Birincil numune alma el kitabı

GAMA LABORATUVARI
1998 yılında Nükleer tıp ve hormon laboratuvarı olarak kurulmuş olan Gama Tıp Merkezi,
2000 yılından itibaren biyokimya, hormon, hematoloji, mikrobiyoloji ve moleküler tetkikleri
de yaparak hizmet ağını genişletmiştir. Kurumsal kimliğini tam olarak yerleştirmeyi
başarmış ve sunduğu hizmet kalitesini 2012 yılında TÜRKAK (Türk Akreditasyon Kurumu)
tarafından akredite edilerek bir kez daha kanıtlamıştır. Gama laboratuvarı hızlı ve güvenilir
hizmetinin yanı sıra bölgede referans laboratuvar olarak hizmet vermeyi planlamıştır. Tüm
tıbbi laboratuvar hizmetlerini ileri teknoloji kullanarak, kaliteli, güvenilir, bilimsel, etik ve
rekabetçi koşullarda sunmayı amaçlar.
Laboratuvarımız Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından 2012 yılında TS EN ISO
15189 kapsamında akredite edilmiştir.
1
2
TEST KİTAPÇIĞI GENEL BİLGİLER
Kitapçıkta laboratuvarımızda yapılan testlerin yanı sıra yapılamayan ve dış laboratuvara
gönderilen testlere de yer verilmiştir. Dış laboratuvar testleri ile ilgili bilgilere web
sitemizden ulaşabilirsiniz.
Bu test kitapçığı Gama Laboratuvarında çalışılan tüm testler hakkında sizlere daha detaylı
bilgi verebilmek amacıyla hazırlanmıştır. Kullanım kolaylığı sağlamak için testler alfabetik
olarak düzenlenmiştir. Bu kitapçıkta testler için, SUT kodu, test adı, gerekli numune türü,
numune miktarı (gereken minimum miktarlar belirtilmiştir), testin çalışma yöntemi,
çalışma zamanı, dayanıklılık şartları ve rapor tarihi belirtilmektedir. Bazı testlerin
çalışmasında numune alımında ve gönderiminde ön şartlar gerekmektedir. Gerekli şartlar
kitapçıkta belirtilmiştir.
Sonuç rapor zamanları gerekli kontrollerden sonra sonucun verilebileceği en kısa süredir.
Bazı durumlarda (testin tekrara alınması, cihaz veya testin çalışılması ile ilgili diğer
sistemlerde sorun çıkması vb.) sonucun gecikebileceği dikkate alınmalıdır. Böyle bir
gecikme olması durumunda ilgili kişi veya doktoruna tarafımızca haber verilmektedir.
Kitapçıktaki test bilgileri kitapçığın basıldığı tarihe aittir. Kitapçık içerisindeki bilgiler
Akreditasyon Kalite Temsilcisi ve Laboratuvar Direktörü kontrolünde altı ayda bir gözden
geçirilmekte ve gerekir ise güncellemeler yapılmaktadır. Kitapçıkta belirtilen test
panelimize yeni testler eklenmekte, bazı testlerin çalışılması iptal edilmekte ve bazı
testlerin numune türünde, çalışma zamanında ve sonuç rapor zamanında değişiklik
yapılmaktadır. Kitapçığın basıldığı tarihten sonra yapılan her türlü değişiklik web sitemizde
belirtilmektedir. Web sitemizde yapılan duyurular sonrasında aynı teste ait kitapçıktaki
bilgiler geçersiz olacaktır.
3
BİRİNCİL NUMUNE ALIMI İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
Bu kitapçık laboratuvarımıza kabul edilecek birincil numuneler için belirli bir standart yakalamak
amacı ile hazırlanmıştır. Kitap içerisinde anlaşmamız bulunan kurum ve kuruluşlar ve kuryelerimiz
için birincil numunenin nasıl alınacağı, hangi test için ne miktarda numune alınması gerektiği,
numunelerin konulacağı taşıma kaplarının özellikleri, Tetkik İstem Formunun doldurulması,
kendilerine sunulan laboratuvar analizleri, birincil numunenin tanımlanması, taşınması, teslim
alınması v.b. konularda bilgiler mevcuttur.
1. LABORATUVARIMIZIN ÇALIŞMA PROGRAMI
Laboratuvarımız hafta içi 08:00-17:00, cumartesi 08:00-15:00 saatleri arası hizmet veren bir
laboratuvardır. Test kapsamımız Test Kitapçığımızda belirtilmiştir. Ancak bazı testler anlaşmalı
oluğumuz dış laboratuvarda çalıştırılmaktadır. Test Kitapçığımızda çalışma günleri belirtilen bazı
testler haftanın belirli günlerinde çalışılmaktadır. Çalışma günü belirtilen testlerde numune, çalışma
gününden 1 gün önce laboratuvarımızda olmalıdır. Laboratuvarımızda yapılan tüm testlerin çalışma
günü ve rapor tarihleri GAMA LABORATUVARI Test Kitapcığında ilgili testin karşısında belirtilmiştir.
2. TETKİK İSTEMİ YAPILMASI VE KAYIT AÇILMASI
Laboratuvarımızda anlaşmalı kurumlar ile LIS bağlantısı yapılarak kurum tarafından
laboratuvarımıza kayıt açılması sağlanmaktadır. Ayrıca kurumlar istemlerini LIS dışında
Tetkik istem Formları ile de yapabilirler. Bu formlar tüm anlaşmalı kurumlara
gönderilmektedir. Formların uygun şekilde doldurularak laboratu varımıza gönderilmesi
gerekmektedir.
2.1 Tetkik İstem Formunun Doldurulması ve Numunelerin Tanımlanması
Güvenilir bir laboratuvar sonucu için örneğin doğru tanımlanması kritik bir aşamadır.
Unutulmamalıdır ki laboratuvarda yanlış sonuçlara yol açan en sık sebep bu aşamadan
kaynaklanmaktadır.
Laboratuvarımıza göndereceğiniz numuneler için tarafımızca hazırlanmış olan Tetkik
İstem Formlarının eksiksiz ve okunaklı bir şekilde doldurulması gerekmektedir. Bu formda
istenilen bilgiler aşağıda sıralanmıştır.

Hastanın açık kimliği (adı/soyadı),

Doğum tarihi, yaşı ve cinsiyeti,

Numunenin alınma tarihi ve saati (Klinik, laboratu var, kan alma vs.)

Birincil numuneyi alan kişi,

Hasta ile ilgili klinik bilgiler,

Numunenin türü,

İstenilen tetkikler

Formu gönderen kurum adı veya kaşesi,

Numunenin üzerinde hastaya ait barkod veya hastanın adı soyadı yazılarak örnek
tanımlanmalıdır.

Aynı ad/soyada sahip hastaların gönderilmesi sırasında hastaları birbirinden ayırt
edici ek bilgiler formda tanımlanmalıdır. (TC kimlik numarası/Protokol no gibi)
**Formun eksiksiz ve okunaklı doldurulması, istemde bulunan kurum sorumlusunun dikkat
etmesi gereken önemli bir husustur.
4
3.NUMUNE ALMA VE HAZIRLAMA
3.1 KAN ÖRNEKLERİ
Hasta üzerinde uygulanan bütün prosedürler hastanın bilgilendirilmiş onamını gerektirir. Hasta
rutin laboratuvar prosedürlerinin çoğunda, istem formunu laboratuvara sunduğunda ve
isteyerek genel kan alma prosedürünü (örneğin kan almak için damarı delme işlemi) kabul
ettiğinde bu işlem onam anlamına gelebilir. Kurumlardan alınan kanlar laboratuvara geldiğinde
hastanın bilgilendirildiği ve onayının alındığı kabul edilir.
3.1.1 Venöz kan alma işlemi










Açlık gerektiren testler için 8-12 saatlik açlık gereklidir.
İlaç tedavisinin sürdüğü durumlarda örneğin alınması sabah ilaç alımından önce
yapılmalıdır.
Kan alımı esnasında hasta yatar veya oturur pozisyonda olmalıdır ve bu pozisyonda en az
10 dk. dinlendirilmelidir.
İğne ucu mümkün olduğu kadar geniş seçilmelidir.
Kan alınacak bölge %70 alkol ile temizlenir.
Turnike kolda 30 saniyeden fazla sıkılı kalmamalıdır.
Turnike, kan alma işlemi bittikten sonra iğneyi damardan çıkarmadan hemen önce
çözülmelidir.
Enjektör ile kan alımı esnasında kanın tüpe kuvvetli aspirasyonundan kaçınılmalıdır.
Kan alındıktan sonra baş dönmesi, halsizlik veya soğuk terleme olursa ayağa kalkmayıp
hemen görevli teknisyeni uyarınız.
Kan alındıktan sonra o bölgeye 3-5 dakika basınç uygulamazsanız damardan sızabilecek
kan hematom (kan birikmesi, morluk, şişme ve ağrı) oluşmasına neden olabilir. Bu
durumda o bölgeye buz veya soğuk havlu uygulayınız.
***İşlem sırasında kesinlikle kolunuzu oynatmayınız veya çekmeyiniz!
***Antikoagülan içeren vakumlu tüplere (sitrat, EDTA, vs.) kan alımı esnasında kanın işaretli
çizgiye kadar alınmasına özellikle dikkat edilmelidir.
***Antikoagülan içeren tüplere kan alındıktan hemen sonra tüp yavaşça alt üst edilerek özenle
karıştırılmalıdır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır!
3.1.2 Kan Kültürü






En uygun kan alım zamanı antimikrobial tedavi öncesinde veya tedavi bitiminden sonra
yapılmalıdır.
Kan alımı mümkün olduğunca hastanın ateşinin yüksek olduğu evrelerde yapılmalıdır.
Kan alınacak bölge betadinli steril gazlı bezle daha sonra %70'lik alkol ile iyice temizlenmeli
ve her defasında 2 dakika beklenilmelidir.
Kan alımının venöz kateterlerden yapılmasından kaçınılmalıdır.
Kan kültürü şişesine kanın eklenmesinden hemen sonra şişe hafifçe karıştırılmalıdır.
Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır!
Kan, kültür şişesine aktarıldıktan sonra şişe oda ısısında bekletilmeli ve en kısa sürede
laboratuvarımıza gönderilmelidir.
3.1.3 Serum Elde Edilmesi


Sarı/kırmızı kapaklı 5 veya 8,5 mL. Vacutainer jelli tüpler kullanılır.
Tüpler içinde bulunan jel, santrifüj sonrasında serum ve kan hücreleri arasında fiziksel bir
engel oluşturmakta, tüp çeperinde bulunan slika partiküİleri sayesinde kanın pıhtılaşmasını
hızlandırmaktadır.
5




Jelli tüpler 5 mİ veya 8,5 mİ (tüpün büyüklüğüne göre) kan örneği ile işaretli çizgiye kadar
doldurulmalıdır. Daha az kan örneği ile yeterli serum elde edilemez.
Tüp bir kaç kez nazikçe alt üst edilmelidir, kesinlikle çalkalanmamalıdır!
Tüp içerisindeki kan kendiliğinden pıhtılaşana kadar en az 15 dk. beklenmeli (bu süre en
fazla 1 saat olabilir) ve sonra 10 dk. 3500-4000 rpm de santrifüj edilmelidir.
Ayrılan serum örnekleri primer tüpte veya serum tüpüne (13x75'lik boş tüp)
pastör pipeti ile alınarak gönderim yapılmalıdır.
Dikkat Edilecek Noktalar:
Bir kez santrifüj edilmiş fakat serum ayrımı tam gerçekleşmemiş kan örneğini tekrar aynı
jelli tüp içerisinde santrifüj etmek çok sakıncalıdır! ikinci kez santrifüj etmek hücre
hasarına neden olacağından hücre içeriği ortama salınır ve matriksi hasara uğramış jelden
sızıp seruma karışabilir. Bu durum özellikle bazı elektrolit, eser element ve enzim
testlerini etkileyebilmektedir. Bu nedenle tam ve doğru serum elde edilemediğinde jelin
üzerindeki serum, serum tüplerine alınarak tekrar santrifüj edilmelidir.
Hemolizli veya bulanık serumlar birçok tetkik için uygun değildir. Yeniden örnek
alınmalıdır!
Hemoliz
Kandaki eritrositlerin parçalanması ile hemoglobin ve diğer içeriklerinin kana
karışmasıdır. Hemoliz bazı testlerde eritrosit içi maddelerin seruma karışması, oluşan
hemodilüsyon ve bazı testlerde de kimyasal interferans nedeniyle sonuçları etkilemekte
ve hatalı sonuçlara yol açmaktadır. Bu durumda serum olması gerektiği gibi değil,
hemolizin şiddetine göre koyulaşan kırmızı bir renkte olmaktadır.
Hemolizden en çok etkilenen testler;

Demir,

Sodyum,

Potasyum,

Alanin aminotransferaz,

Aspartat aminotransferaz,

Kalsiyum,

Laktat dehidrogenaz,

Magnezyum
Hemolize Neden Olan Durumlar

Yoğun turnike uygulaması,

Alınan numuneyi sallama veya çalkalama,

Enjektöre hızlı çekiş, karıştırma ve enjektörden tüpe hızlı bir şekilde boşaltma,

Soğutma ya da ısıtma,

Tamamlanmamış santrifüj,

Santrifüj edilmeden önce tam kan olarak uzun süre bekletmek

Hematomlu bölgeden kan alınması,

Kan alma bölgesinin kuru olmaması.
Lipemi
Serumda veya plazmada lipidlerin normalin üstünde miktarlarda bulunması durumudur.
Lipemi aç karnına alınmamış numunelerde veya hiperlipidemisi olan hastaların serum
veya plazmalarında gözlenebilmektedir. Lipemik serumdaki bulanıklık, yoğunluk ve renk
değişikliği hatalı sonuçlara neden olmaktadır.
3.1.4 EDTA'lı tam kan

Mor kapaklı EDTA'lı tüpler kullanılır.

Tam kan mor kapaklı EDTA'lı tüplere alınır. Tüplerin içerisinde pıhtı oluşmaması
için kan alınır alınmaz tüp 5-6 kez yavaşça alt üst edilerek karıştırılır. Çalkalama
işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır.

Kan alma esnasında kanın, işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat
edilmelidir.
6

Kan tam olarak tüp üzerindeki işaretli çizgiye kadar alınmamış veya tüpün
içerisinde pıhtı oluşmuş ise yeniden örnek alınmalıdır!
3.1.5 EDTA'lı Plazma




Mor kapaklı EDTA'lı tüp kullanılır.
Plazmanın kazanılması: Antikoagülan içeren tüplere kan alımı esnasında kanın
işaretli çizgiye kadar doldurulmasına özellikle dikkat edilmelidir. Antikoagülan
içeren tüplere kan alındıktan hemen sonra tüp yavaşça alt üst edilerek özenle
karıştırılmalıdır. Çalkalama işleminden kesinlikle kaçınılmalıdır.
Kan alımından hemen sonra örnek 3000 rpm'de 15 dakika santrifüj edilmelidir.
Ayrılan plazma 'Serum Tüpü'ne (13x75'lik boş tüp) pastör pipeti ile alınmalı ve
tüp üzerine "EDTA'lı plazma" olduğu etiketlenerek gönderi yapılmalıdır. Bu
esnada kanın sellüler kısmı plazmaya karıştırılmamalıdır.
3.1.6 Sitratlı Tam Kan (Sedimantasyon testi)

Siyah kapaklı sitratlı sedimantasyon tüpü kullanılır.

Kan örneği siyah kapaklı tüplere işaretli çizgiye kadar alınır.

Tüp kan örneğinin sitrat ile teması için 5-6 kez yavaşça altüst edilir.
3.1.7 Sitratlı plazma (Koagülasyon Testleri)

Mavi kapaklı sitratlı tüp kullanılır.

Kan örneği 9:1 oranında sodyum sitrat içeren mavi kapaklı tüplere alınır.

Venöz kan alımı esnasında damara ilk seferde zorlamadan girilmeli, turnike çok sıkı
olmamalıdır. Eğer kan yavaş ve zorlama ile geliyor ise diğer koldan tekrar doğru kan
örneği alınmalıdır.

Kan örneğinin sodyum sitrat ile karışabilmesi için tüpler işaretli çizgiye kadar tam
olarak doldurulmalı ve 5-6 kez yavaşça altüst edilerek kanın antikoagülan ile tam
teması sağlanmalıdır.

Alınan kan örneği 3000 rpm de 15 dakika santrifüj edilerek trombositten fakir
plazma elde edilmelidir.

Santrifügasyon sonrası plazma hemen ayrılmalı ve 'Serum tüplerine' pastör pipeti
ile alınmalı, ağzı hemen kapatılmalı, "sitratlı plazma" örneği olduğu tüp üzerine
etiketlenerek belirtilmelidir.

Örnek tüpü hemen çalışılmayacaksa 2-8°C saklanmalıdır.

Hemolizli örnek kesinlikle kabul edilmez.
Eğer sitratlı hazır tüp yok ise şu şekilde hazırlanır:
1 kısım sodyum sitrat (0.11 mol/l Trisodyum sitrat), + 9 kısım tam kan şeklinde
hazırlanabilir. Örneğin; 0.3 mİ Trisodyum sitrat + 2.7 ml tam kan.
3.1.8 Heparinli Tam Kan

Yeşil kapaklı lityum heparinli tüp kullanılır.

Kan örneği lityum heparin içeren yeşil kapaklı tüplere alınır.

Kan örneğinin lityum heparin ile karışabilmesi için tüpler 5 -6 kez yavaşça altüst
edilerek kanın antikoagülan ile tam teması sağlanmalıdır.
3.1.9 Parmak ucu kanı
Kan Yayması

Kalın Damla Yöntemi: Alkolle temizlenip kurulanmış parmak ucu lanset ile delinir.
2-3 damla kan temiz lam üzerine alınır, diğer bir lam köşesi veya cam tüp dibi
kullanılarak sirküler hareketlerle karıştırılarak 2 cm çapında yayılır. Oda ısısında
kurutulur.

İnce Yayma Yöntemi: Alkolle temizlenip kurulanmış parmak ucu lanset ile delinir. 23 damla kan temiz lam üzerine alınır. Diğer bir lam kısa kenarı kullanılarak tek bir
hareket ile yayılır. Oda ısısında kurutulur.
3.1.10 Topuktan kan alma işlemi:

Genellikle bebekler ve yenidoğanlarda uygulanır. Bebek yatar durumda veya anne
kucağında iken topuk alkol (%70) ile temizlenerek steril lanset veya otomatik delici
alet kullanılarak delinir, ilk damla pamuk ile temizlendikten sonra test için gereken
kan alınır.
7
3.2 KAN ÖRNEKLERİNİN KORUNMASI
Kan alımı sonrası örnek direk güneş ışığı almayacak şekilde pıhtılaşma süreci bitene
kadar oda ısısında bekletilir. Bu süre genellikle 30 dakika kadardır. Beklenen süre
sonunda serumun santrifüj ile ayrılması gerekir. Örneğin Sitratlı tam kan, EDTA'lı tam
kan olarak uzun süre saklanması örnekteki elektrolit konsantrasyonlarında, enzimlerin
aktivitesinde, hemotoloji ve pıhtılaşma parametrelerinde çeşitli değişikliklere yol açar.
Kan alım sırası: Kan alımında önerilen sıra genellikle aşağıdaki şekildedir:
1.
Kültür şişeleri,
2.
Koagülasyon tüpleri; Mavi kapaklı (sitratlı koagülasyon tüpü)
3.
Sedimantasyon tüpleri; Siyah kapaklı (sodyum sitratlı ESR tüpü)
4.
İçerisinde jel/separatör olan plastik tüpler; Sarı kapaklı
5.
İçerisinde katkı maddesi olmayan plastik tüpler; Kırmızı kapaklı
6.
İçerisinde pıhtılaşmayı aktive eden katkı maddesi bulunan tüpler;
 Yeşil kapaklı (heparinli tüp)
 Mor kapaklı (EDTA’lı Hemogram tüpü)
 Gri kapaklı (sodyum florürlü Glukoz tüpü)
3.3 İDRAR ÖRNEKLERİ
Birçok metabolit analizi 24 saatlik idrarda yapılır. Analizi yapılacak parametrelerin
stabilizasyonu için gerekli koruyucu maddeler idrar toplamaya başlamadan önce
toplama kabına konulmalıdır. İdrar toplandıktan sonra dikkatlice karıştırılmalı, miktarı
ölçülmeli, not edilip laboratuvara analiz için yeterli miktar gönderilmelidir. Toplama
boyunca kaba her idrar eklendiğinde kap çalkalanmadan dikkatlice karıştırılmalıdır.
Örnek gönderilinceye kadar buzdolabında saklanmalıdır. Yedek bir porsiyonun test
sonucu alınıncaya kadar saklanması önerilir.
3.3.1 24 Saatlik İdrar Toplanması

Sabah ilk idrar atılarak mesane boşaltılır.

24 saat süresince idrarın tamamı idrar toplama kabı içine toplanır. Bu süre
içinde toplama kabı serin bir yerde saklanır.

Ertesi sabah ilk idrar toplama kabına alınarak en kısa zamanda laboratuvara
ulaştırılır.

Analiz için toplanan idrar dikkatlice karıştırıldıktan sonra 24 saatlik idrar hacmi
ölçülür ve 10 ml idrar örneği alınarak laboratuvara gönderilir.
3.3.2 Mikrobiyolojik İncelemeler İçin İdrar Örneklerinin Alınması
Orta İdrar

Sabah idrarı kullanılmalı veya idrar en az 3 saat mesanede beklemiş olmalıdır.

İdrar verilmeden önce kontaminasyonu önlemek için ön temizlik işlemi yapılması
gereklidir.

El yıkandıktan sonra steril temizlik mendilleri ile veya antiseptik (%0,3 ‘lük zefiran)
çözelti ile (kadınlarda önden arkaya doğru, erkeklerde üretra ağzı) temizlenir. İlk
idrar kısmı tuvalete boşaltılır. Orta idrar kısmı steril idrar kabına kabın yarısı
dolacak şekilde boşaltılır. Son idrar kısmı tuvalete boşaltılır.

Örneğin beklemesi gereken durumlarda buzdolabında (2-8 °C) saklanmalıdır.

Şüpheli mikrobiyolojik sonuçlarda, yenidoğan, bebek, küçük çocuk ve prostat
hastalarında suprapubik mesane ponksiyonu ile idrar elde edilmesi
düşünülmelidir.
Ponksiyon İdrarı

Saat 24.00'den sonra mesane boşaltılmaz.

Sabah olabildiğince sıvı içirilir (su, çay, vs.)

Bundan 2-3 saat sonra özenle dezenfekte edilmiş suprapubik bölgeden mesane
ponksiyonu yapılır.
8
3.4 DİĞER ÖRNEKLER
3.4.1 Üretral Sürüntü
Kadınlar
Genital bölge steril temizlik mendilleri ile veya antiseptik (%3 ‘lük zefiran) çözelti ile
önden arkaya doğru temizlenir, idrar boşaltılır. Üretra ve vaginal bölgeye elle bastırılır.
Akıntı steril eküvyonla alınıp transport besiyerine konur. Gonore şüphesi varsa serviks
salgısının incelenmesi de önerilir.
Erkekler
Mesane boşaltılır. Üretra ağzı steril temizlik mendilleri ile veya antiseptik (%3 ‘lük
zefiran) çözelti ile temizlenir. Akıntı steril eküvyonla alınıp transport besiyerine konur.
Gonore şüphesi varsa yukarıdaki işleme ek olarak eküvyon ile alınan örnek iki lama
yayılır, kurutularak laboratuvara gönderilir.
Semen kültürü
Üretra ağzı öncelikle steril temizlik mendilleri ile veya antiseptik (% 3'lük Zefiran) çözelti
ile daha sonra suyla silinir. Semen örneğinin mastürbasyon sonucu steril bir kaba
alınması sağlanır.
3.4.2.Solunum Yollarından Alınan Örnekler
Boğaz ve Burun Sürüntüleri




Materyalin elde edilmesinden önce yemek yenmemeli ve gargara veya lokal
dezenfeksiyon yapılmamalıdır.
Eküvyon çubuğu tonsiller, farenks ve nazofarenkse bastırılıp döndürülerek örnek
alınmalıdır.
Eküvyon ağız mukozasına dokunmadan ve tükürükle temas ettirilmeden dışarı
alınmalıdır.
Cerahatli lezyonlarda materyal lezyonun içinden alınmalıdır.
Balgam




En uygun olanı sabah örneğidir ve örnek oral temizlikten sonra verilmelidir.
Balgam steril bir kaba konmalı ve laboratuvarımıza gönderilmelidir. Alınan balgam
örneği laboratuvarımıza hemen gönderilemeyecekse buzdolabında saklanmalıdır.
Balgam oluşumu sıcak bir hipertonik aerosolün inhalasyonu (örn; %3 -5'lik NaCI
çözeltisi) veya ekspektoran bir ilaç ile indüklenebilir.
ARB için mutlaka sabah balgam örneği alınmalıdır ve arka arkaya 3 gün boyunca
inceleme yapılmalıdır.
BAL (Bronkoalveolar Lavaj)/ 10-20 ml
Örnek steril tüplere alınmalıdır. Transport süresi 2 saati geçecekse buzdolabında
saklanmalıdır.
3.4.3 Peritoneal, Plevral, Sinoviyal Vücut Sıvıları
Steril koşullarda alınan numune bekletilmeden hemen laboratuvara en kısa sürede
ulaştırılmalıdır.(12 saati aşan bekleme süresi için materyal kan kültür şişesine boşaltılıp oda
ısısında saklanmalıdır.)
3.4.4.BOS
BOS örnekleri katkı maddesi içermeyen steril tüplere alınmalı ve bekletilmeden
çalışılmalıdır. Bu nedenle alım sonrası gerekli işlemler yapılıp hemen laboratu vara
gönderilmelidir. Hemen göndermek mümkün değilse; klinik biyokimyasal incelemeler için
buzdolabında, bakteriyolojik incelemeler için oda ısısı veya 37°C de etüvde saklanmalıdır.
3.4.5 Dışkı (Gaita)

Parazitolojik incelemeler için dışkı 3 değişik günde alınır.

Eğer dışkıda cerahat, mukus veya kan gibi maddeler varsa özellikle bu bölgelerden
materyal alınmalıdır.

Örnek mümkün olduğu kadar çabuk laboratuvara ulaştırılmalıdır. Amibiazisin
mikrobiyolojik incelemesi için dışkı laboratuvara en kısa zamanda gönderilmelidir.

Oksiyur tespiti için anal bölgeden selofan bant ile örnek alınma lıdır.
9
3.4.6 Abse, yara ve Püy kültürleri
Uygun ön temizlik işlemi yapıldıktan sonra enfekte bölge lanset ile delinerek veya
lezyonun kenarından sıkılarak PÜY açığa çıkarılır. Örnek uygun transport besiyerine alınır
ve laboratuvarımıza gönderilir.
3.4.7 Saç, Deri ve Tırnaktan Alınan Örnekler
Mantar kültürü örneği alınmadan önce en az 3 gün süreyle herhangi bir antifungal ajan (oral
veya lokal ilaç) kullanılmamalı, lezyon bölgesi yıkanmamalı ve lezyon tırnakta ise lezyonlu
tırnaklar kesilerek kapaklı steril bir kapta labaratuvara gönderilmelidir.
Deri Kazıntıları
Hastalıklı cilt bistürü ile kazınarak elde edilen deri döküntü leri steril kaplarda toplanarak
örnek alınır.
Tırnak Kazıntıları
Enfekte tırnak kesilir. Hastalıklı bölgenin altındaki döküntüler kazınarak steril kaplarda
tırnak ile birlikte toplanır.
Saç Örneği
Enfekte saçların olduğu bölgeden saç dipten koparılıp steril bir kap ile gönderilir.
3.5 SPERMİYOGRAM ÖRNEK ALIMI (KRUGER VE SPERM YIKAMA)
Spermiyogram analizi için hastadan 3-5 günlük cinsel perhiz istenir.
Numune mutlaka laboratuvarımızda verilmelidir.
Numune verme sırasında herhangi bir materyal (sabun,krem, vs) kullanılmamalı ve
mastürbasyonla verilmelidir.
Dikkat edilecek bir diğer husus da semenin tamamının kaba alınmasıdır.
Hasta bu konuda iyice bilgilendirilmeli ve semenin tamamını numune kabına vermesi
konusunda aydınlatılmalıdır.
Verilen semen örneği vakit kaybetmeden çalışmaya alınır.
**Kruger testi ve sperm yıkama örnekleri de aynı şekilde alınır. Bu testler için cinsel perhiz
şart değildir.
3.6 TER TESTİ
Kistik fibrozis hastalığının teşhis edilebilmesi amacıyla ter testi yapılır.
Yenidoğanlarda da çok rahat kullanılabilen nanoduct sistemi ile laboratu varımızda, klasik
yöntem olan ve C.F. merkezince onaylanmış, kantitatif pilokarpin iyontoforezi (QPIT) ile
basit, çabuk ve doğru bir şekilde ter testi yapılmaktadır.
Stimülasyon, ter toplanması ve analiz aşamalarından oluşan ter testinde, tek kullanımlık
malzemeler kullanılmaktadır.
Ter örneği hastadan laboratuvar ortamında alınarak analiz edilir.
Yanıklara ve hataya yol açmayan bu sistemle test güvenli ve rahat uygulanır.
Ter Testi için Alınması Gereken Vücut Sıvısı : Ter
TER TESTİ UYGULANIŞ ŞEKLİ:
Testten bir gün önce egzersizden kaçınılmalıdır.
Testten bir gün önce banyo yapılmalıdır.
Test günü kollar dirseklerden bileklere kadar bol sabunlu su ile yıkanmalıdır.
Test iyontoforez yöntemi ile çalışan NANODUCT cihazı ile yapılmaktadır.
Ter toplama işlemi pilojel disklerin yer aldığı elektrotların kola bağlanmasıyla yapılmaktadır.
Herhangi bir delme ya da elektrik verme işlemi uygulanmaz.
Uygulama sırasında kesinlikle acı hissedilmez.
Sadece elektrotların bağlandığı alanda hafif bir şişlik oluşabilir.
Elektrotların bağlandığı alandan toplanan terdeki klor miktarı ölçülerek test çalışılmaktadır.
Testin uygulanma süresi 30 dakika ile 1 saat arasında değişmektedir.
4. ÖRNEK SAKLAMA KOŞULLARI
Başarılı bir test ve güvenilir sonuç için hastadan alınan örneklerin uygun saklama koşullarında
muhafaza edilmesi son derece önemlidir. Bu nedenle hastalardan alınan örneklerin Gama
Laboratuvarı Kuryelerine teslim edilmesine kadar geçen süreçte örneklerin muhafazasından örneği
gönderen kurum sorumludur.
İlgili test altında aksi belirtilmedikçe örnekler, alınmasından Gama Laboratuvarı Kuryesine
teslim edilinceye kadar geçen sürede +2/+8°C’de buzdolabında saklanmalıdır.
10
5. NUMUNELERİN TAŞINMASI
5.1 NUMUNE ÇANTA HAZIRLAMA KURALLARI











Laboratuvarımıza ait taşıma çantalarımız numunelerinizin bize en uygun şekilde
ulaşması için tasarlanmıştır. Çantamızın dış yapısı içerisindeki sıcaklığı muhafaza
ederek, numuneleri dışarıdan gelen darbelere karşı koruyabilecek sert bir yapıya
sahiptir.
Çanta içerisinde bulunan farklı büyüklüklerdeki delikli süngere tüpler dik bir şekilde
yerleştirilerek çanta içindeki soğuk havanın sirkülasyonunu sağlayacak şekilde
dizilir.
Numunelerin transferi için numunelerin kapaklı olmasına, dikkatli yerleştirilmesine,
taşıma sırasında çantanın alt-üst edilmemesine vb. dikkat edilir.
Çanta içinde yer alan buz aküsü numunelerin uygun ısıda gelmesi için gereklidir.
Numune çantasında kullanılacak buz aküleri mutlaka bir gece öncesinden
dondurulur ve her tarnsferde buz aküleri değiştirilir.
Numunelerin taşıma sırasında hareketini engellemek amacıyla sünger kapak
numune yerleşiminden sonra kapatılır ve çantanın fermuarı çekilir.
-20 derecede dondurulmuş numuneler, gönderilmeden önce kuru buz içerisinde
gönderilmelidir.
Çantalarımız içerisinde düzenli sıcaklık takibi yapan dijital Data Loger cihazı
bulunmaktadır. Bu cihazın konfigürasyonu ile oynama yapılmamalı ve çanta
içerisindeki yeri mümkün olduğunca değiştirilmemelidir.
Numunelerin kurumlardan teslim alınmasından itibaren Gama Laboratuvarı
Numune Hazırlık Birimine teslim edilmesi arasında geçen süre 2 saati aşmayacak
şekilde planlanmıştır.
Laboratuvarımıza gönderilecek örnekler için, laboratuvarımız tarafından size
gönderilen (tüp, idrar, gaita kabı vb.) malzemeleri kullanınız. Özellikle kapağı iyi
kapatılmayan
numunelerin
transport
esnasında
dökülmesi
tetkiklerin
çalışılamamasına neden olmaktadır.
Numunenin alındığı kurum, numune adedi, numune türü, teslim eden kurum
yetkilisi, teslim alan kuryenin ilgili kuruma varış saati ve kurumdan ayrılış saati
Numune Teslim Alma Formu (FRM.05) ile kayıt altına alınır.
BOS, Eklem sıvısı, Bronko Alveoler Lavaj (BAL), Kemik iliği, Plevra sıvısı, Trakeal aspirat,
Biyolojik sıvılar, Üriner sistem taşları gibi tekrar alınması mümkün olmayan "Değerli Örnekler"
kuryeye elden teslim edilir. Örnekleri alan kurye, numune kabul birimine elden teslim eder.
5.2 ÇANTA DÜZENİ



Önce buz aküsü çantanın yan bölmelerine yerleştirilir.
Numuneler süngerdeki tüp deliklerine uygun şekilde dizilir.
Çantadaki numuneler ile ilgili "Tetkik istem Formu"(FRM.51) ve numuneler ile ilgili
diğer belgeler kilitli poşet içerisinde çanta içine konulur.
 Numune göndermek için size gerekli olan sarf malzemelerin bitmesi veya azalması
durumunda Müşteri Sarf Malzeme Talep Formu (FRM:22) doldurularak çanta
içerisine yerleştirildikten sonra çantanın ağzını kapatınız.
5.3 KARGO
Laboratuvarımıza numune gönderimi için tarafımızca hazırlanmış özel çantaların kullanılması
tavsiye edilmektedir. Numune gönderimi için küçük ve büyük çantalar bulunmakta ve çanta içi
sıcaklığı Data Loger cihazı ile takip edilmektedir. Numune gönderimi ile ilgili olarak ihtiyaç
duyacağınız malzemeler için laboratuvarımıza başvurabilirsiniz.
6.NUMUNE RED/KABUL DURUMU
Laboratuvarımıza gelen numuneler testi çalışmak için gerekli kriterleri karşılamadığında çalışmaya
alınmaz. Reddedilen bu numuneler reddetme gerekçesi belirtilerek ilgili kuruma bildirilir.
Numunenin laboratuvara kabulünde sık karşılaşılan durumlar aşağıda belirtilmiştir:
 Hemoliz, lipemi, pıhtı oluşumu gibi etkileyici faktörler,
 Yetersiz numune
 Numune türünün belirtilmemesi veya yanlış numune alınması,
 Özellik gerektiren testlerde hastanın numune alınması için belirlenen saate uymaması,
 Numunenin çözüldükten sonra tekrar dondurulması,
 Yanlış saklama koşulları,
11
 Numunenin etiketlenmemesi veya yanlış etiketlenmesi,
 Gelen numunelerin uygun olmayan numune kabı ve taşıma ortamında gelmesi,
 Numunelerin istem kağıdındaki bilgilerle uyuşmaması, istem kağıdının hiç olmaması veya
kurumdan kayıt açılmaması.
6.1 Şartlı Kabul (Reddedilen Numune İle Çalışma)
Laboratuvarımızda bazı durumlarda reddedilen numunelerin anlaşmalı kurumların sorumluları
tarafından çalışılması talep edilmektedir. Bu durumda laboratuvarımız tarafından gönderilen ‘’Şartlı
Kabul Bildirim Formu’’nu (FRM.93) ilgili kurum sorumlusunun onaylaması gerekmektedir. Kurum
sorumlusunun onayı sonrasında şartlı kabul yapılan numune çalışmaya alınmaktadır. Şartlı kabul
durumu sonuç raporunda bildirilir.
6.2 Acil Talep Edilen ve Tıbbi Aciliyeti Olan Testlerin Çalışılması
Kurumlar tarafından acil olarak talep edilen testlere laboratuvarımızın iş programını aksatmadığı
sürece öncelik verilmektedir. Acil taleplerin dışında teslim alınan numunelerin sonuç saatleri bu
kitapçıkta belirtilmiştir. Tıbbi aciliyeti olan testler en geç 2 saat sonra rapor edilmektedir.
6.3 Tekrara Alınan Numuneler ve İleri Analiz Teknikleri
Laboratuvarımızda çalışılan testler bazı durumlarda tekrar çalışmasına alınabilir. Sonucun klinik
uyumsuzluğu, hastanın daha önceki sonuçları ile uyumsuzluğu, yüksek değerlerde dilüsyon
gereksinimi ve cihazın testle ilgili verdiği uyarılar gibi durumlar test tekrarı gerektirmektedir. Bu
durumda test sonuçları kitapçığımızda belirtilen sürelerde sonuçlanamamaktadır. Test sonuçlarının
gecikmesi durumunda ilgili kuruma bilgi verilmektedir. Klinik veya analitik olarak gerekli görüldüğü
takdirde analiz sonucunun teyit edilmesi için ileri analiz önerilmektedir.
6.4 İlave Tetkik İstemleri
Laboratuvarımızda bazı durumlarda aynı örnek üzerinden ilave test istemi yapılmaktadır. Kurumlar
tarafından yeni test ekleme isteminin sözel olarak yapılması durumunda kurumlara Tetkik Talep
Formu (FRM.30) fakslanır. Kurumun yeni test ekleme, test iptali ve çalışılan numunenin geri
istenmesi gibi durumları Tetkik Talep Formunu doldurarak tarafımıza fakslaması gereklidir. Faks
çekemeyen kurumlar bu taleplerini mail üzerinden kendilerine gönderilen formlarla yapabilirler.
Yazılı onay gönderemeyen kurumlar için telefonda sözlü onay alınır. Bu görüşmeler kayıt altına
alınan hat üzerinden gerçekleştirilir
6.5. Çalışan Numunelerin Belirli Bir Süre İçin Muhafaza Edilmesi
Laboratuvarımızda çalışılmış ve sonucu çıkmış numunelerin bazı durumlarda (müşteri talebi,
doğrulama testi vb.) tekrar çalışılması gerekmektedir. Böyle durumlarda tekrar çalışılacak
numuneler, çalışılacak testin parametresine uygun ısı aralıklarında muhafaza edilir. Bu ısı aralıkları;
 Antikoagülanlı (Heparinli, K3 Edtalı, Sitratlı, Oksalatlı) Tam Kan : Buzdolabında 2-8 ºC de
en fazla 1 hafta süre ile muhafaza edilir.
 Antikoagülanlı Plazmalar (Heparinli, K3Edtalı, Sitratlı,Oksalatlı) : 2-8 ºC’ de 24 saat,
-20 ºC’de 15 gün süre ile muhafaza edilir.
 Serumlar
: 2-8 ºC ‘de 1 hafta süre ile muhafaza edilir.
Saklama süresi dolan numunelerin imhası için Atık Yönetim Prosedürüne göre işlem yapılır.
7. ANALİZ SONUCUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Güvenilir ve tıbbi açıdan değerlendirilebilir sonuç elde edebilmek için sadece doğru
transport ve doğru analiz yeterli değildir. Bu nedenle hasta ile ilgili klinik bilgilerin
laboratuvara bildirilmesi, klinisyene yardımcı olabilecek yorum ve değerlendirmel erin
yapılabilmesi için son derece önemlidir. Lütfen istem formlarındaki ilgili alanlara önemli
notları yazmayı ihmal etmeyiniz.
8. SORUMLULUK
Test sonuçları üzerinde laboratuvarımızın sorumluluğu, testin klinik laboratuvarcılık
standartları ve iyi laboratuvar uygulamaları sınırları içinde, tüm kontroller yapılarak
çalışılması ile sınırlıdır. Test sonuçları klinik bulgular ve diğer tüm yardımcı veriler dikkate
alınarak değerlendirilmelidir.
12
9.GİZLİLİK
Tüm hasta ve kurum bilgilerinin gizliliği tarafımızca titizlikle sağlanmaktadır.
10.YORUMLAMA
Laboratuvarımızda çalışılan testler için gerekli görülen durumlarda test sonuçları
laboratuvar uzmanlarımızca yapılan yorumları ile birlikte verilmektedir.
11.İNTERNAL KONTROL ÇALIŞMALARI
Laboratuvarımızda tüm testler için internal kontrol çalışmaları yapılmaktadır.
12.EKSTERNAL KONTROL ÇALIŞMALARI
Laboratuvarımız rutin test panelinde yer alan testler için yurtdışında yürütülen eksternal
kalite kontrol programlarına (BIORAD EQAS, QCMD) düzenli olarak katılmakta ve
verdiğimiz sonuçların güvenilirliği sürekli olarak takip edilmektedir.
13.TEST BİLGİ FORMLARI
Bazı testlerin çalışılması için hasta ile ilgili bazı ek bilgilere ihtiyaç duyulmaktadır. Birinci
ve İkinci Trimester Tarama Testleri ve bazı testler için bilgi formları hazırlanmıştır. Bu
formların doldurularak hasta kaydı ile birlikte laboratu varımıza gönderilmesi
gerekmektedir.
14. PANİK/KRİTİK DEĞERLER
Çalışılan testlerde klinik olarak acil anlamı olan sonuçlar elde edilmesi durumunda,
numuneyi gönderen sorumluya veya ulaşılabiliyorsa hasta doktoruna Laboratu var
Uzmanlarımız tarafından acil olarak bilgi verilir. Laboratuvarımızda kabul edilen
panik/kritik değerler tabloda belirtilmiştir.
PANİK/KRİTİK DEĞERLER
Hematoloji / Koagülasyon
Hematokrit
Hemoglobin
Lökosit sayısı
Trombosit
Alt Panik/Kritik Değer
< %20
Yenidoğan:< %33
<7g/dL
Yenidoğan: < 9.5 g/dL
< 1.5 bin/uL
< 30 bin / uL
Çocuk: < 20 bin /uL
PT
aPTT
Fibrinojen
D-Dimer
Faktör VIII Aktivitesi
Faktör IX Aktivitesi
< 100 mg/ dL
< %10
< %10
13
Üst Panik/Kritik Değer
> %60
Yenidoğan: > % 70
> 20 g/dL
Yenidoğan: > 22 g/dL
> 30 bin/uL
>1.000.000/uL
> 1.000.000/uL
> 30 sn INR: > 4
> 78 sn
>700 mg/dL
Afibrinojenemi varlığında
Fibrinojen < 80 mg/dL
> 500 ug/L
Biyokimya
Bilirubin, total
Kalsiyum
Kalsiyum, iyonize
Glukoz
Magnezyum
Fosfor
Potasyum
Sodyum
Klorür
Alt Panik/Kritik Değer
< 6 mg/dL
< 3.1 mg/dL
< 40 mg/dL
Yenidoğan : < 30 mg/dL
< 1.0 mg/dL
Çocuk : < 1.1 mg/dL
< 1 mg/dL
< 2.8 mEq/L
Yenidoğan : < 2.5 mEq/L
< 120 mEq/L
< 80 mEq/L
Kreatinin
CK
BUN
Ürik Asit
Laktat
Amilaz
Lipaz
Demir
Troponin T
Pseudokolinesteraz
Osmolalite
Bikarbonat
Kan Amonyak
Tiroid Paneli
TSH
FT4
<3500 U/L
<250 mOsm/kg
< 10 mEq/L
> 325 mOsm/kg
> 40 mEq/L
> 40 umol/L
Alt Panik/Kritik Değer
< 0.1 mlU/L Atrial fibrilasyon riski
Üst Panik/Kritik Değer
>57,9 pmol/L
> 1.000 mg/L
Medüller Tiroid Ca varlığını
gösterir
> 50 ng/mL
Tiroidektomi yapılan
kişilerde tümör rekürrensi
Kalsitonin
Tiroglobulin
Vitaminler
Vitamin B12
Folik asit
Vitamin A (Retinol)
Vitamin C
Üst Panik/Kritik Değer
Yenidoğan: > 15 mg/dL
> 13 mg/dL
> 6.3 mg/dL
> 450 mg/dL
Yenidoğan: > 300 mg/dL
> 5.0 mg/ dL
Çocuk : > 4.4 mg/dL
> 9 mg/dL
> 6.2 mEq/L
Yenidoğan: > 8.0 mEq/L
> 160 mEq/L
>115 mEq/L
> 7.5 mg/dL
Çocuk : > 3.8 mg/dL
Erkek: > 1950 U/L
Kadın: > 1700 U/L
> 100 mg/dL
Çocuk: > 55 mg/dL
> 12.5 mg/dL
> 30 mg/dL
Çocuk: > 35 mg/dL
> 200 U/L
> 700 U/L
> 308 ug/L
> 2 ng/mL
Alt Panik/Kritik Değer
< 100 pg/ml
< 1.5 ng/ml
<10 ug/dL ( < 0.35 umol /L)
< 0.2 mg/dL
Üst Panik/Kritik Değer
> 100-200 ug/dL
Alt Panik/Kritik Değer
Pozitif
Pozitif
Pozitif
Pozitif
Pozitif
Mikrobiyoloji
Kan Kültürü
BOS Kültürü
ARB
HIV
VDRL
14
Alt Panik/Kritik Değer
İlaçToksik Dozları
Digoksin
Fenitoin
Fenobarbital
Karbamazepin
Lityum
Teofilin
Vankomisin
Valproik Asit
Üst Panik/Kritik Değer
> 2 ng/mL
> 20 ng/mL
> 50 ug/mL
> 15 ug/mL
> 2 mmol/L
> 20 ug/mL
> 80 ug/mL
> 100 ug/mL
KISALTMALAR
AAS
: Atomic abpsorbtion spectrometry
CLIA
: Kemilüminesans immunoassay
ELFA
ECLIA
: Enzyme Linked Fluorescent Immunoassay
: Electro Kemilüminesans immunoassay
EIA
ELISA
: Enzyme immunoassay
: Enzyme-linked immunosorbent assay
FEIA
FPIA
GC-MS
HPLC
ICA
IFA
IHA
ICP-MS
: Fluorescent enzyme immunoassay
: Fluorescence polarization immunoassay
: Gaz kromatografi/Mass Spektrometri
: High-performance li uid chromatography
: Immünokromatografik assay
: immunofluorescent antibody assay
: Indirek Hemaglutinasyon
: Inductively Coupled Plasma-Mass Spectrometry
Ion Selective Electrode(ISE)
LC-MS/MS
MEIA
: Liquid chromatography-mass spectrometry
: Microparticle enzyme immunoassay
IRMA
: Immunoradiometric assay
KOAG
: Koagülasyon
PCR
PCR-SSP
: Polymerase chain reaction
: Polymerase chain reaction single spesifik primer
RT PCR
: Real Time Polymerase chain reaction
RID
: Radioimmunodiffusion
RIA
: Radioimmunoassay
WB
: Western Blot
KAYNAKLAR
1. Ravel R. Clinical Laboratory Medicine; s.687-688. 6th ed. Toronto. Mosby-Year
Book, 1995.
2. Wallach J. Interpretation of Diagnostic Tests; s. 29-31. 7th ed. Philadelphia.
Lippincott Williams & Wilkins, 2000.
3. Tietz, N.W., Therareutic Drugs. Clinical Guide to Laboratory Tests. U.S.A., 681757. 1990
4. Denis, E. L. Interpretive Handbook U.S.A. 515. 1996.
15