaam dfizeylerinde olsa olsa marjinal bir ktka. yaratabilecektir o nedenle özel bir hizmet modelinin bu kimseler için geliiönemli bir unur,
rilmi olmasi kaçinilmazdir. özel hizmetlerin ge1itirilmelerinde
bu hizmetlerin uyeler tarafindan saptanacak bir gereksinmeyi karilamaya yoneli]4
olmasidir; o nedenle, bu ttir kimseler icin özel olarak ne tilr h:Lzmetler getirilthesi
gerektiine ilikin somut önerilerde bulunmak olanaksizdir. Yine de dil?Untilmee
deer bazi yaklaimlara i1ikin gorttleri belirtmekte yarar vardir.
E*er, köyltl tiyelerin topraklarina ilikin sorunlarl olursa, Sendikanin h kutUki faaliyetlerini bu sorunlari da kapsayacak bicimde geniletilebilir. Sendika,
olu turzilU itibariyle ttyeleri için yardimlama sandikiari kurmak ye kooperatifler
mak veya Uyelerine "meslekierinin icraasi için gerekli her tUriti ham, mamUl ye ara.
mamtil madde, eya alet, edavat, ye inakinalari kiralarnak, ödUnç verinek veya kar liksiz vermek" yetkilerine sahiptir, (Ana TUzilk madde 5 (g)(j)(k)). Bu durunida endika, istedikieri taktirde ilye].erinin gereksinmelerini kar3ilamaya ye hatta UrUr'ierini satmaya yardlmc. olacak örgUtler kurxnak için her ttirlU yetkiye sahip olmaki.adir. Sendika ayrlca tiyeleri yararina sigorta mukaveleleri imzalamaya da yetkiliIir
(madde 5 g) ye bu yetkiyi de ktiylil tiyelerinin ürUn sigortasi veya toplu olarak has-
talik ye j göremezlik sigortalari için kullanabilir.
Gerçekte, olanakiarin cok ye ucretli/k5ylU tiyelerin gtisterebilecekleri grek-
sinmelerin hemen tthntinfl ele alabilecek kadar da geni olduu anlailmaktadir. A cak,
özel bazi hizmetler gelitirilirken -gereksinxneleri bizzat Uyelerin saptamalari
diinda- iki nokthya önem vermek gerekir. once, bu hizmetlerin yerel yilrüttimtind
soruni1uluu mtixnkUn o1duunca Uyeler ytikienmelidirler - Tarim-I'in ilevi genel
olarak bilgi, cesaret ye uzman salaniak olmalidir, (doal olarak, bazi çok özel
durumlarda Sendika, hakli olarak bir balangiç finaflsmani salamayi da dfltinebi ecektir). Boyle bir yaklaim icin iki neden vardir - Once, üyeler sorumluluun g-tirecei ktilfeti de yüklenmezlerse, kendi kendine yardim giriimlerinin baarisi ehlikeye girmi ye amaci. da inkâr edilmi olur; sonra, bu yeni tip Uyeler çok yUk ek
aidat (1) Odemee hazir deillerse (ki ba$langiçta icinde bulundukiari. koullar nedeniyle bu olanai. bulacakiari. kukuludur), bu tUr hizmetleri ytirUtme maliyeti .endikanin karilayabileceinden cok daha fazla olacaktir.
Ikinci önemui nokta da, baari. ansini artixnak ye tlyelerin yerel katilinini. da salamak için bu ttlr hizmetler uygun olabilecek en ktiçilk capta balatiimaLidir; ktictik gapta giriimlerin, baka gruplarin da benzer giriimlerde bu1unmalai
veya bulunmak isterneleri halinde daha ekonomik biçimde btttilnletirilebilecekler
de unutulmanialidir.
Yukarda ana hatlariyla tanimlanmi ttirden faaliyetleri kait Uzerinde p1 nlainak kolaydir - hatta, belki de çok kolaydir oysa bu faaliyetlerin baarili. b.r
biçimde yflrUttimU uzun zamana, sabirli1ia, deney ye yanilmaya, ye de balangict
karilailmasi olasi baarisizlik1ar karisinda yilmama azmine gerek gOsterir. An-
cak, daha once de be1irtildii gibi, kontrol altindaki baza. pilot giriiinler Sendikaya ilerdeki geni kapsamui. faaliyetlerinde yararlanacai. Onemli deneyimler
kazandiracaktir; ye tabii ki eer sonuçta Tarixn-t tirettii ile ancak geçinebilen
kOyltileri de etkilemeyi dtiilnmee ba1iyacai. bir ortamin hazir olduuna inanma
noktasina gelirse, buraya kadar sOzU edilen giriimlerin baarisi. paha biçilmez
bir deer taçiyacaktir.
Halen teknik olarak kendi hesabina calitii kabul edilen ye orgtitleyerek
hizmet verilmeleri açisindan Ozel bir yaklaim gerektiren bir baka kirsal ala
içi kategorisi daha bulunmaktadir. Daha Once de be1irtildii gibi (sahife 19)
sUrekli olarak ihaleyle parça bai. i yapanlar i kanunu kapsarnina girmemekte,
ayrica sendika kurmak ye sendikalara Uye olinak bakimindan da i;çi kabul edilme ektedirler. Tarim-t'in çalima alani. içinde bu durum Ozellikle (vahidi fiyatla)
aaç kesen ye taiyan kimseler için geçerlidir; bu iler bir çok Ulkede de par a
bai. i olarak kabul edilmektedir.
(1) Bu tip üyeler için özel -ancak gine de gerçekci- bir aidat miktar3. saptaraak dikkatli bir
düüncenin ürünü o1ma2.dir.
39
Bazi yerlerde bu ici1er, kural dii kou11ari nedeniyle ortaya çikan
sorun-
larina çözthn getirebi1ecei. uinularak kooperatifler kurmaqa tevik edi1xni1erdir;
ancak, aratirina sirasinda bu tUr içi1er1e yapilan g3rUme1erde beliren tepkilere
gore, bOyle bir OrgUtlenmenin yarari asgari dtizeyde ka1initir - gerçekte1, gOrUu1en
içilerin counluu kooperaiflemey1e sa1anan oluxnlu sonuçlara ilikin tek bir
Ornek dahi verememi1erdjr. Her ne kadar, bu durum bira2 da eitimsiz1jk nedeniyle
kooperatiflerden nasi]. yarariani1abi1ecejnj bi].Xneyiierinden kaynakianiyorsa da,
gerçek bu iciierin her halde sendikal bir Orgütlemneye gidemediklerj ye ayrica
Sosyal Sigortalar vs t Kanunu kapsanu. diinda kaldikiari biçiiuindedir.
Bu noktada, daha ayrintisiyla aratiri.lniasi yrar1i olabi].ecek bir olasilik
üzerinde durma1ç gerekir. Gerek 274 gerekse 1317 sayll]. yasaiar.n içi sendikasi
Uye1iine i1ikin 2.maddeieri aynithr vs madde].erde
kapsaiia.na girip
de kooperatif irket1erde ortak oianiar us anoiim irketxnadenin
hissedariarindan herhan-
gi bir suretie imtiyazli hisse sahibi oimyanlariri igi sendikasi kurinak ye içi
sendika1ar.na tye olmak hakiari saklidir," denilmektedjr. tuna k olarak, gOründtlu kadariyia, bir içlnin çaiitii kooperatife Uye olmasina veya bir kooperatif
üyesinin Uye bulunduu kooperatifte çá1imasina herhangi bir engel bulunniamaktadir.
Bu nedenle, teknik olarak bir kooperatifin faaliyetlerini sürdirmek axnaciyla tUrn üyelerini istihdarn etmee karar vermesi, ilk bäkita Uyelerin t Kanunu kapsamina girnieleri bakunindan içi olmalari sonucunu dourcak ye dolayisiyla bu kimselerin sendika].ara Uye olma hakiari da belirecektir. Bu gOrU Parim-t'in kanrn
sektOrU diinda imzaiami o].duu bir toplu sOzlexne lie de doruiarrnaktadir - Oyle
ki sOz konusu sOzleme bir baiikçiiik kooperatifinde çalianlar., ayni kooperatif in
üyeleri olmalarina ramen, kapsmaktadir.
Eer bOyle bir durun, ormanda "vahidj fiyatla" parca bai i yapanlar 1cm
de geçerli kilinabilirse, bu kimselerin teknik olarak i ye sosyal sigortalar yasalan kapsarnina girmeleni sa1anmi olacaktir u tUr kimselere inuhatap lveren ile
Tani.m-t'in normal Orman içileni adina pazarlia oturduu iveren ayni olduuna
gOre, Sendikanin "vahidi fiyatla" çalianlar adiria da pasarlik yapmasi ye Oylelikie
onlarin, kooperatif araca.liiy1a veni1eceinden, en azindan i ye sosyal sigortalar
yasalaninca öngOrUlmil asari koul1ara uyacak dttzeyde ticretiere kavuza1árini salamasi mUniktin görUnmektedir.
40
soNuç
Kisa geçmiçi ye içinde yeerdii kou1lara bakilirsa Tarun-t gelimekte
olan bir tilke kirsal alan içi örgiltti için o1aanUstU sayilabilecek dengeli bir
yapiya u1ami ye kamu sektörtlndeki tarimsal istihdama tabi üyeleri için oldukç
ayrintili bir ticret pazarlik hizmeti qelitirmi bulunmaktadir. Sendikanin Uyel
rine saladii dier hizmetler, özellikle kendi kendine yardim ye özel hizmetler,
henUz ayni derecede gelimi deildir; ancak bu alanda da ilerisi için salikli
bir temel oluturulmutur.
Sendikanin bugUnktt duruinuna ulagmasinda yasalarin sendikal faaliyetler
için hazirladikiari ortamin rolti btiyilkttir - özellikle Sendika tarafindan olaanUstU bir gerçekçilikle saptanan Uyelik aidatlarinin kolayca toplanmasinda yasanin
katkisi önemlidir. Ancak ayni sendikalar ye i yasalari Sendikatun hernen hemen 1
dememi Uzel sektUr tarimina uzanmasin. enge1leniitir, engel1enee de devam et
mektedir bu yasalar ayra.ca yönetioileri de örgUttt de, özel sektöre girmemeleri
yolunda kou1landirmtiri o nedenle özel sektör alaninda Unemli hir gelime ka
dedilmesi yasalardaki deiik1ik1er kadar kiilerin göreve ilikin dUUnceleri$n
de deimesiiie balidir.
tasal clurum, -etkinlikleri bugUne kadar (hem Ucretliler hem de kendi hes
bina ça1ianlar açisindan) hiç de önemsiz olmayan- Tarim-t ye TUrk-tin baski
grubu olarak gösterecekleri faaliyetlerle kirsa]. alan içilerinin cikarlarini q
1itirmeye yUnelik, i1n edi1mi, kendi hedeflerine ulama giriimlerIni de sin4rlandirmitir. Hereye ramen, istihdain edi].en her tip kirsal alan içisinin dah
iyi UrgUtlenniesinde yan çizi].mezse, kismen Ucretli içi gibi calian köyltllerin
örgtitlenxne olasi1ii umut vericidir ye bu sektUrdeki bazi pilot giriimler yal4zca Sendikanin amaçlarina ulamasi acisindan dei1, köylUlerin cikarlari açisindtn
da deer taiyacaktir.
Faaliyetlerin Uzel sektUr tarim içilerini de kapsayacak biçimde genileL
mesi, üyelerin ço*almasl nedeniyle gelir].erin artmasina yol aça:bilirse de, arta
bu gelir mevcut Uye baina dilen profesyonel yUnetici oranini koruina*a yetmeyecktir. Bu nedenle Sendika, ilerde flyeler ye Uzellikl antatör yöneticiler arasinda
daha ytiksek bir bilinç dtizeyi ye daha cok bir katilim ye sorumluluk duygusu yaritmak zorunda kalacaktir.
Bu bilinc ye katilim dtizeyine varmariin yolu sistemli bir içi eitim fa4i-
yeti yUriltmekten geçer. Bu gerçek, Sendika tarafindan da gorUlmt ye var olan d
rumun iyiye gUttirtilmesi yolunda ilk Unemli adim].ar at].lmlStlr. Bu faaliyetlerin
sUreklilii, bu faaliyetler 1cm gelirin giderek artan bir bölUmtlnttn ayrilmasin
da gerektirecek uzun-vadeli bir plan ile güvence altina alinmalidir; plan ayni
manda "çoaltan" unsuruna da ilk firsatta yer verilinesini sa*lamali ye bu biçimçe
eitim faaliyeti kendi kendini yaatir hale gelmelidir (Eer Tarim-t, IFPAAW ile
daniarak ye TUrk-t'in desteiyle, diardan destekienecek kisa vadeli itici bir
programin, giderek artacak eitim faaliyetlerini balatinaya yararli olacai kan_sina varir ise, ILO hem tçi Eitimi Programi araci1iiy1a bu axnacli bir projen_n
gelitirilmesine hem de gerekli finansman için olasi kaynaklari.nsaptanmasina meiflnunlukia yardim edecektir.).
41
E1
I(irsal Alan tçi örgtttleri ye Bu örgütlerin
Ekonomik
ye Sosyal Ge1imedeki Rollerine t1ikin 141 Nuinarall
ILO Söz1emesinin Asil HfikUmleri*
Madde 1
kuru1mu olmasalar da onlari
Bu Söz1eme yalnizca kirsal alan içi1eri için
tür
kirsal
alan içi 3rgiltt1nU
temsil yeteneine sahip bulunanlar da dahil har
kapsar.
Madde 2
hükttmler sakli kairnak kay1.ticretli içi veya bu maddenin 2.paragrafindaki o1sa1r
tar.m1a, kirsal
veya
kuçtlk
mUlk
sahibi-zilyed
de
diyla kiraci, ortakç
kixnseler, bu Söz1etnenin aniaci.
alanda el sanatlari. veya beuzeri bir i1e uraan
bakimindan "kirsal alan içisi" sayili.rlar.
2.Bu Sözleme httktlmleri yalnizca, temel gelirini tarimdan elde eden, topdiardan istihdam ettii
rai kendi i1eyen veya yalnizca ailesinin veya arasira
el eniei yardiniiyla ileyen kiraci, ortakçi veya ktlçiik mUlk sahibi-Zilyedleri
kapsar
a.sttrekli içi istihdam edenler,
b.önexnli sayida nevim1ik içi istihdam eden1er veya
c.ortakçi. veya kiraci tarafindan ilenen herhangi bir topra1 olanlar, bu
Söz1exne kapsami diindadirlar.
Madde 3
l.ticretli içi olsurilar, kendi hesaplarina çaliir olsunlar, her kategorideki kirsal alan içi1erinin Urgtit kuriva ye yalnizca girecekieri örgUtUn kurallari.na tâbi olmak kaydiyla, önceden izin almaksizin iatedikleri örgUtlere katilrna
hakkina sahip olacaklardir.
2.t5rgiltlerime özgUrlUU ilkelerine tUmUyle saygili. kalinacaktir kirsal
ihtiyari orgUtler olacak
alan içi örgtltleri baimsiz ye mahiyetleri bakimindan
ye her tUr xntidahale, zorlama veya bask3.dan masun kalacaklardir.
3.Kirsal alan igi örgtttlerinin tttzel ki?ilik kazanmalari, bu maddenin
bundan Unceki paragraf hUkttmlerinin uygulanmalar3.ni kisitlayici nitelikte kOu1lara ba1anmayacaktir.
4.Bti madde ile salanan hakiarin kullanilmasinda kirsal alan ici1eri ye
orgUtleri, dier fertler veya örgilt1eruni kitleler gibi, Ulke yasalarina saygili
kalacakiardir.
5.ülke yasalari, bu madde ile salanan guvenceleri zedeleyecek nitelik
taimayacak ya da uygularixnalari
0
ainaca yUnelik olmayacaktir.
Madde 4
Kirsal alan iççilerinin, 1958 (tstihdam ye Mes1ekteAyirim Sz1ernesinde
tanimlandii gibi,hic bir ayirinia tâbi tutulniaksizi.n ekonoinik ye sosyal ka1knmaaltina aixuada etkiya ye kalkinxnanin salayacai yararlara katilmalarini gttvence
ihtiyari olaii birer arac olan gttçlU ye bainisiz kirsal alan içi orgUtlerinin,
rak, kurulmalari ye gelitirilmelerini kolaylatirni,ak, kirsal kalkinmayla ilgili
ulusal politikalarin bir hedefi olacaktir.
42
Madde 5
1.Kirsal alan içi örgütlerinin ekonomik ye sosyal kalkininadaki rollerin
yerine getirebilmeleri 1cm, bu Sozlemeyi onaylayan her tiye, 8ellikle kurulu
lariria, gelimelerine ye yasal faaliyetleririi ylirUtmelerine ilikin engelleri v
de kirsal alan içi örgtitleri ile üyelerini, varsa ayirinia tbi tutan yasa ye
yönetsel kararlari yok etmek ainaciyla bu tilr orgiltleri tevik edici bir politik
benimseyecek ye uygulayacaklardir.
2.Bu Sözlemeyi onaylayan her üye, kirsal sektörün özel koullari da dik
kate alnarak, kirsal alan içi orgtitlerinin kurulmalari ye gelimelerinin ulusál
yasa ye yönetmelikler taafindan engellerimemesini salayacaktir.
Madde 6
Kirsal alan igi örgUtlerinin gelit1rilmelerine olan gereksirimenin ye
orgutlerin istihdam olanaklarini artirma ye kirsal alanda genel calima ye yaaii
kou1larini düzeltme ye de ulusal gelirin artirilarak daha iyi dailmasini sal
ma yolundaki katkilarinin en genie biçimde anla?llmaslnl kolaylatirmnak amaciyl
adimlar atilacaktir.
* NOT: Sz1emenn Tttrkço methi yegne eçor1.i
Mr tercttmonidir,
ei1 Ing.i1izco mrotni.rt