Yrd. Doç. Dr. Faruk Levent

ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARI ANLAMAK
Yrd.Doç.Dr. Faruk Levent
Marmara Üniversitesi
19 Şubat 2016
3.Marmara Pediatri Kongresi
Hilton Kozyatağı, İstanbul
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUK
ve
ÜSTÜN YETENEKLİLİK KAVRAMI
ÜSTÜN YETENEKLİLİK
İNGİLİZCE
Gifted, gifted and talented, high ability,
expectional children
TÜRKÇE
Üstün zekalı, üstün yetenekli, özel yetenekli
ÜSTÜN YETENEKLİLİK
Gagné (2003, s.60) üstün yetenekliliği
(giftedness) doğuştan gelen, eğitimle kazanılmayan
bir durum olarak ifade etmektedir.
Üstün yetenekliliğin bilimsel bir kavram olarak
ele alındığı 19.yüzyıldan bu yana üstün yetenekliliğin
en güçlü göstergesi, zekâ kavramı ve zekâyı ölçtüğü
kabul edilen zekâ testleri olmuştur. Zekâ testleri
aracılığıyla tanımlama yapan kaynaklarda üstün
yetenekliler, yapılan değerlendirme sonucunda zekâ
bölümü sürekli olarak 130 ve daha yukarı puan olan
bireylerdir.
ANNEMARIE ROEPER
ÜSTÜN YETENEKLİLİK
“Üstün yeteneklilik bir ürün değil, devam eden bir
süreçtir. Bu süreç çoğunluğun gittiği yönden farklı
bir yöne gider; ama aynı zamanda çoğunlukla
birleşip bir değişiklik getirebilir. Bu; büyük bir
sefalet getirebileceği gibi, en büyük hazzı da
verebilir. Üstün yetenekli kişi, hayatın
karmaşıklıklarının içine girebilme ve mükemmel
bağlantılarını anlama kapasitesine sahiptir. Bireyin
kendi üstün yetenekliliğini, kendi yaratıcı
becerilerini tecrübe etmesi, üstün yetenekli kişinin
hayatındaki en heyecan verici yanlardan biridir.”
(Roeper, 1995, s.107)
ÜSTÜN YETENEKLİLİK
Annemarie, insanların sayısal değerlerle
karşılaştırılmasından yana değildi. Onun
yerine, insanların üstün yetenekliliğini ve bu
büyük yeteneklerin günlük hayatta ne gibi
etkilerinin olabileceğini anlamak için bu
bireyleri uzun bir zaman boyunca inceleyerek
23 farklı özelliğe sahip olduklarını belirledi
(Roeper, 1995, s.94).
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ
ÜSTÜN YETENEKLİLİK
Üstün yeteneklilik hakkında birçok tanım yapılmış olsa
da, literatürde ortak kabul gören bir görüş
bulunmamaktadır. Ancak ABD Eğitim Bakanlığı tarafından
1993 yılında önerilen bir tanım genel olarak kabul
görmektedir (Passow ve Rudnitski, 1993, s.26):
“Aynı yaş, deneyim veya çevre şartlarına sahip
akranlarına göre üstün performans gösteren veya yüksek
düzeyde başarı elde eden çocuklar ve gençlerdir. Bu çocuk
ve gençler entelektüel, yaratıcı ve olağanüstü bir liderlik
kapasitesine sahip oldukları için sanatsal alanlarda ve özel
akademik alanlarda yüksek performans sergiler. Bu
özellikteki bireyler, genellikle okul tarafından sağlanmayan
eğitim hizmeti veya faaliyetlerine ihtiyaç duyarlar. Üstün
yetenekli çocuklar ve gençler tüm kültürel gruplarda, tüm
ekonomik tabakalar arasında bulunabilmektedir.”
BİR BİLSEM ÖĞRETMENİNİN SESİ
ÜSTÜN YETENEKLİLİK KAVRAMI
 Yaşamları boyunca üstün başarı göstermiş
yetişkinleri inceleyen Renzulli’ye göre üstün
birey birbiriyle etkileşen üç özellik kümesine
sahiptir. Bunlar; genel ve özel yetenek düzeyi,
yaratıcılık ve motivasyon kümeleridir.
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR
NASIL FARK EDİLİR?
BEBEKLİK DÖNEMİ
ERKEN GELİŞİM DÖNEMİ
Erken gelişim döneminde üstün yetenekliliğin işareti
olarak kabul edilen özellikler şunlardır (Silverman, 1993;
Harrison, 2004):
 Bebeklik döneminde olağandışı atiklik
 Uzun dikkat süresi
 Daha az uyku ihtiyacı
 Yüksek aktivite düzeyi
 Aynı yüzleri yaşıtlarına göre daha erken tanıma ve
ayırt etme
 Erken dil gelişimi
 Merak
 Keskin gözlem yeteneği
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ANNENİN SESİ
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN
ÖZELLİKLERİ
ÜSTÜN YETENEKLİLERİN ÖZELLİKLERİ
Dr. Karen Rogers üstün yetenekli 241 çocuğa
yönelik yaptığı bir araştırmada üstün yeteneklilerin
özelliklerine yönelik şu istatistiki sonuçları elde
etmiştir (Rogers, 1994-1995):
 % 99.4’ü hızlı öğreniyor.
 % 99.3’ünün geniş bir kelime hazinesi var.
 % 99.3’ünün mükemmel bir hafızası var.
 % 99.3’ü mantığını çok iyi kullanır.
 % 97.9’u çok meraklı
 % 96.1’i bazen yaşlarına göre çok olgun
 % 95.9’unun mükemmel bir espri anlayışı var
 % 93.8’i çok iyi gözlemleme yeteneğine sahip
ÜSTÜN YETENEKLİLERİN ÖZELLİKLERİ










% 93.5’u başkalarına karşı merhametlidir.
% 93.4’ünün renkli bir hayal gücü var.
% 92.9’u sayılar konusunda yetenekli.
% 90.3’ü adalet ve dürüstlük kaygısı taşır.
% 89.4’ü bulmaca ve legoları rahatlıkla yapar.
% 88.4’ünün yüksek bir enerji seviyesi var.
% 88.3’ü işlerinin mükemmel olması kaygısını
taşıyor.
% 85.9’u ilgi duyduğu alanlarda azimli
% 84.1’i otoriteyi sorguluyor.
% 80.3’ü çok okuyor.
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR BABANIN SESİ
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN
TANILANMASI
“NORMAL” ÇOĞUNLUĞA GÖRE EĞİTİM
ÜSTÜN YETENEKLİLER
Üstün Yeteneklilik Düzeyi
Hafif düzeyde üstün yetenekli
(mildly gifted)
Normal üstün yetenekli
(moderately gifted)
Çok üstün yetenekli
(highly gifted)
Olağanüstü üstün yetenekli
(exceptionally gifted)
Dâhi seviyesinde üstün
yetenekli (profoundly gifted)
Zekâ Bölümü
Yaygınlık Oranı
115-129
1:40
130-144
1:40 – 1:1000
145-159
1:1000 – 1:10.000
160-179
1:10.000 – 1:1
milyon
1:1 milyon
180 +
Kaynak: Gross, M.U.M. (2000). Issues in the cognitive development of exceptionally and profoundly gifted individuals.
In K.A. Heller, F.J. Monks, R.J. Sternberg & R.F. Subotnik (Eds.), International handbook of research and development
of giftedness and talent (2nd ed., pp. 179-192).
ÜSTÜN YETENEKLİLERİN TESPİTİ






Bireysel zekâ testleri
Grup başarı testleri
Grup zekâ testleri
Yaratıcılık testleri
Kritik düşünme testleri
Resim, müzik gibi alanlar için özel testler
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN
YAŞADIĞI PROBLEMLER
ÜY YAŞADIKLARI PROBLEMLER
Üstün yetenekli çocuklar bireysel farklılıklardan
dolayı bazı psikolojik problemlerle karşı karşıya
kalabilmektedir. Bu problemleri yaşamalarındaki
en temel faktör, eş zamanlı olmayan gelişimdir.
Gelişimin belli alanlarda çok hızlı olması, üstün
yetenekli çocuklarda karmaşık duygu ve
düşünceler ile yetersizlik duygusuna neden
olabilmektedir.
BİR ANNENİN SESİ
ÜY YAŞADIKLARI PROBLEMLER
Örneğin zekâ yaşı 15 ancak takvim yaşı 10 olan
üstün yetenekli bir çocuğun duygusal gelişimi
takvim yaşını takip ediyorsa, bu çocuğun gelişim
özelliklerinin eş zamanlı olmayan bir yapısı olduğu
söylenebilir (Sak, 2010).
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ
ÜY YAŞADIKLARI PROBLEMLER
Alsop (2003) tarafından yapılan bir
araştırmada, 535 üstün yetenekli çocuğun arşiv
kayıtları incelenmiştir. Bu çocukların eş zamanlı
olmayan gelişimle ilişkilendirilebilecek davranış
örüntüleri şu şekilde tespit edilmiştir: Kaygı,
kendini eleştirme, aşırı derecede duyarlı olma,
kolayca üzülme ve kolayca kızma davranışı
yanında ergenlik döneminde görülebilen
depresyon.
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ
ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLARIN
REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK
İHTİYACI
ÜY REHBERLİK İHTİYACI
Üstün yetenekli çocuklar, sadece bilişsel
alanda değil, duygusal yönden de akranlarından
farklı olarak ileri gelişim gösterirler (Gross, 1993).
Bu özelliklerine bağlı olarak üstün yetenekli
öğrencilerin akademik, psikososyal ve kariyer
planlama alanlarında rehberlik hizmetlerine
ihtiyaçları vardır (Silverman, 1993; Colangelo,
2003; Greene, 2003; Jackson ve Snow, 2004).
Bununla birlikte bu çocukların normal zekâya sahip
yaşıtlarıyla kıyaslandığında duygusal ihtiyaçlarının
daha fazla olduğu söylenebilir.
ÜSTÜN YETENEKLİ BİR ÇOCUĞUN SESİ
SON SÖZ YERİNE…
BİR ANNENİN SESİ
www.ustunzekalicocuk.com
www.faruklevent.com
[email protected]
...TEŞEKKÜR EDERİM.