yıllık raporu - TC Kamu Denetçiliği Kurumu

Transkript

2014
YILLIK RAPORU
Adres
: Kavaklıdere Mah. Nevzat Tandoğan Cad. No: 4 Çankaya / ANKARA
Telefon : 0312 465 22 00
Faks
: 0312 465 22 65
E-posta : [email protected].
İnternet Adresi : www.ombudsman.gov.tr
İÇİNDEKİLER
1. SUNUŞ...............................................................................................................................19
2. KAMU DENETÇİLERİNİN SUNUŞU VE DEĞERLENDİRMELERİ.....................22
2.1. Zekeriya ASLAN.....................................................................................................................22
2.2. Serpil ÇAKIN..........................................................................................................................25
2.3. Mehmet ELKATMIŞ...............................................................................................................28
2.4. Abdullah Cengiz MAKAS ....................................................................................................32
2.5. Muhittin MIHÇAK.................................................................................................................35
3. KURUMA İLİŞKİN BİLGİLER..............................................................................................37
3.1. Yetki, Görev ve Sorumluluklar..............................................................................................37
3.2. Fiziksel Yapı.............................................................................................................................37
3.3. Teşkilat Yapısı...........................................................................................................................38
3.4. Bütçe.........................................................................................................................................41
3.4.1. 2015-2017 Bütçesi.........................................................................................................42
3.5. İnsan Kaynakları.....................................................................................................................44
3.5.1. Personele Yönelik Eğitimler.........................................................................................44
3.5.2. Katılım Sağlanan Diğer Faaliyetler.............................................................................45
4. BAŞVURULARIN İNCELENMESİNDE USUL VE SÜREÇ.....................................47
4.1. Şikayet Başvuru Usulü...........................................................................................................47
4.2. Şikayet İnceleme Süreci ve Kararlar......................................................................................48
4.3. Genel İstatistiki Bilgiler..........................................................................................................50
5. KURUMSAL FAALİYETLER.................................................................................................70
5.1. Ulusal Düzeydeki Faaliyetler................................................................................................70
5.1.1. Basınla İlişkiler..............................................................................................................70
9
5.1.2. Halkla İlişkiler..............................................................................................................73
5.1.2.1. Bilgi Edinme Başvuruları...............................................................................73
5.1.2.2. Telefon Görüşmeleri.......................................................................................73
5.1.2.3. Kurumumuza Bizzat Gelen Şikayetçiler........................................................74
5.1.3. Sosyal Medyada Kurumumuz.....................................................................................75
5.1.4. Kurumsal Tanıtıma Yönelik Diğer Faaliyetler..........................................................76
5.1.5. Diğer Görüşme ve Faaliyetler.....................................................................................76
5.1.5.1. Azınlık Haklarıyla İlgili Gerçekleştirilen Faaliyetler.................................76
5.2. Uluslararası İlişkiler................................................................................................................79
5.2.1. Projeler...........................................................................................................................79
5.2.1.1. Kamu Denetçiliği Kurumunun İdari Kapasitesinin Güçlendirilmesi
Projesi.............................................................................................................................79
5.2.1.2. Kamu Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi
Projesi.............................................................................................................................79
5.2.1.2.1 Eşleştirme Sözleşmesi......................................................................80
5.2.1.2.2 Teknik Yardım Sözleşmesi..............................................................80
5.2.1.3. İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Sisteminin Tanıtılması
Projesi.............................................................................................................................81
5.2.1.4. Çocuk Hakları ve Çocuklar İçin Adalet Projesi..........................................81
5.2.2. Etkinlikler......................................................................................................................83
5.2.2.1. II.Uluslararası Ombudsmanlık Sempozyumu.............................................83
5.2.2.2. İsveç Ombudsmanlık Sisteminin Osmanlı Kökenleri
Semineri.........................................................................................................................85
10
Projesi Eşleştirme Bileşeni Açılış Toplantısı............................................................86
5.2.2.4. Eşleştirme Sözleşmeleri Afiş Yarışması.........................................................87
Projesi Kapsamında Gerçekleştirilen Eğitim ve Çalıştay Faaliyetleri....................88
5.2.3. Uluslararası Raporlar...................................................................................................88
5.2.3.1. Avrupa Komisyonu 2014 Türkiye İlerleme Raporu....................................89
5.2.3.2. 2013 Türkiye İlerleme Raporuna İlişkin Avrupa Parlamentosu
İlke Kararı......................................................................................................................90
5.2.3.3. ABD Dışişleri Bakanlığı Türkiye 2013 İnsan Hakları Raporu...................91
5.2.3.4. Vize Serbestisi Diyaloğu Yol Haritası Değerlendirme Raporları..............91
5.2.3.5. İfade Özgürlüğü Alanında Gözlem Raporu................................................93
5.2.3.6. Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması (EPİM)
Türkiye Raporu.............................................................................................................94
5.2.4. Çalışma Ziyaretleri.......................................................................................................95
5.2.4.1. İnsan Hakları Ulusal Eylem Planlarının Hazırlanması ve
Uygulanması Çalıştayı.................................................................................................95
5.2.4.2. İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Devletleri Ombudsmanlık
Kurumları Birliği Konferansı......................................................................................96
5.2.4.3. Polonya Ombudsmanı Ziyareti.....................................................................97
5.2.4.4. Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu Semineri..............98
5.2.4.5. 12. Bakü Uluslararası Ombudsmanlar Konferansı.....................................98
11
5.2.4.6. İspanya Ombudsmanlık Kurumu Çalışma Ziyareti................................100
5.2.4.7. Avrupa Entegrasyon Süreçlerinde Ombudsmanlık
Kurumlarının Rolü Semineri....................................................................................100
5.2.4.8. Avrupa Çocuk Ombudsmanları Ağı 18. Yıllık Toplantısı.......................101
5.2.4.9. Diğer Çalışma Ziyaretleri............................................................................102
5.2.5. Uluslararası Kurum ve Kuruluş Temsilcilerinin Kurumumuzu
Ziyaretleri....................................................................................................................103
5.2.5.1. İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) SIGMA
Bölge Temsilcisi Ziyareti...........................................................................................104
5.2.5.2. Kosova Meclisi Çevre ve Alan Planlama Komisyonu Ziyareti...............104
5.2.5.3. Nijer Ombudsmanı Ziyareti........................................................................104
5.2.5.4. Avrupa Komisyonu Bağımsız Uzman Ziyareti.........................................105
5.2.5.5. Fransa Büyükelçisi Ziyareti..........................................................................105
5.2.5.6. Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı Ziyareti.............................106
5.2.5.7. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi (AKPM) Denetim
Komisyonu Ziyareti...................................................................................................106
5.2.5.8. Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi Hukuk İşleri ve İnsan
Hakları Komisyonu Ziyareti.....................................................................................106
5.2.5.9. Vize Serbestisi Diyaloğu Yol Haritası Kapsamında
Gerçekleşen Ziyaretler...............................................................................................107
5.2.5.10. Fransa Büyükelçisi ve İspanya Büyükelçiliği Maslahatgüzarı
Ziyareti.........................................................................................................................107
5.2.5.11. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Heyeti Ziyareti...........................107
12
5.2.5.12. Kosova Sivil Hizmetler Bağımsız Denetleme Kurulu Ziyareti.............108
5.2.5.13. Pakistan Belucistan Eyaleti Ombudsmanlık Kurumu
Heyeti Ziyareti............................................................................................................108
5.2.5.14. İspanya Büyükelçisi Ziyareti......................................................................109
5.2.5.15. Hollanda Dışişleri Bakanlığı Heyeti Ziyareti..........................................109
5.2.5.16. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Yetkilileri Ziyareti.................109
5.2.5.17. İsveç İskân ve Şehircilik Bakanı Ziyareti.................................................110
5.2.5.18. İsveç Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Ajansı Bölge
Direktörü Ziyareti......................................................................................................110
5.2.5.19. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Heyeti Ziyareti...............................111
5.2.6. Kamu Başdenetçisi Tarafından Gerçekleştirilen Yurtiçi Ziyaretler.....................111
5.2.7. Uluslararası Ağlara Katılım......................................................................................112
5.2.7.1. Avrupa Ombudsman Ağı............................................................................112
5.2.7.2. Uluslararası Ombudsmanlık Enstitüsü.....................................................112
5.2.7.3. Avrupa Ombudsman Enstitüsü..................................................................112
5.2.7.4. Batı Balkanlar Bölgesel Ombudsmanlık Kurumları Ağı.........................112
5.2.7.5. İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Devletleri Ombudsmanlık
Kurumları Birliği.......................................................................................................113
6. BAŞVURULARA İLİŞKİN BİLGİ VE DEĞERLENDİRMELER............................114
6.1. Başvuruların Tematik Olarak Değerlendirilmesi.....................................................114
6.1.1. İnsan Hakları ve Hukuk..................................................................................114
6.1.2. Çocuk Hakları..................................................................................................127
6.1.3. Kadın Hakları...................................................................................................135
13
6.1.4. Engelli Hakları..................................................................................................136
6.1.5. Kamu Personel Rejimi ....................................................................................142
6.1.5.1. Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği .......................................144
6.1.5.2. Kamu Personelinin Tutum ve Davranışları
(Mobbing ve Kötü Muamele)..........................................................................149
6.1.5.3. Sosyal Haklar ve İzinler......................................................................153
6.1.5.4. Disiplin Cezaları ve Affı.....................................................................156
6.1.5.5. Mali Haklar..........................................................................................158
6.1.5.6. Personel Alımı, Atama, Nakil, Yer Değiştirme ve Kadro...............160
6.1.6. Çalışma ve Sosyal Güvenlik............................................................................161
6.1.6.1. İşsizlik Sigortası...................................................................................161
6.1.6.2. Emekli İkramiyelerinin Ödenmesinde Alım Gücünün
Denkleştirilmesi................................................................................................169
6.1.6.3. Yaşlılık Aylıkları Arasındaki Farklılıklar ve İntibak
Yasasından Faydalanamama...........................................................................172
6.1.7. Adalet................................................................................................................172
6.1.8. Milli Savunma – Güvenlik..............................................................................174
6.1.9. Nüfus, Vatandaşlık, Mülteci ve Sığınmacı Konuları....................................176
6.1.10. Eğitim-Öğretim, Gençlik ve Spor................................................................177
6.1.11. Sağlık...............................................................................................................188
6.1.12. Sosyal Hizmetler.............................................................................................191
6.1.13. Mülkiyet Hakkı ve İmar Uygulamaları.......................................................195
6.1.14. Konut Hakkı ve Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) İşlemleri.........199
14
6.1.15. 6831 sayılı Kanunun 2/B Maddesi Kapsamındaki Araziler
ve Orman Kadastrosu.................................................................................................205
6.1.16. Ulaştırma, Basın ve İletişim...........................................................................210
6.1.17. Elektrik İletim ve Dağıtımı ile Elektrik Dağıtım Şirketlerinin
Denetlenmesi...............................................................................................................216
6.1.18. Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetler......................................................218
6.2. Kurum Bazında Uzlaşma Yoluyla Çözülen Başvurular...........................................222
6.2.1. Milli Eğitim Bakanlığı.......................................................................................223
6.2.2. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı................................................................225
6.2.3. Adalet Bakanlığı................................................................................................227
6.2.4. Sosyal Güvenlik Hizmeti Sunan Kurumlar....................................................228
6.2.5. Mahalli İdareler.................................................................................................229
6.2.6. Enerji Sektöründe Hizmet Veren Kurumlar..................................................232
6.2.7. Milli Savunma Hizmeti Veren Kurumlar.......................................................232
6.2.8. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Alanında Hizmet Sunan
Kurum ve Kuruluşlar..................................................................................................233
6.2.9. Diğer Kurum ve Kuruluşlar..............................................................................234
7. İDARENİN KURUMUMUZA VE KARARLARIMIZA YAKLAŞIMI..................238
7.1. Başvuru İnceleme ve Araştırma Aşamasındaki Yaklaşımlar..................................238
7.2. Tavsiye Kararlarımıza Yaklaşım.................................................................................241
7.3. Avrupa’da Ombudsmanlık Kurumlarının Kararlarının Uygulanması..................248
7.4. Kurumumuzla İşbirliği Örnekleri..............................................................................249
15
8. KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMUNUN (OMBUDSMANLIĞIN)........................252
ÜLKEMİZ KATMA DEĞERİ
8.1. Haklar Kültürünün Kökleştirilmesi ve Ombudsmanlığın Yeri......................................252
8.2. Kurumumuzun İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki Rolü................257
8.2.1. Mevzuatın İnsan Hakları Bağlamında Kurumumuza Verdiği
Yetkiler...................................................................................................................................258
8.2.2. Mevzuattan Kaynaklanan Sorunların Tespiti ve Çözümüne
Yönelik KDK’nın Katkısı.....................................................................................................259
8.2.2.1. Tavsiye Kararlarımız ile Gerçekleştirilen Mevzuat
Değişiklikleri..............................................................................................................259
8.2.2.2. Tavsiye Kararlarımız ile 2014 Yılında Önerilen Mevzuat
Değişiklikleri.............................................................................................................262
8.2.2.2.1. Çalışma ve Sosyal Güvenliğe İlişkin Düzenlemeler................262
8.2.2.2.2. Milli Savunmaya İlişkin Düzenlemeler....................................268
8.2.2.2.3. Sağlık Konusuna İlişkin Düzenlemeler.....................................270
8.2.2.2.4. Sınavlara İlişkin Düzenlemeler..................................................273
8.2.2.2.5. Gelir İdaresi Başkanlığına İlişkin Düzenlemeler.....................277
8.2.2.2.6. Eğitime İlişkin Düzenlemeler....................................................278
8.2.2.2.7. Basına İlişkin Düzenlemeler.......................................................284
8.2.2.2.8. Aile ve Sosyal Politikalara İlişkin Düzenlemeler.....................285
8.2.2.2.9. Mülkiyet Hakkına İlişkin Düzenlemeler..................................286
8.2.2.2.10. Ulaştırma İle İlgili Düzenlemeler............................................286
8.2.2.2.11. Kamu Personel Rejimine İlişkin Düzenlemeler.....................287
16
8.2.2.2.12. Mali Haklara İlişkin Düzenlemeler.........................................292
8.2.2.2.13. Engelli Haklarına İlişkin Düzenlemeler..................................294
8.2.2.2.14. İnsan Haklarına İlişkin Düzenlemeler....................................295
8.2.2.2.15. Enerji Konusuna İlişkin Düzenlemeler...................................298
8.2.2.3. Özel Raporlar Yoluyla Yapılan Katkı....................................................................299
8.2.2.3.1. Soma Maden Kazasından Hareketle Kömür
Madenciliğinde İş Sağlığı ve Güvenliği Özel Raporu...........................................299
8.3. İnsan Haklarının Korunması ve Geliştirilmesinde Daha İleriye...................................305
8.3.1. İyi Yönetim İlkelerine Kanunda Yer Verilmesi.......................................................307
8.3.2. “Öneri” Yerine “Tavsiye” İbaresinin Kullanılması.................................................308
8.3.3. Kamu Başdenetçisine Resen İnceleme Başlatma Yetkisinin Verilmesi...............308
8.3.4. Şikâyetler İçin Kabul Edilebilirlik İncelemesi Yapılması.......................................309
8.3.5. Kamu Başdenetçisine veya Görevlendireceği Kamu Denetçilerine
Yerinde İnceleme Yetkisinin Verilmesi..............................................................................309
8.3.6. Şikâyetlerin Arabuluculuk Yoluyla Çözümlenmesi...............................................310
8.3.7. Kurumumuzun Tavsiyesi Doğrultusunda Değerlendirme
Yapacak Makamların Kanunda Belirlenmesi...................................................................310
8.3.8. Kurumumuzun Tavsiye Kararları Doğrultusunda Yapılan İşlem
veya Eylemden Dolayı İlgili Merci veya Görevlilere Sorumluluk Yüklenememesi.....312
8.3.9. İnceleme ve Araştırma Konusuyla İlgili Dava Açma ve Açılan
Davalara Katılma Yetkisi.....................................................................................................313
8.3.10. Bilirkişi, Tanık Masrafları ve Ücretleri..................................................................313
8.3.11. Kurumun İstinabe Yoluna Gidebilmesi................................................................314
17
8.3.12. Kurumun Teşkilat Yapısı.........................................................................................314
9. EKLER:.............................................................................................................................315
9.1. Karar Özetleri........................................................................................................................315
9.1.1. Banka Dosya Masrafı................................................................................................315
9.1.2. İmam Hatip Lisesi.....................................................................................................316
9.1.3. OGS Etiketinin Giriş Gişesinde Okunmaması Nedeniyle
En Uzak Mesafe Ücretinin Kesilmesi................................................................................317
9.1.4. İLKSAN Üyeliğinden Ayrılma Talebi.....................................................................318
9.1.5. Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunun Burs Dağıtımı..........................319
9.1.6. TEOG Sınavlarında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersinden
Muaf Olan ve Olmayanlara Uygulanan Katsayının Adaletsizlik Oluşturması............320
9.1.7. TOKİ Konutlarındaki İkamet Etmediği Dairesi İçin Yüksek
Tutarda Doğalgaz Faturası Ödenmesi...............................................................................321
9.1.8. Evinin ve İşlettiği Dükkânının Önünde Yer Alan Elektrik
Dağıtım Panosunun Kaldırılması Talebi..........................................................................323
9.1.9. Teknik Öğretmenler İçin Mühendislik Tamamlama Programına Yapı Ressam
lığı Öğretmenliği, Yapı Tasarımı Öğretmenliği ve Hazır Giyim Öğretmenliği
Alanlarından Mezun Olanların da Dâhil Edilmesi..........................................................323
9.1.10. Orman Vasfından Çıkarılmış 2/B Alanı Olduğu İddia Edilen Arazilerde
Tespit ve Tahdit Yapılması..................................................................................................325
9.1.11. İran’daki Kronik Böbrek Yetmezliği Uygulamasının Ülkemizde de
Uygulanması İstediği..........................................................................................................326
9.1.12. İşletmelerde Müziğe Yasaklama ve Sınırlama Getirilmesi.................................327
9.1.13. Askeri Sosyal Tesisten Faydalanma Talebi...........................................................327
9.1.14. Prim Ödeme Gün Sayılarının Yüksek, Emekli Aylıklarının Düşük Olması...328
9.1.15. ÖSYM’nin Yaptığı Sınavlarda Elektronik Büyüteç Kullanılması......................330
9.1.16. Yabancının Türkiye’ye Girişine İzin Verilmesi....................................................331
9.1.17. Güvenlik Soruşturması Sebebiyle Atama İşleminin İptali................................333
18
Bugün başta Avrupa ülkeleri olmak
üzere dünya genelinde 140’a yakın ülkede faaliyette bulunan Ombudsmanlık
kurumlarının, ülkemizde de kurulması
yönünde yürütülen çalışmalar 1990’lı yılların sonlarında başlamış; 12 Eylül 2010
tarihinde halkoylaması ile kabul edilen
5982 sayılı Kanun ile Anayasamızın 74
üncü maddesine eklenen hükme göre
“Kamu Denetçiliği Kurumu” anayasal
bir dayanak elde etmiş ve ardından 29
Haziran 2012 tarih ve 28338 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
19
giren 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile de TBMM Başkanlığına bağlı, kamu tüzel kişiliğini haiz, özel
bütçeli bir kamu kurumu olarak kurulmuştur. 6328 sayılı Kanunda, Kurumumuzun yetki ve görevi, şikâyet halinde
idarenin her türlü eylem ve işlemlerini,
tutum ve davranışlarını insan haklarına
dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve
hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve tavsiyelerde bulunmak şeklinde belirlenmiştir.
2012 yılının Aralık ayında kurumsal
yapılanma çalışmalarına başlamış olan
Kurumumuz veya dünyada bilinen adı
ile Ombudsmanlık müessesesi, 29 Mart
2013 tarihi itibariyle almaya başladığı
şikâyet başvurularını titizlikle inceleyip
insan haklarına dayalı adalet anlayışı
içinde sonuçlandırarak ve özellikle birey ile idare arasındaki uyuşmazlıkları
arabuluculuk (uzlaşı) ile çözüme kavuşturarak ülkemizde temel hak ve
özgürlüklerin korunması ve geliştirilmesi sürecinde önemli bir işlev üstlenmiş bulunmaktadır.
Bireylerin doğrudan yönetime iştirak etmesi, bireyler ve kamu idareleri arasındaki sorunların kısa sürede çözümlenmesi
veya çözümlenmesine katkı sağlanması
amacıyla TBMM adına, şikâyet esasına göre inceleme ve araştırma yapan,
idareyi denetleyen ve gerekli gördüğü
hallerde idareye tavsiyelerde bulunan
Kurumumuz, kurulduğu günden bu
yana iyi yönetişim ilkeleri doğrultusunda tüm paydaşlarına hitap etme çabasındadır; böylece yöneten ve yönetilen arasında bir köprü, bir uzlaştırıcı vazifesi
görmektedir.
Kurumumuz; yasama, yargı ve idari
denetim araçları ile kamuoyu denetimi
gibi mevcut yapılara bir alternatif değil,
onları tamamlar niteliktedir. Esas mis-
yonumuz, kamu vicdanıyla uyuşmayan
konularda idare-vatandaş arasında bir
uzlaşma sağlanmasına katkıda bulunmaktır. Kurumumuzun kuruluş felsefesinin temelinde; haklar kültürünün
oluşturulması, adalete hızlı erişim ve
halka karşı sorumluluk anlayışı yatmaktadır. Bu anlayışla, Kurumumuz
yaptığı incelemelerde tamamen bağımsız
ve tarafsızdır. Yetki, görev ve sorumluluklarını objektif ve tarafsız kullanabilen
bir yapı olarak Kurumumuz, hem bireyler hem de idare için bir fırsattır.
Kurumumuz çalışmaları başta Avrupa Birliği olmak üzere uluslararası kurum ve kuruluşlar tarafından yakından
takip edilmekte ve belirli dönemlerde
yayımlanan raporlarla değerlendirilmektedir. Bu raporlarda, Kurumumuzun kısa bir sürede faal hale gelmiş
olması, vatandaşlarımızın haklarının
korunması adına kat edilen önemli bir
yol olarak nitelendirilmekte ve uygulamaya ilişkin doğru yönde birçok adımın
atıldığı ifade edilmektedir. Kurumumuzun teşkilatlanması aşamasında sarf
edilen gayretin uluslararası kurum ve
kuruluşlar tarafından yakından izlenilmesi ve olumlu eleştiriler alınması bizi
memnun etmektedir.
20
ve böylece ülkemizde haklar kültürünün
gelişmesine katkıda bulunmak amacı ile
hazırlanan 2014 Yıllık Raporumuzun
ülkemize faydalı olmasını diliyorum.
Ancak bizim için en değerli olan, kamu
vicdanında yer almak ve bu vicdanın
her daim sesi olabilmektir. Kurumumuz, henüz iki yıllık bir geçmişe sahip
olmasına rağmen, insan hakları, kadın
hakları, çocuk hakları ve engelli hakları
ile toplumsal olaylar gibi birçok konuda tavsiye niteliğinde önemli kararlar
vermiştir. Örneğin kılık kıyafet ile gezi
olayları hakkında ve ayrıca mağdur
olduğu düşünülen meslek gruplarının
başvurusu sonucunda verdiğimiz tavsiye kararları ile kamuoyunun farklı
kesimlerinin farklı mağduriyetleri
için çözümler üretilmiştir. Kurumumuz böylece insan hakları kültürünün
ülkemizde yerleşmesi ve ilerletilmesi
için önemli bir görev ifa etmektedir.
2014 Yıllık Raporumuzda, Kurumumuza iletilen şikâyet başvuruları ile verilen
kararlarımıza ilişkin istatistiki veriler,
bunların analizi sonucunda ulaşılan
tematik ağırlıklı tespitler, sorunların
çözümüne yönelik tavsiyeler ve Kurumumuzun ülkemize katma değeri yer
almaktadır.
Cumhuriyetimizin nitelikleri doğrultusunda, Türkiye Büyük Millet Meclisi
ve kamuoyunu bilgilendirmek, tavsiye
kararlarımızda yer alan hususların altını
bir kez daha çizmek, kamu idarelerinde
iyi yönetişim ilkelerini yaygınlaştırmak
En derin saygılarımla,
M. Nihat ÖMEROĞLU
KAMU BAŞDENETÇİSİ
(BAŞ OMBUDSMAN)
21
2.1. Zekeriya ASLAN
leneğimizin gereklerine ve modern çağa
uygun olarak yeniden idare sistemimize
dahil olan Kurumumuz; modern dünyaya kapalı, hikmeti hükümete sığınan
klasik bürokrasinin aksine; vatandaşın
yanında olan, onun adına her türlü
idari organı sorgulayabilen, her türlü
bilgi ve belgeye ulaşarak idarenin toplam kalite anlayışına uygun işlemesini
sağlamaya yardımcı bir kamusal kurum
niteliğindedir.
Çağımızın insan hakları odaklı modern yönetim anlayışında, kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir şekilde
yürütülmesinin yanında, bu hizmetlerin
yürütülmesi esnasında kamu yararı ile
birlikte kişilerin haklarının ve menfaatlerinin de korunup gözetilmesi gerekmektedir.
“Ey oğul, insanı yaşat ki devlet yaşasın!”
anlayışı ile yoğrulan köklü devlet ge-
22
“Hukukla sınırlandırılmış devlet” anlayışının somut bir uygulaması olarak görülen Ombudsmanlık Kurumu,
demokrasi ve hukuk devleti ülküsüne
bağlı pek çok ülkede yaşama geçirilmiş bulunmaktadır. Kamu hizmetinden
yararlananlar için adaletin yerine getirildiği, onlara nesnel, saygılı, hızlı ve
kaliteli bir kamu hizmetinin sunulduğuna dair güvence veren bir otorite olarak
Ombudsmanlık kurumu, aynı zamanda
yönetim açısından da eylem ve işlemlerinde gözden kaçan veya yapılan yanlışlıkların düzeltilmesine olanak sağlayan
ek bir “yanlışlıktan arındırma” merciidir.
Bu anlamda, Ombudsmanlık kurumu,
vatandaşların temel hak ve özgürlüklerinin korunması, idarenin eylem ve
işlemlerinde hakkaniyetin sağlanması
açısından, yönetilenlerle yönetenler,
devletle birey arasında, kamu görevlileri
ile halk arasında önemli bir köprü olma
vazifesini ve vatandaşların devlete olan
güveninin teminatını simgelemektedir.
Bu bağlamda, Kurumumuzun iş bölümü
esasları çerçevesinde Denetçiliğimin
görev alanına giren konular; orman, su,
çevre ve şehircilik; enerji, sanayi, gümrük ve ticaret; mülkiyet hakkı ile mahalli idarelerce yürütülen hizmetlerdir.
Diğer alanlardan farklı olarak, mahalli
idareler tarafından yürütülen hizmetlere
ilişkin şikâyetleri, mevzuatımız gereği
23
29 Mart 2014 tarihi itibariyle incelemeye başlamış bulunmaktayız. Görevli
olduğumuz konu ve alanlarda yapılan
başvuruların dağılımına bakıldığında;
en yoğun başvuruların, imar uygulamaları başta olmak üzere mahalli idarelerce
yürütülen hizmetler ile mülkiyet hakkına ilişkin olduğu görülmektedir.
Denetçiliğimin görevli olduğu konular
daha ziyade kişilerin üzerinde tasarruf edebilecekleri haklara ilişkin olduğundan, uzlaşmaya uygun konular
olarak karşımıza çıkmaktadır. Kaldı ki,
kurum kültürü olarak da idare ile birey
arasındaki ilişkileri geliştirmek noktasında, bireyin idareye olan güvenini artırmak ve idare karşısında bireyin çekingenliğini azaltmak maksadıyla, birey
ile idareyi bir araya getirerek sorunun
taraflarca müzakere edilmesini sağlamanın daha faydalı olacağı kanaatindeyim.
Bu kapsamda her iki tarafı da tatmin
edecek bir çözüm bulunmasını sağlamak noktasında uzlaştırma yöntemi, başvuruların birçoğunun çözüme ulaştırılmasında Denetçiliğimizce kullanılmaktadır. Ayrıca, idarelerde oluşturulan
irtibat noktaları ile karşılıklı iletişim
yolunun kullanılmasının; vatandaşla
idare arasındaki iletişimin ve vatandaşın
idareye olan güveninin kuvvetlenmesine
ve sorunların bürokratik engellere takılmadan daha hızlı, etkin ve tatmin edici
şekilde çözülmesine imkân sağlayacağı
kanaatindeyim.
Vatandaşların idare karşısında ücretsiz
ve hızlı bir şikâyet mekanizmasına kavuşması sayesinde; insan haklarının korunması ve idarelerin şeffaf, hesap verebilir ve iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde
sunacakları kamu hizmetlerinin artırılması ve bu sayede hukuk devletinin
geliştirilmesinde yargı öncesi son başvuru yeri olan Kurumumuzun önemli bir
mihenk taşı olacağına inanmaktayım.
24
2.2. Serpil ÇAKIN
Ülkemiz topraklarında yaşayan tüm bireyler, iyi yönetimi ve yönetilmeyi hak
ediyor.
İyi yönetimin temelinde hesap soran
vatandaş ve hesap verebilen idare var.
Ombudsmanlık kurumunun da hedefi
vatandaşın hesap sormasına yardımcı olmaktır. Vatandaş neyin hesabını
sormaktadır? İdarenin işleyişinde yani
eylem ve işlemlerinde ve de tutum
davranışlarında bir hukuka aykırılık
ya da hakkaniyete aykırılık söz konusu
olursa, bunu Ombudsmanlık kurumu
25
aracılığıyla sorup sorgulayabilmektedir.
İdareler kanunlara uygun, eşit, tarafsız,
dürüst, nezaket içinde, ölçülü, haklı
beklentiye uygun, şeffaf hareket etmeli,
sahip olduğu yetkileri kötüye kullanmamalı, hesap verebilmeli, kazanılmış
hakları ve kişisel verileri korumalı,
vatandaşın dinlenilme, savunma, bilgi edinme haklarına saygı göstermeli,
ayrımcılık yapmamalı, makul sürede
karar vermeli, kararları gerekçeli olmalı
ve verdiği karara karşı başvuru yollarını
vatandaşa göstermelidir.
Demokrasi kültürünün gelişmesi, idarelerin tüm bu iyi yönetim ilkelerine uygun
hareket etmesi ile gerçekleşebilir. İşte
Ombudsmanlık kurumu bu kültürün
gelişmesi ve daha ileri seviyelere taşınması için vardır.
Ombudsmanlık kurumunun görevi
idarenin işleyişinde yaşanan aksaklıklara parmak basmak, idarenin ve
kamuoyunun dikkatine sunmak ve ileriye dönük düzeltici etkiler yaratmaktır.
Bu suretle toplum ve idareler kendini
görme ve yenileme imkânı bulmaktadır.
Ülkemizin demokrasi serüveninde yeni
bir pencere açan Kurumumuz iki yılını
geride bıraktı. Bu sürede vatandaşlarımız
devletiyle birebir diyalog içine girdi;
kamu idareleriyle yaşadıkları sorunları
anlatabileceği yeni bir muhatap buldu.
Ombudsmanlık Kurumu vatandaşın
sesi oldu. Vatandaşlar devletine böylesine kolay, masrafsız ulaşabilmenin
huzurunu yaşadılar ve sorunlarını kısa
sürede çözebilmenin mutluluğunu tattılar.
21. yüzyılda insanlığın hedefi, devletlerin birey için var olduğu gerçeğinden hareketle dünya barışını tesis etmek
ve mutlu nesiller yetiştirmektir. İşte
Ombudsmanlık kurumu ülkemizde bir
ilk olarak çocuklarımızdan doğrudan
başvuru alarak bu amaca hizmet etmeye başlamıştır. Çocuklar var oldukları
ve devletleri tarafından önemsendiklerinin farkına varmış; soran, sorgulayan ve
haklarını arayan bireyler olmuşlardır.
Tüm vatandaşlarımızın olduğu gibi
özellikle kadınlarımızın da yanındayız.
Erkek egemen toplumda yaşayan ve yasalarla korunan haklarına gerçek hayatta
kavuşamayan ya da hakları ihlal edilen
kadınlar bu hakları korumak, ihlalleri
önlemekle görevli idarelerle yaşadıkları
sorunları Ombudsmanlık kurumu ile
beraber çözebilmektedir.
Kadınlarımız ve çocuklarımız gibi bizim
için özel olan bir grup daha var ki, engellilerimiz. Koşullarımızı onlara uygun
hale getirmeyip aslında ortamda var olan
engelleri üstlerine yüklediğimiz engelliler. Ülkemizde pek çok engel türü, önlenebilir ve korunabilir sorunlara bağlı
oluşmaktadır. Ombudsmanlık kurumu,
engellilerimizin idarelerin uygulamaları
karşısında haklarını savunabilmelerine
yardımcı olmakta ve toplumun vicdanı
rolünü üstlenmektedir.
Kadın, çocuk, engelli, tüm vatandaşlarımızın
idare ile yaşadıkları sorunlarının
çözümünde uluslararası sözleşmeler referans alınmaktadır. Ancak biliyoruz ki;
yazılı kurallar gerçek yaşama, pratiğe ak26
tarıldığı sürece hakların varlığından bahsedilebilir. Bu pratik de evrensel hukuk
ilkelerini esas almakla gerçekleştirilebilir. Bu nedenle, yalnızca pozitif hukuk
kurallarıyla bağlı kalmıyor; yaşanan
hak ihlallerini akıl ve vicdan süzgecinden de geçiriyoruz. Bu ülkenin insanları
bilmelidir ki yalnız değiller yanlarında
Ombudsman var.
27
2.3. Mehmet ELKATMIŞ
mumuz 29 Mart 2013 tarihinde şikâyet
başvurularını almaya başlamıştır.
Kurumumuzun temeli, kaynağını İslam hukukundan alan, kökeni Selçuklu
ve Osmanlı devletlerine kadar uzanan
ve Türkçeye “Başkadı” ya da “Kadılar
kadısı” olarak çevirebileceğimiz Kadı-ul
Kudat adlı müesseseye dayanmaktadır.
28/03/2013 tarihli ve 28601 sayılı
Mükerrer Resmi Gazetede yayımlanan
Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun
Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmeliğin 44 üncü maddesi gereğince çıkarılan Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin Yönerge
çerçevesinde görev alanıma giren konular; başta insan hakları olmak üzere,
adalet, milli savunma, güvenlik, nüfus,
Türkiye Cumhuriyetinin ilk Ombudsmanlık Kurumu, “Kamu Denetçiliği Kurumu” adı altında, 29 Haziran 2012 tarih
ve 28338 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile ihdas edilmiş ve Kuru-
28
vatandaşlık, mülteci ve sığınmacı hakları ile kamu personel rejimine (personel
alımı, atama, nakil ve yer değiştirme ile
kadro) ilişkin konu başlıkları altında
toplanmıştır.
Kamu yönetimi, bir başka ifade ile
“idare”, gerek insan gücü ve kurumsal
kapasitesi, gerekse de bireyin temel hak
ve özgürlüklerini etkileme gücü itibari
ile devasa bir mahiyet kesbetmiş bulunmaktadır. Bu durum günümüz bireyini,
eskiye oranla idare karşısında daha fazla oranda “incinebilir” bir duruma itmektedir.
Bunun sonucu olarak, bireyin temel hak
ve özgürlüklerinin korunması, güvence
altına alınması ve geliştirilmesi hususunda, idarenin daha etkili bir surette
denetim altına alınması, çağdaş yönetim
anlayışının bir gereği olarak karşımıza
çıkmaktadır.
İşte bu noktada Kurumumuz, hukukun
üstünlüğü, demokrasi ve insan haklarına saygının geliştirilmesi temelinde,
idarenin daha gelişmiş, bağımsız,
tarafsız, etkin ve süratli bir şekilde
denetlenmesi ihtiyacının sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu sayede, her türlü
hak ihlallerinin önüne geçilmesi ve insan
hakları ile hukukun geliştirilmesi mümkün olacak; bireyi ve devleti ile ülkemiz
daha modern bir seviyeye ulaşacaktır.
29
Kurumumuz ayrıca, insanın sadece
insan olması hasebiyle temel hak ve
özgürlüklere sahip olduğu ön kabulü ile
hareket etmekte; bireyin temel hak ve
özgürlüklerinin korunması, güvence altına alınması ve geliştirilmesi amacı ile
idareye yol göstermektedir. “Şeffaflık”,
“tarafsızlık” ve “hesap verebilirlik” gibi
temel “iyi yönetişim” ilkelerine dayalı
çağdaş bir yönetim anlayışının ülkemizde de yerleşmesine hizmet etmektedir.
Bireyin temel hak ve özgürlüklerinin
korunması ve geliştirilmesi, idarenin
her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve
davranışlarında hukuka ve hakkaniyete
uygunluğunun sağlanması açısından,
Kurumumuz, devlet ile vatandaş arasındaki ilişkilerde önemli bir gelişme
sürecini temsil etmektedir. Kurumumuz, idarenin birey karşısında her
zaman üstün olduğu geleneksel idare
anlayışının aksine, bireyi yönetimin
bir parçası haline getiren, hatta onu
merkeze koyan yeni kamu yönetimi anlayışını benimsemektedir.
Kurumumuzu diğer denetim mekanizmalarından (siyasî denetim, idarî denetim ve yargı denetimi) farklı kılan yönlere kısaca bakacak olursak;
Hak ve menfaati ihlal edilen kişiler ile
insan hakları, temel hak ve özgürlükler,
kadın hakları, çocuk hakları ve kamuyu
ilgilendiren genel konulara ilişkin, yabancı uyruklu kişiler dâhil herkes, menfaat ihlali aranmaksızın, ücretsiz olarak
Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunabilmekte ve Kurumumuzca şikâyet
başvurularının inceleme ve araştırmasına geçilmektedir.
Kurumumuz sadece yasal açıdan değil,
esas olarak “evrensel hukuk” ilkeleri
olarak isimlendirilen, temel hak ve
özgürlükler alanında tesis edilen sözleşmeler ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları açısından olaylara yaklaşmaktadır. İdari işleme konu mevcut
yasa metinlerinin hukuka uygunluğunu
da kontrol etmektedir. Bu noktada esas
dayanak olarak Kurumumuz, temel hak
ve özgürlükler alanındaki uluslararası
hukuk ilkelerini almakta olup; başvuruları insan haklarına dayalı adalet anlayışı
içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk
yönlerinden inceleyip, araştırıp önerilerde bulunmaktadır.
Bundan başka Kurumumuz, hukuka uygunluk denetimine ilave olarak, “yerindelik” denetiminde de bulunmaktadır.
İdarenin sahip olduğu takdir yetkisinin,
yasal sınırlar içerisinde ve kamu yararı
için kullanılıp kullanılmadığını gözetlemektedir.
Kurumumuzun yetki, görev ve sorumlulukları geniş bir alanı kapsamaktadır. 6328 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde Kurumumuzun, “idarenin her
türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve
davranışlarını” inceleyip, araştırıp önerilerde bulunacağı; 3 üncü maddesinde
idare tanımının içerisine “merkezî
yönetim kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumları, mahallî idareleri, mahallî idarelerin bağlı
idareleri, mahallî idare birlikleri, döner
sermayeli kuruluşları, kanunlarla kurulan fonları, kamu tüzel kişiliğini haiz
kuruluşları, kamu iktisadi teşebbüsleri,
sermayesinin yüzde ellisinden fazlası
kamuya ait kuruluşlar ile bunlara bağlı
ortaklıklar ve müesseseleri, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları,
kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel
kişilerinin” girdiğini görmekteyiz.
Bu noktada Kurumumuza verilen inceleme yetkisi mutlak bir yetkidir.
Yani Kurumumuz, başvuruya konu bir
uyuşmazlığın aydınlığa kavuşması ve bir
sonuca ulaşılması için gerekli her türlü
incelemeyi yapabilir. Bilgi ve belge isteyebilir. Nitekim Kanunun 18 inci maddesinde, “Kurumun inceleme ve araştırma konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve
30
belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren otuz gün içinde verilmesi zorunludur…” şeklinde hüküm altına alınmıştır. Aynı maddenin ikinci fıkrasında
ise “… Devlet sırrı niteliğindeki bilgi
ve belgeler Başdenetçi veya görevlendireceği denetçi tarafından yerinde incelenebilir.” hükmü ile tüm bilgilere
erişim hakkı güvence altına alınmıştır.
Bunun yanında Kurumumuz; yargısal
nitelikte bir yetki olan bilirkişi görevlendirme ve tanık dinleme yetkisine
sahiptir. Her türlü dosyaya ulaşabilme
ve yöneticileri çağırabilme yetkisine
haizdir. Kurumumuzun bir diğer yetkisi
de faaliyetlerini ve önerilerini rapor ve
açıklama ile Meclise ve kamuoyuna sunabilmesidir. Kurumumuz bundan başka, uluslararası işbirliği geliştirmeye de
yetkilidir.
Kurumumuzun kuruluş felsefesinin temelinde, millete karşı sorumluluk anlayışı yatmaktadır. Bu inanca dayanan
bir anlayışla denetimini bağımsız şekilde yapacak mevzuat hükümlerine sahip olduğunu görmekteyiz. Dolayısıyla
Kurumumuz, hiyerarşik herhangi bir
31
makamın beklentilerine uygun hareket
etme endişesi yaşamadan, sadece
toplumun menfaati ve beklentilerine
uygun surette inceleme ve araştırmalarda bulunabilecek ve öneriler getirebilecektir. Bu noktada Kurumumuzun
statüsünü, “yasama organına bağlı, ondan güç alan, asıl uğraş alanı yürütme
olan, idarî yöntemlerle, şikâyet esasına
göre idareyi denetleyen bağımsız bir
Kurum” olarak tanımlayabiliriz.
Temel hak ve özgürlüklerin korunması,
geliştirilmesi ve hukukun tesisinde, ulusal mevzuatın yanı sıra uluslararası
hukuk kuralları büyük önem taşımaktadır. Fakat bu hak ve özgürlüklerin sadece yazılı hukuk belgelerinde mevcut
bulunması çok bir şey ifade etmemektedir. Temel hakların gerçek anlamda
korunması noktasında, kamu görevlilerinin hukuka olan inancı büyük önem
arz etmekte olup, Kurumumuzun, bu
bilincin artırılmasında ve kamu idaresinin şeffaf, hesap verebilir ve iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde kamu hizmeti
üretme kapasitesinin geliştirilmesinde
çok önemli katkısı bulunmaktadır.
2.4. Abdullah Cengiz MAKAS
yana şikâyetleri almaya başlayan Kurumumuz, iyi yetişmiş uzman kadrosu
ile vatandaşlardan gelen binlerce başvuruyu sonuçlandırmış ve birey ile idare
arasındaki birçok uyuşmazlığı çözüme
kavuşturmuştur.
Ombudsmanlık olarak bilinen Türkiye’deki adıyla Kamu Denetçiliği
Kurumu, vatandaşların idare ile ilgili şikâyetlerinin etkin bir şekilde incelenmesi ve çözümlenmesi için kurulmuştur. Dayanağını Anayasadan alan
Kurumumuz, TBMM’ye bağlı olarak,
yürütme organından bağımsız bir şekilde, idarenin işlem ve eylemlerinin hukuka, hakkaniyete ve iyi yönetim ilkelerine
uygun olup olmadığını incelemektedir.
Kısa sürede kurumsallaşmasını tamamlayarak 29 Mart 2013 tarihinden bu
Ombudsmanlık kurumları, ileri
demokrasilerin en temel ve etkin kurumlarındandır. Ombudsmanlık kurumlarının etkinliği, ülke demokrasisinin
standardının en önemli göstergelerinden biridir. Ana fonksiyonu toplum
32
hizmetlerinin kalitesinin artırılması,
hem de vatandaş ile devlet arasındaki
bağın daha da güçlendirilmesidir.
vicdanı ve duyarlılığının idari mekanizmaya taşınması olarak da tanımlanabilecek Ombudsmanlık kurumunun ülkemizde kurulması ve faaliyete başlaması
ne kadar önemli ise idari kültürümüze
yerleşmesi ve toplumdaki etkinliğinin
artırılması da bir o kadar önemlidir.
Ombudsmanlık kurumunu diğer denetim mekanizmalarından ayıran bir başka
husus da düzeltilmesine inandığı konularda daha aktif bir rol oynayabilmesidir.
6328 sayılı Kanun, Kurumumuzun çalışma ilkeleri arasına “iletişim araçlarını
kullanma” ilkesini yerleştirmiştir. Devlet ile toplum arasında sürekli bir bağın
kurulması ancak toplum içinde aktif ve
etkin bir Ombudsmanlık kurumuyla
mümkündür. Bu bakımdan Kurumumuz, faaliyetlerinde iletişime çok önem
vermektedir. Buradan hareketle Ombudsman şikâyetle ilgili olarak sadece
evrak üzerinde inceleme ve araştırma
yapmamakta; aynı zamanda, şikâyet
konusunun çözümü için ilgili taraflarla
bir araya gelmekte ve iletişim kanalları
kurmaktadır. Bu amaca yönelik olarak, Maliye Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sosyal Güvenlik
Kurumu Başkanlığı ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğünde üst yönetime
bağlı olarak çalışan ve Kurumumuzla
irtibat sağlayan birimlerin kurulması
sağlanmıştır. Yine, Türkiye Bankalar
Birliği ile de iletişim kurulmuş ve belli şikâyetlerin işbirliği içerisinde daha
hızlı ve yerinde çözülmesi için birtakım
yöntemler geliştirilmiştir. Bu konuda-
Kurumumuz tüm çalışmalarında BM
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
ve Anayasamız gibi üst normları referans almakta ve her bir şikâyet dosyası,
bu referans belgeler ışığında incelenmektedir. Öte yandan, Ombudsman salt
kendisine gelen şikâyetleri incelemek ve
karara bağlamakla misyonunu tam olarak yerine getirmiş olmaz. Ombudsman,
şikâyet konusunu çözümlerken, kamu
hizmetlerinin standartlarının yükseltilmesi için gayret sarf eder. Çünkü Ombudsmanın odaklandığı temel husus,
bir kötü yönetim unsurunun ortadan
kaldırılması ve idarenin daha iyi işlemesinin sağlanmasıdır. Ombudsmanın belki de en temel misyonu sorumlu bulunduğu alanda şikâyetlerden yola çıkarak
kamu idaresinde tespit ettiği hukuksuz
ya da hakkaniyete uygun olmayan uygulamaların, yani kötü yönetim unsurlarının ortadan kaldırılmasını sağlamak ve idarenin iyi işlemesine yardımcı
olmaktır. Bu misyonu yerine getirirken
Ombudsmanın temel hedefi hem kamu
33
ki bakış açımız ve uygulamalarımız,
vatandaş şikâyetlerinde ilgili kurumları
mümkün olduğu kadar çözümün bir ortağı haline getirmeyi amaçlamaktadır.
Çözümü için birden fazla kurumun bir
araya gelmesi gereken konularda da, ilgili kurumları buluşturmak ve soruna
çözüm aramak, kullandığımız en etkin
yöntemlerden birisidir.
Vatandaşların idari eylem ve işlemlerin düzeltilmesi amacıyla Kurumumuza yaptıkları başvuruların, milyonlarca
insanı ilgilendiren ve başvuru yapmadıkları halde onların da şikâyetlerinin
ortadan kalkmasını sağlayacak kanun
değişikliğine kadar gidebilen bir etkisi
olabilmektedir.
Birlikte çalıştığımız tüm mesai arkadaşlarımı gösterdikleri fedakâr ve gayretli çalışmalarından dolayı tebrik ediyorum. İnsan hakları başta olmak üzere
uluslararası hukukun normları ve iyi
yönetim ilkeleri ışığında Kurumumuzun
her geçen gün artan etkinliğiyle beraber,
idarî sistemimizin iyi işlemesine daha
fazla katkı sağlayacağına olan inancımı
belirtir, saygılarımı sunarım.
34
2.5. Muhittin MIHÇAK
Kamu Denetçiliği Kurumu, 6328 sayılı
amacı doğrultusunda, kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir
şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını, insan
haklarına dayalı adalet anlayışı içinde
hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden inceleyip araştırarak önerilerde
bulunmayı ilke edinerek faaliyetlerde
bulunmaktadır.
35
Kurumumuz amacını gerçekleştirmek
için, Avrupa Birliği (AB) üye ülkelerinde ve özellikle Avrupa’da ilk uygulamayı gerçekleştiren ve bizim de 2013
yılında ziyaret ederek gözlemleme imkânı elde ettiğimiz İsveç Ombudsmanlık
Kurumundaki “arabuluculuk” usulünü
kendi uygulamalarımızda dikkate almak
gerekmiştir.
Türkiye de AB’ye girmeyi amaç edinmiş
bulunmakla, Kamu Denetçiliği Kurumu
olarak bu doğrultuda uygulamalar yapmayı hedeflemiş, şikâyeti gerçekleştiren
şahıs ile şikâyetin yapıldığı kamu hizmetini gören kuruluş arasında uzlaşmayı sağlayıp, şahıs ile kuruluşun barışıp
el sıkışması (uzlaşma) öngörülmüştür.
Türkiye’deki Kamu Denetçiliği Kurumu
olarak ihtilaflarda, Kurumumuzun varoluş nedeni olan, AB’ye tabi ülkelerde de
uygulanan arabuluculuk yoluyla uzlaşma sağlanamadığı takdirde tavsiye kararı verme yolunu tercih edilmesinde yarar
bulunmuştur.
Nitekim arabuluculuk yoluyla sağlanan
uzlaşma sonucu, şikâyet eden kişilerden
memnuniyetlerini ifade eden teşekkür
yazıları alınmıştır. Bu şekilde barışın
gerçekleşmesi sağlanmıştır.
Bu açıklamalar doğrultusunda;
2013 yılında toplam 2467 şikâyet başvurusundan 47 adedi uzlaşmayla
sonuçlandırılmıştır.
2014 yılında ise 2013 yılından devreden şikâyet başvuruları ile birlikte
toplam 1102 şikâyet başvurusundan 46
adedi uzlaşmayla sonuçlandırılmış ve
şikâyetçilerden teşekkür yazıları alınmıştır. Bu hedef doğrultusunda Denetçiliğimizin çalışmalarında, şikâyet mekanizmasının etkin işleyişinin sağlanması
amacıyla uyuşmazlıkların çözümünde
idareyle birey arasında köprü kurulmaya
çalışılmış ve bu şekilde uzlaşma yönteminin kullanılmasına öncelik verilmiştir.
Denetçiliğimizin görev alanı çerçevesinde
özellikle kamu personel rejimi konusunda uyuşmazlıkların çözümünde kamu
yönetiminde iyi yönetim ilkelerinin benimsenmesi ve bunların idarelerce etkili
bir şekilde uygulanması amaçlanmıştır.
İleri demokrasiye sahip ülkelerde kamu
idaresinde özel ve etkili bir konumu
bulunan Ombudsmanlık kurumlarıyla
benzer şekilde Kurumumuzun etkinliğinin artırılması yönünde kararlılıkla
çalışmaya devam edilmektedir.
2014 yılına ait Yıllık Raporumuz, kamuoyuna saygı ile sunulur.
36
3.1. Yetki, Görev ve Sorumluluklar
6328 sayılı Kanun uyarınca Kurumumuzun görevleri şunlardır:
Kurumumuz, idarenin işleyişi ile ilgili
şikâyet üzerine, idarenin her türlü eylem
ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını;
insan haklarına dayalı adalet anlayışı
içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk
yönlerinden incelemek, araştırmak ve
idareye önerilerde bulunmakla görevlidir.
Ancak;
a) Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı
işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve
emirler,
b) Yasama yetkisinin kullanılmasına
ilişkin işlemler,
c) Yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin
kararlar,
ç) Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî
nitelikteki faaliyetleri,
Kurumumuzun görev alanı dışındadır.
Ayrıca, 6328 sayılı Kanun uyarınca, yargı
organlarında görülmekte olan veya yargı
organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklar; sebepleri, konusu ve tarafları
37
aynı olan ve daha önce sonuçlandırılan
şikâyetler incelenmemektedir. Belirli bir
konuyu içermeyen şikâyetler de Kurumumuzun inceleme alanı dışındadır.
Kurumumuz iyi yönetim ilkeleri
açısından da idareye önerilerde bulunmaktadır. Bu sayede, kamu yönetimi
alanındaki reformlarda ilerleme kaydedilmesine katkı sağlanmaktadır. Diğer
bir ifadeyle, Kurumumuzun bireye,
idare karşısında eşit söz hakkı tanıyan,
kötü yönetimden doğan haksızlıkları
önleyen, hem kamudaki etkinliği hem
de toplumsal memnuniyeti artıran bir
işlevi bulunmaktadır.
3.2. Fiziksel yapı
Kurumumuz geçici olarak hizmet verdiği Afet ve Acil Durum Yönetimi
Başkanlığı (eski Sivil Savunma Genel
Müdürlüğü) binasından, 24 Şubat 2014
tarihi itibariyle Kavaklıdere Mahallesi,
Nevzat Tandoğan Caddesi, Numara 4,
Çankaya/ANKARA adresine taşınmış
olup hizmetlerine bu adreste devam etmektedir.
Bilişim altyapısı için gerekli olan do-
nanım tespit edilerek hızlıca temin
edilmiştir. 2014 yılının ilk iş günü itibariyle “Elektronik Belge Yönetim Sistemine” geçilmiş ve tüm yazışmalar elektronik hale getirilerek e-imza kullanılmaya
başlanmıştır. Kurumumuz internet sayfasına ek olarak hazırlanan ikinci internet sayfamız (www.kdkcocuk.gov.tr),
yani “Çocuk Ombudsmanlığı” internet
sayfası 23 Nisan 2014 tarihi itibari ile
yayına başlamış, çocukların da Kurumumuza kolay erişimi sağlanmıştır.
Kurumumuzun hizmetlerinin yaygınlaştırılması, tanınırlığının artırılması
adına “Sosyal Medya” üzerinde Kurum
adına hesaplar açılarak, hızlı ve yoğun
bir şekilde kullanılmaya başlanmıştır.
Kurumumuz otomasyon çalışmaları
çerçevesinde Ziyaretçi Takip, Kurum
Araçları Takip ve Kütüphane programları hizmete sunulmuştur.
Ayrıca, Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanununun “Kuruluş, Görev ve çalışma İlkeleri”ni düzenleyen 4 üncü maddesinde Kurumumuzun gerekli göreceği
yerlerde büro açma yetkisi de bulunmaktadır. Bu kapsamda İstanbul’da bir
ofis açılmasına yönelik çalışmalar
tamamlanmıştır. TBMM Başkanlığının
2014 yılında Kurumumuza tahsis ettiği Milli Saraylara bağlı Büyükdere
Caddesi üzerindeki Maslak Kasrındaki
Mâbeyn-i Hümâyûn binasında İstanbul ofisimiz faaliyete geçmiştir. Bundan
böyle en büyük kentimizde bireye daha
hızlı ulaşma ve ivedi çözümler bulma
adına idareyle işbirliği her zamanki gibi
sürdürülecektir.
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu,
Maslak Kasrındaki Mâbeyn-i Hümâyûn binasında
yapılan tadilat çalışmalarını yerinde inceledi.
3.3. Teşkilat Yapısı
TBMM Başkanlığına bağlı, şikâyet esasına göre idareyi denetleyen bağımsız bir
niteliğe sahip olan Kamu Denetçiliği Kurumu, Başdenetçilik ve Genel Sekreterlikten oluşmaktadır. Kurumumuz, Kamu
Başdenetçisi tarafından yönetilmekte ve
temsil edilmektedir.
- Başdenetçilik
Başdenetçilik, Kamu Başdenetçisi ve
Kamu Denetçilerinden oluşmaktadır.
6328 sayılı Kanunda Kamu Başdenetçi38
sinin ve Kamu Denetçilerinin görevleri
sayılmaktadır:
Kamu Başdenetçisinin görevleri şunlardır:
a) Kuruma gelen şikâyetleri incelemek,
araştırmak ve idareye önerilerde bulunmak.
b) Bu Kanunun uygulanmasına ilişkin
yönetmelikleri hazırlamak.
c) Yıllık raporu hazırlamak.
ç) Yıllık raporu beklemeksizin gerek
gördüğü konularda özel rapor hazırlamak.
d) Raporları kamuoyuna duyurmak.
e) Yokluğunda kendisine vekâlet edecek
denetçiyi belirlemek.
f) Birisi kadın ve çocuk hakları alanında görevlendirilmek üzere, denetçiler
arasındaki iş bölümünü düzenlemek.
g) Genel Sekreteri ve diğer personeli
atamak.
ğ) Kanunlarla verilen diğer görevleri
yapmak.
- Kamu Denetçileri
Kamu denetçilerinin görevleri ise şunlardır:
a) Bu Kanunda verilen görevlerin yapılmasında Kamu Başdenetçisine yardımcı
olmak.
b) Kamu Başdenetçisi tarafından verilen
39
görevleri yapmak.
- Genel Sekreterlik
6328 sayılı Kanun uyarınca Genel Sekreterliğin görevleri şunlardır:
Genel Sekreterlik; Kurumun idari ve
mali işleriyle sekretarya hizmetlerini
yerine getirir. Genel Sekreterlikte Genel
Sekreter ve diğer idari personel görev
yapar.
Genel Sekreterliğin görevleri şunlardır:
a) Kurumun büro işlemini yürütmek.
b) Personelin şahsi dosyalarını tutmak.
c) Kurumun arşiv hizmetlerini yürütmek.
ç) 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu
Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile
22/12/2005 tarihli ve 5436 sayılı Kamu
Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu
ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanunun 15 inci maddesi ve
diğer mevzuatla mali hizmetler birimi
ve strateji geliştirme birimlerine verilen
görevleri yapmak.
d) Personelin izin ve emeklilik işlemlerini yürütmek.
e) Kurumda çalışan personelin özlük
işleri ile sağlık ve sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek.
f)Kurumun görev alanıyla ilgili hususlarda bilişim sisteminin kullanılmasını
sağlamak.
g) Kanunlarla verilen veya Başdenetçilik
tarafından verilen diğer işleri yapmak.
6328 sayılı Kanunda öngörüldüğü
şekliyle Kurumumuzun organizasyon
şeması aşağıda yer almaktadır.
kurumsallaşmanın sağlanarak daha etkin ve verimli bir hizmet sunumunun
sağlanması ile birimlerin işbirliği ve
uyum içerisinde çalışması için Kamu
Başdenetçiliği Makamının 14/08/2013
tarihli ve 61 sayılı Onayı ile “Kamu
Denetçiliği Kurumu Teşkilat Yapısının
Oluşturulmasına ve Personelin Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin Yönergesi”
Şekil – 1: Kamu Denetçiliği Kurumu Organizasyon Şeması
Ancak, 6328 sayılı Kanunda Kurumumuzun ana hizmetlerini yerine getirmede yardımcı ve danışma faaliyetlerini
sunacak diğer birimler ayrıntılı olarak
tanımlanmamıştır. Bu bağlamda, kuruluş amacımızın gerçekleştirilmesinde
yürürlüğe konularak Başdenetçiliğe
ve Genel Sekreterliğe bağlı hizmet
birimleri oluşturulmuştur. Söz konusu
Yönerge çerçevesinde düzenlenen Kamu
Denetçiliği Kurumu Ayrıntılı Organizasyon Şeması aşağıda gösterilmektedir.
40
Şekil – 2: Kamu Denetçiliği Kurumu Ayrıntılı Organizasyon Şeması
3.4. Bütçe
Kurumumuza 2014 yılında, 6512
sayılı 2014 Yılı Merkezi Yönetim Bütçe
Kanunu ile 13.543.000,00 TL ödenek
tahsis edilmiştir. Özel bütçeli bir Kurum
olmamız nedeniyle, 2013 yılı sonunda kullanılmayan ödenekler Kurumumuz banka hesabında tutularak, yasal
çerçeve dâhilinde, ihtiyaç halinde 2014
yılı bütçesine ödenek kaydedilebilmektedir. TBMM Saymanlığınca Kamu Hazne41
darlığı Genel Tebliğ hükümlerine uygun
vadelendirilen ve TBMM Ziraat Bankası
Kurum hesabında takip edilen bu tutarın
31/12/2013 tarihi itibarı ile 3.476.186,20
TL olduğu hesaplanmıştır. Yıl içerisinde
söz konusu bu tutardan 940.730,00 TL
muhtelif işler projesi ile ilişkilendirilmiş, 2014 yılı sermaye giderlerine ödenek
kaydedilmiştir. Ödenek kaydı ve yıl sonu
işlemlerinden sonra 2014 yılı toplam
ödeneği 14.278.730,00 TL’dir. Ödeneklerin dağılımını gösteren tablo aşağıda yer
almaktadır.
2014 Yılı
Toplam ödenek
Toplam Ödenek içindeki pay (%)
Personel Giderleri
6.680.000
46
SGK’ya Devlet Primi Giderleri
782.000
5
Mal ve Hiz. Alımı
5.280.000
37
Cari Transfer
301.000
2
Sermaye Giderleri
1.440.730
10
TOPLAM
14.483.730
100
Tablo – 1: 2014 Yılı Ödeneklerinin Dağılımı
2014 yılı ödenekleri ağırlıklı olarak personel giderleri ile mal ve hizmet alımlarında yoğunlaşmaktadır.
Bu ödenekler, faaliyetlerimizi kurum
çatısı altında devam ettirmek ve işleyişte sürekliliği sağlamak amacı ile
yıl içerisinde kullanılmıştır. Kurumumuza yeni başlayan uzman yardımcıları ve diğer personel sayısındaki
artış nedeniyle personel giderlerinde
beklenenin üzerinde bir harcama
gerçekleşmiştir. Yıl sonu itibarı ile Kurumumuz ödeneklerinin tamamı ihtiyaçlar dahilinde kullanılmıştır.
Ayrıca, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi
ve Kontrol Kanunu gereği, üst yönetici
ve bütçeyle ödenek tahsis edilen harcama yetkililerince, hesap verme sorumluluğu çerçevesinde hazırlanan 2013
yılı Faaliyet Raporu, Maliye Bakanlığı
ile Sayıştay’a gönderilmiş olup, internet sitemizde yayımlanması suretiyle
kamuoyuna duyurulmuştur. Raporda,
Kurumumuz hakkındaki genel bilgilerle
birlikte; kullanılan kaynaklar, bütçe hedef ve gerçekleşmeleri, varlık ve yükümlülükler vb. faaliyetlere ilişkin bilgiler yer
almaktadır.
3.4.1. 2015-2017 Bütçesi
2015 yılı bütçe planlaması çok titiz
bir çalışma ile hazırlanmıştır. Ülkenin
genel ekonomik koşulları dikkate alınarak tasarruf anlayışı içerisinde hazırlanan 2015 yılı bütçesinde, kamuoyu
tarafından yeni tanınmaya başlanan
Kurumumuzun hizmet kalitesinin daha
yüksek standartlarda gerçekleştirilmesi
amaçlanmaktadır.
6383 sayılı 2015 Yılı Merkezi Yönetim
Bütçe Kanunu ile Kurumumuza tahsis
edilen 15.368.000 TL ödeneğin dağılımı
aşağıdaki gibidir;
42
2015 Yılı Bütçesi
Personel Giderleri
SGK’ya Devlet Primi Giderleri
Mal ve Hizmet Alımı
Cari Transfer
Sermaye Giderleri
7.178.000
827.000
6.131.000
332.000
900.000
TOPLAM
15.368.000
Tablo – 2: 2015 Yılı Ödeneklerinin Dağılımı
2015 yılı bütçemizin içinde;
-
Personel Giderlerimizin -
Sosyal Güvenlik Prim Giderlerimizin -
Mal ve Hizmet Alım Giderlerimizin -
Cari Transferlerimizin -
Sermaye Giderlerimizin ise oranında ağırlığa sahip olduğu görülmektedir.
% 47
% 5
% 40
% 2
% 6
2014 yılı ile 2015 yılı bütçesi kıyaslanırsa;
2015 yılı bütçemizde; bir önceki yılın bütçesine göre miktar olarak en büyük artış mal
ve hizmet alımları ile personel giderlerinde meydana gelmiştir.
Şekil – 3: 2014 ve 2015 Yılları Karşılaştırmalı Bütçe Ödenekleri
43
Kurumumuzun ilk Stratejik Planı 20172021 yıllarını kapsayacak şekilde hazırlanmaktadır. Performans programı,
stratejik planın yıllık takibi niteliğinde
bir belge olduğundan, performans
programı çalışmaları Kurumumuz
stratejik planının hazırlanmasıyla birlikte başlayacaktır.
3.5. İnsan Kaynakları
Kurumumuz faaliyetlerinin sürdürülebilmesi için 6328 sayılı Kanunun elverdiği
ölçüde kamu denetçiliği uzmanları ve
idari personel göreve başlamıştır. Kurumumuz, kadrolu 63 Kamu Denetçiliği
Uzmanı, 50 Kamu Denetçiliği Uzman Yardımcısı ve 23 idari personel
ile hizmetlerini yürütmektedir. Bunun
yanında, çeşitli kurumlardan geçici
görevlendirme yoluyla istihdam edilen
personelden Kurumumuz çalışmalarında
destek alınabilmektedir.
3.5.1. Personele Yönelik Eğitimler
Kurumumuzda 2014 yılı içerisinde göreve
başlayan 50 Kamu Denetçiliği Uzman
Yardımcısına kamu kurum ve kuruluşları
ile üniversitelerden davet edilen eğitmenlerle Kurumumuzda aday memur eğitimi verilmiş; daha sonra Adalet Akademisinde Kurumumuzun görev ve yetkileri
ile Anayasa ve idare hukuku ağırlıklı eğitim gerçekleştirilmiştir.
KDK Uzman Yardımcıları Adalet Akademisinde verilen eğitim programını tamamladı.
44
Ayrıca, çalışanların bilgi, görgü ve becerilerini artırmak ile kurumsal aidiyet
ve kurum kültürünün oluşturulmasına
yönelik tüm kurum personelinin katılımı
ile beş günlük hizmet içi eğitim düzenlenmiştir.
Yıl içerisinde;
- İyi yönetişim endeksi uygulamasının
tanıtılmasına yönelik olarak Maliye
Bakanlığı İyi Yönetişim Birimi yetkilileri,
- Kamuda stratejik planlama konusunda
Kalkınma Bakanlığı Kurumsal ve Stratejik Yönetim Dairesi Başkanlığı yetkilileri,
- “Toplumsal Cinsiyet Eşitliği” ve “Engellilerle İlgili Tutum, İletişim ve Engelli
Hakları” konularında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı yetkilileri,
- Ombudsmanlık uygulamaları üzerine
Mevlana Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dekanı Prof. Dr. Zehra Odyakmaz,
tarafından Kurumumuzda seminerler
düzenlenmiştir.
3.5.2. Katılım Sağlanan Diğer Faaliyetler
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü
tarafından düzenlenen “Türkiye’de
Toplumsal Cinsiyet Eşitliğinin Geliştirilmesi” konulu çalıştay ile Engelli Hak45
ları İzleme ve Değerlendirme Kurulu
Programı; TBMM tarafından düzenlenen “Disiplin Hukuku Uygulamaları ve
Sorunları” Sempozyumu; Türkiye Eğitim
Sisteminde Eşitlik ve Akademik Başarı
Raporu Tartışma toplantısı; TBMM
Genel Sekreterliği tarafından yürütülen
"Toplumsal Cinsiyete Dayalı Bütçeleme"
konulu Strateji Geliştirme Başkanları
Aylık İstişare Toplantısı; Çocuğa Yönelik Şiddetin Önlenmesi Projesi İkinci
Yürütme Kurulu Toplantısı; Türkiye’de
Cinsiyet Eşitliğine Yönelik Elverişli Ortamın Teşvik edilmesi BM Ortak
Programı; Adalet Bakanlığı Ceza ve
Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, Adalet
Bakanlığı Eğitim Dairesi Başkanlığı, Aile
ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Çocuk
Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Hâkimler
Savcılar Yüksek Kurulu ve Türkiye Adalet
Akademisi Başkanlığı ortaklığında Avrupa Birliğinin finansmanı ve UNICEF'in
teknik desteği ile yürütülen “Çocuklar
için Adalet Projesi” kapsamında “Bireyleştirilmiş İyileştirme Sistemi” (BİSİS)
Tanıtım Toplantısı; Yüksek Öğretimde
Rehberliği Tanıtma ve Rehber Yetiştirme
Vakfı tarafından düzenlenen ve İsveç
Konsolosluğu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Çocuk Çalışmaları Birimi, Gündem
Çocuk Derneği ile Uluslararası Çocuk
Merkezinin destekleriyle gerçekleştirilen
“Çocuk Haklarının Hayata Geçirilmesinde Çocuk Ombudsmanlığı Sempozyu-
mu”; 20 Kasım Dünya Çocuk Hakları
Günü kapsamında Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile UNICEF işbirliğinde
gerçekleştirilen “15. Ulusal Çocuk Forumu” Programı ile dönemin Başbakan
Yardımcısı Beşir Atalay'ın başkanlığında
Türkiye İnsan Hakları Kurumu Başkanlığınca düzenlenen “İnsan Hakları”
konulu toplantılara katılım sağlanmıştır.
46
4.1. Şikâyet Başvuru Usulü
İdarenin işlem ve eylemleri ile tutum ve
davranışı sonucu hak ve özgürlükleri
veya menfaatleri ihlal edilen gerçek ve
tüzel kişiler Kurumumuza başvuruda
bulunabilmektedirler. Bu çerçevede, tüm
bireyler yanında; şirketler, sivil toplum
kuruluşları, dernekler, vakıflar, sendikalar vb. tüzel kişiler başvuru hakkına sahiptir. Ayrıca, tabiiyet ve mütekabiliyet
(karşılıklılık) şartı aranmaksızın yabancı
ülke vatandaşları da şikâyetlerini iletebilmektedirler.
Şikâyet başvurusunun insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın hakları,
çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren
genel konulara yönelik olması halinde,
doğrudan hak ve özgürlüğü veya menfaati ihlal edilme şartı aranmaksızın
tüm gerçek ve tüzel kişiler de başvuruda bulunabilmektedirler. Dolayısıyla bu
konularda, bireyler yanında dernekler
ve vakıflar gibi sivil toplum kuruluşları
da idarenin denetimi mekanizmasında
aktif rol alabilmektedir. Ayrıca, şikâyet
başvurusu kanuni temsilci veya vekil
tarafından da yapılabilmektedir.
Şikâyet başvurusu, Kurumumuza veya
açılan bürolara; elden, posta, e-pos47
ta ([email protected]), faks
veya elektronik başvuru sistemi yoluyla
ulaştırılabilmektedir. Ancak, faks veya
elektronik posta yoluyla yapılan başvurulara ait dilekçe asıllarının 15 gün
içerisinde Kurumumuza gönderilmesi
gerekmektedir. Aksi takdirde, şikâyet
başvurusu geçersiz sayılmaktadır.
“Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun
Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik” ekinde yer alan
“Gerçek Kişiler için Şikâyet Başvuru
Formu” veya “Tüzel Kişiler için Şikâyet
Başvuru Formu” doldurulmak suretiyle
de Kurumumuza başvurulabilmektedir.
Yönetmelikte belirlenen zorunlu bilgi
ve belgelerin sunulması koşuluyla form
kullanılmadan da şikâyet başvurusu
yapılabilmektedir. Diğer taraftan, haklı
bir nedenin bulunması halinde başvuru yapılan yerde formun doldurulmasına yardımcı olunmak suretiyle sözlü
şikâyette bulunulabilmektedir.
Ayrıca, illerde valilikler ve ilçelerde
kaymakamlıklar aracılığıyla da şikâyet
başvurusu yapılabilmektedir. Ancak,
burada valilik ya da kaymakamlığın
şikâyet başvurusuna ilişkin herhangi bir
inceleme gerçekleştirmediklerinin altını
çizmekte yarar görülmektedir. Valilik
veya kaymakamlıklar, şikâyetleri tarih ve
sayı vermek suretiyle kayıt altına aldıktan
sonra şikâyet başvurusunu ve varsa eklerini en geç üç iş günü içerisinde doğrudan
Kurumumuza göndermektedirler.
Şikâyet başvurusunun, Kurumumuz
şikâyet bürosunca kayıt altına alınması
sonrasında, konusuna göre ilgili Kamu
Denetçisine havale edilmektedir. Kamu
Denetçisi ise şikâyeti uzmana ileterek inceleme ve araştırma sürecini başlatmaktadır.
4.2. Şikâyet İnceleme
Süreci ve Kararlar
Kurumumuza ulaşan şikâyetler öncelikle ön incelemeye tabi tutulmaktadır.
Yapılan bu ön inceleme sonucunda;
-Konusu Kurumumuz görev alanına
girmeyen,
-Başvuru süresi içerisinde yapılmayan,
-Kurumumuzda
incelenmekte
ve
araştırılmakta olan bir şikâyet başvurusuyla veya Kurumumuz tarafından
daha önce sonuçlandırılan bir şikâyetle
sebepleri, konusu ve tarafları aynı olan,
-Yargı organlarında görülmekte olan
veya yargı organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklara ilişkin olan,
-Başvuru usulüne uygun olmayan,
-Şikâyet başvurusunda bulunması gereken isim, adres, unvan gibi zorunlu bilgileri içermeyen,
-Menfaat ihlali içermeyen,şikâyetler
hakkında İncelenemezlik Kararı verilerek; başvuru sahibi, gerekçesiyle birlikte karar hakkında yazılı olarak bilgilendirilmektedir.
Ön inceleme aşamasında ele alınan bir
diğer husus ise şikâyetçinin Kurumumuza başvurmadan önce ilgili idareye
başvurmasıyla idari başvuru yollarının
tüketip tüketilmediğidir. Kurumumuza başvuruda bulunabilmek için, idari
işlemden doğan zararın giderilmesinin
üst makamdan, üst makam yoksa işlemi
yapmış olan makamdan, özel kanunlarda
belirtilmiş olması halinde ise bu makamlardan, idarî dava açma süresi içinde istenmesi gerekmektedir.
İdari
başvuru
yollarının
tüketilmediğinin tespiti halinde ise Gönderme Kararı verilmekte ve şikâyet
başvurusu ile karar gereğinin yapılması
için ilgili idareye, bilgi vermek için de
başvuru sahibine iletilmektedir. Gönderme Kararları ile şikâyetçi, ilgili idareye çözüm için başvurmuş olarak değerlendirilmekte ve idari başvuru yollarının
tüketilmesi şartı sağlanmış olmaktadır.
48
Diğer bir ifadeyle, şikâyet işlem tesis etmesini sağlamak üzere Kurum aracılığıyla ilgili idareye bildirilmektedir.
Ön incelemeyi takiben şikâyet başvurularının inceleme ve araştırma aşamasına
geçilmektedir. Şikâyetlerin sebepleri ve
konuları aynı olanlar için Birleştirme
Kararı alınmakta ve birden fazla şikâyet
tek bir şikâyet dosyası altında incelenmektedir.
İnceleme aşamasında, bürokrasi ve kırtasiyecilikle çözümü geciktirmemek için,
öncelikle şikâyetin en kısa sürede nasıl
sonuçlandırılacağına ilişkin bir değerlendirme yapılmaktadır. Söz konusu
şikâyetin herhangi bir yazışmaya yer verilmeden çözülebileceği kanaatine varılırsa, ilgili idare ile (telefonla veya bizzat)
görüşmeler yapılabilmektedir. Yapılan
görüşmelerde şikâyet konusu ile ilgili bilgi verilip, idareden çözüm için işlem tesis
etmesi istenmektedir.
Ancak, şikâyetin bu yolla çözülemediği
hallerde, şikâyet konusu hakkında bilgi ve belgeler ile şikâyet hakkındaki
değerlendirmeleri ilgili idareden talep
edilmekte, idare şikâyet hakkında bilgilendirilmekte ve böylece idareye de
söz hakkı tanınmaktadır. İdare, istenilen
bilgi ve belgeleri elektronik posta yoluyla
Kurumumuz elektronik posta adresine ve
49
bu isteğin tebliğ edildiği tarihten itibaren
en geç otuz gün içinde de bu belgelerin asıllarını göndermekle yükümlüdür.
6328 sayılı Kanunun “Bilgi ve belge istenmesi” başlıklı 18 inci maddesi hükmü uyarınca, süresi içinde istenen bilgi
ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın
vermeyenler veya eksik verenler hakkında Başdenetçi veya Denetçinin başvurusu üzerine ilgili merciin soruşturma açma zorunluluğu bulunmaktadır.
Soruşturma açılmasına ilişkin işlem
ve soruşturma sonucu hakkında ilgili merci Kurumumuzu bilgilendirmekle
mükelleftir.
Devlet sırrı veya ticarî sır niteliğindeki
bilgi ve belgeler, yetkili mercilerin en üst
makam veya kurulunca açıkça gerekçesi belirtilmek sureti ile verilmeyebilir.
Ancak, devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve
belgeler Başdenetçi veya görevlendireceği
Denetçi tarafından yerinde incelenebilir.
Başdenetçi veya Denetçiler, inceleme ve
araştırma konusuyla ilgili olarak özel veya
teknik bilgiyi gerektiren hâllerde alanında
uzman kişileri bilirkişi olarak görevlendirebilmekte, tanık veya ilgili kişilerin dinlenmesine karar verebilmektedirler.
İnceleme ve araştırma sonucu şikâyetin yerinde olduğu kanaatine varılması
hâlinde Tavsiye Kararı verilmektedir.
Kararda idareye hatalı davranıldığının
kabulü, zararın tazmini, işlem yapılması
veya eylemde bulunulması, mevzuat
değişikliğinin yapılması, işlemin geri
alınması, kaldırılması, değiştirilmesi
veya düzeltilmesi, uygulamanın düzeltilmesi, uzlaşmaya gidilmesi, tedbir alınması gibi önerilerde bulunulmaktadır.
İlgili merci, tavsiye doğrultusunda tesis
ettiği işlemi, aldığı önlemi veya tavsiye
edilen çözümü uygulanabilir nitelikte
görmediği takdirde bunun gerekçesini
otuz gün içinde Kurumumuza göndermekle mükelleftir.
İnceleme ve araştırma sonucunda şikâyetin yerinde olmadığı kanaatine varılması
hâlinde ise Ret Kararı verilmektedir.
Ayrıca, şikâyetçinin başvurusundan
vazgeçmesi, şikâyetçi gerçek kişi ise
ölümü veya tüzel kişi ise tüzel kişiliğinin
sona ermesi, şikâyet konusu talebin ilgili idare tarafından yerine getirilmesi,
inceleme ve araştırma devam ederken
şikâyet konusu hakkında dava açılması
durumlarında Kurumumuz tarafından
Karar Verilmesine Yer Olmadığına
Dair Karar verilmektedir. Kurumun
tarafları uzlaştırmasıyla şikâyet konusu
olaydaki hatalı işlemin idare tarafından
düzeltilmesi halinde de bu karar alınmaktadır.
Tavsiye ve Ret Kararları, Kamu Denetçisinin önerisi üzerine, bizzat Kamu
Başdenetçisi tarafından verilmektedir.
Kamu Başdenetçisi, şikâyet başvurusu
ile şikâyete ilişkin tüm bilgi ve belgeleri,
gerek ulusal gerekse uluslararası mevzuat
hükümleri çerçevesinde incelemekte,
hakkaniyet ve iyi yönetim ilkelerini de
göz önünde bulundurarak önerilerde
bulunmaktadır. Başdenetçilik, kararın
verilmesinden sonra sonucu etkileyebilecek bilgi ve belgelerin ortaya çıkması
durumunda şikâyet hakkında yeniden
inceleme ve araştırma yapabilmektedir.
4.3. Genel İstatistiki Bilgiler
Kurumumuz tarafından 29/03/2013 tarihi itibariyle şikâyet başvuruları başvuru şekli itibarıyla elden, posta, e-posta,
faks ve e-başvuru sistemi aracılığı ile
alınmaya başlanmıştır. 29/03/2014 tarihinden itibaren ise Kurumumuzca mahalli idarelere ait başvurular da alınmaya
başlanmıştır.
01/01/2014-31/12/201 tarihleri arasında Kurumumuza yapılan şikâyet başvurularının sayısı 5639 olup, başvuruların büyük çoğunluğu (yaklaşık
olarak %’53’ü) internet sayfasında yer
alan “e-başvuru” sistemi aracılığı ile
yapılmıştır. Başvuru şekline ilişkin veriler aşağıda gösterilmektedir.
50
Başvuru Şekli
Sayı
Yüzde
Faks
Elden
Posta
E-başvuru
E-posta
133
665
1775
2978
88
2,36
11,79
31,48
52,81
1,56
TOPLAM
5639
100,00
Tablo – 3: Başvuru Şekilleri
Şekil – 4: Başvuru Şekilleri (%)
51
Kuruma yapılan başvuruların yaklaşık
% 24’lük bir kısmı “kamu personel rejimine” yönelik olarak gerçekleşirken,
bunu yaklaşık % 17 ile “eğitim-öğretim,
gençlik ve spor”, % 7,80 ile “ekonomi,
maliye ve vergi”, % 7,50 ile “insan hakları”
ve % 7,43 ile “çalışma ve sosyal güvenlik”
alanları takip etmektedir. Şikâyet konularının dağılımı aşağıda sunulmaktadır.
Şikâyet Konusu veya Alanı
Sayı
Yüzde
Kamu personel rejimi
Eğitim-öğretim, gençlik ve spor
Ekonomi, maliye ve vergi
İnsan hakları
Çalışma ve sosyal güvenlik
Diğer konu ve alanlar
Mahallî idarelerce yürütülen hizmetler
Adalet, milli savunma ve güvenlik
Orman, su, çevre ve şehircilik
Mülkiyet hakkı
Sağlık
Ulaştırma, basın ve iletişim
Engelli hakları
Sosyal hizmetler
Enerji, sanayi, gümrük ve ticaret
Kadın ve çocuk hakları
Ailenin korunması
Gıda, tarım ve hayvancılık
Nüfus, vatandaşlık, mülteci ve sığınmacı hakları
Bilim, sanat, kültür ve turizm
1349
1056
440
423
419
381
343
283
186
144
131
125
106
73
64
40
28
18
17
13
23,92
18,73
7,80
7,50
7,43
6,76
6,08
5,02
3,30
2,55
2,32
2,22
1,88
1,29
1,13
0,71
0,50
0,32
0,30
0,23
TOPLAM
5639
100,00
Tablo – 4: Şikâyet Konuları
52
Şekil – 5: Şikâyet Konuları (%)
İdareler bazında şikâyetlerin dağılımı ise aşağıda gösterilmektedir:
İdare
Sayı
Yüzde
MAHALLİ İDARELER( BELEDİYE VE ŞİRKETLER)
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
ÖZEL ŞİRKET, KİŞİ, KURULUŞLAR VE BELİRTİLMEYENLER
SOSYAL GÜVENLİK KURUMU BAŞKANLIĞI
ÜNİVERSİTE VE FAKÜLTELER
MALİYE BAKANLIĞI
BANKALAR, FİNANS VE SİGORTA ŞİRKETLERİ
EMNİYET GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
ADALET BAKANLIĞI
TÜRKİYE KAMU HASTANELERİ KURUMU BAŞKANLIĞI
SAĞLIK BAKANLIĞI
VALİLİK, KAYMAKAMLIK
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI
511
473
462
326
305
292
227
179
173
142
136
127
125
9,06
8,39
8,19
5,78
5,41
5,18
4,03
3,17
3,07
2,52
2,41
2,25
2,22
53
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU BAŞKANLIĞI
ÖSYM
TOPLU KONUT İDARESİ BAŞKANLIĞI
AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI
GELİR İDARESİ BAŞKANLIĞI
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI
ELEKTRİK DAĞITIM ŞİRKETLERİ
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
DEVLET PERSONEL BAŞKANLIĞI
ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANLIĞI
KARAYOLLARI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
GIDA TARIM VE HAYVANCILIK BAKANLIĞI
BAŞBAKANLIK
MİLLİ SAVUNMA BAKANLIĞI
GENÇLİK VE SPOR BAKANLIĞI
DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI
YÜKSEK ÖGRENİM KREDİ VE YURTLAR KURUMU GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
KAMU KURUM NİTELİĞİNDE MESLEK KURULUŞLARI
TAPU VE KADASTRO GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI
ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANLIĞI
PTT AŞ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
TÜRKİYE İŞ KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
DİĞER
121
106
101
95
90
90
80
79
75
59
56
55
51
48
45
43
41
40
34
32
2,15
1,88
1,79
1,68
1,60
1,60
1,42
1,40
1,33
1,05
0,99
0,98
0,90
0,85
0,80
0,76
0,73
0,71
0,60
0,57
29
25
25
24
22
22
673
0,51
0,44
0,44
0,43
0,39
0,39
11,93
TOPLAM
5639
100,00
Tablo - 5: Şikâyet Edilen İdareler
54
“Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin Yönerge” ile Kamu Denetçilerimiz arasında konu alanlarına göre iş bölümüne gidilmiştir. Kamu Denetçilerine havale edilen
şikâyet dosyalarına ilişkin bilgiler aşağıda sunulmaktadır.
Zekeriya ASLAN
Serpil ÇAKIN
Mehmet ELKATMIŞ
A. Cengiz MAKAS
Muhittin MIHÇAK
Dağıtılmış Dosya
Sayısı
877
1123
1338
1597
704
Toplam
5639
Kamu Denetçisi
Yüzde
15,55
19,91
23,73
28,32
12,48
100,00
Tablo - 6: Kamu Denetçilerine Havale Edilen Şikâyetler
Şekil - 6: 2014 Yılında Kamu Denetçilerine Havale Edilen Şikâyetler (%)
55
Zekeriya ASLAN
Serpil ÇAKIN
Mehmet ELKATMIŞ
A. Cengiz MAKAS
Muhittin MIHÇAK
2014 Yılında
Dağıtılmış Dosya
Sayısı
877
1123
1338
1597
704
2013 Yılından
Devreden
Dosya Sayısı
173
456
147
354
398
Toplam
5639
1528
Kamu Denetçisi
Toplam
Yüzde
1050
1579
1485
1951
1102
14,65
22,03
20,72
27,22
15,38
7167
100,00
Tablo - 7: 2013 Yılından 2014 Yılına Devreden Şikâyetler ile Birlikte
Kamu Denetçilerine Havale Edilen Toplam Şikâyet Sayısı
2014 yılında gelen 5639 ve 2013 yılından
devreden 1528 adet olmak üzere toplam
7167 adet şikâyet başvurusu değerlendirilmek üzere işleme alınmıştır.
İncelenmeye alınan toplam 7167 adet
şikâyet başvurusunun 6348 tanesi (yaklaşık % 89’u) Kurumumuz tarafından
sonuçlandırılmış olup, 819 dosya 2015
yılında incelenmeye devam edilmek
üzere devretmiştir.
Yapılan ön değerlendirme sonucunda,
806 adet şikâyet başvurusundan kendi
içerisinde konu ve sebep bakımından
aynı olanlar hakkında Birleştirme Kararı verilerek tek dosya üzerinden incelemeye devam edilmiştir.
Kurum tarafından verilen kararların türleri itibari ile sayısı ve yüzdelik dağılımı
aşağıda sunulmaktadır.
56
Karar Türleri
Sayı
Yüzde
Gönderme Kararı
İncelenemezlik Kararı
Başvurunun Geçersiz Sayılması
Birleştirme Kararı
Karar verilmesine Yer Olmadığına İlişkin Karar
Mahalli İdarelere İlişkin Başvurular*
Tavsiye Kararı
Ret Kararı
Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı
2323
2147
80
806
643
80
93
150
26
36,59
33,82
1,26
10,13
12,70
1,26
1,47
2,36
0,41
Toplam
6348
100,00
*29/03/2014 tarihinden önce gelen ve mevzuat gereği incelemeye alınamayan şikâyet başvuruları için yazılan
bilgilendirme yazılarını göstermektedir.
Tablo - 8: Karar Türleri
Şekil – 7: Karar Türleri
57
Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçileri tarafından incelenen dosya sayısı ile verilen
kararlara ilişkin istatistikler aşağıda tablolar halinde sunulmaktadır.
M. Nihat ÖMEROĞLU
Karar Türleri
Gönderme Kararı
Karar Verilmesine Yer Olmadığına İlişkin Karar
Tavsiye Kararı
Ret Kararı
Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı
Sayı
2
9
2
93
150
26
Toplam
282
Tablo - 9: Kamu Başdenetçisi Sayın M. Nihat Ömeroğlu Tarafından Verilen Kararlar
Zekeriya ASLAN
Karar Türleri
Gönderme Kararı
Mahalli İdarelere İlişkin Başvurular
Tavsiye Kararı Önerisi
Ret Kararı Önerisi
Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı Önerisi
Sayı
401
224
6
46
81
59
10
12
6
Yüzde
47,46
26,51
0,71
5,44
9,59
6,98
1,18
1,42
0,71
Toplam
845
100
Tablo - 10: Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan Tarafından Verilen Kararlar
58
Serpil ÇAKIN
Karar Türleri
Gönderme Kararı
Sayı
761
311
18
205
56
28
63
19
Yüzde
52,09
21,29
1,23
14,03
3,83
1,92
4,31
1,30
Toplam
1461
100
Tablo - 11: Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın Tarafından Verilen Kararlar
Mehmet ELKATMIŞ
Karar Türleri
Gönderme Kararı
Sayı
363
505
10
230
27
19
19
Yüzde
30,95
43,05
0,85
19,61
2,30
1,62
1,62
Toplam
1173 100
Tablo - 12: Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış Tarafından Verilen Kararlar
59
A. Cengiz MAKAS
Karar Türleri
Gönderme Kararı
Mahalli İdareler İlişkin Başvurular
Sayı
489
468
28
70
273
21
21
17
3
Yüzde
35,18
33,67
2,01
5,04
19,64
1,51
1,51
1,22
0,22
Toplam
1390
100
Tablo - 13: Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas Tarafından Verilen Kararlar
Muhittin MIHÇAK
Karar Türleri
Gönderme Kararı
Sayı
307
630
18
90
19
10
5
1
Yüzde
28,43
58,33
1,67
8,33
1,76
0,93
0,46
0,09
Toplam
1080
100
Tablo - 14: Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak Tarafından Verilen Kararlar
60
Bölgelere göre başvuruların dağılımına bakıldığında, en fazla başvurunun yaklaşık
% 29 gibi bir oranla “İç Anadolu Bölgesinden”, % 27’sinin ise “Marmara Bölgesinden” yapıldığı belirlenmiştir. Başvuruların yaklaşık % 0,5’lik kısmı ise yurtdışından
yapılmıştır.
Bölgeler
Sayı
Yüzde
İç Anadolu Bölgesi
Marmara Bölgesi
Karadeniz Bölgesi
Ege Bölgesi
Akdeniz Bölgesi
Doğu Anadolu Bölgesi
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Yurtdışı
1630
1515
672
615
601
302
277
27
28,91
26,87
11,92
10,91
10,66
5,36
4,91
0,48
Toplam
5639
100,00
Tablo - 15: Bölgelere Göre Şikâyet Başvurularının Dağılımı
Başvuruların en fazla yapıldığı il, % 20,51 ile Ankara olup, bunu % 18,09 ile İstanbul
ve % 4,88 ile İzmir takip etmektedir.
İl
Sayı
Yüzde
Ankara
İstanbul
İzmir
Antalya
Adana
Konya
Bursa
Ordu
Kayseri
Kocaeli
1156
1020
275
183
122
118
118
108
99
98
20,50
18,09
4,88
3,25
2,16
2,09
2,09
1,92
1,76
1,74
61
Giresun
Samsun
İçel
Diyarbakır
Zonguldak
Kahramanmaraş
Sakarya
Trabzon
Aydın
Manisa
Diğer
83
81
81
81
72
69
64
63
61
59
1628
1,47
1,44
1,44
1,44
1,28
1,22
1,13
1,12
1,08
1,05
28,87
Toplam
5639
100,00
Tablo - 16: İllere Göre Şikâyet Başvurularının Dağılımı
Kurumumuz İş Bölümü Yönergesinde belirlenen ana konu başlıkları içerisinde yer
alan alt başlıklara göre şikâyet sayıları ve yüzdeleri aşağıda sunulmaktadır.
İnsan hakları
Sayı
Yüzde
Yaşam hakkı, maddi ve manevi varlığın korunması ve kötü
muamele (işkence, zulüm, insanlık dışı ve onur kırıcı davranışlar
İfade özgürlüğü
Kişi hürriyeti ve güvenliği
Düşünce, vicdan ve inanç özgürlüğü ile ibadet özgürlüğü
Özel hayatın gizliliği ve kişisel verilerin korunması
Toplantı ve dernek kurma özgürlüğü
Her türlü ayrımcılığın önlenmesi
Seçme ve seçilme özgürlüğü
Konut dokunulmazlığı
Seyahat ve yerleşme hakkı
Genel ahlak ve adaba aykırılık
Mahkûm başvuruları
45
10,64
1
6
10
6
1
72
1
3
1
11
12
0,24
1,42
2,36
1,42
0,24
17,02
0,24
0,71
0,24
2,60
2,84
62
Terör ve görev mağdurları
Bilgi edinme hakkı
İnsan haklarına ilişkin diğer konular
TOPLAM
3
158
93
423
0,71
37,35
21,99
100,00
Kadın ve çocuk hakları
Sayı
Yüzde
Cinsiyet ayrımcılığı
Kadınlara ve çocuklara yönelik sosyal hizmet ve yardım faaliyetler.
Kadına yönelik her türlü şiddet, töre ve namus cinayetleri, taciz ve istismar
Korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç kadın ve çocuklar
Çocuk ihmali ve istismarcılığı
Kadın ve çocuk haklarına ilişkin diğer konular
4
2
2
10,00
5,00
5,00
4
2
26
10,00
5,00
65,00
TOPLAM
40
100,00
Engelli hakları
Sayı
Yüzde
Engelliler aleyhine ayrımcılık
Engellilere karşı sömürü, şiddet ve istismar
Habilitasyon ve rehabilitasyon hizmet ve programları
Engellilere yönelik sosyal hizmet ve yardımlar
Korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç engelliler
Engelli haklarına ilişkin diğer konular
11
1
3
21
2
68
10,38
0,94
2,83
19,81
1,89
64,15
TOPLAM
106
100,00
Ailenin korunması
Sayı
Yüzde
Aile bütünlüğünün korunması
Evlat edindirme ve koruyucu aile hizmetleri
TOPLAM
26
2
28
92,86
7,14
100,00
63
Sosyal hizmetler:
Sayı
Yüzde
Yaşlılara yönelik sosyal hizmet ve yardımlar
1/7/1976 tarihli ve 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve
Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanuna göre
sakatlık ve yaşlılık aylığı bağlanması
Korunmaya, bakıma ve yardıma muhtaç yaşlılara yönelik hizmetler
Şehit yakınları ile gazilere yönelik sosyal hizmet ve yardımlar
Sosyal adaletin sağlanması
Sosyal yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik fonu kapsamındaki
uygulamalar
Sosyal hizmetlere ilişkin diğer konular
2
11
2,74
15,07
1
9
12
7
1,37
12,33
16,44
9,59
31
42,47
TOPLAM
73
100,00
Eğitim-öğretim, gençlik ve spor
Sayı
Yüzde
Sınavlar ve bağlantılı uygulamalar
Öğrencilerle ilgili işlem, eylem ve uygulamalar
Öğretmenlik yapma hakkı
Yükseköğretim hizmetlerine ilişkin konular
Gençlik çalışma ve projeleri
Dezavantajlı gençlere yönelik çalışmalar
Spor federasyonları
Kamuya personel alımına ilişkin sınavlar
Eğitim-öğretim, gençlik ve spor hizmetlerine ilişkin diğer konular
183
333
82
141
4
13
4
181
115
17,33
31,53
7,77
13,35
0,38
1,23
0,38
17,14
10,89
TOPLAM
1056
100,00
Bilim, sanat, kültür ve turizm:
Sayı
Yüzde
Fikir ve sanat eserleri ile telif hakları
Bilim insanları ve bilimsel faaliyetler
Bilim, sanat, kültür ve turizm hizmetlerine ilişkin diğer konular
3
2
8
23,08
15,38
61,54
TOPLAM
13
100
64
Adalet, milli savunma ve güvenlik:
Sayı
Yüzde
Adalet hizmetlerinin yürütülmesine ilişkin faaliyetler
Yargı organlarının, yargı yetkisinin kullanılması dışındaki karar ve
işlemleri
Ceza infaz kurumlarının faaliyetleri
Milli savunma hizmetleri ve askerlerle ilgili uygulamalar
Türk Silahlı Kuvvetlerinin kamu personel rejimine ilişkin konular dahil
sırf askerî nitelikte olmayan faaliyetleri
Kolluk kuvvetleri faaliyetleri
Adalet, milli savunma ve güvenliğe ilişkin diğer konular
135
8
47,70
2,83
23
21
6
8,13
7,42
2,12
38
52
13,43
18,37
TOPLAM
283
100
Sağlık
Sayı
Yüzde
Tedavi ve raporlar
Hasta hakları
İlaç ve eczacılık
Acil servis ve ambulans hizmetleri
Aile hekimliği hizmetleri
Özel tıp merkezleri
Kamu ve özel tedavi kurumları
Muayene randevu sistemi
Hastane, poliklinik ve hekim talepleri
Sağlığa ilişkin diğer konular
33
17
6
12
7
1
1
2
5
47
25,19
12,98
4,58
9,16
5,34
0,76
0,76
1,53
3,82
35,88
TOPLAM
131
100,00
Nüfus, vatandaşlık, mülteci ve sığınmacı hakları:
Sayı
Yüzde
Nüfus hizmetleri ve işleri
Vatandaşlık hizmetleri
Vize sorunları
Kaçak ve sığınmacıların sorunları
Nüfus, vatandaşlık, mülteci ve sığınmacı haklarına ilişkin diğer konular
9
4
1
2
1
52,94
23,53
5,88
11,76
5,88
TOPLAM
17
100
65
Kamu personel rejimi:
Sayı
Yüzde
Ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklar
Personel alımı (Kamu görevlisi olarak atanamamadan kaynaklı sorunlar, kontenjan kısıtlamaları vb. dahil), atama, nakil ve yer
değiştirme
Görevde yükselme ve unvan değişikliği
Özelleştirme kapsamındaki personel
Disiplin cezaları ve affı
Terfi ve derece
Sözleşmeli ve geçici personel sorunları
Sosyal haklar ve izinler
Emeklilik işlemleri
Kadro ve/veya pozisyonlar
Kamu personelinin tutum ve davranışları hakkındaki şikâyetler
(mobbing ve kötü muamele dahil)
Kamu personeline ilişkin diğer konular
413
286
30,62
21,20
66
8
59
11
17
46
28
186
99
4,89
0,59
4,37
0,82
1,26
3,41
2,08
13,79
7,34
130
9,64
TOPLAM
1349
100
Mülkiyet hakkı
Sayı
Yüzde
Taşınır ve taşınmaz mal mülkiyeti
Toprak mülkiyeti
Kat mülkiyeti
Kamulaştırma işlemleri
Kamulaştırmasız el atma
Mülkiyet hakkına ilişkin diğer konular
22
13
3
57
6
43
15,28
9,03
2,08
39,58
4,17
29,86
TOPLAM
144
100
Ekonomi, maliye ve vergi
Sayı
Yüzde
Bankacılık işlemleri
Sigortacılık işlemleri
Sermaye piyasaları
Rekabetin korunması
204
8
5
2
46,36
1,82
1,14
0,45
66
Özelleştirmeye ilişkin işlemler
İhale iş ve işlemleri
Bütçe uygulamaları
Kamu alacakları
Kamu borçları
Vergi işlemleri
Mali suçlar ve kaçakçılık
Ekonomi, maliye ve vergiye ilişkin diğer konular
1
16
5
21
17
65
3
93
0,23
3,64
1,14
4,77
3,86
14,77
0,68
21,14
TOPLAM
440
100
Enerji, sanayi, gümrük ve ticaret:
Sayı
Yüzde
İç ticaret
Dış ticaret
Gümrük işlemleri
Tüketici hakları ve sorunları
Enerji ve tabii kaynaklar
Enerji, sanayi, gümrük ve ticarete ilişkin diğer konular
8
1
3
16
21
15
12,50
1,56
4,69
25,00
32,81
23,44
TOPLAM
64
100
Çalışma ve sosyal güvenlik:
Sayı
Yüzde
Bağ-Kur
Emekli sandığı
Sosyal sigortalar
Çalışma koşulları
İşçi ve işveren sorunları
İş kazaları
Sendikalar ve toplu iş ilişkileri
Yabancıların çalışma izinleri
İdarede işçi statüsünde çalışanların İş Kanunundan ve iş akdinden
kaynaklanan haklarına ilişkin konular
İdarenin asıl işveren olmasından kaynaklı olarak İş Kanunu ve iş akdi
çerçevesinde idareden talep edilen haklara ilişkin konular. (Taşeron
işçi sorunları)
49
64
79
15
24
6
3
4
13
11,69
15,27
18,85
3,58
5,73
1,43
0,72
0,95
3,10
5
1,19
67
Çalışma ve sosyal güvenliğe ilişkin diğer konular
157
37,47
TOPLAM
419
100
Orman, su, çevre ve şehircilik:
Sayı
Yüzde
Çevre kirliliği (hava, su, toprak ve ses kirliliği)
Su ve suya bağlı kaynakların yönetimi
Sanayi, kimyasal ve zehirli atıklar
Ormanların korunması ve yangınla mücadele
Doğal afetlere karşı mücadele (deprem, sel, çığ vb.)
İmar ve iskân işlerine dair konular
Altyapı ve bayındırlık hizmetleri
Kentsel dönüşüm hizmetleri
Orman, su, çevre ve şehirciliğe ilişkin diğer konular
9
5
1
3
1
41
4
10
112
4,84
2,69
0,54
1,61
0,54
22,04
2,15
5,38
60,22
TOPLAM
186
100
Ulaştırma, basın ve iletişim:
Sayı
Yüzde
Yerli ve yabancı basın-yayın organları
Reklam yayınları
Medya hizmet sağlayıcıları
Elektronik haberleşme ve bilişim hizmetleri
Telekomünikasyon tesisleri (baz istasyonları vb.)
Havacılık sanayi ve uzay teknolojileri
Karayolu, demiryolu, deniz ve iç sular ile tehlikeli mal ve kombine
taşımacılığı
Deniz ticareti, tersaneler ve kıyı yapıları
Ulaştırma, basın, denizcilik, haberleşmeye ilişkin diğer konular
TOPLAM
2
5
3
34
7
3
18
1,60
4,00
2,40
27,20
5,60
2,40
14,40
3
50
125
2,40
40,00
100
68
Gıda, tarım ve hayvancılık
Sayı
Yüzde
Gıda, tarım ve hayvancılığa ilişkin doğal afet kayıpları
Tarımsal kredi ve teşvikler
Gıda üretimi, güvenliği ve güvenirliği
Hayvancılığa dönük krediler
Hayvan hakları, sağlığı ve korunması
Gıda, tarım ve hayvancılığa ilişkin diğer konular
2
3
6
1
2
4
11,11
16,67
33,33
5,56
11,11
22,22
TOPLAM
18
100
Tablo – 17: Konularına Göre Şikâyet Başvuruları
69
Anayasal hak olarak tanınan “Kamu
Denetçisine başvurma hakkı” konusunda vatandaşı bilinçlendirmek ve idarenin
iyi yönetim ilkelerine uygun işleyişini
sağlamak için basın kuruluşları ile etkin
ve sürekli ilişkilerin tesis edilmesi büyük
önem arz etmektedir. Bu çerçevede, Kurumumuzun ulusal ve uluslararası platformlarda tanınırlığının artırılmasına
yönelik pek çok faaliyet düzenlenmiştir.
TBMM Genel Kurulunda yemin ederek
görevine başlayan Cumhurbaşkanımız
Sn. Recep Tayyip Erdoğan’a nezaket ziyaretinde bulunmuş; kendilerine bu yeni
görevinde başarılı olması dileklerini iletmiştir.
5.1. Ulusal Düzeydeki
Faaliyetler
Bu kapsamda, basın, sivil toplum kuruluşları ve kamu idareleri temsilcileriyle
çeşitli platformlarda bir araya gelinmiştir.
Ayrıca sosyal medya da Kurumumuzun
tanınırlığının artırılmasında aktif olarak
kullanılmıştır.
Cumhurbaşkanımız Sn. Recep
Tayyip Erdoğan ile Yapılan Görüşme
10 Ağustos 2014 tarihinde gerçekleştirilen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde,
millet iradesiyle Türkiye Cumhuriyeti’nin 12 nci Cumhurbaşkanı olarak
seçilen ve 28 Ağustos 2014 tarihinde
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu’nun
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a Nezaket
Ziyareti
5.1.1. Basınla İlişkiler
Tavsiye niteliğinde kararlar alan Kurumumuza verilecek toplumsal destek,
çözüm önerilerinin idarelerce yerine getirilmesini ve toplumun tüm kesimlerine
ulaşmasını temin etmek için elzemdir.
Bu desteğin sağlanmasında, tanınırlık
değerli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.
70
Bu kapsamda,
- Kurumumuzun tanıtımını amaçlayan
kamu spotu 38 ulusal kanalda, 1058 defa
yayınlanmıştır.
- Ankara’daki medya kuruluşları ziyaret
edilerek Kurumumuz çalışmaları anlatılmış; bu çalışmaların medyada yer alması noktasında karşılıklı iletişim kanalları oluşturulmuştur.
- Başta Kamu Başdenetçimiz olmak
üzere, Kamu Denetçilerimiz muhtelif televizyon kanalları ve gazetelerde röportajlar vermişlerdir.
- TBMM Kabul Salonunda, Kurumumuz
faaliyetlerini değerlendirmek üzere 16
Nisan 2014 tarihinde Basın Ankara Temsilcileri Toplantısı gerçekleştirilmiştir.
- UNICEF ile işbirliği içerisinde çocuklara yönelik bir kamu spotu hazırlanmıştır. Hazırlanan kamu spotu, RTÜK
onayının ardından 19 Kasım 2014 tarihinden itibaren 164 defa yayınlanmıştır.
- Kurumumuzun verdiği kararlardan
kamuoyunda ses getirecek olanlar, kişisel verilerin gizliliğine saygı çerçevesinde,
Türkçe ve İngilizce internet sitemizde
yayımlanmaktadır.
- Kurumumuzun internet sitesi, işitme
engelliler için uyumlu hale getirilmiştir.
Kurumumuz mevzuatında çocuklara ve
kadınlara verilen öneme binaen, çocuk
haklarının hassasiyeti göz önünde bulundurularak, UNICEF ile ortak çalışmalar
neticesinde ayrı bir internet sayfası hazırlanmıştır. 22 Nisan 2014 tarihinde Ku71
rumumuz Konferans Salonunda, kamu
kurum ve kuruluşları, sivil toplum kuruluşları ve basın temsilcilerinin katılımıyla
KDK Çocuk İnternet Sitemizin tanıtım
toplantısı ve açılışı gerçekleştirilerek
www.kdkcocuk.gov.tr ismiyle kullanıma
açılmıştır. Söz konusu internet sitesinin
hazırlanması ve tanıtımında basının önemi çok açıktır. Bu çerçevede TRT yetkilileriyle müteaddit defa bir araya gelinmiş,
ayrıca canlı yayınlara katılmak suretiyle
Kurumumuzun ve çocuk internet sitemizin tanıtımının yapılması sağlanmıştır. Ayrıca işitme engellilere yönelik,
Kurumumuz hakkında bilgilendirici bir
tanıtım videosu hazırlanarak Kurumumuz internet sitelerinde yayınlanmaya
başlamıştır.
- TRT Okul, Günlük Rehber programı
canlı yayına katılım sağlanmış; TRT
Haber Muhabiri ile röportaj yapılmıştır.
- İstanbul TRT Çocuk Koordinatörlüğüne
çalışma ziyareti gerçekleştirilmiştir
UNICEF ile ortaklaşa hazırlanan KDK Çocuk
internet sayfası açıldı.
Kurumumuzla ilgili yazılı basında yer alan haberlere ilişkin dağılım aşağıda sunulmuştur.
2014 Haber
Dağılımı
Ulusal
Bölgesel
Yerel
Toplam
Kurumsal
haberler
Faaliyetlere
ilişkin haberler
Kararlara
yönelik haberler
Kişisel haberler
Sadece kurum
adının geçtiği
haberler
Toplam
Ulaşılan kişi
sayısı toplam
119
43
162
324
50
19
143
212
107
26
117
250
93
56
13
17
76
133
182
206
425
163.358.904
118
27.046.480
631
38.790.876
1174
229.143.938
Tablo – 18: Yazılı Basın Haber Dağılımı
2014 TV HABER DAĞILIMI
TOPLAM
KURUMSAL HABERLER
FAALİYET HABERLERİ
KARARA YÖNELİK HABERLER
KİŞİSEL HABERLER
RÖPORTAJ
TOPLAM
125
88
44
206
5
468
Tablo – 19: Görsel Basın Haber Dağılımı
72
5.1.2. Halkla İlişkiler
5.1.2.2. Telefon görüşmeleri
5.1.2.1.Bilgi Edinme
Başvuruları
Kurumumuza 4982 sayılı Bilgi Edinme
Hakkı Kanunu çerçevesinde yapılan bilgi
1%
Kurumumuzla vatandaşlarımız arasındaki telefon görüşmelerinin çoğunluğunu,
yapılan şikâyet başvurularına ilişkin sorgulamalar oluşturmaktadır. 2014 yılında
Şikâyet kapsamında gelen bilgi edinme talebi reddedilen başvuru sayısı %33 33%
7%
Şikâyet başvurularının aşamalarını talep eden başvurular %25 9%
25%
10%
Bilgi, Belge ve Karar örneklerinin istenmesi talebi %15 Kurumumuz görev ve sorumluluklarına ilişkin başvurular %10 15%
Elektronik Bilgi sistemi için Kullanıcı adı ve Şifre bilgisi talebi %9 Diğer %7 Diğer Kurum ve Kuruluşlara yönlendirilen başvurular %1 Şekil - 8: Bilgi Edinme Başvuruları
edinme başvuruları üzerine kişilere ivedi
şekilde bilgi verilmektedir.
2014 yılında Kurumumuza gelen
508 adet bilgi edinme başvurusunun
dağılımını gösteren grafik aşağıda yer
almaktadır.
73
1395 vatandaşımızla telefon görüşmesi
yapılmış, görüşmelerin ortalama 03:30
dakika sürdüğü tespit edilmiştir.
Görüşmelere ilişkin istatistiki bilgi aşağıda sunulmuştur.
BAŞVURU DURUM SORGULAMA
%64
DİĞER %7
KURUMA ŞİKAYET BAŞVURUSU HAKKINDA BİLGİ KARAR HAKKINDA TALEBİ
BİLGİ TALEBİ
%7
%10
UZMAN İLE GÖRÜŞME TALEBİ
%12
Şekil - 9: Telefon Görüşmelerine İlişkin İstatistik
5.1.2.3. Kurumuza Bizzat
Gelen Şikâyetçiler
2014 yılında Kurumumuza yaklaşık
350 şikâyetçi gelmiş, görüşmelerin ortalama 25 dakika sürdüğü tespit edil-
miştir. Gelen kişilerin, faaliyetlerimiz ile
şikâyetleri hakkında bilgi talep ettikleri
veya başvurularını inceleyen uzmanlarla
görüşmek istedikleri anlaşılmıştır. Kişilerin talebine ilişkin dağılımı gösterir
bilgiler aşağıda sunulmuştur.
KURUM FAALİYETLERİ HAKKINDA BİLGİ ALMA
%15
UZMAN İLE GÖRÜŞME TALEBİ
% 45
ŞİKAYET DURUMLARI HAKKINDA BİLGİ ALMA
%41
Şekil - 10: Kurumuza Bizzat Gelen Şikâyetçiler
74
5.1.3. Sosyal Medyada
Kurumumuz
“Haklar Kültürü”nü oluşturmak ve
farkındalığı artırmak amacı ile basın
kuruluşları ile aktif bir şekilde paylaşımlarını sürdüren Kurumumuz, çağın
gerektirdiği yeni nesil iletişim ağlarından
Facebook, Twitter, Instagram ve Youtube
sayfalarında @TRombudsman alan adı
ile yerini almıştır. Ayrıca, sosyal medya
üzerinden gelen sorunları gizli ve anlık
cevaplamak için [email protected] mail adresi kullanılmaktadır.
Sosyal medya hesaplarımız, Kurumumuz
adına yayın yapan bir televizyon kanalı
gibi her gün aynı saatte aynı konu ile ilgili sistemli içeriklerle sadık bir sosyal
medya kitlesi edinmiştir. Sosyal medya
hesaplarında, takipçilerimizin kullanım
alışkanlıkları analiz edilerek, her gün
07:00–11:00–18:15 ve 23:00 saatlerinde
aktif oldukları tespit edilmiş bu tespit
üzerine Kurumumuz paylaşımları söz
konusu saatlerde yayımlanmıştır.
Ankara’da düzenlenen “2. Uluslararası
Ombudsmanlık Sempozyumu” KDK
sosyal medya hesaplarından canlı olarak
yayınlanmıştır. Sempozyumun önemli anları, görseller ve metinlerle Sempozyuma gelemeyen takipçiler ile paylaşılmıştır.
75
Kurumumuz sadece resmi ve dini bayramlarda değil, Van Depremi gibi, Dünya Yaşlılar Günü gibi görev alanındaki
konularda belirli gün ve haftalarda da
paylaşımlarını sürdürmektedir. Facebook sayfamızda Kurumumuz ile ilgili
paylaşılan bilgiler ilgi çekici görülmekle
birlikte; özel günlere ilişkin paylaşımlar,
etkileşimi (yorum, beğeni, paylaşım vb.)
artıran en önemli unsur olmuştur.
İnternet sitemizde yayımlanan tavsiye
kararlarının önemli noktaları spot cümle haline getirilerek görseller ile birlikte
sosyal medya kanallarından takipçiler
ile paylaşılmıştır. Böylece, Kurumumuzun sosyal medya dili gelişmiş ve
dijital kültürü oluşturulmuştur. Facebook hesabımız aylık ortalama 1.000
kişi artmakta ve 20.000 farklı kullanıcıya
ulaşmaktadır. Kurumumuz Facebook
hesabının takipçi sayısı, yayına başladığı
15 Temmuz 2014 tarihinden itibaren
artmaya başlamıştır.
Kurumumuz sosyal medyada karar
örneklerini işlerken, sivil toplum kuruluşları ile çevrimiçi bağlantıya geçerek
onların da sosyal medya desteğini almakta ve konu ile ilgili farkındalığı
doğru hedef kitleye ulaştırabilmektedir. Örneğin; otizm ile ilgili bir kararda
sivil toplum kuruluşlarına ulaşılmış ve
çevrimiçi destekleri alınmıştır. Bu destek
ile sayfamızı o tarihte beğenen kişi sayısı
700 kişi olmasına rağmen, bir gün içerisinde yaklaşık 20.000 kişilik bir kitleye ulaşılmıştır. Kurumumuz Facebook
sayfası, ülkemizde ayda ortalama 17.376
kullanıcıya erişmektedir. Yabancı ülkelerden de bizi takip eden kullanıcılarımız
bulunmaktadır. Facebook sayfamıza en
çok erişilen il İstanbul’dur. İstanbul’u
Ankara, Antalya, İzmir ve Mersin takip
etmektedir.
5.1.4. Kurumsal Tanıtıma Yönelik Diğer Faaliyetler
STK’lar, basın, kamu idareleri, yargı
mensupları ile milletvekillerimizin
katılımlarıyla Kurumumuzun kuruluşunun ikinci yıl dönümü kapsamında TBMM Kabul Salonunda bir resepsiyon düzenlenmiştir. Kurumumuzun
tanıtımına ilişkin bir film de hazırlanmış, düzenlediğimiz organizasyonlar
öncesinde katılımcılarla paylaşılmıştır.
2014 yılı Mart ve Aralık aylarında Kurumumuzun “Ombudsman” isimli bülteni,
Aralık ayında “Ombudsman Akademik” isimli hakemli dergisi yayımlanmıştır. Kurumumuzun kararlarından
“Gezi Olayları Kararı”, “Temel Hak ve
Özgürlüklere ilişkin Kararları” ve “Kılık
Kıyafet Kararı” kitap olarak basılmıştır.
Kurumumuzun faaliyetlerine yönelik
olarak da “Yurt Dışı Çalışma Ziyareti
Raporları”, “Çalışma Grubu Raporları”,
“Engelli Çalıştayı Raporu” ve “I. Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu
Sunumları” kitap olarak yayımlanmıştır.
5.1.5. Diğer Görüşme ve Faaliyetler
5.1.5.1. Azınlık Haklarıyla İlgili Gerçekleştirilen Faaliyetler
Yunan Ombudsmanlık Kurumunun
15. kuruluş yıldönümü nedeniyle 1213 Kasım 2013 tarihlerinde Atina’da
düzenlenen uluslararası sempozyuma
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu konuşmacı olarak katılmış; bu süre
zarfında ayrıca Yunanistan’daki cezaevlerinde hükümlü ve tutuklu bulunan
Türk vatandaşlarının sorunlarını öğrenmek üzere Atina Koridalos Cezaevine
ziyaret gerçekleştirilmiş ve Yunanistan’da
yaşayan Türk vatandaşı Rum azınlığın
sorunlarını dinlemek amacıyla “İstanbullu Rumların Evrensel Federasyonu”
ve “İmrozlular Derneği” yetkilileri ile
görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
- Atina-Koridalos Cezaevini Ziyaret
13 Kasım 2013 tarihinde Atina Koridalos Cezaevinde hükümlü olarak bulunan Türk vatandaşlarını temsilen seçilen
76
5 hükümlü ile yapılan görüşmelerde,
Türk mahkumlar, yakalandıkları sırada
sözlü ve fiziksel şiddet gördüklerini ileri
sürmüş ve Yunan makamlarınca (polis,
sahil güvenlik vb.) ifadeleri alındığı sırada
ise Türkçesi yetersiz ve tarafsız olmayan
tercüman mağduru olduklarını; yargılama sırasında sunulan tercüme hizmetlerinin iyi olmadığını ve kendilerini iyi
ifade edemediklerini, ekonomik nedenlerle de avukat tutamadıklarını; ağır
işleyen bürokrasi dolayısıyla cezaevinde doktora çıkmak ve cezaevi savcısı ile
görüşmek için çok uzun süreler (yaklaşık
3 ay) beklemek zorunda kaldıklarını;
haberleşme hürriyeti konusunda herhangi bir kısıtlama olmadığını, ankesörlü
telefondan istedikleri kadar konuşabildiklerini, ancak ekonomik nedenlerle
kart alamadıklarını ifade etmişlerdir.
Türk mahkumların en büyük beklentileri;
bir an önce Türkiye’ye nakil edilmeleri,
hapishanede iş imkanına kavuşturulmaları, dava masraflarına yardımcı olunması,
kendilerine parasal ya da ayni yardımda
bulunulmasıdır. Söz konusu cezaevi ziyaretine ilişkin hazırlanan Rapor Kurumumuzun 09/06/2014 tarih ve 4955 sayılı
yazısı ekinde TBMM Başkanlığı ile Adalet ve Dışişleri Bakanlıklarına gönderilmiştir.
- İstanbullu Rumların Evrensel Federasyonu ve İmrozlular Derneği yetkilileri ile görüşmeler ve İstanbul’da
77
Cemaat Vakıfları Temsilcileri ile
gerçekleştirilen temaslar;
13 Kasım 2013 tarihinde Yunanistan’da yaşayan Türk vatandaşı ve Türk
vatandaşlığını kaybetmiş Rum azınlığın
sorunlarını dinlemek amacıyla İstanbullu Rumların Evrensel Federasyonu
ve İmrozlular Derneği yetkilileri ile
Başdenetçi ve uzman ekiple görüşme
gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda dilek ve şikâyetleri dinlenmiş, Kuruma
yaptıkları dilek ve temenni mahiyetindeki mevzuat değişiklikleriyle uygulamaya ilişkin tespit TBMM Başkanlığı ile
Başbakanlığa yazılı arz edilmiştir.
Bu kapsamda Kamu Denetçisi Mehmet
Elkatmış, 12-13 Aralık 2013 tarihleri
arasında Musevi Cemaati Hahambaşısı
İsak Haleva, Süryani Kadim Ortodoks
Kilisesi Metropoliti Yusuf Çetin ve Türkiye Ermenileri Başpiskoposu Aram Ateşyan’ı İstanbul’da ziyaret etmiş; 29 Ocak - 1
Şubat 2014 tarihleri arasında İstanbul’da
gerçekleştirilen çalışma ziyareti esnasında ise; İstanbul Bilgi Üniversitesi, Cemaat
Vakıfları Temsilcisi Ofisi ve Venedik Komisyonunun katkıları ile düzenlenen,
“Gayrimüslimlerin Tüzel Kişilikleri,
Sorunlar ve Hakları” başlıklı konferansa katılımda bulunmuş, çeşitli kişi
ve kuruluş temsilcileri ile ikili temaslar
gerçekleştirmiştir. Ayrıca, Kamu Denetçisi Elkatmış, İstanbul Rum Ortodoks
Patrikhanesi Ruhani Lideri Patrik I. Bartolomeos ile de görüşmüştür.
Kamu Denetçisi Mehmet Elkatmış, İstanbul'da Cemaat Vakıfları Temsilcileri ile görüşmelerde bulundu.
Tüm bu temaslar sonucunda Türk
vatandaşı olup, İslam dini dışında diğer
dinlere mensup bulunan cemaat liderleri
ve Türk vatandaşlığını kaybetmiş Rum
azınlık tarafından dile getirilen sorunlar
ile ilgili bir bilgi notu hazırlanmıştır.
Söz konusu dokümanda, cemaat vakıflarının yönetim kurulu seçiminin ilgili Yönetmelik hükümlerinin yürürlükten
kaldırılması nedeniyle yapılamaması,
cemaat vakıflarına ait taşınmazlarla ilgili sorunlar, Rum kökenli vatandaşların
mülkiyet hakları ile ilgili davalarda
karşılaştıkları sorunlar, vatandaşlığını
kaybedenlerin tekrar vatandaşlığa alınma konusundaki yaşadıkları sorunlar ile
farklı inanç gruplarının dini merkezlerine tüzel kişilik tanınması, azınlıklara
ait ibadethane ve dini kurumların
yaşadığı ekonomik sorunlara değinilmiştir. Dokümanda ayrıca devletimizin azınlıklar bağlamında atmış olduğu
olumlu adımlardan, Büyükelçiliğimiz
ve Başkonsolosluğumuz ile son yıllarda geliştirilen iyi ilişkilerden duyulan
memnuniyet dile getirilmiştir.
78
Azınlık Temsilcileri ile yapılan yukarıda kayıtlı temaslar neticesinde hazırlanan yazı 11/06/2014 tarih ve 4995
sayılı yazımız ekinde TBMM Başkanlığı,
Başbakanlık ile Dışişleri, İçişleri ve Adalet Bakanlıklarına gönderilmiştir.
5.2
Uluslararası İlişkiler
5.2.1Projeler
5.2.1.1Kamu Denetçiliği
Kurumunun Kurumsal
Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi
Kurumumuzun daha etkin bir şekilde
işleyebilmesi ve uluslararası standartlara uygun bir şekilde hizmet verebilmesi için mevcut durumu değerlendirmek ve ihtiyaçları tespit edebilmek
amacıyla, Birleşmiş Milletler Kalkınma
Programı (UNDP) işbirliği ile hayata geçirilecek olan “Kamu Denetçiliği
Kurumunun Kurumsal Kapasitesinin
Güçlendirilmesi Projesinin” hazırlık
çalışmaları tamamlanmıştır. 2015 yılının
ilk çeyreğinde başlaması planlanan projenin uygulama süresi 24 ay olacaktır.
İsveç Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği
Ajansı (SIDA) tarafından finanse edilecek proje için ilk aşamada 750.000
dolar bütçe tahsis edilmiş olup ilerleyen
zamanda ortaya çıkacak olan yeni ihti79
yaçlar çerçevesinde projenin uygulama
süresinde ve bütçesinde gerekli artış
gerçekleştirilebilecektir.
Proje kapsamında ulaşılması beklenen üç temel sonuç; Kurumun kapasite geliştirme yeteneğinin güçlendirilmesi, görev ve işleyişi hakkında
farkındalığın artırılması ve Avrupa’daki
diğer Ombudsmanlık kurumlarıyla ikili
ilişkilerin ve bilgi paylaşımının artırılmasıdır. Proje, ilgili tarafların katılımıyla
gerçekleştirilecek olan açılış konferansı
ile başlayacak olup proje dahilinde; Kurumun vizyon-misyon ve stratejik hedeflerinin belirlenmesi, iş tanımlarının ve
iş akış şemalarının hazırlanması, paydaş
analizinin gerçekleştirilmesi gibi kapasite güçlendirme faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Ayrıca, bölgesel konferanslar,
uluslararası sempozyumlar, çalıştaylar ve
çalışma seyahatleri düzenlenecektir.
Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi
Ülkemizin Avrupa Birliği (AB) adaylık
süreci kapsamında tahsis edilen üyelik öncesi mali yardımlar çerçevesinde
uygulanmakta olan “Türkiye’de Kamu
Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının
Desteklenmesi Projesi”, Kurumumuzun,
AB üye ülkelerindeki iyi uygulama-
lar doğrultusunda Paris Prensiplerine
uygun bir şekilde faaliyet göstermesi
için gerekli çalışmaların gerçekleştirilmesini, örgüt yapısının düzenlenmesini,
kapasitesinin güçlendirilmesini, ilgili mevzuatının geliştirilmesi ve tanıtıcı
faaliyetler yoluyla kamuoyunun farkındalık seviyesinin artırılmasını hedeflemektedir.
İspanya Ombudsmanı Soledad Becerril
ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu
Başkanı Stefano Manservisi’nin teşrifleri
ve sivil toplum kuruluşları, üniversiteler,
bakanlıklar ve uluslararası kuruluşların
temsilcilerinin katılımı ile 2 Haziran
2014 tarihinde TBMM Tören Salonunda
gerçekleştirilmiştir.
2.134.550 avro bütçeye sahip olan ve
2011 yılı Finansman Anlaşması kapsamında Türkiye Cumhuriyeti ile AB
tarafından ortak finanse edilen Proje,
eşleştirme (twinning) ve teknik yardım
(technical assistance) bileşenlerinden
oluşmaktadır. Eşleştirme bileşenine ait
sözleşme Mart ayında imzalanarak uygulamaya başlanmış olup teknik yardım
bileşeninin 2015 yılı ikinci çeyreğinde
hayata geçirilmesi planlanmaktadır.
Proje başlangıcında belirlenen eğitim planı çerçevesinde gerçekleştirilen
çalıştaylar ve eğitimler ile uluslararası
uzmanların deneyimleri Kurumumuza aktarılmakta, ayrıca düzenlenmekte
olan çalışma ziyaretleri ve staj programları ile Fransa ve İspanya Ombudsmanlık kurumlarının işleyişi yakından
gözlemlenmektedir.
Kamu Denetçiliği Kurumunun rolü ve
önemine ilişkin toplumsal farkındalığın
artırılmasını amaçlayan teknik yardım
sözleşmesi kapsamında; basın ve internet üzerinden tanıtım kampanyası
başlatılması, vatandaşlarımızın Kurum
hakkında bilinçlendirilmesine yönelik yazılı materyallerin hazırlanması,
uluslararası sempozyum ve bölgesel
konferansların düzenlenmesi ve anket
çalışmaları gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
5.2.1.2.1 Eşleştirme Sözleşmesi
12 Mart 2014 tarihinde imzalanan
sözleşmenin uygulama süresi 24 ay olup
sözleşme kapsamında, proje ortakları
olan İspanya ve Fransa Ombudsmanlık kurumlarının deneyimleri ile iyi
uygulama örneklerinin Kurumumuza
kazandırılması hedeflenmektedir. Projenin açılış toplantısı, TBMM Başkanı
Cemil Çiçek, Avrupa Birliği Bakanı
ve Başmüzakereci Mevlüt Çavuşoğlu,
5.2.1.2.2 Teknik Yardım
Sözleşmesi
80
Söz konusu sözleşmeye ilişkin ihale süreci
hâlihazırda devam etmekte olup 2015 yılı
ikinci çeyreğinde sözleşmenin imzalanması ve faaliyetlerin başlaması planlanmaktadır.
5.2.1.3İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Usullerinin Tanıtılması Projesi
Avrupa Birliği Bakanlığının koordine
ettiği ve Kamu Denetçiliği Kurumu,
Anayasa Mahkemesi ve Türkiye İnsan
Hakları Kurumunun paydaşları olduğu
“İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Usullerinin Tanıtılması Projesi”,
ülkemizde insan hakları alanında uygulamaya geçen bireysel başvuru usullerinin kamuoyu nezdinde tanıtılması amacı
ile Ekim 2013 – Ekim 2014 dönemleri
arasında uygulanmıştır. Projenin açılışı
ve ilk eğitim semineri 1 Ekim 2013 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir.
7 Mart 2014 tarihinde Antalya’da düzenlenen ikinci eğitim seminerine Kamu
Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu,
AB Bakanı ve Başmüzakereci Mevlüt
Çavuşoğlu ile birlikte konuşmacı olarak katılım sağlamış ve Kurum çalışmaları hakkında bilgi vermiştir. Ankara ve
Antalya’da gerçekleştirilen iki eğitimi
müteakip Eskişehir, Adana, Bursa ve
İstanbul illerinde de eğitim seminerleri
81
düzenlenmiştir. Proje kapsamındaki tüm
seminerlerin açılış konuşmaları sonrasında katılımcılara sunum yapılmış ve
Kurumumuzun yetkileri, çalışma prensipleri ve başvuru usullerine ilişkin bilgi
verilmiştir.
İngiltere Büyükelçiliği tarafından finanse edilen Proje kapsamında ayrıca,
ülkemizde uygulamaya geçirilen bireysel
başvuru prosedürlerine yönelik rehber
kitapçık hazırlanmış, Fransa ve Almanya’da benzer alanlarda görev yapan kurumlara inceleme ziyaretinde bulunulmuştur.
5.2.1.4Çocuk Hakları ve Çocuklar için Adalet Projesi
Kurumumuz,
Birleşmiş
Milletler
Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF)
Türkiye Temsilciliği ile işbirliği halinde
yürütülen “Çocuk Hakları ve Çocuklar
için Adalet Projesi”nin uygulamasında;
TBMM Çocuk Hakları İzleme Komitesi,
İnsan Hakları Kurumu, Türkiye Barolar
Birliği, bakanlıklar, STK'lar ve üniversitelerle birlikte proje paydaşı olarak yer
almaktadır.
Proje kapsamında Kamu Denetçiliği Kurumuna verilecek destek ile uluslararası
iyi uygulamalardan yararlanılarak izleme
modelinin güçlendirilmesi, çocuklar ve
gençler için izleme araçlarının geliştirilmesi ve diğer Çocuk Ombudsmanlıkları,
STK’lar, yerel otoriteler, üniversiteler ve
kamu kurumları ile etkin bir iletişim ağı
oluşturması hedeflenmektedir. Ayrıca,
çocuk haklarının korunmasına ve bu
hakların ihlalinin izlenmesine yönelik
ulusal altyapının 2015 yılı sonuna kadar
oluşturulması planlanmıştır.
Çocuk
internet
sayfası,
Kamu
Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu,
Kamu Denetçisi Serpil Çakın, dönemin
UNICEF Türkiye Temsilcisi Dr. Ayman
Abulaban’ın yanı sıra ilgili kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları ve basın
temsilcilerinin katıldığı bir toplantı ile
22 Nisan 2014 tarihinde kamuoyuna
tanıtılmıştır.
Proje hedefleri doğrultusunda; 2014 yılı
içerisinde UNICEF’in uzman desteği ile
çocuk internet sayfası (www.kdkcocuk.
gov.tr) hazırlanmış, bu sayfanın tanıtımına yönelik yazılı materyaller basılmış ve
TV spotları hazırlanmıştır.
Ayrıca proje kapsamında, üniversitelerdeki kadın, çocuk ve engelli haklarına
ilişkin araştırma ve uygulama merkezlerinin temsilcileriyle düzenlenen tanışma toplantısında Kurumumuza yapılan
şikâyet başvuruları ve ilgili kararlarımıza
ilişkin bir sunum gerçekleştirilmiştir.
KDK çocuk internet sayfasının görüntüsü
82
5.2.2.Etkinlikler
5.2.2.1.II. Uluslararası
Ombudsmanlık Sempozyumu
Kurumumuzun uluslararası alanda ve
ülkemiz kamuoyundaki bilinirliğinin
artması noktasında önemli bir katkı
sunan “Uluslararası Ombudsmanlık
Sempozyumunun” ikincisi bu yıl 21-22
Ekim 2014 tarihleri arasında Ankara’da
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu’nun konuşmasıyla başlayan sempozyumun açılış bölümünde Avrupa
Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils
Muiznieks, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, TBMM Başkanvekili
Sadık Yakut ve Cumhurbaşkanı Recep
Tayyip Erdoğan katılımcılara hitap etmiştir. Açılış konuşmalarında dile getirilen ortak görüş, Kurumun kısa
bir zaman zarfında teşkilatlanmasını
tamamladığı, geride bırakılan dönemde kamuoyunun dikkatini çeken birçok
önemli karara imza attığı ve çalışmalarını uluslararası standartlara uygun
bir şekilde sürdürdüğü yönünde olmuştur. Danıştay Başkanı Zerrin Güngör ve
Adalet Bakanı Bekir Bozdağ’ın da teşrif
ettiği Sempozyuma diğer ülke Ombudsmanları, kurum çalışanları ve akademisyenler ile çok sayıda davetli katılım
sağlamıştır.
2. Uluslararası Ombudsmanlık Sempozyumu
83
Sempozyumun öğleden sonraki ilk oturumunda, Avusturya Ombudsmanı ve
konuyla ilgili akademisyenler tarafından
“Ombudsmanlık Kurumları Arasında
Uluslararası İşbirliği Faaliyetleri”, “Türkiye’de Kamu Denetçiliğinin Etkinliği
ve Geleceği” ile “Ombudsmanın Denetim Alanı Açısından İdarenin Tanımlanması” başlıklı sunumlar yapılmıştır.
Avrupa Eski Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros başkanlığında gerçekleştirilen ikinci oturumda ise İsveç, Hollanda
ve Azerbaycan Ombudsmanları “Yargı
Organları ve Ombudsman”, “Ombudsmanın Kararlarının Etkililiği”, “Kamuda Uzlaşma Kültürü ve Ombudsmanın
Rolü” konularında değerli görüşlerini
paylaşmışlardır.
Sempozyumun ikinci gününde, Kamu
Denetçiliği Kurumunun paydaşları ile
ilişkileri, TBMM Dilekçe Komisyonu
Başkanı Gönül Bekin Şahkulubey
başkanlığında gerçekleştirilen oturumda “Ombudsman ve Medya”, “Ombuds-
man ve STK”, “Ombudsman ve Kamu
İdareleri” ile “Parlamento ile İlişkiler”
konu başlıkları altında kapsamlı bir
şekilde ele alınmıştır. İnsan Haklarını
İnceleme Komisyonu Başkanı Ayhan
Sefer Üstün konuşmacı olarak bu oturuma katılmışlardır. Sempozyum, yurtdışından katılan konuklarımız için
düzenlenen ve Anıtkabir, Anadolu Medeniyetleri Müzesi ile Ankara Kalesi ziyaretlerini içeren program ile başarılı bir
şekilde neticelendirilmiştir.
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu ve Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muiznieks, açılış
konuşmalarından sonra verilen arada
ikili bir görüşme gerçekleştirmişlerdir.
Sayın Komiserin 2013 Temmuz ayında
Kurumumuza gerçekleştirdiği ziyaretten bu yana ülkemizde insan hakları
alanındaki gelişmelerin değerlendirildiği
toplantının ardından bir basın toplantısı
düzenlenmiştir.
84
2. Uluslararası Ombudsmanlık Sempozyumu Hatıra Fotoğrafı
5.2.2.2. İsveç Ombudsmanlık Sisteminin Osmanlı Kökenleri Semineri
Modern anlamdaki ilk Ombudsmanlık
Kurumunun 1809 yılında İsveç’te kurulduğu ve buradan, önce Avrupa’ya
ardından da tüm dünyaya yayıldığı
kabul edilmektedir. 2013 yılında, İsveç Büyükelçiliğinin daveti ile
gerçekleştirilen “Ombudsmanlığın 300.
Kuruluş Yıldönümü” kutlamasında,
İsveç’teki Ombudsmanlık sisteminin
kurucusunun Kral 12. Charles (Demir85
baş Şarl) olduğu ve Kral’ın, Osmanlı
Devleti’nin misafiri olarak ikamet etmekte olduğu Edirne’den 26 Ekim 1713
tarihinde Osmanlı Devleti idari sisteminden ilham alarak yazmış olduğu
ferman ile ülkesinde Yüksek Ombudsmanın görevlendirilmesi talimatını verdiği ifade edilmişti.
Kamu görevlilerinin kanunlara ne derece
riayet ettiklerini ve yükümlülüklerini
layıkıyla yerine getirip getirmediklerini denetlemekle sorumlu olan ve ortada bir ihlal bulunması hâlinde yasal
süreci başlatarak gerektiğinde davaya
müdahil de olabilen “Yüksek Ombudsmanlık” makamının tesis edilmesini
emreden fermanın İngilizce ve Türkçe
tercümeleri, 15 Mayıs 2014 tarihinde
İsveç Büyükelçiliğinde gerçekleştirilen
seminerde Kurumumuza sunulmuştur.
Büyükelçi Lars Wahlund ve İsveç Ombudsmanı Uluslararası İlişkiler Bölüm
Başkanı Marianne von der Esch’in seminer
kapsamında yaptıkları konuşmalarda, bu
fermanın Osmanlı Devleti uygulamasından
esinlenerek hazırlandığına ilişkin genel
kanı bir kez daha vurgulanmıştır.
Hayatının önemli bir kısmını ülkesinden
uzakta savaşarak geçiren ve 1709 yılında
Poltava’da (bugünkü Ukrayna sınırları
içerisinde) Rus ordusu ile girdiği savaşta yenilgiye uğrayan Kral 12. Charles,
maiyetindeki 1.500 askeriyle birlikte
Osmanlı Devleti idaresindeki Bender’e
(bugünkü Moldova sınırları içerisinde)
sığınmıştır. İlerleyen dönemde, Osmanlı
Devleti önderliğinde Rusya’ya karşı bir
savaş başlatılması için çabalayan ve Rus
ordusunun yenilgiye uğratıldığı 1711
Prut Muharebesi ile bu amacında kısmen de olsa başarılı olan Kral, Bender’in
ardından Edirne’de bir süre ikamet etmiş
ve 1714 yılında ülkesine dönmek üzere
Osmanlı Devletinden ayrılmıştır.
Kral Charles’ın ülkesinden uzak geçir-
diği yaklaşık 15 yıllık süre zarfında, İsveç
mali ve idari yapısının güçlendirilmesine
ilişkin bir takım kontrol mekanizmalarının kurularak bazı reformların hayata geçirilmesi ihtiyacı hasıl olmuştur.
Kralın, en önemli reformlarından biri
olan Yüksek Ombudsmanlık makamını,
misafiri olduğu 5 yıllık süre boyunca
yakından inceleme fırsatı bulduğu Osmanlı Devletinin idari sisteminden yola
çıkarak kurmuş olma ihtimali yüksektir.
Kral 12. Charles’ın ülkesini Osmanlı Devletinden yönettiği yıllara ilişkin
ilerleyen dönemde yapılacak çalışmaların Ombudsmanlık sisteminin köklerine ışık tutacağı değerlendirilmektedir.
5.2.2.3. Kamu Denetçiliği
Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi Eşleştirme Bileşeni Açılış
Toplantısı
“Kamu Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi”
eşleştirme bileşeninin açılış toplantısı 2
Haziran 2014 tarihinde, TBMM Başkanı
Cemil Çiçek, Avrupa Birliği Bakanı
ve Başmüzakereci Mevlüt Çavuşoğlu,
İspanya Ombudsmanı Soledad Becerril
ve Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu
Başkanı Stefano Manservisi’nin açılış
konuşmaları ile başlamıştır.
86
TBMM Tören Salonunda gerçekleştirilen ve uluslararası örgütlerin Türkiye
ofisleri, STK’lar, bakanlıklar ve üniversitelerin temsilcileri ile Kurumumuz personelinden oluşan yaklaşık 250 davetlinin katılım sağladığı programın ikinci
bölümünde, proje faaliyetlerine ilişkin
5.2.2.4Eşleştirme Sözleşmeleri Afiş Yarışması
Türkiye’de uygulanmakta olan eşleştirme
sözleşmelerinin faydalanıcı kurumlarının davet edildiği afiş yarışmasına
Kurumumuz, proje ekibinin katkılarıyla
“Kamu Denetçiliği Kurumu’nun Kurulmasının Desteklenmesi Projesinin” açılışı yapıldı.
detaylı bilgilendirmede bulunulmuş ve
projenin başarı ile sonuçlandırılması
yönündeki kararlılık taraflarca beyan
edilmiştir.
87
hazırlanan ve “Devlet ile Birey Arasındaki Diyalog Köprüsü” sloganıyla takdim
edilen afiş ile katılım sağlamıştır.
Kurumumuzun farklı birimlerinde görev
yapan personelin de katılımıyla yapılan
ihtiyaç analizi çalışmaları neticesinde
güncellenmiştir. Ayrıca, proje kapsamında gerçekleştirilecek eğitimlerin
sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla
Kurumumuzda görevli 11 uzman “eğitici” olarak tayin edilmiş olup eğitim
programı yalnız bu personelin katıldığı
“Eğiticilerin Eğitimi” ile başlamıştır. Bu
kapsamda, uluslararası insan hakları
mevzuatı ile İspanya ve Fransa uygulamaları hakkında bilgilendirmede bulunulmuştur.
Kurumumuz eşleştirme projesi afişi
Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu
tarafından organize edilen ve 28 Mayıs
2014 tarihinde Ankara Cer Modern’de
gerçekleştirilen 8. Eşleştirme Resepsiyonu’nda düzenlenen yarışmada proje
afişi katılımcılar tarafından birincilik
ödülüne layık bulunmuştur.
Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi
Kapsamında Gerçekleştirilen Eğitim ve Çalıştay Faaliyetleri
Sözleşmede yer alan eğitim programı,
Eğitim planı çerçevesinde, Ombudsmanlık Kurumunun yetkileri, şikâyet inceleme mekanizmaları, yerel yönetimler,
bilgi işlem sistemleri, dostane çözüm ve
arabuluculuk gibi 11 farklı konuda İspanya ve Fransa uygulamalarını da içeren eğitimler düzenlenmektedir. Ayrıca;
özgürlüklerinden mahrum kalmış kişiler, mülteci-göçmen-sığınmacı, kolluk
kuvveti uygulamaları, kadın-çocuk hakları, ayrımcılık gibi konularda çalıştaylar
düzenlenmektedir.
5.2.3. Uluslararası Raporlar
İnsan hakları ile temel hak ve özgürlükler
bağlamında Kurumumuzun işleyişini
konu alan uluslararası raporlar Kurumumuzca titizlikle takip edilmektedir. Bu
88
çerçevede 2014 yılı içerisinde öne çıkan
raporlar aşağıda özetlenmektedir.
5.2.3.1. Avrupa Komisyonu 2014 Türkiye İlerleme Raporu
Ülkemiz 1987 yılında Avrupa Birliği’ne
tam üyelik için başvurmuş olup 1999
yılında adaylık statüsü kazanmıştır.
AB’ye katılım sürecinin bir gereği olarak Avrupa Komisyonu, 1998 yılından
bu yana ülkemizin AB müktesebatına
uyum alanında kaydettiği ilerlemeleri,
tespit edilen eksiklikleri ve tavsiyeleri
İlerleme Raporları aracılığıyla yıllık
bazda raporlamaktadır.
2012 yılı İlerleme Raporunda “Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü” bölümünde
Kamu Denetçiliği Kurumunun kurulmasına değinilerek Kurumun işleyişi ve
sahip olması gereken yetkilere ilişkin
tavsiyelerde bulunulmuştur.
2013
yılı
İlerleme
Raporunda,
“Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğü”
bölümü altında Kamu Denetçiliği Kurumu için ayrı bir başlık açılmış olup
Kurum yönetmeliğinin Avrupa Ombudsmanının tavsiyeleri ile uyumlu
olduğuna değinilerek Kurumun kısa
bir süre içerisinde faaliyete geçmiş olması vatandaşların haklarının korun89
ması açısından önemli bir adım olarak
değerlendirilmiştir. Bununla birlikte,
Kurumun resen inceleme yetkisi kazanması ve Kurum tarafından verilen tavsiye kararlarının TBMM tarafından takibi
konularında atılması gereken adımlar
olduğu vurgulanmıştır.
Ekim ayı başında açıklanan 2014 yılı
İlerleme Raporunda, Kurumumuz
faaliyetlerine ilişkin 2013 yılında
yapılan olumlu eleştirilerin devam ettiği
görülmektedir. 2014 yılı İlerleme Raporunda yer alan değerlendirmeler aşağıda özetlenmiştir:
-Raporda, Kuruma yapılan başvurulara
ve kurum kararlarına ilişkin istatistiki bilgiye yer verilerek Kurumun tavsiye kararlarında; masumiyet karinesi, düşünce, vicdan ve din özgürlüğü,
toplanma özgürlüğü, kolluk kuvvetlerinin aşırı güç kullanımının engellenmesi gibi temel demokratik ilkeleri
içeren Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına atıfta bulunulduğu ifade
edilmiştir. Ayrıca Kurumun, Gezi Parkı
protestoları çerçevesinde gündeme gelen kolluk kuvvetlerinin güç kullanımına ilişkin yasal düzenlemenin Avrupa
standartlarına taşınması gerektiğini tavsiye eden bir rapor hazırladığına değinilmiştir.
- Kurum çalışmalarının vatandaşların
temel haklar konusunda farkındalığını
artırmaya sağladığı katkıdan ve AİHM
kararları doğrultusunda tavsiye kararları alındığından olumlu bir şekilde
bahsedilerek toplumdaki farkındalığı
artırmaya ve sivil toplumun Kuruma
duyduğu güveni pekiştirmeye yönelik
çalışmalara devam edilmesi tavsiye
edilmiştir. Bu doğrultuda, Kurumumuz
tarafından yürütülmekte olan uluslararası projeler çerçevesinde 2015 yılında, STK’lar ile diyaloğu güçlendirmeye,
Kuruma yönelik başvuru sayısını ve
toplumsal farkındalığı artırmaya yönelik
kampanyaların gerçekleştirilmesi planlanmıştır.
- Ayrıca, tavsiye kararlarının TBMM
tarafından takibinin yanı sıra kamu
idaresi tarafından da yeterli bir şekilde
takibinin sağlanması için gerekli olan
tedbirlerin alınmasının önemi vurgulanarak Kurumun resen inceleme
yetkisine sahip olması için gerekli
çalışmaların yapılması yönündeki tavsiye tekrarlanmıştır.
Yapılan değerlendirmelerden, Ombudsmanlık çalışmalarının Komisyon
tarafından yakından takip edildiği ve
Kurumumuzun vermiş olduğu kararlar ve gerçekleştirdiği faaliyetlerle ülkemizin AB üyelik sürecine olumlu katkı
sağlamaya başladığı anlaşılmaktadır.
Avrupa Komisyonunun Kurumumuz
çalışmalarına ilişkin değerlendirmeleri
memnuniyetle karşılanmakta olup tavsiye kararlarının takibi ve Kurumumuzun
inceleme yetkilerinin genişletilmesine
ilişkin bu yılki Raporda da tekrar eden
tespit ve önerilerinin isabetli olduğu
değerlendirilmekte ve Yüce Meclisimizin takdirlerine sunulmaktadır.
5.2.3.2. 2013 Türkiye İlerleme Raporuna İlişkin Avrupa
Parlamentosu İlke Kararı
2013 Türkiye İlerleme Raporuna ilişkin
Avrupa Parlamentosunun 12 Mart 2014
tarihli ilke kararının “Kopenhag Kriterlerine Uyum” başlığı altında, anayasal
hak ve özgürlükleri korumaya yönelik
ilave mekanizmaların kurulmasından ve
bu çerçevede Kamu Denetçiliği Kurumunun 2013 yılında faaliyete geçmiş olmasından memnuniyet duyulduğu ifade
edilmektedir.
Raporda ayrıca, Gezi Parkı olaylarında
kolluk kuvvetlerinin aşırı güç kullanımı
iddialarına ilişkin yargı organlarının
yanı sıra Kamu Denetçiliği Kurumu
tarafından da araştırma ve inceleme
yürütülmesi olumlu bir gelişme olarak
değerlendirilmiştir.
90
5.2.3.3. ABD Dışişleri
Bakanlığı Türkiye 2013 İnsan Hakları Raporu
ABD Dışişleri Bakanlığının Demokrasi,
İnsan Hakları ve İşçi Bürosu her yıl çeşitli ülkelerde insan hakları uygulamalarını
incelemekte ve sonuçlarını hazırlanan
bir raporla kamuoyuna duyurmaktadır.
27 Şubat 2014 tarihinde yayımlanan
Raporda Kurumumuz çalışmalarına da
yer verilmiştir.
Raporda, Kurumumuzun Haziran
2012’de kurulduğu ve 2013 yılı Nisan ayı
itibarıyla şikâyet başvurularını kabul ettiği ifade edilerek görev ve faaliyet alanı
hakkında bilgi verilmiştir. Kurumumuzun idareden kaynaklanan problemleri bağımsız ve tarafsız bir şekilde
inceleyerek idareye tavsiyelerde bulunduğunun belirtildiği Raporda ayrıca, Avrupa Birliği İlerleme Raporuna
da atıf yapılmış ve Raporda yer alan
“Kurumun toplum nezdinde güvenilirliğinin sağlanması, resen incelemede
bulunabilmesi ve tavsiye kararlarının
Parlamento tarafından takip edilmesi”
yönündeki tavsiyelerin öneminin altı
çizilmiştir.
91
5.2.3.4. Vize Serbestisi
Diyaloğu Yol Haritası
Değerlendirme Raporları
Ülkemiz ile Avrupa Birliği arasında Geri
Kabul Anlaşması 16 Aralık 2013 tarihinde imzalanmış ve eş zamanlı olarak,
Türk vatandaşlarının Schengen Bölgesine yapacağı kısa süreli seyahatlerde
vize zorunluluğunu kaldırmak üzere
Vize Serbestisi Diyaloğu başlatılmıştır.
Vize Serbestisi Diyaloğu, Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan yol
haritası kapsamında sürdürülmekte
olup belirlenen kıstaslar doğrultusunda
ülkemizdeki mevzuat ve idari uygulama
yakından takip edilmektedir. Söz konusu
kıstaslar; Belge Güvenliği, Göç İdaresi,
Kamu Düzeni ve Güvenliği, Temel Haklar ve Düzensiz Göçmenlerin Geri Kabulü olmak üzere beş ana başlık altında
toplanmıştır.
Diyalog doğrultusunda kaydedilen ilerlemeyi raporlamak üzere Avrupa Birliği
tarafından görevlendirilen uzmanlar
çeşitli tarihlerde ülkemize gelmişler,
bunlardan 3. ve 4. konu başlıklarına
ilişkin 13 ve 17 Haziran 2014 tarihlerinde
gerçekleştirilen iki ayrı görev kapsamında Kurumumuzu da ziyaret etmişlerdir. Bu ziyaretler sonunda hazırlanan
raporlarda Kurumumuz hakkında çeşitli
değerlendirmelerde bulunulmuştur.
13 Haziran 2014 tarihinde 3. konu
başlığına ilişkin gerçekleştirilen ziyaret neticesinde Veri Güvenliği konusunda hazırlanan raporda, Kamu
Denetçiliği Kurumunun henüz sayıca
az olsa da, mahremiyet ve kişisel verilere ilişkin şikâyetleri de incelediği
belirtilerek Kurumun çalışmalarını
Avrupa standartlarına uygun olarak
sürdürdüğü vurgulanmıştır. Raporda
ayrıca konuya ilişkin verilen örnek bir
karardan hareketle, kişisel verilerin korunması hakkının Kurum tarafından
mevcut yasal mevzuat çerçevesinde garanti altına alındığı ifade edilmiştir.
17 Haziran 2014 tarihinde 4. konu
başlığına ilişkin gerçekleştirilen ziyaret
neticesinde Temel Haklar konusunda
hazırlanan ikinci raporda, Türkiye’nin
insan hakları alanında kurumsal kapasitesini geliştirdiği ve insan hakları ihlallerini inceleme ve araştırmakla yetkili
farklı kurumların kurulduğu belirtildikten sonra Kamu Denetçiliği Kurumu
hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.
Kurumun kuruluşu, Kamu Başdenetçisi
ve Kamu Denetçilerinin seçimine ilişkin
verilen bilgilerden sonra, Avrupa Komisyonu 2013 İlerleme Raporuna da
atıfta bulunularak Kurumun çalışma
usullerinin Avrupa Ombudsmanının
tavsiyeleri ile uyumlu olduğu vurgulanmış, Kurumun kolay bir şikâyet kabul etme sistemi olduğuna ve şikâyet
başvurularında Türkçenin şart koşulmadığına dikkat çekilmiştir. Kurumun
resen inceleme ve yerinde inceleme
yetkisinin bulunmadığı, buna yönelik
tartışmaların devam etmekte olduğu
ve sivil toplumun, Kuruma yerinde inceleme yetkisinin verilmesini savunduğu ifade edilmiştir.
Raporda ayrıca, Avrupa Konseyi İnsan
Hakları Komiseri Nils Muiznieks’in,
insan haklarının korunması ve
geliştirilmesi hususunda, Kurumun
etkinliğinin artırılması için Kurum
kanununun bazı değişikliklere ihtiyaç
duyuyor olmasına rağmen, Kurumun
varlığının bu alanda büyük katkıları
olacağına ilişkin yorumuna da yer verilmiştir.
Raporun Kamu Denetçiliği Kurumuna
ayrılan bölümünün sonunda yer alan
sonuç ve tavsiye kısmında, Kurumun
kuruluşunun memnuniyetle karşılandığı
belirtilerek Kurumun güçlendirilmesi ve
ihtiyaç duyduğu beşerî ve mali kaynaklara ulaşmasına yönelik gerekli çalışmaların sürdürülmesi tavsiye edilmektedir.
92
5.2.3.5. İfade Özgürlüğü Alanında Gözlem Raporu
Avrupa Birliği üyelik müzakereleri
çerçevesinde Avrupa Komisyonu, bazı
özel konularda incelemelerde bulunmak
üzere bağımsız uzmanlar görevlendirmekte ve ilgili kurumlara gerçekleştirilen ziyaretler neticesinde elde edilen
bulgular raporlanmaktadır. Bu doğrultuda, Yargı ve Temel Haklar Faslının (23.
Fasıl) “ifade özgürlüğü” alanında incelemelerde bulunmak üzere ülkemizde
bulunan heyet 14 Mayıs 2014 tarihinde
Kurumumuzu da ziyaret etmiştir.
Ziyaret sonrası hazırlanan raporda Kurumumuz çalışmalarına ilişkin aşağıdaki değerlendirmeler ve tavsiyelerde bulunulmuştur:
-İfade özgürlüğü alanında 2011 yılında
yapılan en son ziyaretten bu yana çeşitli yasal reformların hayata geçirildiği
ve mevzuatta gözle görülür değişikler
yapıldığının vurgulandığı raporun giriş
bölümünde, Kurumumuzun kurulmuş
ve faaliyetlerine başlamış olması da
önemli gelişmelerden biri olarak ifade
edilmiştir.
-Raporun
Kurumumuza
ayrılan
bölümünde; Kurumun kuruluş ve işleyişine, alınan şikâyet sayısına ve Kurum içerisindeki iş bölümüne yer veril93
miştir. Ayrıca, Kuruma ifade özgürlüğüne
ilişkin konularda az sayıda şikâyetin
ulaştığı not edilmiş, diğer alanlardaki şikâyetlerin sayısının yüksekliği göz
önüne alındığında bu durumun kısmen,
ifade özgürlüğü alanında farkındalığın
yeterli seviyede olmamasından kaynaklanabileceği belirtilmiştir. Bu durumun,
Kurumun şikâyet incelemesinde bulunabilmesi için elindeki araçların sınırlı
olmasından da kaynaklanıyor olabileceği
vurgulanmıştır.
-Kurumun, 1 Mayıs ve Gezi Parkı protestoları gibi önemli konulara ilişkin
raporlar hazırlamış olduğu belirtilmiştir.
-Raporun çeşitli bölümlerinde, Kurumumuzu ilgilendiren tavsiyelerde bulunulmuştur. Bunlardan ilki; Türkiye İnsan
Hakları Kurumunun da şikâyet kabul
ediyor olmasından hareketle, görevde ve
yetkide uyuşmazlık çıkmaması adına iki
Kurum arasındaki işbirliğinin güçlendirilmesi yönündedir. Bunun yanı sıra
Adalet Bakanlığı, Türkiye Adalet Akademisi, Barolar Birliği, medya, STK’lar
ve akademik personelle işbirliği kurularak özellikle ifade özgürlüğü alanında
Avrupa standartlarına erişimin ve kapasite gelişiminin sağlanması için yeni
imkânların araştırılması ve bu alanda
gerçekleştirilecek projelerin sayısının
artırılması gerekliliği önemle vurgulanmıştır.
-Toplumda Kurumumuza yönelik
farkındalığın artırılması gerekliliği üzerinde durulan raporda, insan hakları
ve ifade özgürlüğü kapsamında farklı
meslek gruplarını ve toplumun çeşitli
kesimlerini bir araya getirecek eğitimler düzenlenmesi ve bu eğitimlere Kurumumuzun da dâhil olması gerektiği
belirtilmiştir.
5.2.3.6.Evrensel Periyodik
İnceleme Mekanizması (EPİM) Türkiye Raporu
Evrensel Periyodik İnceleme Mekanizması (EPİM – Universal Periodic
Review), Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Konseyi (BM İHYK) tarafından, BM
üyesi ülkelerin insan hakları alanındaki performanslarının ve yürürlükteki
anlaşmalar ile uluslararası normların
uygulanmasının dört yılda bir gözden
geçirilmesi amacıyla, 2008 yılında hayata geçirilmiş olan bir gözlem mekanizmasıdır.
EPİM kapsamında ülkeler üç rapor temelinde incelenmektedir. Bunlar; ülkelerin kendi hazırladığı ulusal raporlar,
ülkelerin uluslararası sözleşmeler ve mekanizmalara katılımı ile bunların uygulanma durumunu değerlendiren İHYK
raporu ve STK’lardan alınan veriler
doğrultusunda İHYK tarafından hazırlanan özet rapordur.
Ülkemizin EPİM birinci tur incelemesi 10 Mayıs 2010 tarihinde Cenevre’de
gerçekleştirilmiş ve bu kapsamda
ülkemize, insan hakları alanındaki tespitleri içeren 152 tavsiye iletilmiştir. Söz
konusu tavsiyeler incelendiğinde, insan hakları alanındaki reform çalışmalarının sürdürülmesi gerekliliğine yoğun
bir şekilde atıf yapıldığı görülmüştür. Bu
doğrultuda, Kurumumuzun kurularak
faaliyetlerine başlamış olmasının, insan
hakları mekanizmalarının tesis edilmesi
yönündeki 13 farklı tavsiyeye doğrudan
cevap taşıdığı değerlendirilmiştir.
EPİM ikinci tur incelemesi “Ulusal
Rapor” hazırlık çalışmaları 5 Şubat
2014 tarihinde Dışişleri Bakanlığında
gerçekleştirilen toplantı ile başlamıştır.
Birinci turda yöneltilen tavsiyeler göz
önünde bulundurularak Mayıs 2010’dan
bu yana ülkemizde insan hakları alanında kaydedilen gelişmelerin ve söz konusu
tavsiyelerin uygulanmasına ilişkin güncel durumun anlatıldığı Ulusal Rapor,
Dışişleri Bakanlığı koordinasyonunda ve
ilgili kurumların katkısıyla hazırlanmış
ve Ekim ayı içerisinde BM Sekretaryasına sunulmuştur.
Raporun, 2010 Anayasa değişiklikleri
sonrası Türkiye’de insan hakları alanında
tesis edilen demokratik kurumlar ve mekanizmaları değerlendiren “Kurumsal
94
Çerçeve” başlıklı bölümü altında, Kurumumuzun kuruluşu, görev alanı ve yetkileri ile faaliyetlerine ilişkin bilgi verilmektedir.
5.2.4. Çalışma Ziyaretleri
Kurumumuzca, uluslararası iyi uygulama örneklerini yerinde incelemek ve bu
doğrultuda hizmet kalitesini daha yüksek standartlara taşıyabilmek amacıyla
yurtdışı çalışma ziyaretleri gerçekleştirilmektedir.
5.2.4.1. İnsan Hakları Ulusal Eylem Planlarının
Hazırlanması ve Uygulanması Çalıştayı
Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas, Avrupa
Konseyi İnsan Hakları Yüksek Komiserliği “İnsan
Hakları Ulusal Eylem Planlarının Hazırlanması
ve Uygulanması” çalıştayına katıldı.
Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas,
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Yüksek
Komiserliği tarafından 27-28 Mart 2014
tarihlerinde Strazburg’da düzenlenen
"İnsan Hakları Ulusal Eylem Planlarının
Hazırlanması ve Uygulanması" konulu
çalıştaya katılmıştır.
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri’nin, 2009 yılında ülkelerin ulusal
düzeyde İnsan Hakları Eylem Planlarını
hazırlayarak uygulamaya geçmeleri
yönünde verdiği tavsiye kararı doğrultusunda, bugüne kadar gerçekleştirilen
95
çalışmalara ilişkin durum değerlendirmesi yapmak ve yeni eylem planlarının
hazırlanmasını teşvik etmek amacıyla düzenlenen çalıştaya Ombudsmanlık kurumlarının yanı sıra uluslararası
kurum ve kuruluşların temsilcileri de
katılmıştır.
Çalıştayın, özellikle ulusal eylem planlarına ilişkin ülke tecrübelerinin paylaşılması ve katılımcılar arasında görüş
alışverişine fırsat sunması noktasında
önemli katkılar sağladığı değerlendirilmektedir.
5.2.4.2İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Devletleri Ombudsmanlık Kurumları Birliği Konferansı
2012 yılında Cibuti Cumhuriyetinde
düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)
Üye Devletleri Dışişleri Bakanları Konseyinde, şikâyet incelemesi ve değerlendirilmesi süreçlerindeki tecrübelerin
ve iyi uygulama örneklerinin paylaşılması ve İslam ülkeleri Ombudsmanlarının kapasitesinin güçlendirilmesi
amacıyla İİT Üye Ülkeleri Ombudsman
Birliğinin (Organisation of Islamic
Countries Ombudsmen Association –
OICOA) kurulması gündeme gelmiştir.
Bu doğrultuda, “Bilgi, Tecrübe ve
Fikirlerin Paylaşılarak İİT Üyesi Devletlerin Ombudsmanlık Kurumlarının
Kuvvetlendirilmesi” temalı ilk konferans 28-29 Nisan 2014 tarihlerinde
Pakistan’ın
başkenti
İslamabad’da
gerçekleştirilmiş, konferansta Kurumumuzu Kamu Denetçisi Mehmet Elkatmış
temsil etmiştir.
“İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Devlerindeki Ombudsmanlık Kurumları Ağı Konferansı”
96
Ombudsmanlık kurumunun köklerinin İslam tarihinde yer aldığı ve İslami
adalet sisteminin önemli bir bloğu olduğunun vurgulandığı toplantıda, İslam
ülkelerinin, 1969 yılında sosyo-ekonomik
ve siyasi problemlerin üstesinden gelmek
için aktif bir şekilde işbirliği yaparak sinerji oluşturmak üzere ortak bir
platformda toplanmaya karar verdiklerine dikkat çekilerek İİT üyesi ülkelerin
Ombudsmanlarının da bilgi, tecrübe ve
fikirlerini paylaşmak sureti ile bir araya
gelebileceği ve bu vesileyle Ombudsmanlık kurumlarını güçlendirebileceği
üzerinde mutabık kalınmıştır.
5.2.4.3Polonya Ombudsmanı Ziyareti
Türkiye-Polonya diplomatik ilişkilerinin tesisinin 600. yıldönümü etkinlikleri
çerçevesinde, 7-9 Mayıs 2014 tarihlerinde
Polonya İnsan Hakları Savunucusunun
davetlisi olarak Varşova’ya bir çalışma
seyahati gerçekleştirmiş ve İnsan Hakları Savunucusu Irena Lipowicz, Çocuk
Ombudsmanı Marek Michalak, Türkiye’nin Varşova Büyükelçisi Yusuf Ziya
Özcan ve Polonya-Türkiye İşadamları
Derneği temsilcileri ile çeşitli görüşmelerde bulunmuştur.
Bu çerçevede, İİT Ombudsman Birliğinin
kurulması, daimi sekretarya oluşturulana kadar Pakistan Ombudsmanının sekretarya hizmetlerini yürütmesi, Birlik
üyesi Ombudsmanlardan müteşekkil bir
Genel Kurulun kurulması, Birliğin işleyişine ilişkin yasal mevzuatı, kuralları
ve prosedürleri hazırlayacak bir Yönlendirme Komitesinin oluşturulması ve
bu Komitenin Pakistan Ombudsmanı
başkanlığında; Endonezya, Fas, Gine,
İran, Nijer, Pakistan, Sudan, Türkiye ve
Ürdün’den oluşması kararlaştırılmıştır.
Kamu Başdenetçisi M.Nihat Ömeroğlu’nun
Polonya Ziyareti
97
Ziyaret kapsamında Varşova Üniversitesi Türk Çalışmaları Bölümünde
düzenlenen programda da konuşma
yapan Kamu Başdenetçisi, insan hakları ihlallerinde devletin rolü, Kurumumuzun işleyişi ve insan haklarının
korunması noktasında getirdiği yenilikler, yargı ile Ombudsman faaliyetleri
arasındaki fark ve devlet kurumlarının
Ombudsmanlığa bakış açısı hakkında
değerlendirmelerde bulunmuştur.
Varşova Bialoleka Cezaevindeki Türk
mahkûm ve tutukları da ziyaret eden
Sayın Ömeroğlu, ayrıca İnsan Hakları
Savunuculuğu Ofisi Engelliler Uzman
Komitesi ile yaptığı görüşmede iki ülkede engellilerin karşılaştıkları sorunlara ilişkin fikir alışverişinde bulunmuştur.
5.2.4.4Irkçılık ve
Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu Semineri
Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan, 2223 Mayıs 2014 tarihlerinde Fransa’nın
Strazburg
kentinde
Irkçılık
ve
Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) tarafından düzenlenen “Özel Kuruluşların Irkçılık ve
Hoşgörüsüzlüğe Karşı Mücadelede
Yerel Yetkilileri Desteklemedeki Rolü”
konulu seminere katılmış ve Komisyon
yetkilileri ile görüşmelerde bulunmuştur.
Seminer, ırkçılık ve hoşgörüsüzlükle
mücadele alanında faaliyet gösteren
yerel kurum ve kuruluşlar ile uzman
kurumların etkili bir işbirliği yapmalarını sağlamak amacıyla düzenlenmiştir. Yapılan görüşmelerde, özellikle
iyi uygulama örnekleri üzerine yapılan
analizler incelenmiş, nefret söylemlerinin engellenmesi ve hassas grupların
(etnik grupların, dini azınlıkların, yabancıların/göçmenlerin, LGBTİ bireylerin) topluma entegrasyonunun önemi
vurgulanmıştır. Ayrıca, Komisyonun
bazı ülkelerdeki (Arnavutluk, Fransa)
insan haklarının korunması alanında
faaliyet gösteren uzman kuruluşlarla
ilgili daha önce bildirdiği tavsiyelere
uyum konusu ele alınmış, söz konusu
tavsiyelere riayet edildiği belirtilmiştir.
5.2.4.512. Bakü Uluslararası Ombudsmanlar Konferansı
18-20 Haziran 2014 tarihlerinde Azerbaycan’ın başkenti Bakü’de düzenlenen
“Kadın Haklarının Güvence Altına
Alınmasında Ulusal İnsan Hakları Kurumlarının Rolü” konulu 12. Uluslararası Bakü Ombudsmanlar Konferansında Kurumumuzu Kamu Denetçisi Serpil
Çakın temsil etmiştir.
98
12. Bakü Uluslararası Ombudsmanlar Konferansı
“İnsan Hakları Günü” kutlamaları
münasebetiyle her yıl düzenli olarak organize edilmekte olan konferansın bu
yılki konusu, Kadınlara Karşı Her Türlü
Ayrımcılığın Önlenmesi Uluslararası
Sözleşmesi’nin (CEDAW) 35. yıldönümü
olması nedeniyle kadın hakları olarak belirlenmiştir.
Konferansta, devletin öncelikli görevinin insan haklarının sağlanması olduğu,
ulusal insan hakları kurumlarının ve sivil toplum kuruluşlarının kadınların
haklarına ilişkin farkındalık uyandırmada kilit rolünün bulunduğu ve bu çerçevede Ombudsmanın faaliyetlerinin önem
arz ettiği ifade edilmiştir. Ayrıca, karar
mekanizmalarında yer alan kadınların
99
sayısının azlığı, kadınların karşılaştığı
ayrımcılık, şiddet, taciz, yoksulluk ve
eğitimsizlik gibi sorunlar da detaylı bir
şekilde ele alınmıştır.
Diğer yandan, 1 Ağustos 2014 tarihinde
yürürlüğe girecek olan İstanbul Sözleşmesi’nin bu alandaki ilk ve tek bağlayıcı
araç olduğu ve sözleşme çerçevesinde insan hakları kurumlarına önemli görevler düştüğü belirtilerek kadına yönelik
her türlü şiddeti hedef alan ve bu kapsamda önleme, koruma, kovuşturma
ve mağdurlara sağlanacak hizmetler
konusunda asgari standartları belirleyen
Sözleşmenin tüm üye ülkeler tarafından
imzalanarak uygulanması gerekliliğine
dikkat çekilmiştir.
Konferans çerçevesinde ev sahibi Ombudsman Elmira Suleymanova’nın yanı
sıra diğer katılımcı ülke Ombudsmanları ile yapılan ikili görüşmelerde fikir
alışverişinde bulunulmuş; Azerbaycan
Ombudsmanlık Kurumunda görevli birim başkanları ve danışmanlarla
yapılan görüşmelerde de çocuk hakları
konusunda yapılan faaliyetler ve hazırlanan özel raporlar hakkında detaylı bilgi
alınmıştır.
yareti düzenlemiştir. Kamu Denetçileri
Mehmet Elkatmış ve Zekeriya Aslan’ın
da iştirak ettiği etkinlik kapsamında
İspanya Parlamento Başkanı, Anayasa Mahkemesi Başkanı ve Endülüs Yerel Ombudsmanlık Kurumu da ziyaret
edilmiştir.
5.2.4.7Avrupa Entegrasyon Süreçlerinde Ombudsmanlık Kurumlarının Rolü Semineri
İspanya Ombudsmanlık Kurumu Çalışma Ziyareti
5.2.4.6İspanya
Ombudsmanlık Kurumu Çalışma Ziyareti
“Kamu Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi” kapsamında, Kamu Başdenetçisi M. Nihat
Ömeroğlu başkanlığındaki heyet, 15-19
Eylül 2014 tarihlerinde İspanya Ombudsmanlık Kurumuna bir çalışma zi-
Kamu Denetçisi Muhittin Mıhçak,
Avrupa Komisyonu Genişleme Genel
Müdürlüğü işbirliğiyle Arnavutluk Ombudsmanı tarafından 25-26 Eylül 2014
tarihlerinde Arnavutluk’un başkenti Tiran’da düzenlenen “Avrupa Entegrasyon Süreçlerinde Ombudsmanlık
Kurumlarının Rolü” konulu seminere
katılmıştır.
100
Kamu Denetçisi Muhittin Mıhçak “Avrupa Entegrasyon Süreçlerinde Ombudsmanlık Kurumlarının Rolü”
konulu seminere katıldı.
Ombudsmanlık kurumlarının Avrupa
Birliği entegrasyon sürecindeki rolünün
güçlendirilmesinin amaçlandığı seminerde, müzakerelerin özellikle 23. ve
24. Fasılları kapsamında yer alan müktesebatın uygulanması ve iyi yönetişim
ilkelerinin kamu idaresi tarafından benimsenmesinde Ombudsmanın rolü
tartışılmıştır.
Toplantıda ayrıca, Karadağ Semineri ile
başlayan Bölgesel Ombudsmanlık Kurumları Ağı çalışmalarında gelinen son
durum katılımcılarla paylaşılmıştır.
101
5.2.4.8Avrupa Çocuk
Ombudsmanları Ağı 18. Yıllık Toplantısı
Avrupa Çocuk Ombudsmanları Ağının
(ENOC) 22-23 Ekim 2014 tarihlerinde İskoçya’nın başkenti Edinburgh’ta
düzenlenen “Ekonomik Kısıntıların
ve Yoksulluğun Çocuk Haklarının
Gerçekleştirilmesine Etkisi” konulu 18.
Yıllık Toplantısına, gözlemci statüsünde
kabul edilen Kurumumuzu temsilen
Kamu Denetçisi Serpil Çakın katılım
sağlamıştır.
İskoçya Çocuk Ombudsmanlığının ev
sahipliğinde düzenlenen Konferansın
teması “Ekonomik Krizlerin Çocuk Haklarının Uygulanmasına Etkisi” olarak belirlenmiş ve Konferans kapsamında özellikle devlet veya özel sektör tarafından
çocuklara sunulan hizmetlere erişim, bu
hizmetlerin kalitesi ve çocuk yoksulluğu
ile mücadelede devletlere düşen görevler
tartışılmıştır. Bu çerçevede düzenlenen
çalıştaylarda, konunun uzmanı akademisyenler teorik bilgiler sunmuş ve
sonrasında üye Ombudsmanlık kurumlarının izledikleri yöntemler ve uygulamada
karşılaştıkları
zorluklar
Ombudsmanlık kurumları arasındaki mevcut işbirliğinin geliştirilmesi ve
güçlendirilmesi yönündeki isteklilik
doğrultusunda, Merkezi Avrupa Girişimi (CEI) ve Bölgesel İşbirliği Konseyinin (RCC) koordinasyonuyla 10 Şubat
2014 tarihinde Slovenya’nın başkenti
Ljubljana’da bölge Ombudsmanlarının
katıldığı ortak bir toplantı düzenlenmiştir. Toplantıda, önümüzdeki
dönemde hayata geçirilmesi düşünülen
işbirliği modellerine ilişkin müzakereler
gerçekleştirilmiş ve Batı Balkan ülkeleri
ile Türkiye’yi kapsayan bölgesel bir ağın
kurulması üzerinde mutabakat sağlanmıştır.
5.2.4.9Diğer Çalışma
Ziyaretleri
-122. Ortaklık Komitesi Toplantısı:
Ortaklık Konseyi tarafından, ülkemizin
Gümrük Birliği kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmesinde yardımcı olmak üzere oluşturulan Ortaklık
Komitesinin 3 Haziran 2014 tarihinde
Brüksel’de gerçekleştirilen 122. dönem
toplantısında genel olarak ülkemizdeki
yargı paketlerine ilişkin görüş alışverişinde bulunulmuştur. Toplantıda, Kurumumuzun kurularak faaliyete geçmiş
olmasının, AB üyelik müzakerelerinin 23. Faslı olan Yargı ve Temel Haklar
Faslının “gayri resmi” açılış kriterlerini
karşılama yönünde önemli bir adım olduğu ifade edilmiştir.
Yukarıdaki bölümde ifade edilen çalışma ziyaretlerinin yanında, Kurumumuz personeli tarafından yurtdışı
toplantılar, eğitimler veya çalışma
ziyaretlerine katılım sağlanmakta ve
edinilen bilgi ve tecrübenin Kurum
faaliyetlerine yansıtılmasına özen gösterilmektedir.
-Ombudsmanlık Kurumları Ortak
Toplantısı: 2013 yılında Karadağ’ın
başkenti Danilovgrad’da gerçekleştirilen toplantıda ortaya çıkan bölgedeki
102
-Amerika Birleşik Devletleri Ombudsman Birliği (USOA) 35. Yıllık
Konferansı: Amerika’nın Nebraska eyaleti Lincoln şehrinde 13-17 Ekim 2014
tarihlerinde düzenlenen “Modern Ombudsman: Değişimler, Zorluklar ve Fırsatlar” konulu konferansta ABD’deki
Ombudsman kurumları, yapı ve işleyişleri hakkında bilgilendirmede bulunulmuş; eyalet Ombudsmanlarının
çalışma usullerine ilişkin iyi uygulama
örnekleri ve tecrübeler paylaşılmıştır.
-İspanya Ombudsmanlık Kurumu
Çalışma Ziyareti: Eşleştirme Sözleşmesi
kapsamında 17-21 Kasım 2014 tarihlerinde gerçekleştirilen ilk çalışma ziyaretinde;
İspanya Ulusal Ombudsmanlık Kurumunun (Defensor Del Pueblo) tarihi
geçmişi hakkında bilgi sahibi olunmuş;
Kuruma; çevre, sosyal güvenlik, şehircilik, imar ve konut, sosyal güvenlik, personel rejimi gibi çeşitli konularda ulaşan
şikâyet başvuruları ve Kurumun resen
inceleme yetkisinin yanı sıra Ombudsmanın yargı, yasama ve yürütme organlarıyla olan ilişkileri hakkında eğitim
alınmıştır.
-Temel Haklar, Ayrımcılığın Önlenmesi
ve LGBTİ Bireyler Dâhil Hassas Grupların Korunması Toplantısı: Avrupa
Parlamentosu, Avrupa Komisyonu ve
103
AB Dönem Başkanı İtalya tarafından
STK’lar için Teknik Destek (TACSO)
aracı vasıtasıyla, Arnavutluk’un başkenti Tiran’da 21 Kasım 2014 tarihinde
düzenlenen toplantıda, LGBTİ bireylere
ve engellilere yönelik ayrımcılık konuları tartışılmış ve bu hususlarda gerekli
önlemlerin alınması gerektiği ifade edilmiştir.
-Fransa Ombudsmanlık Kurumu
Çalışma Ziyareti: Eşleştirme Sözleşmesi
kapsamında gerçekleştirilen ikinci çalışma
ziyaretinde Fransa Cumhuriyeti Hakların
Savunucusu Kurumu (Le Défenseur Des
Droits) 1-5 Aralık 2014 tarihlerinde ziyaret edilerek yerinde incelemelerde bulunulmuş ve teşkilat yapısı başta olmak
üzere, Kurumun görev alanı ve inceleme
usullerinin tanıtılmasına ilişkin çeşitli
konularda hazırlanan sunumlara iştirak
edilmiştir.
5.2.5. Uluslararası Kurum ve Kuruluş Temsilcilerinin
Kurumumuzu Ziyaretleri
Kurumumuz 2013 yılında olduğu gibi
2014 yılında da birçok yabancı heyeti
ağırlamıştır. Görüşmelerde genel itibarıyla Kurumun işleyişi ve insan hakları alanında yaşanan güncel gelişmelere
ilişkin bilgi alışverişinde bulunulmuştur.
5.2.5.1. İktisadi İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (OECD) SIGMA Bölge Temsilcisi
Ziyareti
Avrupa Birliği ve OECD’nin ortak girişimi olan SIGMA’nın (Yönetişim ve Yönetim Geliştirme Desteği) amacı; kamu
yönetimini iyileştirmek, kamu idarelerinde kapasite güçlendirme faaliyetlerinde bulunmak ve bu suretle ülkelerde
sosyo-ekonomik gelişmeyi sağlamaktır.
SIGMA’nın temel çalışma alanları beş ana
başlıkta; kamu yönetimi organizasyonu,
kamu maliyesi ve denetimi, kamu ihale
prosedürleri, politika geliştirme, strateji
ve reform olarak belirlenmiştir.
SIGMA’nın Türkiye temsilcisi Rachel
Holloway ile 24 Şubat 2014 ve daha
sonra bu görevi kendisinden devralan
Peter Vagi ile 25 Haziran 2014 tarihlerinde Kurumumuzda iki farklı görüşme
gerçekleştirilmiştir. SIGMA fonlarının,
Avrupa Komisyonu ile birlikte hazırlanan yıllık program kapsamında, proje
bazlı veya ihtiyaç duyulan alanlarda uzman desteği sağlanması şeklinde tahsis edildiği ve fonların asıl amacının
kanunların uygulanmasına teknik destek
sağlamak olduğu ifade edilen görüşmelerde ileriye dönük işbirliği fırsatları
5.2.5.2Kosova Meclisi Çevre ve Alan Planlama Komisyonu
Ziyareti
Kosova Meclisi Çevre ve Alan Planlama
Komisyon Başkanı Nait Hasani başkanlığındaki milletvekili heyeti, 28 Şubat
2014 tarihinde Kurumumuzu ziyaret
etmiştir. Söz konusu ziyarette, Kosova
Meclisince yapılan ilk oylamada kabul
edilen “Ses Kirliliği Yasası” ile ezan ve
çan sesinin de “gürültü kirliliği”ne yol
açan hususlardan biri olarak değerlendirilmesine yönelik son düzenlemeler
gündeme gelmiş ve ülkemizdeki uygulama hakkında bilgi alınmıştır. Heyet bu
kapsamda TBMM’de de çeşitli temaslarda bulunmuştur.
5.2.5.3Nijer Ombudsmanı
Ziyareti
Niamey Büyükelçiliğimizin kurmuş
olduğu temaslar neticesinde Nijer Ombudsmanı Amadou Cheiffou, Kabine
Direktörü Tarno Balla ile birlikte Kurumumuzun davetlisi olarak 26-27 Mart
2014 tarihlerinde Türkiye’ye gelmiştir.
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu ile Kamu Denetçileri Zekeriya Aslan,
Serpil Çakın ve Mehmet Elkatmış’ın iştirak ettiği görüşmelerde Nijer Ombudsmanlık sistemi hakkında bilgi alınmış
ve iki ülke Ombudsmanlık sistemleri
arasındaki benzerlikler ve farklılıklar
104
görüşülmüştür.
Ayrıca,
Kurumlar
arasında, Türk İşbirliği ve Kalkınma
Ajansı (TİKA) aracılığıyla gerçekleştirilebilecek muhtemel işbirliği imkânları
da değerlendirilmiştir.
Kurumumuzda gerçekleştirilen görüşmelerin ardından Türkiye İnsan Hakları Kurumu ziyaret edilmiş ve akabinde heyet TBMM Başkanı Cemil
Çiçek tarafından kabul edilmiştir.
5.2.5.4Avrupa Komisyonu Bağımsız Uzman Ziyareti
Avrupa Birliği üyelik müzakereleri
çerçevesinde
Avrupa
Komisyonu,
bazı özel konularda incelemelerde
bulunmak üzere bağımsız uzmanlar
görevlendirmekte ve ilgili kurumlara
gerçekleştirilen ziyaretler neticesinde
elde edilen bulgular raporlanmaktadır.
Bu doğrultuda, Yargı ve Temel Haklar
Faslının (23. Fasıl) “ifade özgürlüğü”
alanında incelemelerde bulunmak üzere
görevlendirilen bağımsız uzmanlar 14
Mayıs 2014 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Gerçekleştirilen görüşmede uzmanlar, Kurumumuzun işleyişi ve
ifade özgürlüğü başta olmak üzere insan
1
hakları alanında Kuruma ulaşan şikâyet
başvuruları hakkında bilgilendirilmişlerdir. 1
5.2.5.5Fransa Büyükelçisi
Ziyareti
Fransa’nın Ankara Büyükelçisi Laurent
Bili, 21 Mayıs 2014 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Ziyarette, Kamu
Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının
Desteklenmesi Projesi kapsamında Mart
ayında imzalanan ve İspanya ve Fransa
Ombudsmanlık Kurumları ile işbirliği
içinde yürütülmekte olan Eşleştirme
Sözleşmesi kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.
AB Türkiye Delegasyonu Başkanı
Stefano Manservisi’nin Ziyareti
Detaylar için bakınız: “Raporlar – İfade Özgürlüğü Alanında Gözlem Raporu”
105
5.2.5.6Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı Ziyareti
28 Nisan 2014 tarihinde güven mektubunu sunarak görevine başlayan AB
Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi
Stefano Manservisi, 22 Mayıs 2014 tarihinde Kamu Başdenetçisi M. Nihat
Ömeroğlu’nu ziyaret etmiştir. Ombudsmanlık Kurumunun insan hakları
alanında yaşanan değişimin içselleştirilmesinde önemli bir yerinin bulunduğunun ve temel hak ve özgürlüklerin
korunmasında Kurum tarafından izlenen yöntemin uluslararası standartlarda olduğunun vurgulandığı görüşmede;
Kurumun geçtiğimiz dönemde vermiş
olduğu kararlara ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuş ve Kurumumuz
sivil toplum kuruluşları ile olan ilişkilerinin güçlendirilmesine ilişkin yapılan
çalışmalar değerlendirilmiştir. Delegasyon Başkanı Sayın Manservisi, AB
üyesi ülkelerin tecrübelerinin Kurumumuz ile paylaşılması yönündeki proje
tekliflerini memnuniyetle destekleyeceklerini ifade etmiştir.
5.2.5.7Avrupa Konseyi
Parlamenter Meclisi (AKPM)
Denetim Komisyonu Ziyareti
AKPM Denetim Komisyonu Üyesi Josette Durrieu başkanlığındaki heyetin
27 Mayıs 2014 tarihinde Kurumumuza
gerçekleştirdiği ziyaret çerçevesinde Kurumumuzun görev ve yetkileri ile işleyişi hakkında temaslarda bulunulmuştur.
Meclis üyelerinin, insan hakları ihlallerine ilişkin çalışmalar hakkında bilgi
talepleri üzerine Kurumumuzun; “Taksim Gezi Parkı Protestoları”, “1 Mayıs
Olaylarında Kolluğun Orantısız Güç
Kullanımı” ve “İdari Makamların Beyanı ile Çocuğun Mağduriyeti” kararları
ve “1 Mayıs 2014 Emek ve Dayanışma
Günü Gösterilerine” ilişkin uzlaştırma
çalışmaları hakkında bilgi verilmiştir.
5.2.5.8Avrupa Konseyi
Parlamenter Meclisi Hukuk İşleri ve İnsan Hakları Komisyonu Ziyareti
AKPM Hukuk İşleri ve İnsan Hakları Komisyon üyesi Pedro Agramunt
başkanlığındaki heyet, 11 Haziran 2014
tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Ziyarette, Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesi’ne taraf devletlerdeki gözaltı
ve tutukluluk tedbirlerinin suiistimali
hususu ele alınmış, söz konusu tedbirlerin uygulanma şartlarının yasalarımızda Avrupa müktesebatına uygun olarak
açık bir şekilde ifade edildiği belirtilmiştir. Görüşmede ayrıca, açıkça hukuka aykırı olduğu tespit edilen hususlarda verilen tavsiye kararlarına idarenin
106
uymadığı durumlarda Ombudsmanın
konuyu yargıya taşıyabilmesi yetkisi ele
alınmıştır. Bunun yanı sıra, Venedik
Komisyonu kararları ve İlerleme Raporlarında da altı çizildiği üzere, Ombudsmanın resen inceleme yetkisine sahip
olması gerektiği vurgulanmıştır.
5.2.5.9Vize Serbestisi Diyaloğu
Yol Haritası Kapsamında Gerçekleşen Ziyaretler
Ülkemiz ile Avrupa Birliği arasında Geri
Kabul Anlaşması 16 Aralık 2013 tarihinde imzalanmış ve eş zamanlı olarak,
Türk vatandaşlarının Schengen Bölgesine yapacağı kısa süreli seyahatlerde
vize zorunluluğunu kaldırmak üzere
Vize Serbestisi Diyaloğu başlatılmış
ve bu doğrultuda karşılanması gereken kıstasların yer aldığı bir yol haritası
hazırlanmıştır.
Diyalog doğrultusunda kaydedilen ilerlemeyi raporlamak üzere Avrupa Birliği
tarafından görevlendirilen uzmanlar
çeşitli tarihlerde ülkemize gelmişler ve
13 ile 17 Haziran 2014 tarihlerinde
gerçekleştirilen iki ayrı görev kapsamında Kurumumuzu ziyaret etmişlerdir. Bu
ziyaretler sonunda uzmanlarca hazırlanan raporlarda Kurumumuz hakkında
çeşitli değerlendirmelerde bulunulmuştur.
107
5.2.5.10. Fransa Büyükelçisi ve İspanya Büyükelçiliği
Maslahatgüzarı Ziyareti
Fransa ve İspanya Ombudsmanlık Kurumları ile işbirliği içinde yürütülmekte
olan “Kamu Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi” kapsamında Fransa’nın Ankara Büyükelçisi
Laurent Bili ve İspanya Büyükelçiliği
Elçi-Müsteşarı Jorge Sanchez Rodriguez,
4 Temmuz 2014 tarihinde Kurumumuza
ziyaret gerçekleştirmişlerdir. Ziyarette,
proje faaliyetlerine ilişkin değerlendirmelerde bulunulmuştur.
5.2.5.11. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Heyeti
Ziyareti
Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı
(AGİT), soğuk savaş koşullarındaki
Avrupa’nın bölünmüşlüğüne son verilmesi, güvenlik ve istikrarın sağlanması ve katılan devletler arasında bu
amaca yönelik işbirliğinin geliştirilmesi
düşüncesiyle 1975 yılında kurulmuştur.
Türkiye’nin kurucu üyesi olduğu teşkilatın
57 üyesi bulunmakta olup merkezi Viyana’dadır. Teşkilat, katılımcı devletlerin
demokratikleşme, hukukun üstünlüğü
ve insan haklarına saygı alanlarındaki çabalarına destek ve yardım işlevi
görmektedir.
AGİT Demokratik Kurumlar ve İnsan
Hakları Ofisi (ODİHR) tarafından, 10
Ağustos 2014 tarihinde gerçekleşecek
olan Cumhurbaşkanlığı seçimleri için
Türkiye’nin daveti üzerine görevlendirilen sınırlı seçim gözlem heyeti; iç
hukuk, AGİT taahhütleri ve demokratik
seçimler için kabul edilmiş olan diğer
uluslararası standartlar çerçevesinde
gözlemlerini gerçekleştirmiştir.
Bu kapsamda, Büyükelçi GeertHinrich Ahrens başkanlığındaki gözlem
heyeti, 17 Temmuz 2014 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiş ve seçimlerin
gözlemi sırasında takip edecekleri yöntem hakkında bilgilendirmede bulunmuştur. Kurumumuzun idari işlemlere
ilişkin incelemede bulunabilmesi için,
öncelikle bir şikâyet başvurusuna ihtiyaç
duyulduğu bilgisi Heyet ile paylaşılmış
ve seçim günü gelebilecek şikâyetlere
ilişkin ivedilikle harekete geçilebilmesi
için her ihtimale karşı bir Kamu Denetçisi ve yeterli sayıda uzman ve idari personelin nöbetçi olarak görev yapacağı
bildirilmiştir.
5.2.5.12.Kosova Sivil Hizmetler
Bağımsız Denetleme Kurulu Ziyareti
Kosova Sivil Hizmetler Bağımsız Denetleme Kurulu Başkanı Naim Abazi
ve Kurul üyelerinin gerçekleştirdiği ziyarette iki Kurumun görev ve yetkileri ile işleyişi hakkında bilgi alışverişi
yapılmıştır.
2008 yılına kadar Kamu Yönetimi
Bakanlığına bağlı görev yapan Kurumun
2008 yılında gerçekleştirilen reform ve
2010 yılında yapılan yasa değişikliği
ile statüsü değişmiş ve Kurum meclise
karşı sorumlu bir Kurul haline gelmiştir.
Meclis tarafından seçilen 7 üyeden
oluşan Kurulun 3 temel görevinin; kamu
görevlilerinin şikâyetlerini incelemek ve
işe alımlarına ilişkin karar vermek, uygulamaların kamu personeli mevzuatına
uygunluğunu denetlemek ve yönetici pozisyonundakilerin eylem ve işlemlerini
denetlemek olduğu bildirilmiştir. Bunlardan ilk ikisine ilişkin verilen tavsiye kararlarının Kurumumuzun verdiği
kararların aksine bağlayıcı nitelikte olduğu öğrenilmiştir.
5.2.5.13. Pakistan Belucistan Eyaleti Ombudsmanlık
Kurumu Heyeti Ziyareti
Pakistan Belucistan Eyaleti Ombudsmanlık Kurumu Genel Sekreteri Riaz
Ahmed başkanlığındaki heyet 8-9 Eylül 2014 tarihlerinde Kurumumuza bir
çalışma ziyaretinde bulunmuştur. Kamu
Denetçisi Mehmet Elkatmış tarafından
108
kabul edilen heyetle gerçekleştirilen
görüşmeye Kamu Denetçileri Serpil
Çakın ve Muhittin Mıhçak da iştirak
etmişlerdir. Kurumumuz faaliyetlerine ilişkin bir sunumun da yapıldığı
ziyarette, iki Kurumun görev ve yetkilerinin karşılaştırılması imkânı bulunmuştur. Ziyaret, Kurumlar arasındaki
işbirliğinin önümüzdeki dönemde kuvvetlendirilmesi yönündeki karşılıklı temenniler ile sonlandırılmıştır.
Kurumumuzda gerçekleştirilen görüşmelerin ardından heyet TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Başkanı Ayhan
Sefer Üstün tarafından kabul edilmiştir.
5.2.5.14. İspanya Büyükelçisi Ziyareti
İspanya’nın Ankara Büyükelçiliği görevine atanan ve 14 Temmuz 2014 tarihinde güven mektubunu sunarak görevine
başlayan Rafael Mendívil Peydro, 9 Eylül
2014 tarihinde Kamu Başdenetçisi M.
Nihat Ömeroğlu’na nezaket ziyaretinde bulunmuştur. Görüşmede, İspanya
ve Fransa Ombudsmanlık Kurumları
ile işbirliği içerisinde yürütülen “Kamu
Denetçiliği Kurumunun Desteklenmesi Projesi” hakkında bilgi paylaşımı
109
5.2.5.15. Hollanda Dışişleri Bakanlığı Heyeti Ziyareti
Hollanda Dışişleri Bakanlığı AB Genişleme
Birim Başkanı Heleen Bakker, Avrupa Bölümü Başkanı Mark Zellenrath
ve Kıdemli Türkiye Danışmanı Manon
Janssen’dan oluşan bir heyet, ülkemizin
AB katılım sürecine ilişkin temaslarda
bulunmak üzere ülkemize bir çalışma
ziyareti gerçekleştirmiştir. AB Bakanlığı,
Dışişleri Bakanlığı, AB Türkiye Delegasyonu ve Avrupa Birliği üyesi ülkelerin Büyükelçilikleri ile görüşmelerde bulunan heyet, 2014 İlerleme Raporunda
yer alan olumlu eleştirilerden hareketle
13 Ekim 2014 tarihinde Kurumumuzu
da ziyaret etmiştir. Kurumumuzun
görev alanı, yetkileri ve çalışma usulüne
ilişkin yapılan sunumun ardından heyetin Kurumumuz çalışmaları hakkındaki
soruları cevaplandırılmıştır.
5.2.5.16. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Yetkilileri
Ziyareti
Birleşmiş Milletler Evrensel Periyodik
İnceleme Mekanizması (EPİM) birinci
tur incelemesi kapsamında 2010 yılında
verilmiş olan tavsiyelerin uygulamasının
takibini gerçekleştirmek üzere BM
Kalkınma Programı yetkilileri Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Kurumumuz
hakkında kısa bir sunumun da yapıldığı
ziyarette; insan hakları ile temel hak ve
özgürlüklerin korunmasında Ombudsmanın özel bir yere sahip olduğu ve
Kurumumuzun kısa bir süre zarfında
teşkilatlanarak önemli kararların altına
imza attığı ifade edilmiş, Kurumumuzun
resen inceleme yetkisini haiz olmasının
ve Kurumumuz tarafından verilen tavsiye kararlarının Parlamento tarafından
takibinin gerekliliğine dikkat çekilmiştir.
Ayrıca, insan hakları alanında görev yapan kurumlar arasında işbirliği imkânlarının araştırılması ve güçlendirilmesi
gerekliliği vurgulanmıştır.
5.2.5.17. İsveç İskân ve
Şehircilik Bakanı Ziyareti
İsveç İskân ve Şehircilik Bakanı Mehmet
Kaplan, İsveç Ankara Büyükelçisi Lars
Wahlund ve ilgili bürokratlardan oluşan
İsveç İskân ve Şehircilik Bakanı Mehmet Kaplan’ın
Kurumumuzu Ziyareti
heyet, 18 Kasım 2014 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir.
Kurumumuzun işleyişi hakkında bilgi paylaşımında bulunulan görüşmede Sayın Bakan, Ombudsmanlık kurumunun, bireyin devlet karşısındaki
haklarının savunulması noktasında
demokrasinin en güzide kuruluşlarından
biri olduğunu ifade etmiş ve İsveç’te
yapılan güven anketlerinde en başta gelen
kurumlardan biri olduğunu belirtmiştir.
Bu doğrultuda, yeni kurulmuş olan
Kamu Denetçiliği Kurumunun öncelikli
hedefinin toplumun güvenini kazanmak
olması gerektiğini vurgulamıştır.
Ajansı (SIDA) desteğiyle hayata geçirilecek olan projenin İsveç Ombudsmanlık Kurumu ile daha yakın işbirliği
kurulmasına vesile olacağı ve ilerleyen
dönemde değişen ihtiyaçlar doğrultusunda işbirliği kapsamının genişletilebileceği ifade edilmiştir.
5.2.5.18. İsveç Uluslararası Kalkınma ve İşbirliği Ajansı Bölge Direktörü Ziyareti
Ajansı (SIDA) Bölge Direktörü Mikael
Elofsson ve İsveç Büyükelçiliği yetkilileri tarafından 19 Kasım 2014 tarihin110
de gerçekleştirilen ziyarette, Birleşmiş
Milletler Kalkınma Programı (UNDP)
işbirliğiyle uygulanacak olan “Kamu
Denetçiliği Kurumunun Kurumsal
Kapasitesinin Güçlendirilmesi Projesi”
hakkında bilgi alışverişinde bulunulmuş,
proje faaliyetleri ve beklenen çıktılarına
ilişkin sorular cevaplandırılmıştır. Projenin 2015 yılı ilk çeyreğinde uygulamaya geçirilmesi planlanmaktadır.
5.2.5.19. Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası Heyeti
Ziyareti
Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası
heyeti, ekonomik verilerin yanında siyasi değerlendirmelere de yer verilecek
olan 2015-2019 dönemi Türkiye Stratejisi’nin hazırlık çalışmaları kapsamında
26 Kasım 2014 tarihinde Kurumumuzu
ziyaret etmiştir. Görüşmede, Kurumumuzun insan haklarına ilişkin farkındalığın artırılmasında üstlendiği rol,
Parlamento ve idari makamlar ile ilişkiler ve azınlık haklarına ilişkin gelişmeler
5.2.6. Kamu Başdenetçisi Tarafından Gerçekleştirilen Yurtiçi Ziyaretler
2014 yılı içerisinde Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu tarafından
111
Büyükelçiliklere ve uluslararası kurum
temsilciliklerine gerçekleştirilen ziyaretlere ilişkin özet bilgi aşağıda sunulmaktadır:
-14 Ocak 2014 tarihinde Birleşmiş
Milletler Türkiye Mukim Temsilcisi Kemal Malhotra ziyaret edilmiştir.
Önümüzdeki dönemde BM kurumları
ile gerçekleştirilecek işbirliği ve proje
imkânlarının görüşüldüğü ziyarette BM
Kalkınma Programı (UNDP) yetkilileri
de hazır bulunmuştur.
-30 Ocak 2014 tarihinde BM Mülteciler Yüksek Komiserliği Türkiye Temsilcisi Carol Batchelor’a iadeiziyarette
bulunulmuştur. Görüşmede Suriyeli
sığınmacılar konusu ve bu bağlamda
Kurumumuza ulaşan şikâyet başvuruları
ele alınmıştır.
-22 Eylül 2014 tarihinde Avrupa Birliği
Türkiye Delegasyonu Başkanı Stefano
Manservisi’ye iadeiziyarette bulunulmuştur.
-5 Kasım 2014 tarihinde Fransa’nın
Ankara Büyükelçisi Laurent Bili’ye iadeiziyarette bulunulmuştur.
-19 Kasım 2014 tarihinde İspanya’nın
Ankara Büyükelçisi Rafael Mendivil
Peydro’ya iadeiziyarette bulunulmuştur.
-27 Kasım 2014 tarihinde Almanya’nın
Ankara Büyükelçisi Eberhard Pohl ziyaret edilmiştir.
5.2.7 Uluslararası Ağlara Katılım
5.2.7.1Avrupa Ombudsman Ağı
Avrupa Ombudsmanı ve Avrupa Parlamentosu Dilekçe Komitesinin yanı sıra,
Avrupa Birliği üyesi, aday ve aday adayı
ülkelerin Ombudsmanlık ve İnsan Hakları Kurumlarını bünyesinde barındıran
Avrupa Ombudsman Ağı, kurulduğu
1996 yılından bu yana ulusal ve yerel Ombudsman Kurumlarını bir araya
getirerek kurumlar arası işbirliğinin
artırılmasını ve tecrübe paylaşımını hedeflemektedir. 35 ülkede 99 bürosu bulunan Avrupa Ombudsman Ağına, Kurumumuzun katılımı 2013 yılı İlerleme
Raporunda da olumlu bir gelişme olarak
5.2.7.2Uluslararası
Ombudsmanlık Enstitüsü
1978’de kurulan ve herhangi bir coğrafi
dağılım gözetmeksizin dünyadaki tüm
Ombudsmanlık
kurumları
arasında işbirliğini sağlamayı hedefleyen tek
uluslararası kurum olan Uluslararası
Ombudsmanlık Enstitüsü (International Ombudsman Institute - IOI); düzenlemekte olduğu periyodik konferanslar
ve yayınlarla uluslararası ve bölgesel
düzeyde bilgi değişimini sağlamaktadır.
Bölgesel bazda Afrika, Asya, Avrupa,
Avustralya, Karayipler, Kuzey Amerika
ve Latin Amerika’da temsilcileri bulunan
Enstitüye Kurumumuzca yapılan katılım
başvurusu kabul edilmiş ve 28 Kasım
2014 tarihi itibarıyla üyeliğimiz teyit
edilmiştir.
5.2.7.3Avrupa Ombudsman Enstitüsü
Merkezi Avusturya’nın Zürih kentinde
bulunan ve 1988 yılında kurulmuş olan
Avrupa Ombudsman Enstitüsü (European Ombudsman Institute - EOI),
Ombudsmanlık Kurumlarının faaliyet
alanlarına ilişkin bilimsel çalışmalar
gerçekleştirerek Ombudsmanlık kurumları arasında bilgi ve tecrübe değişimini
amaçlamaktadır. 37 farklı ülkede 107
üyesi bulunan Enstitüye Kurumumuz
2013 yılında katılmış olup üyeliğimiz devam etmektedir.
5.2.7.4Batı Balkanlar Bölgesel
Ombudsmanlık Kurumları Ağı
2013 yılında Danilovgrad (Karadağ)
şehrinde gerçekleştirilen seminerde Batı
Balkan ülkeleri ve Türkiye’yi kapsayan
bir Bölgesel Ombudsman Ağının kurulması gündeme gelmiş ve 10 Şubat 2014
tarihinde Slovenya’nın başkenti Ljublja112
na’da düzenlenen toplantıda söz konusu
Ağın kurulması kararlaştırılmıştır.
Üye ülke Ombudsmanları arasındaki
işbirliğinin geliştirilmesini hedefleyen ve
Arnavutluk, Bosna Hersek, Hırvatistan,
Karadağ, Kosova, Makedonya, Slovenya ve Sırbistan Ombudsmanlarının üye
olduğu Ağ faaliyetlerine Kurumumuz da
iştirak etmektedir.
5.2.7.5İslam İşbirliği Teşkilatı Üye Devletleri Ombudsmanlık Kurumları Birliği
2012 yılında Cibuti Cumhuriyeti’nde
düzenlenen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)
Üye Devletleri Dışişleri Bakanları Konseyinde, şikâyet incelemesi ve değerlendirilmesi süreçlerindeki tecrübelerin
ve iyi uygulama örneklerinin paylaşıl-
113
ması ve İslam ülkeleri Ombudsmanlık
kurumlarının kapasitesinin güçlendirilmesi amacıyla İİT Üye Ülkeleri Ombudsmanlık Kurumları Birliğinin kurulması
gündeme gelmiştir.
Bu doğrultuda, 28-29 Nisan 2014 tarihlerinde Pakistan’ın başkenti İslamabad’da gerçekleştirilen Konferansta İİT
Ombudsmanlık Kurumları Birliğinin
kurulması, daimi sekretarya oluşturulana kadar Pakistan Ombudsmanının
sekretarya hizmetlerini yürütmesi, Birlik üyesi Ombudsmanlardan müteşekkil
bir Genel Kurulun kurulması, Birliğin
işleyişine ilişkin yasal mevzuatı, kuralları ve prosedürleri hazırlayacak bir Yönlendirme Komitesinin oluşturulması ve
bu Komitenin Pakistan Ombudsmanı
başkanlığında; Endonezya, Fas, Gine,
İran, Nijer, Pakistan, Sudan, Türkiye ve
Ürdün’den oluşması kararlaştırılmıştır.
6.1. Başvuruların Tematik Olarak Değerlendirilmesi
Kamu Denetçiliği Kurumu, kişi ile idare
arasında vuku bulan ve hayatın her
alanına yansıyan tüm uyuşmazlıkların
çözümünden sorumludur. Bir başka anlatımla, insan haklarından çevre sorunlarına, eğitim-öğretim, gençlik ve spor
alanından sağlık, bilim ve sanat alanına
kadar gündelik hayatta idarenin işleyişine dair tüm alanlarda şikâyet başvurularını ele almaktadır.
Kurumumuzun söz konusu geniş yetki
ve sorumluluk sahası, bu alanlar itibari
ile idarenin genel durumunu, yapılan
incelemelerde gözlenen eksiklikleri
ve alınması gereken tedbirleri bir arada ortaya koyan “konu bazlı” bir analiz
çalışmasını gerekli kılmıştır.
Aşağıda yer alan hususlar, 2014 yılı faaliyet döneminde Kurumumuza iletilen
şikâyet başvurularının, Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin Yönergede
yer alan ana konular itibari ile tahlil,
değerlendirme ve açıklamalarından
oluşmaktadır.
6.1.1. İnsan Hakları ve Hukuk
Temel hak ve özgürlükler alanında ihlal
iddialarını içeren çok sayıda başvuru
Kurumumuza iletilmiştir. Söz konusu
başvuruların çoğunluğu bireysel nitelikte olmakla beraber, kamuoyunun gündemine de oturan bir dizi olaylara konu
uyuşmazlıkların, sivil toplum örgütleri
ve meslek kuruluşlarınca da Kurumumuza iletildiği görülmektedir.
Şikâyetler arasında, özellikle toplumsal
olaylara
müdahaleden
kaynaklanan
ihlal iddiaları (toplanma ve ifade
özgürlüğünün ihlali), yaşam hakkı (maddi ve manevi varlığın korunması hakkı),
konut dokunulmazlığı hakkı, seyahat ve
yerleşme hakkı, düşünce, vicdan ve inanç
özgürlüğü hakkı, mahkûm hakları ile
bilgi edinme ve dilekçe hakkı alanında
vuku bulduğu iddia edilen başvurular
öne çıkmaktadır.
Kolluk güçleri mensuplarının yol açmış
olduğu ihlallerin niteliği, zamana göre
farklılık göstermektedir. 1990’lı yıllarda daha ziyade “gözaltında işkence”
şeklinde yoğunlaşan ihlal iddiaları,
günümüzde “gözaltı harici mekânlarda vuku bulan ihlâl iddiaları” şeklinde
yoğunluk kazanmıştır.
114
Kamuya açık meydanlarda gerçekleşen
ihlallerin ise özellikle toplantı ve gösteri
yürüyüşleri sırasında yaşanan olaylar
nedeni ile vuku bulduğu gözlenmektedir. Bu başvurulardan, toplanma ve ifade
etme özgürlüklerinin kullanımında ciddi sıkıntıların yaşandığı anlaşılmaktadır.
Avrupa Birliği (AB) Komisyonunca hazırlanan ve ülkemizin AB katılım sürecindeki
durumunun yıllık temelde değerlendirildiği 2014 yılı İlerleme Raporunda,
toplanma ve ifade özgürlüğü konusunda çarpıcı tespit ve öneriler yer almaktadır. Söz konusu raporda konu ile ilgili
hususlar aşağıda kaydedilmiştir:
“Toplanma özgürlüğü alanında benimsenen yaklaşım kısıtlayıcı olmaya devam
etmektedir. Toplanma hakkına ve kolluk
görevlilerinin müdahalesine ilişkin Türk
mevzuatının ve bu mevzuatın uygulanmasının, Avrupa standartları ile uyumlu
hale getirilmesi gerekecektir.
Gösterilerin barışçıl niteliğinden çok yasal
olup olmadığına odaklanan toplanma ve
gösteri hakkına ilişkin Türk mevzuatının
ve bu mevzuatın kolluk kuvvetleri
tarafından uygulanma biçiminin Avrupa
standartları ile daha uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir.
115
Gösterilere katılanları dağıtmak için güç
kullanılmasında benimsenen temel kriter gösterinin barışçıl olmayan niteliğinden ziyade kanuna aykırı olmasıdır; bu
durum AİHM içtihadına uygun değildir.
Yasal çerçevede güç kullanımını daha sıkı
şekilde düzenleyen iyileştirmeler yapılmalı ve bu önlemler kolluk görevlilerinin
uygun bir şekilde eğitilmesiyle tamamlanmalıdır. İçişleri Bakanlığının çevik kuvvet
polisinin göz yaşartıcı gaz kullanımına
ve toplumsal olaylarda hareket tarzına
ilişkin Haziran ve Temmuz 2013 tarihli
genelgelerine uyulmaması tutarlı ve hızlı
şekilde cezalandırılmalıdır.
Toplanma özgürlüğüne ilişkin olarak,
Anayasa ile vatandaşlara, önceden izin
almadan, toplantı ve gösteri yürüyüşü
düzenleme hakkı tanınmaktadır fakat
mevzuat ilgili makamlara geniş bir takdir
yetkisi sağlamakta ve bu özgürlüğü, uygulamada önemli ölçüde kısıtlamaktadır.
Türkiye, toplanma hakkına ve kolluk
görevlilerinin toplumsal olaylara müdahalede bulunmalarına ilişkin mevzuatını
ve bu mevzuatın uygulanmasını, hâlâ
Avrupa standartları ile uyumlu hale getirmemiştir. Gösterilerin barışçıl niteliği,
katılımcıları dağıtmak için güç kullanılmasının temel kriteri olarak kullanılmamaktadır ve bu da AİHM içtihadına
uygun değildir. Gösterilerin kontrol altına
alınması sırasındaki yapısal ve yinele-
nen sorunlar, Türkiye aleyhinde alınan
40’tan fazla AİHM kararında ve bekleyen
100’den fazla başvuruda geniş çapta yer
bulmuştur.” 2
Sonuç olarak; toplanma ve ifadeyi
açıklama özgürlüğünün kullanımına
dair mevzuat hükümleri ve uygulama
örneklerinin, uluslararası hukuk kuralları ve uygulamaları ışığında sağduyulu
bir şekilde gözden geçirilmesi ve gerekli
reform adımlarının atılması acil ihtiyaç
göstermektedir. Mevzuat hükümleri ve
uygulama örneklerinin gözden geçirilmesi aşamasında, özgürlükleri öne çıkaran ve insan haklarının öneminden
kuvvet alan modern devlet anlayışı ve
günümüz modern bilgi çağı toplumunun
demokratik talepleri ve beklentilerini
gözetecek bir üslubun izlenmesi önem
arz etmektedir. Fakat hepsinden önemlisi, mevzuat alanında gerçekleştirilen
reformların, kanun uygulayıcılarının
(kolluk memur ve amirleri, sivil idareciler, yargı mensupları) davranışlarına da yansıtılacak surette zihinsel
değişime konu olması gerekmektedir.
Meselenin çözüme kavuşturulmasını
teminen, 2013 yılında yaşanan ve kamuoyunda “Gezi Olayları” olarak bilinen
2
3
toplumsal gösteriler esnasında yaşanan
ihlal iddiaları kapsamında Kurumumuzca verilen Tavsiye Kararında3 kaydedilen hususları daha yakından irdelediğimizde;
•Toplumsal olaylara müdahale noktasında, mevzuat hükümlerinin dar anlamda yorumlanmasına dayalı şekilde
ve aşırı güvenlik kaygısı ile hareket
eden mevcut politikaların gözden
geçirilmesi,
•Zor kullanma kararının ve ne tür zor
kullanım aracının seçileceği kararının
soğukkanlılıkla verilmesini sağlayacak
bir mekanizmanın teşkil edilmesi,
•Kolluğun zor kullanım araçlarının,
öldürücü ve öldürücü olmayan silahların
tanımlamasını sağlayacak şekilde yeniden belirlenmesi,
•Göz yaşartıcı gaz vb. kimyasal içerikli
müdahale araçları kullanılarak müdahalede bulunulan toplumsal olaylarda,
yaralananlara tıbbi yardım mekanizmasının daha kurumsal hale getirilmesi,
•Müdahale esnasında, tüm kolluk personelinin, kolayca kimlik tespiti yapıla-
2014 Yılı Türkiye İlerleme Raporu
03.2013/310 şikâyet numaralı başvurusu için verilen 03/12/2013 tarih ve 2013/90 sayılı Tavsiye Kararı
116
bilecek durumda olmalarının temin
edilmesi,
•Müdahale araç ve gereçlerinin, zor
kullanma biçimi (bedeni, maddi ve silah) ile beraber ayrıntılı olarak kaydedilmesi, özellikle göz yaşartıcı gaz gibi
kimyasal içerikli müdahale araçlarının
kullanım miktarlarının da kaydedildiği,
münhasıran toplumsal olaylara müdahale vakaları için özel bir tutanak ve
raporlama sisteminin geliştirilmesi,
•Genel olarak kanun uygulayıcıların
(kolluk memur ve amirleri, sivil idareciler, yargı mensupları) özel olarak ise
toplumsal olaylarda görev alan personelin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim
müfredatının ve sisteminin günümüz
toplumsal gelişmeleri ışığında köklü bir
şekilde yenilenmesi,
•Müdahale araçlarını yalnızca eğitim
almış ve sertifikalandırılmış personelin
kullanabilmesinin sağlanması,
•Toplumsal olaylara müdahalede görevli polis memurları ve polis amirleri ile
mülki amirlerin, “toplumsal katmanlar
ile iletişim”, “kitle psikolojisi”, “müzakere anlayışı” ve “ikna gücü” konularında “bilinç artırımı eğitimlerine” tabi
tutulmaları,
117
•Olaylara müdahale sürecindeki tüm
işlemlerin, (güç kullanımı öncesi ve
sonrası, yakalama ve gözaltına alma
işlemleri) ilgili mevzuata aykırı şekilde yürütülmesinden kaynaklanan hak
ihlallerinin önüne geçilmesi amacı ile
etkili soruşturma ve etkin hak arama
yollarının güçlendirilmesi,
•Toplumsal olaylara müdahalede görevli
kolluk personelinin sosyal ve ekonomik
haklarının, yeterli dinlenme süresi başta çalışma şartlarının iyileştirilmesi ve
psikolojik destek sağlanması konusunda
adım atılması,
•Etkin bir sosyal medya, kitle psikolojisi ve
algı yönetimi konusunda politika benimsenmesi vb.
tedbirlerinin alınması gerektiği değerlendirilmektedir.
- Önleyici Temelde Etkin Müdahale
Anlayışının (Proaktif Rol) Önemi
Türkiye özellikle 2000’li yılların
başından itibaren hukukun üstünlüğü,
demokrasi ve insan haklarına saygı
hususunda önemli adımlar atmıştır.
Özellikle AB katılım sürecinde aday
ülkelerin karşılaması gereken asgarî
standartları ifade eden “Kopenhag Siyasi
Kriterleri” ve AB müktesebatının “Yargı
ve Temel Haklar” ile “Adalet, Özgürlük
ve Güvenlik” fasılları altında gerçekleştirilen reform adımları, temel hak ve hürriyetleri daha da güçlendirerek, modern
bir Türkiye’nin oluşmasına fırsat vermektedir.
Türkiye, sadece AB katılım sürecinin
sorumlulukları ile bağlı olmayıp, başta
Birleşmiş Milletler ve Avrupa Konseyi
olmak üzere, çok sayıda uluslararası ve
bölgesel kuruluşun ve bu kuruluşların
insan hakları alanında tesis etmiş oldukları “denetim mekanizmalarının” izleme,
değerlendirme ve denetim yetkisini
tanımış bulunmaktadır.
Kurumumuz, bu bahsedilen uluslararası mekanizmaların benzeri, merkezi kamu idarelerinin, temel hak ve
özgürlüklerin geliştirilmesi mekanizmalarını kararlılıkla kurumsallaştırma çalışmalarına güçlü bir destek
verebilecek konumdadır. Bu amaçla
Kurumumuzun, merkezi kamu kurumlarının temel hak ve özgürlükler ve
hukuk alanında yıllar içerisinde tesis
etmiş oldukları temel mekanizma ve
çalışmalara katılımının güçlendirilmesi
anahtar öneme haizdir. Kurumumuzun
bu sürece katılımı, hem hak ihlallerinin
önüne geçilmesi noktasında etki sağlayacak, hem de bu alanın geliştirilmesine
katkıda bulunacaktır.
- Kanunların Gücü ve Kanun Yapım
Tekniklerinin Önemi
Yönetmelik, genelge vb. düzenleyici
işlemlerin, kanun metinlerine uygun
surette hazırlanıp yayımlanması, ayrıca
temel hak ve özgürlükler alanına tekabül
eden düzenlemelerin ancak yasal düzenleme ile gerçekleştirilmesi gerektiği, bir
diğer ifade ile temel hak ve özgürlüklerin idari düzenleyici işlemler ile kısıtlanamayacağı hususu hukukun en temel
ilkelerindendir. Kurumumuza iletilen
iki ayrı başvuruda, söz konusu temel
hukuk ilkesine aykırı hareket edildiği
görülmüştür.
Bir özel güvenlik kuruluşu tarafından
iletilen başvuruda İçişleri Bakanlığının,
02/08/2013 tarih ve 142823 sayılı “Özel
Güvenlik Faaliyet İzinleri” konulu
Genelgesi ile 5188 sayılı Özel Güvenlik
Hizmetlerine Dair Kanunun 5 inci maddesine aykırı olarak, “güvenlik eğitimi
verilebilmesi için şirket kurma zorunluluğunun getirilmekte olduğu ve şirket kurmaksızın ruhsat harcı yatırıp kişi adına
Özel Güvenlik Eğitim Kurumu Faaliyet
İzin Belgesi alarak faaliyet yapan kişilerin de 60 gün içinde şirketleşmeleri, şirket
kurmadıkları takdirde, faaliyet izinlerinin iptal edileceğinin belirtildiği” iddia ve
şikâyet edilerek, söz konusu Genelgenin
iptali yönünde tavsiyede bulunulması talep edilmiştir.
118
Konu ile ilgili gerçekleştirilen incelemede, iddiaların gerçeği yansıttığı ve
bir kanun metninin tanımladığı alanın,
idari düzenleyici işlem olan bir genelge
ile daraltılmaya çalışıldığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak, özel güvenlik hizmeti veren eğitim kurumlarına, 5188
sayılı Kanun öngörmediği halde, Türk
Ticaret Kanunu hükümleri uyarınca
şirket kurmaları mecburiyeti getiren
söz konusu 02/08/2013 tarih ve 142828
sayılı Genelge ve bu Genelge uyarınca
tesis edilen işlemlerinin geri alınarak
mağduriyetlerin giderilmesi hususunda
İçişleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.4
Bir diğer başvuruda, 17/05/2008 tarihli ve
26879 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
Polis Meslek Yüksekokulları (PMYO)
Giriş Yönetmeliğinin 8 inci maddesi (h)
bendinin, 657 sayılı DMK’nın 48 inci
maddesinde kayıtlı olan ve devlet memurluğuna alınacak olanlar için genel ve
özel şartları öngören hükümlere aykırı
olduğu cihetle iptali; söz konusu madde
gerekçe gösterilerek ilişiği kesilmiş ve
mağdur olmuş tüm PMYO öğrencilerinin okullarına iadesinin sağlanması;
ayrıca PMYO ve Polis Meslek Eğitim
Merkezleri (POMEM) giriş şartlarının
eşitlenmesi talep edilmektedir.
4
Kurumumuzca gerçekleştirilen incelemede, 657 sayılı DMK’nın 48 inci
maddesinde tanımlanan ve devlet memurluğuna alınacaklarda aranan şartları belirleyen hükümlerin, söz konusu
Polis Meslek Yüksekokulları Giriş Yönetmeliğinin 8 inci maddesi (h) bendi
hükümleri ile PMYO ile POMEM giriş
şartları arasında eşitsizlik doğuracak
surette daraltıldığı tespit edilmiştir.
Sonuç olarak, polislik mesleğine her
türlü girişte esas alınacak bir “yasal”
zemin tesis etmek üzere, Polis Meslek
Yüksekokulları Giriş Yönetmeliğinin
“Adaylarda aranılacak nitelikler” başlıklı
8 inci maddesi hükmü ile 07/05/2008
tarihli ve 26869 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Polis
Meslek Eğitim Merkezleri Giriş Yönetmeliğinin “Adaylarda aranılacak şartlar”
başlıklı 7 nci maddesi hükmü arasındaki
eşitsizliğin kaldırılması; ayrıca, PMYO
ve POMEM’e kaydolan öğrenciler
açısından doğurduğu eşitsizliği ortadan
kaldırmayı temin etmek üzere, söz konusu Yönetmeliğin 8 inci maddesi (h) bendi gerekçe gösterilerek ilişiği kesilmiş
olan eski PMYO öğrencilerinden diğer
şartları taşıyanların okullarına iadesinin
sağlanmasını teminen, gerekli çalışmayı
03.2013/687 şikâyet numaralı başvuru için verilen 06/03/2014 tarihli Tavsiye Kararı
119
yürütmesi hususlarında İçişleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.5
- Cezasızlık Kültürünün Önüne Geçilmesi
Ülkemizde insan haklarına yönelik ihlal
iddialarının etkin bir şekilde incelenmediği ve ihlalde bulunan kamu görevlileri hakkında caydırıcı bir ceza verilmediği hususu başta AB organlarınca
olmak üzere, insan hakları alanında Türkiye’nin taraf olduğu Birleşmiş Milletler
ve Avrupa Konseyi bünyesindeki mekanizmalar ve bu alanda muteber insan
hakları örgütlerince, uzun zamandan
itibaren ciddi olarak dile getirilmektedir.
Geçmişte insan hakları alanında
yaşanan ihlâllerin özellikle idarî anlamda
soruşturulması
noktasında
çok değişik gerekçeler ile cezasızlık
kültürünün varlığına işaret eden uygulamalar yaşandığı bilinmektedir. Kolluk
sektöründe özellikle idarî soruşturmalar
açısından cezasızlık kültürünün yer bulmasının çok değişik gerekçeleri bulunmaktadır. Bunlar arasında, disiplin
mevzuatının gereksiz ayrıntıya sahip
olmakla beraber yeterli müeyyidelere sahip olmayışı, mesleki dayanışma,
5
bağımsız ve özerk bir kolluk şikâyet mekanizmasının bulunmayışı sayılabilir.
Fakat tüm bunlara rağmen suç işlediği
iddia edilen kolluk mensuplarının idarî,
disiplin ve adlî soruşturmaları mutlaka yapılmakta ve bunun geç de olsa
sonuçları alınmaktadır.
Adli ve idari soruşturmaların uzun
zaman alması ve ihlalde bulunan
kamu görevlilerinin etkili bir şekilde
cezalandırılmalarının önünde engel
teşkil eden sebeplerin ve buna karşılık
atılması gereken tedbirlerin tespit edilmesi amacıyla müstakil bir inceleme ve
araştırma yapılması ve ciddi bir stratejinin benimsenmesi önem arz etmektedir.
2014 dönemi içerisinde de insan hakları alanındaki ihlal iddialarının ilgili
idare birimlerince etkili incelenmediği ve kamu görevlilerinin korunduğu
yönünde başvurular alınmaya devam
edilmiştir. Halen incelemesi devam eden
başvurularda, kolluk personeli hakkında dile getirilen işkence ve kötü muamele iddialarının ilgili valiliklerce etkin
surette incelenip incelenmediği hususu
yakından takip edilmektedir.
120
- İnsan Hakları Alanında Kurumsal
Yapılanma Sorunu
Devlet teşkilatı içerisinde insan hakları
alanında kurumsallaşma çok uzun yıllara dayanan bir örgütlenme sorunudur.
Bu cihetle yıllar içinde, sayıları yirmiyi
aşan ve insan haklarının korunması ve
geliştirilmesinden sorumlu “klasik insan
hakları kurumları” oluşturulmuştur. Söz
konusu klasik kurumların her birisinin
değişik gerekçelerden kaynaklanan eksikliklerinin olduğunu, günümüz modern toplumsal hayatın gereklerine uygun bir kontrol mekanizması
oluşturamadıklarını ve Türk insan
hakları uygulamalarının daha ileri
bir noktaya taşınmasında güçlüklerle
karşılaştıklarını görmekteyiz. Söz konusu zayıf noktaların ve güçlüklerin temelinde; aynı hiyerarşi silsilesine bağlı
olma, özerk olamama ve hantallaşma
sorunu yer almaktadır.
Esasen her modern demokratik ülke,
kamu yönetimi aygıtının temel parçası
olan insan hakları alanındaki birimlerini, kendi tarihî ve siyasî geri planı,
deneyimleri ve gelenekleri istikâmetinde şekillendirmektedir. Bir diğer ifade
ile insan hakları uygulamalarının izlenmesi, denetlenmesi ve ihlal iddialarının
çözüme kavuşturulması noktasındaki
kurumsal yapılanma, ülkelerin kendi
toplumsal dinamiklerinden ortaya çıkan
121
temel ihtiyaçlarına göre farklı suretlerde
kurgulanmaktadır. Yani her devlet kendi tarihi, siyasi geleneğine uygun surette
insan hakları kurumsal yapılanmasını
düzen altına almaktadır.
Bununla birlikte, toplumsal hayatın
günümüzde ulaştığı insan odaklı anlayış, bireylerin ve birey gruplarının
değişen ve gelişen kavrayışları, hayatı ve
olayları algılama yolları, çatışan menfaat ve duyarlılık alanları ve beklentileri, teknolojinin ve dolayısıyla suçun ve
suçla mücadele tekniklerinin gelişmesi,
sosyal olaylarda gözlemlenen sayıca ve
çeşitlilikçe artış; idareleri, genelde kamu
hizmetlerinin sunumunda, özellikle de
insan hakları uygulamaları noktasında,
eskiden olduğundan daha fazla oranda
duyarlı davranmaya zorlamaktadır. Yani
günümüz kamu yönetimi aygıtı, eskisinden farklı olarak “iyi yönetişim” ismi
verilen yeni bir yönetim anlayışına bağlı
olarak hizmet üretmek mecburiyetindedir.
Klasik kamu yönetimi anlayışında, idare, kararları tek başına alıp
vatandaşlarına hizmet sağlarken, hiyerarşik yapısı içinde yalnızca kendi
içindeki organlara karşı sorumlu olmakta, yöneten ile yönetilenler birbirlerinden kesin çizgilerle ayrılmaktaydı. 20 nci yüzyılın ikinci yarısından
itibaren teknolojik, toplumsal ve
ekonomik gelişmelere paralel olarak, devletlerin yönetim anlayışında da değişimler ortaya çıkmıştır.
Karar alma süreçlerinin, bireylerin,
sivil toplumun, medyanın ve diğer
tüm paydaşların işbirliği ve katılımı
ile işlemekte olduğunu, yöneticilerin
uzlaşmacı, saydam, hesap verebilir, etkin ve sorumlu bir yönetim anlayışı
içerisinde davranmak mecburiyetinde
kaldıkları görülmektedir.
Bu doğrultuda, karar alım sürecine sadece klasik idare organları değil; başta
birey ve birey grupları olmak üzere, sivil
toplum, meslek grupları, özel sektör kuruluşları, üniversiteler de katılmaktadır.
Yönetenler aldıkları kararları, halka açık
bir şekilde alırken, tüm ilgili paydaşların
sürece katılmaları ve bilgiye dayalı,
uzlaşmacı bir yönetim anlayışının sergilenmesi esastır. Bu modern yönetim
anlayışı; devlet organlarının ve kamu
hizmeti veren kuruluşların katılımcılığı
özendirmesi ile başlamakta, kararlarının
tutarlılık, şeffaflık ve hesap verebilirliğinden geçmekte ve kararlarla uygulamaların adil ve etkin olmasıyla sonuçlanmaktadır. Günümüz dinamik toplumsal
yapılarını yönetme iddiasındaki idarelerin hizmet anlayışı bu değişime ayak
uydurmak mecburiyetindedir. Dolayısı
ile modern kamu yönetimi, politika-
larını oluştururken dayanak noktası
olarak halkın refahını ve mutluluğunu
artırmayı hedeflemeli; politikalarını
stratejik planlara dayandırmalı ve politikaların oluşturulmasında katılımcılığa,
öngörülebilirliğe ve saydamlığa dikkat
etmelidir.
Meselenin bir diğer boyutunu ele aldığımızda sadece Türkiye’de değil, tüm
dünyada idare, gerek insan gücü ve kurumsal kapasitesi ile gerekse de bireyin
temel hak ve özgürlüklerini etkileme
gücü itibari ile devasa bir mahiyet kazanmış bulunmaktadır. Bir başka ifade
ile günümüz bireyi, eskiye oranla idare
karşısında daha fazla “incinebilir” bir
haldedir. Hal böyle olunca, güçlü idare
aygıtının karşısında bireyin temel hak
ve özgürlüklerini korumak, klasik
yargı ve klasik idari denetim yolları ile
mümkün olamamaktadır.
Bu mümkün olsa bile idarenin yol açtığı
maddi manevi zararların giderilmesi
zaman almaktadır. Bundan başka, bilgi
çağının toplumsal yapısı göz önünde bulundurulduğunda, sadece hukukilik kriteri
ile idareyi denetlemeye dayalı sistemlerin
yetersiz kaldıkları görülmektedir.
Dolayısı ile günümüz bilgi çağı
toplumunun artan beklentileri karşısında, modern devlet yapılanmasının,
hukukun üstünlüğü, demokrasi ve
122
insan haklarına saygının geliştirilmesi temeline dayanan bir iyi yönetim
anlayışını benimsemesi gerekmektedir.
Bununla bağlantılı olarak, faaliyetlerini
ve kurumsal yapılanmasını geliştirerek
devasa bir yapılanmaya ulaşan kamu
yönetimi aygıtının daha gelişmiş, etkin
ve süratli denetlenmesi ihtiyacı ortaya
çıkmıştır.
Ülkemizde, insan hakları ihlal iddialarını incelemek üzere Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Komisyonunun
03/03/1992 tarih ve 1992/54 sayılı ve
BM Genel Kurulunun 20/12/1993 tarih
ve 48/134 sayılı kararlarıyla kabul edilen
ve “İnsan Haklarının Geliştirilmesi ve
Korunması İçin Kurulan Ulusal Kuruluşların Statüsüne İlişkin İlkeler” adlı
belgeye, diğer adıyla Paris Prensiplerine
uygun olarak, bağımsız ve özerk olarak
çalışan Kurumumuz, bireysel şikâyetleri
kabul etmekte, değerlendirmekte ve
sonuçlandırmaktadır.
Kurumumuz,
Avrupa Birliği, Birleşmiş Milletler,
Avrupa Konseyi ve diğer uluslararası ve
bölgesel örgütlerin işaret ettiği kriterlere uygun olarak başvuruları ele almaktadır. Özellikle Kurumumuzun kurulması, ülkemizin insan hakları alanında
son dönemde atmış olduğu en önemli
adımdır. Bu adım, ülkemizin hak ihlalleri açısından BM ve Avrupa Konseyinin
öngördüğü “ihlal iddialarının bağımsız,
etkin ve süratli şekilde ele alınması” kri123
terinin temini açısından hayati önemde
bir reformdur.
Yukarıda yer alan açıklamalar ışığında,
insan haklarının geliştirilmesi ve ihlal
iddialarının ele alınmasında bağımsız
ve tarafsız bir şekilde görev alan Kurumumuzun kapasitesinin güçlendirilmesi
önem arz etmektedir. Bu amaçla Kurumumuzun etkinliğinin artırılmasını
teminen aşağıda belirtilen tedbirlerin
alınmasının yerinde olacağı değerlendirilmektedir:
•Muhtemel yetki ve görev çatışmasının
önüne geçmek amacı ile insan hakları
alanında yetki, görev ve sorumluluk
üstlenen kamu idarelerinin çalışmalarının ve kurumsal yapılarının, BM
Genel Kurulunun 20 Aralık 1993 tarih
Korunması İçin Kurulan Ulusal Kuruluşların Statüsüne İlişkin İlkeler” uyarınca gözden geçirilmesi,
•Kurulması planlanan Kolluk Şikâyet
Komisyonunun yetki ve görevi Kurumumuza verilmediği takdirde Komisyonda
Kurumumuzun da temsili,
•Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Kurulunun Kurumuz bünyesinde oluşturulması,
•Çocuk, sakat, vs. incinebilir gruplarla
ilgili temel BM sözleşmesinin raporlama ve izleme mekanizmasının Kurum
bünyesinde oluşturulması,
•Kurumumuza resen inceleme yetkisinin ve Anayasada gerekli değişiklik
yapılarak, Anayasa Mahkemesi dâhil
mahkemelere başvuruda bulunma yetkisinin verilmesi.
- Uzlaşma Kültürünün ve Yerel Beklentilerin Önemi
Özellikle son dönem yaşanan toplumsal
olaylar ve bu olaylara müdahale noktasında gözlenen eksiklikler çerçevesinde,
sadece bir şehir veya benzeri yerleşim
biriminde yaşayan insanları ilgilendiren
ve gündelik hayatın işleyişine dair kararların tesisinde, o bölge halkının görüşlerine başvurulması önem arz etmektedir.
Kurumumuzun, uzlaşma kültürüne
verdiği önemi göstermesi açısından,
2014 yılı 1 Mayıs Emek ve Dayanışma
Günü kutlamalarının, İstanbul Taksim
Meydanında yapılıp yapılamayacağı
talebine ilişkin iletilen bir başvuruda6, söz konusu kutlamaların, anlamına yakışır şekilde barış, huzur ve
6
esenlik içerisinde gerçekleşmesi amacı
ile İstanbul Valiliği ve başvurucu sivil
toplum, işçi ve meslek örgütü temsilcileri nezdinde bir uzlaşı girişiminde bulunulmuştur. Bu kapsamda hazırlanan
bir uzlaşı metni ilgili tarafların kabulüne sunulmuş, fakat İstanbul Valiliği haricinde diğer tarafların olumlu
bakmaması üzerine söz konusu uzlaşı
belgesi hayat bulamamıştır.
Devlet organlarının ve kamu hizmeti veren kuruluşların katılımcılığı özendirmesine, özellikle yerel kamu hizmetlerinin
sunumu süreçlerinde başvurulmalıdır.
Bu sayede, idare ile o bölgede yaşayanlar
arasında sağlıklı bir iletişim kurulacak,
demokratik ilkeler yerleşecek, kararların içeriği güçlenecek ve bunların etkili uygulanması şansı artacaktır. Ayrıca
2013 yılında yaşanan toplumsal olaylarda da gözlendiği gibi, meşru gerekçeler
ile başlayan kitlesel eylemlerde yasadışı grupların etkinlik kazanmalarının
önüne geçilmiş olacaktır.
- Avrupa Doğru İdari Davranış Yasası ve Avrupa Birliği Temel Haklar
Şartının Gerekleri ve Genel İdari Usul
Kanunu
AB’nin 2000’li yılların başlangıcında ka-
2014/1800 Numaralı Şikâyet Başvurusu
124
bul ettiği “Avrupa Yönetişimi Hakkında
Beyaz Kitap” ve “Avrupa Doğru İdari
Davranış Yasası” ile Avrupa Birliği Temel Haklar Şartının “İyi İdare Hakkı”
Başlıklı 41 inci maddesinde kayıtlı “iyi
idare hakkı”, günümüzde “iyi yönetişim”
olarak bilinen temel ilkeleri kapsamaktadır.
Ülkemizde, idarenin bu ilkelere uygun
hareket etmesini sağlayacak bağlayıcı
bir mevzuat düzenlemesinin yapılması
gerektiği; bu mevzuat düzenlemesinin,
müstakilen çıkartılacak ve “genel idari
usul esaslarını” içeren bir kanun ile
sağlanabileceği değerlendirilmektedir.
Kurumumuz, Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğinin 1
inci maddesi ile şikâyet başvurularını,
bu ilkeleri de gözeterek inceleyeceğini
kayıt altına almış olup, tavsiye kararlarında, “iyi yönetişim” ilkeleri başlığı
altında ilgili idareye yol gösterici bir dizi
tavsiyelerde bulunmaktadır.
- Dilekçe Kanunu ve Bilgi Edinme
Hakkı Kanunu Kapsamında Başvurular
“İnsan haklarına dayalı adalet anlayışı”,
“kanunlara uygunluk”, “ayrımcılığın
önlenmesi”,
“ölçülülük”,
“yetkinin
kötüye kullanılmaması”, “eşitlik”, “tarafsızlık, “dürüstlük”, “şeffaflık”, “hesap ve125
rilebilirlik”, “haklı beklentiye uygunluk”, “kazanılmış hakların korunması”,
“dinlenilme hakkı”, “savunma hakkı,
“makul sürede karar verme”, “kararların
gerekçeli olması”, “karara karşı başvuru
yollarının gösterilmesi, “kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi”, “kişisel verilerin korunması” vb. iyi yönetişim ilkeleri, bugün, toplum olarak yaşadığımız
hemen tüm sorunların, verimsizliklerin,
savurganlıkların panzehiri gücünde ilkelerdir.
Fakat söz konusu ilkeleri yalnızca sözde
değil, özde de benimsemek ve yaşama
geçirmek gerekmektedir. İşte, bu ilkelerin hayata geçirilmesinde temel araç
olarak karşımıza, “Bilgi Edinme Hakkı”, “Dilekçe Hakkı” ve “Meslek Etik
İlkeleri” çıkmaktadır. Bu araçlar, iyi
yönetişim ilkelerinin ülkemizde yerleşmesinde anahtar öneme sahiptirler.
Bu ilke ve araçlar sayesinde; kamu
yönetiminin kişilere yakınlaşması,
demokrasinin güçlenmesi, yönetime
farklı paydaşların görüş bildirmesi,
idarenin kararlarının uygulanmasındaki
etkinliğin ve sonuç olarak kurumların
meşruluğunun artması sağlanacaktır.
4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkında
Kanun ve ikincil mevzuat ile “kamu kurum ve kuruluşları ile kamu kurumu
niteliğindeki meslek kuruluşlarının”
faaliyetleri açısından, demokratik ve şef-
faf yönetimin gereği olan eşitlik, tarafsızlık ve açıklık ilkelerine uygun olarak
kişilerin bilgi edinme hakkını kullanmalarına ilişkin esas ve usuller düzenlenmiştir.
Kanun, Türkiye’de ikamet eden yabancılar ile Türkiye’de faaliyette bulunan yabancı tüzel kişiler dâhil (kendileri ve faaliyet alanlarıyla ilgili olmak
ve karşılıklılık kaydıyla) herkesin bilgi
edinme hakkına sahip olduğunu güvence
altına almıştır.
Başta Başbakanlık İletişim Merkezi (BİMER) olmak üzere, ilgili kamu kurumu,
valilik ve kaymakamlıklar, mevzuat kapsamındaki başvuruları ücretsiz şekilde
alarak yönetimin işleyişindeki noksanlıkları önlemekte, vatandaş ile devlet
arasındaki iletişim kanallarını geliştirmektedir.
İlgili mevzuata baktığımızda, Türkiye’de bilgi edinme hakkının kullanımı
ile idarenin korunup kollanmasından
ziyade şeffaflığın sağlanması amaçlanmıştır. Fakat uygulamada, idarenin 4982
sayılı Kanunun kapsamına giren bilgi ve
belgeyi, gerçek veya özel hukuk kişileri
ile paylaşmaktan kaçındığı görülmektedir. 4982 sayılı Kanundan kaynakla-
nan uyuşmazlıkların çözümü noktasında Kurumumuza çok sayıda başvuru
gelmekte olup, bu başvurular ilgili idare
ile gerçekleştirilen temaslar sayesinde
kişiler lehine çözüme kavuşturulmaktadır.
Türkiye’de iyi yönetişim kavramı ile
özdeşleşen bir diğer kurum ise Kamu
Görevlileri Etik Kuruludur. 5176 sayılı
Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması
ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun ile kamu görevlilerinin
uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık,
dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkelerini belirlemek ve uygulamayı gözetmek
üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulunun
kuruluş, görev ve çalışma usul ve esasları
belirlenmiştir.
Kamu Görevlileri Etik Kurulu çalışmalarının, kamuoyu ile paylaşılması ve
kamuoyu nezdinde alınan yaptırım kararlarına erişimin güçlendirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. Ayrıca sadece
üst düzey kamu görevlileri açısından bir
denetimin olması, diğer seviyelerdeki
kamu görevlilerinin Kanunun kapsamına girmemesi, sistemin bir diğer eksikliği
olarak göze çarpmaktadır. Etik Kuralları
126
ihlal edenlerin, karar kesinleştiğinde
Resmi Gazetede ilanları yeniden değerlendirilmelidir.
6.1.2. Çocuk Hakları
Anayasamızda çocuklara yönelik çok
sayıda hüküm yer almaktadır. Anayasamızın 5 inci maddesinde, insanın
maddî ve manevî varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlamanın
devletin temel amaç ve görevlerinden
olduğu; 41 inci maddesinde, devletin
ailenin huzur ve refahı ile özellikle anne
ve çocukların korunması hususunda
gerekli tedbirleri alacağı; her çocuğun,
korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı olmadıkça,
ana ve babasıyla kişisel ve doğrudan
ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip
olduğu; devletin her türlü istismara ve
şiddete karşı çocukları koruyucu tedbirleri alacağı; 42 nci maddesinde, devletin, maddî imkânlardan yoksun başarılı
öğrencilere öğrenimlerini sürdürebilmeleri amacıyla burslar ve başka yollarla
gerekli yardımları yapması gerektiği; 58
inci maddesinde, devletin gençleri alkol
düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden, suçluluk kumar ve benzeri kötü
alışkanlıklardan, cehaletten korumak
için gerekli tedbirleri alacağı; 59 uncu
maddesinde, devletin her yaştaki Türk
127
vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını
geliştirecek tedbirleri alacağı ve sporun
kitlelere yayılmasını teşvik edeceği; 61
inci maddesinde, korunmaya muhtaç
çocukların topluma kazandırılması için
devletin gerekli tedbirlerin alacağı; 62
nci maddesinde ise yabancı ülkelerde
çalışan Türk vatandaşlarının çocuklarının eğitimi, kültürel gereksinimlerinin karşılanması, anavatanla bağlarının
korunması ve yurda dönüşlerinde devletin yardımcı olacağı düzenlenmiştir.
Ülkemiz tarafından 1990 yılında imzalanmış olan 20 Kasım 1989 tarihli
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına
Dair Sözleşme, tarihte en geniş katılımlı insan hakları sözleşmesi olup, çocuk
haklarıyla ilgili bağlayıcılığı olan ilk
sözleşmedir. Sözleşmeye katılan devletler;
sözleşme hükümlerine yasal olarak bağlanmayı kabul etmiş olup, bu hakları
yürürlüğe koymak için gerekli önlemleri
alma yükümlülüğünü taşımaktadırlar.
Sözleşmenin imzalandığı “20 Kasım”
günü tüm dünyada “Dünya Çocuk Hakları Günü” olarak kutlanmaktadır
Ülkemizde çocuk haklarının uygulanması ve izlenmesi amacıyla oluşturulan
Ulusal Çocuk Hakları Strateji Belgesi ve
Ulusal Çocuk Hakları Eylem Planı da
14/12/2013 tarihli ve 28851 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanmıştır.
Yasalarımız açısından bakıldığında
ülkemizde başta Millî Eğitim Temel
Kanunu, Medenî Kanun, Sosyal Hizmetler Kanunu, Çocuk Mahkemelerinin
Kuruluşu Görev ve Yargılama Usulleri
Hakkında Kanun ve Özel Eğitime Muhtaç
Çocuklar Kanunu doğrudan çocuklara
yönelik olarak düzenlenen kanunlardır.
Çocuğun yararının öncelikli ve üstün
kamu yararı sayılması ilkesi, bir iç
hukuk normu hâline getirilmiş olmasına rağmen, ülkemizde çocuk haklarına
ilişkin ihlallerin yaşanmasının önüne
geçilememiştir.
Kurumumuzca, görev ortağı olarak
çalışmalarımıza ışık olan çocuklarımızın
idarenin uygulamaları karşısında haklarını savunabilmelerine yardımcı olabilmek, idare karşısında seslerini duyurabilmek ve görüşlerini rahatlıkla ifade
etmelerine olanak sağlamak amacıyla,
22 Nisan 2014 tarihinde çocuk internet
sayfamız (www.kdkcocuk.gov.tr) açılmıştır.
Bu internet sayfamız, ulusal mevzuata göre
belirlenmiş farklı yaş grupları aralıklarına göre hazırlanmış ve böylece çocuklarımızın Kurumumuza başvuruları kolaylaştırılmıştır. Kurumumuzun öncelikli
amacı, çocuk haklarının bilinirliğini artırmak ve hakların uygulanmasını sağlamaktır.
Çocuk başvuruları, ağırlıklı olarak
çocuk internet sayfası ana ekranında
yer alan başvuru formu doldurularak
çocuklarımız tarafından Kurumumuza ulaştırılmaktadır. 2014 yılı içerisinde
gelen 164 adet başvuru öncelikle bir
sosyal çalışmacı tarafından değerlendirilmiş olup bunlardan 59 adedi şikâyet
başvurusu olarak inceleme ve araştırmaya alınmıştır. Ayrıca, çocuk internet
sayfamızda yer alan mesaj bölümüne
de 2014 yılı içerisinde toplam 130 mesaj
gelmiş ve gereğince cevaplandırılmıştır.
Alınan şikâyetler ağırlıklı olarak Milli
Eğitim Bakanlığının görev alanında yer
alan eğitim-öğretim konusuna girmekte
olup, belediye, sağlık ve sosyal hizmetlerle ilgili başvurular da alınmaktadır.
- Eğitim Alanına Yönelik Başvurular
Çocukların eğitimle ilgili olarak başta
kadrolu öğretmen ve branş öğretmeni ta128
lepleri ile mevcut öğretmenlerin kendileri ile etkili iletişime geçme talepleri yer
almaktadır. Bunun yanında çocuklar,
okullarının fiziki koşullarının iyileştirilmesi, özellikle okullarında temizliğin
sağlanması ve çevre düzenlemelerinin
yapılarak sosyal ve sportif mekanların
oluşturulması noktasında şikâyetlerini
Kurumumuza iletmektedirler. Eğitimde
eşitlik ilkesinden hareketle, akıllı tahta ve
tablet kullanımı uygulamasına tüm okullarda geçilmesi, çocuğun katılım hakkı
çerçevesinde okul yönetimine katılımı
ve çocuğun yüksek yararı noktasında
adrese dayalı okul nakillerinde çocuğun
özel durumunun dikkate alınması talepleri de çocuklarımız tarafından dile
getirilmiş olup, ülkemizde yaşanılan bir
sıkıntının çocukları da etkilediği, eğitim
sisteminde yaşanan değişikliklerin belli
bir istikrara kavuşturulması talebinden
anlaşılmaktadır.
Kurumumuza çocuklar tarafından yapılan
eğitim alanındaki başvurulardan; Konya’da bir ilköğretim okulundaki üçüncü
sınıf öğrencisinin 7 öğretmen değiştirmesi nedeniyle yaşadığı mağduriyet
ve bu mağduriyetin giderilmesi için
kadrolu öğretmen talebine ilişkin olarak
yapılan bir başvuru inceleme ve araştır7
maya alınarak söz konusu okulda kadrolu öğretmenin geçici görevlendirmeyle
başka bir yerde görevlendirilmesinin ardından çocuğun iddia ettiği gibi birçok
vekil öğretmenin derslere girdiği tespit
edilmiştir. Dosya kapsamında geçici
görevlendirmenin ve vekil öğretmen
tayinlerinin mevzuata uygun yapıldığı
görülmekle beraber, BM Çocuk Hakları
Sözleşmesi çerçevesinde çocuğun yüksek yararı ve eğitim hakkı göz önünde
bulundurulduğunda hukuka ve hakkaniyete aykırılık tespit edilerek Konya
İl Milli Eğitim Müdürlüğüne kadrolu
öğretmen atanması hususunda Tavsiye Kararı verilmiştir. Söz konusu idare
ivedilikle kararımıza uyarak mevcut
kadrolu öğretmenin bu yıl yaptığı geçici görevlendirme talebini reddederek
kadrolu öğretmenle eğitimin devamını
sağlamıştır.7
- Koruma ve Bakım Altında Bulunan
Çocuklardan, bakım ve sosyal rehabilitasyon merkezlerinde çeşitli sorunlarla
karşılaşması neticesinde kendileri için
daha uygun olan sevgi evleri ya da kız
yetiştirme yurtlarına nakledilmek suretiyle yerleştirilme talepleri gelmiştir. 8
Bu taleplere ilişkin Aile ve Sosyal Poli-
2014/1941 şikâyet numaralı başvuru için verilen 12/09/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
2014/3444 şikâyet numaralı başvuru için verilen 23/09/2014 tarihli KVYO Kararı, 2014/3405 şikâyet numaralı başvuru için
verilen 23/09/2014 tarihli KVYO Kararı.
8
129
tikalar Bakanlığı yetkilileri ile yapılan
görüşmede; Bakanlığın taşra teşkilatının,
kuruluşların ihtisas kuruluşları olarak
ayrıştırıldığı, hizmet dönüşümü kapsamında çocukların mağdur edilmemesi için durumlarına uygun kuruluşlara alınmasına dikkat edilmesi
yönünde talimatlandırıldığı ifade edilmiştir. Ancak taşra teşkilatı ise kuruluş
sayısının yetersiz olması nedeniyle istismar, şiddet mağduru, fuhuşa bulaşmış,
madde kullanan çocukların aynı ortamda kaldıklarını, kapasite üstü hizmet veren sevgi evlerine, rehabilitasyon süreci
tamamlanan kız çocuklarını yerleştiremediklerini belirtmiştir. Bir aylık vaka
takibi ve karşılıklı görüşmeler sonucu
iki kız çocuğunun nakli, Sevgi Evleri,
Çocuk Yuvası ve Kız Yetiştirme Yurdu
Müdürlüğüne gerçekleştirilmiştir.
- Belediyelere Yönelik Başvurular
Çocukların sadece okulları ile ilgili
değil, aynı zamanda yaşadıkları çevreye ilişkin başvuruları da Kurumumuza ulaşmıştır. Bu bağlamda, çocukların
oyun hakkı kapsamında yaşadıkları
sosyal çevrede sosyal ve sportif alanların
oluşturulması, çocuğun güvenliğinin
sağlanması kapsamında okul çevresinin
9
ışıklandırılması ve okul yakınına üst
geçit yapılması, çocuğun yaşadığı şehirdeki çevre kirliliğinin giderilmesi
ve doğanın korunması, sağlık ocağı ve
ulaşım imkânlarının yetersizliğinden
bahisle, sağlık ocağı imkânlarının ve
otobüs sefer sayılarının arttırılması ile
ilgili şikâyet ve talepler iletilmiştir.
Park, üst geçit yapılması ile sokakların
temizlenmesi talepleri, ilgili belediye
başkanlıklarına iletilmiştir. 9 Okulun
yanındaki sokağın akşam çok karanlık
olması nedeniyle okul çıkışlarında korktuğunu ifade eden çocuğun başvurusu,
Malatya Büyükşehir Belediye Başkanlığına iletildiğinde konu ivedilikle Aydınlatma Komisyonunun gündemine
taşınmış ve yapılan ilk toplantıda söz
konusu sokağa 6 direk dikilmesi ve 6 armatür takılması kararı alınmıştır. 10
- Engelli Çocuklara Yönelik
Başvurular
Engelli hakları ile çocuk haklarının
kesişiminde engelli çocukların özellikle eğitim ve sağlık kurumlarında
yaşadıkları sorunlar ebeveynleri aracılığı
ile Kurumumuza iletilmektedir. Bu
kapsamda kaynaştırma eğitimi, destek
2014/2718, 2014/2738 şikâyet numaralı başvurular için verilen 13/08/2014 tarihli Gönderme Kararları.
2014/2064 şikâyet numaralı başvuru için verilen 07/07/2014 tarihli KVYO Kararı.
10
130
eğitimi, öz bakım malzemeleri ve tıbbi malzeme ile otizmli çocuklarla ilgili
Kurumumuza başvurular yapılmıştır.
Engelli haklarının çocuk hakları ile
kesişiminde yer alan engelli çocukların
eğitiminde, engelli çocukların kendi
akranlarıyla birlikte eğitim almalarını
sağlayan kaynaştırma metodu bir eğitim modeli olarak Avrupa ülkelerinde
olduğu gibi ülkemizde de uygulanmaktadır. Otizmli çocukların kaynaştırma
programı çerçevesinde devam ettikleri
okullarda yaşadıkları sıkıntılar, önemli
bir sorun alanı olarak karşımıza çıkmaktadır. Rehberlik araştırma merkezlerinin
çocuğun durumuna ilişkin hazırladığı
bireysel eğitim programlarının çocuğun
durumuna uygun bir şekilde düzenlenmediği hususunda Kurumumuza farklı
başvurular yapılmıştır.
Otizmli çocukların kaynaştırma metodu
ile eğitimine ilişkin bir başvuruda, Sağlık
Kurulu Raporunda % 40 “atipik otizm”
teşhisi konulan oğluna 2013 Mayıs
ayında Diyarbakır Kayapınar Rehberlik
Araştırma Merkezi (RAM) tarafından
okul öncesi kaynaştırma raporu verildiği, RAM tarafından yönlendirildiği
Ayşe Numan İlköğretim Okulunca
çocuğun kaydının yapılmadığı, daha
11
sonra yönlendirildiği Diclekent Anaokuluna çocuğun akranlarının bulunmadığı
gerekçesiyle kaydının yapılmadığı, ayrıca İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünce yönlendirilen Huzurevleri Anaokulunun
ise çocuğun tuvalet eğitimi olmadığı
gerekçesiyle okul kaydının yapılmadığı
belirtilerek, oluşan mağduriyetin giderilmesi talebi iletilmiş; Diyarbakır İl
Milli Eğitim Müdürlüğü ile yapılan
görüşmeler sonucunda sorun uzlaşmayla çözüme kavuşturulmuştur. 29/11/2013
tarihinde toplanan İlçe Özel Eğitim Hizmetleri Kurulu tarafından Diclekent
Anaokuluna çocuk yerleştirilmiştir. 11
Otizmli olan ve ilköğretimini kaynaştırma sistemiyle devlet okullarında tamamlayan bir çocuk ile ilgili olarak gelen bir diğer başvuruda, çocuğun
müziğe olan ilgisi ve piyano çalabilme
yeteneği doğrultusunda ortaokul eğitimine güzel sanatlar lisesinde devam
etmek istediği, bu amacı doğrultusunda
N.K. Güzel Sanatlar Lisesi tarafından
yapılan yetenek sınavına iki kez katıldığı
ancak sınav komisyonunun şikâyetçinin
engellilik durumunun gerektirdiği özel
şartları dikkate almaması nedeniyle
başarısız olduğu, sınav komisyonunun
bu tutumunun ayrımcılık teşkil ettiği ve
eğitim hakkının engellenmesi niteliği
131
taşıdığı iddia edilerek mağduriyetin
giderilmesi talep edilmiştir.
Şikâyetçi velisinin İl Milli Eğitim
Müdürlüğüne başvurusu sonucu görevlendirilen İl Eğitim Denetmeninin
hazırladığı raporda, sınav şartlarının
MEB Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Yönetmeliğine göre belirlendiği, yapılan
sınavın usulüne uygun olduğu, idari ve
yasal herhangi bir işleme gerek olmadığı
ve ilgili mevzuatta engelli öğrencilere
kontenjan ayrılmasına ilişkin bir hüküm
bulunmadığı belirtilmiştir.
Kurumumuzca yapılan inceleme ve
araştırma sonucunda;
-Anayasamızda
yer
alan
herkesin Anayasadaki temel hak ve
özgürlüklerden eşitlik ve sosyal adalet
gereklerince yararlanacağı; kişinin temel hak ve özgürlüklerini, sosyal hukuk
devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal,
ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmanın devletin temel amaç ve görevleri arasında olduğu; kimsenin eğitim
hakkından yoksun bırakılamayacağı ve
engelliler için alınacak tedbirlerin eşitlik
ilkesine aykırı olmayacağı,
-BM Engelli Hakları Sözleşmesinin 1, 2,
3, 5, 24 ve 26 ncı maddelerinde düzenle-
nen engelli kişilerin bütün hak ve temel
özgürlüklerden tam ve eşit olarak yararlanmalarının teşvik edilmesi, korunması
ve sağlanması gerektiği, taraf devletlerin eşitliğin sağlanması ve ayrımcılığın
önüne geçilmesi için gerekli tüm tedbirleri alması ve sağlaması ve engellilere kişilikleri, becerileri, yaratıcılıkları,
zihinsel ve fiziksel kabiliyetlerinin gelişmesi açısından eğitim hakkı tanıması
gerektiği,
-BM Çocuk Hakları Sözleşmesinin 23
üncü ve Avrupa Sosyal Şartının 15 inci
maddesinde düzenlenen engelli çocukların bağımsızlıklarını geliştirmek,
toplum yaşamına uyum sağlamalarını
sağlamak ve kabiliyetlerini geliştirmek
için eğitime ihtiyaçları olduğu,
-5378 Sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanunun Eğitim
ve Öğretim başlıklı 15 inci maddesinde
düzenlenen hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim almasının engellenemeyeceği,
-Milli Eğitim Temel Kanununun 8
inci maddesinde düzenlenen özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları
yetiştirmek için özel tedbirler alınacağı,
hususları göz önüne alınmak suretiyle,
Milli Eğitim Bakanlığı Güzel Sanatlar
132
ve Spor Liseleri Yönetmeliğinde, engelli bireylerin özel durumlarına uygun
sınav ve eğitim imkanı sağlayacak şekilde değişiklik yapılması hususunda Milli
Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur. 12
Görüldüğü üzere otizmli çocukların
sosyal yaşam içerisindeki durumlarının
iyileştirilmesi konusunda çalışmalar yapılmasının gerekliliği önem arz
etmektedir.
Tıbbi malzeme talepli bir başvuruda ise
otizmli ve aynı zamanda işitme engelli olan bir şikâyetçi, işitme engeli nedeniyle koklear implant kullandığını,
söz konusu implantın 7 yılda bir Sosyal
Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından %
70 öde- mesi yapılarak yenilendiğini,
bahsi geçen cihazın fiyatının 20.000 TL
olduğunu, 7 yıllık sürenin sadece işitme
engeli esas alınarak öngörüldüğünü, oysaki aynı zamanda otizm sendromlu olmasından dolayı söz konusu cihazı 7 yıl
değil yalnızca 7 ay kullanabildiğini belirterek, multi-engelli çocuklar ve yetişkinler için pozitif ayrımcılık yapılmak sureti
ile söz konusu mağduriyetin giderilmesi
amacıyla Sağlık Uygulama Tebliğinde
12
13
14
konuya ilişkin düzenleme yapılmasını
talep etmiştir. Mevzuat değişikliği gerektiren söz konusu başvuru, SGK’ya gönderilmiştir.13 Şikâyetçinin söz konusu
talebinin yerine getirilebilmesi için
mevzuat düzenlemesi yapılması gerektiği anlaşılmakta olup, koklear implant kullanım süresinin multi-engelli
çocukların engel durumlarının bir
bütün olarak değerlendirilmesi sureti
ile belirlenmesi gereği söz konusudur.
Bir diğer başvuruda; doğuştan az gören
ve % 90 görme engelli olan İlköğretim Okulu 2. sınıf öğrencisi bir çocuk,
kaynaştırma eğitimi aldığını ancak rahatsızlığı nedeniyle tahtayı rahat göremediğini, ders kitaplarını rahat okuyamadığını belirterek 5378 sayılı Engelliler
hakkında Kanunun Eğitim ve Öğretim
Başlıklı 15 inci maddesinde yer alan “…
Özürlülerin her türlü eğitim ve kültürel
ihtiyaçlarını karşılamak üzere kabartma, sesli, elektronik kitap, alt yazılı film
ve benzeri materyal üretilmesini teminen
gerekli işlemler, Milli Eğitim Bakanlığı ve
Kültür ve Turizm Bakanlığınca müştereken yürütülür.” hükmüne istinaden Milli
Eğitim Bakanlığı tarafından kendisine
renkli doküman büyütücüsü tedarik
edilmesini talep etmiştir. 14
2014/4635 şikâyet numaralı başvuru için verilen 28/10/2014 tarihli Gönderme Kararı.
133
Çocuk başvurularının genel değerlendirilmesi neticesinde; ilgili kurumların
politikalarında geliştirilmesi yarar
görülen alanlar aşağıdaki gibidir;
•Eğitim sistemi içerisindeki çocuğun, sisteme
yönelik kaygıları ve mutsuzluğunun olduğu, çözüm bulma konusunda idare ile
güven sorunu yaşadığı görülmekte olup
eğitimciler ve okul idarelerinde görevli personelin çocuk psikolojisi ve etkili
iletişim ile çocuk hakları konusunda
bilgilendirilmesinin önemi büyüktür.
•Büyük yaş grubu çocukların başvurularından, ailelerinin haberdar olmadığı
yapılan telefon görüşmelerinden anlaşılmaktadır. Bu veri, ailelerin ergenlik dönemi sorunlarına yönelik bilgilendirilmeleri ve etkili, sağlıklı iletişim
konusunda aile eğitimlerinin artırılması
yönünde politika geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir.
•Korunma ihtiyacı olan çocukların,
haklarını arama konusunda bireysel
isteklerde bulundukları, ihtiyaçların
giderilmesi konusunda idare ve
danışmanları ile kurdukları iletişimden
olumlu sonuç elde edememenin beraberinde ümitsizliğe kapılarak, iletişimi
koparma veya sürdürmeme yoluna gittikleri anlaşılmaktadır. “Çocuk, tale-
binin karşılanması konusunda hemen
sonuç bekler.” gerçeğini göz önünde
bulundurarak, anlayabileceği şekilde yumuşak geçişlerle imkânların ne
olduğunu anlatacak, her zaman yanında birilerinin kendisine yardımcı ve
destek olacağını hissettiren modellere
ihtiyaç duyulmaktadır.
•Çocukların sosyal yaşam alanlarına
yönelik taleplerini ağırlıklı olarak alt
yapı, ulaşım sorunları, oyun alanı ve
sosyal-sportif mekânların artırılması
isteği oluşturmaktadır.
Çocuk haklarına ilişkin başvuruların
büyük bölümü çocuk internet sitesi aracılığıyla yapılmış olmakla birlikte, çocukların kanuni temsilcileri
vasıtasıyla da başvurular Kurumumuza intikal etmiştir. Bu çerçevede,
şikâyetçi adına Uluslararası Mülteci
Hakları Derneği tarafından yapılan bir
başvuruda, Suriye uyruklu savaş mağduru çocuğun Anadolu Lisesini burslu
olarak kazandığı, ancak kayıt olabilmesi için en az 6 aylık ikamet izni ve
yabancılar için kimlik numarası gerektiği, işlemlerin gecikmesi nedeniyle
çocuğun eğitim yılını ve bursunu kaybedebileceği iddiası yer almakta olup,
evraklardaki eksikliklerin tamamlatılması neticesinde, ikamet tezkeresi giriş
134
kaydı yapılması suretiyle talep idarece
yerine getirilmiştir. 15
6.1.3. Kadın Hakları
Anayasamızın “Kanun önünde eşitlik”
başlıklı 10 uncu maddesi; herkesin dil,
ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi
inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde
eşit olduğu; kadınlar ve erkeklerin eşit
haklara sahip olduğu, Devletin, bu
eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla
yükümlü olduğu ve bu amaçla alınacak
tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı olarak
yorumlanamayacağı şeklindeki düzenlemesiyle kadın erkek arasında tam bir
eşitlik tesis etmiştir. Yine Anayasamızın
“Çalışma şartları ve dinlenme hakkı” başlıklı 50 nci maddesinde “Kimse,
yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan
işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar
çalışma şartları bakımından özel olarak
korunurlar.” hükmü yer almaktadır.
Ülkemiz; Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, Kadına Karşı
Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi
Sözleşmesi gibi uluslararası sözleşmelere
15
taraf durumdadır. Hukuk sitemimizde
kadının korunmasına ilişkin düzenlemeler yürürlüğe konmuş olmasına
karşın sadece mevzuat düzenlemeleri,
kadınların mağdur edilmesinin önüne
geçilmesinde yeterli olamamaktadır.
Özellikle 19 uncu yüzyılda üzerinde
ağırlıkla durulmaya başlanan kadın
hakları konusunda ülkemizde yaşanan
sorunları; kadına yönelik yapılan fiziksel, psikolojik şiddet ve baskılar, çalışma
hayatında kadına yönelik negatif ayrımcılık ve mobbing uygulamaları ile töre
ve namus cinayetleri gibi ana başlıklar
altında sıralamak mümkündür.
2014 yılında Kurumumuza gelen başvurulara bakıldığında, doğrudan “kadın
hakları” başlığı altında kaydedilen
başvurular olmamakla beraber kadın
haklarına ilişkin olup diğer konularla
bağlantısı gereği farklı başlıklar altında
değerlendirilen başvurular olmuştur.
Bunların başında, kadınlarımızın sosyal
güvenlik bağlamında yaşadıkları sorunlar gelmektedir. 2014 yılında çıkarılan
iki tavsiye kararımız sosyal güvenlik
alanında kadınlarımızın yaşadığı sorunların çözümüne katkı sağlayacak
tavsiyelerde bulunmaktadır. Doğum
borçlanması ile ilgili bir kararımızda;
135
sigortalılık tescilinden önce gerçekleşen
doğumların borçlanılabilmesine imkân
sağlayacak gerekli mevzuat düzenlemelerinin yapılması hususunda16 ve çoğul
gebeliklerle ilgili olarak da çoğul gebelikler gibi öngörülemeyen, kişilerin kontrolü dışında oluşarak maddi, manevi ve
sosyal yoksunluklara sebep olan durumları da kapsar şekilde sosyal yardım hizmetlerinden yararlanma olanaklarının
ve muhtaçlık tanımının genişletilmesi
yönünde gerekli mevzuat değişikliğinin
yapılması için tavsiyede bulunulmuştur.17
Ülkemizde kadınların kamu idareleriyle
ilişkilerinde maruz kaldıkları sıkıntılar,
üzerinde düşünülmesi ve çözüm üretilmesini gerektiren bir husustur. Bu kapsamda; kadının kamu kurumlarına karşı
geliştirdiği güvensizlik, toplumsal baskı,
korku gibi etkenlerin ortadan kaldırılmasının ve kadınların güven içinde
yaşayabilecekleri ortamların var edilmesi yönünde çalışmalar yapılmasının
önemi ortadadır.
Kurumumuza, kadın hakları alanına
ilişkin başvuruların artırılması için
kadın hakları alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının yanı
16
17
sıra üniversitelerin ve baroların kadın
araştırma ve uygulama merkezleri ile
iletişime ayrı önem verilmekte; karşılıklı ziyaretler gerçekleştirilmektedir. Bu çerçevede; bir çözüm yolu oluşturulabilmesi,
kadın haklarına ilişkin farkındalığın
artırılması ve konuya toplumsal duyarlılık kazandırılabilmesi adına kadın
hakları alanında bahsi geçen birimlere
de önemli görevler düştüğü aşikârdır.
Zira Kurumumuzun çalışma usul ve
esaslarını belirleyen Yönetmeliğin 7 nci
maddesinde yer alan “şikâyetin insan
hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın
hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren genel konulara yönelik olması
halinde menfaat ihlali aranmaz.” hükmünden hareketle kadın hakları ile ilgili
olarak menfaat ihlali şartı aranmaksızın
sivil toplum kuruluşları ile diğer kişilerin şikâyet başvuruları Kurumumuz
tarafından kabul edilebilmektedir.
6.1.4. Engelli Hakları
Anayasamızın 2 nci maddesinde, Türkiye Cumhuriyetinin nitelikleri arasında
sosyal devlet ilkesine yer verildiği; 5 inci
maddesinde ise kişilerin ve toplumun
refah, huzur ve mutluluğunu sağlama, kişinin temel hak ve hürriyetlerini,
04.2013/1707 şikâyet numaralı başvuru için verilen 26/02/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
136
sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette sınırlayan
siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri
kaldırma ve insanın maddî ve manevî
varlığının gelişmesi için gerekli şartları
hazırlamaya çalışmanın devletin temel
amaç ve görevleri arasında sayıldığı dikkate alındığında, konunun sosyal devlet
ilkesi çerçevesinde ele alınması gerekliliği söz konusudur.
Anayasamızın 42 nci maddesinin yedinci fıkrasında; devletin, durumları
sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları
topluma yararlı kılacak tedbirleri alacağı
belirtilmiş olup, bu düzenleme devletin
sosyal adaleti sağlama görevi ve sosyal
devlet olma niteliğinin de bir sonucudur.
“Sosyal devlet” ilkesine ilişkin olarak Anayasa Mahkemesi kararlarında
egemen olan görüşe göre sosyal devletin görevi, kişinin onurlu bir yaşam
sürdürmesi ve maddi ve manevi varlığını
bu yönde geliştirmesi için gerekli koşulları oluşturmak, güçsüzleri güçlüler
karşısında koruyarak gerçek eşitliği, yani
sosyal adaleti, sosyal gönenci, sosyal
güvenliği ve toplumsal dengeyi sağlamaktır. “Sosyal devlet” ilkesi ile devlete
yüklenen “güçsüzleri güçlüler karşısında
koruyarak gerçek eşitliği sağlama” görevi, Anayasamızın “Kanun önünde eşitlik” başlıklı 10 uncu maddesinde ifade
137
edilen, devletin, kanun önünde eşitliğin
yaşama geçmesini sağlamakla yükümlü
olduğu ve engelliler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı sayılmayacağı
kuralına da paralellik arz etmektedir.
BM Engelli Hakları Sözleşmesi ile
engellilerin tüm insan hak ve temel
özgürlüklerinden tam ve eşit şekilde
yararlanmasını teşvik ve temin etmek ve
insanlık onuruna saygıyı güçlendirmek
amaçlanmış olup, söz konusu Sözleşmede engelli kavramına; “diğer bireylerle eşit
koşullar altında topluma tam ve etkin bir
şekilde katılımlarının önünde engel teşkil
eden uzun süreli fiziksel, zihinsel, düşünsel ya da algısal bozukluğu bulunan kişiler” şeklinde yer verilmiştir.
Engelli haklarına ilişkin şikâyet başvurularının daha çok engellilere yönelik sosyal hizmet ve yardımlar alt başlığına
yönelik olduğu görülmekle birlikte,
çocuk hakları başlığı altında açıklanan engelli çocukların eğitimi ile ilgili
şikâyetler ile engelli olduklarından bahisle kendilerine pozitif ayrımcılık yapılması talepleri hakkında da çok sayıda
başvuru geldiği gözlemlenmektedir.
Engellilere yönelik sosyal hizmet ve
yardımlar konusunda; engelliler için
verilen evde bakım hizmeti, engellilere
araç alımında sağlanan avantajlar, özürlü
sağlık kurulu raporları ile engel oranları
cetveline ilişkin şikâyetler Kurumumuza
iletilmiştir.
Bu çerçevede; 30/07/2006 tarihli ve
26244 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
Bakıma Muhtaç Özürlülerin Tespiti ve
Bakım Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine İlişkin Yönetmeliğin hanede oturanların gelir hesabı maddesine göre kişi
başına düşen aylık gelirin asgari ücretin
2/3’ünden fazla olması nedeniyle engelli
çocukları için evde bakım hizmetinden
veya ücretinden yararlanılamaması hakkında sıklıkla Kurumumuza başvurular
yapıldığı görülmektedir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca bu konuya ilişkin olarak yürütülen
işlemlerin mevcut yasal düzenlemeler doğrultusunda olduğu kabul edilmekle birlikte, bu konuda mevcut
mevzuatta, evde bakım hizmetinden
tüm engellilerin yararlanabilmesi
yönünde Anayasamızın 65 inci maddesinde yer alan “Mali Kaynakların
Yeterliliği” ölçüsü dikkate alınarak
değişikliklerin yapılması gerektiği
değerlendirilmektedir.
Bu kapsamda; engelli kızı için almakta olduğu evde bakım ücretinin,
21/10/2010 tarihli ve 27739 sayılı
18
Resmi Gazetede yayımlanan Bakıma
Muhtaç Engellilerin Tespiti ve Bakım
Hizmeti Esaslarının Belirlenmesine
İlişkin Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikle, “Bakmakla
Yükümlü Olunan Bireyler” tanımında
yapılan değişikliğe istinaden yeniden
değerlendirme sonucunda, çocukları
üzerinde velayeti olmayan öz babanın
bakmakla yükümlü olunan bireyler kapsamına dâhil edilmesi ve dolayısıyla kişi
başına düşen gelir hesaplamasının asgari ücretin 2/3’ünden fazla olduğunun
tespit edilmesi nedeni ile kesilmesine
itirazen yapılmış olan başvuruya ilişkin tavsiye kararımız ile 07/05/2013 19/11/2013 tarihleri arasında ödenmeyen evde bakım ücretinin hak sahibine
ödenmesi ve çocukları üzerinde velayeti olmayan babanın bakmakla yükümlü olunan bireyler tanımındaki kişiler
kapsamından çıkartılması hususlarında
Muğla Valiliği Aile ve Sosyal Politikalar
İl Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmasına, bilgileri açısından kararın Aile ve
Sosyal Politikalar Bakanlığına gönderilmesine karar verilmiştir. 18 Tavsiye
Kararımız üzerine; Muğla Valiliğince
ilgili birime Kararımız doğrultusunda işlem yapılması yönünde talimat
verildiğine ilişkin bilgilendirme yazısı
Kurumumuza gönderilmiştir.
138
Görme engelli bireylerin bankacılık
işlemlerinde imza atmalarında yaşanılan
standart dışı uygulamaların düzeltilmesi için, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunca (BDDK) düzenleyici bir işlem tesis edilmesi talebiyle
yapılan başvuruya 19 ilişkin, BDDK’dan
konu ile ilgili bilgi ve belge talep edilmiştir. BDDK tarafından Kurumumuza gönderilen yazıda; konunun değerlendirilerek, ilgili mevzuat hükümleri
çerçevesinde, görme engelli bireylerin imza atma ehliyetine sahip olduklarından bahisle bu durumdaki kişilerin
imza atması gereken işlemlerde, ilgili
mevzuat hükümlerine riayet edilmesi ve
bu duruma aykırılık teşkil eden uygulamaların giderilmesi hususunda Türkiye Bankalar Birliği ve Türkiye Katılım
Bankaları Birliğine talimat verildiği, ayrıca buna ek olarak bankacılık hizmetlerinin hem şube hem de şube dışı kanallar
üzerinden genel olarak engelli kişilerin
erişim ve kullanımına uygun hale getirilmesini teminen, kurumca “Bankacılık
Hizmetlerinin Erişilebilirliğine Dair
Tebliğ Taslağı”nın hazırlandığı ve söz
konusu taslağın kurum içi görüşe açılarak
en kısa zamanda yürürlüğe girmesinin
amaçlandığı belirtilmiştir.
Engellilere yönelik sosyal hizmet ve
19
yardımlarla ilgili olarak; engellilerin
toplumsal hayata adapte olabilmelerinin sağlanması amacıyla pozitif ayrımcılık yapılması talepleri Kurumumuza gelmiştir. Bu çerçevede, Özel Tüketim
Vergisi Kanunu ile engelliliklerine uygun hareket ettirici özel tertibat bulunan araçların engelliler tarafından bizzat
kullanılması amacıyla ilk iktisabı Özel
Tüketim Vergisi (ÖTV) istisnasından
bazı engellilerin faydalanamadığı şikâyet
konusu yapılmıştır. Örneğin; sol üst
ekstremite (sol kol ve el) engelliler ile sol
alt ekstremite (sol bacak ve ayak) engelli kişilere otomatik vitesli araç alımında
uygulanmakta olan ÖTV istisnasından
faydalandırılmasının sağlanması talebiyle başvurular yapılmıştır.
Mevzuatımıza göre; engellilik oranı
% 90’ın altında olan sol üst ekstremite
engellilerin; araçlarına hareket ettirici
özel tertibat yaptırmadan araç almaları
halinde yürürlükteki mevzuat gereğince
ÖTV istisnasından yararlanmalarına
imkân tanınmamaktadır. Bu çerçevede; mevzuatın ruhuna uygun olarak tüm
engellilerin söz konusu haktan yararlanmalarını sağlayacak, konuya ilişkin suistimaller ile farklı yorumları önleyecek
şekilde ilgili mevzuatta değişiklik yapılması gerektiği değerlendirilmektedir.
139
Engelli Hakları ile ilgili olarak bir diğer
sorun, engelli sağlık kurulu raporlarının
farklı oranlarda verilmesi ile bu raporların dayandığı Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek
Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğin ekinde yer alan “Engel Oranları Cetveli”nde bazı hastalıkların yer
almaması ile ilgilidir. Engelli Oranları
Cetveline ilişkin olarak, “Akondroplazi”
(Cücelik) ve “FMF” (Ailevi Akdeniz Ateşi) hastalıklarının yer almaması nedeniyle oluşan mağduriyetlerin gideril
mesi için söz konusu hastalıkların mezkûr cetvele alınması yönünde şikâyetler
Kurumumuza intikal etmiştir. Bu
şikâyetler, ilgisi nedeniyle Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı ile Sağlık Bakanlığına iletilmiştir. 20
Kararlarımıza ilişkin Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı
Hizmetleri Genel Müdürlüğünden gelen cevabi yazılardan; FMF hastalığına
ilişkin olarak, Kamu Hastaneleri Kurumu işbirliği ile hastalığın cetvelde yer
alması hususunun değerlendirileceği;
engelli sağlık kurulu raporuna bağlı
olarak hak ve hizmet sağlayan kurum ve
kuruluşlar ile Sağlık Bakanlığı arasında
oluşturulması planlanan bilgi paylaşım
sistemi aracılığıyla sağlık kurulu raporlarının tüm hastanelerce görülebileceği
ve böylelikle engellilerin defalarca rapor
almaları ile başvurulan her hastanede
farklı engel oranı içeren rapor düzenlenmesi sorununun giderilmiş olacağı;
akondroplazi hastalığının ise engel oranları cetveline eklendiği, ancak diğer bazı
konularda Sağlık Bakanlığı ile devam
eden çalışmaların sonuçlandırılamaması
nedeni ile değişikliklerin yürürlüğe
konulamadığı anlaşılmaktadır. Engellilerin; engelli sağlık kurulu raporu almalarında bürokratik işlemlerin azaltılması, engellilerin tekrar tekrar rapor
almak zorunluluğunun önüne geçilmesi,
farklı engel oranı içeren rapor düzenlenmesi ve akondroplazi hastalarının
beklentilerinin bir an önce karşılanması
amacıyla söz konusu çalışmalara hız verilerek mevzuat değişikliğinin ivedilikle
gerçekleştirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
Ayrıca engellilik durumları gerekçe
gösterilerek çeşitli haklardan, özellikle
Anayasamızda da yer alan engellilere
pozitif ayrımcılık ilkesi çerçevesinde,
yararlanmak için birçok başvuru Kurumumuza gelmektedir. Bu bağlamda,
% 80 ağır zihinsel engelli olduğundan
20
2014/79, 2014/2129 ve 2014/2827 şikâyet numaralı başvurular için verilen 05/02/2014, 09/06/2014 ve 14/07/2014 tarihli
Gönderme Kararları.
140
bahisle öğrenim hayatına devam eden
şikâyetçinin, öğrenim kredisi borcunun
engelli indirimine tabi tutulması ve
lisans öğrenimini tamamladıktan sonra
tahsil edilmesi; 2014 EKPSS’de (Engelli
KPSS) kadro sayısının az olması, adalet
bölümü ile ilgili kadroya fazla ihtiyaç
olmasına rağmen yeterli kontenjan açılmaması sebebiyle ek yerleştirme ve kadro
sayısının arttırılması ve atamanın mümkün olduğunca erken tarihte yapılması;
Adalet Bakanlığının zabıt kâtipliği uygulamalı sınavı başvurularında KPSS puan
türü ile EKPSS puan türünün de kabul
edilmesi; görme engelli adayların girdiği
sınavlarda okuyucu olarak branş öğretmenlerinin görevlendirilmesi ve bunlara gereken eğitimin verilmesi; ortopedik engelli kişilerin kullandığı cihazlara
ilişkin olarak, Avrupa’dan ithal edilenlerin Türkiye’de imal edilenlere nazaran
daha kaliteli olduğu belirtilerek Sosyal
Güvenlik Kurumunun Avrupa’dan ithal
edilen ortezler için de ödeme yapması;
oğlu hakkında düzenlenen 20/05/2014
tarihli “Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu Raporunda” “Daha önce uygulanan
destek eğitimi programı doğrultusunda
gelişme göstermediğinden destek eğitimine ihtiyaç duymamaktadır.” denilmek
suretiyle özel eğitim ve rehabilitasyon
hakkından mahrum bırakılması konu21
larında da şikâyet başvuruları alınmıştır.
% 63 görme engelli olan şikâyetçinin
ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda, görme
engelliler için elektronik büyüteç sağlanması, bunu sağlamak mümkün değil
ise elektronik büyütecin sınavlarda kullanımına izin verilmesi talepli başvuruya
Anayasamızda Türkiye Cumhuriyetinin
nitelikleri arasında sayılan “sosyal devlet” ilkesi ve BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme çerçevesinde;
“Şikâyetçinin ÖSYM tarafından düzenlenecek sınavlarda kullanmayı talep
ettiği elektronik büyütecin kötüye kullanımına engel olacak tedbirlerin yetkili
görevlilerce alınarak, sınav güvenliğinin
sağlanması suretiyle, sınavda şikâyetçinin
kendi imkânlarıyla temin ettiği elektronik büyüteci kullanmasına, bu kabul
edilmediği takdirde idarenin temin edeceği elektronik büyüteci sınavda kullanmasına izin verilmesi hususunda ÖSYM
Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
21
Tavsiye Kararımız üzerine ÖSYM
tarafından gönderilen yazıda; engelli adaylarla ilgili engel durumlarını ele
alan ve tüm engel grupları için düzenlenecek olan bir sınav sistemi üzerinde
çalışmaların devam ettiği, 2015 yılında
bu sınavların denemelerinin yapılması
ve akabinde uygulamaya alınmasının
hedeflendiği belirtilmiştir.
141
6.1.5. Kamu Personel Rejimi
Kamu görevlileri ile ilgili temel düzenlemeler Anayasamızın 128 inci maddesinde; Devlet ve kamu iktisadi teşebbüsleri ile diğer kamu tüzel kişilerinin
genel idare esaslarına göre yürütmekle
yükümlü oldukları kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli ve sürekli görevlerin memurlar ve diğer kamu görevlileri eliyle gördürüleceği, memurların
ve diğer kamu görevlilerinin nitelikleri,
atanmaları, görev ve yetkileri, hakları
ve yükümlülükleri, aylık ve ödenekleri
ile diğer özlük işlerinin kanunla düzenleneceği hükme bağlanmıştır. 129 uncu
maddesinde ise memurlar ve diğer
kamu görevlilerinin Anayasa ve kanunlara sadık kalarak faaliyette bulunmakla yükümlü oldukları belirtilmiştir. Bu
hüküm ile memurlar ve diğer kamu
görevlileri Anayasal bir güvenceye kavuşmuşlardır.
Kurumumuza gelen şikâyetler dikkate alındığında, kamu görevlileri
kavramının geniş bir tanımının olduğu anlaşılmaktadır. Bunlar içerisinde
ilk olarak, memurların hizmet şartları,
nitelikleri, atanma ve yetiştirilmeleri,
ilerleme ve yükselmeleri, hakları, ödevleri, yükümlülükleri ve sorumlulukları ile mali ve sosyal hakları 657 sayılı
Devlet Memurları Kanunu (DMK) ile
düzenlenmiştir. 657 sayılı DMK dışında ise 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri
Personel Kanunu, 2802 sayılı Hakimler
ve Savcılar Kanunu, 2914 sayılı Yükseköğretim Personel Kanunu, 399 sayılı
Kamu İktisadi Teşebbüsleri Personel Rejiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun
Hükmünde Kararname mevcuttur. 657
sayılı DMK ve bunun dışında yukarıda sayılan mevzuata tabi kamu görevlileriyle birlikte, bazı kamu iktisadi teşebbüslerinde 4857 sayılı İş Kanununa tabi
olarak istihdam edilen personel ile idari
ve mali bakımdan özerk olan kurumlarda, bu kurumların kendi teşkilat kanunlarına dayanılarak istihdam edilen personel gibi kendi kanunlarına tabi olan
ve genel idare esaslarına göre yürütülen
kamu hizmetlerinin gerektirdiği asli
ve sürekli görevleri yapan diğer kamu
görevlileri de mevzuatta yer almaktadır.
Türk kamu yönetiminde, personel sorunları, çok uzun yıllardan beri devam
eden bir konudur. Bu konuda, 20072013 yıllarını kapsayan Dokuzuncu
Kalkınma Planında; “Kamu Hizmetlerinde Kalite ve Etkinliğin Artırılması”
için çözüm yollarından bir tanesi olarak “Kamu Kesiminde İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi” amaçlanmıştır.
Bu doğrultuda, kamu kurum ve kuruluşlarında etkili insan kaynakları planlamasının yapılamadığı; kamu persone142
linin yeterli düzeyde hizmet içi eğitime
tabi tutulmadığı; görevde yükselme
konusunun mevzuatta açık ve yeterli
şekilde tanımlanmamış olması, etkili bir
ödüllendirme sisteminin bulunmaması
ve ücret dengesizliğinin kamu çalışanlarının kendilerini geliştirmesini olumsuz yönde etkilediği; kamu personelinin
kurum ve kuruluşlar arasında dengesiz
dağıldığı ve personel yetersizliği sorunlarının sürdüğü ile kamu kurum ve kuruluşlarında norm kadro uygulamasına
tam olarak geçilmediği tespitleri yapılmaktadır. 22
Kamu personel rejimi ve özellikle 657
sayılı DMK, ilk yürürlüğe girdiği tarihinden beri pek çok değişikliğe
uğramış olup, Kurumumuza yapılan
şikâyet başvuruları incelendiğinde,23
mevcut kamu personel rejiminin çağdaş
personel yönetiminin temel ilkelerinin başında yer alan objektiflik, liyakat,
yerinde istihdam, dengeli ve adil ücret,
kariyer planlaması, kariyer geliştirme vb.
ilkeleri uygulamaya geçirmede yetersiz
kaldığı görülmüştür. 24
Bu yapılan tespitler doğrultusunda,
22
2014-2018 yıllarını kapsayan Onuncu Kalkınma Planında durum analizi
yapılarak, Dokuzuncu Kalkınma Planı
uygulama sürecinde, kamu görevlilerine toplu sözleşme yapma hakkı tanınması, kamu personelinin izin haklarının
iyileştirilmesi, sözleşmeli personele sendika kurma ve sendikaya üye olma hakkı
verilmesi gibi kamu personel yönetimi
alanında gelişmeler sağlandığı; ayrıca
sicil sistemi kaldırılarak yerine personel
bilgi sistemi getirilmesi öngörüldüğü;
özel sektörden kamu sektörüne geçişi
teşvik edecek kolaylıklar getirildiği belirtilmiştir. Ancak kamuda istihdam
türleri arasındaki farklılıkların giderilmesi, liyakata dayalı ve objektif işe alma
ve terfi sisteminin oluşturulması, kısmi
zamanlı çalışma imkânlarının geliştirilmesi, performans değerlendirme sisteminin oluşturulması, kurumlar arası
ve kurumların merkez-taşra örgütleri
arasında personel dağılımının dengeli hale getirilmesi, kamu çalışanlarının
kariyer planlaması ve hizmet içi eğitim faaliyetlerine erişiminin artırılarak
niteliğinin yükseltilmesi konusunda eksikliklerin halen devam ettiği belirlen-
IX. Kalkınma Planı (2007-2013), 01/07/2006 tarih ve 26215 mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.51
Kamu personel rejimi alanındaki şikâyetlerin önemli bir kısmını, kamu personelinin tutum ve davranışları (mobbing ve kötü
muamele dahil), görevde yükselme ve unvan değişikliği, disiplin cezaları ve affı, sosyal haklar ve izinler konularının oluşturduğu
görülmektedir. Bu alt başlıkları, sözleşmeli ve geçici personel sorunları, terfi ve derece konularının takip ettiği ve toplamda bu
alanlardan çok sayıda başvuru gelmiştir.
24 IDoğan Canman, Cumhuriyetin 75. Yılında Kamu Personel Rejimi, Sayıştay Dergisi, Sayı 31, s.3.
23
143
miştir. 25 Kurumumuza gelen şikâyet
başvuruları da bu eksikliklerin devam
ettiğini teyit etmektedir. Bu sorunların
çözümünde çok geniş bir alanı kapsayan
kamu personel rejimine ilişkin kapsamlı
bir personel reformu hayata geçirilmesi
uygun olacaktır.
Kurumumuza gelen şikâyetler temelinde
kamu personel rejimine ilişkin tespitler
aşağıda konu başlıkları halinde sunulmuştur.
6.1.5.1.Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği
657 sayılı DMK’nın 3 üncü maddesinde,
“Sınıflandırma”, “Kariyer” ve “Liyakat”
bu kanunun temel ilkeleri olarak belirlenmiştir. Kariyer ilkesi, devlet memurlarına yaptıkları hizmetler için lüzumlu bilgilere ve yetişme şartlarına uygun
şekilde, sınıfları içinde en yüksek derecelere kadar ilerleme imkânı sağlamak;
liyakat ilkesi, Devlet kamu hizmetleri
görevlerine girmeyi, sınıflar içinde ilerleme ve yükselmeyi, görevin sona erdirilmesini yeterlik sistemine dayandırmak
ve bu sistemin eşit imkânlarla uygulan25
masında Devlet memurlarını güvenliğe
sahip kılmak olarak tanımlanmıştır.
657 sayılı DMK’ya dayanılarak çıkarılan
Gazetede yayımlanan Kamu Kurum ve
Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve
Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel
Yönetmelik ile liyakat ve kariyer ilkeleri çerçevesinde hizmet gerekleri esas
alınarak devlet memurlarının görevde
yükselmelerine ilişkin usul ve esaslar
belirlenmiştir. Söz konusu Yönetmeliğin
15 inci maddesi ile de, bu Yönetmeliğin
kapsamına giren görevlere atanacaklarda
aranacak öğrenim düzeyi ile hizmet süresi, alt görevlerde bulunma süresi, sicil
ve disipline ilişkin şartlar ile bunlar için
verilecek görevde yükselme eğitiminin
ilanı, şekli, süresi, konuları, ağırlıkları ve
kapsama dâhil edilecek diğer unvanlar
ve bunlara ilişkin hususları, Devlet Personel Başkanlığının olumlu görüşünü
alarak çıkaracakları Yönetmelikle düzenleme yetkisi kurumlara verilmiştir.
Kurumumuza yapılan başvurular dikkate alındığında, özellikle başvuruların
iki ana konu etrafında yoğunlaştığı
görülmektedir. Bunlardan ilki, kurumlar
X. Kalkınma Planı (2014-2018), 06/07/2013 tarih ve 28699 mükerrer sayılı Resmi Gazete, s.32.
144
tarafından uzun süreden beri görevde
yükselme ve unvan değişikliği sınavı
açılmaması veya ilgili unvanlara atama
yapılmamasıdır. 26
Kamu hizmetlerinin etkin ve verimli bir
şekilde gerçekleştirilmesi, hizmetlerin
yetişmiş ve ehil kamu görevlilerince yerine getirilmesine büyük ölçüde bağlıdır.
Görevde yükselme sınavı açılarak işin
ehline verilmesi, Anayasamızın “Çalışma Hakkı ve Ödevi” başlıklı 49 uncu
maddesinde Devletin görevleri arasında
sayıldığı üzere, çalışma barışını sağlayan
önemli bir araçtır.
Avrupa Birliği Temel Haklar Şartının 41
inci maddesinde geçen “iyi bir yönetim
hakkı”nın uygulamada ne anlama geldiğini açıklayan ve ülkemizin de aday
üye olduğu Avrupa Birliği müktesebatının bir parçası olan Avrupa Doğru
İdare Davranış Yasasında iyi yönetişim
ilkeleri ortaya konulmuş olup; bu Bel26
genin 10 uncu maddesinin birinci ve
ikinci fıkraları gereğince “kurumların
yetkilileri, hem kendi idari davranışında hem de Kurum’un idari işlemlerinde
tutarlı olurlar ve Kurum’un geçmişteki
uygulamaları ışığında, kamu üyelerinin
meşru ve makul beklentilerine saygılı
davranmış olurlar.”
Kurumumuza gelen şikâyet başvurularının incelenmesi neticesinde, kamu
kurumları
tarafından
personelin
görevde yükselme taleplerine verilen
cevapların yeterli seviyede açıklayıcı
olmadığı, talepleri geçiştirdikleri ve bu
taleplere gerekçeli ve yeterli bilgi verilmediği tespit edilmiştir. 27
Görevde yükselme ve unvan değişikliği
şikâyetlerine ilişkin önemli görülen ikinci konu, sınavlarda adil ve eşit davranılmadığı iddialarıdır. Bu konuda özellikle Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
yapılan görevde yükselme ve unvan
2014/109; 2014/110 nolu şikâyet başvurularında, şikâyetçiler tarafından Uzman Diş Tabibi kadrosuna atanma ile 2014/258 nolu
şikâyet başvurusu ile Avukat kadrosuna atanma talepleri, 2014/377 nolu şikâyet başvurusu ile hatalı uygulama nedeniyle mülakata
alınmadığından okul müdürü olarak atanamadığı iddiası, 2014/56 nolu şikâyet başvurusu ile Yüksek Lisansını tamamlayan öğretmene, uzman öğretmenlik unvanı verilmesi talebi, 2014/710 nolu şikâyet başvurusu ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından
görevde yükselme ve unvan değişikliği sınavı açılması talebi, 2014/4118; 2014/4271;2014/5114 nolu şikâyet başvurularında; Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü taşra birimlerinde çalışan memurların uzman unvanı ile ilgili adil davranılmadığı
gerekçesiyle, özel uzmanlık açılması vb. talepleri yer almaktadır.
27 2014/3130;2014/4434; 2014/4488; 2014/4631 sayılı şikâyet başvurularında, Maliye Bakanlığı ve Gelir İdaresi Başkanlığı taşra
teşkilatında çalışan memur ve V.H.K.İ. kadrolarında bulunanlar tarafından Gelir Uzmanlığı Özel Sınavı veya görevde yükselme
sınavı açılması talepleri bulunmaktadır. Son yasal değişiklik gereğince özel sınav açılması yasal düzenleme yapılması ile mümkün
olabilecekken, görevde yükselme sınavı açılmasına ilişkin talepte bulunanlara kısa cevaplar yazılması, personelin çalışma motivasyonunu olumsuz etkilediği düşünülmektedir.
145
değişikliği sınavlarına ilişkin şikâyetler
dikkat çekmektedir. 28 Şikâyetlerin bir
kısmının mevzuat düzenlemesinden
kaynaklandığı bir kısmının da sözlü
sınav uygulamalarına ilişkin olduğu
görülmüştür. Mevzuat düzenlemesinden
kaynaklanan şikâyetlerin, sadece sözlü
sınav sonuçları esas alınarak oluşturulan
başarı listeleri üzerinden atama yapılmasına ilişkin olduğu görülmüş olup,
bu konuda idari yargı tarafından verilmiş güncel iki yürütmeyi durdurma
kararı vardır. Bunlardan birincisi Kamu
Kurum ve Kuruluşlarında Görevde
Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair Genel Yönetmeliğin 12
nci maddesinin B bendinde yer alan
“sözlü sınav” hakkında Danıştay 5 inci
Dairesince verilmiş olan 06/03/2014
tarih ve E:2013/7936 sayılı yürütmenin
durdurulması kararıdır. İkincisi ise bu
karardan yaklaşık bir buçuk ay sonra Danıştay 2 nci Dairesince verilen
29/04/2014 tarih ve E:2013/10363 sayılı
yürütmenin durdurulması kararıdır; bu
kararda bizzat şikâyet konusu ile ilgili
olan Millî Eğitim Bakanlığı Personelinin
Görevde Yükselme, Unvan Değişikliği ve
Yer Değiştirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmeliğin 21 inci maddesinin
1 inci fıkrasında yer alan “şube müdürü,
tesis müdürü ve basımevleri müdürleri
bakımından sözlü sınav başarı listeleri
üzerinden” ibaresinin yürütülmesinin
durdurulmasına karar verilmiştir.
Bilindiği üzere; sınavların yapılmasında liyakat (yeterlilik) ilkesi en önemli
unsurdur. Liyakat; devlet kadrolarına
gerekli nitelik ve yeteneklere sahip en
yeterli kimselerin alınması şeklinde
tanımlanmış ve bu anlamda liyakatin
sağlanmasının yolu, memurluğa girişte
ve çalışırken uygulanacak bütün işlemlerde keyfi ve kişisel takdirden uzak,
sadece yapılan işin niteliği ve kalitesi
dikkate alınarak objektif kriterlere göre
değerlendirme olarak gösterilmiştir. 29
Bu anlamda, kurumlar tarafından
gerçekleştirilen görevde yükselme sınavlarında liyakatin ölçülebilmesi için
sınava ilişkin ilkeler olarak; yeterince
duyurulması, başvuru fırsatı verilmesi,
aranan koşulların gerçekçi ve uygulanabilir olması, adaylar arasında ayrıma
28
2014/1224; 2014/1451; 2014/1448; 2014/1575; 2014/1680; 2014/2584; 2014/2621; 214/2874; 2014/4675; 2014/4669 vb. şikâyet
başvurularında, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılan Milli Eğitim Bakanlığı Taşra Teşkilatı Şube Müdürlüğü Görevde Yükselme sınav işlemlerine ilişkin konular ve talepler yer almaktadır.
29 Nuri Tortop, Personel Yönetimi Yargı Yayınları, Ankara, 1994, s.51.
146
sebep olabilecek düzenleme veya uygulama yapılmaması, yetenek dışında hiçbir
unsuru dikkate almadan değerlendirme
yapılması, sonuçlar hakkında taraflara
sağlıklı bilgi verilmesi, sınav sonuçlarına
itiraz hakkı verilmesi; sınav sonuçlarına
ilişkin ilkeler olarak da sınav sonuçları
ile gösterilen başarının nesnel ölçütlere göre belirlenmesi, sınav içeriğinin
yapılacak işle ilgili olması, sınavda verilen izlenimin yapılacak işin geçerliliğini
ölçüyor olması sayılabilir. 30
Milli Eğitim Bakanlığı aleyhinde açılan
bir davaya ilişkin, Danıştay 2 nci Dairesinin 14/03/2007 tarih ve E.2004/840,
K.2007/1042 sayılı ilamında; “Kamu
hizmetinin yürütülmesinde belirleyici olan personel unsurunun nesnel
bir şekilde kariyer ve liyakat ilkelerine
uygun olarak düzenlenmesi, meslek
içinde ilerlemede ve yükselmede ehliyet ve başarının esas alınması gerekmektedir.
Müdürlük
görevlerine
atamaların yapılmasında, kriterleri
objektif olarak belirlenmiş bir yazılı
sınav yerine mülakat sınavı düzenlenmesinde hukuka uygunluk bu-
30
lunmamaktadır.” hükmü ile yapılacak
sınavlarda, mümkün olduğunca objektif
kurallara riayet edilmesi gerektiği ve bu
ilkeyi ortadan kaldıracak uygulamaların
ise iptali yönünde görüş belirtmiştir.
Bu hususlar dikkate alındığında;
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
gerçekleştirilen bu türden sınavlara ilişkin 23/07/2014 tarihli ve 29069 sayılı
Resmî Gazetede yayımlanan değişiklikle Kamu Kurum ve Kuruluşlarında
Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği
Esaslarına Dair Genel Yönetmeliğin
“Başarı sıralaması” başlığını taşıyan
12 nci maddesinin (B) bendinin birinci fıkrası yeniden düzenlenmiştir. Yeni
düzenlemede başarı puanının, şube
müdürü, müdür ve bunlarla aynı düzeydeki diğer kadrolara atanacaklar için
yazılı ve sözlü sınav puanlarının aritmetik ortalaması; diğer kadro ve pozisyonlara atanacaklar için yazılı sınav puanı
esas alınmak suretiyle tespit edileceği
hükme bağlanmasına rağmen, Millî
Eğitim Bakanlığı Personelinin Görevde
Yükselme, Unvan Değişikliği ve Yer
Değiştirme Suretiyle Atanması Hakkında Yönetmelikte benzer bir düzenleme
olmaması önemli bir eksiklik olarak
Burhan Aykaç, “Personel Yönetiminde Yeterlik İlkesi”, Amme İdaresi Dergisi, C.24, S.4, Aralık 1990, s.95-98.
147
görülmekte ve bu konuda bir düzenleme
yapılması beklenmektedir. 31
Şikâyetlerde, sözlü sınav uygulamasına
ilişkin olarak; sınav kurulunun eksik
toplandığı, kurul üyelerince objektiflik kurallarına uyulmadığı, teknolojik
imkânlardan yararlanılarak kayıt tutulmadığı, verilen cevabın yazılmasına
izin verilmediği, adaylara farklı sayıda
soru sorulduğu, adayların sınavda kalma sürelerinin farklı olduğu, çok sayıda
Sözlü Sınav ve Değerlendirme Kurulu
oluşturulduğu, kurullarca aynı sınav
performansına takdir edilen puanların
farklı olduğu, mevzuatta yer alan değerlendirme alanlarının her biri için soru
sorulmadığı gibi farklı hususların ifade
edildiği görülmektedir.
Devlet memurlarının ölçümünde sınav,
liyakat ve kariyerin tespitinde önemli bir araç olmakla birlikte, özellikle
sözlü sınavlar ihtilaf oluşturan hususlar
olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü
sözlü sınavların sübjektif değerlendirmeye açık olması nedeniyle sınava giren
kişiler açısından güven sorunu oluşmaktadır. Bu anlamda sözlü sınavlara ilişkin kurumların yaptığı işlemlerin ilgili
mevzuat uyarınca usulüne uygun yapılıp
yapılmadığının denetlenmesi, yerindelik
denetimi değil hukuka uygunluk denetimidir. 32
Sözlü sınav uygulamalarından kaynaklanan sorunların çözümü için;
•Sözlü Sınav ve Değerlendirme Kurulu
üyelerinin mevzuatta yer alan sayıda ve
nitelikte oluşturulması,
•Kurul başkan ve üyelerinin sözlü sınav
uygulamasından önce bu konuda özel
bir hizmet içi eğitime tabi tutulması,
•Mevzuatta yer alan değerlendirme alanlarının her biri için ayrı soru sorulması,
•Adaylara sorulacak soruların aynı
düzeyde olması,
•Adaylara sözlü sınavda eşit süre ve imkân verilmesi,
31
2014/2433 şikâyet numaralı başvuru için verilen 06/11/2014 tarihli Ret Kararı: Şikâyetçinin 17/02/2014 tarihinde katıldığı Milli
Eğitim Bakanlığı Taşra Teşkilatı Şube Müdürlüğü Görevde Yükselme Sözlü sınav sonucunun iptal edilerek atamasının yapılması,
sözlü sınavın sesli ve görüntülü kayıtlarının, başarı sıralamasının, değerlendirme formunun ve sorulan soruların bir örneğinin
gönderilmesini, sınavda eşitlik, tarafsızlık ve hukuk devleti ilkelerine aykırı davranıldığının tespitini talep ettiği görülmüştür.
2014/2630 nolu şikâyet başvurusunda şikâyetçi; Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan görevde yükselme sınavına
05.04.2014 tarihinde girdiği, 90 puan aldığı, ancak hizmet yılı az hesaplandığı için şeflik alımlarında asil listeye giremediği, hizmet birleştirmesi yapılırsa asil listeye girebileceği hususlarını belirterek, Kuruma daha önce verdiği hizmet dökümüne göre sıralamanın tekrar yapılarak şef olarak atanacaklar asil listeye dahil edilmesinin sağlanmasını talep etmiş ve Sosyal Güvenlik Kurumu
İnsan Kaynakları Daire Başkanlığı yetkilisiyle 01/09/2014 tarihinde yapılan görüşme neticesinde gerekli işlemlerin tesis edilerek
sıralamanın ivedilikle düzeltildiği belirtilmiştir
32 Mustafa Avcı, Devlet Memurları Kanunu Kapsamında Kamu Görevliliğine Giriş, Yetkin Yayınları, Ankara, 2009, s.147-148.
148
•Mümkün olduğu ölçüde bütün adayların aynı Kurul önünde sınava alınabilmeleri için gerekli tedbirlerin alınması,
(Görevde yükselme sınavlarının daha az
adayla daha sık yapılması)
•Sözlü sınav yapılan meslek grubu ile ilgili (varsa) meslek kuruluşlarından bir
temsilcinin komisyonda yer alması
•Adayların sınav esnasındaki performansının sonradan yargı yerlerince
denetlenmesine imkan verecek tedbirlerin alınması, 33
hususlarının yapılan sınavları daha objektif bir hale getireceği düşünülmektedir.
6.1.5.2.Kamu Personelinin
Tutum ve Davranışları
(Mobbing ve Kötü Muamele)
Bürokrasi olarak genellediğimiz kamudaki geleneksel yönetim anlayışındaki çalışma yöntemleri, astüst ilişkisi,
vatandaşa karşı tutum ve davranışlar
halen etkisini devam ettirmektedir.
2014 yılında Kurumumuza gelen şikâyet
başvurularından hareketle; genellikle
kişilerin kamu idarele-rinde yürüttükleri iş ve işlemlerin takibi sürecinde
görevlilerin işlemleri geciktirmesi veya
ihmal etmesi, işi mevzuata boğması,
inisiyatif kullanmaktan kaçınması gibi
olayların yaşandığı ve kişilerin mağdur edildikleri tespit edilmiştir. Bu
hususlarda, iyi yönetim ilkeleri ve etik
ilkeler bağlamında kamu görevlilerinin bilinçlendirilmesine ilişkin, kurumlar tarafından hizmet içi eğitime
daha
fazla ağırlık verilmesinin yerinde olacağı düşünülmektedir.
Kamu yönetiminde karşılaşılan bir diğer
sorun ise psikolojik yıldırma (işyerinde
tâciz/mobbing) kavramıdır. Kurumumuza kamu personel rejimi alanında en
fazla şikâyet başvurusu yapılan konular
arasında yer alan mobbing kavramının,
herkes tarafından kabul gören genel ve
ortak bir tanımı henüz yapılamamış
olup, çok geniş bir içeriğe sahiptir. Fiziksel, ekonomik, sosyal ve siyasal boyutları olan bu kavram, psikolojik şiddet,
baskı, rahatsız etme, sıkıntı verme anlamlarına gelmektedir.34 Çok yaygın bir
işyeri sorunu olarak bilinen “Psikolojk
33 Danıştay 2 nci Dairesinin 17/09/2012 tarihli ve E:2009/3170 ve K:2012/5342 sayılı kararında; sözlü sınav öncesinde adaylara
sorulacak soruların ve yanıtlarının sınav komisyonunca sınav öncesinde belirlenmesi ve sınav sırasında kura yöntemiyle belirlenen soruların sorulması yanında; tüm unsurları itibariyle yargısal denetimin yapılabilmesi ve hukuk devleti ilkesinin temini
açısından, sözlü sınav komisyonu üyelerinin her biri tarafından değerlendirme yapılarak, tutanağa bağlanmış soruların ve yanıtlarının neler olduğunun, bu yanıtlara komisyon üyelerince takdir edilen notlar arasında farklılıklar varsa gerekçeleriyle ortaya
konulması gerektiği belirtilmektedir.
149
Taciz (Mobbing)” olaylarını engellemek ve toplumun bilinçlendirilmesini
sağlamak amacıyla tüm çalışanları kapsamak üzere “İşyerlerinde Psikolojik
Tacizin (Mobbing) Önlenmesi” konulu 2011/2 sayılı Başbakanlık Genelgesi
Gazetede yayımlanmıştır.
Söz konusu Genelgenin 5 inci maddesi
gereğince; Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı bünyesinde, sivil toplum kuruluşları ve ilgili tarafların katılımıyla
“Psikolojik Tacizle Mücadele Kurulu”
oluşturulmuştur. Kurul, çalışanların
uğradığı psikolojik taciz olaylarını izlemek, değerlendirmek ve önleyici politikalar üretmekle görevlendirilmiştir.
Kurul, işyerlerinde psikolojik tacizin
önlenmesine yönelik olarak ülke çapında politikaların belirlenmesine katkı
sağlama, eğitim ve bilgilendirme faaliyetlerini koordine etme, ihtiyaç duyulan
konularda araştırma ve inceleme yapma/
yaptırma, rapor, rehber ve bilgilendirme
belgeleri hazırlama ve kamuoyunu
bilinçlendirme çalışmaları yürütmektedir. Konu ile ilgili 170 nolu telefon hattı ile mobbinge maruz kaldığını iddia
eden kişilerin psikolojik danışmanlar
sayesinde sorunlarının dinlenilmesi ve
çözümü için girişimlerde bulunulması
amaçlanmıştır.
İş yerinde mobbing olayı kanıtlanması
zor olan bir vakıadır. Bu durumun kanıtlanması bazı unsurları içermelidir. Mobbing olayının tespitine ilişkin mahkeme
kararları önemli bir veri oluşturmaktadır. 35
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakan-
34
TBMM İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm Önerileri Komisyonu Raporu, Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu
Yayınları No: 6, Nisan 2011, s.5-6.
35 Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 25/09/2013 tarih ve E: 2012/9-1925 K: 2013/1407 sayılı kararı; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na belirsiz süreli hizmet sözleşmesi ile çalışan avukatın işveren tarafından psikolojik tacize (mobbing) uğradığından bahisle
maddi ve manevi tazminat talebine ilişkin yapılan başvuruda, uyuşmazlık; davacı yararına psikolojik taciz (mobbing) nedeniyle
manevi tazminata hükmedilmesi gerekip gerekmediği; ayrıca davacının maddi tazminat talebi bakımından yer değiştirmeye bağlı
olarak yaptığı giderlere ilişkin dosyaya sunulan belgelerin yerel mahkemece değerlendirilmesi gerekip gerekmediği noktasında
yapılan incelemede; mobbingin tanımı şu şekilde yapılmıştır. “Türk Hukukunda psikolojik taciz (mobbing); işyerinde çalışanlara,
diğer çalışanlar veya işverenler tarafından sistematik biçimde uygulanan, tekrarlanan her türlü kötü muamele, tehdit, şiddet,
aşağılama gibi davranışlar olarak ifade edilmiştir. Psikolojik tacizin en bariz örnekleri, kendini göstermeyi engellemek, sözünü
kesmek, yüksek sesle azarlamak, sürekli eleştiri, çalışan iş ortamında yokmuş gibi davranmak, iletişimin kesilmesi, fikirlerine
itibar edilmemesi, asılsız söylenti, hoş olmayan imalar, nitelikli iş verilmemesi, anlamsız işler verilip sürekli yer değiştirilmesi,
ağır işler verilmesi ve fiziksel şiddet tehdidi sayılabilir ( Tınaz, Pınar/Bayram, Fuat/Ergin, Hediye: Çalışma Psikolojisi ve Hukuki
Boyutlarıyla İşyerinde Psikolojik Taciz (mobbing), Beta Yayınları, İstanbul 2008, s.7, s.53-58, aktaran K. Ahmet Sevimli, agm.,
s.116 ). Daha sonra tanım dikkate alınarak, “bir eylemin psikolojik taciz olarak kabul edilebilmesi için, bir işçinin hedef alınarak
gerçekleştirilmesi, belli bir süreye yayılması ve bu durumun sistematik bir hal alması gerekir. Belirtilen şartların gerçekleşip
gerçekleşmediğinin, her somut olayda ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekir. Psikolojik tacizin nedenleri farklılık göstermesine
karşın amaç, çoğu kez işçinin işyerinden ayrılmasını sağlamaktır. Önceleri özel bir düzenleme olmamasına rağmen, çalışanların
maruz kaldıkları psikolojik taciz, hizmet sözleşmesinin taraflara yükledikleri borçlar ve ödevler kapsamında değerlendirilmiştir.
Buna göre, psikolojik taciz eylemi, işverenin işçiyi koruma ( gözetme ) ve eşit davranma borçlarına aykırılık oluşturmaktadır.
Bunun yanında, psikolojik taciz aynı zamanda, işçinin kişilik haklarına da müdahale niteliği taşıması dolayısıyla, buna ilişkin
hukuki yolların da kullanılması gündeme gelebilir.”
150
lığı İşyerlerinde Psikolojik Taciz Bilgilendirme Rehberine göre bir işyerinde
psikolojik tacizin olduğunun söylenebilmesi için aşağıdaki unsurların oluşması
gerekmektedir. 36
• İşyerinde gerçekleşmelidir.
• Üstler tarafından astlarına uygulanabileceği gibi, astları tarafından üstlerine
de uygulanabilir ya da eşitler arasında da
gerçekleşebilir.
• Sistemli bir şekilde yapılmalıdır.
• Süreklilik kazanmış bir sıklıkla tekrarlanmalıdır.
• Kasıtlı yapılmalıdır.
• Yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırma amacında olmalıdır.
• Mağdurun kişiliğinde, mesleki durumunda veya sağlığında zarar ortaya
çıkmalıdır.
• Kişiye yönelik olumsuz tutum ve
davranışlar gizli veya açık olabilir.
Kurumumuza gelen şikâyet başvurularının içeriğine ilişkin incelemeler neticesinde, her çatışma ya da anlaşmazlığın
mobbing olarak değerlendirilmesinin
mümkün olmadığını söylemek gerekir.
İşyerlerinde psikolojik taciz olgusu bazı
durumlarda diğer olumsuz davranışlarla kıyaslanabilmektedir ancak bunlar
psikolojik taciz değildir.37 Farklı hukuki
nitelik ve sonuçlar içerdiğinden fiziksel şiddet, cinsel taciz ve/veya hakaret
niteliğindeki davranışlar, arızi, tek seferlik ya da birden çok tekrarlansa bile
strese ve doğal iş yoğunluğuna bağlanabilecek süreklilik arz etmeyen olumsuz
tutum, davranış, tartışma ve çekişmeler, işyeri dışında gerçekleşen tutum ve
davranışlar ile benzeri uyuşmazlıklar
işyerlerinde psikolojik taciz olarak
değerlendirilmemiştir.
Mobbing konusunda, kurumsal olarak en fazla şikâyetin üniversitelerden
geldiğini belirtmek gerekir. Bu tespite
Yargıtay 22. Hukuk Dairesinin 21.02.2014 tarih ve E. 2014/2157 K. 2014/3434 sayılı ilamı; “davacının, davalı işyerinde, işveren
tarafından sürekli ve sistematik bir biçimde aşağılandığı, kişiliğinin ve saygınlığının zedelendiği, kötü muameleye maruz kaldığı
ve mobbinge uğradığı şüpheden uzak bir şekilde ispat edilemediği gerekçesiyle hüküm kurulmuş ise de iddia, birbirini doğrulayan ve tamamlayan davacı ve davalı şahit anlatımları, davacının aynı mahiyette olan ve aynı bulgulara işaret eden birbiriyle ve
anlatılanlarla uyumlu birden fazla doktor raporu gözönüne alındığında, mobbing olgusunun açık bir şekilde ispat edildiği; kaldı
ki, hukuk yargılamasında ve özellikle de mobbinge dayanan iddialarda yüzde yüzlük bir ispatın aranmadığı, şüpheden uzak delil
aramanın ceza yargılamasına ait olduğu, özel hukuk ve iş hukuku yargılamasında vicdani kanaatin oluşmasına yetecek kadar bir
ispatın yeterli olduğu, taraflarca ileri sürülen delillerin sıhhat ve kuvvetinde tereddüt edilmesi halinde işçi lehine yorum ilkesinin
uygulanması gerektiği, mobbing gibi diğer dava türlerine göre ispatı nispeten daha zor olan bir konuda kesin ve mutlak bir ispatın
aranmayacağı, bu konuda işçi lehine ispat kolaylığı göstermenin hakkaniyet ve adalete daha uygun olacağı kanaat ve sonucuna
varmış” ve yerel mahkemenin kararını bozmuştur.
36 Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, (2004) 2. Baskı, İşyerlerinde Psikolojik Taciz Bilgilendirme Rehberi, Ankara, s.9.
37 TBMM İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm Önerileri Komisyonu Raporu, Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu
Yayınları No: 6, Nisan 2011, s.14; Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, (2004) 2. Baskı, İşyerlerinde Psikolojik Taciz Bilgilendirme
Rehberi, Ankara, s.10.
151
örnek olarak; Kurumumuza yapılan
bir şikâyet başvurusunda şikâyetçi,
Üniversitede idari görevde bulunduğu ve Rektörlük seçimleri akabinde
görevden alındığı, bu süreçte hak
ihlallerinin yaşandığı, şahsının rencide
edildiği, yönetim tarafından psikolojik şiddete maruz kaldığı iddialarıyla
Kamu Denetçiliği Kurumu’na yapılan
“idarenin kendisine yönelik tutumunu
ve yanlış uygulamalarını düzeltmesi”
talebinde bulunmuştur. Şikâyetçinin,
idarenin tutum ve davranışını düzeltmesinin yanı sıra kendisinin fiziki
çalışma ortamına ilişkin isteklerini de
kapsayan taleplerinin, uzlaşma girişimi çerçevesinde üniversite yönetimi ile
iletişim kurularak yapılan görüşmeler
neticesinde ilgili idarece yerine getirilmesi sağlanmıştır. Ayrıca şikâyetçinin
gerek Üniversite Rektörü gerekse diğer
ilgili yöneticilerle ikili görüşmeler
yapması sağlanarak iletişimsizlikten
kaynaklandığı tespit edilen sorunlar
çözülmüştür. 38
rulması halinde çözümlenebilecek sorunlar için dahi disiplin mekanizmasının
işletilmesinin tercih edilerek durumun
suistimal edilebildiği anlaşılmakta olup,
disiplin cezalarının personele karşı baskı
aracı olarak kolaylıkla ve sıklıkla kullanılmasının önüne geçilmesi gerektiği
Mobbing konusundaki şikâyetlerde, kamudaki yöneticilerin sıklıkla disiplin cezası
verme yöntemini kullandığı, çalışanlarla
üstleri arasında sağlıklı bir iletişim ku-
Mobbing ile mücadelede; bu husustaki
şikâyetleri inceleyen tek bağımsız mercii
olan Kurumumuz ile yukarıda da kısaca
bahsedilen Psikolojik Tacizle Mücadele
38
İdarenin bu alandaki şikâyet konularına insan hakları, etik ilkeler, iyi yönetim
ilkeleri gibi insan haklarını korumayı
ve güçlendirmeyi hedef alan hususlar
açısından geniş bir perspektifte yaklaşması, bu ilkeleri uygulamaya geçirmeye yönelik adımlar atması ve hakkaniyeti gözetmesi teşvik edilmelidir.
Ayrıca kamu personeline yukarıdaki
ilkeler yanında temel konularda eğitim verilmesi veya hizmet içi eğitimlerde ağırlıklı olarak bu konuların ele
alınmasının sağlanması ve mobbingin
önlenmesi amacıyla bu hususta özel
bir mevzuat oluşturulmasının yararlı
olacağı değerlendirilmektedir.
05.2013/1970 şikâyet numaralı başvuru için verilen 04/02/2014 tarihli Karar Verilmesine Yer Olmadığı Kararı.
152
Kurulu arasında işbirliğinin artırılması
ve kamu kurumları veya çalışanları ile
ilgili 170 nolu hatta gelen müracaatların Kurumumuza yönlendirilmesinin
sağlanması önem arz etmekte olup,
şikâyetlerin çözümüne katkı sağlayacaktır.
6.1.5.3.Sosyal Haklar ve İzinler
Anayasamızın “Çalışma şartları ve dinlenme hakkı” başlıklı 50 nci maddesinde
“… Dinlenmek çalışanların hakkıdır.
Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla
düzenlenir” hükmü yer almaktadır.
657 sayılı DMK’nın “Amaç” başlıklı
2 nci maddesinin birinci fıkrasında;
“Bu Kanun, Devlet memurlarının hizmet şartlarını, niteliklerini, atanma
ve yetiştirilmelerini, ilerleme ve yükselmelerini, ödev, hak, yüküm ve sorumluluklarını, aylıklarını ve ödeneklerini ve
diğer özlük işlerini düzenler” denilmektedir.
657 sayılı DMK’nın 23 üncü maddesinde “Devlet memurları, bu kanunda gösterilen süre ve şartlarla izin hakkına sahiptirler” hükmü, yine mezkur
Kanunun 102 nci maddesinde “Devlet
memurlarının yıllık izin süresi, hizmeti
1 yıldan 10 yıla kadar (10 yıl dahil) olan153
lar için 20 gün, hizmeti 10 yıldan fazla
olanlar için 30 gündür. Zorunlu hallerde
bu sürelere gidiş ve dönüş için en çok
ikişer gün eklenebilir” hükmü, Yıllık
izinlerin kullanılışı başlıklı 103 üncü
maddesinde “ Yıllık izinler, amirin uygun bulacağı zamanlarda, toptan veya
ihtiyaca göre kısım kısım kullanılabilir.
Birbirini izleyen iki yılın izni bir arada
verilebilir. (Değişik cümle: 6/7/1995 KHK - 562/2 md.) Cari yıl ile bir önceki
yıl hariç, önceki yıllara ait kullanılmayan
izin hakları düşer. Öğretmenler yaz tatili
ile dinlenme tatillerinde izinli sayılırlar.
Bunlara, hastalık ve diğer mazeret izinleri dışında, ayrıca yıllık izin verilmez.
Hizmetleri sırasında radyoaktif ışınlarla
çalışan personele, her yıl yıllık izinlerine
ilaveten bir aylık sağlık izni verilir” hükmü yer almaktadır.
Kamu personelinin sosyal hakları ve
izinleri konusunda alınan şikâyet başvurularında, 16/04/2014 tarih ve 28974
sayılı Resmi Gazetede yayımlanan
2014/5 sayılı Başbakanlık Genelgesi uyarınca fazla çalışmadan doğan izin hakkının kullandırılması hususuna idarelerin özen göstermediği tespit edilmiştir.
Fazla çalışmadan doğan izin hakkının
kullandırılmasına ilişkin olarak anılan
Başbakanlık Genelgesi uyarınca, Kamu
Görevlilerinin Geneline ve Hizmet Kol-
larına Yönelik Mali ve Sosyal Haklara İlişkin 2014 ve 2015 Yıllarını Kapsayan 2.
Dönem Toplu Sözleşmede varılan mutabakat çerçevesinde, kamu kurum ve
kuruluşları tarafından; günlük çalışma
saatleri dışında fazla çalışma yaptırılmayacağı, fazla çalışma yaptırılmasının
gerektiği zorunlu ve istisnai hallerde ise
fazladan çalışılan süreye ilişkin ücretin ilgili mevzuatı çerçevesinde ödenmesi hususunda ya da ilgili mevzuat
gereği fazla çalışma karşılığı ücretin
ödenememesi durumunda, başta 657
sayılı DMK’nın 178 inci maddesi ile
2009/12 sayılı Başbakanlık Genelgesinin
6 ncı maddesi olmak üzere tabi oldukları mevzuat hükümleri çerçevesinde;
yaptırılacak fazla çalışmanın her sekiz
saati için bir gün hesabı ile izin verilmesi
hususlarına özen gösterilmediği gözlemlenmiştir.
Yine Devlet Personel Başkanlığı izin kullanılmasına ilişkin mütalaasında, amirlerin memurların yıllık izin kullanması
konusundaki takdir yetkisinin, memurların yıllık izin haklarının kullanılma
zamanı bakımından olacağını, amirin
“memura yıllık izin vermek ya da vermemek” şeklinde bir takdir yetkisi bulunmadığını, bu bakımdan, “dinlenme
ve ücretli yıllık izin hakkı” Anayasal bir
hak olup, amirin takdir yetkisi dışın-
da kaldığı; amir, yıllık izin haklarının
kullanılma zamanı bakımından sahip
olduğu bu takdir yetkisini, memurların
isteklerini de göz önünde bulundurarak, adalet ve eşitlik ilkeleri çerçevesinde,
kamu hizmeti ve kamu yararı amacıyla
izin hakkının kullandırılması gerektiği
yönünde görüş belirtmiştir.
Bu kapsamda, 16 polis memuru yaptıkları
başvuruda, kanunla haftalık çalışma
sürelerinin 40 saat olarak belirlenmesine rağmen bu sürenin çok üstünde
çalıştıklarını, mesai dışında ek görevler
verildiğini ve bu çalışmaları karşılığında fazla mesai ücreti almadıklarını, bu
ağır çalışma saatleri nedeniyle psikolojilerinin, sosyal ve aile hayatlarının bozulduğunu, bununla birlikte kendileri
gibi polis memuru olan ancak büroda
çalışan meslektaşlarıyla aynı maaşı ve
ek ödemeyi aldıklarını, yaptıkları fazla
mesaiye karşılık olarak verilmesi gereken idari izinlerinin verilmediğini belirterek, yapılan bu uygulamaların hukuka
ve hakkaniyete aykırı olduğu gerekçesi
ile Kurumumuzun tavsiye kararı vermesini talep etmişlerdir.
Kurumumuz başvuruyu; “Çalışma Modelleri-Saatleri”, “Ek Görevlendirme”,
“Fazla Mesai”, “İdari İzinler”, “Büro Hizmetlerinde Çalışan Polisler” ve “Çalış154
ma Şartları Nedeniyle Yaşanan Sorunlar” başlıkları altında incelemiş olup;
yapılan inceleme neticesinde tüm bu
6 başlık altında incelenen sorun alanlarına ait mevcut uygulamaların, İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesinin 23
ve 24 üncü maddeleri, Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesinin 4 üncü maddesi,
Avrupa Sosyal Şartının 2 nci maddesi,
BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin
6 ve 7 nci maddeleri, BM Medeni ve
Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası
Sözleşmenin 8 inci maddesi, AB Temel
Haklar Bildirgesinin 31 inci maddesi,
29 Nolu Cebri ve Mecburi Çalıştırmaya
İlişkin ILO Sözleşmesinin 2 nci maddesi, ILO 111 Nolu Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesinin 1 ve 2 nci maddelerinin amir hükümlerine ve Anayasamızın
2, 18, 49, 50 ve 55 inci maddelerine
aykırılık teşkil ettiği tespit edilmiştir.
Bu doğrultuda, İçişleri Bakanlığının iç
güvenlik konusundaki en temel görevini
yerine getiren emniyet teşkilatı mensuplarının (polislerin) çalışma huzuru ve
adaleti içerisinde yetki, görev ve sorumluluklarını insan haklarına saygılı ve
39
hukuk kurallarına bağlı bir şekilde kullanmalarını teminen; Emniyet Teşkilatı
mensuplarının çalışma ile dinlenme
saatleri ve şekillerinin, uluslararası
sözleşmeler ile garanti altına alınan haklar ve hakkaniyet ilkeleri, AB müktesebatı ve üye ülke uygulamaları gözetilerek
ve normlar hiyerarşisi gereği kanunla ve
kanuna uygun olarak tüzük veya yönetmelik ile düzenlemesi; Emniyet Teşkilatı
mensuplarının haftada 40 saatin üzerinde çalıştırılmamaları; Avrupa Birliği
ülkeleri uygulamaları da gözetilerek kesintisiz çalışma süresinin (nöbet süresi)
8 saati geçmemesi yönünde düzenleme
yapılması hususlarında idarelere tavsiyede bulunulmuştur. 39
Bu başlık altında zikredilmeye değer bir
diğer husus, Milli Eğitim Bakanlığınca 4+4+4 eğitim sistemine geçilmesi
sebebiyle hizmetli kadrosunda çalışanların günlük çalışma saatleri dışında
fazla çalışma yaptıkları, fazla çalışmadan
doğan izin hakkının okul yönetimleri tarafından kullandırılması hususunda okulların gereken özeni göstermediğidir.40
2014/4301 şikâyet numaralı başvuru için verilen 21/11/2014 tarihli tavsiye kararı ile şikâyetçinin 2013 ve 2014 yıllarına ait yıllık
izinlerini kullanma talebinin idarece eğitim ve öğretimin aksadığı gerekçesiyle reddedilmesinin, Anayasamız ve ülkemizin taraf
olduğu uluslararası metinlerde yer alan dinlenme ve ücretli yıllık izin hakkının ihlali niteliğini taşıdığı gerekçesiyle Milli Eğitim
Bakanlığına tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.
40
155
Bu anlamda alınan şikâyet başvurularının bir kısmı Kurumumuzun girişimleri sonucunda uzlaşmayla çözüme kavuşturulmakla beraber, genelde bütün
kamu kurumları ve özelde ise Milli
Eğitim Bakanlığınca, anılan Başbakanlık Genelgesi doğrultusunda fazla
çalışmadan doğan izin haklarının kullandırılmasında gerekli özenin gösterilmesi hususunda gerekli uyarıların yapılması ve bunun takibi yerinde olacaktır.
6.1.5.4.Disiplin Cezaları ve Affı
Disiplin, önceden yazılı olarak belirlenmiş ödev ve yasaklara uygun davranışı
sağlamaya
yönelik
cezalandırma
işlemidir. Disiplin suçu, “İş hayatında bir kimsenin disiplin mevzuatına
aykırı davranışıdır.” Disiplin cezası ise,
“Disiplin suçlarından birini işleyen kimseye davranışının ağırlık derecesine göre
verilen cezadır.”41 657 sayılı DMK’nın
125 inci maddesinde disiplin cezasını
gerektiren suçlar (fiil ve hâller) ile bu fiil
ve hâller için öngörülen disiplin cezaları
sayma suretiyle belirtilmiştir. Disiplin
cezaları kamu hizmetinin belli bir düzen
çerçevesinde yürütülmesini amaçlamaktadır. Bu cezalar; uyarma cezası, kınama
cezası, aylıktan kesme cezası, kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, devlet
41
memurluğundan çıkarma cezası olarak
tanımlanmıştır.
Disiplin mevzuatı ayrıca, nitelikleri
gereği diğer idari işlemlere göre, işlemin
oluşumu ve uygulanması açısından sıkı
şekil şartlarına bağlı olmakla beraber kesinleşmiş idari işlemler dâhilinde değerlendirilmektedirler. Bununla birlikte,
disiplin cezalarına ilişkin işlemler mezkûr Kanunun 135 inci maddesine göre
ancak yargı yolu ile iptal edilebilmekte
yeni bir idari işlem ile değiştirilememektedir.
Kurumumuza disiplin cezaları hakkında yapılan başvurular içerisinde 657
sayılı DMK uyarınca itiraz sürelerini
kaçırmış ya da idari yargıya henüz başvurmamış hatta yargıya başvuru süresini
de kaçırmış başvurular bulunmaktadır.
Bu tür başvurularda, cezanın hakkaniyet
ilkeleri çerçevesinde verilip verilmediği
yönünde inceleme talep eden kişilerin
iddia ve taleplerinin değerlendirilmesi
için Kurumumuzun tek mercii olması
büyük önem arz etmektedir.
Başvuruların büyük bir kısmı, konu
edilen disiplin cezasının şekil şartlarına uygun verilmediği yönünde, örneğin
Adalet Bakanlığı (Ceza işleri Genel Müdürlüğü), Disiplin Soruşturması Usul ve Esasları, Ankara, 2014, s.2.
156
cezanın doğru disiplin amiri tarafından
uygulanmadığı gibi şikâyetlerden oluşmaktadır.42 Diğer taraftan, şikâyetçilerin çoğu, disiplin cezalarının bir üst
idari amirden kaynaklanan sorunlu iş
ortamının bir sonucu olarak, objektif
kriterlere uygun, eşitlik, orantılılık gibi
hakkaniyet kavramları çerçevesinde
verilmediği yönünde iddialarda bulunmaktadır.
Disiplin cezalarıyla ilgili olarak şikâyet
edilen idareler açısından şikâyetlerin
belirli kurumlar üzerinde yoğunlaşmadığı görülmektedir. Bununla birlikte
şikâyete konu disiplin cezalarının türlerine bakıldığında, uyarma ve kınama cezalarının ağırlıklı olduğu tespit
edilmiştir. Uyarma ve kınama cezaları
disiplinin bastırıcı yönünden çok yapıcı
yönüne hizmet etmeyi amaçlayan ceza
türlerindendir. Fakat yapılan şikâyet
başvurularının içeriğine bakıldığında,
uyarma ve kınama cezalarının, bazı durumlarda amirin emrinde çalışanları
yıldırmak, baskı altında tutmak için
kullanılan önemli araçlardan diğer bir
deyişle disiplin cezaları mobbing uygu42
lamalarının en yoğun kullanılan şekillerinden bir tanesi olduğu görülmektedir. Disiplin hükümlerini düzenleyen
125 inci maddede bentler halinde sayılan
cezaların içeriği ucu açık olduğundan,
bunlar kullanılarak çalışanlara çok
kolay şekilde cezalar uygulanabilmektedir. Eğer amir, emrinde çalışanına kişisel bir husumet beslemiş ise 657 sayılı
DMK’nın disipline ilişkin hükümlerini
kolay bir şekilde devreye sokabilmektedir. Yargıya taşınmış olan bir mobbing
davasında, davacının son dönemde beş
kez savunmasının istenmesi, bir uyarı ve kınama cezası verilmesi; işyerinde
uygulanan toplu is sözleşmesinde bir
yıl içinde aynı disiplin sucundan üç
kez kınama cezası alınmasının, işten
çıkarılma nedeni olarak düzenlendiğinden açıklanan koşulun oluşması nedeniyle yargılama sürerken davacının iş
akdi feshedilmesi vb. iddialar mahkeme
tarafından mobbing suçunun önemli bir
unsuru olarak tanımlanmıştır. 43 Gelen şikâyetler içerisinde, memurların
en fazla disiplin cezası alma nedenlerinden birisi olarak mesai saatlerine riayet hususlarından kaynaklandığı dikkat
2014/4499 nolu şikâyet başvurusu konusu, Afyonkarahisar ili Sandıklı ilçesi Devlet Hastanesine bağlı Sandıklı 1 No’lu Acil
Sağlık Hizmetleri İstasyonunda geçici görevli çalışmakta olan şikâyetçiye verilen kınama cezasının usule uygun yapılmadığı ve
savunmasının yeterli olmasına rağmen cezanın verildiğine ilişkindir.
- 03/11/2014 tarih ve 2014/2027 nolu Ret Kararı verilen şikâyet başvurusunda, Şikâyetçi kurumumuzdan; hakkında verilen cezasının kaldırılmasını ve görevini kötüye kullanarak kendisi hakkında ceza veren idareciler hakkında işlem başlatılmasını talep
etmiştir.
43 Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 23/06/2008 tarihli ve E.2007/42976, K.2008/17137 sayılı Kararı
157
çekmektedir. Memurun mesai saatlerine
riayeti hususunda kendisine yapılan uygulamaların diğer aynı durumdaki kişilere uygulanmadığı iddia edilmektedir.
Disiplin cezalarının, kamu hizmetinin
en iyi şekilde yürütülmemesi fiillerine
bağlı olarak doğan suçlar olduğu dikkate
alındığında, disiplin cezası uygulanan
kişilerin ceza almalarına sebep konuya
ilişkin kasıtlarına bakıldığı kadar, ceza
veren kişilerin de kasıtlarının dikkate
alınması büyük önem arz etmektedir.
Bu anlamda, Kurumumuzca yapılan
incelemelerde günümüz çağdaş kamu
yönetimi anlayışı çerçevesinde disiplin
cezalarının amaçları doğrultusunda kullanılıp kullanılmadığı göz önünde bulundurulmaktadır.
6.1.5.5. Mali Haklar
Kamu personel rejimi alanına giren “Ek
gösterge, makam tazminatı ve görev tazminatı ile diğer mali haklar” ile “Emeklilik işlemleri” konularında; harcırahın
eksik veya yanlış hesaplanması ile
harcırahların ödenmemesi, toplu iş
sözleşmelerinde tespit edilen ücretlere
itiraz edilmesi, belediye çalışanlarına
ödenen sosyal denge tazminatı, 5434
sayılı Emekli Sandığı Kanunu kapsamında emekli aylıklarının eksik ödenmesi,
emekliliğe esas makam tazminatı ve ek
göstergelerin eksik hesaplanması, yine
bu Kanun kapsamında ödenen dul ve
yetim aylıklarının eksik veya hiç ödenmemesi, ek ödeme, makam ve görev tazminatı ödemeleri, ek ödeme konusunda
özellikle Sağlık Bakanlığının, kendi personeline ek ödeme yapılmasına yönelik
çıkardığı yönetmeliklerde (Örn.Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna Bağlı
Sağlık Tesislerinde Görevli Personele Ek
Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmelik,
Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşların
Taşra Teşkilatında Görevli Personele Ek
Ödeme Yapılmasına Dair Yönetmelik)
unvanlara göre yapılan ayrımlarda bazı
haksızlıklar olduğu yönünde birçok başvuru gelmiştir.
Bu konular içerisinde yer alan yolluk
işlemleri ile ilgili Kurumumuza yapılan
bir şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde; 7/15754 sayılı Bakanlar
Kurulu kararı ile yürürlüğe konulan
Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin esasların 4 üncü maddesinde yer
alan “sözleşmeli personele geçici görev
yolluğu dışında harcırah ödenmez” ibaresi ile buna paralel olarak yürürlüğe
sokulan Milli eğitim Bakanlığının
2006/58 sayılı Genelgesinin 11 inci maddesinde yer alan “sözleşmeli öğretmenlere sürekli görev yolluğu ödenmeyecektir” ibaresinin, Danıştay 2 nci Dairesinin
28/02/2011 tarih ve E:2010/5994 sayılı
yürütmeyi durdurma kararı ile hukuka
158
aykırı bulunarak, yürütmesinin durdurulmuş olması nedeniyle oluşan yeni
hukuki durum karşısında, ilgililerin
sürekli görev yolluğu alabilmek için 2577
sayılı İdari Yargılama Usul Kanununun
10 uncu maddesi kapsamında idareye
her zaman başvurulabileceği; dolayısıyla
idarenin süre nedeniyle ödeme talebinin
reddi işleminin hukuksuz olduğu tespit
edilmiştir. 44
Yukarıda sosyal haklar ve izinler başlığı
altında yer verilen 03.2013/171 şikâyet
numaralı dosyaya ilişkin Kurumumuzun
verdiği karara burada da ayrıca değinmenin yerinde olacağı düşünülmektedir. Şöyle ki, şikâyetçiler başvurularında sadece haftalık çalışma süreleri ve
koşularının ağır olduğundan değil fakat
aynı zamanda mesai dışında ek görevler
verildiğini ve bu çalışmaları karşılığında fazla mesai ücreti alamadıklarından
ve büroda çalışan meslektaşlarından
daha fazla mesai yapmalarına rağmen
aynı maaşı ve ek ödemeyi aldıklarından
yakınmışlardır.
Kurumumuz inceleme ve araştırması sonucunda söz konusu ek görevlerle ilgili
olarak, Emniyet Teşkilatı mensuplarına verilen ek görevlerin neler olduğu,
ek görevlerin hangi durumlarda mesai
içinde veya dışında kabul edileceği, ek
görevler nedeniyle yapılan fazla mesailere karşılık olarak herhangi bir ücretin
verilip verilmeyeceği gibi hususlardaki esasları belirleyen bir düzenlemenin
mevcut olmadığını tespit etmiştir. Bu
doğrultuda kararımızda;45 Emniyet
Teşkilatı mensuplarının ek görevleriyle
ilgili esasların uluslararası sözleşmeler
ile garanti altına alınan haklar gözetilerek düzenleyici bir işlem ile yazılı hale
getirilmesi, hukuki açıdan bağlayıcı bir
niteliğe ve standarda kavuşturulması;
ek görevlendirme yapılacakların öncelikle istekli olanlar arasından seçilmesi,
yeterli istekli olmadığı taktirde resen
görevlendirme yoluna gidilmesi, haftalık
çalışma saatini aşan ek görevlendirmeler
için fazla mesai ücreti ödenmesi tavsiye
edilmiştir.
Ayrıca şikâyetçilerin büroda çalışan
meslektaşlarıyla aynı maaşı ve ek ödemeyi aldıkları yönündeki yakınmalarına ilişkin olarak yapılan inceleme ve
araştırma sonucunda, 3201 sayılı Em-
44 2014/683 sayılı şikâyet başvurusuna ilişkin 18/07/2014 tarihli Tavsiye Kararı: T.C. Milli Eğitim Bakanlığına, şikâyetçinin,
görevlendirilmesi nedeniyle talep ettiği sürekli görev yolluğunun hak edildiği tarihten itibaren, yasal faizi ile birlikte ödenerek,
benzer durumda olan diğer şahıslarında aynı mahiyetteki ödemelerinin yargıya taşınmadan yapılması, hususlarında tavsiyede
bulunulmasına karar verildi.
45 03.2013/171 şikâyet numaralı başvuru için verilen 30/12/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
159
niyet Teşkilatı Kanununun Ek 21 inci
maddesi kapsamında fazla mesai yapıp
yapmadığına bakılmaksızın verilen fazla mesai ücretinin mesai dışında yapılan
fazla çalışma karşılığı olarak değil,
görevin niteliği, yapılan işin zorluğu ve
önemi doğrultusunda emniyet hizmeti
sınıfı kadrolarında bulunanlardan görev
yapılan birime göre salt bu görevi yerine
getirmeleri nedeniyle her ay sabit olarak
yapılan tazminat niteliğinde bir ödeme
olduğu yönündeki Danıştay 11 inci
Dairesinin kararı doğrultusunda, görev
tazminatı niteliğindeki bu ödemenin
görevin taşıdığı risk unsurları, işin önem
ve mahiyeti ile ölçülü ve orantılı bir ödemeye dönüştürülmesi yönünde tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.5.6. Personel Alımı, Atama,
Nakil, Yer Değiştirme ve Kadro
Bu başlık altında yapılan şikâyet başvuruları arasında; ağırlıklı olarak 2014 Eylül
dönemi atanmalarında belirli branşlarda açılan kontenjanların yetersiz olduğu, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından
branşlarda kontenjan sayılarının arttırılarak 2015 yılı Şubat dönemi atamalarında 40.000 öğretmen ataması yapılması yönünde yoğun şikâyetler alınmış,
46
bu konudaki şikâyetler Milli Eğitim
Bakanlığına gönderilmiştir. Kamu personelinden nakilyer değiştirme konusunda da eş veya aile durumundan ve
diğer sebeplerle geçici görevlendirmelerden dolayı nakil talepli şikâyet başvuruları alınmıştır.
Geçici görevlendirmeler konusunda
da Kurumumuza şikâyet başvuruları
iletilmiştir. Şikâyetçinin, çalışmış olduğu liman başkanlığından başka bir
liman başkanlığına geçici olarak görevlendirildiği, bu görevlendirmenin uzun
sürdüğü ve geçici görevlendirmenin
sonlandırılarak asıl görevli olduğu liman
başkanlığında görevine devam etmesi
talepli bir başvuru kapsamında, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına verilen Tavsiye Kararında 46 , “süresiz
geçici görevlendirmenin iptali”, talep
edilmiş ve ilgili Bakanlık tarafından söz
konusu Tavsiye Kararımıza uyulmuştur.
Yine 2014 yılı içerisinde Maliye Bakanlığında Defterdarlık Uzmanı olarak
görev yapan 61 kişi tarafından da Kurumumuza başvurular yapılmış olup, söz
konusu talepler aşağıdaki şekilde değerlendirilerek neticelendirilmiştir.
2014/1784 şikâyet numaralı dosya için verilen 08/08/2014 tarihli Tavsiye Kararı
160
Maliye Bakanlığında Defterdarlık Uzmanı olarak görev yapan şikâyetçiler;
Muhasebe ve Milli Emlak Denetmen ve
Denetmen Yardımcısı iken, 659 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname ile Defterdarlık Uzmanı ve Defterdarlık Uzman
Yardımcısı yapılan kamu personelinin
mağduriyetlerinin giderilmesi amacıyla,
Muhasebe ve Milli Emlak Denetmenlerinin de Vergi Müfettişi ve/veya Maliye
Uzmanlığı bünyesinde değerlendirilmesi ya da bu grupların sahip olduğu özlük
ve statü haklarına eşdeğer bir düzenleme
yapılması yönünde tavsiye kararı verilmesi talebinde bulunmuşlardır. Yapılan
inceleme ve araştırma sonucunda; 659
sayılı Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu
İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde
Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine
İlişkin Kanun Hükmünde Kararname
ile getirilen düzenlemeler neticesinde;
görev, yetki, sorumluluk, mali ve sosyal
haklar yönünden mağdur olan Defterdarlık emrinde görev yapan Defterdarlık
Uzmanlarının (659 sayılı KHK öncesi
eski unvanlarıyla Muhasebe ve Milli
Emlak Denetmenlerinin) mağduriyetlerinin giderilmesi ile ilgili olarak mevzuat
değişikliği konusunda bir tasarı oluşturması hususunda; Maliye Bakanlığı ve
Başbakanlığa Tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir. 47
47
6.1.6. Çalışma ve Sosyal
Güvenlik
6.1.6.1. İşsizlik Sigortası
İşsizlik ödeneği, işsizlik sigortasının işsizlik riskiyle karşılaşan sigortalılara
ekonomik güvence sağlama aracıdır.
Doktrinde de işsizlik sigortasının temel
amacı olarak, gelecekte ortaya çıkması
muhtemel işsizlik riskine karşı çalışanı
güvence altına almak gösterilmektedir. Gelecekte işsiz kalma tehlikesiyle
karşılaşabilecek işçilerden, çalıştıkları
dönemlerde düzenli prim toplanılması,
ayrıca işveren ve devlet katkıları ile birlikte, çalışanlara işsiz kalmaları halinde,
maaş alamamaları nedeniyle oluşan ücret
geliri kaybını telafi edebilecek bir gelir
sağlanmaktadır. İşsizlik sigortası önemi ve işlevleri; “İşsizlik çalışanların gelir
kayıplarının ve mali sıkıntılarının başlıca
sebeplerinden biri olarak sosyal güvenlik
yasalarıyla olumsuz etkileri hafifletilmeye
çalışılan risklerden biri olmuştur. Diğer
sosyal risklerden farklı olarak ekonomik
güçlerin dalgalanmasından kaynaklanır.
İşsizlik sigortası bu niteliği ile işsizlik
tehlikesini ortadan kaldırmaya yönelik
bir önlem olmayıp işsizliğin olumsuz
etkilerini hafifletmeye yönelik bir ön-
2014/2473 şikâyet numaralı dosya için verilen 25/11/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
161
lemler bütünüdür. İşsizlik riskinin en
önemli etkisi ekonomiktir. Çalışma arzu
ve yeterliliğinde iken, isteği dışında işsiz
kalan ve bunun sonucunda kendisini ve
ailesini geçindirecek gelirden yoksun kalan bir kimsenin içine düştüğü durumu
açıklamaya gerek yoktur. Çalışanı ekonomik güvensizlik ortamına sürükleyen işsizlik, başkasına borçlanma, yük
olma ve zorunlu ihtiyaçlarından kısıntı
yapma zorunda bırakır. Onurunun
zedelenmesine ve özgürlüğünün kısıtlanmasına neden olur. İşsizliğin boyutları büyürse toplum hayatını ve ulusal ekonomiyi de tehdit eder hale gelir.
Toplumsal çöküntü yaşanır, moral değerler yara alır, toplumsal barış ve huzur bozulur, üretim ve tüketim kapasitesi azalır,
ekonomik gelişme yavaşlar.” 48 şeklinde
açıklanmaktadır.
Hukuka ve hakkaniyete uygunluk
yönünden değerlendirme yapıldığında,
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun
gerekçesinde belirtilen ilkelerde; işsizlik sigortasının ilk amacının, işsizlik ile
karşılaşan sigortalı işsize gelir güvencesi sağlamak olduğu görülmektedir.
Bu açıdan yaklaşıldığında işsizlik sigortasından sağlanan yardımlar arasında, işsiz kalan işçinin gelir kaybını telafi
48
edici nitelikte olan işsizlik ödeneğinin
zamanında ödenmesi son derece önemlidir. İşsiz kalma nedeni ile çalışanın ve
ailesinin ekonomik açıdan düştükleri
zor durum, çalışanın başkalarına borçlanması, yakınlarına yük olması gibi
olumsuz durumların önüne ancak işsizlik ödeneğinin zamanında ödenmesi ile geçilebilir. Sigortacılık açısından
bakıldığında ise temel husus, sigortalanan riskin gerçekleştiği zamanda tazmin unsurlarının devreye alınmasıdır.
Çalışanın işsiz kaldığı dönemden yıllar
sonra yapılan işsizlik ödeneği ödemesi,
işsizlik sigortasının iki temel amacından
biri olan işçileri işsizliğin ekonomik
risklerinden koruma açısından işlevsiz
kalacaktır.
İşsizlik sigortası ile ilgili olarak uluslararası düzenlemelere baktığımızda; işsizlik
sigortasının Sosyal Güvenliğin Asgari
Normlarına İlişkin 102 sayılı Uluslararası Çalışma Sözleşmesi (ILO) ile kabul
edilen dokuz sosyal sigorta dalından biri
olduğu görülmektedir. Ülkemizin de
taraf olduğu 102 sayılı ILO sözleşmesi,
sözleşmeye imza atan ülkelerin, iş kazası ve meslek hastalığı, sakatlık, yaşlılık,
ölüm veya işsizlik sigortası risklerinden
en az birinin yer aldığı sigortacılık sistemini şart koşmaktadır.
Can Tuncay, “İşsizlik Sigortasının Kapsamı ve İşsizlik Ödeneği”, Çimento İşveren Dergisi, Cilt 15, Sayı 3, Mayıs 2001, s.3.
162
1948 tarihli BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin 25 inci maddesinde;
“Herkes işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk,
yaşlılık ve kendi iradesi dışındaki koşullardan doğan geçim sıkıntısı durumunda
güvenlik hakkına sahiptir” ifadesine yer
verilmiştir. 1950 tarihli Avrupa Sosyal
Şartının 12 nci maddesinde, taraf ülkeler,
sosyal güvenlik sistemlerini 102 sayılı
ILO sözleşmesinin gerektirdiği düzeyden daha düşük düzeyde tutmamakla
yükümlü tutulmuştur. Bütün bu uluslararası düzenlemeler işsizlik sigortasının
kurulmasının ve düzgün işlemesinin
önemini ortaya koymaktadır. Ülkemizde mevcut işsizlik sigortası sistemi
1999 yılında yürürlüğe konmuştur. Bu
tarihten önce çalışanların işsizlik riski
karşısında hiçbir korunmalarının bulunmaması ne derece önemli bir eksiklik ise; sistemin, devreye girdiği tarihten
itibaren, işlevsel bozukluklar nedeni ile
temel amaçlarından birisi olan işçileri işsizliğin ekonomik risklerinden korumayı
başaramaması da o denli önemlidir. İşsizlik ödeneği almaya hak kazanmış
şekilde işten çıkarılmış ve mevzuatta belirtilen diğer şartları sağlamış bir işçinin,
işverenin veya devletin hatalı işleminden dolayı, primini yatırdığı riskten
zamanında ve etkili bir şekilde korunamıyor olması, işsizlik sigortası sisteminin düzgün işlemediğini göstermektedir.
163
İşsizlik ödeneğine hak kazanabilmek
için prim ödemiş olma yanında, iş
sözleşmesinin de kendi kusuru olmaksızın sigortalının iradesi dışında sona ermiş veya sigortalının
haklı bir nedene dayalı olarak, yani
objektif açıdan o işyerinde daha fazla
çalışmasının beklenemeyeceği olaylar
neticesinde sigortalı tarafından sona erdirilmiş olması şartı aranmaktadır.
İş sözleşmesinin işveren tarafından haklı nedenle sona erdirilip erdirilmediği
konusunda taraflar arasında uyuşmazlık bulunması ve konunun yargıya
intikal ettirilmesi, genellikle birkaç yıl
müddetle devam eden yargılama süreci sonunda, işçinin işsizlik ödeneği
almaya hak kazanacak şekilde işten
çıkarıldığının tespit edilmesi halinde
dahi, işçinin hak etmiş olduğu işsizlik
ödeneğini alamaması veya zamanında
alamaması ile neticelenme ihtimalini
ortaya çıkarmaktadır. İşsizlik sigortasına hak kazanılması ile ilgili olarak; işverenlerin, hizmet akdi 51 inci maddede
belirtilen hallerden birisine dayalı olarak sona ermiş olan sigortalılar hakkında; işten ayrılma bildirgesi düzenleyip,
15 gün içinde bir nüshasını Kuruma
göndermek, bir nüshasını sigortalı işsize
vermek ve bir nüshasını da işyerinde
saklamak yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu düzenlemenin, işsizlik ödeneği
ödemelerinde, mutlak surette işverenin
yaptığı bildirim nedeninin dikkate alınması gerektiği şeklinde yorumlanması,
işveren tarafından iş sözleşmesinin haklı
nedenle feshedildiği iddiası ile yapılan
fesihlerde işçiyi korunmasız bırakmaktadır. İş sözleşmesinin ekonomik açıdan
eşit güçte olan taraflar arasında tesis
edilen bir sözleşme olmaması nedeni
ile 4857 sayılı İş Kanununda, işçinin
rızası olması halinde dahi işçi aleyhine değiştirilemeyecek düzenlemeler
yapılmış ve ispat yükü genel olarak işveren üzerinde bırakılmıştır. Nitekim feshin geçerli bir sebebe dayandığını ispat
yükümlülüğü işverene aittir. İşçi, feshin
başka bir sebebe dayandığını iddia ettiği
takdirde, bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşsizlik ödeneğinden faydalanılması açısından mutlak surette feshin nedeni ile ilgili işverenin yaptığı bildirime
dayanılması iş yasasının ruhuna aykırı
bir durumdur. Kaldı ki, işçinin işten
çıkarılması iki taraf arasında çekişme
oluşturacak bir konudur. Bu hallerde
çekişmenin iki tarafından birisinin,
ekonomik açıdan güçlü olanın yapmış olduğu bildirime itibar edilerek,
ekonomik açıdan zayıf olana, ödemiş
olduğu primler karşılığında hak ettiği
işsizlik ödeneğinin verilmemesi ya da
geç verilmesi hakkaniyet açısından
sorunludur. Uygulamada işverenler
tarafından yapılan haklı nedenle fe-
sihlerin, yargılama neticesinde haksız
fesih olduğunun anlaşıldığı sıklıkla
görülmektedir.
İş sözleşmesinin haklı nedenle sona erdirilip erdirilmediği açısından taraflar
arasında ihtilaf bulunması halinde,
Kurumun işsizlik ödeneği ödeyip ödemeyeceği hususunda 4447 sayılı Kanunda açık bir hüküm bulunmamaktadır.
Türkiye İş Kurumu, Kanunun 48 inci
maddesinde yer verilen sigortalı işsizin,
ödeme ve hizmetlerden yararlanabilmesi
için işten ayrılma bildirgesi ile birlikte
hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde Kuruma doğrudan veya elektronik ortamda
başvurması gerekir şeklindeki düzenlemeye istinaden, işveren tarafından
SGK’ya yapılan fesih bildirimi nedenine
göre işsizlik ödeneği hak sahipliğini belirlemekte, fesih nedeninin 4447 sayılı
kanunun 51 inci maddesi kapsamında
olduğunun somut belgelerle (Kıdem
veya ihbar tazminatının ödendiğini
gösterir belge, çalışma hayatını incelemekle görevli müfettişlerce işçi lehine
düzenlenmiş ve işveren tarafından kabul edilmiş olan rapor ya da kesinleşmiş
mahkeme kararı) ispatlanması halinde
işsizlik ödeneğini ödemektedir.
Bu uygulamadaki en temel sorun,
çalışma hayatını incelemekle görev164
li memurlar tarafından işçi lehine
düzenlenmiş raporların ancak işveren tarafından kabul edilmesi ile ihbar
ve kıdem tazminatlarının ödenmesi
halinde işsizlik ödeneğine dayanak
kabul edilmesidir. İş Mahkemeleri
Kanununda yer verilen, “İş Kanununun
uygulanması ile görevli olan idari merciler, kendilerine yapılan müracaatları
15 gün içinde idari yoldan neticelendiremedikleri ve iş mahkemelerinin görevi
içinde gördükleri takdirde, bu hususa dair
olan evrak ve belgeleri yetkili iş mahkemesine tevdi ederler” şeklindeki düzenleme uyarınca 665 sayılı KHK yayımlanana kadar Bölge Çalışma Müdürlükleri
tarafından yerine getirilen iş sözleşmesi sona ermiş; işçiler tarafından
gerçekleştirilen şikâyetlerin incelenmesi
görevi, Bölge Çalışma Müdürlüklerinin İŞKUR’a devrinin ardından Çalışma
ve İŞKUR İl Müdürlüklerine geçmiştir.
4857 sayılı Kanunda çalışma hayatını
izleme, denetleme ve teftişe yetkili iş
müfettişleri ile işçi şikâyetlerini incelemekle görevli bölge müdürlüğü memurları tarafından tutulan tutanakların aksi
kanıtlanıncaya kadar geçerli olduğu,
iş müfettişleri tarafından düzenlenen
raporların ve tutulan tutanakların işçi
alacaklarına ilişkin kısımlarına karşı
taraflarca otuz gün içerisinde yetkili iş
mahkemesine itiraz edilebileceği belirtilmektedir. Burada dikkat edilmesi gere165
ken husus, Kanunda ve Bakanlığın 2013/9
sayılı Genelgesinde, işçi şikâyetlerinin incelenmesinde İl Müdürlüğü memurlarına yapılan atıfa karşın, İŞKUR
tarafından söz konusu raporların kesin
hüküm içermediğinden bahisle işsizlik ödeneğine dayanak tutulmamasıdır.
İdarenin bu tutumunun kabul edilebilmesi mümkün görünmemektedir.
Çalışma ve İŞKUR İl Müdürlüklerince
düzenlenen raporların kesin hüküm
içermediği yönündeki düşünce hatalıdır.
İdare İş Kanunu ile kendisine verilen
yetkileri kullanarak gerekli kayıt ve belgeler üzerinden yapılan incelemeler
neticesinde işçinin ihbar ve kıdem tazminatı ve diğer hakları ile ilgili olarak
bir karar vermektedir. Akabinde karar
ilgili işveren ve işçiye tebliğ edilmekte
ve buna uygun hareket edilmesi gerektiği bildirilmektedir. Bu itibarla raporda
kesin hüküm bulunmaması söz konusu
değildir. İşverenin ve işçilerin idarenin
vermiş olduğu karar doğrultusunda
hareket etmek zorunda olmamaları,
bir diğer deyişle idare tarafından verilen karar doğrultusunda işlem yapmamanın bir yaptırıma bağlanmamış
olması, verilen kararın idare nezdinde
bir değerinin olmadığı anlamına
gelmemektedir. Kurum tarafından
verilen kararın işveren ve işçi nezdinde
bağlayıcılığının olmaması, haklı bir
gerekçe olmadığı müddetçe Kurumun
kendisinin de o karara göre işlem tesis
etmemesini gerektirmez. Aksi halde,
Kurumun kendisinin dahi uymadığı
bir karara işverenin uymasını beklemesi gibi makul olmayan bir durum
ortaya çıkmaktadır.
İşçilerin mağduriyetine neden olan
bir diğer husus, işverenin hatalı veya
gerçeğe aykırı bildirimi nedeniyle işsizlik ödeneği ve diğer haklardan faydalanamadıkları dönemlerde, kendilerinin ve ailelerinin geçimini temin
etmek amacıyla bir işte çalıştıklarında,
Kurum tarafından meri mevzuat uyarınca, çalıştıkları süreler için geriye dönük
işsizlik ödeneği ödenmemesidir. Ancak
işçileri bu dönemde işe girip ücret geliri elde etmeye zorlayan en temel husus,
işsizlik ödeneğini zamanında alamamalarıdır. İşçiler yukarıda belirtilen kısır
döngü içerisinde, hak etmiş oldukları
işsizlik ödeneğinden mahrum kalmaktadır. Bu itibarla, işçilerin zorunluluk
esasına dayalı olarak ve prim ödeyerek
dahil oldukları işsizlik sigortası sisteminin, İşsizlik Sigortası Kanununun
gerekçesinde belirtilen; kusurları
olmaksızın işsiz kalmaları halinde,
uğradıkları gelir kaybını kısmen de
olsa karşılayarak, kendisinin ve ailesinin zor duruma düşmesini önleme
işlevini yerine getirmesi gerekmektedir. Hiç şüphesiz bu hususun sağlan-
ması için öncelikle işçilerin hak etmiş
oldukları işsizlik ödeneğinin zamanında ödenmesini sağlamaya yönelik bir
anlayışla hareket edilmelidir.
Kanunda işsizlik ödeneğine hak kazanmanın şartları, işsizlik sigortası
kapsamında yer alan işçilerin hizmet
akitlerinin belirtilen hallerden birisine dayalı olarak sona ermesi, Kuruma
süresi içinde şahsen başvurarak yeni
bir iş almaya hazır olduklarını kaydettirmeleri ve prim ödeme koşullarını
sağlamış olmalarıdır. İşveren tarafından
hazırlanan işten ayrılma bildirgesi ile
Kuruma başvuruda bulunulması ise
Kanunda işçilerin işsizlik sigortasından
sağlanan, işsizlik ödeneği dâhil olmak
üzere tüm hizmetlerden faydalanabilmeleri için öngörülmektedir. İşveren
tarafından düzenlenen işten ayrılma
bildirgesinde, işçinin, İş Kanununun 25
inci maddesinin II numaralı bendinde
belirtilen nedenlerle işten çıkarıldığının
belirtildiği, buna karşın Türkiye İş Kurumunun, İş Mahkemeleri Kanunu, İş
Kanunu ve 665 sayılı KHK ile görevlendirilmiş ve yetkilendirilmiş memurlarınca yapılan incelemelerde, işçinin
ihbar ve kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde işten çıkarıldığının tespit
edildiği hallerde, yukarıda yer verilen
iki düzenleme arasında çelişki oluşmaktadır. Türkiye İş Kurumu, işçi tarafından
166
yapılan başvuru üzerine, kendi yetkili memurları tarafından düzenlenen,
iş sözleşmesinin Kanunda belirtilen
hallerden birisine dayalı olarak sona
erdiğini, yani işçinin işsizlik ödeneğine
hak kazanma şartını sağladığını gösterir
nitelikteki resmi belgeye karşın, işveren
tarafından işten çıkarma bildirgesinde
belirtilen nedeni gerekçe göstererek işsizlik
ödeneğini
ödememektedir.
Kanunda işsizlik ödeneğinden faydalanmak için, işten ayrılma bildirgesi ile başvurmanın zorunlu olduğu belirtilmekte,
buna karşın işsizlik ödeneğine hak kazanma şartı olarak iş sözleşmesinin belirtilen hallerden birisi ile sona ermiş olması
şartı aranmaktadır. Şu halde, işsizlik
sigortasının gerekçelerinde belirtilen
amaçları da göz önünde tutularak, işsizlik sigortasından sağlanan hizmetlerden
yararlanmak için, diğer şartları sağlamak kaydıyla, işten ayrılma bildirgesi ile
Kuruma başvuran işçilerden, bildirgede
işveren tarafından belirtilen, işsizlik
ödeneğinden faydalanmaya mani nitelikteki iş sözleşmesinin sona erdirilme
nedeninin doğru olmadığı, işçinin ihbar
ve kıdem tazminatını hak edecek şekilde, bir diğer deyişle işsizlik ödeneğinden
faydalanabilecek surette işten çıkarıldığı
yönünde, Kurumun yetkili memurları
tarafından tespitte bulunulan hallerde,
meri mevzuat uyarınca işçiye işsizlik
ödeneği ödenmesi mümkündür.
167
Benzer şekilde İş Mahkemelerinde
açılan alacak (eda) davalarında, işçinin
ihbar ve kıdem tazminatını hak ettiğine,
yani işveren tarafından düzenlenen
bildirgede gösterilen işten ayrılma nedeninin doğru olmadığına karar verilmesi halinde, işçinin bu karara istinaden,
kararın kesinleşmesi beklenilmeksizin, işsizlik ödeneği ve diğer haklardan
istifade ettirilmesi mümkündür. İlgili
mevzuat uyarınca, genel olarak temyiz
icrayı durdurmamaktadır. Bu açıdan
işçilerin kazanmış oldukları alacak
davalarının temyiz edilmesi, işverenler
tarafından mahkeme kararının yerine
getirilmesine engel değildir. Türkiye İş
Kurumu uygulamada, işçilerin kıdem
ve ihbar tazminatı alacaklarının işveren tarafından kabul edilerek ödenmesi halinde işçileri işsizlik ödeneğinden
yararlandırmaktadır. Dolayısıyla iş
mahkemelerinde ihbar ve kıdem tazminatı alacaklarına ilişkin işçiler tarafından
açılan eda davalarının kazanılmış olmasına karşın, temyiz sonucunun Kurum tarafından takip edilemeyeceği
gerekçesi ile işsizlik ödeneğinin ödenmemesi, Kurumun uygulamaları ile
örtüşmemekte ve mağduriyet yaratmaktadır.
Konuyla ilgili olarak Kurumumuza
yapılan bir şikâyet başvurusunda; İşsizlik Sigortası Kanununda belirtilen
tüm şartları taşımakla birlikte, işveren
tarafından düzenlenen işten ayrılma
bildirgesinde, İş Kanunun 25 inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haklı sebeple işten çıkarıldığı belirtilen şikâyetçiye, bu nedenle işsizlik sigortasından
sağlanan hak ve yardımların tahsis
edilmediği belirtilmiştir. İhbar ve kıdem
tazminatı alacaklarının tespiti için Türkiye İş Kurumuna başvuran şikâyetçinin,
başvurularının haklı olduğu yönünde
Kurumun yetkilendirilmiş memurları
tarafından düzenlenen tutanağa ve ilk
derece mahkemesi olarak İş Mahkemelerince verilmiş karara karşın, düzenlenen tutanağın kesin hüküm içermediği
ve yargı kararının kesinleşmediği
gerekçesi ile idare işsizlik ödeneğini
bağlamamıştır.
Kurumumuzca gerçekleştirilen incelemeler neticesinde; 4447 sayılı Kanunun
51 inci maddesinde belirtilen işveren tarafından feshin 1475 sayılı İş
Kanununun 17 nci maddesinin 1 inci ve 3
üncü bentlerine göre yapılması, bir diğer
deyişle 2 nci bendine göre yapılmaması
şartı bakımından Türkiye İş Kurumu uygulamasında, feshin işveren tarafından
49
bildirilen bu gerekçenin doğru olmadığı
yönünde anılan idarenin bir birimi olan
Çalışma ve İŞKUR İl Müdürlüklerince
ve hatta kesinleşmemiş olmak kaydıyla
İş Mahkemelerince verilen kararlara istinaden işlem yapılmadığı, mutlak surette
kesinleşmiş mahkeme kararı arandığı
tespit edilmiştir. Konu ile ilgili olarak,
gerek işsizlik sigortasına ilişkin yasal
düzenlemelerin amaç ve gerekçelerine,
gerekse iyi yönetim ilkelerine vurgu
yapılarak, idarenin işveren tarafından
düzenlenen işten ayrılma bildirgesinde
yer verilen iş sözleşmesi fesih nedeninin gerçeği yansıtmadığı yönünde,
kendi memurlarınca düzenlenmiş tutanak veya İş Mahkemesi kararı bulunduğu hallerde, işçilerin gecikme yaşanmasına mahal vermeksizin işsizlik
sigortasından sağlanan hak ve yardımlardan istifade ettirilmesi gerektiğine ilişkin idareye tavsiyede bulunulmuştur.
Türkiye İş Kurumu tarafından bahse
konu tavsiye kararının gerekleri kısa
süre içerisinde yerine getirilmiştir. Ayrıca idare benzer durumda olan işçilerin
işsizlik sigortası ile ilgili başvurularında
aynı sorunun yaşanmamasını temin adına iç düzenlemelerinde değişikliğe gideceğini belirtmiştir.49
168
6.1.6.2. Emekli
İkramiyelerinin Ödenmesinde Alım Gücünün
Denkleştirilmesi
Kurumumuza sıklıkla başvuru konusu
yapılan hususlardan birinin de “Sosyal
Güvenlik Kurumunca, Türk Lirasından
altı sıfır atıldığı gerekçesi ile birkaç lira
tutarında emekli ikramiyeleri ödenmesi”
olduğu görülmektedir.
Söz konusu şikâyet kapsamında Kurumumuza başvuran şikâyetçiler özetle
“Uzun yıllar Emekli Sandığına tabi olarak çalışmalarının ardından bu görevlerinden ayrılarak başka bir sosyal güvenlik kurumuna (SSK veya Bağ-Kur) tabi
olarak çalışmaya başladıklarını ve bu
Kurumlardan emekliye ayrıldıklarını,
Emekli Sandığına tabi çalışmaları
karşılığında kendilerine emekli ikramiyesi ödenmesi talebiyle Sosyal Güvenlik
Kurumuna başvurduklarını, ancak taleplerinin reddedildiğini, yargı yoluna
başvurmalarının ardından emekli ikramiyesi almalarına hükmedildiğini, ancak
bu kez de Sosyal Güvenlik Kurumunca,
Türk Lirasından altı sıfır atıldığı gerekçesi
ile birkaç lira tutarında emekli ikramiyesi
ödendiğini” belirterek mağduriyetlerinin
giderilmesi talebinde bulunmuşlardır.
169
Şikâyet başvurularının çözüme kavuşturulabilmesi amacıyla, SGK ile
çeşitli tarihlerde yapılan yazışmaların
sonucunda özetle; “Şikâyetçilerin emekli
ikramiyelerinin, haklarında verilen mahkeme kararları gereğince, kendilerine ilk
defa emekli aylığı bağlandığı tarihte geçerli
olan katsayılar esas alınmak suretiyle hesaplandığı, 28/01/2004 tarihli 5083 sayılı
Türkiye Cumhuriyetinin Para Birimi
Hakkında Kanuna göre 01/01/2005 tarihinden itibaren para biriminden altı sıfır
atılarak YTL para birimine geçildiğinden
söz konusuemekli ikramiyelerinin tutarından altı sıfır atılarak tahakkuk ettirildiği,
Örneğin 01/08/1987 tarihi itibari ile
emekli aylığı bağlanan bir şikâyetçinin
“Emekli Aylığı Bağlamaya Esas Aylıkının”
84.700 TL, “İkramiyeye Esas Tam Hizmetinin” ise 15 yıl olduğu, bu verilerden
hareketle emekli ikramiyesi tutarının
84.700 x 15 = 1.270.500,00 TL olarak bulunduğu, bu miktardan 6 basamak atılarak 1,27 TL tahakkuk ettirildiği, mevcut
mevzuat hükümleri değiştirilmeksizin
şikâyet konusu kapsamında yapılacak
herhangi bir işlemin bulunmadığı” şeklinde yanıt alınmıştır.
Oysaki Kurumumuzca da, mevcut
mevzuat
hükümleri
çerçevesinde
şikâyetçilerin emekli ikramiyeleri hesap-
lanırken ilgili yılların katsayıları doğrultusunda emekli ikramiyesi hesaplanması
gerektiği kabul edilmekte olup bu noktada gerek SGK gerekse yargı organı ile
aynı görüş paylaşılmakta ve yargı kararlarında da belirtildiği üzere, ikramiyelerin güncel katsayılar ile hesaplanmasının, ilgili mevzuat hükmü nedeniyle
mümkün olmadığı kabul edilmektedir.
Bununla birlikte Anayasa Mahkemesinin konuya ilişkin bir kararında,50
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli
Sandığı Kanununun 89 uncu maddesinin
üçüncü fıkrasının birinci cümlesinde yer
alan “…bu görevlerden ayrıldıkları tarihteki emeklilik keseneğine esas aylık tutarı üzerinden ve…” ibaresinin iptaline ve
yürürlüğünün durdurulmasına yönelik
talebin reddedilerek, kamudaki görevlerinden ayrılarak farklı sosyal güvenlik
kurumlarına geçip çalışma sürelerini
tamamlayanlar ile çalışma sürelerinin
tamamını kamuda geçirenlerin emekli keseneğine esas aylık unsurları farklı
olacağından hesaplanan emeklilik ikramiyelerinin de farklılık arz edeceği vurgulanmaktadır.
Dolayısıyla şikâyetçilerin emekli ikramiyelerinin ilgili yılların katsayıları
kullanılarak hesaplanması gerekmekte
olup, bu noktada sorun olarak halen or50
tada duran husus, yapılan hesaplamanın
ardından Kanunun ruhuna uygun bir
şekilde, denkleştirici adalet ilkesinin
ve hakkaniyetin bir gereği olarak idare
tarafından belirlenecek bir ya da birkaç
parametre kullanılmak suretiyle alım
gücünün denkleştirilmesi yerine sadece
altı basamağın silinerek kalan kısmın
şikâyetçilere ikramiye adı ile ödenmesidir.
Diğer bir anlatımla borç ifa edilirken, yalnızca ilgili tutarın parasal sembol olarak
ödenmesi, söz konusu meblâğın mali
gücünün dikkate alınmamasıdır. Bu uygulama ve yaklaşım, var olan sorunu çözmemekte, üstelik 4721 sayılı Türk Medeni
Kanununun 2 nci maddesinde gösterilen
objektif iyi niyet ilkeleri ile hakkaniyete
aykırı bir durum yaratmaktadır.
Hâlihazırda bahsedilen şikâyet konusu
giderek artan bir sıklıkta Kurumumuza
taşınmakta olup, bu konunun önemli bir
sorun alanı olarak karşımızda durduğu
ve şikâyet konusuna ilişkin kamuoyunda
bir rahatsızlık olduğu ve konunun ilerleyen süreçte de bir çözüm bulunabilmesi amacıyla Kurumumuza taşınacağı
öngörülmektedir.
Anayasa Mahkemesinin 08/11/2012 tarihli ve E:2012/33 K:2012/174 sayılı kararı.
170
Dolayısıyla konu kapsamında Kurumumuzca, Merkez Bankası, Hazine
Müsteşarlığı ve Türkiye İstatistik Kurumu gibi çeşitli kurumlarla yazışmalar
yapılarak, 5083 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında
Kanunun 2 nci maddesinde hüküm altına alınan değişim oranının 2005 öncesindeki işlemlere, özellikle yüksek
enflasyon dönemlerinde Türk Lirası ile
ifade edilen borç, alacak ve haklara uygulanması, 2005 yılı öncesine dönük olarak
yapılacak ödemelerde, ilgili borç, alacak
veya hakkın, enflasyondan arındırılarak bugünkü değerlerle nasıl ifade
edilebileceğine ilişkin görüş ve önerileri talep edilmiştir. Yine şikâyet konusu
kapsamında hem hesap bilirkişisi hem
de sosyal güvenlik alanından bir bilirkişi
görevlendirilmesi yoluna gidilmiştir.
Gelinen noktada, uzun yıllar Emekli
Sandığına tabi olarak devlete hizmet etmiş kişilerin sırf son çalıştıkları statünün
Emekli Sandığı olmaması nedeniyle
emekli ikramiyesi alma hakkından yoksun bırakılmaları, ardından ödeme yapılması yargı kararıyla kesinleşen ikramiyelerinin, herhangi bir güncelleştirmeden
yoksun şekilde ödenmesinin, var olan
51
sorunu çözmediği, idareye ve yargıya
başvuran vatandaşların mağdur sıfatını
ortadan kaldırmadığı, bu uygulamanın,
sosyal güvenlik ilkesinin temeli olan
“külfet-nimet dengesi”ni korumadığı, “sisteme duyulan güveni” ve “sosyal adalet
duygusunu” zedelediği,
SGK’nın, ilgili yılların katsayıları ile
emekli ikramiyesinin hesaplamasının
ardından, yıllar içerisindeki enflasyon
oranları göz önünde bulundurularak, paranın alım gücünde oluşan değer
kaybını belirlemesi ve Tüketici Fiyatları
Endeksi (TÜFE), altın, döviz, TL mevduat hesabı ve benzeri çeşitli güncelleştirici parametreler kullanarak söz konusu
tutarın ödeme tarihindeki alım gücüne
denkleştirmesi gerektiği,
Ayrıca, ileride yaşanması muhtemel benzer sorunların önüne geçilmesi amacıyla
5434 sayılı Kanunun “Emekli İkramiyesi” başlıklı 89 uncu maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar
yorumlamalara meydan vermeyecek
şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması
gerektiği hususlarında tavsiyede bulunulmuştur. 51
171
6.1.6.3. Yaşlılık Aylıkları
Arasındaki Farklılıklar ve
İntibak Yasasından
Faydalanamama
Kurumumuzun şikâyet başvurularını kabul etmeye başladığı 29/03/2013 tarihinden itibaren “intibak yasasından faydalanamama ve emekli aylıkları arasındaki
farklılıklar” konulu şikâyetlerin Kurumumuza sıklıkla gelmesi üzerine, gerekli
inceleme ve araştırmaların yapılmasını
müteakip tavsiye kararımız 52 düzenlenerek SGK’ya iletilmiş ayrıca Kurumumuzun 2013 Yıllık Raporunda konu ele
alınmıştır. 53
Diğer taraftan bahse konu Tavsiye
Kararımızın ardından, 2014 yılı içerisinde konuya ilişkin şikâyet başvuruları
Kurumumuza iletilmeye devam etmiştir.
Konunun hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönünden değerlendirilmesi sonucu, yaşlılık aylıkları arasında var olan
farklılıkların, yasa koyucu tarafından
yapılacak düzenlemelerle giderilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır. Bu
kapsamda yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları ve sağlanan yardımlardaki
farklılıkların, sosyal güvenlik sisteminin aktüeryal dengelerinin de gözeti52
53
lerek, çalışma hayatı boyunca çalışma
ve prim ödeme koşullarını eşit düzeyde
gerçekleştiren, fakat emekli oldukları
tarihin farklı olmasından ve aylık hesaplama yöntemlerindeki değişiklikler
sebebiyle farklılaşan emekli aylıklarının
eşitlenmesi, özellikle 2000 yılı sonrası
dönemde gerçekleşen büyüme hızlarının
yaşlılık aylıklarına yansımalarının aynı
konumda bulunanlar arasında bir eşitsizliğe yol açıp açmadığının değerlendirilmesi ve gerekli çalışmaların yürütülmesi gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.
6.1.7. Adalet
Genel olarak şikâyetçiler tarafından, ilk
derece mahkemelerindeki yargılamalar
sonucunda verilen mahkûmiyet kararlarına ilişkin başvurular iletilmekte olup,
yüksek mahkemelerdeki temyiz incelemelerinin kısa sürede sonuçlandırılamadığı, ceza infaz kurumlarında kalan mahkûmlara kötü muamelede bulunulduğu,
fiziksel şartların kötü olduğu, mahkûmların ceza infaz kurumları arasında nakil taleplerinin olumsuz karşılandığı ve
avukatlık hizmetlerine ilişkin başvurular
yapılmaktadır.
Kamu idarelerince sağlanan “adalet hiz-
Kamu Denetçiliği Kurumu 2013 Yıllık Raporu s.213
172
metlerinin” şeffaf, hesap verilebilir ve
etkin bir surette geliştirilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ceza infaz kurumları, kolluk nezaret birimleri, yasa dışı
göçmenlerin tutulduğu misafirhaneler,
bir dizi askeri mekânlar, akıl hastalarının
rehabilitasyonlarının sağlandığı birimler, yaşlı, engelli ve kimsesizlerin bulundurulduğu ortamlar, “özgürlüklerinden
mahrum kılınmış kişilerin iradesi haricinde bulundurulduğu yerler” olarak
tanımlanır. Bu mekânlar, kamuoyunun
gözetiminden uzak oldukları için, ihlal
iddialarının daha ziyade gözlendiği ortamlardır. Bu mekânlardakiler, diğer insanlara göre daha ziyade “incinebilir”
konumdadırlar. Devlet kurumları, bu
mekânlarda bulundurulan kişilerin, başta yaşam hakkı olmak üzere temel hak ve
özgürlüklerinin korunmasından birinci
derece sorumludurlar.
Özellikle ceza infaz kurumlarındaki
hükümlü ve tutuklular tarafından iletilen başvurulara konu uyuşmazlıkların
çözüme kavuşturulması noktasında,
habersiz ve izinsiz bir surette “yerinde
inceleme” yapılması gerekmektedir.
Fakat 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfaz Hakkında Kanunun,
“Adalet Bakanlığının ziyaret izni verme
yetkisi” başlıklı 85 inci maddesi birinci fıkrası, “Kurum, kurul ve kuruluşlar,
173
heyet hâlinde veya bireysel olarak ceza
infaz kurumlarını ziyaret edebilmek ve
hükümlülerle görüşebilmek için Adalet
Bakanlığından izin almak zorundadırlar…” hükmü, Kurumumuzun ceza infaz
kurumlarında, “habersiz” ve “izinsiz”
olarak yerinde inceleme yapmasının
önünde engel teşkil etmekledir.
Bu başlık altında kaydedilmeye değer
bir diğer husus, kişisel verilerin korunması noktasında yaşanan bir dizi sorunlardır. Kişisel verilen korunması, saklı
tutulması ve silinmesi ile ilgili ulusal
mevzuatımızın, AB yükümlülüklerimiz
çerçevesinde gözden geçirilmesi, ayrıca
idari ve adli uygulamaların modernize
edilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
Elektrik enerjisi hırsızlığı suçundan hakkında kamu davası açılıp, yargılandığı
ve beraat ederek bu kararın kesinleştiği;
buna karşılık UYAP (Ulusal Yargı Ağı)
veri tabanında kayıtlı kişisel verilerinin
kolluk birimleri tarafından yapılan GBT
(Genel Bilgi Toplama) sorgulamaları
sırasında görülmeye devam ettiği iddiası
ile Kurumumuza iletilen bir şikâyet başvurusu üzerine Kurumumuzca yürütülen
inceleme ve araştırma sonucunda; BM
İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin
12 nci maddesi, Avrupa İnsan Hakları
Sözleşmesinin 8 inci maddesi, Avrupa Birliği Temel Haklar Şartının 8 inci
maddesi, Anayasamızın “Özel hayatın
gizliliği” başlıklı 20 nci maddesi ve 5237
sayılı Türk Ceza Kanununun 134 ilâ
138 inci maddeleri hükümleri uyarınca,
UYAP veri tabanında kayıtlı beraat kararlarındaki kişisel bilgilerin, diğer kamu
idareleri tarafından görülmesini önleyecek çok ivedi idari ve teknik tedbirlerin
alınması, ulusal mevzuattaki boşluğu
önemli ölçüde giderecek “Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Tasarısının” ivedi
yasalaştırılması hususunda Başbakanlık
nezdinde gerekli girişimlerde bulunulması ile Cumhuriyet Başsavcılıkları ile
Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri
Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine
Dair Yönetmeliğin 5 inci maddesinin
ilgili kısımlarının yürürlükten kaldırılarak gerekli yasal değişiklikler sonrasında
yeniden düzenlenmesi yönünde Adalet
Bakanlığına tavsiyede bulunulmasına
karar verilmiştir.
6.1.8. Milli Savunma–Güvenlik
Bu alanda genel olarak, Türk Silahlı
Kuvvetlerinde görev yapmakta olan
çeşitli rütbelerdeki askeri personelin
kuvvet komutanlıkları ile Milli Savunma Bakanlığının işlemlerine, trafik idari
para cezası alan sürücülerin şikâyetleri
ile trafik fahri müfettişlerinin işlemlerine ve kolluk kuvvetlerinin işlemlerine ilişkin başvurular yapılmaktadır.
Bu alanda özellikle mevzuattan kaynak-
lanan engellerin halen mevcudiyetini devam ettirdiği görülmektedir.
Bir başvuruda şikâyetçiler, bedelli askerlik hizmeti kapsamında ikinci (son)
taksiti ödemedikleri için bedelli askerlik
kapsamından çıkartıldıklarını, ödemiş
oldukları 15.000 TL’lik ilk taksitin
iadesi için ilgili Askerlik Şubesine, Milli
Savunma Bakanlığına ve Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığına birçok kez başvuruda bulunduklarını, öte yandan 6
aylık süre içinde başvuru yapmadıkları
için mevzuat gerekçe gösterilerek, bu talepleri reddedildiğini iddia ederek, bedelli askerlik hizmetinden yararlanmadıkları halde kendilerinden alınan
parayı geri alamadıkları gerekçesi ile Kurumumuza şikâyette bulunmuşlardır.
Şikâyet dosyalarının, sunulan bilgi ve
belgelerin, idare tarafından şikâyet sahipleri ile yapılan yazışmaların ve ilgili
mevzuatın incelenmesinden, idarenin,
hukuka, hakkaniyete ve iyi yönetişim
ilkelerine aykırı davrandığı sonucuna
varılmıştır.
1111 sayılı Askerlik Kanununun Geçici
46 ncı maddesi uyarınca Bedelli Askerlik Hizmetinden Yararlanma, Bedelin
Ödenmesi ve Uygulamaya İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında, 16/12/2011 tarihli
ve 2011/2531 sayılı Bakanlar Kurulu Ka174
rarında düzenlenen 6 aylık zamanaşımı
süresinin 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 34 üncü maddesinde belirtilen süreye uygun olarak
yeniden belirlenmesi ve söz konusu 6 aylık zamanaşımı süresi sebebiyle mağdur
olan şikâyetçiler için paralarının iadesini
mümkün kılacak yeni bir yasal düzenleme yapılması ve bedelli askerlik hizmeti kapsamında ödedikleri birinci taksit tutarının geri ödenmesi hususlarında
Başbakanlığa, Milli Savunma Bakanlığı
ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına
tavsiyede bulunulmasına ayrıca bireylerin hak ve menfaatlerini ilgilendiren
kararlar hususunda ilgili kişilere gerekli
bildirimleri yazılı olarak yapması hususunda Milli Savunma Bakanlığına tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir. 54
Tavsiye Kararımız sonucunda yeni bir
Bakanlar Kurulu Kararı hazırlanarak, 19/04/2014 tarihli ve 28977 sayılı
Resmi
Gazetede
yayımlanarak
yürürlüğe girmiş; böylelikle hak sahiplerinin kendilerine ait parayı geri
almalarına imkan sağlanmıştır.
Ayrıca, 06/04/2011 tarih ve 27897 sayılı
Resmi Gazetede yayımlanan Karayolları
Trafik Kanunu Hükümleri Gereğince
Uygulanan İdari Para Cezalarının Tah54
silinde ve Takibinde Uygulanacak Usul
ve Esaslar ile Kullanılacak Alındılar,
Tutanaklar ve Defterler Hakkında Yönetmeliğin 16 ncı maddesinin birinci fıkrasının “Trafik İdari Para Cezası
Karar Tutanağına karşı, kararın tebliği
tarihinden itibaren en geç 15 (onbeş) gün
içinde sulh ceza mahkemesine itiraz için
başvurulabilir. Bu süre içinde başvurunun
yapılmamış olması halinde idari para cezası kesinleşir.” hükmü ile 5326 Sayılı Kabahatler Kanununun 27 nci maddesinin
birinci fıkrasının “İdarî para cezası ve
mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin
idarî yaptırım kararına karşı, kararın
tebliği veya tefhimi tarihinden itibaren
en geç onbeş gün içinde, sulh ceza mahkemesine başvurulabilir. Bu süre içinde başvurunun yapılmamış olması halinde idarî
yaptırım kararı kesinleşir.” hükmüne göre
trafik para cezaları konusunda Kurumuza başvurular yapılmaktadır.
Yukarıdaki mevzuat hükümleri uyarınca, trafik para cezalarına karşı itirazların
çözüme kavuşturulmasında sadece ilgili Sulh Ceza Mahkemeleri yetkilidir.
Dolayısı ile bu eksende iletilen başvurular Kurumumuzda bir tıkanmaya yol
açmaktadır. Bu sorunun çözüme kavuşturulması noktasında, itirazların
175
mahkemeye
gidilmeksizin,
idare
bünyesinde kurulacak ve seri şekilde
karar almaya yetkili olacak, tüketici
hakem heyetleri benzeri komisyon
veya kurulların oluşturulmasının
isabetli olacağı değerlendirilmektedir.
6.1.9. Nüfus, Vatandaşlık, Mülteci ve Sığınmacı Konuları
Özellikle kişilerin nüfus bilgilerinde
yapılan hatalar sebebiyle yaşanılan mağduriyetlerin ilgili nüfus müdürlükleri
tarafından çözüme kavuşturulmadığı
yönünde başvurular yapılmıştır. Ayrıca, Merkezî Nüfus İdare Sisteminin
(MERNİS) zaman zaman işlememesinden kaynaklanan bir dizi başvuru alınmıştır. Söz konusu başvurulara konu
olaylarda, idarenin alternatif çözümler
üreterek, (bir diğer nüfus idaresine sevk
vb.) mağduriyetin yaşanmaması için
gayret sarf ettiği gözlenmiştir.
Bu konuda alınan bir diğer şikâyet başvurusunda, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı
Kanununun 39 uncu maddesi gereğince,
sehven unutulmak sureti ile yapılan bir
yanlışlığın, kapsamına alınmamış olduğu 95/6813 sayılı Bakanlar Kurulu
kararının yayımlandığı tarihten geçerli
olmak üzere Türk vatandaşlığının iade
edilmesi sureti ile idari yoldan düzeltilmesi talep edilmiştir.
Kurumumuzca verilen Kararda, yeniden
Türk vatandaşlığına geçme talebini içeren 29/09/1994 tarihli dilekçesinin işleme
konulmasının unutulmasının, yerleşmiş
durumlar hata sonucu meydana gelmiş
olsalar ve ilgilisi için hak oluşturmasalar da idarenin yokluk, açık hata, gerçek
dışı beyan veya hile hallerinde süre aranmaksızın hatalı işlemi her zaman geri
alabileceği, ancak bunun dışında kalan
durumlarda söz konusu işlemin dava
açma süresi içinde idare tarafından geri
alınabileceği, şikâyetçinin vatandaşlık
başvurusuna cevap verilmemesine
karşın, vatandaşlıktan çıkma kararının
sisteme işlenmemesi sonucu uzun yıllar vatandaş sıfatıyla devlet dairelerinde
işlem yaptırdığı, objektif iyi niyet kuralları gereğince bu durumun vatandaşlık
talebinin eylemli olarak kabulü şeklinde
bir idari işlem olarak yorumlanabileceği,
bu nedenle, bu işlemin dava açma süresi
geçtikten sonra idari istikrar ve hukuki
güvenlik ilkesi gereği işlemin geri alınamayacağından hareketle, şikâyetçinin
yapılan işlemler sırasında herhangi bir
hilesi ya da yalan beyanı, kusuru da bulunmadığından, kamu yararı hizmet
gereklerine aykırı olarak, şikâyete konu
işlemin, hukuka, hakkaniyet ve eşitlik
176
ölçütlerine de uygun olmadığı değerlendirilmiştir.
Şikâyetçinin Türk vatandaşlığını kaybettiğine ilişkin açıklamanın geriye doğru nüfus kaydına işlenerek kapatılması
işleminin düzeltilmesi ve yeniden Türk
vatandaşlığına alınma talebinde bulunduğu 29/09/1994 tarihinden itibaren
Türk vatandaşı olarak kabulü suretiyle
işlem tesis edilerek bu konudaki mağduriyetinin idari yoldan giderilmesi
hususunda İçişleri Bakanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.55
Bir diğer başvuruda, Türk mahkemeleri nezdinde Ankara’da devam eden
duruşmalarına katılmayı ve annesinin
velayetine verilen öz evladı ile görüşmeyi
teminen Türkiye’ye girişine izin verilmeyen Hollanda uyruklu kişi, “adil
yargılanma hakkının” ve “aile hakkına
saygı hakkının” ihlal edildiği gerekçesi
ile Kurumumuza başvurmuştur.
Kurumumuzca yürütülen inceleme sonucunda, başvurucunun, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin
9 uncu ve 10 uncu maddeleriyle, Avrupa
İnsan Hakları
Sözleşmesinin 8 inci
ve 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti
55
56
Anayasasının 41 inci maddeleri uyarınca adil yargılanma hakkı ve aile hayatına
saygı haklarının ihlal edildiği sonucuna
varılmış olup, başvurucunun söz konusu haklarını kullanabilmesine imkân
verecek ve mağduriyetini makul süre
içerisinde giderecek şekilde işlem (vize,
ikamet izni vb.) tesis etmesi yönünde
İçişleri Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur. 56
6.1.10. Eğitim-Öğretim,
Gençlik ve Spor
Eğitim-öğretim, gençlik ve spor ülkenin
gelecek perspektifi açısından oldukça
önemli bir alan olarak değerlendirilmektedir. Eğitim hakkı temel bir hak olup
hem ulusal hem de uluslararası düzenlemelerle güvence altına alınmıştır.
Anayasamızın 42 nci maddesi, kimsenin,
eğitim ve öğrenim hakkından yoksun
bırakılamayacağını, öğrenim hakkının
kapsamının kanunla tespit edileceğini,
eğitim ve öğretimin, Atatürk ilkeleri ve
inkılapları doğrultusunda, çağdaş bilim
ve eğitim esaslarına göre, devletin gözetim ve denetimi altında yapılacağını, bu
esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri
açılamayacağını ve eğitim ve öğretim
hürriyetinin, Anayasamıza sadakat bor-
177
cunu ortadan kaldırmayacağını güvence
altına almaktadır.
Ülkemiz, eğitim hakkının tanımlandığı
ve güvence altına alındığı çok sayıda uluslararası sözleşmeye taraftır. Bu
sözleşmeler genel olarak eğitim hakkından eşit şekilde yararlanmayı güvence
altına almayı amaçlamaktadır. BM İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesinin 26 ncı
maddesi, BM Kadınlara Karşı Her Türlü
Ayırımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinin
10 uncu maddesi, Eğitimde Ayrımcılığa
Karşı Sözleşmenin 1, 2, 3, 4, 5 ve 6 ncı
maddeleri, BM Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 6 ncı maddesi, BM Ekonomik,
Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesinin 13
nolu Genel Yorumunun: Eğitim Hakkı
7, 8 inci maddeleri, Çocuk Haklarına
Dair Sözleşme 28 ve 29 uncu maddeleri,
Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Bildirgesinin 9 uncu maddesi, Avrupa Sosyal Şartı 7, 9, 10 uncu maddeleri
örnek olarak gösterilebilir.
Anayasamız ve uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınan eğitim-öğrenim
hakkından, herkesin eşit ve adil yararlanması, bu hakların kapsamının belirlenmesi ve en iyi şekilde uygulanması
hususlarında devlet ve kamu idarelerine önemli sorumluluklar düşmektedir.
Bu sorumlulukların yerine getirilmesi
sırasında hem ilköğretim ve ortaöğretim hem de yükseköğretim seviyesinde
mağduriyetler veya aksaklıklar yaşanabilmektedir. Kurumumuza gelen başvurular içerisinde eğitim-öğretim konularına ilişkin şikâyetlerin yoğun olması,
ülkemizin bu alandaki durumuna dikkat
çekmektedir.
2014 yılı içerisinde eğitim-öğretim
alanında Kurumumuza yapılan şikâyet
başvurularına bakıldığında; özellikle
YÖK’ün işlemleri, üniversitelerin uygulamaları ve merkezi olarak yapılan sınav
uygulamaları başta olmak üzere yükseköğretim hizmetleri ve ilköğretim ile
ortaöğretim hizmetlerine ilişkin şikâyet
başvuruları alınmıştır.
- Yüksek Öğretim Hizmetlerine İlişkin
Konular
Yüksek öğretim hizmetleri ile ilgili olarak yüksek öğretimin ilke ve amaçlarını
belirleyerek bu esasların bir bütünlük
içinde düzenlemekle görevli YÖK’ün
işlemleri başta olmak üzere YÖK’ün
ilişkili olduğu Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Başkanlığı ve
mevcut yükseköğretim kurumlarının
uygulamaları, üniversitelerdeki öğretim
elemanlarının tutum ve davranışları ile
ayrıca öğrencilere verilen burs ve kredilerle ile ilgili olarak şikâyetler Kurumumuza gelmiştir.
178
YÖK ile ilgili olarak Başkanlığın görev
alanında olan yurtdışındaki yükseköğretim kurumlarından alınan diplomaların
denkliği konusunda, işlemlerin çok uzun
sürdüğü, bu süreçte bilgilendirmenin
düzgün yapılmadığı ve bazı yabancı
üniversitelerden alınan diplomalara
denklik verilmediğine ilişkin şikâyetler
ile diploma denkliğine yönelik yapılan
sınava tabi tutulmama talepleri öne çıkmıştır.
Denkliğe benzer bir konu olan bölümler
veya programlar arası eşdeğerlik konusunda, YÖK tarafından üniversitelerde
açılan bölüm ve programların çok sayıda
olması ve bunların bir biri ile benzerlik
gösteren alanlar olması nedeniyle kamu
kurumlarının personel istihdamına ilişkin sınavlarında bölüm ve programlar
arası eşdeğerlik sorunu hakkında da
şikâyet başvuruları alınmıştır. 57
Denklik ve eşdeğerlik konuları dışında
YÖK’ün, eğitim-öğretim ve öğrencilerle ilgili esasların belirlenmesi noktasında aldığı kararlarla ilgili çok sayıda başvuru Kurumumuza gelmiştir.
Örneğin; Adalet Meslek Yüksekokulu
programından Hukuk Fakültesine dikey
geçişte açıköğretim ve örgün öğretimde
57
58
okuyan öğrenciler arasında farklı uygulamalar hakkındaki YÖK kararı üzerine şikâyet başvuruları gelmiştir. Bu
başvurularda, 2014 Dikey Geçiş Sınavı
(DGS) Kılavuzunun Tablo 1’de yer alan
“Yükseköğretim Lisans Programlarının
Koşul ve Açıklamaları Başlığı” altında
yer alan, örgün/uzaktan eğitim adalet ön
lisans programından mezun olanlar/mezun olacaklar ile açıköğretim adalet ön
lisans programı ile adalet meslek eğitimi
ön lisans programından mezun olanlar/
mezun olacaklar arasında hukuk fakültesi kontenjanları ve tercihleri açısından
ikili bir ayrıma gidilmesini içeren koşulun iptali talebi için 32 şikâyet başvurusu
Kurumumuza iletilmiş ve bu konu ile
ilgili olarak tavsiyede bulunulmuştur. 58
YÖK’ün 06/06/2013 tarihli kararı
uyarınca yapılan Teknik Öğretmenler
İçin Mühendislik Tamamlama Programı
Giriş Sınavına, Teknik Eğitim Fakültesi bölümlerinden olan, Yapı Ressamlığı
Öğretmenliği, Yapı Tasarımı Öğretmenliği ve Hazır Giyim Öğretmenliği alanlarından mezun olanların dâhil edilmemesi üzerine bu bölüm mezunlarının
da söz konusu programa dâhil edilmesi
taleplerine ilişkin başvurular Kurumumuza gelmiş ve bu konuda tavsiyede bulunulmuştur.
2014/2392 şikâyet numaralı başvurusu için verilen 06/08/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
02.2013/569 şikâyet numaralı başvurusu için verilen 27/02/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
179
YÖK Yürütme Kurulunun 25/01/2012
tarihli kararına istinaden, daha önce
Teknik Eğitim Fakültesi Bilgisayar
Öğretmenliği öğrencisi iken ilişiği kesilen ve daha sonra aftan yararlanan
bir öğrencinin Tasarım ve Konstrüksiyon Öğretmenliğine intibakının yapılması üzerine öğrencinin daha önce devam ettiği bölüme eşdeğer bir bölüme
kayıt olma talebi incelenerek alternatif
üniversitelere de kayıt imkanı verilmesine dair tavsiyede bulunulmuştur. YÖK
Başkanlığından Kurumumuza verilen
cevapta, tavsiye kararımızın YÖK Genel
Kurulunda incelendiği, 04/12/2013 tarihli Yükseköğretim Yürütme Kurulunda
alınan Teknik Eğitim Fakültesi Bilgisayar
Öğretmenliği Programı ile Bilgisayar ve
Öğretim Teknolojileri Öğretmenliği Programının eşdeğer olduğu kararı dikkate
alınarak öğrencinin Bilgisayar ve Öğretim
Teknolojileri Öğretmenliği bölümüne
kaydının uygun görüldüğü ifade edilmiştir. 59
Üniversitelerin uygulamaları ile ilgili
olarak, uygulamaların çok sık değiştirilmesi ve bu değişiklikler yapılırken geçiş
hükümleri konulmaması nedeniyle
öğrenci mağduriyetlerinin yaşandığı
görülmektedir. Üniversitelerin gelişen ve
değişen dünyaya uyum sağlamak adına
59
uygulamalarında değişiklikler yapabilme
hakkına sahip olduğu kabul edilmekle
birlikte, idarenin istikrarı ve öngörülebilirliğini sağlamak için öğrencilerin kazanılmış hakları ve haklı beklentilerinin
göz önünde bulundurulması da beklenmektedir.
Kurumumuza gelen şikâyet başvuruları
değerlendirildiğinde başta devlet üniversiteleri olmak üzere tüm devlet ve vakıf
üniversitelerimizle ilgili olarak birçok
başvurunun yapıldığı, yoğun olarak Anadolu Üniversitesi ve Atatürk Üniversitesi
ile ilgili şikâyet başvurularının geldiği,
bu üniversitelerimizle ilgili gelen başvuruların da çoğunlukla bünyelerindeki
Açıköğretim Fakültelerinin iş ve işlemleri
ilgili olduğu, bunların dışındaki şikâyet
başvurularının ise üniversitelerdeki ders
geçme sistemi, lisans üstü programlara
alımlar, farklı not sistemlerinin birbirine çevrimi, programlarda müfredat
değişiklikleri, Farabi değişim programı,
pedagojik formasyon sertifika programı,
mühendislik tamamlama programı, mezuniyete yönelik 2 veya 3 ders için de sınav
hakkı talebi gibi konulardan oluştuğu
görülmüştür.
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim
Fakültesi (AÖF) ile ilgili olarak AÖF
öğrencilerinin; ders (Türk Dili, Yabancı
2014/1276 şikâyet numaralı başvurusu için verilen 24/9/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
180
Dil, Bilgi Teknolojileri ve Atatürk İlkeleri
ve İnkılap Tarihi) muafiyeti ile bütünleme sınavına ilişkin talepleri Kurumumuza ulaşmıştır.
Bu konularda Kurumumuz gerekli inceleme ve araştırmayı yaparak Anadolu
Üniversitesine tavsiye kararları vermiştir.
Muafiyete ilişkin olarak, söz konusu dersleri daha önce devam ettikleri
programlarda alan öğrencilerin muaf
olması gerektiğine ilişkin tavsiye kararına uyularak ilgili yönetmelikte bu
yönde değişiklik yapılmıştır. 60
Bütünleme sınavına ilişkin ise, örgün öğretim öğrencileri için olduğu gibi açıköğretim
öğrencileri için de bütünleme sınavının
yapılması yönündeki Tavsiye Kararımıza,
bütünleme sınavının açıköğretim öğrencileri için yapılmasının Üniversiteye
yüksek mali külfet getireceği gerekçesiyle uyulamayacağı belirtilmiştir. 61
Hava Astsubay Meslek Yüksekokulu ön lisans mezuniyeti sonrası dikey
geçişle Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinde lisansını tamamlayan
şikâyetçinin, ön lisans ve lisans not ortalamalarının birleştirilerek lisans not or60
talamasının yeniden he- saplanması talebi hakkındaki başvuruya tavsiye kararı
verilmiştir. Yükseköğretim Kurumlarında Önlisans ve Lisans Düzeyindeki
Programlar Arasında Geçiş, Çift
Anadal, Yan Dal ile Kurumlar Arası
Kredi Transferi Yapılması Esaslarına
İlişkin Yönetmeliğin 25 inci maddesi
dördüncü fıkrasında yapılan değişikliğe
uygun olarak, Anadolu Üniversitesi
Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri
Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin 6 ncı
maddesi beşinci ve altıncı fıkralarında değişiklik yapılması ve şikâyetçinin
mağduriyetini giderecek şekilde yeni
Yönetmeliğe uygun olarak lisans not ortalamasının hesaplanması yönünde Anadolu Üniversitesi Rektörlüğüne tavsiyede
bulunulmuştur. 62
Tavsiye Kararımız üzerine Anadolu
Üniversitesinden gelen yazıda; öğrenci
sayısının fazlalığına, her bir programda
okutulan derslerin tek tek incelenerek
intibak işlemlerini yapacak yeterli sayıda alanında uzman öğretim üyesinin
bulunmasının zorluğuna, yeterli sayıda
öğretim üyesinin bulunması durumunda bile intibak sürecinin aylar hatta yıllar
alabileceğine ve bu durumun da akade-
04.2013/619 şikâyet numaralı başvurusu için verilen 31/10/2013 tarihli Tavsiye Kararı, 02.2013/265 şikâyet numaralı başvurusu
için verilen 23/12/2013 tarihli Tavsiye Kararı.
61 02.2013/87 şikâyet numaralı başvurusu için verilen 28/11/2013 tarihli Tavsiye Kararı, 02.2013/138 şikâyet numaralı başvurusu
için verilen 06/12/2013 tarihli Kısmi Tavsiye Kısmi Ret Kararı.
62 02.2013/1075 şikâyet numaralı başvuru için verilen 30/05/2014 tarihli Tavsiye Kararı.
181
mik takvimin uygulanmasını engelleyeceğine değinilmiştir. Ayrıca; sorunun
aşılması için Yükseköğretim Kurumlarında Önlisans ve Lisans Düzeyindeki
Programlar Arasında Geçiş, Çift
Anadal, Yan Dal ile Kurumlar Arası
Kredi Transferi Yapılması Esaslarına
İlişkin Yönetmeliğin 25 inci maddesi
dördüncü fıkrasında değişiklik yapılarak açıköğretim sistemiyle öğretim yapan lisans programlarına dikey geçiş
kapsamında kayıt yaptıranların hariç tutulması yönünde YÖK ile yazışmalarının
devam ettiği vurgulanarak tavsiye kararımızın uygulanamayacağı belirtilse de
sonrasında kararımız doğrultusunda
ilgili mevzuatta değişikliğin yapıldığı
tespit edilmiştir.
21/08/2014 tarih ve 29095 sayılı Resmi
Gazetede
yayımlanan
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat,
İşletme Fakülteleri Eğitim-Öğretim ve
Sınav Yönetmeliğinin “Not ortalaması
ve ders tekrarı” başlıklı 15 inci maddesi altıncı ve yedinci fıkralarında yer verilen “(6) Dikey geçiş/lisans tamamlama
kapsamında kayıt yaptıran öğrencinin
daha önceden almış ve başarmış olduğu ilk dört yarıyıldaki dersleri için MU
harf notu verilir. Mezuniyet koşullarını
sağlaması halinde öğrencinin Genel Not
Ortalaması, önlisans programından aldığı derslerin ortalaması ile lisans eğitimi
sırasında aldığı dersler üzerinden hesaplanarak Not Durum Belgesinde gösterilir. (7) Yatay geçiş kapsamında kayıt
yaptıran öğrencinin önceki önlisans/lisans
programından aldığı ve başarılı olduğu
derslerin intibakı yapılır ve bu derslere
ilişkin daha önceden aldığı notlar Not
Durum Belgesinde gösterilir. Öğrencinin
Genel Not Ortalaması, önceki diploma
programından intibakı yapılan dersler ile
Anadolu Üniversitesinden aldığı derslerin
bütünü üzerinden hesaplanır.” şeklindeki
düzenleme Tavsiye Kararımız doğrultusundadır.
- Atatürk Üniversitesi AÖF ile ilgili olarak ise öğrencilerin basılı materyal talebi
ile Anadolu Üniversitesinde olduğu gibi
ders muafiyet talepleri Kurumumuza
iletilmiştir.
Yoğun başvuru alınan Mühendislik
Tamamlama Programı ile ilgili olarak
programın bazı üniversitelerdeki (Cumhuriyet Üniversitesi, Gazi Üniversitesi,
Kocaeli Üniversitesi, Kahramanmaraş
Sütçü İmam Üniversitesi, İstanbul Teknik
Üniversitesi ve Yıldız Teknik Üniversitesi) uygulamasına ilişkin olarak çeşitli
konularda şikâyet başvuruları alınmıştır.
Bu konuda, YÖK tarafından belirlenen
müfredatın üniversite tarafından % 30
oranında değiştirilerek % 50 oranında
artırılması kararına itiraz ile programın
182
yeniden düzenlenmesi, bu program kapsamında ders muafiyet talepleri ve farklı
sınıflarla alınan bazı derslerin aynı saatlere denk gelmesi dolayısıyla tüm derslerin alınamamasına yönelik itiraz ve bu
nedenle kayıtlı olunan programı, 3795
sayılı Kanunla belirtilen 2 yarıyılda bitirmenin mümkün olmayacağını beyanla
çakışan ders saatleri için çözüm üretilmesi taleplerine ilişkin başvurular alınmıştır.
Öğrencilerin kredi, burs ve yurt ile ilgili
başvurularında; kredi, burs ve yurt başvurularını alan ve değerlendiren kurum
olarak Kredi Yurtlar Kurumunun (KYK)
uygulamalarının adaletsiz olduğu, bursun uygun kriterleri taşıyan öğrencilere
çıkmadığı şikâyetleri ile öğrenim kredisinin bursa dönüştürülmesi talepleri yer
almaktadır.
KYK’nın Dikey Geçiş Sınavı ile kayıt
yaptıran öğrencilere geçiş yaptıkları
yıldan itibaren sadece iki yıl burs veya
öğrenim kredisi alma hakkı tanırken,
hazırlık sınıfı da okuyan bir şikâyetçinin
bu süre için de öğrenim kredisi alma
talebi hakkında idare ile görüşmelerimiz neticesinde idare, şikâyetçiye
tüm öğrenim süresince ödeme yapmayı
63
kabul etmiş olup ilgiliye ödemeyi yapmıştır.63
Öğretim elemanları ile ilgili başvurulara bakıldığında; üniversitelerde
çalışan öğretim elemanlarının genellikle
öğrencilere yönelik tutum ve davranışları
da Kurumumuza yapılan şikâyet başvuruları arasında yer almaktadır. Bunlara
örnek olarak öğrencinin dersten geçirilmemekle tehdit edilmesi ile öğretim
elemanının öğrencilerin siyasi görüşleri
ile ilgili saygısızca ifadeler kullanması
ve öğrencilere aşağılayıcı ve onur kırıcı
ithamlarda bulunması iddiaları verilebilir. Bu şikâyetler YÖK Denetleme Kuruluna gerekli soruşturmanın yapılması
için iletilmiştir.
Genel olarak yükseköğretim hizmetleri
ile ilgili olarak bir değerlendirme
yapıldığında, özellikle YÖK’ün aldığı kararlar ve üniversitelerin uygulamaları ile ilgili çokça şikâyet alındığı
görülmüştür. Buradaki şikâyetlerin ortak noktası, YÖK’ün ve üniversitelerin
uygulamalarında sıklıkla değişikliğe gitmeleridir. Üniversitelerin sistemlerinde
değişikliğe gitmeleri olağan karşılanabilir; ancak bu değişiklikler yapılırken geçiş
hükümlerine yer verildiğinde öğrenci
183
mağduriyetlerinin daha az yaşanılacağı
düşünülmektedir.
ÖSYM’nin uygulamaları
Ülkemizde başta yükseköğretim kurumlarında öğrenim göreceklerin tespiti veya
yerleştirilmesi ile yükseköğretim kurumlarında atama veya yükselmelerde esas
alınan sınavlar olmak üzere, ulusal ve
uluslararası her türlü bilim, yetenek veya
yabancı dil sınavları ile kamu kurum ve
kuruluşlarının kadro ve pozisyonlarında görev almaya veya görevde yükselmeye yönelik sınavları ve gerektiğinde
yerleştirme işlemleri ÖSYM Başkanlığı
tarafından yapılmaktadır. Öncelikle belirtmek gerekirse 2013 yılında verilen
bir tavsiye kararımızda64 , Mühendislik Tamamlama Sınavı ile Dikey Geçiş
Sınavının (DGS) aynı gün aynı saatte
yapılması nedeniyle iki sınava birden
girmek isteyen adaylar için oluşan mağduriyetin giderilmesi noktasında tavsiyelerde bulunulmuştu. ÖSYM, söz konusu
kararımızdaki tavsiyelerimize o dönem
içinde uymamakla birlikte, 2014 yılı
içerisinde gelen bir başvuruda söz konusu iki sınavın aynı gün farklı saatlerde
yapıldığı, ancak Mühendislik Tamamlama Sınavının Ankara’da DGS’nin birden
64
65
fazla sınav merkezinde yapılması nedeniyle iki sınava birden girmek isteyenler için yine mağduriyet olduğu anlaşılmış; dosya kapsamında bilgi belge
istenilmiş ve bilgi belge yazımıza verilen
cevaptan sınav tarihinden önce iki sınava birden girmek isteyen adayların sınav
merkezinin Ankara olarak değiştirildiği
görülerek 2013 yılı tavsiye kararımızın
geç de olsa mağduriyetleri gidermede etkili olması sevindirici olmuştur.
2014 yılı içerisinde ÖSYM’nin yaptığı
işlemlerin farklı aşamaları ile ilgili olarak Kurumumuza çok sayıda şikâyet
başvurusu yapılmıştır. Bu başvurular
arasında; sınavlara başvuru sırasında,
sınava giriş esnasında ve sınav sonrasında sınav soruları ve sınav sonuçları hakkında yaşanılan mağduriyet ve sorunlara
ilişkin şikâyetler yer almaktadır.
Sınavlara başvuru sırasında; sınav
ücretinin yatırılmasına rağmen sınav
başvurusunun sistem üzerinden tamamlanamaması ve sınava girilememesi ya da
başvurunun geçersiz sayılması gerekçesiyle
yatırılan sınav ücretinin iade edilmesine
yönelik başvurular65 yapılmıştır.
Kurumumuzca yapılan araştırma ve in-
184
celeme neticesinde; hem ÖSYM hem
de YÖK Başkanlığına “başvurusunu
tamamlayamayan”, “başvurusunu yapmayan veya başvurusu geçersiz sayılan”
“ücret gerektirmeyen bir işlem için ücret
yatıran” “aynı işlem için birden fazla
ücret yatıran”, “sınava başvuru ücretini
olması gerekenden fazla tutarda yatıran”
adayların ödedikleri ücretlerin geri verilmesine yönelik ilgili mevzuatta, sınav
kılavuzlarında ve otomasyon sisteminde
gerekli değişiklik ve düzenlemelerin
yapılması, hususunda tavsiyede bulunulmuştur.
Sınavlara giriş esnasında; giriş kimlikleriyle ilgili yaşanılan sorunlar ile
sınava yasak olan materyallerle girilmesinin yarattığı mağduriyetler hakkında Kurumumuza başvurular yapılmıştır.
Bu başvurulardan biri için, Kurumumuzca yapılan araştırma ve inceleme
neticesinde; şikâyetçinin Mühendislik
tamamlama sınavına nüfus cüzdanını
kaybetmesi nedeniyle giremediği sınava eş değerli yeni bir sınav tesisi talebi
ret edilmiş, ancak ÖSYM’ye, “Ölçme,
Seçme ve Yerleştirme Merkezi Başkanlığınca gerçekleştirilen tüm sınavlarda adayların eğitim ve çalışma hakkı başta olmak üzere bütün hak ve
66
hürriyetlerini etkileyecek hak kayıpları
ve mağduriyetlerin önüne geçilmesi
adına, sınavların gerçekleştirildiği merkezlerde nöbetçi nüfus müdürlüğü
uygulamasının kalıcı hale getirilmesine yönelik gerekli idari düzenlemeler
yapılarak nüfus cüzdanlarını kaybetmiş adayların sınav günü sabahı nüfus
cüzdanı çıkarabilmeleri ve sınava girebilmelerinin sağlanması” yönünde tavsiyede bulunulmuştur.66 Tavsiye Kararımıza ÖSYM tarafından olumsuz cevap
verildiği dikkate alındığında; ülkemizde yılın 52 haftasının 44 haftasında
sınav yapılmakla birlikte, bu sınavların
çok büyük çoğunluğunun Ankara’da
gerçekleştirildiği düşünüldüğünde, tüm
sınavlarda Nöbetçi Nüfus Müdürlüğü
uygulamasının hayata geçirilmesine
yönelik verilen Tavsiye Kararımızın
ÖSYM tarafından kolaylıkla yerine getirilebileceği değerlendirilmektedir.
Sınavda bulundurulması yasak olan materyallerle ilgili olarak, ÖSYM’nin sınava
anahtar dâhil hiçbir şey kabul etmediği,
ancak araba anahtarı veya ev anahtarı
gibi materyallerin vatandaşın bırakabileceği bir emanet sistemi geliştirmeden
bu kısıtlamanın yapılmasının mağduriyetlere neden olduğu tespit edilmiştir.
02.2013/323 şikâyet numaralı başvuru için verilen 17/01/2014 tarihli Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı.
185
Sınav sonrasında yaşanılan sorunlarla
ilgili olarak, sınav sorularının kapsamı
veya hatalı oluşu ile zorluk derecesine
ilişkin şikâyetler ve sınav sonuçlarına
itiraz hakkında şikâyetler Kurumumuza
iletilmiştir. Bu başvurularda 2014 KPSS
sonuçlarının açıklanması sonrasında
sıralamaların değiştirilmesine ilişkin
yapılan itirazlar dikkat çekicidir.
ÖSYM’nin kamu kurumlarının talebi
üzerine yaptığı sınavlarla ilgili, Çalışma
ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca, daha
önce Milli Eğitim Bakanlığına yaptırılan
İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlığı Sınavlarına ilişkin birçok başvuru Kurumumuza iletilmiştir. Bu başvurularda; sınav
sorularının ve cevaplarının hak mahrumiyetine sebep olmaması için yayımlanması, yürürlükte olmayan tüzükle ilgili
sorular ile sınavla ilişkili olmayan yönetmeliklerle ilgili soruların iptal edilmesi
ve soru iptallerine ilişkin açıklama yapılması talepleri yer almıştır.
17/04/2014 tarihli Tavsiye Kararımızda, sınav sorularına yapılan itirazların
değerlendirilmesinde bilimsellik, güvenilirlik, nesnellik, hesap verebilirlik ilkelerinin gerektirdiği standartlara uygun
bir itiraz değerlendirme mekanizmasının
67
kurulmasının yararlı olacağı değerlendirilmiş olup, 2014 yılı içerisinde Kurumumuzca bu başvuruların değerlendirilmesini müteakiben Çalışma Bakanlığı İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü
tarafından Milli Eğitim Bakanlığı Yenilik ve Eğitim Teknolojileri Genel
Müdürlüğüne (YEĞİTEK) yaptırılan
sınavların ÖSYM Başkanlığı tarafından
yaptırılmasına başlanmıştır.67
Genel olarak ÖSYM’nin gizlilik ve güvenliğe daha özen göstermesi gerektiği izahtan
varestedir.Merkezin kılavuzlar aracılığı
ile iyi bir bilgilendirme yaptığı görülse
de, sınav güvenliğine öncelik vermesi nedeniyle bazı mağduriyetlerin yaşandığı
gözlenmiştir. Bu noktada, sınav güvenliği aday hakları dengesinin gözden
geçirilmesi önemlidir. Ayrıca sınav sorularının niteliği ve soruların kamuoyu
ile paylaşımı şeffaflık ve yargı kararlarına
uymanın da bir gereğidir.
- Öğrencilerle İlgili İşlem, Eylem ve
Uygulamalar
Özel okullar için eğitim öğretim desteği
kazanan çocukların istedikleri okulların
tercih listesinden çıkarılması nedeniyle,
yararlanamadıkları teşvik hakkının kul-
02.2013/881 şikâyet numaralı başvuru için verilen 17/04/2014 tarihli Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı
186
landırılması talepli Kurumumuza 100’ün
üzerinde şikâyet başvurusu yapılmış
olup, dilekçelerin büyük bir kısmı Milli Eğitim Bakanlığına gönderilmiş;
bazı dosyalarda ise esastan incelemeye
geçilmiştir.
Temel Eğitimden Ortaöğretime Geçiş
Sınavlarına (TEOG) ilişkin Kurumumuza yapılan başvurulardan bazıları
ile ilgili olarak inceleme ve araştırmaya
geçilmiş olup, 2014-2015 eğitim-öğretim yılında (ve devamındaki yıllarda)
gerçekleştirilecek olan TEOG sınavlarına ilişkin ağırlıklandırılmış ortak sınav
puanlarının hesaplanmasında kullanılan
ağırlık katsayısının Din Kültürü ve Ahlak
Bilgisi Dersinden muaf olan ve olmayan
tüm öğrenciler için eşitlenmesi ve mağduriyetlerin giderilmesi yönünde Tavsiye
Kararı verilmiş; ancak ilgili idarece karara uyulmamıştır. 68
Mesleki ve teknik eğitime bağlı okullarda
telafi eğitimi kapsamında verilen eğitim
hakkının, sağlık meslek lisesi öğrencilerine de tanınması ve örgün eğitimde veremediği mesleki derslerini telafi yoluyla
verebilmesi talepli şikâyet başvurusu
ile ilgili olarak; açık öğretim öğrencisi
şikâyetçinin tamamlayamadığı dersleri
68
69
telafi eğitimi yoluyla tamamlayabilmesinin sağlanması ve Milli Eğitim
Bakanlığınca eğitim hakkının engellenmesine neden olan Meslekî ve Teknik
Eğitim Yönetmeliğinin Telâfi Eğitiminin
Kapsamı başlıklı 89 uncu maddesi ile
Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 61 inci maddesinin bir bütün olarak değerlendirilerek eğitim hakkının engellenmesini
ortadan kaldırıcı nitelikte, söz konusu
yönetmeliklerin yeniden düzenlenmesi
yönünde mevzuat değişikliğine ilişkin
Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuş, ancak Milli Eğitim Bakanlığı
tarafından karara uyulmayacağı yönünde
cevap verilmiştir. 69
- Öğretmenlik yapma hakkı ile ilgili
başvurular
Öğretmenlikle ilgili başvuruların daha
çok kontenjanların artırılması ve belli alanlara atanma talepleri ile ilgili olduğu görülmektedir. Bu kapsamda,
müzik öğretmenlerine atamalarda % 6
kontenjan verilmesi ve habersiz baraj uygulanması ile ilgili şikâyet başvurusu ilgili kuruma iletilmiştir. Yine aile ve tüketici öğretmenliği, endüstriyel teknoloji
öğretmenliği, işletme öğretmenliği, aile
ekonomisi ve beslenme öğretmenliği
2014/3164 şikâyet numaralı başvuru için verilen 02/10/2014 tarihli Tavsiye Kararı
187
bölümleri mezunlarının kontenjan yetersizliği nedeni ile atanma taleplerine
ilişkin başvurular ilgili mercilere gereği
için iletilmiştir. Ayrıca Bilgisayar ve
Kontrol Öğretmenliği Bölümü mezunlarına mesleki ve teknik ortaöğretim
kurumlarında öğretmenlik yapma hakkının geri verilmesi talepli şikâyet başvurusu Milli Eğitim Bakanlığına iletilmiştir.
6.1.11. Sağlık
İkinci kuşak haklar arasında sayılan
sağlık hakkı, Anayasamızın 17 nci maddesinde yaşam hakkı çerçevesinde tanımlanmış olup, herkesin, yaşama, maddî ve
manevî varlığını koruma ve geliştirme
hakkına sahip olduğu; tıbbî zorunluluklar
ve kanunda yazılı haller dışında, kişinin
vücut bütünlüğüne dokunulamayacağı;
rızası olmadan bilimsel ve tıbbî deneylere tâbi tutulamayacağı; kimseye işkence
ve eziyet yapılamayacağı; kimsenin insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya
veya muameleye tâbi tutulamayacağı
hüküm altına alınmıştır. Anayasamızın
56 ncı maddesinde ise herkesin, sağlıklı
ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına
sahip olduğu belirtilmiş ve devlete, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı
içinde sürdürmesini sağlamak amacıyla
sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp
hizmet verme yükümlüğü yüklenmiş,
bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki
sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getireceği ifade edilmiştir. Ayrıca BM Ekonomik Sosyal ve Kültürel
Haklara ilişkin Sözleşmesinin 12 nci
maddesinde, herkesin mümkün olan
en yüksek seviyede fiziksel ve ruhsal
sağlık standartlarına sahip olma hakkı olduğu belirtilmiş ve bu hakkın tam
olarak gerçekleştirilebilmesi için taraf
devletlerce alınacak tedbirler sayılmıştır.
Diğer taraftan, İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesinin 25 inci maddesinde,
herkesin gerek kendisi gerekse ailesi için,
yiyecek, giyim, mesken, tıbbi bakım,
gerekli sosyal hizmetler dâhil olmak
üzere sağlığı ve refahını temin edecek
uygun bir hayat seviyesine sahip olma
hakkı olduğuna yer verilmiştir.
Avrupa Sosyal Şartının 11 inci maddesi ise
sağlığın korunması hakkının etkin biçimde
kullanılmasını sağlamak üzere taraf devletlere yükümlülükler yüklemiştir.
Avrupa Birliği Temel Haklar Bildirgesinin
35 inci maddesi de, herkesin ulusal yasalar ve uygulamalarda belirtilen şartlar
çerçevesinde koruyucu sağlık hizmetlerinden ve tıbbi tedaviden yararlanma
hakkına sahip olduğunu belirtmiş ve
bütün Birlik politika ve faaliyetlerinin
tanımlanmasında ve uygulanmasında
188
yüksek düzeyde bir insan sağlığı koruması sağlanması gerektiği düzenlenmiştir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
(AİHM), yaşam hakkı ile ilişkili olarak sağlık hakkını kararlarına konu
etmekte ve devletin; yaşam hakkı kapsamında kamu ve özel sağlık kuruluşları
tarafından yerine getirilen sağlık hizmetlerini, hastaların yaşamlarının korunmasına yönelik gerekli tedbirlerin
alınabilmesini sağlayacak şekilde düzenlemek zorunda olduğu hususuna kararlarında yer vermektedir. 70
Kurumumuza sağlık alanında yapılan
başvurulara
bakıldığında
ağırlıklı
olarak tedavi, ilaca erişim ve sağlık
çalışanlarının çalışma koşulları ile ilgili
şikâyetlerin geldiği görülmektedir.
Hastalığın teşhisinin geç konulduğu, tedavinin gerektiği gibi yapılmadığı iddiaları ile yapılan başvurular, tıbbi kötü
uygulama (malpraktis) iddiası olarak
değerlendirilmektedir. İdari başvuru
yolları tüketilmediği takdirde, şikâyet
başvuru dilekçesi şikâyet edilen kurum
devlet hastanesi ya da özel hastane ise
Sağlık Bakanlığına, üniversite hasta70
71
nesi ise Yükseköğretim Kurulu (YÖK)
Başkanlığına iletilmekte ve konuyla ilgili inceleme veya soruşturma yapılması gerektiği belirtilmektedir. Şikâyet
konusu ile ilgili incelemeye geçildiğinde
ise başvuruların çoğunda, hastaların
sağlık personeli tarafından yeterince
ya da gerektiği gibi bilgilendirilmediği
(onamının, rızasının, onayının gerektiği
gibi alınmadığı) sonucuna varılmaktadır.
Bu konuda Kurumumuza iletilen bir
başvuruda, hastanın bilgilendirilmesi ile
ilgili ulusal mevzuatımızın uluslararası
mevzuat ile uyumlu olduğu görülmekle
birlikte, uygulamada hastaya anlaşılır
bilgilerin aktarılması ve hastanın hastalığı ile ilgili tedavi sürecine katılımının
sağlanmasında ayrıntılı bilgilendirmenin
yeterince yapılmadığı tespit edilmiş,
Sağlık Bakanlığınca hastaların yeterince aydınlatılarak onamlarının alınması hususunda çalışma yapılması yerinde olacağı hususu kaydedilmiştir.71
Sağlık Uygulama Tebliği (SUT) düzenlemelerinin tedavi giderlerinin tamamını
kapsamaması nedeni ile üniversite hastanelerinin hastalarından yaptıkları tedavinin SUT dışı olduğu gerekçesiyle fazla
ödeme talep etmesi konusunda şikâyet
başvuruları yapılmıştır.
(Calvelli ve Ciglio/İtalya davası, B. No: 32967/96, 17/01/2002 ve Sevim Güngör/Türkiye, B. No: 75173/01, 14/04/2009)
2014/617 şikâyet numaralı başvuru için verilen 22/07/2014 tarihli Kısmi Tavsiye Kısmi Ret Kararı.
189
Böbrek hastalarının zorunlu olarak kullandıkları ilaçların temininde, dönüşümlü (sıralı) reçete sistemi uygulamasından
dolayı güçlük çektikleri iddiasıyla Akdeniz Böbrek Hastaları Diyaliz ve Transplantasyon Yardımlaşma Dayanışma
Derneği tarafından şikâyet başvurusu
yapılmış, şikâyet dilekçesi Sosyal Güvenlik
Kurumuna ve Türkiye Eczacıları Birliğine
gönderilmiştir. 72
Sağlık çalışanlarının, başta, çalışma
koşullarının mevzuata uygun bir şekilde düzenlenmesi, sağlık çalışanlarından
uzman doktorların mecburi hizmet
süresince diplomalarını alamamaları,
asistan hekimlerin ise devlet hizmet
yükümlüğünden muaf tutulmaları ve
fazla çalıştırılmaları konularında Kurumumuza şikâyet başvurusu yaptıkları
görülmüştür. Mesela bir asistan hekimin, fazla çalıştırıldıklarına dair
şikâyeti hakkında; a) Yataklı Tedavi
Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41
inci maddesinin (e) bendinde “Gece
nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez.” hükmünün hekimlerin dinlenme
haklarının baştabip veya nöbetçi tabibin ucu açık takdir haklarıyla sınırlandırılmaması ve bu yönde mevzuat
72
73
74
değişikliği yapılması, b) hekimlere aylık 130 saatten fazla nöbet yazılmaması
konusunda sağlık mevzuatında düzenleme yapılarak aylık nöbet üst sınırının
belirlenmesi, c) şikâyet konusunun temel
sebebi olan hekim eksikliğinin giderilmesi yolunda YÖK ve Tıp Fakülteleriyle koordineli işbirliği içerisinde yasal mevzuat değişikliği yapılması, d)
aylık nöbet listelerinde asistan hekimlere
gün aşırı ya da blok halinde nöbet yazılıp
yazılmadığının sağlık müdürlükleri
aracılığıyla etkin bir şekilde merkezden
denetlenmesi
hususlarında
Sağlık
Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.73
Sağlık alanında yukarıda ifade edilen
konuların dışında, acil servis hizmetleri
ile ilgili olarak acil servislerde hastaların uzun süre bekletildikleri, hastalara
gereği gibi müdahale edilmediği, bilgilendirilmedikleri, acil servis hizmetlerinden ücret alındığı iddialarıyla şikâyet
başvuruları da yapılmıştır. 74
Ayrıca özel hastanelere yapılan başvurular sırasında biyometrik veri alınmasına
ilişkin Sosyal Güvenlik Kurumunun uygulamasına itiraz ettikleri için sağlık veya
acil sağlık hizmeti alamadıkları iddiası ve bu uygulamanın kaldırılmasını ve
(Şikâyet No: 2014/1259, 05/05/2014 İncelenemezlik Kararı Şikâyet No: 1631, 12/05/2014 tarihli Gönderme Kararı; Şikâyet No:3671, 25/09/2014 tarihli Gönderme Kararı)
190
sağlık personelinin kötü muamele ettiği iddiasını içeren şikâyet başvuruları
da bulunmaktadır. Sağlık Bakanlığına
bağlı hastanelerle alakalı olarak Merkezi Hastane Randevu Sistemiyle (MHRS)
ilgili ve özel hastanelerin muayene veya
randevu sistemlerine ilişkin şikâyet başvuruları da yapılmıştır.
6.1.12. Sosyal Hizmetler
Devlet anlayışı yıllar içerisinde değişimlerden geçmiştir. Özellikle 1929 ekonomik buhranından sonra devlet, ekonomik faaliyetleri sadece izleyen değil,
üretim ve kontrol süreçlerine doğrudan
müdahil olan bir yapı haline gelmiştir.
Bu değişen anlayışın en önemli
sonuçlarından biri tüm dünyada görülen
ekonomik krizin etkileri de göz önünde
bulundurulduğunda sosyal hizmetler ve
sosyal yardımlar konusunun toplum ve
devlet bakımından önemli hale gelmesi
olmuştur. 75 Artık devlet, sosyal güvenlik sistemleri oluşturmak suretiyle yoksul ve muhtaç kesimler bakımından
sosyal yardımları etkin hale getirme
konusunda aktif rol almaya başlamıştır.
1990’lı yıllarda başlayan ve 2000’li yıllarda devam eden ekonomik krizler,
75
yüksek işsizlik, yoksulluk ve yoksullukla
mücadele konusundaki başarısızlıklar da
sosyal politikalarda devletin daha fazla
sorumluluk ve önleyici tedbirler alması
şeklinde yeni bir değişim sürecini beraberinde getirmiştir.
Bu doğrultuda; Türkiye Cumhuriyeti
Devleti’nin sosyal bir hukuk devleti
olduğundan hareketle, Anayasamızda; kişinin temel hak ve hürriyetlerini,
sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri
ile bağdaşmayacak surette sınırlayan
siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri
kaldırmaya, insanın maddi ve manevi
varlığının gelişmesi için gerekli şartları
hazırlamaya çalışmayı, Devletin temel
amaç ve görevleri arasında saymıştır.
Anayasamızda, bu genel tanımlamanın
dışında, Sosyal Güvenlik Hakları ayrıntılı şekilde izah edilmiştir. Anayasamızın 60ıncı maddesinde, “Herkes,
sosyal güvenlik hakkına sahiptir.” denilerek, yaşlılık, hastalık, kaza, ölüm ve
malullük gibi sosyal riskler karşısında
bireyin temel ihtiyaçlarının karşılanmasında Devleti görevli kılmaktadır.
Aynı maddenin ikinci fıkrasındaki
“Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar” hük-
Süleyman Sezen, Teori ve Uygulamada Yeni Kamu Yönetimi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006, s.16
191
mü ile, bu görevin Devlet tarafından
oluşturulacak kuruluşlar yoluyla yerine
getirileceği belirlenmiştir.
Anayasamızın
“Sosyal
güvenlik
bakımından özel olarak korunması
gerekenler” başlıklı 61 inci maddesinde,
“Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve
yetimleriyle, malûl ve gazileri korur ve
toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.
Devlet, sakatların korunmalarını ve
toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı
tedbirleri alır.
Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve
kolaylıklar kanunla düzenlenir.
Devlet, korunmaya muhtaç çocukların
topluma kazandırılması için her türlü
tedbiri alır.
Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri
kurar veya kurdurur.” denilmektedir.
Kurumumuza, sosyal hizmetlere ilişkin
olarak özellikle 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz
Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması
Hakkında Kanuna göre yapılan aylık
ödemeleriyle ilgili şikâyetler gelmektedir. Bu şikâyetlerin, başvurudan aylık
bağlanana kadar geçen sürenin çok uzun
olması, çok sayıda işlem bulunması, muhatapların sorunların çözümünde çok
fazla ilgili davranmadığından kaynaklandığı görülmüştür. 76
Gelen şikâyetlerin içeriğine bakıldığında, sosyal hizmetlerin sunulması sürecinde kamu idarelerinin yardım ile ilgili
işlemlerinin uzun olduğu, üstelik talepte
bulunan kişilerin sosyal durumları da
dikkate alındığında yoksulluğun belgelenmesinden kaynaklanan şikâyetler
geldiği tespit edilmiştir.
2011 yılında 633 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin yürürlüğe girmesi ile önemli
76 Şikâyet No:2014/3093, Şikâyetçi hiçbir geliri olmadığı için sürekli borçlandığını, Türkiye İş Kurumuna kaydını yaptığı halde iş
bulamadığını, Genel Sağlık Sigortası Gelir Testine göre aylık geliri 350 TL’nin altında olduğundan primini devletin ödediği, resmi
olarak fakir olduğunu, Terme Sosyal Yardımlaşma Vakfından nakit yardım talebinde bulunduğunu ancak talebinin reddedildiğini
belirterek kurumumuza başvuruda bulunmuş İdare ile şikâyetçi arasında uzlaşma sağlanmış ve İdare tarafından şikâyetçinin
talebi yerine getirilmiştir.
Şikâyet No:2014/1802, Şikâyetçi; Manisa İlinde ikamet eden eşinin ve üç çocuğunun 1998 yılından bu yana muhtelif zamanlarda Sosyal Yardımlaşmadan ihtiyaca binaen yardım aldığını, 3 yıldır tutuklu olması nedeniyle mağdur olduğunu ve ailesinin
yaklaşık bir buçuk yıl önce aldığı sosyal yardımın kesildiği gerekçeleriyle hali hazırda sosyal yardım alma hakkı varsa ailesine
yeniden yardım bağlanması talebiyle kurumumuza başvuruda bulunmuş, idare ile şikâyetçi arasında uzlaşma sağlanmış ve idare
tarafından şikâyetçinin talebi yerine getirilmiştir.
192
bir gelişme sağlanmıştır. Mezkur KHK
ile ülke genelinde sürdürülen yardım
faaliyetleri ile sosyal güvencesi olmayan
yoksul, kimsesiz, muhtaç kişilere etkin
hizmet sunulması yanında, istihdam
odaklı mesleki eğitim ve proje destekleri
ile işsiz, eğitimsiz kişilere ilişkin devletin
sosyal sorumluluklarını yerine getiren,
konusunda uzmanlaşmayı amaçlayan
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı kurulmuştur. Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı tarafından son yıllarda hayata
geçirilen en önemli projelerden bir tanesi, merkezi bir veri tabanı oluşturulmasına ilişkin Sosyal Yardım Bilgi Sistemidir
(SOYBİS). E-devlet uygulaması temelli
bu proje ile sosyal yardım başvurusu yapan kişilerin muhtaçlıklarını ve kişisel
verilerini merkezi veri tabanlarından
temin veya tespit etme ve mükerrer
yardımların önlenmesi amaçlanmış ve
bu konuda hizmet sunan Vakıflar Genel
Müdürlüğü, mahalli idareler gibi diğer
kurumlara yönelik olarak kurumlar arası
veri paylaşımı ile mükerrer ödemelerin
veya haksız ödemelerin önüne geçilmek
istenilmiştir. 77
Şikâyet başvurularında her ne kadar
idarenin işlemlerine ilişkin konular bu-
77
78
lunsa da, sosyal yardımların ulaştırılmasında, kamu görevlilerinin de ciddi zorluklarla karşılaştıkları, yoksul ve
muhtaç kişilerin tespitinde, talepte bulunan kişilerin çoğu zaman dürüst davranmadıkları, şikâyet başvuruları üzerine ilgili idare ile yapılan şifahi ve yazılı
görüşmelerde, başvuruda bulunanların
gerçeği yansıtmadıkları ve gerçek hak
sahibine ulaşılamadığı belirtilmiş olup,
sosyal hizmetlere ilişkin kaliteli hizmet
sunulması yanında, bu konuda bireylerin bilinçlendirilmesi de önem arz etmektedir.
Diğer yandan, 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz
Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması
Hakkında Kanuna göre yapılan aylık ödemeleriyle ilgili bazı sorunların mevzuattan kaynaklandığı düşünülmektedir. Kurumumuza gelen bir başvuruda 78 % 95
engelli olan şikâyetçi, sahip olduğu araç
nedeniyle aylık ödemesinden yararlanamadığını ifade etmiştir. Yapılan araştırma neticesinde; aracın kasko bedeline,
65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz
ve Kimsesiz Türk Vatandaşları ile Engelli ve Muhtaç Türk Vatandaşlarına Aylık
Bağlanması Hakkında Yönetmeliğin 7
http://eski.aile.gov.tr/tr/2158/Sosyal-Yardim-Bilgi-Sistemi-Soybis
01/10/2014 tarihinde 2014/2672 şikâyet numarası
193
nci maddesinde belirlenen yöntemlere
göre hesaplama yapıldığı ve hesaplanan
tutarın, mezkur Yönetmelikte belirtilen
muhtaçlık sınırının üstünde olması
nedeniyle aylığın kesildiği görülmüştür.
2022 sayılı Kanun metninde belirtilen,
kişiye ait araç olması ölçütünün, kişinin
gelir düzeyini tespit amaçlı mevzuata
koyulduğu değerlendirilmektedir. Diğer
taraftan; engellilere ait araç ve konutlar,
ticari amaçla kullanılmıyorsa, kişinin aylık gelirine etki yapmayacağı aşikârdır.
Örnek olayda; kişinin % 95 engelli olması dolayısıyla herhangi bir işte çalışma
imkânı bulunmadığı, böylece devletten
yapılan yardım dışında geliri olmadığı,
ayrıca engellilerin sahip olduğu araçların
genellikle, engellinin tedavi kuruluşlarına taşınmasında kullanıldığı ve bu nedenle engellilerin sahip olduğu araçların
tedavilerinin bir parçası olarak değerlendirilmesi gerektiği göz önünde bulundurularak diğer muhtaç gruplarının
gelirlerinin hesaplanmasında olduğu
gibi ticari amaçlı kullanılmayan aracın
bedelinin engellilerin gelirlerine de dahil
edilmeyerek pozitif ayrımcılık yapılması
için ilgili mevzuatın uyarlanması gerektiği sonucuna varılmıştır.
Şehit yakınları ile gazilere yönelik sosyal
hizmet ve yardımlar ile ilgili gelen başvurular içerisinde, gazi aylıkları, muharip gazi yakınlarının talepleri, şehitlik
statüsü verilmesi vb. konular yer almaktadır. 79 Türkiye’de yakın tarihte yaşanan
terör sorunları nedeniyle, şehitlik ve gazilik ve şehit ve gazi yakınlarına tanınan
haklar konusunda önemli düzenlemeler
yapılmıştır. Örneğin, şehit yakınlarına
ve gazilere 3713 sayılı Terörle Mücadele
Kanunu (Ek madde 1) kapsamında
devlet memurluğuna alınma imkânı
getirilmiştir. Bu Kanun dışında, şehit
yakınlarına, gazilere ve gazi yakınlarına
sağlanan sosyal haklar, farklı ihtiyaçlarla çıkarılan kanun hükümlerinde de
yer almakta olup, genellikle kanunların
çıkarıldığı tarih itibariyle gazi ve şehit
ailelerinin yaşadığı sosyal ve ekonomik
sorunların giderilmesi amaçlandığı için
konu ile ilgili mevzuat bütüncül değildir.
Genel olarak gazi ve şehit ailelerine
sağlanan sosyal haklar geniş bir kapsama
sahip olsa da birbirinden farklı birçok
kanunun var olması, gerek kanundan
yararlananlar açısından gerekse de kanun
uygulayıcıları açısından karışıklıklara
neden olmaktadır. Ayrıca şehit ailelerine yönelik çıkarılan kanunlarda “şehit” tanımının yapılmaması ayrı bir sorundur. 80 Zira tanımı yapılmayan bir
79
Şikâyet No:2014/4173; 2014/4496; 2014/4916
2014/4171 nolu şikâyet başvurusunda şikâyetçi babasının 12 13 yıl başarılı bir korucu olarak Batman’ın Kozluk ilçesinde
çalıştığını ve Batman Valisinin Kozluk Kaymakamlığını ziyarete geldiği 29/09/1998 günü, bir polis memurunun dikkatsizlik ve
tedbirsizliği sonucu silahından çıkan kurşun ile hayatını kaybettiğini belirterek; babasının kutsal şehitlik mertebesine alınması ve
geriye kalan eş çocuklarına maddi ve manevi destekte bulunulması talep edilmektedir.
80
194
kavramın kimi ve kimleri temsil ettiği
belirli değildir. Bu belirsizlik de çıkarılan
kanunların sağlıklı bir şekilde uygulanmasını güçleştirmektedir. 81
6.1.13. Mülkiyet Hakkı ve İmar Uygulamaları
Anayasamızın “Sağlık hizmetleri ve
çevrenin korunması” başlıklı 56 ncı
maddesinde yer alan “sağlıklı ve dengeli
çevre” kavramına, doğal güzelliklerin korunduğu, kentleşme ve sanayileşmenin
getirdiği hava ve su kirlenmesinin önlendiği bir çevre kadar, belli bir plan ve
programa göre düzenlenmiş çevrenin de
gireceği kuşkusuzdur.
Bu çerçevede, imar planları; planlanan
yörenin mevcut durumunun, imkânlarının ve ilerideki gelişmesinin gerçeğe
en yakın şekilde saptanabilmesi için
coğrafî veriler kullanılarak bölgenin
malî, sosyal, kültürel ve ticarî yönden kullanılışı gibi konularda yapılacak araştırma ve incelemeler sonucu elde edilecek
bilgilere göre hazırlanmaktadır. İmar
planlarının, mülkiyet hakkıyla yakın ilgisi bulunmaktadır. Anayasamızın 2 nci
maddesinde tanımlanan hukuk dev-
leti, mülkiyet hakkını gözeten devlettir.
Yine Anayasamızın 35 inci maddesinde
düzenlenen mülkiyet hakkı ise; kişiye
başkasının hakkına zarar vermemek ve
yasaların koyduğu sınırlamalara uymak
koşuluyla sahibi olduğu şeyi dilediği gibi
kullanma, ürünlerinden yararlanma ve
tasarruf olanağı verir.
Temel bir insan hakkı olan mülkiyet
hakkı kişinin eşya üzerindeki hâkimiyetini güvence altına almaktadır. Eşya
üzerindeki hâkimiyet bir yönüyle kişiye
devletin müdahale edemeyeceği özel bir
alan yaratırken, diğer taraftan emeğinin
karşılığını güvence altına almakla kişiye kendi hayatını yönlendirme ve geleceğini tasarlama olanağı sunmaktadır.
Bu nedenle kişi özgürlüğü ile mülkiyet
hakkı arasında yakın bir ilişki vardır.
Özel mülkiyet için Anayasamızın 35 inci
maddesiyle getirilen koruma, devletin
ve diğer kamu tüzel kişilerinin mülkiyet hakları için de geçerli olduğundan,
özel mülkiyet konusundaki özenin kamu
mülkiyeti konusunda da gösterilmesi
gerekmektedir.
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine
Ek 1 inci Protokolün 1 inci maddesi;
81 Yunus Köleoğlu, Soner Karataşoğlu ve M. Kaan Namal, “Türkiye’de Gazi ve Şehit Ailelerine Sağlanan Sosyal Haklar ve Gazi ve
Şehit Aileleri Bilgi Bankası Oluşumunun Sağlanmasında Batman İli Örneği”, Sosyal Güvenlik Dergisi, Cilt:3-Sayı-2-Yıl: 2013, s.146
195
“Her gerçek ve tüzel kişinin mal ve mülk
dokunulmazlığına saygı gösterilmesini
isteme hakkı vardır. Herhangi bir kimse, ancak kamu yararı sebebiyle ve yasada
öngörülen koşullara ve uluslararası hukukun genel ilkelerine uygun olarak mal ve
mülkünden yoksun bırakılabilir.” hükmünü
haizdir. Mülkiyet hakkı mutlak bir hak
olmayıp, bu hak 1 No’lu Ek Protokolün
1 inci maddesinde açıkça öngörülmüş
kısıtlamalara tabidir. Bu kısıtlamalar,
kanun tarafından öngörülmüş olmalı,
kamu yararını amaçlamalı ve demokratik bir toplumda gerekli olmalıdır. Bu
şartlardan birinin dahi yerine getirilmemiş olması Sözleşmenin ihlal edildiği
anlamına gelmektedir.
Mülkiyet hakkının, kişinin dilediği gibi
kullanabileceği bir hak ve sınırsız bir
özgürlük olma niteliğini yitirdiğini,
mülkiyet anlayışının bir bakıma sosyal
yapıda bir hak olma yolunda geliştiğini,
birçok hak gibi bu hakkın da kamu yararı
amacıyla sınırlandırılabileceği ilkesinin
benimsendiğini belirten Anayasa Mahkemesi, başlangıçta kişinin eşya üzerinde
mutlak bir egemenliği demek olan mülkiyet hakkının, çağımızda bu anlamını
yitirdiğini, mutlak ve subjektif olarak
düşünülen söz konusu hakkın mutlak
olmayan bir duruma dönüştüğünü ve
82
sosyal işlevleriyle sınırlandığını ifade
etmektedir. Yüksek Mahkeme, taşınmazlar bakımından mülkiyet hakkını;
“... belirli bir zamanda, devletin izin verdiği ölçüde taşınmazdan olabildiğince yararlanma hakkı…”82 olarak tanımlamaktadır. Anayasa Mahkemesine göre; imar
planlarında genel hizmetlere ayrılan yerlerde inşaata ve mevcut binalarda esaslı değişiklik ve ilaveler yapılmasına izin
verilmeyeceği, ancak imar programına
alınıncaya kadar mevcut kullanma şeklinin devam edeceği hükme bağlanarak,
bu yerlerde kişilerin mülkiyet hakkı imar
planlarıyla sınırlanmış olmaktadır.
Bu kapsamda, mülkiyet hakkının kamu
hukuku kurallarıyla sınırlandırılmasının
en başta gelen örneğini 3194 sayılı İmar
Kanununun getirdiği sınırlamalar teşkil
etmektedir. İmar mevzuatının getirdiği hükümler kamu düzenine ilişkin ve
emredici niteliktedir. İmar hukukunun
amacının kamu yararını sağlamak olduğu ve mülkiyet hakkının da Anayasamızın 35 inci maddesi gereğince kamu
yararına aykırı olarak kullanılamayacağı ilkesi gereği, taşınmaz maliklerinin,
imar mevzuatının mülkiyet hakkı üzerine koyduğu sınırlamalara katlanma
yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu nedenle, taşınmaz malikleri, imar planının
Anayasa Mahkemesinin 18.9.1991 tarihli, E:1990/23 K:1991/29 sayılı kararı.
196
uygulanması amacıyla İmar Kanunu ile
getirilen arazi ve arsa düzenlemesine ve
düzenleme sonucu umumi hizmetler
için Düzenleme Ortaklık Payı alınmasına, imar planı uyarınca kamulaştırma,
zorunlu ayırma ve birleştirmelerle parselasyon planlarına uymak zorundadırlar.
İmar mevzuatı ile mülkiyet hakkına getirilen sınırlamalar, mülkiyetin kanuni
sınırlamalarını oluşturmaktadır ve bu
kısıtlamalar herkes için bağlayıcıdır.
Yukarıda ilkelerine değinilen imar uygulamaları hakkında Kurumumuza 2014
yılında yapılan şikâyet başvurularının
değerlendirilmesi neticesinde aşağıda
yer alan tespitler yapılmıştır.
Bu tespitlerden ilki, 3194 sayılı İmar
Kanununun 11 ve 18 inci maddeleri gereğince şikâyetçilere ait taşınmazlardan meydan, yol, park, yeşil saha,
otopark, toplu taşıma istasyonu ve terminal gibi umumi hizmetlere ayrılmış
yerlere rastlayan arazi ve arsalarla ilgili
kamulaştırmasız el atmaların olduğu,
bu tip taşınmazlarla ilgili belediyelerin
kamulaştırma veya trampa yapmada
yetersiz ve geç kaldığı, bu durumun
da mülkiyet hakkı ihlallerine sebep
olduğu hususundadır. Bu durumda,
özellikle kamunun ortak kullanımına ayrılan taşınmazlarla ilgili olarak taşınmaz
malikleri mağdur edilmeden, işlemlerin
197
hızlı ve etkin şekilde tesis edilmesi gerekmektedir.
Diğer bir tespite göre, imar kirliliği
hakkında; özellikle kaçak yapılarla ilgili belediye encümenin aldığı yıkım
kararlarının uygulanmadığı, uygulamayı geciktiren belediye personeli hakkında herhangi bir işlem yapılmadığı,
ayrıca yıkımla ilgili ilamların uygulanmadığı, yıkım işlerine kişilerin yapmış
olduğu itirazlar sonuçlanmadan devam
edildiği, şikâyete konu olan plan ve projeye aykırılıkların kısa zamanda giderilemediği ve imar kirliliğine sebep olanlar
hakkında yasal süreçlerin başlatılmadığı
öne çıkmaktadır.
Bir diğer husus olarak, mevcut imar
planlarına itiraz ve değişiklik talepleri
hakkındaki şikâyetlerden, onaylanan ve
kesinleşen imar planlarına yapılan itirazların dikkate alınmadığı, idarelerce
plan değişiklik taleplerinin değerlendirilmesinin çok uzun zamana yayıldığı,
bundan dolayı taşınmaz maliklerinin
mülkiyet hakkının kullanımında mağduriyetler yaşadığı, kişilerin mülkiyet
hakkını doğrudan etkileyen parselasyon
planı uygulamaları hakkında iletişim ve
bilgi sıkıntısı yaşandığı, taşınmaz maliklerinin anlaşmasının mümkün olamayacağı ve tanımadığı kişi, kurum ve
kuruluşlarla taşınmazların Düzenleme
Ortaklık Payı altında hisselendirildiği,
böylece müşterek mülkiyet sorununun
ortaya çıktığı görülmektedir.
Başka bir tespit de, gayrimenkullerden
alınan vergilere ilişkin olup bu hususta
Kurumumuza Emlak Vergisi muafiyeti
hakkında yapılan bir şikâyet başvurusu
üzerine gerçekleştirilen inceleme ve
araştırma sonucunda, şikâyetçiye ait
olan ve 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu
kapsamında Boğaziçi İmar Müdürlüğü
yetki alanında kalan, yapı yapma hakkı
bulunmayan ve yeşil alan statüsü uygulanan arsa vasıflı taşınmazın 1319
sayılı Emlak Vergisi Kanununun 30
uncu maddesi gereği emlak vergisin-
den muaf tutulmayıp yalnızca kısıtlılık
indirimi uygulandığı, hâlbuki Boğaziçi
İmar Kanununun 17 nci maddesi kapsamında değerlendirilmesi gereken söz
konusu taşınmaz için emlak vergisi
muafiyeti sağlanması gerektiği yönünde
tavsiye kararı verilmiştir. 83 Ayrıca konuya
ilişkin Danıştay kararları da mevcuttur. 84
Bu kapsamda, tasarrufu kısıtlanan bütün
taşınmazların emlak vergisi muafiyetinden yararlandırılması gerekmekte olup;
kullanmayı, yararlanmayı ve tasarrufta bulunmayı sağlama devletin önemli
görevlerinden olmakla birlikte, malikin
mülkünü etkin şekilde kullanmasının
83
Danıştay 7. Dairesinin 28/04/2010 tarihli ve E:2008/5045, K:2010/2050 sayılı kararı ile “Kuru mülkiyet halinde, yani yararlanma hakkı olmaksızın veraseten intikal eden gayrimenkullerin, kuru mülkiyet hali devam ettiği sürece vergiden müstesna kılınmaları; ancak, bu halin sona ermesi üzerine vergiye tabi tutulmaları gerektiğini, dolayısıyla; dosyadaki uyuşmazlığın çözümünün,
veraseten intikal eden gayrimenkulün kuru mülkiyet halinde intikal edip etmediğinin belirlenmesine bağlı olduğunu ifade etmektedir. Davaya konu Boğaziçi Alanında kalan koruluklardan yeşil alan sayılmaları nedeniyle yararlanmanın olanaklı olmadığı,
bu durumda gayrimenkullerin mülkiyetinin maliklerine, arsa sayılmanın gerektirdiği kullanma ve yararlanma hakkını sağlamadığını, dolayısıyla kuru mülkiyet halinde kaldığını belirterek gayrimenkulün bu hali devam ettiği sürece vergiden müstesna
tutulması…”;
Danıştay 7. Dairesinin 18.02.2003 tarihli ve E:2002/3662, K:2003/424 sayılı kararı ile “Veraseten intikal eden taşınmazlar dolayısıyla davacı adına veraset ve intikal vergisi tahakkuk ettirilmesi yolunda tesis edilen işlemin; söz konusu taşınmazların, 2960 sayılı
Boğaziçi Kanunu kapsamında “Boğaziçi Geri Görünüm ve Etkilenme Bölgeleri Koruma Amaçlı İmar Planında “park ve yeşil
alan” sınırları içerisinde kalması nedeniyle 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu hükümleri uyarınca “doğal
sit” alanı kabul edilerek, veraset ve intikal vergisinden istisna tutulmaları icap ettiği ileri sürülerek, iptali istemiyle açılan davada,
Mahkemece; 2863 sayılı Kanun çerçevesinde değerlendirme yapılmak suretiyle karar verildiği anlaşılmıştır. Korunması gerekli
taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile arkeolojik ve doğal sit alanları ile ilgili hususlar 2863 sayılı Kanunda düzenlenmiş
iken; Boğaziçi alanının kültürel ve tarihi değerleri ile doğal güzelliklerinin korunması ve geliştirilmesi ile ilgili hususlar 2960
sayılı Boğaziçi Kanununda düzenlenmiştir. Olayda, intikale konu taşınmazların, 2960 sayılı Kanun uyarınca yapılan imar planları
dahilinde korumaya alındığı iddia edildiğinden, Mahkemece, taşınmazların hukuki statülerinin ve bu statülerinin sonucu olarak
vergi kanunları karşısındaki durumlarının, bu Kanun hükümlerine göre saptanması gerekirken, uyuşmazlığın 2863 sayılı Kanun
kapsamında ele alınarak hükme bağlanmasında isabet görülmemiştir.”;
Danıştay 9. Dairesinin 17.11.1987 tarihli ve E:1986/3273, K:1987/2275 sayılı kararı ile “2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu kapsamı
içinde kalan arazilerin de 17. madde uyarınca Emlak Vergisinden Muaf Olduğu hakkında; “….Boğaziçi İmar Müdürlüğünün
9.4.1984 gün ve 618 sayılı yazısı ile yükümlünün hisseli olarak bulunduğu arazilerin Boğaziçi Kanununa göre öngörünüm Bölgesi
içinde kaldığı ve olay tarihi itibariyle yapı yapma hakkının bulunmadığı anlaşılmış olup, bu nedenle anlaşmazlık konusu arazilerin
2960 sayılı Kanunun 17. maddesinde öngörülen emlak vergisi muafiyetinden faydalanması gerekir. Bu husus 6183 sayılı Kanunun
58. maddesindeki “Böyle bir borcum yoktur” kapsamı içinde kaldığından düzenlenen ödeme emrinde isabet görülmemiştir.”
şeklinde hüküm verilmiştir.
84
198
ve ondan yararlanmasının, ayrıca malikin mülkü hakkında dilediği şekilde
tasarrufta bulunmasının da sağlanması
gerekmektedir. İdarenin, tasarrufu yasal
olarak kısıtlanan taşınmazı 1319 sayılı
Emlak Vergisi Kanunu kapsamında emlak vergisi muafiyetinden faydalandırmaması idarenin pozitif yükümlülüklerini yerine getirmede yetersiz kaldığını
göstermektedir. Sonuç olarak; mülkiyet
hakkının korunmasında idarenin negatif yükümlülüklerinin yanı sıra, pozitif yükümlülükleri de bulunmaktadır.
Pozitif yükümlülük olarak, gereken durumlarda mülkiyet ilişkilerine müdahale
edilerek bireylerin mülkiyet hakkından
etkin şekilde yararlanmaları sağlanmalı
ve aktif tedbirler alınmalıdır. Öncelikler
ve kaynaklar dikkate alınarak bireysel
yarar ile kamu yararı arasında yapılacak
tercihlerde adil dengenin sağlanması
gerekmektedir.
6.1.14. Konut Hakkı ve
Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) İşlemleri
Konut hakkı, insan haklarına dair
yapılan sınıflandırmalarda sosyal haklar arasında yer almakta olup, uluslararası insan hakları hukuku belgelerinde
düzenlenen ve pozitif hak olarak tanımlanan bir insan hakkı olarak karşımıza
çıkmaktadır.
199
Uluslararası ve ulusal belgelerde kişiler
için hak niteliğinde düzenlenen konut,
sosyal devletin gereği olarak kişilere
insan onuruna yaraşır asgari yaşam
standartlarını sağlamanın önemli bir
aracıdır.
Devletlerin herkes için elverişli konut
hakkının yerine getirilmesine yönelik
tedbir alma yükümlülüğü, yasal bağlayıcı
niteliğe sahip bazı uluslararası insan
hakları belgelerinde belirlenmiştir. Bunlar arasında; İnsan Hakları Evrensel
Bildirgesi (madde 25); Ekonomik, Sosyal
ve Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası
Sözleşme (madde 11); Çocuk Hakları
Sözleşmesi (madde 27); Kadınlara Karşı
Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (madde 14) ile Her Türlü Irk Ayrımcılığının Önlenmesine Dair Uluslararası Sözleşme (madde 5) yer almaktadır.
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesinin
25 inci maddesinde; “Herkesin kendisinin ve ailesinin sağlık ve refahı
için beslenme, giyim, konut ve tıbbi
bakım hakkı vardır.” denilmektedir.
Aynı Bildirgede düzenlenen hükümler
temelinde, elverişli konut hakkı, 1966
yılında kabul edilen Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmede de düzenlenmiştir. Sözleşmenin
11 inci maddesinde; sözleşmeye taraf devletlerin, herkesin yeterli beslenme, giyim
ve konut da dâhil olmak üzere, kendisi
ve ailesi için yeterli bir yaşam düzeyine
sahip olma ve yaşam koşullarını sürekli
geliştirme hakkına sahip olduğunu kabul
edecekleri hüküm altına alınmıştır.
BM Özel Raportörü, elverişli konut hakkını şöyle tanımlamıştır: “Her kadının,
erkeğin, gencin ve çocuğun, barış içinde
ve onurlu bir şekilde yaşayabileceği
güvenli ve korunmalı bir ev ve toplumu
edinme ve sürdürebilme hakkıdır.” 85
Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal
Şartı’nın 31 inci maddesinde de; “Devletler barınaktan yoksun kalma durumunu da tedricen ortadan kaldırmaya
yönelik önlemler almalıdırlar. Devlet
halkın kabul edilir düzeyde kentlerden
yararlanabilmesini sağlamakla ve maddi olanağı dar olanlar için konut giderlerini ulaşılabilir bir düzeyde tutmakla
yükümlüdür.” denilmek suretiyle, Devletlere; konut hakkı ve konut çevresini
koruma altına alma ve yaşayan herkesin
konut ihtiyacını karşılama yükümlülüğü
getirilmiştir.
Anayasamızın “Konut hakkı” başlıklı
57 nci maddesinde de; devletin, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını
gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri
alacağı, ayrıca toplu konut teşebbüslerini destekleyeceği düzenlenmiştir.
85
Bu kapsamda, ülkemizin yaşadığı hızlı
nüfus artışı ve hızlı kentleşme sebebiyle
oluşan konut ve kentleşme sorunlarının
çözülmesi amacıyla Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ) kurulmuştur.
TOKİ’nin işlevi, Türkiye’de konut üretim sektörünün teşvik edilerek hızlı
artan konut talebinin planlı bir şekilde
karşılanmasını sağlamaktır. 2985 sayılı
Toplu Konut Kanununda TOKİ’nin
görevleri tanımlanmış olup; konut ihtiyacının karşılanması, konut inşaatını
yapanların tabi olacağı usul ve esasların
düzenlenmesi, memleket şart ve malzemelerine uygun endüstriyel inşaat
teknikleri ile araç ve gereçlerin geliştirilmesi Kanunun amaç ve kapsamı olarak
belirlenmiştir.
Konut hakkının bir insan hakkı olduğu düşünüldüğünde, ülkemizin konut politikasının oluşturulması ve uygulanmasında TOKİ’ye önemli görevler
düştüğü görülmektedir.
Avrupa Konseyi tarafından 1992 yılında kabul ve ilan edilen Avrupa Kentsel
Şartında her insan ve ailenin; güvenli, sağlam bir konut edinme hakkının
güvence altına alınması gerektiği vurgulanırken konut hakkının kapsamı
Elverişli konut Özel Raportörü Miloon Kothari’nin Raporu; E/CN.4/2006/41, 21 Mart 2006.
200
“Konut, kişinin gündelik yaşamını
sürdürebilmek amacıyla enerji ve kuvvet toplayabildiği ve fiziksel sağlığı için
güvenli, emin bir ortam olmalıdır. Buna
da yapılarda güvenlik standartlarını
oluşturup uygulamak, sıhhi olmayan
yapılara ilişkin envanterleri derleyerek;
yapıların yıkılması, yeniden yapılması
ya da onarılmasına; yerel sağlık, güvenlik ve barınma birimlerinin işbirliği ile
karar verilmelidir. Bu aynı zamanda
konutların doğal tamamlayıcısı, bahçeler, yeşil alanlar ve bu amaçla ayrılmış
benzeri paylarla (küçük bostanlarla)
donatılması anlamına gelir.” şeklinde
belirlenmiştir.
Avrupa Kentsel Şartında ayrıca konut
hakkının gerçekleştirilmesine yönelik
ilkeler de belirlenmiştir. Şartta, konut
hakkının temel ilkeleri; konutla bireyin
mahremiyetinin olması, her insan
ve ailenin; güvenli, sağlam bir konut
edinme hakkı, yerel yönetimlerin konut hizmetlerinde seçenek, çeşitlilik
ve ulaşılabilirliği artırması, sosyal ve
ekonomik olanakları kısıtlı olan kişi
ve ailelerin haklarının yalnızca pazar
mekanizması koşullarına terk edilmemesi, yerel yönetimler tarafından ev
86
TOKİ Kurum Profili 2010-2011
201
sahibi olma ve kullanım süresi güvencesinin sağlanması, eskimiş konut dokusunun yenilenmesinin bedelinin burada oturan sosyo-ekonomik seviyesi
düşük gruplara yüklenmemesi olarak
belirlenmiştir.
Bu ilkeler çerçevesinde TOKİ’nin de şehircilik ve planlama ilkelerini gözeterek;
güvenli, sağlıklı, ekonomik, yaşanabilir ve sürdürülebilir bir konut politikası
uygulaması gerekmektedir. Bu sorumluluğunun sonucu olarak TOKİ’nin kurumsal misyonu; “modern yaşamın
gerektirdiği sosyal ve teknik özelliklere
sahip, doğal ve kültürel değerlerle
bütünleşmiş alanlarda alternatif modeller üreterek, öncelikle konutu olmayan dar gelirli insanların konut sahibi
olmalarına destek vermek” olarak belirlenmiştir. Ayrıca, kişilerin kira öder
gibi uzun vadelerde ev sahibi olmalarını
sağlamak, toplu konut üretimini kredilerle teşvik etmek, kentsel dönüşüm yoluyla kentlerimizi sağlıklı bir çehreye kavuşturmak ve konut piyasasını disipline
etmek ve bu sayede düzenli kentleşmeye
katkı sağlayarak, kişileri plansız, çarpık,
sosyal imkânlardan ve sağlıklı altyapıdan
mahrum olan yerleşim alanlarından
kurtarmak TOKİ’nin kurumsal hedefleri
olarak açıklanmıştır. 86
Ancak TOKİ hakkında gerek basında
yer alan haberlerden, gerek yargıda
görülmüş ve görülmekte olan davaların çokluğundan, bu alanda bazı sorunlar olduğu görülmektedir.
Bu çerçevede TOKİ’yle ilgili olarak 2014
yılında Kurumumuza yapılan şikâyet
başvuruları incelendiğinde genel olarak
dile getirilen şikâyet ve talepler aşağıdaki
başlıklar altında toplanmıştır.
- Teslim edilen konutlardan kaynaklanan şikâyetler:
Şikâyet başvurularında teslim edilen konutlarda ayıplı ve eksik imalatın olduğu
ve bu eksik ve ayıpların giderilmesinde
sorunlar yaşandığına ilişkin şikâyetlerin
sıklıkla dile getirildiği görülmüştür.
TOKİ ile yüklenici firmalar arasında
yapılan sözleşmelerde, konutların yapım
ve donanımında kullanılacak bütün malzemelerin Türkiye Standartları Enstitüsü
(TSE) standartlarında olması gerektiği
kayıt altına alınmıştır. Yüklenici firmaların TSE standartlarını karşılayan
malzeme kullanıp kullanmadığının
TOKİ tarafından etkin bir şekilde
denetlenmesi büyük önem taşımaktadır.
TOKİ konut projesi uygulamalarında,
konutlarda karşılaşılabilecek eksik ve
kusurlu imalatların yüklenici firmalar
tarafından giderilmesinin talep edilebilmesi bakımından hak sahibine geçici
kabul ile kesin kabul arasında bir yıllık
süre tanınmaktadır. Bu yolla yaşanabilecek muhtemel mağduriyetlerin önüne
geçilmesi hedeflenmektedir. Bu aşamada yaşanan sorunlarla ilgili olarak; idare
tarafından yalnızca sorunun yüklenici
firmaya intikal ettirildiği bilgisinin verilmesiyle yetinildiği, sorunun çözümünün
neticelendirilmesi için sıkı bir takip
mekanizmasının olmadığı ve çözüme
yönelik, sorun giderici davranılmadığı
görülmüştür.
Geçici kabul ile kesin kabul arasındaki bir yıllık sürede, yüklenici firmaların
şikâyetlere karşı yeterince duyarlı ve
sorumlu davranmaları durumunda ve
şikâyet konusu olayın neticelendirilip
neticelendirilmediği hususundaki denetimlerin TOKİ tarafından ciddi şekilde
takip edilmesi halinde, ayıplı imalatlara
ilişkin sorunların büyük ölçüde çözülebileceği değerlendirilmektedir.
Konutların bulunduğu yerdeki altyapı
ve yol ile ilgili şikâyetlere bakıldığında; TOKİ ile ilgili belediyeler arasında
görüşme ve yazışmalar yolu ile işbirliği
sağlanarak sorunların çözümü için
gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir.
202
Ayrıca, konuya ilişkin muhtemel sorunların önlenmesi için; hak sahiplerinin
TOKİ tarafından konutlarının eksiksiz
teslim edilmesine ilişkin hakları konusunda bilinçlendirilmesi, diğer yandan
yüklenici firmaların eksik veya kusurlu
imalata ilişkin şikâyetlerin giderilmesi
hususunda yeterince hassas ve sorumlu davranıp davranmadıklarının TOKİ
tarafından denetlenmesi, eksik veya kusurun düzeltilmesi gerekirken yüklenici firmanın gerekli iş ve işlemleri yapmaması durumunda yüklenici firmalara
yaptırım uygulanması gerekmektedir.
- Konut bedellerine ve taksit tutarındaki artışlara ilişkin şikâyetler:
TOKİ işlemleriyle ilgili bir başka şikâyet
konusu ise; konut bedellerinin yüksek
belirlenmesi ve bu bedellerin belirlenmesinde birtakım kriterlerin dikkate
alınmamasına ilişkindir.
Dar gelirli kişilere makul fiyatlarla konut edindirme amacına yönelik
sosyal bir politika yürütmekle görevli
TOKİ’nin, piyasadaki rayiç konut fiyatlarından daha uygun satış fiyatları belirlemesi gerektiği bir gerçektir. TOKİ
tarafından yapılan konutların uygun
fiyatla satıldığı yönünde kamuoyunda
oluşan beklenti nedeniyle, kişiler çok uygun koşullarda ve bedellerde konut sahibi
203
olacakları düşüncesiyle çoğu zaman sözleşmedeki yükümlülüklerini okumadan
veya algılamadan sözleşme imzalamaktadırlar. Bu nedenle, TOKİ’nin bu
konuda hak sahiplerini uyarması, hak
ve yükümlülüklerini açıkça anlayabilmelerini sağlamak üzere sözleşme
imzalanması aşamasında hak sahiplerini bilgilendirmesi ve bilinçlendirilmesi yönünde yöntem geliştirilmesi ve
bu konuda çalışmalar yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.
Kurumumuza
yapılan
şikâyetler
arasında, TOKİ’nin 2014 yılındaki taksit tutarlarında yaptığı dönemsel artış
oranının konut alıcılarının ödeme güçleriyle orantısız ve yüksek olduğu
yönünde şikâyetler de bulunmaktadır. Söz konusu şikâyetlerin, memur
maaşlarına bugüne kadar “katsayı” üzerinden 6’şar aylık dönemlerle oransal
bazda zam yapılmakta iken, 2014 Ocak
ayında seyyanen yapılan brüt 175,00 TL
zamdan kaynaklandığı anlaşılmaktadır.
Çünkü brüt 175,00 TL’ye denk gelen
zammın oransal karşılığı, memurdan
memura değişiklik göstermektedir.
TOKİ tarafından satışa sunulan memur
maaş artış oranına endeksli projelerde,
konut alıcılarının taksit ve borç bakiyeleri güncellenirken konut alıcıları ile
yapılan sözleşme gereği, taksitlerin gün-
celleneceği dönemdeki memur maaş
artış oranı değil, bir önceki altı aylık artış
oranlarına bakılmaktadır.
TOKİ konuyla ilgili olarak kamuoyuna
yapmış olduğu açıklamada, 1 Temmuz 31 Aralık 2014 dönemi artışının, memur
maaşlarına 2014 Ocak ayında yapılan
artışa göre yapıldığını, 2014 Ocak ayında verilen yüzde 0,27 enflasyon zammı
ile seyyanen yapılan brüt 175,00 TL’lik
zammın ortalama net memur maaşını
toplamda yüzde 6,5 oranında artırdığını
ve % 6,5 oranı esas alınarak taksit ve
borç bakiyeleri güncelleneceğini belirtmiştir. Ayrıca 2014 Temmuz ayında
memur maaşlarına zam yapılmadığı ve
memur maaşlarında yıl sonuna kadar
da herhangi bir artış yapılmaması durumunda 2015 Temmuz ayına kadar konut
alıcılarının taksit ve borç bakiyelerinin
artmayacağı belirtilmiştir.
TOKİ tarafından bu şekilde bir açıklama
getirilmişse de, 1 Temmuz - 31 Aralık
2014 dönemi için esas alınan ortalama
net memur maaşı oranında yapılan %
6,5 artış dar gelirli kişiler veya memur
emeklileri gibi bazı kesimler için yüksek
bir orana tekabül etmektedir. Bu nedenle konuyla ilgili hakkaniyete uygun bir
çözüm getirilmesi gerektiği değerlendirilmektedir. AİHM ve Anayasa Mahkemesi kararlarında belirtilen ölçülülük il-
kesine göre, idare tarafından tesis edilen
bir işlemden beklenen amaç ile uygulanan yöntem arasında adil ve makul bir
denge olması gerekmektedir.
Bu kapsamda; 1 Temmuz - 31 Aralık
2014 dönemine ilişkin olarak, TÜFE
ve ÜFE oranlarının daha düşük olması halinde en düşük olanı esas alınarak güncelleme yapılmasının; 2014
yılı sonuna kadar da herhangi bir artış
yapılmaması durumunda 2015 Temmuz ayına kadar konut alıcılarının taksit ve borç bakiyeleri artmayacağı durumu dikkate alındığında, söz konusu
% 6,5 artış oranının kişilere 6 aylık
dönemler halinde eşit olarak yansıtılmasının (örneğin 2014 Temmuz ayında % 3,25, 2015 Ocak ayında % 3,25
olarak) uygun olacağı ve bu konuda
yaşanan mağduriyetlerin giderilmesi
gerektiği değerlendirilmektedir.
- TOKİ tarafından belirlenen geçici site
yönetimlerine ilişkin şikâyetler:
Geçici site yönetimlerine ilişkin
şikâyetler; konutlardaki eksik ya da kusurlu imalatların düzeltilmesine ilişkin
taleplerin TOKİ veya yüklenici firmalara bildirilmesi, ortak yaşam alanlarına ilişkin genel hizmetlerin düzenli
bir biçimde yerine getirilmesi, doğalgaz sisteminin zamanında bağlanması,
204
doğalgaz fatura tutarlarının konutlara
eşit paylaştırılması vb. taleplerin karşılanması hususunda geçici yönetimlerin
dikkat, özen ve sorumluluklarını yerine
getirmediği şeklindedir.
TOKİ’nin site yönetimindeki genel uygulamasına göre; geçici site yönetim
hizmetleri, site sakinlerine devredilinceye kadar TOKİ iştirakleri olan özel
şirketlerden hizmet satın alınarak yapılmakta; yönetim ve denetim kurulu üyeleri de TOKİ tarafından atanmaktadır.
Seçilen bu geçici yönetimler, yönetimin
devredileceği toplu yapı temsilciler kurulu oluşuncaya kadar toplu konut projelerinde yönetim işlerini yapmaktadırlar.
Kurumuza yapılan söz konusu şikâyetler
incelendiğinde, geçici site yönetimlerinin site sakinlerinin sorunlarının giderilmesi konusunda etkili bir performans
gösteremedikleri, çoğu kez pasif ve ilgisiz kaldıkları kanaati oluşmuştur. Bu
nedenle, site yönetimlerinin mümkün
olan en kısa sürede sitenin sorunlarını
bizzat yaşayan site sakinlerinin oluşturacağı yönetim kurullarına devredilmesi
gerektiği düşünülmektedir.
Geçici yönetimlerin TOKİ tarafından
seçildiği ve yönetim hizmetlerini
üstlenen şirketin çoğu zaman TOKİ’nin
bir iştirakçisi olması durumu dikkate
205
alındığında; idare ile konut sahiplerinin menfaatlerinin çatıştığı durumlarda,
geçici yönetimlerin idareye karşı etkili iş
ve işlemlerde bulunamayacağı ve konut
sahiplerinin temsil edilmediği site yönetimlerinin konut sahiplerinin hak ve
menfaatlerinin korunmasında yeterince
etkili olamayacağı düşünülmektedir. Bu
nedenle sitenin geçici yönetiminde ve
denetiminde bulunanlardan en azından
birinin konut sahiplerinden seçilmesi
veya her bloktan bir temsilcinin belirlenip yönetimle bilgi paylaşımında bulunmasının sağlanması gerekmektedir.
6.1.15. 6831 sayılı Kanunun 2/B
Maddesi Kapsamındaki
Araziler ve Orman Kadastrosu
Anayasamızın “Ormanların korunması
ve geliştirilmesi” başlıklı 169 uncu maddesinde belli şartlar altında orman sınırlarının daraltılmasına ilişkin hükümlere
yer verilmiştir. Bu kapsamda 31/12/1981
tarihinden önce bilim ve fen bakımından
orman niteliğini tam olarak kaybetmiş
yerlerden; tarla, bağ, bahçe, meyvelik, zeytinlik, fındıklık, fıstıklık (antep
fıstığı, çam fıstığı) gibi çeşitli tarım alanları veya otlak, kışlak, yaylak gibi hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu
tespit edilen araziler ile şehir, kasaba ve
köy yapılarının toplu olarak bulunduğu
yerleşim alanları orman sınırları dışına
çıkartılır. Bu düzenlemenin 6831 sayılı
Orman Kanununun 2 inci maddesinin
(B) bendinde yer alması nedeniyle bu
alanlar “2/B” olarak ifade edilmektedir.
Orman sınırları dışına çıkarıldığı tarih
itibariyle kullanıcılarının tasarrufunda
bulunan ve artık ormana geri dönüşümü
olmayan 2/B alanlarında imar planlarının yapılmaması nedeniyle düzenli ve planlı kentleşme gerçekleştirilememiş, çarpık yerleşim yerleri oluşmuş,
oluşan fiili durum karşısında bu alanlara
kamu yatırımı yapılması zorlaşmış, bu
yerlerden vergi alınamamış ve Devletle
kişiler arasında uzun süren hukuki ihtilaflar ortaya çıkmıştır.
Söz konusu hukuki ve fiili ihtilafların
çözüme kavuşturulması amacıyla 2/B
alanlarının değerlendirilmesine ilişkin
hükümlerin de yer aldığı 6292 sayılı
Orman Köylülerinin Kalkınmalarının
Desteklenmesi ve Hazine Adına Orman Sınırları Dışına Çıkarılan Yerlerin Değerlendirilmesi İle Hazineye Ait
Tarım Arazilerinin Satışı Hakkında
Kanun 26/04/2012 tarihinde yürürlüğe
girmiştir.
Ayrıca, 6831 sayılı Orman Kanunu kapsamında orman kadastro komisyonlarınca Hazine adına orman sınırları dışına
çıkartılan ve çıkarma işlemi kesinleşen
yerlerin 3402 sayılı Kadastro Kanununa
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren
5831 sayılı Kanun ile eklenen Ek 4 üncü
maddesi hükümlerince fiili kullanım
durumlarına göre kadastrosu ve hatalı
oldukları için tescil edilemeyen 2/B alanlarının hataları giderilerek tescili yapılmaktadır.
2014 yılı içerisinde 2/B uygulamaları
hakkında Kurumumuza yapılan şikâyet
başvuruları genel olarak; satın alma
başvuru süresinin dolması nedeniyle
taşınmazın satın alınamaması, idarece
usulüne uygun tebligat yapılmaması ve
orman kadastro komisyonlarınca yapılan
orman veya 2/B tahdit ve tespitlerinde
yanlışlık olduğu iddialarına ilişkindir.
Söz konusu başvurulardan, şikâyet
konusu taşınmazlarda 2/B tahdit ve
tespit çalışmaları yapan orman kadastro komisyonunun usule aykırı şekilde çalışma yaptığı iddiasına ilişkin bir
şikâyet başvurusunda; şikâyet konusu
arazilerin orman vasfını kaybetmiş 2/B
alan olduğu, söz konusu arazilerin hukuka ve usule aykırı olarak bir müfettiş
raporuna dayanılarak devlet ormanına dahil edildiği, bu nedenle söz konusu arazilerde hak sahipliği araştırması
yapılmadığı, bu durumdan 289 kişinin
etkilendiği, söz konusu arazilerin uzun
zamandan beri ve halihazırda bağ, bahçe,
206
meyvelik, çiçek serası, villa, konut, çiftlik
binası ve tarım arazisi olarak kullanıldığı,
bu nedenle ilgili arazilerde yeniden tespit
ve tahdit çalışmaları yapılması yönünde
talepte bulunulmuştur.
Bir alanın orman veya 2/B alanı olup
olmadığının tespiti ancak mahkeme
kararı veya orman kadastro komisyonu
çalışması ile belirlenebilecek olup,
komisyon tarafından bizzat yerinde inceleme yapılmadan bir teftiş raporuna
dayanılarak ağaçlandırma için yapılan
tahsis işlemi gerekçe gösterilip 2/B alanlarının ormana dâhil edilmesinde hukuka ve usule uyarlık bulunmamaktadır.
Diğer taraftan, söz konusu parsellerin
2002 yılında Orman Genel Müdürlüğü
adına Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü yapılmak üzere Ağaçlandırma ve
Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğüne
tahsis edilmiş olmasına rağmen, 2013
yılına kadar ağaçlandırma programına alınmadığı ve tahsis amacı doğrultusunda kullanılmadığı, bu süreçte ve
şikâyet tarihi itibariyle şikâyetçilerin
kullanımında bulunduğu anlaşılmıştır.
Bu nedenlerle; hakkaniyet gereği, şikâyet
konusu parseller üzerindeki ihtilafı gidermek üzere söz konusu alanların bulunduğu bölgede çalışma yapacak bir orman kadastro komisyonu oluşturulması
87
ve şikâyet konusu parsellerin 2/B alanı
olup olmadıklarının usule uygun şekilde
tespitinin yapılması gerektiği yönünde
Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile Orman
Genel Müdürlüğüne tavsiye kararı verilmiştir. 87
Ancak ilgili kurumlar tarafından; orman
kadastro komisyonu tarafından yapılan
çalışmada şikâyet konusu parseller hakkında, mevzuat ve mahkeme kararları
ile müfettiş raporu uygulanmak suretiyle işlem yapıldığı, kadastro ve 2/B uygulama işleri yapılmış yerlerde mevzuat
gereği aynı işlemlerin tekrar yapılamayacağı gerekçesiyle tavsiye kararımıza
uyulmamıştır.
Tavsiye kararımıza uyulmama gerekçesi Kurumumuzca makul bulunmamakta olup, orman kadastro komisyonunun usulüne uygun çalışmayarak
2/B alanlarını devlet ormanına dâhil etmiş olmasının yerinde olmadığı değerlendirilmektedir. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin İkinci Dairesinde
görülen 1411/03 sayılı Turgut vd.-Türkiye davasında verilen 08/07/2008 tarihli kararda; “Tabiatın ve ormanların
ve daha genel olarak da çevrenin korunması, kamuoyunda ve dolayısıyla kamu
makamları nezdinde sürekli ve destekle-
207
nen bir ilgiyle savunulan bir değerdir.
Çevrenin korunmasına ilişkin mülahazalar
söz konusu olduğunda, bilhassa da devlet
konuyla ilgili olarak bir yasal düzenlemeye
gitmişse ekonomik zorunluluklar ve hatta mülkiyet hakkı gibi bazı temek haklar
öncelik arz etmemelidir. (Hamer-Belçika,
no:21681703, prg.79) Bununla birlikte,
mülkiyetten yoksun bırakma halinde, ihtilaf konusu tedbirin arzu edilen adil dengeye riayet edip etmediğinin ve bilhassa
da başvuranlara orantısız bir yük yükleyip yüklemediğinin belirlenmesi için iç hukukta öngörülen telafi yöntemlerinin dikkate alınması gerekir (Nastou-Yunanistan
(no:2), no:16163/02, prg.33, 15 Temmuz
2005; John vd.-Almanya, no:46720/99,
72203/01 ve 72552/01, prg. 111; Kutsal
Manastırlar-Yunanistan, 9 Aralık 1994).”
görüşü benimsenmiştir.
İç hukukta konuyla ilgili verilen yargı
kararlarına baktığımızda; Anayasa
Mahkemesinin 22/05/2013 tarihli ve
E:2012/108, K:2013/64 sayılı kararında; “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi
de 10.3.2009 günlü, “Rimer ve diğerleri/
Türkiye” kararında, Kanun’da orman
kadastro komisyonlarınca düzenlenen tutanaklara karşı dava açmak için
öngörülen sürenin ancak ilgili şahsın
etkin ve yeterli bir şekilde bilgi sahibi
olmasından sonra başlayabileceği, bu
tutanakların köy kahvesinde ilan edil-
mesinin doğru ve gerektiği şekilde tebliğ
için yeterli olmadığı...” yönündeki AİHM
kararına atıf yapılmıştır. Yargıtay Hukuk
Genel Kurulu’nun 27/05/1998 tarihli ve
E:1996/20594, K:1998359 sayılı kararında “Tahdit ve dışarı çıkarma konusunda tek yetkili kurum, orman tahdit komisyonudur.” hükmü verilmiştir. Yargıtay
20. Hukuk Dairesinin 04/04/2012 tarihli ve E:2011/10692, K:2012/5096 sayılı
kararında ise; “Dosya içindeki bilgi ve
belgelere göre çekişmeli taşınmazın 1960
yılında yapılan kadastro sırasında 1381
parsel numarasını alan taşınmazın ifrazı
sonucunda oluştuğu, uzman bilirkişi
tarafından 1970 yılında kesinleşen orman kadastro sınırları dışında kaldığı
ve 2/B uygulaması ile ilgisinin bulunmadığı bildirilmişse de, orman kadastro haritası ile kadastro paftası arasında irtibat sağlanmadan uygulama
yapıldığı ve ayrıca Gezici Arazi Kadastro Mahkemesinin 1961/331 sayılı
dosyasında orman niteliği ile Hazine
adına tescil edildiği iddia edildiği halde, bu konular araştırılmadan karar verildiği anlaşılmıştır. O halde; çekişmeli
taşınmazın 1961 yılında hükmen orman olarak tescil edilip edilmediğinin
araştırılması, 1970 yılında yapılan orman kadastro ve 1988 yılında yapılan
2/B madde uygulamasına ilişkin haritalarla tutanakların da getirtilip,
kadastro paftası ile irtibatlı olarak incelenmesi ve elde edilecek sonuca göre
208
2/B sahasında olup olmadığının tespitine karar verilmesi gerekirken, yazılı
şekilde hüküm kurulması usul ve yasaya aykırıdır.” hükmü verilmiştir. Bu
durumda idarenin, hukuk ve hakkaniyet
gereği yeniden bir orman kadastro komisyonu kurup şikâyet konusu alanda
çalışma yapması gerektiği düşünülmektedir.
Bu yönde TBMM tarafından, yasama
denetimi yoluyla, Orman ve Su İşleri
Bakanlığının bu tavrının ve verdiğimiz
tavsiye kararının kamuyu ilgilendirmesinin yerine getirilmemesinin sorgulanması beklenmektedir.
2/B alanları hakkında değerlendirilmesinde fayda görülen diğer bir husus,
6292 sayılı Kanuna göre; 2/B taşınmazlarının 31/12/2011 tarihinden önce
kullanıcısı ve/veya üzerindeki muhdesatın sahibi olarak gösterilen kişilerden
bu taşınmazları satın almak için süresi
içe-risinde idareye başvuran ve idarece
tespit edilen satış bedelini itiraz ve dava
konusu etmeksizin kabul edenler hak
sahibi sayılmaktadır. Ayrıca 6292 sayılı
Kanunda 2/B taşınmazlarının bedeli karşılığında hak sahiplerine Maliye
Bakanlığı tarafından doğrudan satışının
yapılacağı düzenlenmiştir.
6292 sayılı Kanunun 01/03/2014 tarihinde yürürlüğe giren Geçici 2 nci
maddesinde, Kanunda yer alan süreler içerisinde başvuru yapmayanlara ve
yapılan tebligata rağmen üç aylık sürede
bedeli ödemeyenlere, altı ay süre verilmiştir.
Kanuni düzenleme sonrasında Maliye Bakanlığının (Milli Emlak Genel
Müdürlüğü) görüş yazısında; 88 bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibariyle
(1 Mart 2014) satın alma başvuru süresi
dolmayanlar ile ödeme süresi sona ermeyenlere ilave süre verilmediği belirtilmiştir.
Bu kapsamda gelen şikâyet başvurularından, satın alma başvuru süresi dolmayanlar ile ödeme süresi sona ermeyen
kişilerin Geçici 2 nci madde kapsamında
kaldıklarını düşünerek mükellefiyetlerini yerine getirmedikleri anlaşılmıştır.
Bu nedenle hem Hazine bir gelirden
mahrum kalmış hem de hak sahibi olanlar süre nedeniyle hak sahipliklerinin
düşmesi sonucu mağduriyet yaşamıştır.
Buna göre, siyasi iradenin takdirinde
olmakla birlikte, ihtilafların giderilmesi
ve mevzuattaki düzenlemenin yanlış anlaşılması sonucu oluşan hak kayıplarının
88 Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü tarafından tüm İl Valiliklerine gönderilen 01/04/2014 tarihli ve 9871 sayılı yazı.
209
telafi edilebilmesi amacıyla gerekli
düzenlemeler yapılmasının yerinde olduğu değerlendirilmektedir.
6.1.16. Ulaştırma, Basın ve
İletişim
Kurumumuza bu alanda yapılan
şikâyetlerin önemli bir kısmının elektronik haberleşme ve bilişim hizmetlerine
ilişkin konulardan geldiği görülmüştür.
Bunların dışında karayolu, demiryolu,
deniz ve iç sular ile tehlikeli mal ve kombine taşımacılığı ve telekomünikasyon
tesisleri (baz istasyonları vb.), medya
hizmet sağlayıcıları, havacılık sanayi ve
uzay teknolojileri ve reklam yayınlarına
ilişkin şikâyetler alınmıştır.
Ulaştırma, basın ve iletişim alanında
hizmet sunan kurumların (PTT, Türk
Telekom A.Ş. gibi kuruluşlar ile Avea,
Vodafone, Turkcell gibi özel hukuk
tüzel kişileri) sundukları hizmetler dikkate alındığında, hizmet alan vatandaş
kavramı daha çok müşteri olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde artık müşteri
kavramının
sınırları
genişlemiştir.
Müşteri sadece parayı ödeyen kişi olmaktan çıkmış, üretilen hizmetten yararlanan
herkes birer müşteri olarak görülmeye
başlanmıştır. Bankalardaki hesap sahipleri, konser bileti alan kişiler, okulda-
ki öğrenciler, uçaktaki yolcular birer
müşteri olarak algılanmaya başlamıştır.
Özellikle telefon, internet vb. iletişim
sektöründe genişleyen hizmet yelpazesi, aynı zamanda tüketici tercihlerini ve
satın alma davranışını da etkilemektedir. Bu sektörde hizmet sunulan geniş
yelpazede, özellikle operatörler bazında
sunulan fiyat ve seçenek zenginliği zaman zaman tüketiciyi veya aboneyi zor
durumda bırakmaktadır. Bu durum
bir cep telefonu kullanıcısının, aynı zamanda birden fazla GSM operatörünün
müşterisi olmasına yol açmaktadır. Bu
bilgiler ışığında Kurumumuza iletişime
ilişkin olarak gelen şikâyetlerin iki
hususta yoğunlaştığı görülmektedir.
Bunlardan ilki, PTT, Türk Telekom A.Ş.
gibi kuruluşlar ile Avea, Vodafone, Turkcell gibi özel hukuk tüzel kişileri hakkında şikâyetlerin genel olarak hizmet alım
noktasındaki eksiklikler ve fatura bedellerinin yüksekliğine ilişkin olduğu
anlaşılmaktadır. Bu kapsamdaki genel
sıkıntının, kişilerin bekledikleri düzeyde alaka görememe, muhatap bulamama
ve geri dönüş sağlanmaması noktasında
olduğu tespit edilmiştir.
Ayrıca havayolu şirketlerinin hizmetleri
ile ilgili olarak, bilet bedeli iadesi, uçuş
saati aksaklıkları ve kişisel eşya ve bagaj
kayıp vakaları hususlarında şikâyetler
alınmıştır. 89
89
2013/1842 nolu şikâyet başvurusuna ilişkin Karar Verilmesine Yer Olmadığına Kararı; United Airlines Havayolu firmasından
elektronik bilet yolu ile uçak bileti satın alınan, ancak ilgili idarenin fatura ibraz edilmemesi nedeniyle uçak bilet masrafının iadesine onay vermediği bir şikâyet başvurusunda idare ile şikâyetçi uzlaştırılmak suretiyle şikâyetçinin sorunu çözüme kavuşturulmuştur.
210
Ulaşım sektöründe kârlılığı hedef alan
şirketlerin, müşteri ilişkileri yönetimi
bağlamında bir işletmenin doğru ürünü
ya da hizmeti doğru müşteriye, doğru
zamanda, doğru kanaldan, doğru fiyattan ulaştırmak suretiyle müşterilerini
kazanma, geliştirme ve elde tutmak için
gelen taleplere daha sağlıklı cevap vermeleri ve hizmet sunmaları gerekmektedir. Bu eksikliğin giderilmesi noktasında
çaba harcanması, müşteri temsilcilerine ve müşteri hizmetlerine kısa sürede
ulaşım ve anında çözüm sağlamaya dönük çalışma yapılması gerektiği
düşünülmektedir. 90
Karlılık amacı güden şirketlerin hizmetin sunulmasında kaliteye ve güvene
dikkat etmesi yanında, denetim ve
gözetim yetkisi bulunan kurum ve kuruluşların da kamusal nitelikte bir hizmet sunan bu türden şirketlerin faaliyetlerini sağlıklı ve düzenli bir şekilde
denetim altında tutmaları gerekir.
Bilindiği üzere, Anayasamızın “Tüketicilerin Korunması” başlıklı 172 nci maddesi ile devletin, tüketicileri koruyucu ve
aydınlatıcı tedbirler alması ve tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini
teşvik etmesi hüküm altına alınmıştır.
Bu hususta 28/05/2014 tarihi itibariyle
yürürlüğe giren 6502 sayılı Tüketicinin
Korunması Hakkında Kanun ile “…
kamu yararına uygun olarak tüketicinin
sağlık ve güvenliği ile ekonomik çıkarlarını
koruyucu, zararlarını tazmin edici, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı,
tüketiciyi aydınlatıcı ve bilinçlendirici
önlemleri almak, tüketicilerin kendilerini
koruyucu girişimlerini özendirmek ve bu
konulardaki politikaların oluşturulmasında gönüllü örgüt- lenmeleri teşvik etmeye
ilişkin hususlar” düzenlenmiş ve bu konuda tüketici lehine önemli gelişmeler
kaydedilmiştir.
Özel sektör alanında kamusal hizmet
sunan şirketler açısından, tüketiciyi korumak amaçlı mevzuat düzenlemeleri
yapılması yanında, ulaşım ve iletişim
sektöründe, düzenleme ve denetleme
fonksiyonunu yerine getiren bağımsız
idari otoritelerin etkinliği de önemli bir
husustur. İletişim alanında düzenleme
90 2014/2457 nolu şikâyet başvurusuna ilişkin Karar Verilmesine Yer Olmadığına Kararı; çalıştığı binada yapılan tadilat nedeniyle
internet hizmetinin kesildiği ve halen söz konusu hizmeti alamadığı iddiasıyla kurumumuza başvuruda bulunulmuş olup, Superonline İletişim Hizmetleri A.Ş. ile yaptığı görüşmeler neticesinde şikâyetçinin sorunu çözüme kavuşturulmuştur.
- 2014/4278 nolu şikâyet başvurusuna ilişkin Karar Verilmesine Yer Olmadığına Kararı; şikâyetçinin abonelik işlemi yaptırmış
olduğu TÜRKSAT adlı firmanın uzun süredir taahhüt ettiği hizmeti vermeyip bunun ücretini de almaya devam ettiğini, şirket
yetkililerine ulaşamadığını, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunun da hiçbir şekilde yardımcı olmadığını, şirketin sözleşmeyi
feshetmesini ve haketmediği ücreti almamasını istediğini ifade ederek Kurumumuza başvuruda bulunmuş, şikâyetçi ile idare
arasında uzlaşma sağlanarak çözüme kavuşturulmuştur.
- 2013/4097 nolu şikâyet başvurusuna ilişkin Karar Verilmesine Yer Olmadığına Kararı; şikâyetçi, 2014 yılı Nisan ayında evini
taşıması nedeniyle sabit ev telefonunun (No: 0 352 ……….) nakli için müteaddit sefer Türk Telekom A.Ş. ‘ye başvurduğunu ancak
telefonun nakil işleminin yapılmadığını belirterek telefon nakil işleminin gerçekleştirilmesi talebi ile Kurumumuza başvurmuş ve
Kurumumuzun girişimi ile uzlaşma sağlanarak çözüme kavuşturulmuştur.
211
ve denetleme faaliyetlerinin yürütülmesi amacıyla 2813 sayılı Telsiz
Kanununda değişiklik yapan 27/01/2000
tarihli ve 4502 sayılı Kanunla kurulan
Telekomünikasyon Kurumu hizmet vermekte iken, 10/11/2008 tarihli ve 5809
sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu ile
yeni bir düzenlemeye tabi olmuş ve adı
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
(BTK) olarak değiştirilmiştir. BTK’nın
telekomünikasyon işlemlerini düzenlemesi yanında, tüketicilerin haklarının
korunmasına dönük yetkileri de bulunmaktadır. 5809 sayılı Kanunun 47 ile 52
nci maddeleri arasında tüketici haklarını
korumaya ilişkin; eşit hizmet alabilme
hakkı, tüketicinin ve son kullanıcının
korunması, şeffaflığın sağlanması ve
bilgilendirme, abonelik sözleşmeleri,
kişisel verilerin işlenmesi ve gizliliğin
korunması, hizmet kalitesi konuları
yer almıştır. İlgili mevzuat hükümleri
çerçevesinde, BTK tarafından tüketici
haklarının düzenlenmesine ilişkin kararlar alınmaktadır. 91 Ancak Kurumumuza gelen şikâyetler dikkate alındığında denetim yetkisinin daha etkili olması,
BTK tarafından gelen taleplere ilişkin
önleyici çözümler üretilmesi, mevzuatta
değişiklik ihtiyacı gerekiyorsa siyasi iradece bunun yerine getirilmesinin gerektiği düşünülmektedir. 92
Ulaştırma, basın ve iletişim alanında
dikkat çeken bir diğer konu; baz istasyonları ile ilgili şikâyetlerdir. Bilindiği
üzere, baz istasyonları, gerekli görülen
yerleşim birimlerinde, mobil telefonlarla haberleşmeye yönelik kapsama alanı
sağlanabilmesi amacıyla kurulmaktadır.
Baz istasyonlarının kapsama alanına
girmeyen bölgelerde mobil telefonlarla
konuşmak mümkün olmamaktadır. Ancak, baz istasyonlarının etkileri konusunda, bilimsel olarak ciddi zararlar olduğu iddialarına istinaden, şikâyetçiler
tarafından yerleşim alanlarında baz istasyonu kurulmasının istenilmediği,
kurulan baz istasyonunun sağlıkları
yanında psikolojik olarak da kendilerini
etkilediği gerekçeleriyle baz istasyonlarının kaldırılması talep edilmiştir.
5809 sayılı Elektronik Haberleşme
Kanununun “İlkeler” başlıklı 4 üncü
maddesinin (i) bendinde elektronik
haberleşme cihaz ve sistemlerinin kurulması, kullanılması ve işletilmesinde insan sağlığı, can ve mal güvenliği, çevre ve
tüketicinin korunması açısından asgarî
91
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu: http://www.tk.gov.tr/mevzuat/kurul_kararlari/kurul_kararlari_list.php
2013/222 sayılı şikâyet başvurusunda, 23/03/2013-27/03/2013 tarihleri arasında abone olarak GSM operatörünün hizmetlerinden yararlanan şikâyetçiden ücret alınmasına dayanak sözleşme hükmünün haksız şart kapsamında olduğu, şikâyetçiden sadece
abone olarak hizmetlerden yararlandığı dönem için ve aldığı hizmet kadar ücret alınması ve alınan fazla ücretin iade edilmesi
gerektiği iddiasına ilişkin Kurumumuz tarafından şikâyetçi haklı bulunarak 04/12/2013 tarihli Tavsiye Kararı verilmiştir. Ayrıca
kıst dönem ücretinin belirlenmesi şeklinde düzenlemeler yapılması gerektiği belirtilmiştir.
92
212
uluslararası normların dikkate alınması
hususunun hizmetin sunumu sırasında
dikkate alınacağı açıklanmıştır.
Anılan Kanunun “İşletmecilerin hak ve
yükümlülükleri” başlıklı 12 nci maddesinin (h) bendi ile elektronik haberleşme hizmeti sunmak üzere yetkilendirilen işletmecilere; elektronik haberleşme
şebekelerinden kaynaklanan elektromanyetik alanlara kamu sağlığını tehdit edecek şekilde maruz kalınmasının
engellenmesi ile ilgili önlemlerin bu
Kanun çerçevesinde alınması ödevini
getirmektedir.
Avrupa Sosyal Şartının “Sağlığın korunması hakkı” başlıklı “ 11 inci maddesinde ise sözleşme taraflarına yüklenen, sağlığın korunması hakkının
etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak amacıyla, ya doğrudan ya da
kamusal veya özel örgütlerle işbirliği
içinde, diğer önlemlerin yanı sıra,
sağlığın bozulmasına yol açan nedenleri
olabildiğince ortadan kaldırma ödevine
yer verilmiştir.
93
Kurumumuza bu konuda gelen bir
şikâyet başvurusu hakkında, şikâyetçi,
Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu’nun 14/06/2011 tarih ve 2011/90 sayılı
kararı uyarınca, Maliye Bakanlığı ile Diyanet İşleri Başkanlığı arasında imzalanan ve 01/01/2007 tarihinde yürürlüğe
giren, Hazineye ait taşınmazlar üzerinde
bulunan Diyanet İşleri Başkanlığında tarafından yürütülen cami, mescit
ve bunların müştemilatının baz istasyonu kurulması ve ticari faaliyetlerde
kullandırılması amacı ile kiralanmasına
ilişkin esasları belirleyen protokolün bazı
maddelerinin yürütmesinin durdurulmasına karar verilmesi nedeni ile evinin
karşısında bulunan bir cami minaresinde
bulunan baz istasyonunun kaldırılması
talep edilmiştir. Konuya ilişkin yapılan
araştırma neticesinde, şikâyetçinin talebi
haklı bulunarak ilgili kuruma tavsiyede
bulunulmuştur. 93
Meskun mahalde baz istasyonu kurulması hususu yargıya da taşınmış, yargı
erki çok tartışmalı olan bu konuda; 94 “baz
Yargıtay 4.Hukuk Dairesinin 06/11/2008 tarih, E:2007/14402 ve K:2008/13542 sayılı kararı; ayrıca bu konuda Yargıtay 4.Hukuk
Dairesinin E:2004/2954 ve K:10516 sayılı kararına bakılabilir:“…davalıya Telekomünikasyon Kurum Güvenlik Sertifikası adı altında bir kullanma belgesi verilmiştir. Sertifikadan kullanımla ilgili limitler belirtilmiştir. Bilirkişiler tarafından yapılan inceleme
sonunda sertifikada belirtilen limitlerin yönetmelikte belirtilen limitlere uygun olduğu, hatta yönetmelikteki limitlerin de altında
bulunduğu belirtilmiştir. Ne var ki, yapılan bu belirlemelerle bir zararın olmayacağı kabul edilemez. Yönetmelik ve bu yönetmelikteki ölçülere göre verilen sertifika soyut bir belirlemeyi içermektedir. Bu bağlamda, o anda, o yerde ve güçte kurulacak istasyonun değerlerini belirtmektedir. Nitekim sertifika da bu nitelikleri içermekte olup, kurulan istasyonun çevresindeki binaların
konumunu belirtmemektedir. Bu da sertifikadaki ölçülerin tüm bilimsel verilere uygun olduğu ve zarar doğurmayacağı anlamına
gelmez. Kaldı ki, yönetmeliğe uygun bir işlem yapılsa bile buna karşın çevreye verilen zarardan eylemde bulunanın sorumlu
olmayacağı sonucu doğmaz. Ayrıca yargıç uyuşmazlığın çözümünde yönetmeliğe değil, yasaya, genel hukuk kurallarına ve bu
bağlamda sorumluluk hukukunun ilkelerine göre karar vermek zorundadır. Bunun içindir ki, yerel mahkemenin yönetmeliği
ve yönetmeliğe göre verilen sertifikayı bağlayıcı olarak kabul etmemelidir. Bilirkişiler de dava konusu istasyondaki ölçümlerin
yönetmelikteki limitlerin altında olduğunu ancak kurulan istasyonun davacının binasının çok yakınında bulunduğunu, uzun
sürede insan sağlığı için tehlike yarattığını ve yerleşim yerlerine uzakta kurulması gerektiğini belirtmişlerdir. Yapılan bu bilimsel
açıklamalar nedeniyle tek başına ölçüm sonuçlarının düşük olması zarar doğurmayacağı anlamına gelmez. Diğer koşulların, bu
bağlamda tesisin kurulduğu yerin yerleşim yerlerine ve davacının evine olan yakınlığı ile davacının eşi ile birlikte sürekli evde
oturup küçük yaştaki torununa bakmakta olduğunun da göz önünde tutulması gerekir…”
94
213
istasyonunun yaydığı radyasyonun referans değerlerin altında olsa bile meskun
alanlarda yarattığı radyasyondan dolayı,
alanlarda uzun süreli radyasyona maruz
kalacak insanların sağlığı olumsuz yönde
etkilenecektir. Dava konusu istasyonun
konumu, yerleşim yerlerine ve davacılara
yakınlığı gözetildiğinde, kısa zaman dilimi içinde olmasa dahi uzun zaman diliminde zarar doğurabilir. Çevredekiler için
gelecek ve uzun za-man diliminde büyük
endişe, psikolojik yapısında tedirginlik ve
ümitsizlik yaratarak, kişilerin çalışmasını
ve sağlık değerlerini olumsuz olarak etkileyecek ve zararlı sonuç doğuracaktır”
şeklinde hüküm vermiştir.
Baz istasyonları ile ilgili yapılan
şikâyetler doğrultusunda TBMM Dilekçe Komisyonu Genel Kurulu
tarafından yapılan kapsamlı bir araştırmada; Sağlık Bakanlığı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, GSM Şirketleri, Bilirkişiler, Tüketici Dernekleri
vb. bütün taraflar dinlenilmiş ve sonuç
olarak; “Sağlık Bakanlığı ve Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumundan, bu Kurumların işbirliğiyle baz istasyonlarının
insan sağlığına etkilerini araştırmak
üzere bağımsız bir bilim heyeti oluşturmalarının, bu heyet marifetiyle kapsamlı
ve deneysel araştırmaların yapılmasının
ve yapılacak araştırmaların finansmanın95
da sektörde hizmet üreten işletmelerden
elde edilecek fonlardan öncelikle yararlanılmasının istenmesine…” karar verilmiştir. 95
5809 sayılı Elektronik Haberleşme
Kanununun 6 ncı maddesinin (g)
bendinde Bilgi Teknolojileri ve İletişim
Kurumunun görevleri arasında; telsiz cihaz ve sistemlerine kurma ve kullanma
izni verilmesi, spektrumun izlenmesi ve
denetimi, piyasa gözetimi ve denetimi de
dâhil gerekli düzenlemeler ile denetlemeleri yapmak, (s) bendi ile de; elektronik
haberleşme sektöründe faaliyet gösterenlerin mevzuata uymasını denetlemek ve/
veya denetlettirmek, konu ile ilgili usul
ve esasları belirlemek, aykırılık halinde
mevzuatın öngördüğü işlemleri yapmak
ve yaptırımları uygulamak yetkisi verilmiştir.
Aynı Kanunun 37 nci maddesinde;
ulusal ve uluslararası kuruluşların belirlediği standart değerleri dikkate almak
suretiyle telsiz cihaz ve sistemlerinin
kullanımında uyulacak elektromanyetik
alan şiddeti limit değerlerinin belirlenmesi, kontrol ve denetimleri münhasıran
Kurum tarafından yapılacağı veya
yaptırılacağı; bu işlemler ile ilgili usul
ve esaslar, Sağlık Bakanlığı ile Çevre ve
Orman Bakanlığının görüşleri de dik-
TBMM Dilekçe Komisyonu Genel Kurulu, 16/03/2010 tarih ve 8 sayılı Kararı, S.15.
214
kate alınmak suretiyle Kurum tarafından
çıkarılacak yönetmelik ile belirleneceği;
Yönetmelik ile belirlenen limit değerlere
ve güvenlik mesafesine uygun bulunan
ilgili tesisler başkaca bir işleme gerek
kalmaksızın Kurum tarafından güvenlik
sertifikası düzenlenmesini müteakip kurulacağı ve faaliyete geçirileceği hükme
bağlanmıştır.
İlgili Kanunun “Kurumun yetkisi ve
idari yaptırımlar” başlıklı 60 ncı maddesinin beşinci fıkrası ise Bilgi Teknolojileri ve İletişim Başkanlığı veya yetki
verdiği kuruluşlarca yapılacak ölçümler
sonucu Kurum tarafından belirlenen elektromanyetik alan şiddeti limit değere
uygun bulunmaması hallerinde, bunların sahibine ekli ücret tarifesinde belirlenen ruhsatname ücretinin elli katı idarî
para cezasının her bir cihaz için ayrı ayrı
uygulanacağını; 46 ncı maddenin ikinci
fıkrasında telsiz ruhsatnamesi ve yıllık
kullanım ücretinden muaf tutulanlar
hakkında da bu madde hükümlerinin uygulanacağını; ilgili idarî para cezalarının
Kurumun taşra teşkilatı tarafından da
verilebileceğini belirtmiştir.
Baz istasyonları ile ilgili Bilgi Teknolojileri ve İletişim Başkanlığının yetkileri
yanında 5393 sayılı Belediye Kanununun
14 üncü maddesinde; belediyenin mahalli müşterek nitelikte olmak şartıyla
215
çevre ve çevre sağlığıyla ilgili hizmetleri
yerine getireceği belirtilmektedir. İlgili
Kanunun “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları” başlıklı 15 inci maddesinin
(r) bendinde ise; belediye mücavir alan
sınırları içerisinde 05/11/2008 tarihli ve 5809 sayılı Elektronik Haberleşme
Kanunu, 26/9/2011 tarihli ve 655 sayılı
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve
ilgili diğer mevzuata göre kuruluş izni
verilen alanda tesis edilecek elektronik
haberleşme istasyonlarına kent ve yapı
estetiği ile elektronik haberleşme hizmetinin gerekleri dikkate alınarak ücret
karşılığında yer seçim belgesi verilmesinin belediyelere tanınan yetki ve
imtiyazlardan olduğu düzenlemektedir.
Sosyal anlamda, ciddi bir tartışma konusu olan meskun mahallerde baz istasyonu
kurulması konusunda, ilgili mevzuat
düzenlemelerinden anlaşılacağı üzere
kurulması ve kaldırılması ile sağlık, estetik vb. açılardan denetlenmesi yetkisinin
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Başkanlığı ile ilgili belediyelerde bulunduğu,
denetime ilişkin usul ve esasların detaylı
şekilde açıklandığı; ancak Kurumumuza
yapılan şikâyetler, konuya ilişkin yargı
kararları ve raporlar dikkate alındığında, uygulamada eksiklikler olduğu
anlaşılmaktadır. Bu doğrultuda, baz
istasyonlarının denetimini yapan kurumların mevzuattan kaynaklanan
yetkilerini sürekli ölçümler yapılmak
suretiyle daha etkin kullanmaları,
ölçümler uygun çıkmaz ise denetim
yapan ilgili kurumlar tarafından GSM
şirketlerine caydırıcı ceza uygulanmasına daha fazla özen gösterilmesi
gerektiği düşünülmektedir.
6.1.17. Elektrik İletim ve Dağıtımı ile Elektrik Dağıtım Şirketlerinin Denetlenmesi
Enerji, sanayileşmenin temeli ve kalkınmanın bir göstergesidir. Modern toplum
da denilen endüstriyel toplumda, insanların toplumsal ve bireysel düzeyde
gereksinim duyduğu hemen hemen tüm
mal ve hizmetlerin üretilmesinde en
temel ve vazgeçilmez unsurlardan biri
enerjidir. Bu bakımdan, toplumsal yaşama etkisi büyük olan enerji politikalarında ve enerji alanındaki hizmet sunumunda etkin bir sistem kurulması büyük
önem taşımaktadır. Enerji konularında
Kurumumuza ağırlıklı olarak elektrik
enerjisine ilişkin hizmetlerde yaşanan
sorunlar hakkında başvurular yapılmaktadır. Kurumumuza 2014 yılında yapılan
şikâyetler; abonelik işlemlerindeki
aksaklıklar, yüksek fatura bedelleri,
kiracılardan tahsil edilemeyen fatura
bedellerinin taşınmazın maliklerinden
tahsil etme yoluna gidilmesi, elektrik kesintileri ve bu kesintiler sonucu meydana gelen hasarlar, elektrik bağlantısının
zamanında yapılmaması ve aydınlatma
sorunları üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Söz konusu şikâyetlerden biri, mücbir
sebepler dışında gerekli duyurular yapılmaksızın sıklıkla oluşan elektrik kesintilerine ilişkindir. Bu konuda Elektrik
Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin 19 uncu maddesinin beşinci
fıkrası gereğince kesintiden en az kırk
sekiz saat önce yazılı, işitsel veya görsel
basın yayın kuruluşları aracılığıyla ve
internet sitesinde gerekli bilgilendirmenin yapılması gerekmektedir. Bu
hükme riayet edilmesi durumunda
bu gibi şikâyetlerin ortadan kalkacağı değerlendirilmektedir. Ayrıca ani
elektrik kesintileri veya voltaj yükselmesi sebebiyle meydana gelen zararların giderilmesi noktasında tüketici lehine mevzuat düzenlemelerinin
yapılması ve kararlar alınmasının yerinde olacağı düşünülmektedir.
Yine elektrik dağıtım şirketlerinin
kiracılarca ödenmemiş elektrik faturası
borçlarını ve bireysel aboneliğe geçişte
şantiye elektriği kullanımından kalan borçları ev sahibi ve yeni abonelere
yansıttığına dair şikâyet başvuruları da
Kurumumuza ulaşmıştır. Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinin “Zamanında
Ödenmeyen Borçlar” başlıklı 15 inci
216
maddesinin altıncı fıkrasında; “aynı
kullanım yerine ait başka tüketicilerin önceki dönemlere ilişkin tüketimlerinden kaynaklanan borçları, yeni
tüketicilerin üstlenmesi talep edilemez.” hükmü yer almaktadır. Dağıtım
şirketlerinin aksi yönde hareket ettiği
iddialarına istinaden, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK)
tarafından gerekli önlemlerin alınması ve yaptırım uygulanması yerinde
olacaktır.
Ayrıca, Kurumuza gelen şikâyet başvurularının değerlendirilmesinde dağıtım
şirketlerinin denetiminin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığında olmasına
rağmen yaptırım uygulama yetkisinin
EPDK’da olmasının, kişiler açısından
şikâyet mekanizmasının anlaşılmasını ve
işleyişini zorlaştıracağı düşünülmektedir. Elektrik hizmeti sunumunun denetimi ile ilgili olarak 6446 sayılı Elektrik
Piyasası Kanununun 15 inci maddesinde
“… dağıtım şirketleri hariç elektrik piyasası faaliyetleri ile lisanssız faaliyet
gösteren kişilerin bu kanun kapsamındaki inceleme ve denetimi Kurum (EPDK)
tarafından yapılır. Bu kanun kapsamında
tanımlanan elektrik dağıtım şirketlerinin
denetimi ise Bakanlık tarafından yapılır…
Bakanlık tarafından düzenlenen veya ka96
Kamu Denetçiliği Kurumu 2013 Yıllık Raporu, s.199-201.
217
rara bağlanan denetim raporları Kuruma
bildirilir. Denetim raporu sonucuna göre
gerekli yaptırım ve işlemler Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu tarafından karara
bağlanır.” hükmü düzenlenmiştir.
Yetki karmaşasını gidermek amacıyla
6446 sayılı Kanunda yapılacak düzenleme ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının bir tür aracı pozisyonundan
çıkarılıp tamamen denetim ve yaptırım
uygulama işini yapan merci olması ya
da bu görevlerin tamamen EPDK’ya
bırakılması gerekir. Diğer bir anlatımla,
denetim ve yaptırım uygulamasında tek
yetkilinin belirlenmesi uygun olacaktır.
Diğer taraftan; kayıp/kaçak bedelinin tüketicilerden, Anayasamıza ve
hakkaniyete aykırı olarak alındığı ve
idare tarafından konuyla ilgili kanuni
düzenlemelerin yapılması gerektiği
2013 Yıllık Raporumuzda belirtilmiş
olup96 , halen konu ile ilgili herhangi
bir düzenleme yapılmadığı ve sorunun
mevcut haliyle devam ettiği görülmektedir.
Konuya ilişkin olarak Yargıtay Hukuk
Genel Kurulunun 2014 yılında verdiği nihai kararında; “Enerji Piyasası Düzenleme
Kurumu’na tüketicilere yapılacak elektrik
satışlarında uygulanacak fiyatlandırmaya esas unsurları tespit etme görevi veril
miş olup, sınırsız bir fiyatlandırma unsuru
belirleme yetkisi ve görevi verilmemiştir.
Elektrik enerjisinin nakli esnasında
meydana gelen kayıp ile başka kişiler
tarafından hırsızlanmak suretiyle kullanılan elektrik bedellerinin, kurallara
uyan abonelerden tahsili yoluna gitmek
hukuk devleti ve adalet düşünceleri ile
bağdaşmamaktadır. Elektrik kaybını
önleme ve hırsızlıkları engelleme veya
hırsızı takip edip, bedeli ondan tahsil etme
görevi de bizzat enerjinin sahibi bulunan
davacıya (elektrik dağıtım şirketi) aittir. Tüketici olan vatandaşın faturalara
yansıtılan kayıp-kaçak bedelinin hangi
miktarda olduğunun apaçık denetlenebilmesi ve hangi hizmetin karşılığında ne bedel ödediğini bilmesi, yani şeffaflık hukuk
devletinin vazgeçilmez unsurlarındandır.
Tüketici Hakem Heyetinin tahakkuk ettirilen kayıp kaçak bedelinin tüketiciye iadesine dair vermiş olduğu kararın itirazen
açılan davanın reddi gerekir.” 97 şeklinde
hüküm verilmiştir. Yüksek Mahkemenin
bu kararı üzerine Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile EPDK’nın gereken ted-
birleri alması ve hukuki düzenlemeleri
yapması beklenmektedir.
6.1.18. Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetler
Mahalli idareler Anayasal bir kavram
olup, Anayasamızın 127 nci maddesinde;
“Mahallî idareler; il, belediye veya köy
halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene
kanunda gösterilen, seçmenler tarafından
seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir.” şeklinde tanımlanmıştır.
Mahalli idareler devlet geleneğimizde
köklü bir geçmişe sahiptir.98 Son yıllarda kamu yönetimimizde yeni kamu
yönetimi anlayışı doğrultusunda ciddi
değişiklikler yapılmaktadır. Bu süreçte
köklü bir geçmişe sahip olan mahalli
idarelerin zaman içerisinde gerçekleşen
değişimlere uyumunu sağlamak amacıyla mevzuat düzenlemeleri yapılmıştır.
Bu çerçevede; başta 5393 sayılı Belediye
97
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 21/05/2014 tarihli ve E:2013/7-2454, K:2014/679 sayılı kararı.
Mahalli idarelerin tarihçesine bakıldığında, gerek Selçuklu gerekse Osmanlı Devletinde, başta vakıflar ve esnaf teşkilatı gibi
sivil oluşumların birçok belediye hizmetini yerine getirdiği bilinmektedir. Belediye hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla 1826
yılında İhtisap Nazırlığının kurulduğu görülmektedir. İhtisap Nazırlığı genel olarak kadıların yürüttüğü belediye hizmetlerinin zabıtaya ait görevlerini üstlenmiştir. Modern anlamda ilk belediye idaresi ise İstanbul’da “İstanbul Şehremaneti” adıyla 1854
yılında çıkarılan bir Nizamname ile kurulmuştur. Bu Nizamname ile aynı zamanda İhtisap Nazırlığı da ilga edilmiştir. Osmanlı
döneminde ilk belediye uygulamalarının, Altıncı Daire-i Belediye adıyla İstanbul’un, Beyoğlu ve Galata semtlerinde yapıldığını
görmekteyiz. Cumhuriyet döneminde ise 1580 sayılı Belediye Kanunu 1930 yılında yürürlüğe girmiştir.
Osmanlı Devletinde il özel idaresi ve belediyelerin kuruluşu ve yasal dayanaklarının oluşturulması süreçlerinin Tanzimat dönemine kadar uzandığı görülmektedir. İl özel idaresi kurulmasının ilk temelleri 1864 tarihli “Vilayet Nizamnamesi” ile atılmış ve
illerde yaşayan halkın mahalli külfetlere katılması amaçlanmıştır. 1913 yılında çıkarılan İdare-i Umumiye-i Vilâyat Kanun-u
Muvakkatı ile vilayet meclisleri il özel idarelerinin karar organı durumuna gelmiştir. 1913 tarihli bu Kanun muhtelif değişiklikler
geçirmiş; en kapsamlı değişikliklerden birisi de 1987 yılında yapılmış; söz konusu Kanunun adı 3360 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu
olarak değiştirilmiş ve 2005 yılına kadar yürürlükte kaldıktan sonra yerini 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununa bırakmıştır.
98
218
Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu, 5302 sayılı İl Özel İdaresi
Kanunu, 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanunu olmak üzere mahalli idare
alanını düzenleyen temel yasalar uygulamaya konulmuştur.
Ülkemizdeki belediye sayısında sürekli
bir artış eğilimi görülmektedir. Bu durum, çok düşük nüfuslu ve hizmet üretemeyen belediyelerin oluşmasına yol
açmıştır. Bu sakıncaların giderilmesi
amacıyla 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması
ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile büyükşehirler
dâhilindeki ilk kademe belediyelerinin
tüzel kişiliğine son verilmiştir. Son olarak, 6360 sayılı Kanunla 30 Mart 2014
mahalli idareler genel seçiminden itibaren 30 ilde il özel idaresi kaldırılmış,
görev ve yetkileri belediyelere devredilmiştir.
Mahalli idarelerin işlem, eylem, tutum
ve davranışlarına ilişkin Kurumumuza
29/03/2014 tarihinden itibaren başvuru alınmaya başlanmıştır. Kurumumuza
yoğun olarak belediyelerin, daha sonra
ise sırasıyla İl Özel İdaresinin temsilcisi
olan Valiliklerin ve Köylerin sorunlarına
ilişkin Muhtarlıkların ve Kaymakamlıkların şikâyet konusu edildiği tespit
edilmiştir. Dolayısıyla başvuruların
özellikle halka en yakın kurumlar ola219
rak bilinen belediyelerce yürütülen hizmetlerin sunumunda yaşanan sorunlarda yoğunlaştığı görülmektedir.
Mahalli idarelerce yürütülen hizmetlere
ilişkin yapılan şikâyet başvurularının
incelenmesi neticesinde; başvuruların
özellikle imar işlemleri ve uygulamaları, ruhsat iş ve işlemleri, toplu taşıma, içme suyu, çevre sorunları, yol
yapımı, konut üretimi ve satışı, zabıta
hizmetleri, emlak vergisi, harcamalara
katılma payları, kentsel dönüşüm projeleri, pazaryerleri, kamulaştırma ve
kamulaştırmasız el atma, otopark
sorunları, hayvan barınağı, sulama
göleti, doğalgaz, altyapı hizmetleri,
mezarlık ve defin hizmetleri vb. gündelik hayatın tüm alanlarına ilişkin olduğu
görülmektedir.
Söz konusu başvuruları daha ayrıntılı
olarak incelediğimizde; imar işlem ve
uygulamaları başlığı altında, imar planlarında değişiklik yapılması, arazi ve arsa
düzenlemesi ile Düzenleme Ortaklık
Payı (DOP), ifraz ve tevhit (taşınmazları
ayırma ve birleştirme) işlemleri, kaçak
yapılaşma ve yıkım kararının uygulanması, imar planlarında kamuya pay ayrılması, imar izni verilmesi ve imar yolunun açılması; ruhsat iş ve işlemleri
başlığı altında, 99 işyeri açma ve çalışma
ruhsatı, iskân raporu (yapı kullanma izin
belgesi), yapı (inşaat izni) ruhsatı ve yapı
tadilat ruhsatı, yapı denetimi ve projeye
aykırı yapılaşma; toplu taşıma başlığı
altında, belediye otobüs hatları ve durak yerleri, özel halk otobüsleri, ulaşım
hakkı, Ulaşım Koordinasyon Merkezi
(UKOME) Kararları, trafik düzenlemeleri; içme suyu sorunları başlığı altında, abonelik, hat ve bağlantı sorunları,
kesintiler, bedel iadesi, faturaya itiraz ve
indirim talepleri; çevre sorunları başlığı
altında, çevre düzenlemesi (park ve yeşil
alanlar) yapılması, çevre (hava, ses ve
gürültü) kirliliği ile katı atıkların toplanması ve toplama alanlarının konumu;
konut üretimi ve satışı başlığı altında,
kentsel dönüşüm alanı içerisinde kalan gecekondu ve tapu tahsis belgesi sahiplerine ait yapıların tahliye edilmesi,
yapı karşılığı konut inşa edilmesi, proje
alanından/alanı dışından konut verilmesi, belediye iştiraklerince konut satışı;
yol yapımı başlığı altında, yol yapılması,
yol işgalinin önlenmesi, vb. gibi zabıta
hizmetleri başlığı altında, pazaryerleri ve
seyyar satıcıların kontrol ve denetimi ile
zabıtanın kestiği para vb. cezalar; emlak
vergisi başlığı altında, tahakkuk ve tahsilat süreci, rayiç bedele itiraz edilmesi,
fazla tahsil edilen verginin iade edilmesi;
harcamalara (yol, su ve kanalizasyon)
katılma payları başlığı altında, asfalt
(yol) katılım payı oranları; kamulaştırma ve kamulaştırmasız el atma başlığı
altında, kamulaştırma sürecinin uzaması, kamulaştırma bedeline itiraz, kamulaştırmasız el atmanın önlenmesi;
otopark başlığı altında, otopark yapılması, otopark ücreti, otopark işletmesi; hayvan barınakları başlığı altında,
sahipsiz/evcil hayvanların kontrolü,
aşılanması ve zararlarının önlenmesi,
barınakta ıslah edilmesi; doğalgaz sorunları başlığı altında, abonelik, hat/
bağlantı, zamlar ve sayaç türü; sulama
göleti başlığı altında, gölet yapılması;
mezarlık ve defin hizmetleri başlığı altında, mezarlığın korunması ve çevre
düzenlemesi yapılması; altyapı hizmetleri başlığı altında, kanalizasyon
talebine yönelik konularında şikâyet başvurularının yapıldığı görülmektedir.
99
2014/2012 şikâyet numaralı başvuru için verilen 27/10/2014 tarihli Ret Kararı: Kahvehaneye İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı verilmemesi işleminin iptal edilmesi talebi hakkında Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulunun 09/07/2009 tarih ve
E:2006/2856, K:2009/1706 sayılı kararı çerçevesinde, çevrenin ve toplumun huzur ve güvenliğinin sağlanması ile işyerinin fen
ve sağlık açısından uygunluğunun denetimi açısından İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelikle düzenleme
yapıldığı, tapuda işyeri olarak görünen taşınmazlarda istirahat ve eğlence yeri faaliyetlerinin yapılabilmesinin kat maliklerinin
oyçokluğuyla vereceği karara bağlı kılınmasında kamu yararı bulunduğu gerekçesiyle Belediye Meclisinin, Büyükşehir Belediyesi
İmar Yönetmeliği doğrultusunda aldığı karar ile aynı il sınırları içerisinde uygulama birliğini sağlamayı amaçladığının anlaşılması
ve şikâyetçinin işyerinin, Belediye Meclis kararında belirtilen mekânın iç yükseklik şartını taşımaması sebebiyle talebin reddine
karar verilmiştir.
220
Sonuç olarak halka en yakın ve mahalli
müşterek hizmetleri sunmakla görevli kurumlar olan ve 6360 sayılı Kanun
sonrası sayıları yaklaşık yirmi bini bulan Belediyeler, İl Özel İdareleri ve Köy
Muhtarlıklarının hizmetlerin sunumunda ve uygulamalarında mevzuata uygunluğa ve yerindeliğe hassasiyetle riayet
etmeleri gerektiği değerlendirilmektedir.
Çünkü mahalli idareler; imar uygulamaları, ruhsat işlemleri, emlak vergisi, harcamalara katılma payları ve kamulaştırma işlemleri başta olmak üzere, çoğu
işlem ve uygulamalarında kişilerin mülkiyet hakkına dayanan konularla karşı
karşıya bulunmaktadırlar. Bu nedenle,
gerek mevzuatın doğru ve yerinde uygulanması ve gerekse başta imar uygulamaları ve kentsel dönüşüm projeleri
olmak üzere, tüm hizmetlerin halka
doğru ve tam bilgi verilerek sunulması,
gerektiğinde konusuna göre bölge sakinlerinin görüşünün sorulması önem
arz etmektedir. Bu yönde 5393 sayılı
Belediye Kanununun “Belediyenin yetkileri ve imtiyazları” başlıklı 15 inci
maddesinde yer alan; “Belediye, belde
sakinlerinin belediye hizmetleri ile ilgili görüş ve düşüncelerini tespit etmek
amacıyla kamuoyu yoklaması ve araştırması yapabilir.” hükmü dayanak alınarak
oylama yapılması mümkündür. Toplum
yaşamını etkileyen önemli durumlar100
da kamuoyu yoklaması ve araştırması yöntemlerine başvurulmasının
mahalli idareler ve kişiler arasındaki
etkileşimi artıracağı, kamuoyunun
görüşünün alınması gereken önemli
hizmetler hakkında çıkabilecek muhtemel toplumsal gerginlikleri önleyeceği
düşünülmektedir. Teknik olarak aynı
olmamakla birlikte amacı bakımından
benzerlik gösteren ve ülke çapında uygulanan “halk oylaması”nın yararları
konusunda doktrindeki görüşlere baktığımızda; “Halkoylaması ile halkın,
temel siyasal problemleri incelemeye ve
katkıda bulunmaya çağrılması, halkın
vatanseverlik
duygularını
geliştirir.
Halktan çözüm istemek, halka kamusal
sorunlar üzerinde düşünmeyi öğretir.
Halkoylamasında halk, devletin kaderini
belirlediğini hisseder ve böylece sorumluluklarının bilincine varır. Keza, halkoylaması dönemlerinde halk, kitle iletişim
araçlarını yakından izleyerek, ülkenin
ekonomik sosyal sorunları hakkında bilgi
sahibi olur. Kısacası, halkoylaması, halkın
demokratik eğitimini sağlar.” 100 sonucuna varıldığı görülmektedir. Dolayısıyla,
kişilere en yakın kurumlar olan mahalli
idarelerin hizmetleri yürütürken, şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim tarzı
Maurice Battelli, Les institutions de demokratie directe en droit Suisse et’ compare moderne, Recueil sirey, Paris, 1933. Byrce,
Les demokraties modernes, Tome II, Trad. B. Mayra, Payot’ Paris, 1924, s. 480. Aktaran; Kemal Gözler, “Halkoylamasının Değeri”,
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt XL, 1988, Sayı 1-4, s.97-113.
221
benimseyerek, sunulacak hizmetleri ve
gerekçelerini çok iyi anlatması ve bu kapsamda iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde
hareket etmesi, toplumsal memnuniyeti
ve hizmet kalitesini artıran bir unsur
olacaktır.
6.2. Kurum Bazında Uzlaşma Yoluyla Çözülen Başvurular
Ombudsman, kelime kökeni açısından
İsveç dilinde ‘aracı’ anlamına gelen ‘ombuds’ ve “kişi” anlamına gelen ‘man’ kelimelerinden oluşmakta olup aracı kişi
anlamına gelmektedir. 101 Ombudsmanlık kurumu ise, idarenin eylemleri, işlemleri ve davranışları üzerinde
hukuk, hakkaniyet ve iyi yönetim ilkelerine uygunluk denetimi yapmaya ve
gerektiğinde bunlara uygun bulmadığı
işlemlerin geri alınması, işlemin kaldırılması veya işlem veya eylemlerden doğan
zararların giderilmesi ve vatandaşlara
yönelik uygunsuz davranışların düzeltilmesi için idare nezdinde girişimlerde
bulunmaya yetkili olan, Parlamento
adına hareket eden bağımsız ve tarafsız
bir organdır. 102 Böylece ombudsman,
vatandaşların güçlü konumda olan dev-
let karşısında hak sahibi olmaları ve haklarını geliştirerek kullanmaya çalışmalarında etkin rol oynamaktadır.103
Ombudsman, öncelikle vatandaşların
temel hak ve özgürlüklerinin korunması,
idarenin eylem ve işlemlerinde hakkaniyetin sağlanması açılarından, yönetilenlerle yönetenler, devletle vatandaş, kamu
görevlileri ile halk arasındaki ilişkilerde
önemli bir dönüşümü simgelemektedir. Bu kurum, modern kamu yönetimi yapılanmasında kapalı, geleneksel
bürokrasinin aksine, vatandaş tarafını
tutan, onun adına her türlü idari organı
sorgulayabilen, her türlü bilgi ve belgeye
ulaşarak elindeki bazı araçlarla idarenin
modern yönetim anlayışına uygun işlemesini sağlamaya yardımcı kamusal kurum niteliğindedir. 104
Kişiler ile idare arasında aracı konumda
olan ombudsmanlık kurumu, bunu verdiği tavsiye kararları ile yapabileceği gibi,
her iki tarafı bir araya getirmek suretiyle
uzlaştırma yöntemi çerçevesinde çağdaş
usullerle sorunun çözülmesine katkı
sağlayabilir. Ombudsmanlık kurumunun
sorunların çözümünde kullandığı uzlaşma usulü, hem idare hem de kişiler
101
http://tr.wikipedia.org/wiki/Ombudsman
Tufan Erhürman, “Ombudsman”, Amme İdaresi Dergisi, 1998, C.31, S.3, 89.
103 Bilal Eryılmaz, Kamu Yönetimi, 2. Baskı, Okutman Yayıncılık, Ankara, 2009, s.307-308.
104 H. Galip Küçüközyiğit, “Ombudsmanlık Kurumu: Hukuksal ve Siyasal Bir İnceleme”, Uluslararası Hukuk ve Politika, Cilt 2,
No: 5, s.91.
102
222
bakımından katılımcılığın sağlanması,
zaman ve mali kaybın önlenmesi gibi
gerekçelerle etkin bir mekanizma haline
gelmektedir. Çünkü tavsiye kararlarının
kurumlar tarafından uygulanmama riski
karşısında, şikâyetçi ile idareyi sorun
temelli olarak bir araya getirmek suretiyle sorunun hızlı bir şekilde çözülmesi
çağdaş yönetim anlayışının bir göstergesi
olmaktadır.
Bu bilgiler ışığında; Kamu Denetçiliği
Kurumu olarak, şikâyetçilerin talepleri
doğrultusunda, idare ile bağlantı kurularak söz konusu talepler idareye anlatılmış, çoğu zaman kurumlar ile yüz
yüze görüşmeler yapılarak sorunların
uzlaşma yolu ile çözülmesi sağlanmıştır.
Aşağıda Kurumumuzun uzlaşma yolu ile
çözüme kavuşturduğu şikâyet başvurularına ilişkin kurum ve kuruluşlar bazında örnekler sunulmuştur.
6.2.1. Milli Eğitim Bakanlığı
- Lojman tahsisinin haksız gerekçelerle
sona erdirilmesi
Şikâyetçi; ilgili İl Milli Eğitim
Müdürlüğünde mühendis unvanıyla
çalışmakta iken lojman talep formu dol105
durarak lojman sırasına girdiğini, kendisine 5 yıl oturmak üzere lojman tahsis
edildiğini, daha sonra kendisine tahsis
edilen lojmanın görev tahsisli olduğu
ve talep edilmesi durumunda lojmanı
boşaltması gerektiği yönünde idarece
bilgilendirildiğini, 5 yılı doldurmadan
lojmandan çıkarılmak istendiğini, mağdur edildiğini, bu sebeple söz konusu
lojmanın görev tahsisli lojman niteliğinden çıkarılarak sıra tahsisli lojman yapılması talebiyle Kamu Denetçiliği Kurumuna başvuruda bulunmuştur.
Kurumumuzca yapılan görüşmeler ile
bilgi belge talebi kapsamında idarenin
konu hakkında araştırma yapması,
araştırma neticesine göre konuya ilişkin
görüş ve değerlendirmelerini bildirmesi sağlanmış olup, şikâyetçinin talebi
idareyle uzlaşma sağlanmak suretiyle
çözülmüştür. MEB Destek Hizmetleri
Genel Müdürlüğü, şikâyetçinin söz konusu lojmanda 5 yıllık sürenin sonuna kadar
oturması gerektiği yönündeki görüşünü
ilgili İl Milli Eğitim Müdürlüğüne
bildirmiştir. Şikâyetçi 08/08/2014 tarihinde kurumumuza teşekkür yazısı
göndermiş ve başvuru hakkında Karar
Verilmesine Yer Olmadığına Kararı verilmiştir. 105
2014/995 şikâyet numaralı başvuru için verilen 07/05/2014 tarihli KVYO Kararı
223
- MEBBİS kayıtlarının güncellenmemesi
Şikâyetçi sözleşmeli öğretmen olarak
görev yapılan sürelerin kadrolu öğretmenlikte geçmiş gibi değerlendirilerek
MEBBİS kayıtlarının güncellenmesi
talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuş olup, idare yetkilileri ile yapılan
görüşmeler neticesinde şikâyetçi ile idare
arasında uzlaşma sağlanmak suretiyle
şikâyetçinin sorunu çözülmüştür.
MEBBİS kayıtlarının güncellenmesi sağlanmış ve şikâyetçinin 04/06/2014 tarihli dilekçesi ile taleplerinin tamamının
karşılandığı bu sebeple şikâyetinden
vazgeçtiğini ve Kurumumuza teşekkür
ettiğini belirten yazısı üzerine başvuru
hakkında Karar Verilmesine Yer Olmadığına Kararı verilmiştir. 106
- Atama talebinin yerine getirilmemesi
Şikâyetçi, kendisi ve eşinin zorunlu çalışma yükümlülüğü öngörmeyen yani serbest bölge diye nitelendirilen bir okulda
görev yaptıklarını, Öğretmenlerin Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliğine
göre bu serbest bölgede bulunan okullarda en fazla 3 yıl çalışıldıktan sonra 4,
5 ve 6. bölgelerden herhangi birinde bu106
107
lunan bir okula yer değiştirilmesi gerektiğini, kendisinin 7 yıllık zorunlu hizmet
süresinin 3 yılını çalıştığını ancak eşinin
görev süresinin henüz 3 yıl olmadığını ve
eş özür durumunun kabul edilmediğini
belirterek, aile bütünlüklerinin korunması ve eş durumu özrünün düzeltilmesi
talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Şikâyet konusu ile ilgili olarak Milli
Eğitim Bakanlığı ile yapılan yazışmalar
neticesinde; şikâyetçinin talebi üzerine,
yapılan atamasının iptal edildiği ve eşinin
görev yaptığı ilçeye isteği doğrultusunda
atamasının yapıldığı anlaşılmıştır. 107
- Okula kayıt yapılmaması
Sağlık Kurulu Raporunda % 40 “atipik
otizm” teşhisi konulan oğluna 2013 Mayıs
ayında Diyarbakır Kayapınar Rehberlik
Araştırma Merkezi (RAM) tarafından
okul öncesi kaynaştırma raporu verildiği, RAM tarafından yönlendirildiği
okulda çocuğun kaydının yapılmadığı,
… Anaokulunda daha büyük çocuklarla
birlikte olacağının söylendiği, Kayapınar
İlçe Milli Eğitim Müdürlüğünün yön-
224
lendirdiği… Anaokulunun ise çocuğun
tuvalet eğitimi olmadığı gerekçesiyle
çocuğun kaydını yapmadığı belirtilerek
oluşan mağduriyetin giderilmesi talebiyle yapılan başvuru sonrası Diyarbakır
İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile yapılan
görüşmeler sonucunda çocuğun okula
kaydı sağlanmıştır.108
- Sınava kayıt yapılmaması
Şikâyetçinin, 02/06/2001 doğumlu
çocuğunun I. Kademe Okuma Yazma Seviye Tespit Sınavına yaşının küçük olması
gerekçe gösterilerek alınmamasından
kaynaklanan mağduriyetinin giderilmesi
talepli başvurusu, Milli Eğitim Bakanlığı
Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü
ile yapılan telefon görüşmeleri ve
yazışmalar sonucu çözüme kavuşturulmuş ve şikâyete konusu Bursa Nilüfer
Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğünce yerine getirilmiştir. 109
- Fazla çalışmadan doğan izin hakkının
kullandırılmaması
Kayseri İli Talas İlçesinde bir İlköğretim Okulunda hizmetli olarak çalışan
şikâyetçi, 4+4+4 eğitim sistemine geçil108
109
110
mesi sürecinde fazla çalıştırılması ve
fazla çalışmadan doğan izin hakkının
kullandırılmaması sebebiyle kurumumuza başvuruda bulunmuştur. İdare
yetkilileri ile yapılan görüşmeler ve
yazışmalar neticesinde şikâyetçi ile
idare arasında uzlaşma sağlanmıştır.
Talas Kaymakamlığı İlçe Milli eğitim
Müdürlüğünden alınan 23/07/2014 tarih ve 4115 sayılı yazıda şikâyetçinin
fazla çalışmadan doğan 87 günlük izin
hakkının ilgili okul yönetimince hazırlanan ve yazı ekinde yer verilen izin planı
çizelgesinde belirtilen tarihlere uygun
şekilde kullandırılacağı belirtilmiştir.
Şikâyetçinin kurumumuza gönderdiği
23/07/2014 tarihli dilekçesinde kurumumuza yaptığı başvuru üzerine, okul yönetimince çağrılarak izinlerini yıl içerisinde
kullanacağına dair çizelgenin kendisine verildiğini, şikâyete konu talebinin
olumlu bir şekilde sonuçlandırıldığını
belirterek teşekkürlerini iletmesi üzerine dosya hakkında Karar Verilmesine
Yer Olmadığına kararı verilmiştir. 110
6.2.2. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
- Sağlık hizmetlerinden faydalandırılmaması
2014/864 şikâyet numaralı başvuru için verilen 09/06/2014 tarihli Gönderme Kararı
225
25 yaşını doldurmuş olan üniversite
öğrencisi şikâyetçi, sağlık hizmetlerinden faydalanmaya devam edebilmek için
ilgili Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma
Vakfına gelir testi için başvurduğunu,
Genel Sağlık Sigortasının 19/09/2013
tarihinde G1 olarak sonuçlandığını,
mezun olup çalışmaya başlayıncaya kadar G1 olan sigorta priminden muaf
olabilmek için vakfa tekrar başvuruda
bulunduğunu, yetkililerce herhangi bir
ev ziyareti yapılmaksızın priminin ödemesi gereken sigorta priminden daha
yüksek olan G2’ye yükseltildiği gerekçeleriyle, G1 priminden muaf olabilmek
için yapmış olduğu başvuru sonucunda
primin en azından G1 olarak kalması
beklenirken G2’ye yükseltilmesi sebebiyle adı geçen primlerin iptali, mümkün
olmadığı takdirde G1 olarak devam etmesi talebiyle Kurumumuza başvuruda
bulunmuştur.
İlgili idareyle yapılan görüşmeler ve
şikâyet başvurusuna ilişkin verilen gönderme kararı üzerine, şikâyetçinin sorunu idarece çözülmüştür. Şikâyetçi Kurumumuza gönderdiği 30/05/2014 tarihli
dilekçesi ile sorununun çözüldüğünü belirterek, teşekkürlerini iletmiştir. 111
111
112
- Uygun bir sevgi evi ya da kız yetiştirme
yurduna yerleştirilmeme
Bakım ve Sosyal Rehabilitasyon Merkezinde korunma ve bakım altında bulunan
çocukların kaldıkları yerde çeşitli sorunlarla karşılaşması ne-ticesinde kendileri
için daha uygun olan sevgi evleri ya da
kız yetiştirme yurtlarına nakledilmek
suretiyle yerleştirilme taleplerine ilişkin
olarak Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı yetkilileri ile görüşülmüştür. Taşra
teşkilatına verilen talimat yazılarında
kuruluşların ihtisas kuruluşları olarak
ayrıştırıldığı, hizmet dönüşümü kapsamında çocukların mağdur edilmemesi için durumlarına uygun kuruluşlara
alınmasına dikkat edilmesi yönünde
yazılarının bulunduğu açıklaması alınmıştır. Ancak taşra teşkilatı ise kuruluş
sayısının yetersiz olması nedeniyle istismar, şiddet mağduru, fuhuşa bulaşmış,
madde kullanan çocukların aynı ortamda kaldıklarını, kapasite üstü hizmet veren sevgi evlerine rehabilitasyon süreci
tamamlanan kız çocuklarını yerleştiremediklerini belirtmişlerdir. Bir aylık
vaka takibi ve karşılıklı görüşmeler sonucu iki kız çocuğunun nakli; Sevgi Evleri, Çocuk Yuvası ve Kız Yetiştirme Yurdu Müdürlüğüne gerçekleştirilmiştir. 112
2014/3444 ve 3405 şikâyet numaralı başvurular için verilen 25/09/2014 tarihli KVYO Kararları
226
6.2.3. Adalet Bakanlığı
- Hükümlünün uygun bir Ceza İnfaz
Kurumuna nakledilmemesi
Şikâyetçinin hali hazırda Oltu T Tipi
Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda hükümlü olarak kalan Z. A.’nın vasisi olduğu,
eski bir PKK teröristi olan hükümlünün
2004 yılında eve dönüş yasasından yararlanmak üzere teslim olduğu, ancak
süreyi kaçırdığı için müebbet hapisle
cezalandırıldığı, o dönemde ateşli silahla
yaralandığı için ayağında platin takılı
olduğu fakat bu durumla ilgili olarak
hiçbir tedavi görmediği, bu sebeple şu
an itibariyle yürümekte güçlük çektiği,
bu konuda hükümlü olarak kaldığı ceza
infaz kurumu idaresine dilekçe verdiği,
idare tarafından Erzurum Bölge Eğitim
ve Araştırma Hastanesine sevk edildiği,
Hastanenin raporunda “hastanın cerrahi ve fizik tedaviden fayda göremeyeceğinin” belirtildiği, hali hazırda kaldığı
ceza infaz kurumdaki koşulların da
hükümlü için uygun olmadığı, zira adı
geçen cezaevinin iki müteşekkilden
oluştuğu, alt katında yemekhane ve tuvaletlerin, üst katında ise yatakhane
bölümünün bulunduğu, bu haliyle
hükümlünün merdivenden inip çıkarken
oldukça zorlandığı, bu sebeple istenen
nakil taleplerinin de doluluk gerekçesiyle
reddedildiği belirtilmiştir.
113
Bununla birlikte, hükümlünün mevcut
özür durumu nedeniyle naklinin
yaşamasına uygun olan bir Ceza İnfaz
Kurumuna yapılması, söz konusu talebin
yakın zamanda mümkün olmaması
halinde ise halen kaldığı cezaevindeki
merdivensiz odalardan birine nakledilmesi talep edilmiştir.
Kurumumuz tarafından Adalet Bakanlığı
Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü
ile temasa geçilmiş, şikâyetçi hakkında
Oltu Devlet Hastanesinden alınan sağlık
kurulu raporu ile Oltu T Tipi Kapalı Ceza
İnfaz Kurumu İdare ve Gözlem Kurulundan alınan kararla birlikte bahse konu
ceza infaz kurumu fiziki koşullarının
adı geçen hükümlü için uygun olmadığı
belirlendiğinden hükümlünün, hastalığının tedavi edilebileceği en yakın yer
olan ve ceza infaz kurumu koşullarının
uygun olduğu Erzurum H Tipi Yüksek
Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumuna
nakil emrinin verildiği belirtilmiştir.113
- Hükümlünün Açık İnfaz Kurumuna
nakledilmemesi
Şikâyet başvurusunda; şikâyetçinin Silivri 4
Nolu L Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda hükümlü olarak bulunduğu, hakkında tüm yasal koşulların oluşmasına
rağmen açık ceza infaz kurumuna geçme
talebinin, hükümlü olarak bulunduğu
227
Ceza İnfaz Kurumu tarafından reddedildiği, “Red” kararına gerekçe olarak ise
T.C. Anayasa Mahkemesinin iptal etmiş
olduğu bir kararın gösterildiği, bu sebeple hem kendisinin hem de kendisi
durumunda olan birçok hükümlünün
mağdur edildiği iddia edilmiş olup,
şikâyetçi tarafından acilen açık ceza infaz
kurumuna geçiş yapabilmesi hususunda
Kurumumuzdan yardım talep edilmiştir.
Şikâyet başvurusu üzerine yapılan inceleme neticesinde; adı geçenin, Karşıyaka 2. Asliye Ceza Mahkemesinin kararı
ile Türk Ceza Kanunu’nun 157/1 maddesi gereğince “Dolandırıcılık” suçundan
toplam 18 ay 24 gün hapis cezasına mahkum edildiği belirlenmiş olup, bahse
konu şikâyet ile ilgili Bakanlıkla temasa
geçilmiş olup, Silivri İnfaz Hâkimliği
tarafından hükümlüye ait infaz dosyasının incelemesi sonucunda hükümlünün 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkındaki Kanuna
6291 sayılı Kanunun 1. maddesi ile eklenen 5275 sayılı Kanunun 105/A maddesi
ile 6411 sayılı Kanunun geçici 4. maddesi gereğince, cezasının koşullu salıverme
tarihi olan 01/09/2014 tarihine kadar
olan kısmının “Denetimli Serbestlik
114
115
Tedbiri Uygulanmak Suretiyle İnfazına”
ayrıca, “hükümlü başka suçtan tutuklu,
hükümlü ya da yakalama emirli değil ise
tahliyesine” karar verilmiştir. 114
6.2.4. Sosyal Güvenlik Hizmeti Sunan Kurumlar
- Geçici işçi statüsünde çalışılan dönemin sigortalı hizmet kapsamında
görülmemesi
Mülga Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığında geçici işçi statüsünde
çalıştıkları 8 aylık sürenin (2000 yılı I ve
II. dönemleri) sigortalı hizmet hesaplarında görülmemesi nedeniyle durumlarının düzeltilmesi talepleri alınmıştır.
Ulucanlar SGM ile yapılan görüşmeler
sonucu, adı geçenlerin yakınmaya konu
dönemlerdeki çalışmalarının hizmet
kütüklerine işlendiği anlaşılmıştır. Bu
durum üzerine Karar Verilmesine Yer
Olmadığına Dair Kararlar alınmıştır. 115
- İşsizlik sigortası alan kişinin işe iade
edilmesi nedeniyle ödenen işsizlik sigortası ödeneğinin geri talep edilmesi
Şikâyetçiye,
iş
akdinin
2013/2180, 2181 ve 2182 şikâyet numaralı başvurular için verilen 17/12/2013 tarihli KVYO Kararları
228
feshedildiği
dönemde 8 aylık işsizlik sigortası ödeneği
bağlanmıştır. Şikâyetçinin, mahkeme
kararıyla işe iade edilmesinin ve geriye
dönük 4 aylık ücretinin ödenmesi üzerine, Türkiye İş Kurumu tarafından 8 aylık dönemde yapılan ödemelerin tamamı
yasal faiziyle istenmiştir.
Hakkaniyet gereğince; “Şikâyetçinin, mahkeme kararı ile işe iade edilmesi nedeniyle almış olduğu işsizlik ödeneklerinin geri iadesinde, ilgilinin geçmişe
dönük almış olduğu dört aylık ücret
dönemine denk gelen işsizlik ödeneği
tutarları haricindeki dönemlerin dikkate alınmaması ve buna göre yeniden
hesaplama yapılması” gerektiği değerlendirilmiş; ardından, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğünce söz konusu mevzuatta değişikliğe gidilerek;
bundan böyle işsizlerin (işe yerleştirilmeleri halinde) geriye dönük ücret
ödenmeyen dönemlerde almış oldukları
işsizlik ödeneklerinin geri iadesi uygulamasından vazgeçilmiştir. 116
6.2.5. Mahalli İdareler
- Maden Ruhsatı Süresinin Uzatılmaması
Şikâyetçi; Mersin İl Özel İdaresince 3
yıl olarak verilen Maden Ruhsatının 5
116
117
yıla uzatılması talebiyle Kurumumuza
başvuruda bulunmuştur. İdare yetkilileri ile yapılan görüşmeler neticesinde,
şikâyetçinin talebinin ilgili İl Özel İdaresince yeniden değerlendirilmesi sağlanmış ve şikâyetçinin ruhsat süresinin
5 yıla çıkarılmasına karar verilmiştir.
Bu şekilde idare ile şikâyetçi arasında uzlaşma sağlanmak suretiyle uyuşmazlık çözülmüş olup, 08/07/2014 tarih ve 7475 sayılı yazı ile kurumumuza
ruhsat süresinin 5 yıla çıkarıldığına ilişkin bilgi verilmiş olması ve şikâyetçinin
17/07/2014 tarihli teşekkür yazısı üzerine başvuru konusunda Karar Verilmesine Yer Olmadığına Kararı verilmiştir.117
- Mahkeme Kararının Uygulanmaması
Şikâyetçi, Kemer Belediyesinin mahkeme kararını uygulamadığı gerekçesiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuş olup, Kemer Belediyesi yetkilileri
ile yapılan görüşmeler akabinde Kemer
Belediye Meclisinin 06/06/2014 tarihli
kararı doğrultusunda şikâyetçinin tekrar
sözleşmeli personel olarak işe başlatılması uygun görülmüştür.
Bu şekilde şikâyetçi ile idare arasında uzlaşma sağlanmış ve şikâyetçinin
17/06/2014 tarihli teşekkür yazısı üzeri-
2013/2180, 2181 ve 2182 şikâyet numaralı başvurular için verilen 17/12/2013 tarihli KVYO Kararları
229
ne başvuru hakkında Karar Verilmesine
Yer Olmadığına Kararı verilmiştir. 118
- Yaşlı serbest kartı talebinin yerine getirilmemesi
Yaşlı serbest kartı talebiyle Ankara
Büyükşehir Belediyesine başvurulduğu
ancak; engelli durumuna düşülmesi
sebebiyle Engelli Serbest Kartı alınması
gerektiği için başvurudan vazgeçilmesine rağmen, ödenmiş olan yaşlı serbest
kartı başvuru bedelinin iade edilmesi
talebiyle Kurumumuza başvurulmuştur.
Kurumumuzca yapılan arabuluculuk
girişimleri sonucunda, Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından şikâyetçinin
talebi yeniden değerlendirilmiş ve yerine
getirilmiştir. 119
- Şebeke suyu patlaması nedeniyle
oluşan zararın tazmin edilmemesi
Amasya Belediyesi içme suyu şebeke
hattının patlaması ve evini ve arabasını
su basması üzerine oluşturulan Bilirkişilerce belirlenen 11.743,00 TL tutarındaki
hasarın ödenmesi talebiyle Kurumumuza başvurulmuştur.
118
119
120
girişimleri sonucunda; dosyanın Belediye Encümenine havale edilerek çözülmesi sağlanmış ve Belediye Encümeni’nin 11.743,00 TL tutarındaki hasar
bedelinin ilgiliye ödenmesi kararı üzerine, ilgili idare tarafından hasar bedeli
ödenerek şikâyete konu talep yerine getirilmiştir.120
- Yıllık izin kullanma talebinin reddedilmesi
28/01/2013 tarihinde Sözleşmeli Harita Mühendisi olarak Ankara Büyükşehir Belediyesi’nde çalışmaya başlayan
şikâyetçi, 6495 sayılı Kanunun 9 uncu
maddesi kapsamında 27/09/2013 tarihinden itibaren memur olarak görevine devam ettiğini, 28/11/2013 tarihinde yıllık
izin kullanmak üzere çalıştığı birime
başvuruda bulunduğunu, başvurusunun
reddedildiğini, söz konusu redde itiraz ettiğini, idarenin 11/02/2014 tarihli
Olur’u ile hizmete esas süre toplamının
2 yıl 9 ay 25 gün olarak hesaplandığını,
ancak idarenin bu süreyi kazanılmış hak
aylığı yönünden 4/3 ünü değerlendirerek toplam hizmetini 11 ay 21 gün olarak hesapladığını, bu nedenle idarenin
2013 yılı için adı geçen şikâyetçinin izin
230
hakkının bulunmadığının şikâyetçiye
bildirildiğini belirterek, 2013 yılına ait
yıllık izninin kendisine tahsis edilmesinin sağlanmasını talep etmiş olup, Kurumumuz tarafından yapılan inceleme
ve Devlet Personel Başkanlığının görüşü
birlikte değerlendirildiğinde, idarenin
mevzuat kapsamında, intibak çizelgesinde şikâyetçinin hizmet sürelerinin mezkur kanunun 36 ncı maddesinin
(c) bendindeki hesaplama kapsamında
değerlendirildiği ancak 04/03/2014 tarih
ve 12051455 sayılı yazı ile 2013 yılına ait
izin hakkının bulunmadığına kanaat getirildiği görülmüş, bu doğrultuda Ankara Büyükşehir Belediye Başkanlığı İnsan
Kaynakları ve Eğitim Dairesi Başkanı ile
yapılan telefon görüşmesinde, konunun
kendilerine yazılı olarak iletildiği takdirde işlem yapılacağının belirtilmesi
üzerine 29/08/2014 tarih ve 7201 sayılı
yazı ile şikâyete konu idareye durum
açıklanarak ön incelemeye ilişkin bilgi
ve belgeler talep edilmiştir.
Söz konusu bilgi ve belge talebi neticesinde, Ankara Büyükşehir Belediyesinden alınan cevabi yazı ve eklerinden, şikâyete konu idari işleme konu
121
122
04/03/2014 tarih ve 12051455 sayılı
yazı ile kazanılmış hak aylığı yönünden
yapılan hesaplamada bir yanlışlık olduğu anlaşılmıştır. Bu kapsamda, Ankara
Büyükşehir Belediyesi yetkilisiyle yapılan
görüşmeler neticesinde şikâyetçinin
2013 yılı itibariyle yıllık izin haklarının
verilmesi hususunda uzlaşı sağlanmıştır.
Şikâyetçi kurumumuza gönderdiği
23/10/2014 tarihli e-postada teşekkürlerini iletmiş olup dosya hakkında
Karar Verilmesine Yer Olmadığına kararı verilmiştir. 121
- Okulun yanındaki karanlık sokağa
ışıklandırma yapılmaması
“Okulun yanındaki sokağın akşam zifiri
karanlık olması nedeni ile okul çıkışlarında korktuğunu” ifa-de eden çocuğun
başvurusu, ilgili belediye başkanlığına
iletildiğinde konu ivedilikle illerde bulunan Aydınlatma Komisyonunun gündemine taşınmış ve yapılan ilk toplantıda söz konusu sokağa 6 direk dikilmesi
ve 6 armatür takılması kararı alınmıştır.
Bu nedenle başvuru KVYO kararı ile
sonuçlandırılmıştır. 122
231
6.2.6. Enerji Sektöründe
Hizmet Veren Kurumlar
- Binanın bulunduğu sokağa aydınlatma yapılmaması
Binanın çevresinde bulunan dört adet
aydınlatma lambasının altı aydır yanmadığı belirtilerek, binanın bulunduğu
sokağın aydınlatılması talebiyle Kurumumuza başvurulmuştur.
Kurumumuzca
yapılan
uzlaştırma
çalışmaları sonucunda; söz konusu
sokağın aydınlatmasında yaşanan sorunlar Toroslar EDAŞ Gaziantep İl
Müdürlüğünce giderilmiş ve şikâyetçinin
talebi idarece yerine getirilmiştir. 123
- İrtifak hakkı işlemlerine ilişkin irtibat bürosu oluşturulmaması
BOTAŞ Boru Hatları İle Petrol Taşıma A.Ş.’nin, Adapazarı’nda doğalgaz
bağlantı hattı sebebiyle irtifak hakkı tesis edilecek arazilerin hak sahipleri ile
yapılacak görüşmeler için belirlediği irtibat bürosunun arazilerin çok uzağında
(İstanbul/Pendik’te) belirlenmiş olması
sebebiyle, Adapazarı’nda irtibat noktası
oluşturulması talebiyle Kurumumuza
başvurulmuştur.
123
124
Kurumumuzun uzlaştırma çalışmaları
çerçevesinde BOTAŞ Boru Hatları ile
Petrol Taşıma A.Ş. yetkilisi ve şikâyetçi
ile yapılan görüşmeler sonucunda, arazilerin bulunduğu bölgede irtibat bürosu
ve irtibat kişisinin belirlenerek talep ilgili
idarece yerine getirilmiştir. 124
6.2.7. Milli Savunma Hizmeti Veren Kurumlar
- Terhis belgesinde tutukluluk süresi
ibaresinin kaldırılmaması
Türk Silahlı Kuvvetlerinde Uzman Jandarma Çavuş olarak görevli iken kendisi hakkında açılan davalar sonucunda
“Disiplinsizlik” nedeniyle 25/02/2011
tarihinde ilişiği kesilen şikâyetçi, hakkında açılan bu davalardan beraat etmesine rağmen terhis belgesinde ilişiğinin
kesilme nedeni olarak “Disiplinsizlik ve
Ahlaki Durum” un gösterildiğini belirtmiş, terhis belgesinde yer alan “Ahlaki
Durum” ibaresi nedeniyle iş bulmakta
zorlandığını ifade etmiş ve ahlaki durum ibaresinin kaldırılmasını talep etmiştir. Ayrıca şikâyetçi, terhis belgesinde
yer alan “Tutukluluk Süresini” gösteren
ibarelerin de kaldırılmasını talep etmiştir.
232
Şikâyet başvurusu ilgili olarak, İçişleri
Bakanlığı Jandarma Genel Komutanlığı ve Burdur İl Jandarma Komutanlığı
ile yapılan bu yazışmalar ve telefonla
görüşmeler neticesinde; şikâyetçinin
disiplinsizlik nedeniyle Türk Silahlı Kuvvetlerinden ilişiğinin kesildiği, söz konusu terhis belgesinde yer alan “Ahlaki Durum” ile “Tutukluluk Süresini” gösteren
ibarelerin mevzuata aykırı olduğu tespit
edilmiştir. İçişleri Bakanlığı Jandarma
Genel Komutanlığı’nın talimatıyla Burdur İl Jandarma Komutanlığı tarafından
söz konusu terhis belgesinden “Ahlaki Durum” ile “Tutukluluk Süresini”
göste-ren ibarelerin kaldırılması sağlanmıştır.125
üyelerinin mağduriyet yaşadığı ifade
edilmiş olup; Askeri İş Müfettişliği için
asker olma şartının öngörüldüğü Yönetmelik hükümlerinin kaldırılması talep
edilmiştir. Şikâyete ilişkin, ilgili mevzuat
hükümleri de belirtilmek suretiyle, idari
başvuru yolu tüketilmediği için, şikâyet
başvurusu Milli Savunma Bakanlığına
(MSB) gönderme yapılmış ve kararımız
üzerine, Milli Savunma Bakanlığının
Kurumumuza hitaben 10/12/2014 tarihli
cevabi yazılarında; Savunma Hizmetleri
Sendikasının, şikâyete konu, MSB
bünyesinde istihdam edilen İş Müfettişi
olmak için asker olma şartının kaldırılması talebine ilişkin olarak çalışmaların
başlatıldığı ifade edilmiştir. 126
- Askeri İş Müfettişi talebinin yerine
getirilmemesi
Savunma
Hizmetleri
Sendikası,
22/09/2014
tarihli
başvurusunda;
Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren
Milli Savunma Bakanlığı Askeri İş Müfettişleri Yönetmeliğinde, Askeri İş Müfettişliğinde aranan nitelikler arasında asker
olma (Binbaşı, Yarbay veya Albay rütbesinde olmak) şartının bulunduğu, Askeri
İş Müfettişliği için asker olma şartının
aranmasının asker-sivil ayrımcılığına yol
açtığı, bahse konu düzenlemeden ötürü
125
126
6.2.8. Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Alanında Hizmet Sunan Kurum ve Kuruluşlar
- Tayin talebinin yerine getirilmemesi
“Şikâyetçi, babasının sağlık heyeti ve
bakıma muhtaç raporları ile 15/05/2013
tarihinde Balıkesir İl Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Müdürlüğüne tayin talebi
ile başvurduğunu, ancak aradan 14 ay
geçmesine rağmen idare tarafından herhangi bir işlemin yapılmadığını belirt-
233
miştir. Şikâyetçi, söz konusu tayin talebinin yerine getirilmesini talep etmiştir.
Şikâyet konusuyla ilgili olarak yapılan
incelemeler ve araştırmalar neticesinde,
söz konusu uygulamanın hukuka ve
hakkaniyete aykırı olduğu tespit edilmiş;
Balıkesir İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık
Müdürlüğü ile yapılan görüşmeler neticesinde idare tarafından gerekli tayin
işleminin yapılması sağlanmıştır. 127
- Refakat izni verilmemesi
657 sayılı Kanun ve ilgili mevzuat
hükümleri uyarınca refakat izni şartları oluşmasına rağmen kendisine refakat izni verilmediği iddiasıyla Kurumumuza başvuruda bulunan şikâyetçi,
idare yetkilileri ile yapılan görüşmeler
neticesinde şikâyetçi ile idare arasında
uzlaşma sağlanmıştır. Tarım İşletmeleri
Genel Müdürlüğü tarafından kendisine
refakat izni verilmiş, şikâyetçinin kurumumuza gönderdiği, teşekkürlerini
içeren 07/05/2014 tarihli yazısı üzerine
dosya hakkında Karar Verilmesine Yer
Olmadığına kararı verilmiştir. 128
127
128
6.2.9. Diğer Kurum ve
Kuruluşlar
-Talep olmasına rağmen Barodan kaydının silinmemesi
Şikâyetçi başvurusunda; 309 sicil numarası ile Yozgat Barosuna kayıtlı olduğunu,
2010 yılında Türkiye İş Kurumu Genel
Müdürlüğünde Kamu Avukatı olarak göreve başladığını, bu sebeple 2013
yılında Yozgat Barosundan kaydının
silinmesi için dilekçe verdiğini, ancak
hakkında yürütülen disiplin soruşturması gerekçe gösterilerek adı geçen Baro
tarafından talebinin reddedildiğini, söz
konusu disiplin soruşturmasının ise yaklaşık 3 yıldır devam ettiğini iddia ederek,
adı geçen Baro Başkanlığından kaydının
silinmesi hususunda Kurumumuzdan
yardım talep etmiştir.
Kurumumuz tarafından Yozgat Barosu Başkanlığından, adı geçen avukatın
Barodan kaydının hangi yasal ve somut
gerekçelerle silinmediğine ilişkin bilgi ve
belgelerin istenmiş, Baro Başkanlığının
cevabi yazısında ise; şikâyetçi hakkında
234
yürütülen disiplin soruşturmasının halen devam ettiği belirtilmiştir.
Avukatlık Kanunun 3/a ve 72/a
maddeleri gereğince, Yozgat Nüfus
Müdürlüğünden şikâyetçinin MERNİS
kaydındaki adresinin Yozgat ilinde
olmaması durumunda kaydının silineceği belirtilmiş olup, bunun üzerine
Kurumumuz tarafından şikâyetçinin
MERNİS adresinin, Keçiören/ANKARA
olduğu tespit edildiğinden Yozgat Barosu Başkanlığı ile temasa geçilmiştir. Baro
Başkanlığının yazısı ile şikâyetçinin kaydının levhadan silinmesine dair Yönetim
Kurulu Karanın alınabileceği tarafımıza
iletilmiş ardından kaydın silindiği Kurumumuza bildirilmiştir. 129
- İdare tarafından arazisine verilen
zararın giderilmemesi
Aydın Merkez Bademli Köyü Narh Dere
Mevkiinde bulunan tarım arazisi ve
arazi içinde bulunan zeytin ağaçlarının
Karayolları Genel Müdürlüğünce Aydın-Muğla Karayolunun bölünmüş yola
129
130
dönüştürülmesi sonucunda, karayolu üzerinde biriken yağmur sularının
arazisine akması, arazinin ve zeytin
ağaçlarının zarar görmesi şikâyeti ile
araziye verilen zararın giderilmesi istemiyle Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunulmuştur.
girişimleri çerçevesinde Karayolları 2.
Bölge Müdürlüğü Tesisler ve Bakım
Başmühendisliği ile yapılan telefon
görüşmeleri ve 2. Bölge Müdürlüğünün
03/11/2014 tarih ve 185499 sayılı yazısı
ile Karayolları 2. Bölge Müdürlüğünce
şikâyete konu talep yerine getirilmiştir.130
- Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavına (EKPSS) ortez ile girilememesi
Şikâyetçinin
27/04/2014
tarihinde
yapılacak olan Engelli Kamu Personeli
Seçme Sınavına (EKPSS) kullanmış olduğu ortez ile girebilmesinin sağlanması
talebi ile ilgili olarak yürütülen girişimler sonucunda şikâyetçinin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığından almış ol-
235
duğu Ön Kabul ve Taahhüt Beyanı
bilgileri Ölçme, Seçme ve Yerleştirme
Merkezi Başkanlığının elektronik sistemine işlettirilmiş ve şikâyetçinin talebi Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi
Başkanlığınca yerine getirilmiştir. 131
- Ücretsiz izin talebinin yerine getirilmemesi
Şikâyetçi başvurusunda özetle; Ankara’da
ilgili Eğitim ve Araştırma Hastanesinde
hemşire olarak görev yaptığını, 2005
yılında eşinden boşandığını, kızının velayetinin kendisine verildiğini, iki yıldan
bu yana kızıyla ilgili artarak devam eden
sorunlar yaşamaya başladığını, kızının
babasının boşanma sürecinden sonra
Antalya’da yaşamaya başladığını, eski
eşinin emekli olması, Antalya’da kurulu
düzeni olması nedeniyle lise dönemini
babasının yanında geçirmesi amacıyla
kızını babasının yanına gönderdiğini,
halihazırda kızının Antalya’da eğitimine
devam ettiğini, fakat kızının kendisinden
ayrı olmasının onu oldukça rahatsız ettiğini, bunu aşabilmek amacıyla idareden
sözlü olarak ücretsiz izin talep ettiğini,
131
gerekli yerlerle görüşülmesi neticesinde
kendisine olumsuz cevap verildiğini,
mazeretinin geçerli görülmediğini, fakat
bundan birkaç ay öncesinde başka bir
arkadaşına ücretsiz izin verildiğini belirtmiştir. Şikâyetçi, kızının eğitimi ve
sağlıklı bir birey olarak topluma faydalı
olabilmesi adına, Antalya’ ya gitmek
amacıyla bir yıl ücretsiz izin talep etmiş
olup, inceleme kapsamında ilgili idare
ile görüşülmüş, bilgi ve belge talebinde
bulunularak, idarenin takdirinde olan
aylıksız izin açısından kişinin durumunun yeniden değerlendirilmesi talep edilmiştir. Ankara 1. Bölge Kamu
Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliği
kanalıyla yapılan yazışmalar neticesinde
şikâyetçinin 08/10/2014 tarihli dilekçesinin 10/10/2014 tarihinde kayıt altına alındığı ve 13 Ekim 2014 tarihli Olur
ile şikâyetçinin 15/10/2014 itibarıyla
Devlet Memurları Kanununun 108 inci
maddesine istinaden 1 yıl aylıksız izinli sayılması yönünde işlem tesis edildiği
görülmüştür. Şikâyetçi 04/11/2014 tarihli ek evrakta ve 18/11/2014 tarihli
epostasında; “Kamu Denetçiliği Kurumu yetkililerinin yaptığı görüşmeler
236
neticesinde sorumlu olduğu kişilerce
çağrılıp bilgilendirildiğini, ücretsiz izne
ayrıldığını, konuya gösterilen hassasiyet
nedeniyle Kamu Denetçiliği Kurumuna
teşekkür ettiğini” belirtmiştir. Şikâyet
başvurusu hakkında Karar Verilmesine
Yer Olmadığına kararı verilmiştir. 132
Yukarıdaki örneklerden de anlaşılacağı
üzere, Kurumumuzun temel felsefesine uygun olarak Kamu Denetçileri ve
uzmanlarımız büyük bir özveriyle idare
ve birey arasındaki sorunlara öncelikle
arabuluculuk yoluyla ve uzlaşmayla
çözüm bulmuşlardır. Şüphesiz toplumda uzlaşı kültürü yerleştikçe sorunların
çözümü daha rahat olacaktır.
132
237
Ülkemizde idare ve kişi ilişkilerinde
karşılaşılan uyuşmazlıkların etkin ve
hızlı bir şekilde çözülmesi amacıyla;
yargının katı işleyiş prosedürlerinden
farklı olarak, idareyi kişi adına yargı
dışında denetleyen ancak idareye de
bağlı olmayan bir denetim sistemi ihtiyacına binaen Kurumumuz 2014 yılında kurumsallaşmasını büyük ölçüde
tamamlamış; hukuken isabetli ve ayrıntılı kararları ile kendisinden beklenen
kalitede hizmet sunmaya başlamıştır.
Gerek ulusal ve gerekse uluslararası
düzeyde Kurumumuzdan beklenti yüksek olup, bu beklentinin karşılanmasında sadece Kurumumuzun faaliyetlerinin
yeterli olmadığı değerlendirilmektedir.
Bu noktada, kurumların da gerekli destek
ve katkıyı sunmaları, Kurumumuzdan
gelen bilgi ve belge taleplerine kısa sürede cevap vermeleri, uzlaşma ve tavsiye
kararlarımızı uygulama konusunda daha
istekli davranmaları ve TBMM ile kamuoyunun da Kurumumuz kararlarının
takipçisi olmaları önem arz etmektedir.
7.1. Başvuru İnceleme ve Araştırma Aşamasındaki
Yaklaşımlar
Kamu Denetçiliği Kurumu milletimizin iradesini en yüksek düzeyde temsil
etme ayrıcalığına ve onuruna sahip olan
TBMM Başkanlığına bağlı, onun adına idarenin her türlü eylem ve işlemleri
ile tutum ve davranışlarını incelemek,
araştırmak, denetmekle görevli ve yetkili bir kurum olarak milletimizden ve
TBMM’den aldığı manevi güçle tüm
imkânlarını seferber ederek çalışmakta, kamu yönetiminde hukuk ve uzlaşma kültürünün geliştirilmesi, idare ile
kişiler arasında bir köprü görevi görerek
idare kişi ilişkilerindeki memnuniyetin üst düzeye getirilmesi, iyi yönetişim
ilkelerinin hayata geçirilmesi ve insan
haklarında uluslararası standartların
yakalanması konusunda üstün gayret
göstermektedir.
Bu amaçlara ulaşabilmede Kurumumuzun gayretleri tek başına yeterli olmayıp, bu konuda TBMM’nin,
idarenin ve kamuoyunun desteği de
önem arz etmektedir. Bu bağlamda,
ilgili kurum ve kuruluşlardan istenilen
bilgi ve belgelerin eksiksiz ve zamanında gönderilmesi, ilgili kurumlarla iletişim kurulması ve taleplerimize
yönelik muhatap bulunması ayrıca
önemlidir.
238
Şikâyetlerin alınmaya başlandığı tarihten bugüne kadar Kurumumuzun görev
alanı ve yetkilerinin zamanla kamu kurum ve kuruluşlarınca tanındığı; bazı
kurumlar tarafından, Kurumumuzca
istenen bilgi ve belgelerin kısa süre içerisinde ve eksiksiz bir şekilde gönderildiği; ancak bazı kurumlar tarafından ise
bu konuda yeterince titiz davranılmadığı
görülmüştür. Genel Kurmay Başkanlığı, Kara, Hava ve Deniz Kuvvetleri
Komutanlıkları, Milli Savunma Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve bağlı birimleri,
İçişleri Bakanlığı, Ulaştırma, Denizcilik
ve Haberleşme Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Emniyet Genel Müdürlüğü, talep edilen bilgi ve belgeleri süresinde ve
eksiksiz bir şekilde gönderen idarelere
örnek olarak gösterilebilir.
Kurumumuzdan gönderilen bilgi ve belge taleplerine yönelik olarak bazı olumsuz örnekler öne çıkmaktadır. Kurumumuzun 2014/2640 şikâyet numaralı
dosyasında ikamet tezkeresi işlemlerinin
uzaması nedeniyle okula kayıt yaptıramayan ve bursunu kaybetme durumunda bulunan Suriye uyruklu 14 yaşındaki
bir çocuk hakkında İstanbul İl Emniyet
Müdürlüğüne yazılan 09/07/2014 tarih ve 5803 sayılı bilgi ve belge isteme
yazımıza cevap verilmemiştir.
239
Bir diğer örnek olarak, Türkiye Kamu
Hastaneleri Kurumu gibi kurumlardan
bilgi ve belge temin etmekte güçlük
çekilmektedir. Örneğin; 01-2013/190
şikâyet numaralı ve “İç hastalıkları uzmanlığı ihtisasının üzerine kardiyoloji
uzmanlığı ihtisası yapması nedeniyle
Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemindeki
statüsünün yan dal kardiyoloji uzmanı
olarak değiştirilip durumunun döner
sermaye ve ek ödemelerine yansıtılarak
mağduriyetinin giderilmesi” talepli başvuruda Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna üç kez yazı yazılmasına, Kamu
Denetçisi Zekeriya Aslan aracılığıyla
Bakan Yardımcısına şikâyet dilekçesi
iletilmesine rağmen sonuç alınamamış
olup, Bakanlığa doğrudan gidilerek
alınan bilgiler sayesinde başvuru
sonuçlandırılabilmiştir. Bu örnekte olduğu gibi, kurum idareyle iyi ilişki ve
diyalog adına ilgilileri yasal yetkisi olmasına rağmen ilgili mercilere ihbar etmemiştir.
YÖK Başkanlığı tarafından da Kurumumuz tarafından iletilen bilgi ve belge
taleplerine yeterli düzeyde ve ayrıntıda cevap verilmemekte, genel olarak
“bilgi ve belgeler ektedir.” yönünde
sınırlı açıklamalarda bulunulmaktadır.
Örneğin Kurumumuzun 2014/1276
şikâyet numaralı dosyasında, daha
önceden Kocaeli Üniversitesi Teknik
Eğitim Fakültesi Bilgisayar Öğretmenliği bölümünden ilişiği kesilen ve aftan
yararlanmak üzere başvuran şikâyetçi
tarafından, başvurusu üzerine Karabük
Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi
Tasarım ve Konstrüksiyon öğretmenliği bölümüne yerleştirildiği, eşdeğer bir
bölüme yerleştirilmesi gerektiği iddiasına ilişkin yürütülen incelemede teknik
eğitim fakültelerinde öğrenci iken ilişiği kesilen ve aftan yararlanan tüm
öğrencilerin Karabük Üniversitesine
yönlendirildiğinin anlaşılmasıyla, ayrıntılı bir bilgi belge isteme yazısı yazılarak bunun nedenleri sorulmuş; YÖK
tarafından bu talebimizle ilgili herhangi
bir değerlendirme yapılmadan şikâyetçi
ile yapılan yazışmaların birer örneği
gönderilmiş, dolayısıyla sorulan husus
aydınlatılmamıştır. Yükseköğretim Kurumunun buna benzer birçok yazışma
örneği Kurumumuzda mevcuttur.
Kurumumuz kuruluş amacı ve işleyişi
itibarıyla alternatif uyuşmazlık çözme
kurumlarından olup, idarenin işlem,
eylem, tutum ve davranışlarından etkilenip şikâyetçi olan kişiler kendilerine Anayasal hak olarak verilen Kamu
Denetçisine başvurma hakkını, etkili
ve kısa sürede şikâyetinin olumlu veya
olumsuz sonuçlandırılacağı beklentisi
ile kullanmak istemektedirler. Kanunda ise şikâyetlerin karara bağlanabilmesi
için 6 aylık süre belirlenmiş bulunmaktadır. Bilgi ve belge isteme yazılarımızda
Kanunda öngörülen gizlilik kuralının
hatırlatılması ve cevap verme süresinin
belirtilmesine rağmen, ilgili bilgi ve
belgelerin süresinde gönderilmemesi,
eksik gönderilmesi, şikâyet konusunun
çözüme kavuşturulmasını geciktirmekte
ve bireylerin Kamu Denetçisine başvurma hakkını etkili olarak kullanmasını
engellemektedir. Şayet kişilerin şikâyet
konusunda yer alan talepleri hukuka uygun ise bu durum mağduriyetlerine yol
açmakta, talepleri hukuka uygun olmasa
bile şikâyet konusunun hukuk ve hakkaniyet karşısında açıklığa kavuşturulmasını geciktirerek, sürüncemede kalınmasına sebep olmaktadır.
Bu bağlamda, Kurumumuzdan gönderilen bilgi ve belge taleplerine
ilişkin yazıların Bakanlıklar ve ilgili
kurum ve kuruluşlardaki yoğun evrak
trafiği içinde takibinin hızlandırılması ve şikâyet başvurularının yasada
öngörülen 6 aylık süre içerisinde karara bağlanması için Kurumumuzla
ilgili irtibat birimlerinin kurulmasına
acil ihtiyaç bulunmaktadır. Bu itibarla
Bakanlıklar (bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlar dahil) ile diğer kamu kurum
ve kuruluşlarında irtibatı sağlayacak
bir birim veya büro oluşturulması ve
doğrudan iletişime geçilecek yetkili240
lerin belirlenmesi büyük önem arz etmektedir. Bu konuda 30/10/2013 tarihli ve 6222 sayılı Başbakanlığa iletilen
yazımıza ne gibi işlem yapıldığı, cevap
alınamadığından bilinememektedir.
7.2. Tavsiye Kararlarımıza
Yaklaşım
Dünyadaki uygulamalarda görüldüğü
gibi Türkiye uygulamasında da Ombudsmanlık kurumlarının aldığı kararlar tavsiye niteliğinde olup, hukuken bağlayıcı
değildir. Bununla birlikte, bu durum
kararların hiçbir etkisi olmadığı veya
önemsiz olduğu anlamına gelmemekte,
Ombudsmanlık kurumları en önemli yaptırım gücünü kamuoyundan ve
Parlamentodan almaktadır. İnsan hakları ve demokrasi kültürünün yerleştiği
ülkelerde Ombudsmanlık kurumlarının
çok saygın bir yeri vardır ve bu ülkelerde
kararlara uyma oranı % 90’ın üzerindedir. Örneğin; İngiltere’de Ombudsmanlığın bir kültür haline gelmesi nedeniyle,
idarenin % 99 oranında tavsiye kararlarına uyduğu, bunun yanı sıra, mahkemelerin de genel itibarıyla Ombudsmanın tavsiyeleri doğrultusunda karar
verdiği görülmektedir. Yine Norveç
Parlamento Ombudsmanının verdiği
kararlara idarenin uymama oranı %1’i
geçmemektedir. Daha çok arabuluculuk kurumu olarak etkinliğe sahip olan
241
Fransa Ombudsmanlık Kurumunda ise
tavsiye kararlarına uyma oranı % 80 gibi
çok yüksek seviyelerde seyretmektedir.
Şikâyet başvuru sayısına ilişkin rakamlar gözetildiğinde; 2013 yılında 7638
adet şikâyet başvurusu yapılmış olmasına rağmen, 2014 yılında 5639 adet
şikâyet başvurusu yapılması, şikâyet
başvurularında bir azalmanın olduğunu
göstermektedir. Her ne kadar diğer ülke
uygulamalarından da bilindiği üzere,
Ombudsmanlık kurumlarının ilk faaliyete geçtikleri yıl başvuruların yüksek
düzeyde olduğu, sonraki yıl bu sayıda
belirli bir oranda düşmenin yaşanabileceği, ancak Kurumun tanınırlığı, bilinirliği arttıkça başvuru sayısında oransal
bir artışın yaşanması beklenmekle birlikte, 2013 yılına kıyasla 2014 yılında
başvuru sayısının düşmesinde kurumların tavsiye kararlarını uygulama konusunda isteksiz davranmasının etkili olduğu kanaatine varılmıştır.
Kurumumuzun yeni kurulduğu dönemlerde yüksek beklentiler ile Kurumumuza başvurularda bulunulmuş; Kurumumuz da bu beklentilere uygun bir
şekilde, gerekli hassasiyeti göstererek,
titiz bir çalışma sergilemiş ve internet sitemizden de görülebileceği üzere,
şikâyet başvuruları konusunda, hukuk,
hakkaniyet, insan hakları ve iyi yönetim
ilkeleri açısından çok ayrıntılı değerlendirmeler içeren doyurucu kararlar
vermiştir. Bu durum; gerek yüksek yargı
organlarında ve gerekse diğer kamu kurumlarında görüştüğümüz yargı mensupları ve bürokratlar tarafından da dile
getirilmiştir. Bununla birlikte; idarelerin
çeşitli sebeplerle tavsiye kararlarını uygulamada yeterince istekli olmamaları
ve uygulama oranının düşük olması
nedeniyle, Kurumumuza başvuru yapmanın bir sonuç vermediği yönünde
kamuoyunda kanaat oluşmaya başlamış;
bunun neticesinde de şikâyet başvurularında bir azalma meydana gelmiştir.
Bu durumun kişilerin yanında idarenin
de aleyhine bir olgu oluşturduğu abartılı
bir yorum sayılmamalıdır.
Kurumların tavsiye kararlarımıza
uyma noktasında dikkat çekici bir
örnek; Kurumumuzun 03.2013/223
şikâyet numaralı dosyasında; askerlik
hizmetini yedek subay olarak yapmış
olan şikâyetçi tarafından görev süresi
boyunca OYAK adına maaşından kesinti
yapılarak yatırılan aidatların iade edilmesi talebiyle Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunulmuş, Kurumumuz
tarafından 205 sayılı Ordu Yardımlaşma
Kanununun geçici üyelere hiçbir aidat
iadesi yapılamayacağını düzenleyen amir
hükmünde geçici üyelerden kesilen ve geri
dönüşü olmayan %5 üyelik aidatının, dai-
mi üyelere sağlanan ve iade edilen tasarruf primi uygulamasına benzer bir şekilde oranlanarak ve prim ayrımı yapılarak
geçici üyelere de nemasıyla geri dönüş
imkânının sağlanması yönünde hakkaniyete uygun mevzuat değişikliği yapılması ve bunu sağlayacak bir sistemin
geliştirilmesi konusunda Milli Savunma
Bakanlığına tavsiyede bulunulmuş, ilgisi
nedeniyle karar OYAK’a da gönderilmişti. Tavsiye kararımızın kanun değişikliği
gerektirmesi nedeniyle Milli Savunma
Bakanlığına tavsiyede bulunulmuş olmasına rağmen ilgili Bakanlık OYAK’ın
ayrı bir tüzel kişiliği bulunduğundan,
karar gereğinin OYAK’tan istenmesi
gerektiğini belirtmiş, bu yazıya karşılık
olarak “205 sayılı OYAK Kanununun 1
inci maddesinde OYAK’ın Milli Savunma
Bakanlığına bağlı olarak teşkil edildiği
düzenlendiğinden ve kararın mevzuat
değişikliği gerektirmesi nedeniyle bu konudaki çalışmanın ancak Milli Savunma Bakanlığının inisiyatifi ile başlatılabileceği” belirtilerek tavsiye kararına
yönelik olarak bir cevap verilmesi talep
edilmiş, bu yazıya “OYAK’ın Türk Ticaret Kanununa tabi olarak faaliyet göstermesi nedeniyle OYAK tarafından yapılan
işlemler üzerinde herhangi bir kamu
otoritesi bulunmadığı, bu nedenle karar
gereğinin OYAK’tan istenmesi gerektiği,
konunun mevzuat yönünün TSK personelini ilgilendirmesi nedeni ile teklif
242
hazırlandığı takdirde Bakanlıkları koordinesiyle Başbakanlığa gönderileceği”
şeklinde cevap verilmiştir.
Burada öncelikle Milli Savunma
Bakanlığının tutumunun yerinde olduğunu söylemek olanaklı değildir.
Kamu Başdenetçisi tarafından Milli
Savunma Bakanlığına tavsiyede bulunulmuş olmasına rağmen Bakanlığın kendilerini kararın bizzat muhatabı kabul etmeyerek değerlendirme
yapmaması, en başta TBMM’ye bağlı
ve TBMM adına faaliyette bulunan
Kurumumuz saygınlığına aykırı bir
davranıştır. İkinci olarak, konunun
mevzuat değişikliği gerektirmesi ve bu
konudaki çalışmaları başlatma görev
ve yetkisinin Milli Savunma Bakanlığında olması nedeniyle Bakanlıkça
aksi yöndeki tutumun makul olarak
kabul edilmesine olanak yoktur.
Bu konuda bir diğer örnek olarak Kurumumuzun 02.2013/890 şikâyet numaralı dosyası verilebilir; şikâyetçiler velisi oldukları çocuklarının Asist
Öğretim Kurumları - Doğa Kolejine
yaptırdıkları kayıtlarını iptal ettirmeleri
nedeniyle, ödemiş oldukları ücretten kesinti yapılan tutarın kendilerine iadesini
talep etmişler; Kurumumuz tarafından
yapılan inceleme ve araştırma sonucunda şikâyete konu olayda yapılan işlem
243
her ne kadar Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliğinin 56 ncı maddesinin
üçüncü fıkrasının (a) bendi çerçevesinde
gerçekleşmiş olsa da; öğrenci velisi durumunda olan tüketiciler açısından herhangi bir hizmetten yararlanmaksızın
yapılması, imzalanan taahhütnamenin
standart nitelikte, tek taraflı, müzakere edilmeksizin, taraflardan biri olan
tüketici aleyhine dengesizlik yaratacak
şekilde yapılması sebebiyle sözleşmenin
kesinti yapılacağına dair hükümlerinin
haksız şart niteliğinde ve batıl olduğu
ve bu nedenle haksız şarta dayalı olarak tahsil edilen paranın iadesi gerektiği kanaati ve sonucuna varıldığından
şikâyetçilerin kayıt sildirmeleri nedeni
ile ödedikleri kayıt ücretinden yapılan
kesintinin kendilerine iade edilmesi ve
mağduriyetlerinin giderilmesi yönünde
Asist Öğretim Kurumları Anonim Şirketine tavsiyede bulunulmasına karar
verilmiştir. Tavsiye Kararımızın, Kurumları muhasebe birimine ve hukuk işlerinden sorumlu yetkili avukatına iletildiği belirtilmiş; ancak karar tebliğinden
itibaren otuz gün içinde herhangi bir
işlem tesis edilip edilmediği ve gerekçesi
tarafımıza bildirilmediğinden bu husus
tekiden ilgili idareden talep edilmiştir.
Ancak idare ile müteaddit defa yapılan
görüşmelere rağmen kararımıza uyulup
uyulmayacağına dair cevabi bir yazı dahi
iletilmemiştir.
İdareler bazı durumlarda, tavsiye
kararımız bilirkişi raporu gibi teknik
bir rapora dayanmasına ve hukuken tereddüt edilebilecek bir durum
olmamasına rağmen “tesis edilen
işlemlerde hata olmadığı” gibi yeterli ve doyurucu bir gerekçe sunmadan uymama yoluna gitmektedir.
Örneğin; Kurumumuzun 04.2013/1669
şikâyet numaralı dosyasında, şikâyetçi
tarafından 2007 yılı Eylül ayı ile 2009
yılı Nisan ayı arasında ödenen yetim aylıklarının eksik ödendiği iddiasıyla Kurumumuza başvurulmuş, Kurumumuz
tarafından yapılan bilirkişi incelemesi
sonucunda şikâyetçiye 2.502,66 TL eksik ödeme yapıldığı tespit edilerek söz
konusu meblağın şikâyetçiye ödenmesi
yönünde tavsiye kararı verilmiştir. SGK
tarafından tavsiye kararına uyulmamış,
gerekçe olarak ise daha önceden tesis
edilen işlem sürecinden bahsedilerek
işlemlerde hata olmadığı belirtilmiştir.
Ancak, bilirkişi raporundaki hesaplamaların yanlışlığını ortaya koyacak bir
gerekçe sunulmamıştır. Bu sebeple, bilirkişi raporundaki tespitlerin yanlışlığına yönelik olarak açık bir iddiada bulunulmadan salt tesis edilen işlemlerde
yanlışlık olmadığının belirtilmesinin
doyurucu ve makul karşılanabilecek bir
gerekçe olmadığı açıktır.
İdare, bazı dosyalarda ise; Kanuna
açıkça aykırı olan Genelge hükmüne
göre işlem tesis edilmesine ve Kurumumuz tarafından Kanuna aykırı
Genelgenin değiştirilmesi yönünde
tavsiye kararı verilmesine rağmen yeterli bir gerekçe sunmadan Genelgede
değişiklik yapmamakta, Kanuna aykırı
genelge hükümlerini uygulamaya devam etmektedir. Örneğin; Kurumumuzun 04.2013/1252 şikâyet numaralı
dosyasında; Emniyet Müdürü olarak
görev yapmakta iken istifa ederek kamu
görevinden ayrılan şikâyetçi 5510 sayılı
Kanunun geçici 4 üncü maddesinin
onuncu fıkrası kapsamında Polis Akademisinde geçen eğitim sürelerinin
borçlandırılmasını talep etmiş, idare
tarafından borçlanma talep tarihinde
Emniyet Hizmetleri sınıfında çalışıyor
olma koşulunu taşımadığı gerekçesi
ile talebi reddedilmiştir. Kurumumuz
tarafından Emniyet Hizmetleri sınıfında çalışıyor olma koşulunun Kanunun
yürürlük tarihi itibarıyla aranacağının
Kanun metninde açıkça ifade edilmesine rağmen, Genelgede borçlanma
talep tarihi itibarıyla bu koşulun aranacağının belirtilmesinden dolayı Kanuna açıkça aykırı genelgenin değiştirilmesi yönünde tavsiye kararı verilmiş,
SGK tarafından yeterli bir gerekçe belirtilmeden Genelgede değişiklik yapılamayacağı bildirilmiştir.
244
Bazı dosyalarda da idarelerin kendi
mevzuatlarına aykırı bir işlem tesis
ettikleri tespit edilmesine rağmen, bu
idarelerin tavsiye kararlarımıza uymadığı görülmektedir. Örneğin Kurumumuzun 03.2013/774 şikâyet numaralı
dosyasında, … İli Adli Yargı İlk Derece
Mahkemesi Adalet Komisyonu Başkanlığınca yapılan kadrolu kalorifercilik
sınavı sonucu başarılı olan ve … Kapalı
Ceza İnfaz Kurumuna açıktan ve aday
olarak atanması düşünülen şikâyetçinin,
…. Asliye Ceza Mahkemesinde hakkında kamu davasının açıldığı ve
yargılamasının devam ettiği gerekçesiyle
güvenlik soruşturması olumsuz değerlendirilerek iptal edilen atama işleminin
iadesine yönelik başvuru yapılmıştır.
Başvuruya ilişkin yapılan inceleme ve
araştırma neticesinde; …. Asliye Ceza
Mahkemesi nezdinde şikâyetçi hakkında yargılamanın devam ettiği, henüz
karara çıkmamış olduğu bilgisi doğrultusunda şikâyetçi hakkında verilmiş
bir mahkumiyet kararı olmadığı halde
idarece bu yargılamanın neden gösterilerek güvenlik soruşturmasının olumlu sonuçlanmadığını öne sürmesinin,
Adalet Bakanlığı Memur Sınav Atama
ve Nakil Yönetmeliğinin 18 inci maddesinde yer verilen “haklarında atama
şartlarının kaybedilmesini gerektirecek
nitelikteki eylemlerinden dolayı adli
bir soruşturma veya kovuşturma bulu245
nanlardan sınavda başarılı sayılanların
atamalarının soruşturma veya kovuşturma sonuçlanıncaya kadar bekletileceği”
amir hükmü karşısında hukuki dayanaktan yoksun olduğu, ayrıca Anayasanın
38 inci maddesinin dördüncü fıkrasında “Suçluluğu hükmen sabit oluncaya
kadar, kimse suçlu sayılmaz” hükmüyle
yer verilen evrensel ceza hukuku ilkesine aykırılık teşkil ettiği; Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesinin
ikinci fıkrasında; “Bir suç ile itham edilen
herkesin suçluluğu sabit oluncaya kadar
masum sayılacağı”nı ve “Bir suç işlemekten sanık herkes, savunması için kendisine gerekli bütün güvencenin sağlanmış
bulunduğu açık bir yargılama ile yasaca suçlu olduğu saptanmadıkça, suçsuz
sayılır.” şeklindeki İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 11 inci maddesinin
birinci fıkrası doğrultusunda, kişinin
suçsuz olduğu varsayımı ile hareket edilmesi gerekirken aksi yönde idarece tesis
edilen işlemin insan haklarına aykırı olduğu tespit edilmiştir. Bu kapsamda, Kurumumuz tarafından şikâyetçinin atamasının iptal edilmesine ilişkin işlemin
geri alınması, atamasının yapılması veya
hak kaybının önlenmesi adına Adalet
Bakanlığı Memur Sınav Atama ve Nakil Yönetmeliğinin 18 inci maddesi amir
hükmü uyarınca şikâyetçi hakkındaki
adli kovuşturma sonuçlanıncaya kadar
atamasının bekletilmesi yönünde Adalet Bakanlığına tavsiyede bulunulmasına
rağmen, kararımıza uyulmayacağı belirtilmiştir.
İdareler bazı durumlarda ise tavsiye
kararımızı olumlu karşılamakla birlikte derhal işlem ya da eylem tesis etme
yoluna gitmemektedir; örneğin Kurumuz 02.2014/1275 şikâyet numaralı
dosyasında % 63 görme engelli olan
şikâyetçinin ÖSYM’nin yaptığı sınavlarda elektronik büyüteç kullanma talebine
ilişkin ola-rak yapılan inceleme ve
araştırma sonucunda, Anayasamızın 2,
5, 10 ve 42 nci maddeleri ile BM Engellilerin Haklarına İlişkin Sözleşme ve
bilirkişinin dosya kapsamına uygun,
ayrıntılı ve gerekçeli mütalaası karşısında hak, adalet ve nefaset ilkeleri gereği
şikâyetçinin ÖSYM tarafından düzenlenecek sınavlarda kullanmayı talep
ettiği elektronik büyütecin kötüye kullanımına engel olacak tedbirlerin yetkili görevlilerce alınarak, sınav güvenliğinin sağlanması suretiyle, sınavda
şikâyetçinin kendi imkanlarıyla temin
ettiği elektronik büyüteci kullanmasına,
bu kabul edilmediği takdirde idarenin
temin edeceği elektronik büyüteci sınavda kullanmasına izin verilmesi hususunda ÖSYM Başkanlığına tavsiyede bulunulmasına karar vermiştir. ÖSYM ise
engelli adaylarla ilgili engel durumlarını
daha detaylı olarak ele alan ve tüm engel grupları için düzenlenecek olan bir
sınav sistemi üzerinde çalışmalarının
devam etmekte olduğunu, 2015 yılında
bu sınavların denemelerinin yapılması
ve akabinde uygulamaya alınmasının
hedeflendiğini belirtmiş ancak kısa vadede şikâyetçinin gireceği ÖSYM sınavları açısından kararımız doğrultusunda
bir önlem almamıştır.
Yukarıda yer verilen örneklerden
de hareketle idarenin tavsiye kararlarımıza olumsuz yaklaşımının nedenleri irdelenecek olursa; en başta, kamu
görevlilerinin risk almaktan çekinmesi
gösterilebilir. Özellikle mali sonuçları
olacak durumlarda, kamu görevlileri
Sayıştay denetimi, soruşturma geçirme
gibi kaygılarla kararı uygulamakta tereddüt gösterebilmektedir.
Hukuk devletinde, Ombudsmanın kararı
üzerine, kararın uygulanarak işlem tesis
edilmesi durumunda; kararı uygulayan
kamu görevlilerinin bundan sorumlu tutulması düşünülemez. Sayıştay denetçisi,
müfettiş ya da hiyerarşik amirin, kararın
uygulanması sonrasında yaptığı denetimde, hukuken yoruma açık kimi bazı
durumlarda Ombudsmanın görüşüne
katılmasa dahi, salt Ombudsman kararının uygulanması sonucunda işlem tesis edilmesi nedeniyle kararı uygulayan246
lar hakkında adli, mali ya da disiplin
yönünden herhangi bir işlem tesis etmemesi gerekmektedir. Aksi durum,
Ombudsmanlık kurumunun saygınlığıyla bağdaşmayacağı gibi kamu görevlilerinin teftiş ve soruşturma baskısıyla
sorumluluk almaktan kaçınmalarına
sebep olacağından, hiçbir risk almayan
ve dolayısıyla etkin bir hizmet üretmeyen ve sorun çözmeyen kamu görevlilerinden oluşan köhne bir idari yapının
varlığına sebep olacaktır. Bununla birlikte; her ne kadar bir hukuk devletinde
Ombudsman kararını uygulayan kamu
görevlisinin bundan daha sonra zarar
görmesi ideal açıdan düşünülemez ise
de, en azından böyle bir riskin varlığını
ortadan kaldırmak ve tavsiye kararlarının uygulanma oranını artırmak adına, Kurumuzun tavsiye kararları doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden
dolayı idareye veya kamu görevlilerine
sorumluluk yüklenemeyeceğinin kanuni güvence altına alınmasının faydalı
olacağı düşünülmektedir.
Tavsiye kararlarımıza uyma oranının
düşüklüğünün sebepleri konusunda
tespit edilen bir diğer husus ise, kanuni
boşluk nedeniyle Kurumumuzun tavsiye kararları hakkında değerlendirme
yapan idari mercilerin kimi zaman çok
alt düzeyde olması ve üst makamların
konudan bilgisinin olmaması ya da
247
tavsiye kararına uyma konusunda yetki kullanacak makamların belirsizliği
nedeniyle yetki karmaşası oluşmasıdır.
Alt makamda yer alan kamu görevlileri sorumluluk alma ve takdir kullanma noktasında çoğu zaman daha çekingen davranabilmekte ve açık hukuka
aykırılık tespiti yaptığımız durumlarda
dahi tavsiye kararlarımız uygulanmayabilmektedir. Girişimlerimiz sonucunda, uygulanmayan bazı tavsiye kararları
hakkında Kurumların üst yöneticileri
ile görüştüğümüzde aslında kararın uygulanabilecek olmasına rağmen üst yöneticilerin konudan haberdar olmamaları nedeniyle alt makamlar tarafından
yapılan değerlendirmeler üzerine uygulanmayan kararlar olduğu da gözlenmiştir. Her ne kadar kanuni bir düzenleme bulunmasa dahi, TBMM adına
idare hakkındaki şikâyet başvurularını
inceleyen Kurumumuzun saygınlığı
nedeniyle tavsiye kararlarımız hakkında
değerlendirme yapacak mercilerin idari
yapılanmada üst yönetici konumunda
olması önem arz etmektedir. Kimi zaman
mevzuat değişikliği yönünde verilen
bir tavsiye kararının uygulanıp uygulanmayacağı konusunda Daire Başkanı
ya da daha alt düzeyde kamu görevlilerince imzalanmış yazılarla cevap verildiği gözlenmektedir.Bu kişilerin belirtilen konularda değerlendirme yapacak
makamda olmadıkları açık olmakla bir-
likte, kanuni boşluk ve Kurumumuzun
önem ve saygınlığının kamu görevlilerince yeterince anlaşılamaması nedeni
ile böyle sorunlar yaşandığı gözlemlenmektedir.
Bu konuda olumlu bir örnekten bahsetmek gerekirse; Kurumumuz tarafından
Orman ve Su İşleri Bakanlığına yönelik
olarak verilen tavsiye kararları hakkında
bizzat Sayın Bakan Prof. Dr. Veysel Eroğlu tarafından değerlendirme yapılmakta, cevabi yazılar da bizzat Sayın Bakan
tarafından imzalanarak Kurumumuza
gönderilmektedir. Bu uygulamanın tüm
kamu kurum ve kuruluşlarına örnek olmasını temenni etmekteyiz. Belirtilen
sorunun çözülmesi için tavsiye kararlarımızın uygulanması konusunda, karar
almaya yetkili merciin kanunla düzenlenmesi, bu suretle Kurumumuzun kararları hakkında değerlendirme yapacak
kamu görevlilerinin üst düzey yönetici
niteliğinde olmasının sağlanması bir
çözüm olarak önerilmektedir.
Tavsiye kararlarımıza uyma oranının
düşük olmasının nedenlerinden biri de
idarenin sorun çözümüne odaklı olmayan, kırtasiyeciliğin ve bürokrasinin
yoğun olduğu, uzlaşma kültürüne sahip
olmayan yapısıyla ilgili olup, bir hukuk
kültürü sorunu olan bu durumun, Kurumumuz gibi insan hakları alanında faaliyet gösteren kurumların da katkısıyla
zamanla çözülebileceği düşünülmektedir.
En önemlisi de TBMM Başkanlığı ve
Yüce Meclis üyelerinin bu sorunlara sahip çıkması, yasal imkanlarını zorlamaları beklenmektedir.
7.3. Avrupa’da Ombudsmanlık Kurumlarının Kararlarının
Uygulanması
Kurumumuzun
tavsiye
kararlarına uyma oranının artırılabilmesi ve
şikâyetlerin daha etkin bir şekilde
çözüme kavuşturulabilmesi için 6328
sayılı Kanunda yapılacak bir değişiklik
ile Kurumumuza resen inceleme yetkisi verilmesi, Anayasa Mahkemesine
aykırılık iddiasıyla başvurulabilmesi,
insan hakları ile ilgili temel metinlerin
imzalanması sürecinde Kurumumuzun
görüşüne başvurulması, Kurumumuzca
fiilen uygulanan uzlaşma müessesesinin
yasal zemine kavuşturulması, tavsiye
kararlarının uygulanması konusunda değerlendirme yapacak mercilerin
kanunla düzenlenmesi ve bu yetkinin
üst yöneticilere verilmesi, tavsiye kararını uygulayan idareye ve kamu görevlilerine sorumluluk yüklenilmemesi gibi
düzenlemelerin yapılmasının gerekli
olduğu düşünülmekte olup Avrupa’daki
Ombudsmanlık kurumlarının benzer ve
daha güçlü birçok yetki ile donatıldığı
bilinmektedir.
248
Ombudsmanlık kurumlarının görev ve
yetkileri büyük oranda birbirine benzemekle birlikte tüm Ombudsmanlık
kurumlarının olmazsa olmazı bağımsız
ve tarafsız olarak idare üzerinde kontrol,
denetim ve gözetim yetkisine sahip
olmalarıdır. Bu derece geniş hareket
özgürlüğüne sahip olan Ombudsmanlık
kurumunun etkinliğinin ve itibarının
temel iki dayanağından birini “bağımsız
statüsü”, diğerini ise yönetilenlerin de
şikâyet mekanizması veya Kurumun
resen inceleme, Parlamentoya raporlama vb. diğer araçlarla yönetime katılarak, idareye ve bir bütün olarak mevcut
sisteme yön vermeleri oluşturmaktadır.
Böylelikle, gerek şikâyet mekanizması
aracılığıyla gerekse de resen harekete
geçmek suretiyle, mevcut sistemdeki
hukuka aykırılıklar, yasal boşluklar,
hakkaniyetli olmayan uygulamalar
tespit edilerek, hukuka ve hakkaniyete
uygun, iyi yönetim ilkeleriyle uyumlu,
iyi yönetişime dayanan ve nihai olarak
insan haklarını koruyan ve güçlendiren
bir sistemi hayata geçirmek ve ülkemizi
demokratik, çağdaş ülkeler seviyesinde
en üst sıralara taşımak mümkün olacaktır. İlk kez 1809 yılında İsveç’te Ombudsmanlık kurumunun hayata geçmesinden
bu yana geçen süreçte özellikle Avrupa
ülkelerinde demokrasi, özgürlük ve insan hakları anlayışının sürekli gelişme
249
göstermesiyle bu kurumlar daha da ileri
taşınmakta, haklar ve özgürlükler noktasında gelişmeye, dönüşmeye devam
etmektedir.
Ülkemizde Ombudsmanlık kurumunun
dünyadaki, özellikle Avrupa’daki uygulamalara nazaran geç vücuda gelmiş
olmasından kaynaklanan dezavantajı
Kurumumuz büyük bir özveri, yoğun
çalışma ile gidermeye çalışmakta, bu
noktada öncelikle Yüce Meclisimizin
ve idarelerin desteğine ihtiyaç duymaktadır. 91 yıldır yerleşik kamu kültürünün
bir anda değişmesinin beklenemeyeceği
kabul edilmekle birlikte, yasamızda
yapılacak değişiklikler ile yetkilerimizin
artırılması yoluna gidilerek bu sorunun
çözümüne büyük ölçüde katkıda bulunulacağı düşünülmektedir. Bu noktada, yasal değişiklik gerçekleşinceye
kadar ise TBMM bünyesinde İdarelere
verdiğimiz tavsiye niteliğindeki kararları Kurumumuz ile işbirliği içinde takip
edecek bir mekanizmanın oluşturulması
büyük önem arz etmektedir.
7.4. Kurumumuzla İşbirliği Örnekleri
Kurumumuz idarenin işlem, eylem,
tutum ve davranışları hakkındaki
şikâyetleri incelediğinden, ilgili idare-
lerin işbirliği içerisinde hareket etmesi, Kurumumuz tarafından talep edilen
bilgi ve belgelerin zamanında gönderilmesi, uzlaşma konusunda olumlu bir
yaklaşım içerisinde olunması, şikâyet
başvurularının kısa sürede ve etkin bir
şekilde çözümlenmesi açısından önem
arz etmektedir. Kurumumuzun bilinirlik düzeyi arttıkça, gösterilen işbirliği de
o düzeyde yüksek olacaktır. Hali hazırda bu kapsamda değerlendirilebilecek
örneklere aşağıda yer verilmiştir.
Kurumumuz tarafından verilen tavsiye
kararlarına uyulmasını ve istenilen bilgi ve belgelerin zamanında ve eksiksiz
gönderilmesini temin etmek amacıyla,
Kamu Denetçimiz Sayın Abdullah Cengiz Makas tarafından, Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve
Sosyal Güvenlik Kurumu nezdinde ikili
temaslarda bulunulmuştur. Bu görüşmeler neticesinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Müsteşarlığı, Kurumumuzca intikal ettirilen şikâyet başvurularına
dair taleplere ilişkin olarak, her hafta
toplanmak üzere Müsteşar Yardımcısı
başkanlığında bir heyet tesis edilmesini
plan dâhiline almıştır.
Benzer şekilde Maliye Bakanlığı
Müsteşarı Sayın Naci Ağbal ile yapılan
görüşme sonrası Maliye Bakanlığında,
Kurumumuzdan gelecek taleplerle il-
gilenmek üzere Müsteşar Yardımcısı
Sayın İsa Coşkun’un başkanlığında merkezi bir “İyi Yönetişim Birimi”
oluşturulmuştur. Söz konusu birim,
doğrudan Müsteşar Yardımcısı Sayın İsa
Coşkun’a bağlı görev yapmakta olup, Kurumumuzdan gönderilen tavsiye kararları ve diğer yazıları değerlendirerek Maliye Bakanlığı bünyesinde iyi yönetişim
ilkelerinin daha güçlü bir şekilde benimsenmesi için çalışmaktadır. Bu doğrultuda ilgili birim tarafından hem birim
faaliyetlerinin anlatılması hem de Maliye Bakanlığı bünyesinde uygulanan iyi
yönetişim endeksi uygulamasının tanıtılması amacıyla Kurumumuzda bir sunum
Öte yandan SGK Başkanlığı, Kurumumuzdan gelen yazıların hızlı ve nitelikli
bir değerlendirmeden geçmesini temin
etmek amacıyla, Strateji Geliştirme
Başkanlığında bir birimini görevlendirmiş, merkez ve taşra teşkilatının
bu konuda uyması gereken hususları
“Kamu Denetçiliği Kurumuna Yapılan
Şikâyet Başvuruları” konulu Genelge ile
düzenleyerek tüm merkez ve taşra birimlerine duyurmuştur.
Gerek SGK, gerekse Maliye Bakanlığı bünyesinde oluşturulan birimlerin
gerçekleştirdiği çalışmalar sonrasın250
da, şikâyet başvurularının çözüme kavuşturulması amacıyla istenilen bilgi belgelere ilişkin geri dönüşlerde yaşanılan
sorunların azaldığı, mevcut sorunlarda
ise oluşturulan birimlerle irtibata geçilmek suretiyle sürecin hızlandırıldığı
tespit edilmiştir.
Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan’ın
girişimleri ile mahalli idarelerce
yürütülen hizmetler içerisinde yer alan
belediyeler hakkında yapılacak başvurulara ilişkin İstanbul Büyükşehir
Belediye Başkanı ve Türkiye Belediyeler
Birliği (TBB) Başkanı Kadir Topbaş ile
yapılan görüşmeler sonucunda; İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) ve bağlı
Genel Müdürlükler ile İBB’nin iştirakleri
hakkında Kurumumuza gelen başvurularda temas noktası olarak İBB Genel
Sekreter Yardımcısının koordinasyonu
sağlaması ve en yoğun başvuru alanlarından temsilcilerin yer alacağı komisyonun başvuruları incelemesi ve nihai görüş ve bilgilerin İBB Genel Sekreter
Yardımcılığınca Kurumumuza gönderilmesi konusunda mutabakat sağlanmış ve
uygulamaya başlanmıştır.
Ayrıca, İBB ve TBB Başkanı Kadir Topbaş
ile yapılan görüşmeler sonucunda; TBB
üyesi olan tüm belediyeler ile ilgili Kurumumuza yapılan başvurulara ilişkin,
Kurumumuzca belediyelere gönderilecek
251
her türlü karar ve resmi yazılara karşı
belediyeler tarafından nasıl hareket edilmesi gerektiği konusunda TBB’nin bir
Genelge yayımlaması konusunda mutabakat sağlanmıştır.
“Çevre ve şehircilik” alanında yapılan
başvurulara ilişkin Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı ile yapılan görüşmeler sonucunda; Kurumumuzca ilgili Bakanlığa
gönderilecek her türlü karar ve resmi
yazılarda koordinasyonun “Rehberlik ve
Teftiş Başkanlığı” tarafından yapılması ve
nihai görüş ve bilgilerin anılan Birimce
Kurumumuza gönderilmesine ilişkin
16/04/2014 tarihli ve 2014/10 sayılı
Genelge yayımlanmıştır.
Yine, Türkiye İş Kurumunda da Kurumumuzla ilişkilerin yürütülmesi amacıyla irtibat bürosu kurulması sağlanmıştır.
Kurumumuzun idareler nezdinde bilinirliği arttıkça idarelerin Kurumumuza
olumlu yaklaştıkları, şikâyetlere konu
hataların düzeltilmesi veya eksiklerin giderilmesi noktasında işbirliğine
yöneldikleri gözlenmektedir. Yukarıda
örnekleri verilen bu olumlu tutum, Kurumumuzca memnuniyetle karşılanmakta ve bunun diğer kurumlara da örnek
teşkil etmesi beklenmektedir.
29 Mart 2013 tarihinden itibaren şikâyet
başvurusu alan Kurumumuz, birçok
önemli karara imza atmış ve madencilikte iş güvenliği gibi ciddi mağduriyetlerin yaşandığı bir alanda özel
rapor hazırlamıştır. Bu çalışmaların
ülkemizdeki insan hakları kültürünün
geliştirilmesine
katkı
sağlayacağı
düşünülmektedir. Raporumuzun bu son
bölümünde Kurumumuzun ülkemize
katma değeri; Ombudsmanlık kurumlarının insan haklarının korunması ve
geliştirilmesindeki yeri, Kurumumuzun
insan hakları bağlamında sahip olduğu yetkiler, Kurumumuzun tespit ve
tavsiye ettiği mevzuat değişiklikleri ile
Soma Özel Raporumuz çerçevesinde ortaya konacak ve ardından insan hakları
kültürünün geliştirilmesi için dünyadaki
örneklerden yola çıkılarak tespit edilen
Kurumumuz mevzuatına ilişkin öneriler
sıralanacaktır.
8.1. Haklar Kültürünün
Kökleştirilmesi ve
Ombudsmanlığın Yeri
İlk örneği 1809 yılında İsveç’te oluşturulan Ombudsmanlık kurumları, bu
tarihten sonraki süreçte devlet yönetiminde insan hakları, özgürlük ve
demokrasi anlayışına ihtiyaç arttıkça,
geliştirilmiş ve hak savunuculuğunda önemli bir konuma gelmiştir. Ombudsmanlık kurumlarına günümüzde
verilen Halkın Avukatı, İnsan Hakları
Savunucusu, İnsan Hakları Delegesi, Adalet Sağlayıcı, Adalet Şansölyesi,
Meclis Delegesi ve Arabulucu gibi
değişik adlar da bunun bir göstergesidir.
Ombudsmanlık kurumlarının yaygınlaşmaya başladığı 1970’li yıllardaki;
“Anayasa veya kanun yoluyla oluşturulan, bağımsız bir kamu görevlisinin
başkanlığında Meclise veya Yasama organına sorumlu olarak hareket eden, ya
kendi inisiyatifiyle ya da kişilerin şikâyeti
üzerine idareleri inceleyen, tavsiyelerde
bulunan ve raporlar yayınlayan kurumlar.”133 şeklindeki tanımından hareketle bu kurumların, idareleri denetleyen
kurumlar olarak ortaya çıktığı; değişen
ve gelişen dünyada, idarelerin denetimi
yanında insan haklarının korunması ve
geliştirilmesine de katkı sağlayan kurumlar olarak yoluna devam ettiği anlaşılmaktadır.
133
Uluslararası Barolar Birliğinin 1974 yılındaki tanımını aktaran Gabriele Kucsko-Stadlmayer (ed.), European OmbudsmanInstitutions, Austria, Wien: SpringerWienNewYork, 2008, s. 4.
252
Bu değişim sonucunda, günümüzde
Ombudsmanlığın yetkilerine ilişkin
“Klasik Ombudsman” veya “İskandinav
modeli” 134 ile “insan hakları Ombudsmanı” veya “melez Ombudsman” olarak
ikili bir ayrım yapılmaktadır.135 Bu ikili
ayrımın temel nedeni Ombudsmanlığın, idareleri denetleyen bir kurum
olarak ortaya çıkışı, ancak sonrasında,
özellikle 2. Dünya Savaşını takip eden
yıllarda, insan haklarının artan önemine binaen Ombudsmanlığın da insan haklarının korunması ve geliştirilmesinde rol oynayabileceği fikrinin
kabul edilmesidir. Demokratikleşme
sürecinde, 1974’te Portekiz’de ve sonrasında İspanya’da diktatörlüklerin sona
ermesi136 ile yine Avrupa’da 1990’lardan
itibaren soğuk savaşın bitmesi ve
Sosyalist Bloğun çözülmesi, insan hakları sorununu gündemde ilk sıraya
taşımış ve Ombudsmanlığa olan ilgi ve
ihtiyacı ortaya çıkarmıştır. 137
Uluslararası düzeyde Birleşmiş Mil134
letler138 ve bölgesel düzeyde Avrupa
Konseyinin139 ve Avrupa Birliğinin
birçok kararında, Ombudsmanlığın insan haklarının korunması ve geliştirilmesi konusundaki rolü ifade edilmiştir. BM İnsan Hakları Komisyonunun
03/03/1992 tarih ve 1992/54 sayılı ve
BM Genel Kurulunun 20/12/1993 tarih
Korunması İçin Kurulan Ulusal Kuruluşların Statüsüne İlişkin İlkeler” adlı
belge (diğer adıyla Paris İlkeleri), Ombudsmanlığın da içinde yer aldığı Ulusal
İnsan Hakları Kurumlarının bağımsız ve
etkili çalışması için standartları ortaya
koymuştur. 1994 yılında BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği nezdinde İnsan
Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması
için Ulusal Kurumların Uluslararası
Koordinasyon Komitesi oluşturulmuş
ve bu Komite daha sonra söz konusu
kurumların akreditasyonunu yapmaya
başlamıştır. Böylece Uluslararası Koordinasyon Komitesi, Paris İlkelerinin
Linda C. Reif, “Transplantation and Adaptation: The Evolution of the Human Rights Ombudsman”, Boston College Third
World Law Journal, Vol. 31, Issue 2, Article 3, s. 270
135 Kucsko-Stadlmayer (ed.), s. 2-3
136 1975’te Portekiz’de insan hakları ve özgürlüklerinin korumak ve kamu yönetimini gözlemlemek üzere Provedor de Justiça kurulmuştur. 1978’te ise İspanya’da Defensor del Pueblo kurulmuş ve anayasa ile insan haklarının korunması ile görevlendirilmiştir.
137 Kemal Özden, Ombudsman, Türkiye’deki Tartışmalar, Ankara, Seçkin Yayınları: Haziran 2010, s. 33
138 BM Genel Kurulu 21 Aralık 2010’da aldığı kararında ombudsman gibi ulusal insan hakları kurumlarının desteklenmesi çağrısı
yapmaktadır.
139 Avrupa Konseyinin Parlamenterler Asemblesinin 2003 yılı 1615 sayılı “Ombudsman Kurumu” başlıklı tavsiyesi; yine Parlamenterler Asemblesinin 2013 yılı 1959 sayılı “Avrupa’da Ombudsman Kurumunun Güçlendirilmesi” başlıklı kararı, Avrupa
Konseyi’nin Venedik Komisyonunun (Hukuk Yoluyla Demokrasi için Avrupa Komisyonu) 17-15 Haziran 2011 tarihli olan ve
bundan sonra da her daim güncellenecek olan Ombudsman Kurumları Üzerine Derlemesi
253
özümsenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.140 Söz konusu Komite tarafından
akredite olan Ombudsmanlıklar, BM İnsan Hakları Konseyine katılım hakkı elde
ederek anlaşma taslaklarının yazımı gibi
hususlarda uluslararası hukukun oluşumuna katkı sağlayabilmektedirler.
Uluslararası hukukun oluşumuna katkı
sağlayabilen Ombudsmanlık kurumları,
ayrıca uluslararası insan hakları standartları ile bu standartların ulusal düzeyde
uygulanması arasında bir “köprü” vazifesi de görebilmektedirler. Diğer bir ifadeyle, Ombudsmanlık kurumları uluslararası insan hakları hukukunun ulusal
düzeydeki “ajan”larıdır.141 Bu bağlamda, uluslararası anlaşma hükümleri ile
bu hükümlerin pratikte uygulanması
arasındaki boşluğun nasıl doldurulacağına dair kadim bir soruna, BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği, Ombudsmanlık
kurumlarının da içinde yer aldığı ulusal
insan hakları kurumlarının doğru bir
cevap olabileceği şeklinde görüş belirtmiştir. 142
Ombudsmanlık kurumlarının bu cevabı karşılayabilmesi için insan haklarının
korunması ve geliştirilmesine dair yetki,
bazen kanunlarında açıkça yazılarak bu
kurumlara verilmiştir. Özellikle totaliter
rejimlerin demokrasiye geçiş süreçlerinde oluşturulan Ombudsmanlık kurumlarının kanunlarında bu yetki açıkça ifade
edilmiştir. Bu durumu Portekiz (1975) ve
İspanya (1981) ile Polonya (1987) gibi
Merkezi ve Doğu Avrupa ülkeleri Ombudsmanlık kurumlarının kanunlarında görmekteyiz. Çoğu zaman da klasik
Ombudsmanlık kurumlarının, var olan
yetkileri insan haklarının korunması
bağlamında genişletilerek dönüşümleri
sağlanmıştır. Bu dönüşümlerin arkasında
demokratikleşme süreçleri, kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması, ekonomik krizler, mevzuatın insan hakları ile
uyumlaştırma süreçleri, uluslararası ve
bölgesel gelişmelerin etkileri, uluslararası insan hakları mevzuatının iç hukukta
kabul edilmesi 143 ve kültürel etkileşim144
gibi etkenlerin rol oynadığı tartışılmaktadır. Sonuç olarak dünyada oluşmaya
140
Meg Brodie, “Progressing Norm Socialization: Why Membership Matters. The Impact of the Accreditation Process of the
International Coordinating Committee of National Institutions for the Promotion and Protecetion of Human Rights”, Nordic
Journal of International Law, Vol. 80, 2011, s. 143
141 Richard Carver, “A New Answer to an Old Question: National Human Rights Institutions and the Domestication of International Law”, Human Rights Law Review, Vol.10, No. 1, 2010, s. 2-3
142 BM Genel Sekreteri Raporu, “Effective Functioning of Human Rights Mechanisms: National Institutions and Regional Arrangements-National Institutions for he Promotion and Protection of Human Rights”, 7 Ocak 2005, E/CN.4/2005/106
143 Reif, “Transplantation and Adaptation”, s. 272
144 Thomas Pegram, “Diffusion Across Political Systems: The Global Spread of National Human Rights Institutions”, Human
Rights Quarterly, Vol. 32, 2010, s. 729
254
başlayan insan hakları kültürü, buna
bağlı olarak da ülkelerdeki demokratikleşme çabaları ile devletin şeffaf, hesap verebilir ve vatandaş odaklı olacak
şekilde dönüştürülme çabaları sonucunda Ombudsmanlık kurumlarının insan
hakları konusundaki rolü artmıştır.145
Bu kapsamda, mesela Fransa’da 2008’deki
anayasa reformu yeni bir insan hakları
kurumunun oluşturulmasını sağlarken,
Danimarka ve Lüksemburg BM İşkence
ve Diğer Zalimane, Gayri İnsani veya
Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı
Sözleşmenin Ek Protokolü gereğince
ulusal izleme mekanizma görevini
mevcut klasik Ombudsmanlık kurumlarına vererek söz konusu kurumlarını
dönüştürmüşlerdir.146
Diğer yandan, insan haklarının korunması ve geliştirilmesi açısından rolleri
açıkça kanunlarında yer almasa da Ombudsmanlık kurumlarının idarelerin
eylem ve işlemlerinin hukuka uygunluğunu denetlemesi, insan haklarının da
hukukun bir parçası olması ve üstelik insan haklarının iyi yönetim ilkeleri içinde
değerlendirilmesi147 ile Ombudsmanlığın
her daim, dolaylı da olsa insan haklarının
145
geliştirilmesi ve korunması için kendisine rol biçebileceği düşünülmektedir.
Yapılan bir araştırma, Ombudsmanlık
kurumları tarafından yapılan standart
bir denetimin, açıkça insan haklarının
korunması için yetkilendirilsin veya
yetkilendirilmesin, her hâlükârda insan
haklarını kapsadığını, kanunda açıkça
bunun ifade edilmesinin konuyu
netleştirmeye ve tanıtmaya yardımcı olduğunu ortaya koymuştur.148 Bu
sonuçtan hareketle, Ombudsmanlığın
insan haklarının korunması ve geliştirilmesi noktasında oynayabileceği rolü, o
ülkenin siyasi, sosyo-ekonomik, kültürel
ve güvenlik özellikleri bağlamında şekillenecektir. Böylece bir ülkenin kendi özel
şartlarına, idari yapısına ve insan haklarında gelmiş bulunduğu son noktaya
göre, o ülkenin kendine özgü bir Ombudsmanlık uygulaması ortaya koyması
beklenir. Bu noktada bir ülkede; devletin demokratik yapısı, Ombudsmanlığın
bağımsızlığı, Ombudsmanlığın yetki
alanı, yerindelik denetimi gibi denetim
güçlerinin varlığı, Ombudsmanlığın
diğer kurumlara erişimi ve işbirliği kapasitesi, Ombudsmanlığın hesap verebi-
Marco A. Quiroz Vitale, “The Ombudsman and the Protection of Human Rights in Europe: Case Study of Italian “Civic Defender””, US-China Law Review, Vol. 11, No. 8, August 2014, s. 962
146 Reif, “Transplantation and Adaptation”, s. 278
147 Linda C. Reif, “Building Democratic Institutions: The Role of National Human Rights Institutions in Good Governance and
Human Rights Protection”, Harvard Human Rights Journal, Vol. 13, September 2000
148 Kucsko-Stadlmayer (ed.), s. 39
255
lirliği, Ombudsmanın kişiliği, hükümetin
Ombudsmanlığı siyasetten uzak tutabilmesi ve halk nezdinde Ombudsmanlığın
inanılırlığı çerçevesinde o ülkenin Ombudsmanlık kurumunun konumu ve etkinliği ortaya konulacaktır.149
Ülkemizde
Ombudsmanlık
kurumu, Kamu Denetçiliği Kurumu adıyla
TBMM’ye bağlı, bağımsız ve tarafsız bir
kurum olarak oluşturulmuştur. Ancak
halihazırda zaten idarenin çeşitli yollarla denetlenebildiği gözden kaçırılmamalıdır. Başta idarelerin işlem ve eylemlerini hukuka uygunluk yönünden
denetleyen yargı denetimi olmak üzere
idari denetim, parlamento denetimi,
medya denetimi ve kamuoyu denetimi
mevcut sistemde farklı yollarla idarelerin
denetimini sağlamaktadır.
lunması ve diğer denetim sistemlerindeki
eksikleri tamamlamasıyla ile açıklanabilir.
Bu kapsamda, Ombudsmanlık kurumu,
arkasında Parlamento desteği bulunduğu
ve incelemesini Parlamento adına yaptığı
için siyasal denetime; hukuk çerçevesinde
bir takım uyuşmazlıkları çözüp, bulduğu
çözümün idarece yerine getirilmesi önerisinde bulunduğu için yargısal denetime; her türlü bilgi ve belgeyi inceleyip,
çalışanları dinleyebildiği ve idareyi haklı
bulduğunda idareyi savunma durumuna geçebildiği için idari denetime; incelemelerinin sonucunu Parlamentoya
bildirmesi ve kamuoyuna açıklamasıyla
kamuoyu denetimine; yaptığı denetimde
uluslararası anlaşmaları da göz önünde
bulundurduğu için uluslararası denetime
benzeyen öğeleri bünyesinde toplamış bir
yapıdır. 151
Ombudsmanlık kurumu, yukarıda
sayılan denetim yollarına bir alternatif olmayıp, her biri siyasi ve idari yapı
için büyük öneme sahip bu denetim
yollarından kalan boşluğu doldurmaktadır.150 Ombudsmanlık kurumunun
diğer denetim sistemleriyle birlikte var
olabilmesi, onda bu denetim sistemlerinin her birinden birtakım öğeler bu-
Diğer yandan Ombudsmanlık kurumu,
yaptığı incelemelerde idareyi haklı bulursa; idare, yaptığı işlemlerin haklılığını
halka anlatan bir halkla ilişkiler görevlisi
kazanmış olmaktadır. Ayrıca Ombudsmanlık kurumu, mahkemelerin veya
idarenin işleyişindeki ciddi noksanlıkları,
mevzuat ihtiyacını veya değişiklik önerilerini Parlamentonun dikkatine sunarak,
149
Reif, “Building Democratic Institutions”
Raci Kılavuz, Abdullah Yılmaz ve Ferit İzci, “Etkin Bir Denetim Aracı Olarak Ombudsmanlık ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”,
C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, 2003, s.65
151 Bilal Eryılmaz, “Kamu Yönetiminin Denetlenmesinde Yeni Gelişmeler”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 26, Sayı 4, 1993, s.94
150
256
kişilerin talepleri doğrultusunda aksaklıkların giderilmesiyle gerekli mevzuat
değişikliklerinin yapılmasına katkıda
bulunabilmektedir.152 Böylece kişiler de
sistemin işleyişine ilişkin aksaklıkları
doğrudan Parlamentonun önüne götürecek bir aracı kazanmaktadır.
Sonuç olarak Ombudsmanlık denetimi,
var olan denetimlerin önemini azaltmadan, onları tamamlayarak kendine
özgü farklılıklarıyla kamu hizmetlerinin işleyişini iyileştirmeye katkıda bulunmaktadır. Ombudsmanlık denetimi,
idari denetim mekanizmalarına göre
tarafsız ve objektif bir denetim yapabilmesiyle ve sadece hukuka uygunluk
denetimi yapan yargı denetimine göre
hukuka uygunluk yanında hakkaniyet açısından da değerlendirme yapabilmesiyle farklıdır. Ombudsmanlık
denetimi diğer denetim mekanizmaları
arasında kendine özgü yapısı, uygulama teknikleri ve alınan sonuçlar
açısından dikkate değer farklılıklar
taşımaktadır.153 Mesela yargı denetimi
kanunların uygulanmasını sağlarken,
Ombudsmanlık, adalet, eşitlik ve insan
hakları gibi genel ilkelere ve uluslararası mevzuata dayanarak mevzuatın
152
153
154
kendisinin veya yorumunun adil olmadığını söyleyerek değiştirilmesi
gerektiğini ortaya koyabilir. Ombudsmanlık kurumu, hukuku göz ardı etmeden, daha ileriye giderek, adalet
için kamu vicdanının sesi olabilir.154
Böylece Ombudsmanlık denetimi, var
olan aksaklıkları azaltarak, özellikle
devlet-vatandaş ilişkilerini yumuşatarak, karşılıklı güveni güçlendirerek
halk nezdinde devlet saygınlığını arttıracak ve kişi hak ve özgürlüklerinin korunmasını görev edinerek insan
odaklı devlet anlayışının yerleşmesine
yardımcı olacaktır.
8.2. Kurumumuzun İnsan
Haklarının Korunması ve Geliştirilmesindeki Rolü
Kurumumuz, mevcut haliyle idarenin
işleyişini insan haklarına dayalı adalet
anlayışı içinde hukuka ve hakkaniyete
uygunluk yönlerinden incelemekte ve
gerekli gördüğü hallerde idarelere önerilerde bulunmaktadır. Mevzuatımızda
insan hakları bağlamında temel hak ve
özgürlüklere, kadın haklarına ve çocuk
haklarına özel atıflar yapılmaktadır. Kurumumuzun aldığı tavsiye kararları ile
Chapman Brian, İdare Mesleği: Avrupa’da Devlet Memurluğu, s.240, Çeviren: Cahit Tutum, TODAİE Yayınları, Ankara, 1970.
Özden, s. 23
Vitale, “The Ombudsman and the Protection of Human Rights in Europe”, s. 960, 963
257
ülkemizdeki mevzuatın iyileştirilmesi
sağlanabilmekte ve yine Kurumumuzun
özel raporları ile ülkemizdeki bazı sorun
alanları masaya yatırılarak tespit ve öneriler ortaya konulabilmektedir.
Kurumumuzun ülkemizde hakların
kökleştirilmesi açısından bir diğer katkısı
da çocuklardan başvuru alabilmesidir.
Çocuklarımızın Kurumumuza başvurularının kolaylaştırılması maksadıyla
22/04/2014 tarihi itibarıyla KDK Çocuk
Sayfası (www.kdkcocuk.gov.tr) kullanıma açılmış, çocuklarımızdan doğrudan
başvuru alınmaya başlanmıştır. Çocuk
başvuruları, çocuk internet sayfası ana
ekranında yer alan başvuru formu doldurularak Kurumumuza ulaşmaktadır.
Buradaki öncelikli amacımız, çocuklarımızın kendilerini doğrudan ifade etmelerine olanak tanımaktır.
8.2.1. Mevzuatın İnsan Hakları Bağlamında Kurumumuza
Verdiği Yetkiler
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunun 1 inci maddesinde kanunun
amacı “kamu hizmetlerinin işleyişinde
bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her
türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve
davranışlarını; insan haklarına dayalı
adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakka-
niyete uygunluk yönlerinden incelemek,
araştırmak ve önerilerde bulunmak üzere
Kamu Denetçiliği Kurumunu oluşturmaktır.” olduğu ve 5 inci maddesinde
ise Kurumun görevinin, “idarenin işleyişi ile ilgili şikâyet üzerine, idarenin
adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek,
araştırmak ve idareye önerilerde bulunmak” olduğu hükme bağlanmıştır.
Kurumumuzun, insan haklarına dayalı
adalet anlayışı içinde görevini yapacağı
hususunun, Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte de altı
çizilmiş ve biraz daha ileri gidilerek buna
özel önem atfedilmiştir.
Şöyle ki söz konusu Yönetmeliğin;
-“Şikâyet Hakkı” ile ilgili 7 nci maddesinde “şikâyetin insan hakları, temel hak ve özgürlükler, kadın hakları,
çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren
genel konulara yönelik olması hâlinde
menfaat ihlali aranmaz.”
-“İnceleme ve Araştırma” başlıklı 22 nci
maddesinde “Şikâyet konusunun insan
haklarına, temel hak ve özgürlüklere,
kadın ve çocuk haklarına ilişkin olması
halinde yerinde inceleme ve araştırma
yapılabilir.”
258
-“İnceleme ve araştırmanın sonlandırılmayacağı hâller” başlıklı 30 uncu maddesinde “Şikâyetten vazgeçme, şikâyete
konu talebin idarece yerine getirilmesi ve
şikâyetçinin ölümü veya tüzel kişiliğinin
sona ermesi hâllerinde şikâyet konusunun; insan haklarına, temel hak ve
özgürlüklere, kadın haklarına, çocuk
haklarına ve kamuyu ilgilendiren genel
konulara yönelik olması durumunda inceleme ve araştırmaya devam edilebilir.”
-Ayrıca söz konusu Yönetmeliğin 1 inci
maddesinde “kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak amacıyla idarenin
adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden ve iyi
yönetim ilkelerini gözeterek incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak” ve 22 nci maddesinde “İdarenin
davranışları, insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete
uygunluk ve iyi yönetim ilkeleri yönlerinden incelenir ve araştırılır.” ve “İyi
Yönetim İlkeleri” başlıklı 6 ncı maddesinde “Kurum, inceleme ve araştırma
yaparken idarenin, insan haklarına dayalı
adalet anlayışı içinde; kanunlara uygunluk, ayrımcılığın önlenmesi, ölçülülük,
yetkinin kötüye kullanılmaması, eşitlik,
259
tarafsızlık, dürüstlük, nezaket, şeffaflık,
hesap verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk, kazanılmış hakların korunması,
dinlenilme hakkı, savunma hakkı, bilgi edinme hakkı, makul sürede karar
verme, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi,
kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi,
kişisel verilerin korunması gibi iyi yönetim ilkelerine uygun işlem ve eylem ile
tutum veya davranışta bulunup bulunmadığını gözetir ve iyi yönetim ilkelerine uyar.” hükümlerine dayanılarak iyi
yönetim anlayışının bir insan hakkı olarak ülkemizde yerleştirilmesine çalışılmakta ve ayrıca Kurumumuz bu ilkelere kendisinin de uyacağını bir anlamda
taahhüt etmektedir.
8.2.2. Mevzuattan Kaynaklanan
Sorunların Tespiti ve Çözümüne
Yönelik KDK’nın Katkısı
8.2.2.1. Tavsiye Kararlarımız ile Gerçekleştirilen Mevzuat Değişiklikleri
Kamu Denetçiliği Kanununun Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmeliğin “Tavsiye kararı” başlıklı
32 nci maddesinde, inceleme ve araştırma sonucunda şikâyetin yerinde olduğu
kanaatine varılması hâlinde mevzuat
değişikliği önerisi de içerecek surette tav-
siye kararı verilebileceği hüküm altına
alınmaktadır.
2013 yılı içerisinde verilen bazı tavsiye
kararlarımıza ilgili idarelerden farklı nedenlerle olumlu dönüş yapılamamasına
rağmen 2014 yılı içerisinde kararlarımız
doğrultusunda yeni düzenlemelerin
yapıldığı, hatta bazı kanun değişikliklerinin tasarılarında kararlarımızın gerekçe
olarak yer aldığı görülmektedir.
Bahse konu edilen hususta 2013 yılı içerisinde verilen kararlarımızda; geçmişte
sigortalı çalışması bulunan şikâyetçinin,
herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi olarak çalışması bulunmayan
dönemde gerçekleşen doğumuna ilişkin
borçlanma talebinin yerine getirilmesi
gerektiği hususunda;155 şikâyetçinin tescil
basamağının “13” olarak belirlenmesi nedeniyle tahsil edilen, basamak farkından
doğan prim alacağının gecikme zammının, şikâyetçiye iade edilmesi gerektiği hususunda;156 talep tarihinde Türk
vatandaşı olmayan şikâyetçinin, Türk
vatandaşlığından izinle çıkmadan önce
yurtdışında gerçekleşen çalışma sürelerine ilişkin borçlanma hakkının, Türk
Vatandaşlık Kanunu ile kazanılmış hak
155
156
157
sayılarak korunması nedeniyle, borçlanma talebi ile ilgili olarak işlem yapılması
gerektiği hususunda ve ileride yaşanması muhtemel benzer sorunların önüne
geçilmesi amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca 3201 sayılı “Yurt
Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının
Yurt Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal
Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkındaki Kanun” ile anılan
Kanunun uygulanmasına ilişkin alt
düzenleyici normlarda gerekli düzenlemelerin yapılması hususunda157 tavsiyelerde bulunulmuştu.
2014 yılı içinde TBMM tarafından
çıkarılan 6552 sayılı İş Kanunu ile
Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılması ile
Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılmasına Dair Kanundaki (Torba Yasa)
bazı madde gerekçelerinde, kararlarımıza atıfta bulunulmuş veya kararlarımız doğrultusunda ilgili mevzuatta
değişiklikler yapılmıştır.
- Doğum Borçlanması Kararımız ile ilgili Olarak; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar
ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun
41 inci maddesi
04.2013/20 şikâyet numaralı başvuru için verilen 30/09/2013 tarih ve 2013/871 sayılı Tavsiye Kararı
260
“a) Kanunları gereği verilen ücretsiz
doğum ya da analık izni süreleri ile 4
üncü maddenin birinci fıkrasının (a)
bendi kapsamındaki sigortalı kadının, iki
defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek
kaydıyla hizmet akdine istinaden işyerinde çalışmaması ve çocuğunun yaşaması
şartıyla talepte bulunulan süreleri” şeklindeyken yeni durumda 43 üncü madde
altında
“a) Kanunları gereği verilen ücretsiz
doğum ya da analık izni süreleri ile 4 üncü
maddenin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c)
bentleri kapsamındaki sigortalı kadının,
üç defaya mahsus olmak üzere doğum tarihinden sonra iki yıllık süreyi geçmemek
kaydıyla borçlanılacak sürelerde uzun
vadeli sigorta kolları açısından sigortalı
sayılmaması ve çocuğunun yaşaması şartlarıyla talepte bulunulan süreleri” olarak
değiştirilmiştir. Değişiklik öncesinde
sadece SSK’lı çalışan kadınlar doğum
borçlanması yaparken, değişiklik ile
birlikte Bağ-Kur ve Emekli Sandığına
tabi çalışanlar da borçlanma yapabileceklerdir.
- Prim Borcuna Faiz İstenmemesi Kararımız ile ilgili olarak;
5510 sayılı Kanunun 88 inci maddesine
261
yirmi birinci fıkrasından sonra gelmek
üzere aşağıdaki fıkra eklenmiştir.
“Sigortalılar ile tüzel kişilerin kasıt, kusur,
hata veya yanıltıcı beyanından kaynaklanmaması şartıyla, sigortalılarca ödenen
prim ve prime ilişkin borcun noksan tahakkuk ettirildiğinin Kurumca sonradan
tespit edilmesi hâlinde tespit edilen fark
prime ilişkin borç aslına, tebliğ tarihinden
itibaren 89 uncu maddenin ikinci fıkrasına göre gecikme cezası ve gecikme zammı
uygulanır.”
Bu madde öncesinde, prim ve prime
ilişkin borcun oluşmasında Kurumun
herhangi bir hatası olup olmadığına
bakılmaksızın borcun oluştuğu tarihten itibaren gecikme zammı uygulanırken; değişiklik ile birlikte
vatandaşların herhangi bir kasıt kusur
ya da yanıltıcı beyanından kaynaklanmayan durumlarda, borcun oluştuğu
tarihten itibaren değil, borcun aslının
kişiye tebliğinden itibaren gecikme
zammı uygulanacaktır.
- Yurtdışı Borçlanması Kararımız ile ilgili olarak; 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında
Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri
Bakımından Değerlendirilmesi Hakkında Kanunun 1 inci maddesi “Türk
vatandaşlarının yurt dışında 18 yaşını
doldurduktan sonra, Türk vatandaşı iken
geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde bir yıla kadar olan işsizlik
süreleri ile yurt dışında ev kadını olarak
geçen süreleri, bu Kanunda belirtilen
sosyal güvenlik kuruluşlarına prim ödenmemiş olması ve istekleri halinde, bu
Kanun hükümlerine göre sosyal güvenlikleri bakımından değerlendirilir.” şeklindeyken, yeni düzenlemeyle
“Türk vatandaşları ile doğumla Türk
vatandaşı olup da çıkma izni almak suretiyle Türk vatandaşlığını kaybedenlerin
on sekiz yaşını doldurduktan sonra Türk
vatandaşı olarak yurt dışında geçen ve belgelendirilen sigortalılık süreleri ve bu süreleri arasında veya sonunda her birinde
bir yıla kadar olan işsizlik süreleri ile yurt
dışında ev kadını olarak geçen süreleri,
bu Kanunda belirtilen sosyal güvenlik
kuruluşlarına prim ödenmemiş olması
ve istekleri hâlinde, bu Kanun hükümlerine göre sosyal güvenlikleri bakımından
değerlendirilir.” şeklinde değiştirilmiştir.
Değişiklik yapılan maddede açık bir
hüküm olmamakla birlikte 403 sayılı
Türk Vatandaşlığı Kanununun Yabancı
Muamelesi ve Saklı Tutulan Haklar”
başlıklı 29 uncu maddesinde; “Bu Kanun
gereğince Türk vatandaşlığını kaybeden
158
kişilerin, kayıp tarihinden başlayarak yabancı muamelesine tabi tutulacağı, ancak
doğumla Türk vatandaşı olup da, İçişleri
Bakanlığı’ndan vatandaşlıktan çıkma
izni alanların ve bunların vatandaşlıktan
çıkma belgesinde kayıtlı ergin olmayan
çocuklarının; Türkiye Cumhuriyeti’nin
milli güvenliğine ve kamu düzenine ilişkin hükümler saklı kalmak kaydıyla,
askerlik hizmetini yapma yükümlülüğü
ve seçme seçilme, kamu görevlerine girme
ve muafen araç veya ev eşyası ithal etme
hakları dışında, sosyal güvenliğe ilişkin
kazanılmış hakları saklı kalmak ve bu
hakların kullanımında ilgili kanunlardaki hükümlere tabi olmak koşuluyla Türk
vatandaşlarına tanınan haklardan aynen
yararlanmaya devam edecekleri” hüküm
altına alınmıştır.
SGK daha önce bu konuda aleyhine
açılmış davaları kaybetmekteyken,
yapılan söz konusu değişiklik ile yasal
açıdan mevzuat netleşmiştir.
8.2.2.2. Tavsiye Kararlarımız ile 2014 Yılında Önerilen Mevzuat Değişiklikleri
8.2.2.2.1. Çalışma ve Sosyal Güvenliğe İlişkin Düzenlemeler
- Polis Akademisinde Geçen Eğitim
Sürelerinin Borçlanılması158
262
Şikâyetçi, 1990-1994 yılları arasında Polis Akademisinde öğrenci olduğunu,
1994 yılında Komiser Yardımcısı olarak mezun olduğunu ve Emniyet Hizmetleri Sınıfında devlet memurluğuna
başladığını, 2009 yılında 4. Sınıf Emniyet Müdürü rütbesinde iken memuriyet
görevinden istifa ettiğini, 05/04/2013
tarihinde Sosyal Güvenlik Kurumuna
başvurarak Emniyet Genel Müdürlüğü
hesabına Polis Akademisinde geçen eğitim suresini 5510 sayılı Kanun gereğince
borçlanmak istediğini, borçlanma talep
tarihinde 5510 sayılı Kanunun 4 üncü
maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi
kapsamında görev yapmadığı gerekçesi ile talebinin reddedildiğini belirtmiş
olup Polis Akademisinde geçen eğitim
sürelerini borçlanmak talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
-Emniyet Hizmetleri Sınıfında görev
yapıyor olma koşulunun ilgili Kanun
hükmünde açıkça Kanunun yürürlük
tarihi itibariyle aranması gerektiğinin
belirtilmesine karşın genelgeye istinaden
bu hususun borçlanma talep tarihi itibariyle aranmasının hukuka aykırı olduğu gerekçesiyle,
159
-2008/111 sayılı Genelgenin “Emniyet
Hizmetleri Sınıfında çalışıyor olma koşulunun borçlanma talep tahinde aranacağı” kısmının 5510 sayılı Kanunun geçici 4 üncü maddesinin 10 uncu fıkrasında
yer alan hükmü doğrultusunda yeniden
düzenlenmesi hususunda Sosyal Güvenlik Kurumuna tavsiyede bulunulmuştur.
- Sigortalılara Yapılan Gecikmiş Ödemeler İçin Kanuni Faiz Verilmesi159
Şikâyetçinin emeklilik tarihi itibarıyla eksik bağlandığını iddia ettiği
emeklilik maaşı ile emekli ikramiyesinin,
yasal faiziyle birlikte tarafına ödenmesi
talebine ilişkin başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Faizin, parayı bugün kullanmaktan
vazgeçmenin bedeli ve alacaklının parayı
belli bir süre kullanamaması dolayısıyla
ödenen hukukî bir ürün olduğu, Sosyal
Güvenlik Kurumunun kendi alacaklarında gecikme meydana geldiğinde Kanun
gereği faiz işletmesine rağmen, prim ödemeleri dışındaki Kurum borçlarına faiz
ödeneceğine ilişkin herhangi bir kanuni
düzenleme bulunmadığı, Anayasamızın
125 inci maddesinde belirtilen idarenin
kendi eylem ve işlemlerinden doğan
04.2013/1300 şikâyet numaralı başvuru için verilen 16/01/2014 tarihli Kısmi Tavsiye Kısmi Ret Kararı
263
zararı ödemekle yükümlü olduğu hükmü de dikkate alındığında, idarenin kendi hatası sonucunda geç ödediği meblağ
için faiz ödemesi gerektiği gözetilerek;
Şikâyetçinin eksik ödenen yaşlılık aylıklarına ilişkin yasal faizin Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından şikâyetçiye ödenmesi sonucuna varılmış olup, benzer
sorunların önüne geçilmesi amacıyla Kurumun sigortalılara olan borçlarının kanuni faiziyle birlikte ödenmesine imkân
sağlayacak mevzuat çalışması yapılması
hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu
-Emekli Aylıklarının Hesaplama Yöntemindeki Farklılıklar Nedeniyle Oluşan
Eşitsizlik 160
Şikâyetçilerin prim ödeme gün sayısının
yüksek olmasına karşın emekli aylıklarının düşük olduğu, daha az prim
ödeyenlerin aynı miktarda maaş aldığı,
ödenen primlere göre emekli aylıklarının
daha yüksek olması gerektiği ve bu konudaki mağduriyetlerinin giderilmesi
talebine ilişkin şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Emekli aylığı hesaplama yöntemine
160
ilişkin olarak yapılan kanuni değişiklikler
sonucunda, farklı tarihlerde emekli olan
kişilerin ödedikleri prime oranla farklı
miktarlarda emekli aylığı almalarına sebep olduğu, bu durumun eşitlik ilkesine
ve hakkaniyete aykırı olduğu sonucuna
varılarak,
araştırma sonucunda, yaşlılık aylıkları
arasında var olan farklılıkların, yasa
koyucu tarafından yapılacak düzenlemelerle giderilmesi gerektiği, yaşlılık
aylığına hak kazanma koşulları ve sağlanan yardımlardaki farklılıkların, sosyal
güvenlik sisteminin aktüeryal dengelerinin de gözetilerek, çalışma hayatı
boyunca çalışma ve prim ödeme koşullarını eşit düzeyde gerçekleştiren, aynı
yaşta emekli olan, fakat emekli oldukları
tarihin farklı olmasından ve aylık hesaplama yöntemlerindeki değişiklikler
sebebiyle farklılaşan emekli aylıklarının
eşitlenmesi, özellikle 2000 yılı sonrası
dönemde gerçekleşen büyüme hızlarının
yaşlılık aylıklarına yansımalarının aynı
konumda bulunanlar arasında bir eşitsizliğe yol açmayacak şekilde değerlendirilmesi ve gerekli mevzuat çalışmalarının
yürütülmesi hususunda Çalışma ve Sos-
264
yal Güvenlik Bakanlığı ile Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
-Sigortalılık
Tescilinden
Önce
Gerçekleşen Doğum Nedeniyle Borçlanma 161
Şikâyetçinin ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başladığı tarihten önce yapmış olduğu iki doğum sonrası ikişer yıllık
süreyi, 5510 Sayılı Kanunun 41 inci
maddesi uyarınca borçlanma talebinin,
idarece doğum tarihlerinden önce sigortalılık tescilinin olmaması sebebiyle
reddedilmesi üzerine yaptığı şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Mevzuatın sigortalılıktan önce yapılan
askerliğin borçlanılmasına izin vermesine rağmen, sigortalılık tescil tarihinden
önce yapılan doğumun borçlanılmasına
izin vermemesinin, başta BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin
Uluslararası Sözleşmenin 2 nci maddesinin ikinci fıkrasında ve 3 üncü maddesinde yer alan temel ilkelere ve hem
Anayasamızın “Başlangıç” bölümünde
yer alan “Her Türk vatandaşının bu
Anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden
161
eşitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanması…” ve 10 uncu maddesinde yer
alan “Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine
aykırı olarak yorumlanamaz.” ilkelerine,
hem de sosyal güvenlik alanında kadın
ve erkeklere eşit davranma ilkesi ile ilgili olarak Avrupa Birliğince yayınlanan
direktiflere uygun olmadığı, kadınların
ailenin, dolayısıyla toplumun kalkınmasına verdikleri katkıların maalesef henüz
yeterince anlaşılamadığı, kadınların neslin devamındaki önemli rolünün, diğer
bir deyişle evlilik ve annelik olgusunun,
kadın erkek arasında etkin çalışma hakkı
noktasında, herhangi bir ayırıma neden
olmaması gerektiği, çocukların yetiştirilmesinin ailenin olduğu kadar aynı zamanda devletin de üstlenmesi gereken bir sorumluluk olduğu, öte yandan;
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin
pek çok kararında belirtildiği üzere;
kişiler üzerinde sonuç doğuran yasal
düzenlemelerin açık, net, anlaşılabilir ve
bireyler tarafından öngörülebilir nitelikte
olması gerektiği, 5510 sayılı Kanunun 41
inci maddesinde ifade bulan ‘”sigortalı”
kavramından doğum öncesinde mi yok-
265
sa doğumdan sonra mı sigortalı olma
koşulunun aranacağı hususunun açıklık
bulunmadığı görüldüğünden; bu çerçevede yasa değişikliğine gidilmesi gerektiği değerlendirilmek suretiyle, 5510
sayılı Kanunun, “Sigortalıların borçlanabileceği süreler” başlıklı 41 inci maddesinin birinci fıkrasının a bendinde,
sigortalılık tescilinden önce gerçekleşen
doğumların borçlanılabilmesine imkân
sağlayacak gerekli mevzuat düzenlemelerinin yapılması hususunda Çalışma ve
Sosyal Güvenlik Bakanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
- Gecikme Faizinin Ödenmesine Yönelik Mevzuat Değişikliği Önerisi 162
Yaş haddinden emekli olan şikâyetçi,
tarafına 2013 yılı Temmuz ayında ödenmesi gereken ikramiye farkının 2014 yılı
Şubat ayında gecikmeli olarak ödendiğini
belirtmiş olup, aradaki gecikmeden kaynaklanan faizin de tarafına ödenmesini
talep etmektedir.
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı
tarafından gönderilen bilgi ve belgelerde;
geciken ödemelere yönelik mevzuatta
herhangi bir hüküm yer almaması nedeniyle şikâyetçinin gecikme faiz tale162
163
binin reddedildiği, ancak mahkeme kararı olması durumunda şikâyetçiye 3095
sayılı Kanun hükümlerine göre ödeme
yapılabileceği ifade edilmiştir.
İdare tarafından kişi bazında verilen
yargı kararlarının aynı konum ve durumda olup da henüz yargı yoluna başvurmamış kişilere etki etmemesi ve ancak alacakları yargı kararı ile sorunun
çözüme kavuşturulması yaklaşımının
hem yargının hem de dava sayısı yüzbinlerle ifade edilen Sosyal Güvenlik Kurumunun iş yükünü artıracağı, bu sebeple
gerek İdarenin iş yükünün hafifletilmesi gerekse de benzer mağduriyetlerin
önlenmesi amacıyla, sigortalı ve hak sahiplerine SGK Hizmet Standartlarında
belirtilen işlem süreleri dikkate alınarak,
süresinde ödenmeyen kişi alacaklarının
hukuka uygun yasal faiziyle ödenmesi
adına mevzuat değişikliğine gidilmesi
hususlarında Sosyal Güvenlik Kurumu
- İş Güvenliği Uzmanlarının Görev,
Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik 163
Şikâyetçi, idarece reddedilmiş olan “iş
güvenliği uzmanlığı eğitici belgesi-
266
nin”kendisine verilmesini talep etmektedir.
-“İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında
Yönetmeliğin” 29 uncu maddesinin ilk
fıkrasının b bendi ile diğer ilgili maddelerinin açık, anlaşılır ve farklı yorumlara
yer vermeyecek şekilde yeniden düzenlenmesi,
-Ülkemizdeki iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle yaşanan can ve mal
kayıplarının yaratmış olduğu sosyo
ekonomik sorunların, nitelikli uzman
yetiştirilmesi bakımından iş güvenliği
uzmanlığı eğitimlerinin sektör tecrübesi olan, akademik ve pedagojik yeterliliğe sahip kişilerce verilmesi sonucunu
doğurduğu;
-Deniz ulaşımı, yük ve yolcu taşımacılığı
sektörlerinin 6331 sayılı Kanun kapsamında olmasına karşın, bu sektörlere iş güvenliği uzmanlığı temel eğitim
müfredatında yeterince yer verilmemesinin sektörde iş güvenliği boşluğuna yol
açabileceği,
-Muhtemel bu boşluğun giderilmesi
adına Gemiadamları Yönetmeliği vb.
164
düzenleyici normlarda belirtilen eğitim
konuları ile denizciliğe ilişkin işyeri tehlike sınıflarında zikredilen diğer işlerin
müfredata dâhil edilmesi ve bu alanlarda
eğitim vereceklerin akademik ve pedagojik yeterlilikleri yanında sektör tecrübesini haiz olmaları konusunda alt düzenleyici normlarda değişiklik yapılması,
hususlarında İş Sağlığı ve Güvenliği
Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
- Güncel Tutar Üzerinden Geri Ödeme
Yapılması 164
Askerlik borçlanması karşılığında 1993
yılında Sosyal Sigortalar Kurumu hesabına yatırdığı 1.880.040,00 TL’nin, ilgili idare tarafından borçlanma süresinin
Bağ-Kur hizmeti ile çakışması nedeniyle
iade edileceğinin bildirildiğini, ancak
Türk Lirasından altı sıfır atıldığı gerekçesi ile tarafına 1,88 TL ödeme yapılmak istendiğini ifade eden şikâyetçinin,
kendisine iade edilmesi gereken tutarın
bugün askerlik borçlanması yapsa idi
kendisinden alınacak tutar kadar olması
ve söz konusu tutarın yasal faizleri ile
birlikte tarafına ödenmesi talebine ilişkin
başvurusunun incelenmesi neticesinde;
267
Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın ilgili
kararları ve Kurumumuzca görevlendirilen bilirkişi tarafından düzenlenen
raporlar çerçevesinde;
Şikâyetçinin 600 günlük askerlik süresine ilişkin olarak borçlandığı miktarın
ödenmesinde, geri ödenmesi gerektiği
kabul edilen tutarın, yargı kararları ve
bilirkişilerin raporlarında belirtilen kriterler gözetilerek idarenin takdir edeceği
bir veya birden fazla parametre üzerinden ilk ödeme günündeki alım gücüne
ulaştırılması ve yasal faiziyle şikâyetçiye ödenmesi ve ileride yaşanması
muhtemel benzer sorunların önüne geçilmesi amacıyla bu doğrultuda mevzuat
değişikliğine gidilmesi hususunda Sosyal
Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
8.2.2.2.2. Milli Savunmaya
İlişkin Düzenlemeler
- 205 sayılı Ordu Yardımlaşma Kurumu
Kanunu 165
Askerlik hizmetini yedek subay olarak
yapan şikâyetçinin görev süresi boyunca
OYAK adına maaşından kesinti yapılarak
165
yatırılan aidatların iadesi talebine ilişkin
Yedek subayların zorunlu bir şekilde, sisteme dahil edilmesinin ve maaşlarından
bu doğrultuda bir kesinti yapılması uygulamasının Anayasamızın, devlete
sosyal güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri almasını emreden 60 ıncı maddesi
uyarınca ve askerlik hizmetinin ölüm ve
maluliyet gibi yüksek riskli bir niteliği
haiz olması dolayısıyla makul ve yerinde olduğu değerlendirilmekle birlikte,
yedek subaylık süresinin yasalarla belirli
bir süreyle öngörülmüş olması ve OYAK
Kanununun 21 inci maddesi uyarınca sistemde bulunan üyelerin, sisteme girişlerinden itibaren üç yıl geçtikten sonra ancak rezervlerini alarak ayrılabilmelerinin
mümkün olması ve 23 üncü maddesinin
geçici üyelere hiçbir aidat iadesi yapılmayacağını düzenleyen amir hükmünü
içermesi ve toplanan primin çok cüz’i bir
miktarının ölüm ve maluliyet yardımı
olarak dağıtılması unsurları bir arada
değerlendirildiğinde, yedek subayların
maaşından kesilen % 5’lik aidatın tamamının riziko primi olarak ayrılmasının
hakkaniyete ve iyi yönetim ilkelerine
aykırı olduğu sonucuna ulaşılarak,
268
205 sayılı Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK) Kanununun “geçici üyelere hiçbir aidat iadesi yapılmayacağını”
düzenleyen amir hükmünde, geçici üyelerden kesilen ve geri dönüşü olmayan %
5 üyelik aidatının, daimi üyelere sağlanan ve iade edilen tasarruf primi uygulamasına benzer bir şekilde oranlanarak
ve prim ayrımı yapılarak geçici üyelere
de nemasıyla geri dönüş imkânının sağlanması yönünde hakkaniyete uygun
mevzuat değişikliğine gidilmesi ve bunu
sağlayacak bir sistemin geliştirilmesi,
hususlarında Milli Savunma Bakanlığına
tavsiyede bulunulmuştur.
- Bedelli Askerlik İçin Ödenen Paranın
İadesi166
Bedelli askerlik hizmeti kapsamında
ikinci (son) taksiti ödemedikleri için bedelli askerlik kapsamından çıkartılan ve
ödemiş oldukları 15 bin TL’lik ilk taksitin iadesi için 6 aylık süre içinde başvuru
yapmayan şikâyetçilerin iade taleplerinin Milli Savunma Bakanlığı tarafından
reddedilmesi sebebiyle şikâyetçiler
ödemiş oldukları 15 bin TL’lik ilk taksitin taraflarına iade edilmesine ilişkin
tavsiye kararı verilmesini talep etmişler;
166
araştırma sonucunda; 1111 sayılı Askerlik Kanununun geçici 46 ncı maddesi
uyarınca Bedelli Askerlik Hizmetinden
Yararlanma, Bedelin Ödenmesi ve Uygulamaya İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında, 16/12/2011 tarihli ve 2011/2531
sayılı Bakanlar Kurulu Kararının, “Geri
Ödeme İşlemeleri” başlıklı 16 ncı maddesi, söz konusu Bakanlar Kurulu Kararının 15 inci maddesi gereği kapsam dışına çıkarılanlara ödedikleri bedelin iade
olunacağını ancak bu iadenin, kapsam
dışına çıkarılanların 6 aylık süre içinde
başvurmaları halinde geçerli olacağını
düzenlediği,
“1111 Sayılı Askerlik Kanununun geçici
46 ncı maddesi uyarınca Bedelli Askerlik Hizmetinden Yararlanma, Bedelin
Ödenmesi ve Uygulamaya İlişkin Usul ve
Esaslar Hakkında 16 Aralık 2011 tarih ve
2011/2531 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı”nda düzenlenen 6 aylık zamanaşımı
süresinin 5018 sayılı Kanunun 34 üncü
maddesinde belirtilen süreye uygun olarak yeniden belirlenmesi ve söz konusu 6 aylık zamanaşımı süresi sebebiyle
mağdur olan şikâyetçiler için paralarının
iadesini mümkün kılacak yeni bir ya-
269
sal düzenleme yapılması ve bedelli askerlik hizmeti kapsamında ödedikleri
birinci taksit tutarının geri ödenmesi
hususlarında Başbakanlığa, Milli Savunma Bakanlığı ile Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
- 20 Temmuz 2013 tarihinde yürürlüğe
giren Bakanlar Kurulu Kararı167
Şikâyetin konusu, 2012 Ağustos ayında, dövizle askerlik kapsamında 10.000
Avro’yu peşin ödeyerek muvazzaf askerlik hizmetini yerine getiren şikâyet sahiplerinin, 20 Temmuz 2013 tarihinde
yürürlüğe giren Bakanlar Kurulu Kararı
ile dövizle askerlik bedelinin 6.000 Avro’ya düşürülmesi nedeniyle fazladan
ödedikleri 4.000 Avro’nun iadesi için
gerekli mevzuat değişikliğinin yapılması
talebine ilişkindir.
1111 sayılı Askerlik Kanununun yukarıda yer alan Bakanlar Kurulu Kararının 1
inci maddesi gereğince üzerinde değişiklik yapılan Ek 1. maddesinde,
“Ödemesini tamamladıktan sonra, dövizle askerlik hizmeti kapsamından
167
168
çıkartılmalarını talep edenlere, askerliğe
elverişsiz hale gelenlere, vefat edenlere,
Türk vatandaşlığından çıkmalarına izin
verilenler ile Türk vatandaşlığını kaybedenlere geri ödeme yapılmaz.” hükmü
gereğince şikâyetçilere fazladan ödedikleri bedel geri verilmemiş olduğu
tespit edilmiştir. Söz konusu kişilerin
mağduriyetlerini ve fazladan yatırdıkları
paranın iadesini sağlayacak şekilde
mevzuat değişikliği yapılması konusunda
bir tasarı oluşturulması hususunda Milli
Savunma Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
8.2.2.2.3. Sağlık Konusuna
- Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliği ve Sağlık Mevzuatı Konusunda Düzenlemeler168
Asistan hekim olarak görev yapmakta olan şikâyetçinin kesintisiz 24 saatin
üzerinde nöbet tutturulmak suretiyle
çalıştırılması uygulamasının kaldırılması
270
Söz konusu uygulamanın angarya yasağına aykırı olduğu sonucuna varılarak
Yataklı Tedavi Kurumları İşletme Yönetmeliğinin 41 inci maddesinin “e”
bendinde ifade edilen “Gece nöbeti tutanlara ertesi günü görev verilmez.”
hükmü uyarınca, hekimlerin dinlenme
haklarının baştabip veya nöbetçi tabibin
ucu açık takdir haklarıyla sınırlandırılmaması ve sınırlama içeren hükümlerin değiştirilmesi yönünde mevzuat
değişikliği yapılması, hekimlere aylık 130
saatten fazla nöbet yazılmaması konusunda sağlık mevzuatında düzenleme
yapılarak aylık nöbet üst sınırının belirlenmesi, hekim eksikliğinin giderilmesi
yolunda YÖK ve Tıp Fakülteleriyle koordineli işbirliği içerisinde yasal mevzuat
değişikliği yapılması, hususlarında Sağlık
- Uzman Doktorun Uygulamaları169
Şikâyetçi, Uz. Dr. M.Y. hakkındaki
şikâyetine dair incelemenin Mersin İl
Sağlık Müdürlüğü tarafından gereği gibi
yapılmadığını iddia etmektedir.
Mersin İl Sağlık Müdürlüğü tarafından
169
şikâyete ilişkin incelemenin gereği gibi
yapılmadığına dair şikâyetin reddine
karar verilmekle birlikte, somut olayımız
açısından, 1/8/1998 tarihli ve 23420
sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak
yürürlüğe giren Hasta Hakları Yönetmeliğinin 15 inci maddesinde hastaya
yapılacak bilgilendirmenin neleri içereceği tek tek sayılmak suretiyle belirlenmiş ve söz konusu maddede hasta hakkı
olarak bilgilendirilmenin sadece teşhis
ve tedavi süreçlerindeki tıbbi uygulama
ve hizmetleri kapsadığını, bu süreçlere ilişkin şikâyetlerle ilgili yürütülen araştırma ve soruşturma sonuçları hakkındaki
ayrıntılı ve gerekçeli olarak aydınlatılma hakkını içermediği ve hastayı bilgilendirilmenin sadece teşhis ve tedavi
sürecindeki tıbbi hizmet ve uygulamaları
değil bu süreçte ve sonrasındaki şikâyet
hakkı kapsamında yürütülen araştırma
ve soruşturma sonuçlarında, şeffaflık,
hesap verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi
başta olmak üzere iyi yönetim ilkelerine
uygun hareket edilmesinin sağlanması
ve bu doğrultuda gerekli düzenlemelerin
yapılması hususunda Sağlık Bakanlığına
2014/617 şikâyet numaralı başvuru için verilen 22/07/2014 tarihli Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı
271
- Sağlık Uygulama Tebliği170
Çölyak hastalığı tedavisi gören şikâyetçi,
tarafına yapılan ödemenin yapılabilmesi
için var olan raporunun her yıl yenilenmesi şartını bilmediğinden raporsuz olduğu döneme dair tarafına yapılmamış
olan ödemenin yapılmasını talep etmektedir.
Çölyak, kalıcı bir hastalık olup bilinen tek
tedavisi; ömür boyu buğday, arpa, çavdar, yulaf tahıllarında bulunan glutenden
uzak sıkı bir diyettir. Bu husus gerek SGK
tarafından gerekse de konu hakkında
görüş istenen ilgili tıp fakültesince (Hacettepe Tıp Fakültesi) açık bir şekilde ifade
edilmiştir. Sağlık Uygulama Tebliğinde
belirtilen tutarları temin için çölyak hastalarına rapor şartı getirilmesi, hastaların rapor alsın ya da almasın çölyaklı
oldukları gerçeğini değiştirmemektedir.
Bu gerçek, hastaların rapor şartına bakılmaksızın glutensiz ürün tüketlmelerinin
tıbbi açıdan bir zorunluluk olduğu sonucunu da ortadan kaldırmamaktadır.
Tüm bunların yanında, yaşam hakkı
(sağlık hakkı dahil); bireyin vazgeçemeyeceği, erteleyemeyeceği ve yaşamını
170
sürdürmesi için olmazsa olmaz niteliğe
sahip en temel insan haklarından biridir. Bu hak, gerek Anayasamızda gerekse Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde
garanti altına alınmaktadır. Türkiye’nin
de taraf olduğu BM Genel Kurulunun
16/12/1966 tarihli ve 2200 A (XXI)
sayılı kararıyla kabul edilen Ekonomik,
Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası
Sözleşmesinin 9 uncu maddesinde Sözleşmeye taraf devletlerin, herkese sosyal
güvenlik hakkını tanıyacağı ve bu hakkın,
sosyal sigorta haklarını da içereceği ifade
edilmiş, aynı sözleşmenin 12 nci maddesinde de, herkesin mümkün olan en
yüksek seviyede fiziksel ve ruhsal sağlık
standartlarına sahip olma hakkının olduğu ve hastalık halinde her türlü sağlık
hizmetinin ve bakımının sağlanması için
gerekli şartların yaratılması gerektiği vurgulanmıştır.
Bu nedenlerle, Sağlık Uygulama Tebliğinin “Doğuştan Metabolik Hastalıklar ile Çölyak Hastalığı” başlıklı
4.2.16. maddesinde gerekli değişikliğin
yapılması hususunda Sosyal Güvenlik
Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
272
8.2.2.2.4. Sınavlara İlişkin Düzenlemeler
Kurumumuzca yapılan araştırma ve inceleme sonucunda,
- Sınavda Kimlik Mağduriyeti171
-26/09/2012 tarihli ve 28423 sayılı
Resmi Gazetede yayınlanarak yürürlüğe
giren Adayların ve Sınav Görevlilerinin
Sınav Binalarına Giriş Koşullarına İlişkin Yönetmeliğin 5 inci maddesinin
üçüncü fıkrasında düzenlenen sürücü
belgesi, meslek kimlik kartları ve benzeri
belgelerin sınava giriş için gerekli kimlik belgeleri olarak kabul edilemeyeceği,
aynı yönetmeliğin 10 uncu maddesinin
birinci fıkrasında düzenlenen adayların
sınava girebilmek için kimlik kartını ve
sınava giriş belgesini veya sınavların türü
veya özelliğine göre ÖSYM tarafından istenen belgeleri yanlarında bulundurmak
ve görevlilerce istendiği takdirde göstermek zorunda oldukları,
Şikâyetçi 21/7/2013 tarihinde teknik
öğretmenler için ÖSYM tarafından
yapılan
Mühendislik
Tamamlama
Programları Giriş Sınavına girmek
amacıyla 20/7/2013 tarihinde Ankara’ya
gelmiş; sınav sabahı sınava katılabilmesi için gerekli olan nüfus cüzdanını
ve sınava giriş belgesini kaybettiğini
farkına varmış ve sınava giriş belgesini
ÖSYM’nin aday işlemleri sisteminden
yeniden yazdırmış; sınavın başlamasına bir saat kala… Polis Karakoluna giderek Nüfus Kayıt Örneği ve Kayıp Tutanağı almış; sonrasında sırasıyla …
Kaymakamlığı Nüfus Müdürlüğüne ve
…İlçe Nüfus Müdürlüğüne gitmiş ancak
anılan müdürlüklerin kapalı olması sebebi ile yeni nüfus cüzdanı çıkaramamış ve
bunun sonucunda sınava alınamaması
üzerine nöbetçi nüfus müdürlükleri uygulamasının bu sınavda uygulanmaması
yüzünden sınava giremediğini belirtmek
suretiyle 2013 Teknik Öğretmenler İçin
Mühendislik Tamamlama Programları
Giriş Sınavı’na yeniden alınarak mağduriyetinin giderilmesini talep etmiştir.
171
-30/01/2013 tarihli Sınav Uygulamalarına İlişkin Güvenlik Tedbirleri başlıklı
Basın duyurusunda düzenlenen adayların sınava girebilmeleri için Sınav Giriş
Belgesinden başka fotoğraflı ve onaylı
özel kimlik belgelerini de yanlarında bulundurmanın zorunlu olduğu,
-Yukarıda
açıklanan
hususların
14/03/2013 tarihinde güncellenen 2013
273
Teknik Öğretmenler için Mühendislik başvuru ücretinin iade edilmesi talebine
ilişkin başvurusunun incelenmesi neTamamlama Programları Giriş Sınavı
ticesinde;
Kılavuzunda da ayrıca düzenlendiği
hususları göz önüne alınmak suretiyle Şikâyetçinin 2013 DGS Kılavuzunda
idarenin KPSS ve ÖSYS gibi sınavlarda belirtildiği şekilde sınav ücretini interNüfus Müdürlüklerini açık bulundurması net aracılığıyla yatırdığı, ancak sınav
uygulamasına istinaden bireylerin, huku- başvurusunu tamamlayamadığı, başkun üstün olduğu ve hukuki güvenilirliğin vurusunu dahi tamamlayamadığı bir
sağlandığı bir ülkede belirlilik, öngörüle- sınav için yatırmış olduğu ücretin iade
bilirlik ve istikrar ilkeleri gereği idarenin edilmemesinin hakkaniyetle bağdaşbenzer bir uygulamayı gerçekleştireceğine mayacağı, bu ve benzer durumda olan
adayların ödedikleri ücretlerin geri veduydukları inançla hareket ettiğinden söz
rilmesine yönelik ilgili mevzuatta, sınav
konusu sınavda Nüfus Müdürlüklerinin
kılavuzlarında ve otomasyon sisteminde
açık olmaması hakkaniyete aykırı bulungerekli değişiklik ve düzenlemelerin
muş ve hak kayıplarının önüne geçilmesi
yapılması gerektiği kanaatine varılarak
amacıyla, sınavların yapıldığı merkezlerde
nöbetçi nüfus müdürlüğü uygulamasının
“Başvurusunu tamamlayamayan”, “başkalıcı hale getirilmesine yönelik gerekvurusunu yapmayan veya başvurusu
li idari düzenlemelerin yapılması husugeçersiz sayılan”, “ücret gerektirmeyen bir
sunda ÖSYM Başkanlığına tavsiyede bu- işlem için ücret yatıran”, “aynı işlem için
lunulmuştur.
birden fazla ücret yatıran”, “sınava başvuru
- Sınav Ücretinin İadesi172
Şikâyetçinin
ÖSYM
tarafından
gerçekleştirilen 2013 Meslek Yüksekokulları ile Açık Öğretim Ön Lisans Programları Mezunlarının Lisans Öğrenimine
Dikey Geçiş Sınavı için yatırmış olduğu
172
ücretini olması gerekenden fazla tutarda
veya birden fazla yatıran” adayların ödedikleri ücretlerin geri verilmesine yönelik
ilgili mevzuatta, sınav kılavuzlarında ve
otomasyon sisteminde gerekli değişiklik
ve düzenlemelerin yapılması hususunda
Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi
274
- 2014 Dikey Geçiş Sınavı (DGS)
Kılavuzu173
Şikâyetçiler, Ölçme, Seçme ve Yerleştirme
Merkezi Başkanlığının resmi web sayfasında ilan edilen 2014 Dikey Geçiş
Sınavı (DGS) Kılavuzu Tablo 1’de yer alan
Yükseköğretim Lisans Programlarının
Koşul ve Açıklamaları Başlığında adalet
önlisans programları hakkında örgün/
uzaktan eğitim programları ve açıköğretim önlisans programları ile adalet meslek
eğitimi programlarından mezun olanlar/
olacaklar için hukuk fakültesi kontenjanları ile tercihleri açısından ikili bir ayrıma
gidilmesini içeren “Bk. 900” koşulunun
iptal edilmesini talep etmektedir.
Bk. 900 koşulunda “Bu programı, örgün/
uzaktan eğitim adalet önlisans programından mezun olanlar/mezun olacaklar tercih edebileceklerdir. Açıköğretim
adalet önlisans programı ile adalet meslek eğitimi önlisans prog-ramından mezun olanlar/mezun olacaklar (Anadolu
Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Adalet (Açıköğretim) ile Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Adalet Meslek
Eğitimi Ön Lisans Programı ve Atatürk
Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Adalet
173
(Açıköğretim)) tercih edemezler. Tercih
edip yerleştirilseler bile ilgili Üniversite
tarafından programa kayıtları yapılmaz.”
ifadesi yer almaktadır.
Bu koşul, devlet üniversitelerinin hukuk
fakültesi kontenjanlarıyla ilgili olup, aynı
üniversitenin hukuk fakültesi kontenjanlarında ikili bir ayrıma gidildiği, adalet
meslek yüksekokulu mezunlarına her
iki tür kontenjan için de tercihte bulunma hakkı verilmişken, açıköğretim adalet önlisans mezunlarına ise bu kontenjanlardan sadece bir tanesine başvurma
hakkı verildiği anlamını taşımaktadır.
Kontenjan konusunda kılavuzla getirilen
düzenlemenin, üst hukuk normlarının
belirlediği çerçevenin dışına çıkarak kanun ve yönetmelikte öngörülmeyen kısıtlayıcı hüküm içermesi sebebiyle,
söz konusu işlemde hukuka uygunluk bulunmamaktadır. Bu yöndeki idari düzenlemenin geri alınmasının mümkün
olmaması halinde, bu nedenle eşitlik ilkesinin nispeten gerçekleşmesi ve örgün
adalet yüksekokulu mezunlarının hukuk
fakültesi programlarına makul sayıda
yerleşmelerini de teminen, 1.no.lu bentte
belirtilen düzenlemenin değiştirilerek,
adalet meslek yüksekokulu mezunu
275
adaylar ile açıköğretim adalet önlisans
mezunu adaylar arasında sınava başvuran aday sayısının dikkate alınarak,
toplam kontenjan sayısı ile sınava başvuran aday sayısının oranlanması suretiyle
her iki grup için ayrı ayrı yeni kontenjan
sayılarının belirlenmesi yönünde işlem
tesis edilmesi hususunda Yükseköğretim
Kurulu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
-Anadolu Üniversitesi Açıköğretim,
İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve
Sınav Yönetmeliği174
Hava Astsubay Meslek Yüksekokulu önlisans mezuniyeti sonrası dikey geçişle
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinde lisansını tamamlayan şikâyetçi,
önlisans ve lisans not ortalamalarının
yeniden hesaplanmasını talep etmektedir.
“Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve Sınav
Yönetmeliği”nin 6 ncı maddesinin
-Beşinci fıkrasında “Meslek Yüksekokulu ile Açıköğretim Ön Lisans Programlarından mezun olanlardan, kendi alan174
larındaki kontenjan sınırlaması olmayan
lisans programına devam etmek isteyenler, lisans programına kaydedilir. Meslek Yüksekokulu ile Açıköğretim Ön Lisans
Programlarından mezun olanlardan,
farklı alanlardaki kontenjan sınırlaması
olmayan lisans programına devam etmek
isteyenlere, fark dersler verilerek lisans
programına kaydedilir. Verilecek olan fark
dersler ilgili Birim Kurulu kararı ve Senato onayı ile belirlenir. Öğrencilerin Ön
lisans programında almış olduğu ve lisans
programında eşdeğer kabul edilen derslere
(MU) muaf notu verilir. MU notu genel
not ortalamasına katılmaz. Muaf olmadığı
ilave dersler için geçecek süre öğrencinin
azami öğrenim süresinden sayılır.”
-Altıncı fıkrasında ise “Genel not ortalaması mezuniyet koşullarını sağlaması
kaydıyla lisans programında almış olduğu derslere göre belirlenir.”
hükümlerine yer verilmiştir.
İlgili idare, şikâyetçinin başka yükseköğretim kurumundan aldığı not durum belgesindeki notlar ile dikey geçiş
kapsamında kayıt yaptırdığı açıköğretim
sistemiyle eğitim veren İşletme Fakülte-
276
si İşletme Bölümünden almış olduğu not
durum belgesindeki notların birleştirilmelerinin mümkün olmadığını belirtmiştir.
olarak; Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim
ve Sınav Yönetmeliğinin 6/5 ve 6/6 maddelerinde değişiklik yapılması için Anadolu Üniversitesi Rektörlüğüne tavsiyede
Diğer taraftan, Yükseköğretim Kurum- bulunulmuştur.
larında Önlisans ve Lisans Düzeyindeki
8.2.2.2.5. Gelir İdaresi Programlar Arasında Geçiş, Çift Başkanlığına İlişkin
Anadal, Yan Dal ile Kurumlar Arası Kredi Transferi Yapılması Esaslarına İlişkin Yö- Düzenlemeler
netmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair
175
Yönetmeliğin 6 ncı maddesi ile aynı Yö- - Satılan Hacizli Malın Ayıplı Çıkması
netmeliğin 25 inci maddesinin dördüncü
Şikâyetçinin Vergi Dairesi Müdürlüğünce
fıkrası;
ihaleyle tarafına satılan hacizli aracın tam
ziya kaydı bulunmasından ihale önce“(4) Dikey geçiş ile lisans programlarına
sinde bilgisi olmaması sebebiyle uğradığı
yerleşen öğrencilerin diploma prozararlarının tazmini talebine ilişkin başgramından mezuniyet koşullarını sağlamavurusunun incelenmesi neticesinde;
ları halinde, lisans not ortalamaları
önlisans programında alarak lisans proSatıcının satılanın ayıplarından sorumgramında intibakı yapılan dersler ile lisans lu olduğu hâllerde alıcı, satılanı alıkoyup
eğitimi sırasında aldığı dersler üzerinden ayıp oranında satış bedelinde indirim
hesaplanır.”
isteme hakkına sahip olması hükmü
gereğince şikâyetçinin ödemiş olduğu tutar ile tam ziyalı aracın bedeli arasındaki
farkın ödenmesinin, şikâyetçinin devlet
tüzelkişiliği bünyesindeki Vergi Dairesinin yaptığı ihaleden satın aldığı aracın
ayıpsız olacağı yönündeki haklı beklentisi
Dolayısıyla, ilgili yönetmeliğin 25/4. karşısında hakkaniyete ve hukuka uygun
maddesinde yapılan değişikliğe uygun olacağı gerekçesiyle
şeklinde değiştirilmiş ve bahse konu
değişikliğin Yönetmeliğin yayımı tarihinde yürürlüğe gireceği hüküm altına
almıştır.
175
277
Kurum tarafından gerçekleştirilecek hacizli mal satışlarında satılan menkul ve
gayrimenkullerle ilgili olarak bilinmesi istenen tüm özellikler hakkında satış
öncesinde isteklilere bilgi verilmesi ve
benzer sorunların yaşanmaması adına
satışı yapılacak menkul ve gayrimenkullerle ilgili gereken tüm araştırmaların
yapılmasını sağlayacak etkin bir mekanizmanın kurulması ve mevzuatta buna
paralel değişiklik yapılması hususlarında
Gelir İdaresi Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
8.2.2.2.6. Eğitime İlişkin Düzenlemeler
- Ek Ders Ücreti 176
Korunmaya Muhtaç Çocukların Atanması Sınav Komisyonunda görev yapan şikâyetçinin sınavlarda görev alanlara ödenen ek ders ücretinin kendisine
ödenmesi talebine ilişkin başvurusunun
incelenmesi neticesinde;
Şikâyetçinin, Milli Eğitim Bakanlığı Yönetici ve Öğretmenlerinin Ders ve Ek
Ders Saatlerine ilişkin 2006/11350 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararının 12 nci mad-
176
desi uyarınca, Bakanlığa ve diğer bakanlık ve kurumlara bağlı okullara alınacak
öğrenciler ile açık öğretim kapsamında merkezi sistemle yapılan sınavlarda
görevlendirilmesi durumunda ek ders
ücreti alabilecekken, benzer bir düzenlemeye Kurumların personel alımlarına
yönelik sınavlar için mevzuatta yer verilmemesinden dolayı ek ders ücretine hak
kazanamadığı, bu sınavlarda ifa edilen
hizmetin aynı olmasına rağmen, anılan
düzenlemeyle ek ders ücretinin hizmetten yararlananlara göre belirlenmesi aynı
görevi yerine getiren kamu personeline yönelik mali haklar açısından eşitsizliğe sebep olmaktadır; bu yönüyle de
hakkaniyete aykırı olan işlemin Anayasamızın 18 inci maddesinde yer alan zorla çalıştırılma yasağının amir hükmü ile
çeliştiği hususları göz önüne alınarak,
Milli Eğitim Bakanlığı ile diğer bakanlık ve kurumlara bağlı okullara alınacak
öğrenciler ile açık öğretim kapsamında
merkezî sistemle yapılan sınavlar dışında, tüm sınavlarda sınav komisyonunda görevlendirilen öğretmenlerin de ek
ders ücreti alabilmesi yönünde mevzuat
değişikliğinin yapılması hususunda Milli
Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
278
- Meslekî ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinin Telâfi Eğitiminin Kapsamı
başlıklı 89 uncu Maddesi ile Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları
Yönetmeliğinin 61 inci Maddesi177
alan politika ve stratejiler geliştirmek,
uygulamak, uygulanmasını izlemek ve
koordine etmekle görevli Milli Eğitim
Bakanlığının Anayasa ile teminat altına
alınan eğitim hakkını kısıtladığı aşikârdır.
Şikâyetçi, mesleki ve teknik eğitime bağlı
okullarda telafi eğitimi kapsamında verilen eğitim hakkının, sağlık meslek lisesi
öğrencilerine de tanınması ve örgün eğitimde veremediği mesleki derslerini
telafi yoluyla verebilmesi yönünde karar
verilmesini talep etmektedir.
Ayrıca, konunun özel uzmanlık gerektirmesi nedeniyle Kurumumuz girişimleriyle, gerek ulusal ve gerekse uluslararası hukuki norm ve ilkeler temel
alındığında, eğitim hakkı kapsamının
bireyler lehine genişletilmesinin benimsenmesi gerektiğine, bu kapsamda Türkiye’de mesleki ve teknik eğitime bağlı
okullarda verilen telafi eğitimi hakkının
sağlık meslek lisesi öğrencilerine de
tanınması gerektiği” hususunda bilirkişi
raporu düzenlenmiştir.
07/09/2013 tarihli ve 28758 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Milli Eğitim
Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 61 inci maddesinde; “Genel ortaöğretim, Anadolu türü mesleki ve teknik
ortaöğretim, teknik lise, sağlık meslek lisesi
ve İmam hatip lisesi programlarında telafi
eğitimi uygulanmamaktadır”
hükmü bulunmaktadır. Aynı doğrultuda,
Meslekî ve Teknik Eğitim Yönetmeliğinin
Telâfi Eğitiminin Kapsamı başlıklı 89
uncu maddesinin son fıkrasında da
“Telafi eğitimi Anadolu türü mesleki ve
teknik ortaöğretim kurumlarıyla teknik
lise ve sağlık meslek lisesi programlarında
uygulanmaz.” hükmü mevcuttur.
Söz konusu hüküm ile her vatandaşın
eğitim fırsat ve imkânlarından eşit derecede yararlanabilmesini teminat altına
177
Dolayısıyla söz konusu mağduriyetin
giderilmesi amacıyla Meslekî ve Teknik
Eğitim Yönetmeliğinin Telâfi Eğitiminin
Kapsamı başlıklı 89 uncu maddesi ile
Milli Eğitim Bakanlığı Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliğinin 61 inci maddesinin bir bütün olarak değerlendirilerek eğitim hakkının engellenmesini
ortadan kaldırıcı nitelikte, söz konusu
Yönetmeliklerin yeniden düzenlenmesi
yönünde mevzuat değişikliğine ilişkin
Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
279
- Polis Meslek Yüksekokulları Giriş Yönetmeliğinin “Adaylarda Aranılacak
Nitelikler” Başlıklı 8 inci Maddesi ile
Polis Meslek Eğitim Merkezleri Giriş
Yönetmeliği 178
Şikâyetçi, Polis Meslek Yüksekokulları
(PMYO) Giriş Yönetmeliğinin 8 inci
maddesi (h) bendinin, 657 sayılı Devlet
Memurları Kanununun 48 inci maddesinde kayıtlı olan ve devlet memurluğuna alınacak olanlar için genel ve
özel şartları öngören hükümlere aykırı
olduğu cihetle iptalini; söz konusu madde gerekçe gösterilerek ilişiği kesilmiş ve
mağdur olmuş tüm PMYO öğrencilerinin okullarına iadesinin sağlanmasını;
ayrıca PMYO ve Polis Meslek Eğitim
Merkezleri (POMEM) giriş şartlarının
eşitlenmesini talep etmektedir.
PMYO Giriş Yönetmeliğinin 8 inci maddesinde “Türk Ceza Kanununun 53 üncü
maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa
bile; üst sınırı bir yıl veya daha fazla hapis
cezası öngörülen kasten işlenmiş suçlar ile
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun
48/A5 maddesinde sayılan suçlardan
dolayı,…” şeklinde bir ifade yer alırken, POMEM Giriş Yönetmeliğinin 7 nci
maddesinde, “Türk Ceza Kanununun 53
178
üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş
olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı
altı ay veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış veya yasaklanmış haklar geri verilmiş olsa bile; devletin
güvenliğine karşı suçlar, anayasal düzene
ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, millî
savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına
karşı suçlar ve casusluk, zimmet, irtikâp,
rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik,
güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat
karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama veya kaçakçılık
suçlarından…” şeklinde düzenlemeye yer
verildiği görülmektedir.
İlgili düzenlemeler kıyaslandığında,
PMYO giriş yönetmeliğinde yapılan
düzenlemenin daha sınırlayıcı nitelikte
olduğu gerekçesiyle her neviden polislik mesleğine girişlerde esas alınacak
bir “yasal” zemin tesis etmek üzere; Polis Meslek Yüksekokulları Giriş Yönetmeliğinin “Adaylarda aranılacak nitelikler” başlıklı 8 inci maddesi hükmü
ile Polis Meslek Eğitim Merkezleri Giriş
Yönetmeliğinin “Adaylarda aranılacak
şartlar” başlıklı 7 nci maddesi arasındaki, Polis Meslek Yüksek Okulları ve Polis
Meslek Eğitim Merkezlerine kaydolan
280
öğrenciler açısından doğan eşitsizliğin
ortadan kaldırılmasının temin edilmesi
yönünde İçişleri Bakanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
- Milli Eğitim Bakanlığı Güzel Sanatlar
ve Spor Liseleri Yönetmeliği 179
Şikâyetçi vekili kendisine 3 yaşındayken
otizm tanısı konulan şikâyetçinin ilköğretimini kaynaştırma sistemiyle devlet okullarında tamamladığını, müziğe
olan ilgisi ve piyano çalabilme yeteneği
doğrultusunda ortaokul eğitimine bir
güzel sanatlar lisesinde devam etmek
istediğini, bu amacı doğrultusunda N.K.
Güzel Sanatlar Lisesi tarafından yapılan
yetenek sınavına iki kez katıldığını ancak
sınav komisyonunun şikâyetçinin engellilik durumunun gerektirdiği özel şartları dikkate almaması nedeniyle başarısız
olduğu, sınav komisyonunun bu tutumunun ayrımcılık teşkil ettiği ve eğitim
hakkının engellenmesi niteliği taşıdığını
iddia ederek idarece yapılan işlemin iptalini ve mağduriyetin giderilmesini talep
etmiştir.
Şikâyetçi velisinin İl Milli Eğitim
Müdürlüğüne başvurusu sonucu görevlendirilen İl Eğitim Denetmeninin hazır179
ladığı raporda sınav şartlarının MEB
Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Yönetmeliği’ne göre belirlendiğini, yapılan
sınavın usulüne uygun olduğu, idari ve
yasal herhangi bir işleme gerek olmadığı
ve ilgili mevzuatta engelli öğrencilere
kontenjan ayrılmasına ilişkin bir hüküm
bulunmadığı sonuç ve kanaatine ulaşılmıştır.
Kurumumuzca yapılan araştırma ve inceleme sonucunda;
- Anayasamızın başlangıç kısmında her
Türk Vatandaşının Anayasadaki temel
hak ve özgürlüklerden eşitlik ve sosyal
adalet gereklerince yararlanacağı, yine
Anayasamızın devletin temel amaç ve
görevleri başlıklı 5 inci maddesinde
kişinin temel hak ve özgürlüklerini,
sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle
bağdaşmayacak surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmanın devletin temel amaç ve görevleri
arasında olduğu, Anayasamızın 42 nci
maddesinde kimsenin eğitim hakkından
yoksun bırakılamayacağı, Anayasanın
kanun önünde eşitliği ve engelliler için
alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı
olmayacağını düzenlediği 10 uncu maddesi,
281
- AİHS’nin ayrımcılık yasağını düzenleyen 14 üncü maddesi, BM İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin eşitliği
düzenleyen 7 nci maddesi,
-BM Engelli Hakları Sözleşmesinin 1, 2,
3, 5, 24 ve 26 ncı maddelerinde düzenlenen engelli kişilerin bütün hak ve temel
özgürlüklerden tam ve eşit olarak yararlanmalarının teşvik edilmesi, korunması
ve sağlanması gerektiği, taraf devletlerin eşitliğin sağlanması ve ayrımcılığın
önüne geçilmesi için gerekli tüm tedbirleri alması ve sağlaması ve engellilere
kişilikleri, becerileri, yaratıcılıkları, zihinsel ve fiziksel kabiliyetlerinin gelişmesi açısından eğitim hakkı tanıması gerektiği yönündeki düzenlemeleri,
-BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesinin 23 üncü ve Avrupa Sosyal Şartının
15 inci maddesinde düzenlenen engelli
çocukların bağımsızlıklarını geliştirmek,
toplum yaşamına uyum sağlamalarını
sağlamak ve kabiliyetlerini geliştirmek
için eğitime ihtiyaçları olduğu,
-5378 sayılı Özürlüler ve Bazı Kanun
Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik
Yapılması Hakkında Kanunun Eğitim
ve Öğretim başlıklı 15 inci maddesinde
180
düzenlenen hiçbir gerekçeyle engellilerin
eğitim almasının engellenemeyeceği,
-Milli Eğitim Temel Kanununun 8 inci
maddesinde düzenlenen özel eğitime ve
korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek
için özel tedbirler alınacağı,
Milli Eğitim Bakanlığı Güzel Sanatlar ve
Spor Liseleri Yönetmeliğinde, engelli bireylerin özel durumlarına uygun sınav ve
eğitim imkanı sağlayacak şekilde değişiklik yapılması hususunda Milli Eğitim
-Suni Tohumlama, Tabii Tohumlama
ve Embriyo Transfer Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik 180
Açıköğretim Fakültesi Laborant ve Veteriner Sağlık Ön Lisans Programından
mezun olan şikâyetçi, suni tohumlama
kursuna katılmak için Tekirdağ Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğüne
yaptığı başvurunun Veteriner Sağlık ile
Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı önlisans
örgün eğitim programlarından mezun
olmadığından bahisle reddedilmesi nedeniyle uğradığı mağduriyetin giderilmesini talep etmektedir.
282
İdarenin tesis etmiş olduğu söz konusu işlem, Anayasamızın Kanun Önünde
Eşitlik başlıklı 10 uncu maddesine ve
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 1
no’lu Ek Protokolünün 2 nci maddesine
aykırı görülmektedir. Ayrıca, 06/11/1982
tarih ve 17860 sayılı Resmi Gazetede
yayımlanan Açık Yükseköğretim Yönetmeliğinin 13 üncü maddesinde,
açıköğretim öğrencileri ile aynı öğretim
programına göre örgün öğretim öğrencileri arasında öğrenci hakları bakımından
fark bulunmadığı gibi her iki yoldan mezun olanların eşit hak ve yetkilere sahip
olacağı hükmü yer almaktadır.
Suni Tohumlama Tabi Tohumlama ve
Embriyo Transfer Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğinin 4 üncü maddesinin
(n) bendinde Açık Yükseköğretim Yönetmeliği kapsamında gerekli mevzuat
değişikliği yapılması hususunda Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
- Gazi Üniversitesi Mühendislik
Tamamlama Programı Esasları 181
Şikâyetçi, Mühendislik Tamamlama
Programı kapsamında kayıtlı olduğu
Gazi Üniversitesi Makine Mühendisliği
181
Bölümünde program kapsamında zorunlu tutulan bazı dersleri daha önce Teknik
Eğitim Fakültesinde okurken aldığı için
söz konusu derslerden muaf tutulmayı
talep etmektedir.
YÖK tarafından üniversitelere gönderilen 23/09/2013 tarih ve 7153 sayılı yazıda tamamlama için belirlenen derslerde
üniversite senatosu tarafından en fazla %
30 oranında değişiklik yaparak İngilizce
derslerin yerine Türkçe derslerin konulması önerildiği, ayrıca fakülte onayıyla İngilizce derslerin yerine öğrencilerin aynı adlı dersi Türkçe eğitim veren
bir devlet üniversitesinin Mühendislik Fakültesinden alabilecekleri ve ders
notunu kayıtlı oldukları üniversitede
saydırabilecekleri görülmüştür. Nitekim
Üniversite’den alınan yazıda YÖK’ün
Üniversiteyi muhatap 28/04/2014 tarih ve 19052 sayılı yazısıyla Mühendislik
Tamamlama Programı öğrencilerinin
“özel öğrenci statüsünde” eşdeğer üniversitelerden ders almalarının sağlanmasına
izin verdiği belirtilmiştir. Bu nedenle,
Üniversite Senatosu tarafından kabul
edilen “Gazi Üniversitesi Mühendislik
Tamamlama Programı Esasları” nın 6 ncı
maddesinde yer alan “Ayrıca, bir başka
fakülte ya da kurumdan da özel öğrenci
2013/939 şikâyet numaralı başvuru için verilen 24/07/2014 tarihli Kısmi Tavsiye Kısmi Ret Kararı
283
statüsünde ders alınmaz.” hükmünün iptali için Gazi Üniversitesi Rektörlüğüne
8.2.2.2.7. Basına İlişkin
Düzenlemeler
- 195 Sayılı Basın İlan Kurumu Teşkiline
Dair Kanun 182
Basın İlan Kurumu Genel Müdürlüğü
tarafından Y.A. Gazetesine verilen 3 gün
süreyle resmi ilan ve reklamların kesilmesi cezasının kaldırılması veya cezanın
1 güne indirilmesi talebine ilişkin şikâyet
Şikâyetçi, Yönetim Kurulu üyelerinden
birinin Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk
Fakültesi adına Genel Kurul üyeliği
yaparak Yönetim Kurulu üyeliğine
seçildiğini, 195 sayılı Kanunun 5 inci
maddesinin (c) bendinde Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesinden bahsedildiğini,
üyenin kanun hükmünde bahsi geçen
üniversite mensubu olmadığı için Genel
Kurul üyesi olamayacağı gibi Yönetim
Kurulunda da görev alamayacağını, bu
nedenlerle Yönetim Kurulu’nun kanuna
aykırı teşkil ettiğini belirtmiştir. Genel
Kurulun 195 sayılı Kanunun 5 inci
maddesinin c bendinde yer alan “İstanbul, Ankara ve Ege Üniversiteleri Hukuk
Fakülteleri ile Ankara Üniversiteleri Siyasal Bilgiler Fakültesinden 1’er… olmak
üzere toplam olarak 12 temsilci. Böylece
36 üyeden oluşur…” hükmüne göre teşkil
edildiği anlaşılmaktadır. 20 Temmuz
1982 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan
41 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 18 inci maddesiyle Ege Üniversitesi Hukuk Fakültesinin yeni kurulan 9 Eylül Hukuk Fakültesine dönüştürüldüğü
hükmü uyarınca şikâyetçinin Basın ilan
Kurumundaki Üyenin 9 Eylül Hukuk
Fakültesi mezunu olması sebebiyle Yönetim Kurulunun kanuna aykırı teşkil ettiği
yönündeki iddiasının yerinde olmadığı
sonuç ve kanaatine varılmıştır.
195 sayılı Basın İlan Kurumu Teşkiline
Dair Kanunun Genel Kurulun Teşkilini
düzenleyen 5 inci maddesinin c bendinde
İstanbul, Ankara ve Ege Üniversiteleri
şeklinde isim isim belirlenen üniversitelerin kaldırılarak, bütün üniversitelerin
ilgili bölümlerinden mezun olanları kapsayacak şekilde değişiklik yapılmasının
fırsat eşitliği ve hakkaniyete uygun olacağı sonuç ve kanaatine varılmış olup;
bu doğrultuda 195 sayılı Basın İlan Kurumu Teşkiline Dair Kanunun 5 inci
maddesinin fırsat eşitliği kuralı gözeti-
182 2013/607 şikâyet numaralı başvuru için verilen 05/02/2014 tarihli Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı ve 13/03/2014 tarihli
Tavzih Kararı
284
lerek “Genel Kurul”un isim isim belirtilen Üniversitelerin kaldırılarak bütün
“Üniversitelerin ilgili bölümünden mezunlarından oluşur” şeklinde mevzuat
değişikliğine gidilmesi hususunda Basın
İlan Kurumuna tavsiyede bulunulmuştur.
8.2.2.2.8. Aile ve Sosyal
Politikalara İlişkin
Düzenlemeler
- Çoğul Gebelikte Sosyal Yardım183
Üçüz çocuk sahibi olması nedeniyle
ciddi ekonomik sıkıntı içerisinde olduğunu ve yardım taleplerinin idare
tarafından yanıtsız bırakıldığını iddia
eden şikâyetçinin devletin çoğul gebelikler sonucu çoğul bebek sahibi olan insanlara farklı olanaklar sunması gerektiği
kanaati ile mağduriyetinin giderilmesi
Üçüz çocuk sahibi olan şikâyetçinin
ekonomik sıkıntıda olması sebe-
183
biyle maddi yardım talebinin mevzuatta öngörülen şartları haiz olmadığı
gerekçesiyle reddedilmesinde hukuka aykırılık bulunmamakla birlikte,
konunun Anayasamızda Türkiye Cumhuriyetinin nitelikleri arasında sayılan
“sosyal devlet” ilkesi ve BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme çerçevesinde değerlendirilmesi neticesinde, şikâyet konusu
işlemin hakkaniyet ölçütlerine aykırı bulunduğu gerekçesiyle,
Anayasada Türkiye Cumhuriyetinin
nitelikleri arasında sayılan “sosyal
devlet” ilkesi ve ulusal ve uluslararası
mevzuat çerçevesinde, çoğul gebelikler
gibi öngörülemeyen, kişilerin kontrolü
dışında oluşarak maddi, manevi ve sosyal yoksunluklara sebep olan durumları
da kapsar şekilde sosyal yardım hizmetlerinden yararlanma olanaklarının
ve muhtaçlık tanımının genişletilmesi yönünde gerekli mevzuat değişikliği
yapılması ve şikâyetçinin mağduriyetinin
giderilmesi hususunda Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
285
8.2.2.2.9. Mülkiyet Hakkına
- Suriye Arap Cumhuriyeti Sınırları
İçerisinde Taşınmaz Malları Bulunan
Vatandaşlarımızın Söz Konusu Taşınmazlarının Kendilerine İadesi Hususu184
Suriye Arap Cumhuriyeti sınırları
içerisinde taşınmaz malları bulunan
vatandaşlarımız 1062 sayılı Kanun
gereğince, söz konusu taşınmazlarının
kendilerine iade edilmesini veya bedellerinin ödenmesini, ilaveten Milli Emlak
Genel Müdürlüğünün 1062 sayılı Kanun
kapsamında verilen ilgili yargı kararlarına uymasını talep etmektedirler.
araştırma sonucunda, 1062 Sayılı Kanun
uyarınca, Suriye vatandaşlarının mallarına el konulması usulünü, el konulmuş malların idaresini düzenleyen
Yönetmelikler çıkarılmış olsa da, bu
mallardan elde edilen gelirin mağdur
vatandaşlarımıza dağıtılmasını sağlayacak herhangi bir düzenlemenin bulunmadığı, bu nedenle, Suriye vatandaşlarına ait olup Devletimizin el koyduğu
malların idaresinden elde edilen gelirin
184
185
mağdur vatandaşlarımıza, zararları nispetinde dağıtılmasını sağlayacak bir yönetmeliğin çıkarılmasının aciliyet arz ettiği sonucuna ulaşılmış ve taşınmazlarına
Suriye Arap Cumhuriyeti Hükümeti’nce
el konulan Türk vatandaşlarının zararlarının telafisi amacıyla, uyuşmazlık
konusu ile ilgili olarak, 1062 sayılı Kanuna uygun bir mevzuat düzenlemesi yapılması hususunda Başbakanlığa tavsiyede
bulunulmuştur.
8.2.2.2.10. Ulaştırma İle İlgili Düzenlemeler
- Karayolları Trafik Kanununun Muayeneye Yetkili Kuruluşlar Başlığı Altında Yer Alan 35 inci Maddesi185;
Şikâyetçi, açık arttırma usulü ile satın
aldığı aracın satış tarihinden önceki
dönemlerine ait, kendisi ile bağı bulunmaya araç muayene gecikme cezasını
ödemek zorunda kaldığını ve bu durumdan birçok kişinin mağdur olduğunu, bu
uygulamanın genel hukuk kurallarına
aykırı olduğunu, ödediği paranın iadesi ile gerekli mevzuat düzenlenmesinin
yapılması yönünde karar verilmesini talep etmiştir.
286
Şikâyetçinin, şahsıyla illiyet bağı bulunmayan bir fiilden sorumlu tutularak
Karayolları Trafik Kanununun 35 inci
maddesi gereği geciken muayene ücreti
nedeniyle gecikme bedeli ödemek zorunda kaldığı görülmektedir. Ancak kişinin
kendi eyleminden kaynaklanan olaylardan sorumlu olması gerek ceza hukuku gerekse borçlar hukukunun temel
kuralıdır. Yasaların açık, net, anlaşılabilir ve öngörülebilir olmaları zorunlu bulunduğundan şikâyet konusu ile benzer
uygulamaları gerektiren konularda son
maliklerin mağduriyetlerinin giderilmesi
gerekmektedir.
Bu kapsamda, yasaların açık, net, anlaşılabilir ve öngörülebilir olmaları zorunlu bulunduğundan şikâyet konusu ile
benzer uygulamaları gerektiren konularda son maliklerin bu manada mağduriyetlerinin giderilmesi için 2918 sayılı
Karayolları Trafik Kanununun 35 ve
ilgili maddeleri ile Araç Muayene İstasyonlarının açılması, İşletilmesi ve Araç
Muayenesi Hakkında Yönetmeliğin 19
uncu maddesinde mevzuat değişikliği
konusunda birlikte bir tasarı oluşturması
hususunda, Maliye, İçişleri ile Ulaştırma,
186
Denizcilik ve Haberleşme Bakanlıklarına
8.2.2.2.11. Kamu Personel
Rejimine İlişkin Düzenlemeler
- Polislerin Çalışma Şartları ve Özlük
Haklarının İyileştirilmesi 186
Şikâyetçiler, İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde polis memuru olarak görev yaptıklarını,
kanunla haftalık çalışma sürelerinin 40
saat olarak belirlenmesine rağmen bu
sürenin çok üstünde çalıştıklarını, mesai dışında ek görevler verildiğini ve bu
çalışmaları karşılığında fazla mesai ücreti
almadıklarını, bu ağır çalışma saatleri
nedeniyle psikolojilerinin, sosyal ve aile
hayatlarının bozulduğunu, bununla birlikte kendileri gibi polis memuru olan
ancak büroda çalışan meslektaşlarıyla
aynı maaşı ve ek ödemeyi aldıklarını,
yaptıkları fazla mesaiye karşılık olarak
verilmesi gereken idari izinlerinin verilmediğini belirterek, bu uygulamaların
hukuka ve hakkaniyete aykırı olduğu
gerekçesiyle polislerin özlük haklarının
düzeltilmesi konusunda tavsiye kararı
verilmesini talep etmişlerdir.
287
Kurumumuz başvuru dosyasının teknik
incelemeyi gerektirmesi nedeniyle, ulusal mevzuat (polis mevzuatı) ve uluslararası insan hakları mevzuatı doğrultusunda emniyet teşkilatının çalışma şartları
konusunda araştırma ve çalışma yürüten,
polislik mesleği ve kolluk hizmetleri uygulaması hakkında ihtisaslaşmış bilirkişiye gönderilmesine karar vermiştir.
Şikâyet konusu, İnsan Hakları Evrensel
Beyannamesinin 23 ve 24 üncü maddeleri, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin
4 üncü maddesi, Avrupa Sosyal Şartının
2 nci maddesi, BM Ekonomik, Sosyal ve
Kültürel Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 6 ve 7 nci maddeleri, BM Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası
Sözleşmenin 8 inci maddesi, AB Temel
Haklar Bildirgesinin 31 inci maddesi, 29
nolu Cebri ve Mecburi Çalıştırmaya İlişkin ILO Sözleşmesinin 2 nci maddesi,
ILO 111 nolu Ayrımcılık (İş ve Meslek)
Sözleşmesinin 1 ve 2 nci maddelerinin
amir hükümlerine ve Anayasamızın 2, 18,
49, 50 ve 55 inci maddeleri çerçevesinde,
“Çalışma Modelleri-Saatleri”, “Ek Görevlendirme”, “Fazla Mesai”, “İdari İzinler”,
“Büro Hizmetlerinde Çalışan Polisler”
ve “Çalışma Şartları Nedeniyle Yaşanan
Sorunlar” başlıkları altında ele alınıp incelenmiştir.
Yukarıda değinilen ulusal ve uluslara-
rası mevzuat hükümleri doğrultusunda
şikâyetçilerin, polislik mesleğini seçerken,
bu işi kendi iradeleriyle üstlendiklerinin
kuşku götürmediği, “Emniyet Hizmetleri
Sınıfı Personelinin Çalışma Saatlerine İlişkin Esaslar” uyarınca hizmetin
gerekleri doğrultusunda olağanüstü durumlarda 12/12, diğer hallerde 12/24
veya 12/36 esaslarından herhangi birine
veya her birine göre; çalışma süresi 40
saatten az ve 12/24 esasından daha ağır
olmayacak biçimde çalışma usullerinin
uygulanabileceğini bildikleri ve polislik mesleğinin yazılı ve yazılı olmayan
kuralları ve doğası gereği bazı hallerde
ise daha ağır çalışma koşulları altında da
çalışabileceklerini öngörerek bu mesleği
seçmiş oldukları kabul edilse dahi, “katlanmak zorunda kaldıkları aşırı külfetin
mesleğin gerekleriyle orantısız olduğu”
kanaati ve sonucuna varılmıştır.
Öte yandan, 2013/90 karar sayılı Gezi
Parkı Olayları hakkında verilen kararda vurgulandığı üzere, polis amirlerinin
aşırı temkinli bir yaklaşım sergileyerek
toplumsal olayların yönetimi konusundaki mevzuat hükümlerini, emri altındaki polis görevlileri açısından keyfi uygulamakta oldukları, özellikle Emniyet
Teşkilatında uygulanan ikinci bir emre
kadar görevden ayrılmanın yasaklanması uygulamasının bu keyfiliğe örnek
oluşturduğu tespiti yapılmış ve sorumlu
288
amir ve yöneticilerin bu yöndeki yaklaşımlarını terk edecek olurlarsa tavsiyenin fiilen hayata geçebileceği mütalaa
edilmiştir.
Yukarıdaki açıklamalardan hareketle tüm
bu 6 başlık altında incelenen sorun alanlarına ait mevcut uygulamaların, yukarıda sayılan ulusal ve uluslararası mevzuat
hükümlerine aykırılık teşkil ettiği tespit
edilmiş ve İçişleri Bakanlığının iç güvenlik konusundaki en temel görevini yerine
getiren Emniyet Teşkilatı mensuplarının
(polislerin) çalışma huzuru ve adaleti
içerisinde yetki, görev ve sorumluluklarını insan haklarına saygılı ve hukuk
kurallarına bağlı bir şekilde kullanmalarını teminen;
süresinin 48 saat olarak belirlenmesi ve
3201 sayılı Kanunun Ek 21 inci maddesinin tekrar düzenlenerek veya başkaca bir yasal düzenleme yapılarak fazla
çalışma ücretlerinin hesaplanmasında her
bir polis memuru için 40 saatin üzerinde
fiilen yapılan fazla çalışma karşılığında
saat başı ücretlendirilmenin yapılması,
-Avrupa Birliği ülkeleri uygulamaları da
gözetilerek kesintisiz çalışma süresinin
(nöbet süresi) 8 saati geçmemesi yönünde
düzenleme yapılması,
-Emniyet teşkilatı mensuplarının çalışma ile dinlenme saatleri ve şekillerinin,
uluslararası sözleşmeler ile garanti altına
alınan haklar ve hakkaniyet ilkeleri, AB
müktesebatı ve üye ülke uygulamaları
gözetilerek ve normlar hiyerarşisi gereği
kanun ve kanuna uygun olarak tüzük
veya yönetmelik ile düzenlenmesi,
-Emniyet teşkilatı mensuplarının ek
görevleriyle ilgili esasların uluslararası sözleşmeler ile garanti altına alınan
haklar gözetilerek düzenleyici bir
işlem ile yazılı hale getirilmesi, hukuki
açıdan bağlayıcı bir niteliğe ve standarda kavuşturulması, ek görevlendirme
yapılacakların öncelikle istekli olanlar
arasından seçilmesi, yeterli istekli olmadığı taktirde resen görevlendirme yoluna gidilmesi ve haftalık çalışma saatini
aşan ek görevlendirmeler için fazla mesai
ücreti ödenmesi,
-Emniyet teşkilatı mensuplarının 40
saat/hafta üzerinde çalıştırılmamaları,
mümkün değilse Avrupa Polis Konfederasyonunun (EUROCOP) hazırladığı
çalışma saatleri yönergesi (Working Time
Directive) doğrultusunda azami çalışma
-3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanununun
Ek 21 inci maddesi kapsamında fazla
mesai yapıp yapmadığına bakılmaksızın
verilen fazla mesai ücretinin mesai dışında yapılan fazla çalışma karşılığı olarak
değil,
289
görevin niteliği, yapılan işin zorluğu ve
önemi doğrultusunda emniyet hizmeti
sınıfı kadrolarında bulunanlardan görev
yapılan birime göre salt bu görevi yerine
getirmeleri nedeniyle her ay sabit olarak
yapılan tazminat niteliğinde bir ödeme
olduğu yönündeki Danıştay 11 inci
Dairesinin kararı doğrultusunda görev
tazminatı niteliğindeki bu ödemenin
görevin taşıdığı risk unsurları, işin önem
ve mahiyeti ile ölçülü ve orantılı bir ödemeye dönüştürülmesi,
-Büro işlerinin önem ve mahiyetine göre
sınıflandırılarak yapılacak bu sınıflandırmaya göre güvenlik zafiyeti oluşturmayan ve sivil memur eliyle yürütülmesinde
sakınca bulunmayan büro işlerinden
polislerin alınarak, polislerin asli görevlerini yerine getirmesi için yasal bir
düzenlemenin yapılması,
-Polislik mesleğinin, doğası gereği memurun ruh halini olumsuz etkileme
potansiyeli yüksek olan bir meslek olduğu; polislerin diğer meslek sahipleri
ile kıyaslandığında, sosyal, duygusal ve
kültürel olarak çabuk yıprandıkları bu
hususun bilimsel düzeyde yürütülen
çalışmalarla da ortaya konduğu hususları
gözetilerek, polislere ihtiyaç duydukları
187
gerekli psikolojik destek ve rehberlik hizmetlerinin daha fazla ve etkin bir şekilde
verilmesini mümkün kılacak önlemleri
alması hususlarında İçişleri Bakanlığına ve Maliye Bakanlığına, ilgili Bakanlıklarca hazırlanacak mevzuat değişikliği
teklifine ilişkin tasarıyı gündemine alması hususunda takdir ve gereği için
Başbakanlığa tavsiyede bulunulmuştur.
- Kurum İçi Geçici Görevlendirmeler187
Şikâyetçi, şikâyetçinin aile durumu
gözetilmeden ve rızası olmadan Marmaris Liman Başkanlığına idare tarafından
süresiz geçici görevlendirmenin yapıldığı
ve bunun iptalini talep etmektedir.
Şikâyet neticesinde Kurumumuz tarafından
yapılan bilgi belge talebine karşılık ilgili idarenin gönderdiği cevabi yazısında,
“657 sayılı Devlet Memurları Kanununun
ek 8 inci maddesi ile kurumlar arası geçici görevlendirmelerin düzenlenmiş olduğunu, kurum içi görevlendirmelere ilişkin herhangi bir düzenleme ya da süre
sınırlamasına ilişkin yasal bir düzenleme
olmadığını” belirtmiş olup, idarenin ilgilinin ihtiyacına binaen bu süresiz geçici
görevlendirmeyi yaptığı anlaşılmaktadır.
İlgili kanunda “kurumlar arası geçici
290
süreli görevlendirme” düzenlemekle birlikte “kurum içi geçici görevlendirmeye”
dair açık bir hüküm ya da süre sınırlamasına ilişkin yasal bir düzenlemeye yer
verilmemiştir. İdarenin yaptığı işlemlerin
keyfiliğini önlemek amacıyla “Kurum
içi geçici görevlendirmeler” konusunda
mevzuatta yer alan boşluğun giderilmesi ve söz konusu mevzuat düzenlemesi
yapılırken Anayasanın ve Uluslararası
Sözleşmelerin “aile bütünlüğünün sağlanmasına” ilişkin hükümleri de göz önünde
bulundurularak, bir düzenleme yapılması hususunda Başbakanlığa tavsiyede
bulunulmuştur.
Hukuk devleti ilkesi gereği, yönetmeliklerin, kanun ve tüzüklere aykırı
hükümleri içermemesi veya kanunla
düzenlenmemiş bir alanı düzenleme yetkisi olmaması sebebiyle gerekli mevzuat
düzenlemesinin yapılması hususlarında
Orman Genel Müdürlüğüne tavsiyede
bulunulmuştur.
- 659 sayılı Genel Bütçe Kapsamındaki
Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname (KHK) 188
188
Maliye Bakanlığında Defterdarlık Uzmanı olarak görev yapan şikâyetçiler;
Muhasebe ve Milli Emlak Denetmen ve
Denetmen Yardımcısı iken, 659 sayılı
Kanun Hükmünde Kararname ile Defterdarlık Uzmanı ve Defterdarlık Uzman
Yardımcısı yapılan kamu personellerinin
mağduriyetlerinin giderilmesi amacıyla,
Muhasebe ve Milli Emlak Denetmenlerinin de Vergi Müfettişi ve/veya Maliye
Uzmanlığı bünyesinde değerlendirilmesi
ya da bu grupların sahip olduğu özlük ve
statü haklarına eşdeğer bir düzenleme
yapılmasını talep etmektedirler.
Ortak kariyer meslek özelliği yanında
statüleri ile mali ve sosyal hakları da aynı
olan Vergi Denetmenleri, 646 sayılı KHK
ile “Müfettiş” statüsüne yükseltilip, 666
sayılı KHK ile de mali ve sosyal haklarında iyileştirme yapılırken; Muhasebe Denetmenleri ile Milli Emlak Denetmenleri
ise, 659 sayılı KHK ile “Defterdarlık Uzmanı” yapılarak statü kaybına uğratılmanın yanında, soruşturma yetkileri de
ellerinden alınmış; ayrıca 666 sayılı KHK
ile sağlanan mali ve sosyal haklardan da
yararlandırılmamışlardır.
Kamu görevlileri yönünden önemli bir
291
güvence olan hukuk güvenliği aynı zamanda çağdaş kamu yönetimi anlayışında, istikrar olgusunun temelini oluşturmaktadır. Ortak kariyer meslek özelliği
yanında statüleri ile mali ve sosyal hakları da aynı olan Vergi Denetmenleri
müfettiş statüsüne yükseltilip, mali ve
sosyal haklarında iyileştirme yapılırken;
aynı şartları haiz Muhasebe Denetmenleri ile Milli Emlak Denetmenlerinin de
Vergi Denetmenlerine sağlanan haklar
yönünden haklı meşru bir beklentiye sahip oldukları görülmektedir.
Yapılmış olan bu uygulama Anayasamızın 10 uncu maddesinde yer alan
herkesin kanun önünde eşit olduğu ve
devlet organları ile idari makamların
bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun hareket etmek zorunda oldukları kuralına aykırıdır. Anayasa
Mahkemesi, Anayasanın 10 uncu maddesindeki eşitlik ilkesini; “aynı durumda olanlar için ayrı düzenleme aykırılık
oluşturur. Anayasanın amaçladığı eşitlik, eylemli değil hukuksal eşitliktir. Aynı
hukuksal durumlar aynı, ayrı hukuksal
durumlar ayrı kurallara bağlı tutulursa
Anayasanın öngördüğü eşitlik çiğnenmiş
olmaz.” şeklinde açıklamaktadır.
Bu nedenlerle, 659 sayılı Genel Bütçe
189
Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel
Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin
Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde
Kararname ile getirilen düzenlemeler
neticesinde; görev, yetki, sorumluluk,
mali ve sosyal haklar yönünden mağdur
olan Defterdarlık emrinde görev yapan
defterdarlık uzmanlarının (659 sayılı
KHK öncesi eski unvanlarıyla Muhasebe
ve Milli Emlak Denetmenlerinin) mağduriyetlerinin giderilmesi ile ilgili olarak
mevzuat değişikliği konusunda bir tasarı
oluşturması hususunda; Maliye Bakanlığına, Bakanlıkça hazırlanacak mevzuat
değişikliği teklifine ilişkin tasarıyı gündemine alması hususunda takdir ve
gereği için Başbakanlığa tavsiyede bulunulmuştur.
8.2.2.2.12. Mali Haklara İlişkin Düzenlemeler
- Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu
Mali Sorumluluk Sigortası (Trafik Sigortası) Genel Şartları 189
Şikâyetçi, yaptığı maddi hasarlı trafik kazası sonucunda, asli kusurun karşı tarafa
verildiğini, aracın tamiri sırasında hepsi
orijinal olan 4 parçadan sadece sol farın
orijinaliyle diğer üç parçanın ise orijinali
292
olduğu halde yan sanayi ile değiştirildiğini
belitmiş olup, bu parçaların da orijinali
ile değişimini talep etmiştir.
İdarenin işlemi hukuka uygun bulunmakla birlikte, Karayolları Motorlu
Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası (Trafik Sigortası) Genel Şartları
B.2 nci maddesinde yer alan, “Hasar
halinde, hasar gören parça, onarımı
mümkün değilse veya eşdeğeri parça
ile değiştirilme imkânı yok ise yenisi ile
değiştirilir. Bu durumda taşıtta bir kıymet
artışı meydana gelse dahi bu fark tazminat miktarından indirilemez.” hükmünde
yer alan eşdeğer parça tanımının, eşdeğer
parça kriterlerinin ve parçada aranan
sertifikaların farklı yorumlamalara yol
açmayacak şekilde belirlenmesi konusunda gerekli mevzuat değişikliği yapılması hususunda Hazine Müsteşarlığına
- 6245 sayılı Harcırah Kanunu190
Sözleşmeli personel olan şikâyetçi, sürekli görev yolluğunun tarafına ödenmesi
talebiyle Kurumumuza başvurmuştur.
06/06/1978 tarihli ve 7/15754 sayılı
Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe
190
konulan Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin esasların 4 üncü maddesinde yer alan “sözleşmeli personele
geçici görev yolluğu dışında harcırah
ödenmez” ibaresi ile buna paralel olarak
yürürlüğe sokulan Milli Eğitim Bakanlığının (MEB) 2006/58 sayılı Genelgesinin 11’inci maddesinde yer alan
“sözleşmeli öğretmenlere sürekli görev
yolluğu ödenmeyecektir” ibaresi dikkate
alınarak yapılmış olan idarenin işlemi
hukuka uygundur.
Ancak, Danıştay Beşinci Dairesinin 06/11/2011 gün ve E:2010/683,
K:2011/6434 sayılı kararı uyarınca
“29/03/2009 günlü, 27184 sayılı Resmi
Gazetede yayımlanan Sözleşmeli Personel Çalıştırılmasına İlişkin Esaslarda
Değişiklik Yapılmasına Dair Esasların
5 inci maddesi ile söz konusu Esaslara
eklenen 3’üncü madde ile sözleşmeli personelin belirli şartları taşıması koşuluyla
naklen atanmasına yönelik düzenleme
getirildiğinden, görev yeri değişen personele bu esnada katlandığı zorunlu giderlerin karşılığı olarak yolluk ödenmesi
gerekirken, sözleşmeli personele geçici
görev yolluğu dışında harcırah ödenemeyeceği yolunda düzenleme getirilmesine yönelik 2010 yılı hizmet sözleşmesinin
293
ilgili maddesinin hukuka aykırı bulunarak iptal edilmesi” kararına uygun olarak
yukarıda anılan Bakanlar Kurulu Kararı
ile MEB Genelgesinde gerekli değişikliğin
yapılması ve sözleşmeli personele belirli durumlarda nakil olanağı tanınması
nedeniyle katlanmak zorunda kaldıkları
zorunlu giderlerin karşılığı olarak yolluk ödenmesi için 6245 sayılı Harcırah
Kanununda mevzuat değişikliğine gidilmesi hususunda Başbakanlığa ve Maliye
8.2.2.2.13. Engelli Hakları
- 4458 Sayılı Gümrük Kanununun Bazı
Maddelerinin Uygulanması Hakkında
Karar191
Şikâyetçi, engelliler için tasarlanan otomobillerin ithalinde gümrük muafiyetine
dair hükümlerle ilgili olarak binek otomobil sınıfı ile sınırlı olan düzenlemenin
hafif ticari sınıfı kapsayacak şekilde
genişletilmesini talep etmektedir.
BM Engelli Hakları Sözleşmesinde
tanınan hakların uygulanması için Türkiye Cumhuriyeti Devleti gerekli tüm
yasal, idari ve diğer tedbirleri almayı;
özellikle yürürlükte olan ve engelliler
191
aleyhinde ayrımcılık teşkil eden yasalar,
düzenlemeler, gelenekler ve uygulamaları değiştirmek veya ortadan kaldırmak
için gerekli olan, yasama faaliyetleri dahil uygun tüm tedbirleri alıp, engellilerin
özel ihtiyaçlarını karşılamak üzere evrensel olarak tasarlanmış ve mümkün olduğunca az değişikliği ve düşük maliyeti
gerektiren ürünler, hizmetler, ekipman
ve tesislerin araştırılması, geliştirilmesi,
temini ve kullanılabilirliğini sağlamayı
veya desteklemeyi, maliyeti karşılanabilir
teknolojilere öncelik vererek bilgi ve iletişim teknolojileri, hareket kolaylaştırıcı
araçlar, yardımcı teknolojiler gibi engellilere yönelik yeni teknolojilerin araştırılması, geliştirilmesi, temini ve kullanılabilirliğini sağlamayı veya desteklemeyi
taahhüt etmiştir. Bu nedenle devletimiz
engellilerin istedikleri şekil ve zamanda ve karşılanabilir bir maliyetle hareket
edebilmelerinin kolaylaştırılması, engellilerin hareketi kolaylaştırıcı kaliteli araç
ve gerece, yardımcı teknolojilere, yardım
sunan insanlara ve araçlara karşılanabilir
bir maliyetle erişiminin kolaylaştırılması
gibi tedbirleri almak yükümlülüğü altındadır.
Binek otomobil sınıfı ile sınırlı olan
düzenlemenin hafif ticari sınıfı kapsaya-
294
cak şekilde genişletilmesi talebi hakkında;
2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı Eki “4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun
Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar”ın 104 üncü maddesinin 2
nci fıkrasının engelli bireyler arasında
fark gözetmeksizin eşit bir düzenleme
getirecek şekilde bir mevzuat değişikliği
tasarı oluşturulması hususunda Gümrük ve Ticaret Bakanlığına ve Bakanlıkça
hazırlanacak mevzuat değişikliği teklifine
ilişkin tasarıyı gündemine alması hususunda takdir ve gereği için Başbakanlığa
li birimlerine yaptığı tüm başvuruların
olumsuz sonuçlandığını, hakkında verilen ve kesinleşen beraat kararının kolluk
görevlileri tarafından görülebilmesinde
korunmaya değer hiçbir hukuki yararın
olmadığını ve bu şekilde kişisel verilerine erişilmesinin açıkça hukuka aykırılık
teşkil ettiğini iddia ederek, UYAP kayıtlarındaki kişisel verilerinin silinmesi
yönünde tavsiye kararı verilmesini talep
etmektedir.
-BM İnsan Hakları Evrensel Be- yannamesinin 12 nci maddesinde; hiç
kimsenin özel yaşamına, ailesine, konut dokunulmazlığına ya da yazışma
özgürlüğüne keyfi olarak karışılamayacağı, herkesin buna karşı yasalarla korunma hakkının olduğu,
8.2.2.2.14. İnsan Haklarına
- Beraat Kararlarındaki Kişisel Verilerin UYAP Veri Tabanından Silinmesi192
Şikâyetçi, 2009 yılında “elektrik enerjisi hırsızlığı” suçundan hakkında açılan
kamu davasında yargılanarak beraat
ettiğini ve kararın kesinleştiğini, buna
karşılık beraat kararı içeriğinde yer alan
ve UYAP (Ulusal Yargı Ağı) veri tabanında kayıtlı kişisel verilerinin kolluk
birimleri tarafından yapılan GBT sorgulamaları sırasında görülmeye devam ettiğini, bu verilerin UYAP kayıtlarından
silinmesi için Adalet Bakanlığının ilgi192
- Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 8
inci maddesinde; herkesin özel yaşamına,
aile yaşamına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi gerektiği belirtilerek, bu hakkın kullanılmasına bir kamu
otoritesinin müdahalesinin ancak ulusal
güvenlik, kamu emniyeti, ülkenin ekonomik refahı, dirlik ve düzenin korunması,
suç işlenmesinin önlenmesi,
295
sağlığın veya ahlakın veya başkalarının
hak ve özgürlüklerinin korunması için,
demokratik bir toplumda zorunlu olan
ölçüde ve yasayla öngörülmüş olması
koşuluyla söz konusu olabileceği,
-Bu kapsamda Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi tarafından verilen kararlarda
kişisel verilerin sürekli bir şekilde saklanmasının kişilerin özel yaşamına yönelik
orantısız bir müdahale olduğunun ifade
edildiği,
-Avrupa Birliği Temel Haklar Şartının
8 inci maddesinde; herkesin kendisini
ilgilendiren kişisel verilerin korunması
hakkına sahip olduğu, bu verilerin ilgili
kişinin rızasına veya yasa ile öngörülmüş
meşru bir temele dayanarak tutulabileceği, herkesin kendisi hakkında toplanmış verilere erişme ve bunları düzelttirme
hakkına sahip olduğu, ayrıca bu kurallara uyulmasının bağımsız bir makam
tarafından denetlenmesi gerektiği,
-Anayasamızın “Özel hayatın gizliliği” başlıklı 20 nci maddesinin üçüncü
fıkrasında; herkesin kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahip olduğu, bu hakkın, kişinin
kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme, bu verilere erişme,
bunların düzeltilmesini veya silinmesini
talep etme ve amaçları doğrultusunda
kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi
de kapsadığı, kişisel verilerin, kanunda
öngörülen hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebileceği ve kişisel verilerin
korunmasına ilişkin esas ve usullerin ancak kanunla düzenlenebileceği,
-Bu kapsamda Anayasa Mahkemesinin
verdiği kararlarda kişisel verilerin korunması hakkının kamu makamlarının
keyfi müdahalelerine karşı koruma altına alındığı ve yasama yetkisinin devredilemezliği ilkesi gereğince, Anayasanın açıkça kanunla düzenlenmesini
öngördüğü konularda yürütme organına
doğrudan ve ilk elden düzenleyici işlem
yapma yetkisi verilemeyeceğinin belirtildiği,
-5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 134
ilâ 138 inci maddelerinde; özel hayatın
gizliliğinin ihlal edilmesi, kişisel verilerin
hukuka aykırı olarak kaydedilmesi, verilmesi veya ele geçirilmesi ile kişisel verilerin yok edilmemesi hâllerinde gerçek
kişilere verilecek cezalara yer verildiği,
hususları göz önüne alındığında,
-Kişisel verilerin korunması hakkının
296
kamu makamlarının keyfi müdahalelerine karşı koruma altına alındığı ve
“yasama yetkisinin devredilemezliği” ilkesi gereğince, Anayasanın açıkça kanunla
düzenlenmesini öngördüğü konularda
yürütme organına doğrudan ve ilk elden
düzenleyici işlem yapma yetkisi verilemeyeceği,
-Bu konunun uluslararası sözleşmelerle
de güvence altına alındığı, kişisel verinin paylaşılmasıyla elde edilmek istenen
“kamu yararı” ile Anayasamızın 20 nci
maddesinde güvence altına alınan “özel
hayatın gizliliği” ilkesi arasında, Anayasanın 13 üncü maddesinde belirtilen
“ölçülülük” ilkesine aykırı olacak şekilde
idare lehine bir durum yaratılamayacağı,
-Ayrıca kişisel verilerin korunması hakkına yönelik ihlallerin, çoğunlukla idarelerden kaynaklanan hukuka aykırı eylem
ve işlemler sebebiyle ortaya çıktığı da dikkate alındığında bahse konu şikâyetlerin
yasal olarak Kamu Denetçiliği Kurumunun (Ombudsmanlık) yetki ve görev
alanında bulunduğu, bu nedenle söz
konusu ihlal iddialarının Kurumumuz
tarafından incelenmesi gerektiği değerlendirilerek şikâyetin kabulüne,
193
-UYAP veri tabanında kayıtlı beraat
kararlarındaki kişisel bilgilerin dış
birimler tarafından görülmesini önleyecek çok ivedi idari ve teknik tedbirlerin alınması, ulusal mevzuat boşluğunu
önemli ölçüde giderecek Kişisel Verilerin Korunması Kanunu Tasarısının ivedi
yasalaştırılması hususunda Başbakanlık
nezdinde gerekli girişimlerde bulunulması ile Cumhuriyet Başsavcılıkları ile
Adli Yargı İlk Derece Ceza Mahkemeleri
Yazı İşleri Hizmetlerinin Yürütülmesine
Dair Yönetmeliğin 5 inci maddesinin ilgili kısımlarının yürürlükten kaldırılarak gerekli yasal değişiklikler sonrasında
yeniden düzenlenmesi yönünde Adalet
- Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer
Aletler Hakkında Yönetmelik193
Şikâyetçi, can güvenliği sebebiyle Elazığ
İl Emniyet Müdürlüğünce verilen silah
taşıma ruhsatının yenilenmesine ilişkin
talebinin, 91/1779 karar sayılı Yönetmenliğin 16 ncı maddesinin dördüncü
fıkrası gerekçe gösterilerek reddedilmesi
işleminin mağduriyete sebep olduğunu
belirtmektedir.
2014/2061 şikâyet numaralı başvuru için verilen 23/10/2014 tarihli Tavsiye Kararıı
297
6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile
Diğer Aletler Hakkında Kanunun 7 nci
maddesinin son fıkrasında; ateşli silahla
işlenen cürümlerden hükümlü bulunanlar ile taksirli suçlar hariç olmak üzere
bir yıldan fazla hürriyeti bağlayıcı cezaya
mahkum olanlara; affa uğramış olsalar
bile hiç bir suretle ateşli silah taşıma veya
bulundurma izni verilmeyeceği kurala
bağlanmıştır. Söz konusu Yasa hükmü
doğrultusunda hazırlanan ve Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan
21/3/1991 tarih ve 91/1779 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler
Hakkında Yönetmeliğin 16 ncı maddesinin (d) bendinde; hangi suçlardan
hüküm giyenlere hiçbir şekilde ateşli
silahlarla mermilerini taşıma ya da bulundurma izni verilmeyeceği, verilmiş
ruhsatların iptal edileceği kurala bağlanmıştır. Anılan maddeye 02/12/1999
tarih ve 99/13749 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile eklenen dördüncü fıkrayla;
bu madde kapsamında sayılan fiillerden
dolayı yargılaması devam eden şahısların
ruhsat verilme ve yenilenme işlemlerinin, yargı kararı kesinleşinceye kadar
durdurulacağı ve yargılama sonucuna
kadar silahın ilgili birimce emanete alınacağı kuralı eklenmiştir.
194
Yasada düzenlenmeyen ve Anayasamızın
38 inci maddesinin dördüncü fıkrasında
suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar,
kimsenin suçlu sayılamayacağı hükmü
ile Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin
6 ncı maddesinin ikinci fıkrasında yer
alan bir suç ile itham edilen herkesin
suçluluğu sabit oluncaya kadar masum
sayılacağı ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 11 inci maddesinin birinci
fıkrasındaki “Bir suç işlemekten sanık
herkes … kanunen suçlu olduğu tespit
edilmedikçe masum sayılır.” hükümlerine aykırı olduğundan, Bakanlar Kurulu
Kararı ile yürürlüğe konulan söz konusu
Yönetmeliğin 16 ncı maddesine eklenen
dördüncü fıkranın kaldırılması hususunda Başbakanlığa tavsiyede bulunulmuştur.
8.2.2.2.15. Enerji Konusuna
- Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri
Hizmetleri Yönetmeliği194
Şikâyetçi, Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve
Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin 40
ıncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer
alan dağıtım şirketinin ön ödemeli sayaç
kullanan müşterilere, benzer müşterile-
298
rin en fazla ortalama iki aylık doğal gaz
tüketim miktarı kadar doğal gaz satışı
yapabileceği hükmü uyarınca Kütahya
ilinde doğal gaz satışında tüketici aleyhine tüketim sınırı getirildiğini belirterek
bu uygulamanın kaldırılmasını talep etmektedir.
Doğal Gaz Piyasası Dağıtım ve Müşteri
Hizmetleri Yönetmeliğinin 40 ıncı maddesinin üçüncü fıkrası ile yapılan düzenlemenin yanında aynı yönetmelikle,
dağıtım şirketlerinin sorumluluk alanında talebe uygun kapasiteyi sağlayacağı,
değişen doğal gaz talebine ve şehrin imar
planlarının gerektirdiği nüfus yoğunluğuna göre mevcut şebekeyi genişleteceği, iyileştireceği veya yeni şebeke
yatırımı planlanmasını yapacağı ve uygulayacağı, müşteri taleplerindeki dalgalanmaları karşılamak için doğal gaz teslimi
programlamasını yapacağı, talep dengesizlikleri veya işletmeyle ilgili aksamalar durumunda hizmetin devamlılığını
sağlayacağı da belirtilmiştir.
Doğal gaz satışında spekülasyondan
doğabilecek fiyat artış maliyetinin ön ödemeli sayaç kullanan abonelere mal edilmesinin aynı Yönetmelik hükümleriyle
çeliştiği, zira doğal gaz arz sunumunda
asıl sorumluluğun dağıtım şirketlerinde
olduğu, fiyat artışlarından bireysel/konut
müşterilerinin korunmasının Yönetme299
likle engellenmesinin, 4646 sayılı Doğal
Gaz Piyasası Kanunun temel amaçlarına
aykırı olduğu anlaşılmaktadır.
Bu nedenlerle, Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Doğal Gaz Piyasası
Dağıtım ve Müşteri Hizmetleri Yönetmeliğinin miktar sınırıyla ilgili 40 ıncı
maddesinin üçüncü fıkrasında mevzuat
değişikliği yapılması hususunda Enerji
Piyasası Düzenleme Kurumuna (EPDK)
8.2.2.3. Özel Raporlar Yoluyla Yapılan Katkı
8.2.2.3.1. Soma Maden
Kazasından Hareketle Kömür Madenciliğinde İş Sağlığı ve Güvenliği Özel Raporu
Manisa İli Soma İlçesinde meydana gelen ve 300’ün üzerinde maden işçimizin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan
maden kazası, idarenin iş güvenliği ve
sağlığı alanındaki denetimlerinin yetkinliğinin sorgulanmasına yol açmış,
bu doğrultuda Kurumumuz 6328 sayılı
Kanunun verdiği yetkiye dayanarak madencilik sektöründe iş güvenliği ve sağlığının
korunmasında idarenin rolünü mercek
altına almıştır. Yapılan inceleme ve
araştırmalar sonucunda nihai hale getirilen rapor 29 Aralık 2014 tarihinde
TBMM Başkanlığına ve Başbakanlığa
sunulmuştur.
Özel raporun hazırlanması aşamasında,
konunun tarafları olan Enerji ve Tabii
Kaynaklar Bakanlığı (Maden İşleri Genel
Müdürlüğü), Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı (İş Teftiş Kurulu Başkanlığı – İş
Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü),
Türkiye Kömür İşletmeleri Kurumu
Genel Müdürlüğü, Türkiye Taş Kömürü
Kurumu Genel Müdürlüğü, Sosyal
Güvenlik Kurumu Başkanlığı ve Soma
Kaymakamlığı, Afet ve Acil Durum
Yönetimi Başkanlığı, Türkiye Barolar
Birliği Başkanlığı, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği Başkanlığı, Türk Eczacıları
Birliği Başkanlığından bilgi ve belgeler
talep edilmiştir. Hacettepe Üniversitesi ve
ODTÜ Maden Mühendisliği Bölümleri,
Hak-İş Konfederasyonu, Türk-İş Konfederasyonu, Türkiye İşveren Sendikaları
Konfederasyonu yetkilileri ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
Kamu Başdenetçisi tarafından görevlendirilen Kamu Denetçisi ve beraberindeki heyet, 18-20 Ağustos 2014 tarihleri arasında İzmir, Manisa ve Soma’da;
31 Ekim 2014 tarihinde ise Ermenek’te
yerinde inceleme ve gözlemlerde bulunmuş, konunun taraflarıyla bir araya
gelmiştir. Bu kapsamda, İş Teftiş İzmir
Grup Başkanlığı, Manisa Sosyal Güvenlik
İl Müdürlüğü, Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanlığı Manisa İl Müdürlüğü, Manisa İl
Afet ve Acil Durum Müdürlüğü (AFAD),
Manisa Barosu, Soma Kaymakamlığı, Soma Belediye Başkanlığı, Türkiye Maden İşçileri Sendikası Ege Bölgesi
Şubesi, Soma Ticaret ve Sanayi Odası,
Toplum Gönüllüleri Vakfı, Soma Sosyal
Hizmet Merkezi Müdürlüğü yetkilileri ile
görüşme ve toplantılar yapılmıştır. Soma
A.Ş.’ye ait Eynez İşletmesi yetkilileri ile
görüşülerek, maden ocağında inceleme
ve tespitlerde bulunulmuştur.
Ayrıca, kazadan sağ olarak kurtulan
maden işçileri ile bir araya gelinmiş ve
konu hakkında görüş ve önerileri dinlenilmiştir. Bu kapsamda yine kazada
hayatını kaybeden işçilerimizin yakınlarına taziye ziyaretinde bulunulmuştur.
Özel Raporun birinci bölümünde kömür
madenciliği ve iş güvenliği ile ilgili ulusal
ve mevzuat ve Avrupa Birliği mevzuatı
dahil uluslararası mevzuat ile iyi ülke
uygulamaları, ayrıca Türkiye’nin son
yıllarda iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı
alanında aldığı mesafenin anlaşılabilmesi için son beş yıla ait AB Türkiye İlerleme Raporlarının ilgili kısımları incelenmiştir. Raporun ikinci bölümünde,
Soma maden kazasının oluşumuna
ve kaza sonrası yapılan incelemelerde
tespit edilen diğer hususlara (psikososyal
300
destek faaliyetleri, yapılan nakdi yardımlar, sosyal güvenlik kapsamında yapılan
çalışmalar vb.) ve idarecilerin sorumluluğuna değinilmiştir. “Kömür Madenciliğinde İdari Yapılanma ve Denetim”
başlıklı üçüncü bölümde, sektördeki iş
sağlığı ve güvenliğinin etkin bir şekilde
gerçekleştirilmesinden sorumlu idareler
ve yapılan denetimler ele alınıp değerlendirilmiş, dördüncü bölümde iş sağlığı
ve güvenliğindeki özdenetim faaliyetleri
incelendikten sonra beşinci bölümde
tüm sorun alanlarında idareye yönelik
önerilere yer verilmiştir.
Yukarıda açıklanan kapsamda hazırlanan ve ülkemizdeki mevcut madencilik
mevzuatı ve uygulamaları, iş güvenliği
sistemi ve işletme koşulları, idari yapılanma ve ilgili diğer alanlardaki sorunlara yönelik değerlendirmeleri de içeren
çözüm önerilerinden başlıcalarına aşağıda yer verilmiştir:
- Özel rapor konusu kapsamında yapılan
incelemeler sonucu ortaya çıkan en temel
husus, iş sağlığı ve güvenliği açısından
tehlikeli ve riskli bir sektör olan madencilik sektöründe, güçlü ve yetkin bir kuruma ihtiyaç bulunmasıdır. Bu doğrultuda, Maden İşleri Genel Müdürlüğünün
(MİGEM) denetim fonksiyonunu tam
olarak yerine getirebilmesi için yeniden
tasarlanması, teşkilat ve kadro yönünden
301
güçlendirilmesi, personel yapısı, fiziki
ve teknik imkânlarının, milli servetimiz
olan madenlerimizi konu alan bu sektöre
yön verecek, sistemin daha en baştan doğru kurgulanmasında gerekli olan izleme,
değerlendirme ve denetleme görevlerini
etkin ve verimli şekilde yürütecek bir
yapıya kavuşturulması gerekmektedir.
-Madencilik sektörünün iş sağlığı ve
güvenliği açısından çok tehlikeli işler
sınıfında yer aldığı ve bu alandaki iş
sağlığı ve güvenliği denetiminin ayrı bir
uzmanlaşmayı gerektirdiği hususları dikkate alınarak, bu kapsamda yapılacak
denetimin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlı İş Teftiş Kurulu
Başkanlığından alınarak MİGEM’e verilmesi gerekmektedir.
-MİGEM tarafından yapılan denetimlerin iş sağlığı ve güvenliği açısından şeffaf,
güvenilir ve kalıcı bir işleyiş mekanizmasına kavuşturulması için, madencilik sektöründeki aktörlerin (İş Sağlığı ve
Güvenliği Enstitüsü, uluslararası akredite kuruluşlar, bağımsız denetim mekanizmaları, Üniversiteler, Sendikalar,
Meslek Odaları vb.), sistemin güvenliğini
sağlamada belli ölçülerde ve kolektif
düzeyde sorumlu oldukları kabulünden
hareketle, tümünün temsil edildikleri
bir karma komisyon/yapı tarafından da
evrensel ve periyo dik incelemelerin yapılması gerektiği düşünülmektedir.
-Madenlerin aranması, bulunması ve
işletilebilmesi için verilen izinler olarak tanımlanan maden hakkının verilmesinde, gerek arama ruhsatı gerekse de işletme ruhsatı ve izni verilmesi
aşamalarında uluslararası standartlarda
yeterlilik kriterlerinin belirlenmesi, bu
kriterlerin gelişen teknoloji vb. hususlar
gözetilerek güncellenmesi ve ruhsat sahiplerinin ruhsat sahipliği süresince bu
kriterleri haiz olup olmadıklarının değerlendirilmesi, ileride telafisi güç veya imkânsız sonuçlara yol açılmaması adına
madencilik sektöründe çalışacak işletmelerin yeterlilik, kalite ve deneyiminin
gözetileceği bir sistemin kurgulanması
gerekmektedir.
-Madencilik
faaliyetlerindeki
tüm
süreçlere ilişkin izin ve ruhsatların verilmesinde yaşam hakkı temelinde iş sağlığı
ve güvenliğinin azami seviyede sağlanmasına yönelik olarak mevzuatta ayrıntılı tedbirlerin düzenlenmesi, bu tedbirlere aykırı davranılması halinde ciddi
ve caydırıcı müeyyidelerin uygulanması
gerekmektedir.
-Denetimle görevli kamu görevlilerinin görevlerini daha ciddi yapmalarının sağlanması ve toplumdaki adalet
duygusunu sarsacak böylesine olayların
yaşanmaması adına, iş kazaları sonucunda işçilerin yaşamını yitirmeleri ya
da yaralanmaları durumunda, bu konuda ihmali görünen ve denetimle görevli
kamu görevlileri hakkında yürütülecek
soruşturmalarda 4483 sayılı Kanun
hükümlerinin uygulanmayacağına dair
düzenleme yapılmalı ve böylelikle cumhuriyet savcılarının soruşturma iznine
ihtiyaç duymadan gerekli soruşturmayı
yürütmeleri sağlanmalıdır.
-Salt beyana dayalı sistemin yarattığı
sakıncalar dikkate alınarak madencilik
faaliyetlerine ilişkin tüm süreçlerde, beyan esasına dayalı uygulamadan süratle
vazgeçilmesi, bu açıdan gerekli mevzuat
değişikliklerinin gerçekleştirilerek, madenlere ilişkin her türlü idari karar ve
onayın, belirlenecek kriterler üzerinden
kanıtlanmış verilere dayalı surette verilmesi gerekmektedir.
-Madenlerimizin kaynak kaybına neden olmadan rasyonel olarak değerlendirilmesi için, büyük bir havza geneline
yayılmış kömür damarlarının işletilmesinde, havzanın parçalara ayrılarak
işletilmesi yerine, bir bütün olarak değerlendirildiği havza madenciliği uygulanmalıdır.
-Aynı havzada farklı işletmelerin, değişik ya
da aynı zamanda yaptıkları planlama ve
üretimi birbirlerinden bağımsız, habersiz
ve birbirlerini olumsuz etkileyebilecek
302
şekilde yerine getirmelerine meydan verilmemelidir. Bu doğrultuda, madencilik
sektöründeki tüm aktörlerin özellikle
sektörün gelişmesi için gerekli her türlü
bilgiyi üretmek ve altyapı hizmetlerini
sunmak ile görevli araştırmacı bir kuruluş olan Maden Tetkik ve Arama Genel
Müdürlüğü (MTA) ile maden a- rama
ve işletme ruhsatları ile iznini veren
MİGEM’in sürekli ve birebir işbirliğini
mümkün kılacak bir sistem geliştirmeleri
ve bir an önce bu sistemi hayata geçirmeleri gerekmektedir.
-Yer altı kaynaklarının yüksek katma
değer sağlayacak şekilde ekonomiye kazandırılması, artan enerji ve sanayi hammadde talebinin güvenli ve ekonomik
olarak karşılanması, arz kaynaklarının
çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesini
stratejik hedef olarak belirleyen MTA’nın,
sistemde öncü bir rol üstlenerek havza
madenciliğine ve ölçek ekonomisine
geçişin bilimsel ve teknolojik alt yapısını
oluşturması, yer altı zenginliklerimizden azami verimlilik elde edilmesi
için arama faaliyetlerine ilişkin ülkemiz
koşullarına uyumlaştırılmış uluslararası
standartları belirlemesi, MİGEM’e ruhsatlandırma/sertifikalandırma başvurusu
öncesinde firmaların bu standartlar kapsamında yeterliliğini denetlemesi ve/
veya akredite bir kuruluşa denetletmesi,
303
bir nevi başvuruyu vize etmesi gerektiği
düşünülmektedir.
-Maden kazalarının çoğunun rödövans
veya hizmet alımı şeklinde özel sektörün işlettiği maden ocaklarında meydana gelmiş olduğu, bu usullerin gerek
işçiler gerekse madenlerin verimli- liği
açısından sektörde yarattığı olumsuz etkiler bir arada düşünüldüğünde, ismi
ne olursa olsun hizmet alımı, rödövans
olarak belirlenen ancak özünde taşeronluk vasfı taşıyan bu tür uygulamaların
kaldırılarak, madenlerde sadece ruhsat
sahiplerinin çalışabileceği şekilde bir yasal düzenlemeye gidilmesi ve böylelikle
madencilik sektörünün revize edilmesi
gerekmektedir.
-Halihazırda Türkiye Kömür İşletmeleri
Kurumunun (TKİ) ruhsat sahibi olduğu,
ancak işletemediği maden sahalarını
rödövans ve benzeri sözleşmeler ile kiralayamaya devam edebileceği ve fakat
bu durumda dahi asıl işveren sıfatıyla
sorumluluğunun süreceği 3213 sayılı
Maden Kanununda yapılacak düzenlemeyle hüküm altına alınmalıdır. Ayrıca,
rödövansın Maden Kanunu ile ilişkisinin
kurulması ve bu alandaki yasal boşluğun
açık ve net düzenlemelerle doldurulması
gerekmektedir.
Sonuç olarak; TKİ’nin ruhsat sahibi olduğu maden sahalarını bir bütün olarak özel sektöre işletilmek üzere verebilmesinin ancak işletme hakkını devralan
özel sektörün bu sahanın tamamını ya
da bir bölümünü başka bir kişiye işletmek üzere devredememesinin, özel
sektör-özel sektör arasındaki rödövans
uygulamasının yasaklanmasının uygun
olacağı değerlendirilmektedir.
-TKİ ile rödövans ve benzeri sözleşmelerle işletme faaliyeti yapacaklar arasında akdedilecek sözleşme hükümleri,
MİGEM’e sunularak onayı ya da uygun
görüşü alındıktan sonra imzalanmalı ve
bu sözleşmelerin Maden Siciline şerh
edilmesi zorunlu tutulmalıdır.
-TKİ’nin, işletmenin mali ve teknik kapasitesi, çevrenin ve kömürün özellikleri,
projenin yeterliliği vb. gibi hususları
değerlendirmesiyle yıllık azami üretim
miktarını belirlemesi, böylece bir üretim
yarışına ve hırsına meydan vermemesi, şirketleri üretim zorlaması yapmaya
yöneltmemesi gerekmektedir.
-Somut vaka bazlı düzenlemelerin
toplumdaki adalet duygusunu zedelediği
dikkate alınarak, Soma’da yaşamlarını
kaybeden işçilerin ailelerine yönelik
yapılan ve Ermenek kazası için de yapılması planlanan sosyal yardıma ilişkin
düzenlemelerin, maden ocakları dâhil
olmak üzere tehlikeli sınıfta yer alan iş
yerlerinde çalışan tüm işçilerin iş kazası
sonucu hayatlarını kaybetmeleri halinde
sağlanması için düzenlemeler yapılması
eşitlik ve adalet adına daha uygun olacaktır.
-Ülkemizde yeraltı maden ocaklarının
değişik bölgelere yayılmış olduğu
düşünüldüğünde, bir kaza gerçekleşmesi halinde her defasında kilometrelerce öteden kurtarma ekibi getirmek
yerine, havza madenciliği temelinde
hem fiziki hem de yetişmiş insan kaynağı
yönünden kapasitesi yüksek kurtarma
istasyonlarının kurulması, yeraltı kömür
ocaklarında yaşanacak kazaya etkili
müdahale hızını artıracak ve yeraltında
mahsur kalan işçilerin canlı kurtarılma
ihtimali yükseltilebilecektir.
-Maden işletmesinde faaliyetlerin iş
güvenliği ve sağlığı ilkelerine uygun
şekilde idame ettirilmesi zorunlu olup
bunun gerçekleşmesi, teknik ve daimi
nezaretçiler ile iş güvenliği uzmanlarının
alacağı “bağımsız” kararlar ile mümkündür. Bu kişilerin görevlerini bihakkın yerine getirebilmesi ve gerektiğinde
mevzuat hükümlerini uygulayabilmesi
için işverenden bağımsız ve güvenceli bir yapıya ihtiyaç duyulmaktadır. Bu
durumda, bu kişilerin ücretlerinin bu
304
sektörde faaliyet gösteren işverenlerden
tahsil edilecek kesintilerle oluşturulacak ortak bir fondan karşılanması, bu
kişilerin iş sözleşmelerinin işveren yerine fon gelirleri ile oluşturulacak birlik
ya da kooperatif tarzı tüzel kişilerle akdedilmesinin sağlanması, birlik ya da
kooperatifin yönetiminin ise işçi ve işveren temsilcileri ile kamu otoritesi temsilcilerinden müteşekkil karma bir model
çerçevesinde oluşturulması, böylelikle bu
uygulamanın kamu otoritesinin denetimine açık, işverenden bağımsız, kurumsal bir yapıya dönüştürülmesi faydalı
olacaktır.
-Ayrıca daimi ve teknik nezaretçiler ile
iş güvenliği uzmanlarının işlerini daha
bağımsız yürütebilmeleri açısından iş
güvencesine kavuşturulmaları, iş sözleşmelerinin İş Kanununun genel yaklaşımından farklı olarak sadece haklı
nedenlerle feshedilebileceğine yönelik
düzenlemeler yapılmalıdır.
-Türkiye’de maden ocaklarının jeolojik
yapısı nedeniyle yaşam odasına uygun
olmadığı yönünde görüşler dile getirilmekle birlikte; her maden ocağının aynı
yapıda olduğunu söylemek mümkün
değildir. Bu nedenle, insan hayatının her
türlü maliyet kaygısından ayrı değerlendirilmesi gerektiği gözetildiğinde, jeolojik yapı ve teknik nedenler yönünden
305
yaşam odası kurulmasına müsait olmayan ocaklar haricindeki maden ocaklarında yaşam odası kurulmasını zorunlu
kılan düzenlemeler yapılmalıdır.
-İyi ülke uygulamalarında olduğu gibi,
vardiya değişimlerinin ocak içinde değil,
yer üstünde yapılmasının sağlanması, bu
suretle vardiya değişimleri arasında belirli bir zaman dilimi ayrılarak bu süre
zarfında ocağın iş güvenliği açısından
kontrolünün sağlanması, ayrıca, böylelikle iki vardiyadaki işçilerin aynı anda
ocak içinde bulunmalarından kaynaklanan iş güvenliği sorunlarının önüne
geçilmesi ve işçilerin çalışma saatlerinin
aşılmamasını sağlayacak düzenlemelerin
yapılması gerekmektedir.
8.3. İnsan Haklarının
Korunması ve Geliştirilmesinde Daha İleriye
Kurumumuz, mevzuatının verdiği yetkiler doğrultusunda aldığı tavsiye kararları
ve hazırladığı özel raporlarla ülkemizde,
özellikle idarenin işleyişi bağlamında,
insan hakları kültürünün yerleştirilmesi,
korunması ve geliştirilmesi noktasında
önemli bir rol üstlenmektedir. Mevcut
haliyle klasik Ombudsmanlık Kurumu
olarak niteleyebileceğimiz Kurumumuzun, dünyadaki değişim ve dönüşüm
dikkate alındığında insan hakları Om-
budsmanının niteliklerine sahip olması
kaçınılmazdır. Ombudsmanlık kurumunun dünyadaki ve Avrupa’daki mevcut
örneklerine bakıldığında, insan haklarını
korumak ve geliştirmek noktasında söz
konusu kurumların çok geniş yetkilerle
donatıldıklarını görmekteyiz.
Bu konuda, Viyana Üniversitesi
tarafından 2005-2007 yılları arasında
yürütülen bir proje kapsamında Üniversitenin Anayasa Hukuku ve İdare Hukuku bölümünde görevli öğretim üyesi
Gabriele Kucsko-Stadlmayer tarafından
hazırlanan ve Avrupa Konseyine üye
ülkeler Ombudsmanlık kurumları ile Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve İsrail’in de dâhil olduğu 49 Ombudsmanlık kurumunu kapsayan araştırmada,
kurumların mevzuatları incelenerek soru
kâğıtları aracılığıyla yapılan karşılaştırılmalı analizler sonucunda aşağıdaki
hususlar tespit edilmiştir.
Ombudsmanlık kurumlarının % 83’ünde
resen harekete geçme yetkisi vardır; 25’i
hapishanelere, 18’i çocukların gözetim
altında tutulduğu yerlere, 16’sı psikiyatri
merkezlerine, 12’si mülteci kamplarına ve 8’i benzeri diğer idarelere düzenli
olarak ziyaret gerçekleştirdiklerini beyan
etmişlerdir. Ülkelerin % 72’sinde insan
hakları münhasıran Ombudsmanlık ku194
rumlarının gözetim ve denetimi altındadır. 33 ülkede idareler Ombudsmana
çalışmalarında yardımcı olmak zorundadır. İdarelerin işbirliği yapmaktan
kaçındığı durumda 21 ülkede idareler
para cezasına çarptırılmakta, 10 ülkede
bu husus Parlamentoya rapor edilmekte,
9 ülkede disiplin soruşturması açılması
yoluna gidilmekte, 7 ülkede idarenin
üst hiyerarşik amirine bu durum rapor
edilmekte, 5 ülkede bu kişilerin ifadesine başvurulmakta, sadece 5 ülkede ise
hiçbir yaptırım uygulanmamaktadır. 44
ülkede Ombudsman yeni kanun düzenlenmesi veya mevcut kanunda değişiklik yapılmasını önerebilmekte iken, 21
ülkede Kanunların Anayasaya aykırılığı
iddiasıyla yüksek mahkemeye başvurulabilmekte, 17 ülkede uluslararası antlaşmaların yürürlüğe konmasını önerebilmektedir. 195
Ülkemizde de bir insan hakkı olarak
kabul edilen kamu denetçisine başvuru hakkı, Anayasamızda yer verilerek
anayasal düzeyde hukuksal bir güvenceye kavuşturulmuştur. Anayasamızın
74 üncü maddesine, 12/09/2010 tarihinde yapılan halkoylamasıyla kabul edilen
07/05/2010 tarihli ve 5982 sayılı Türkiye
Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında
Kanunla eklenen hükümle, herkesin bilgi
306
edinme ve kamu denetçisine başvurma
hakkına sahip olduğu kabul edilmiştir.
Anılan Anayasa hükmü ile TBMM’ye
bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği
Kurumunun, idarenin işleyişiyle ilgili
şikâyetleri inceleyeceği; kamu denetçisine başvuru hakkının kullanılma biçimi,
Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu,
görevi, çalışması ve inceleme sonucunda
yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi
ve kamu denetçilerinin nitelikleri, seçimi
ve özlük haklarına ilişkin usul ve esasların
kanunla düzenleneceği belirtilmiştir. Bu
hükümler esas alınarak 14/06/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği
Kurumu Kanunuyla kamu hizmetlerinin
işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet
mekanizması oluşturmak suretiyle,
idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile
tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka
ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden
incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak üzere Kamu Denetçiliği Kurumu
oluşturulmuştur. Söz konusu Kanunla,
Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluş,
görev ve çalışma usullerine ilişkin ilkeler
ile Kamu Başdenetçisi ve kamu denetçilerinin niteliklerine, seçimlerine, özlük
haklarına ve Kurum personelinin atanmaları ile özlük haklarına ilişkin hükümler düzenlenmiştir.
Ancak, Kanunun uygulanması aşamasında, kişilerin şikâyet hakkının daha etkin
hale getirilmesi ve Kurumun daha etkin
307
olabilmesi amacıyla, 2014 yılı AB Türkiye
İlerleme Raporu, Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından hazırlanan
Avrupa Ombudsmanlık Kurumunun
Güçlendirilmesi Raporu ile dünyadaki
Ombudsmanlık kurumları hakkındaki değerlendirmeler de dikkate alınarak aşağıdaki düzenlemelerde değişiklik
yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir. Diğer bir ifadeyle mevcut
durumda insan hakları çerçevesinde
kamu idarelerini denetleyen Kurumumuzun insan haklarının korunması ve
geliştirilmesindeki rolünün netleştirilmesi ve güçlendirilmesi için 6328 sayılı
Kanunda bazı düzenlemelerin yapılması
gerektiği düşünülmekte olup söz konusu
değişiklik önerilerine aşağıda yer verilmiştir.
8.3.1. İyi Yönetim İlkelerine Kanunda Yer Verilmesi
Güçlü idare karşısında kişiyi korumak
amacıyla kurulan Kurumumuzun, kişinin
idareye karşı temel güvencesi niteliğinde
olan iyi yönetim ilkelerini gözeterek inceleme ve araştırmalarda bulunması,
Kurumumuzun temel amaçlarıyla uyum
içerisinde olup, bireyi devlete karşı koruyan hukuk devletinin bir gereğidir. Temel faaliyet alanı ve işlevi kamu hizmeti
olan idarenin, bu faaliyetleri yürütürken
yapmış olduğu her türlü işlem ve eylem
ile tutum ve davranışları hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden
inceleyen Kurumumuzun inceleme ve
araştırmalarında, Avrupa İyi Yönetim
Yasası ve insan haklarına ilişkin ilkeleri
gözetmesi, yürütülen hizmetin kalitesini
artırması ve idareye karşı kişiye güvence
sağlaması sebebiyle gerekli olduğu, bu
sebeple 14/06/2012 tarihli ve 6328 sayılı
1 inci maddesinin birinci fıkrasında iyi
yönetim ilkelerine yer verilmesi gerektiği
8.3.2. “Öneri” Yerine “Tavsiye”
İbaresinin Kullanılması
6328 sayılı Kanunun 1 inci maddesinde
Kurumumuzun idarelere önerilerde bulunacağı düzenlenmiş olup “öneri” ibaresi Kanunun ilgili kısımlarında da aynı
şekilde yer almıştır. “öneri” kelimesinin
sözlük anlamı, “Bir sorunu çözmek için
öne sürülen düşünce, teklif ” anlamında iken, “tavsiye” kelimesi, “öğütleme,
yol gösterme” anlamındadır. Öte yandan; “öneri” kelimesi idari uygulamada
genelde alt makamın üst makama sunduğu teklifler için kullanılmakta olup,
yasama organına bağlı olarak idarenin
eylem, işlem, tutum ve davranışlarını incelemekle görevli olan Kurumumuzun
saygınlığı açısından verdiği kararlar için
“öneri” yerine “tavsiye” kelimesinin kullanılmasının daha uygun olacağı değerlendirilmektedir.
8.3.3. Kamu Başdenetçisine
Resen İnceleme Başlatma
Yetkisinin Verilmesi
Kurumumuzun, insan hakları, temel
hak ve özgürlükler, kadın, çocuk ve
engelli hakları ile kamuyu ilgilendiren
genel konularda şikâyet aranmaksızın
resen harekete geçebilmesinin, idareye
karşı kişilerin hak ve özgürlüklerinin
korunması için gerekli olduğu değerlendirilmektedir. Kişilerin temel hak ve
özgürlüklerine yapılan müdahaleye karşı
şikâyet başvurusunda bulunmasının
engellenme ihtimali veya kişilerin Kurumumuza başvuru yolunu bilmemesi gibi
durumlarda, özellikle de kendilerinin
doğrudan başvurusunun zor olabileceği
mahkûmlar, çocuklar ve zihinsel engelliler gibi dezavantajlı ve hassas grupların
haklarının korunması için hukuk devletinin bir gereği olarak Kamu Başdenetçisine kişilerin inisiyatifi dışında resen de
harekete geçebilme imkânı yasal olarak tanınmalıdır. Resen inceleme yetkisi
dünya uygulamasında birçok Ombudsmanlık kurumunda bulunduğu gibi,
Avrupa Komisyonu tarafından gerek
2013 yılında ve gerekse 2014 yılında
Türkiye için hazırlanan İlerleme Raporlarında da yer almaktadır. Bu raporlarda
Kurumumuzun çalışmalarından övgüyle
söz edildikten sonra resen inceleme yetkisinin bulunması gerektiği vurgulanmıştır.
308
8.3.4. Şikâyetler İçin Kabul Edilebilirlik İncelemesi
Yapılması
İnsan hakları, hukuk ve hakkaniyet ile
iyi yönetim ilkeleri bakımından belirgin
bir önem taşımadığı veya şikâyetçinin
önemli bir zarara uğramadığı ya da
açıkça dayanaktan yoksun olduğu sonucuna varılan şikâyet başvuruları hakkında “kabul edilemezlik” kararı verilebilmeli, bunun için yasal dayanak
oluşturulmalıdır.
Kurumumuza başvurunun ücretsiz
olduğu ve idarenin her türlü eylem ve
işlemleri ile tutum ve davranışlarının
Kurumumuz görev alanında olduğu
gözetildiğinde, Kurumumuzun ciddi bir
iş yükü ile karşılaşabileceği, usul açısından
eksikliği bulunmayan her dosya hakkında inceleme ve araştırma yapılarak karar
verilmesi zorunluluğunun Kurumumuzu
iş yükü açısından zorlayabileceği, inceleme ve araştırmanın kalitesine olumsuz etkileri olabileceği gözetilerek, Kurumumuzun Kanunla verilen işlevlerini
daha iyi yerine getirebilmesi, ciddi hak
ihlallerinin olduğu konulara daha çok
vakit ayırabilmesi ve kaliteli bir inceleme
ve araştırma yapabilmesi için, ilk bakışta
dayanaksız olduğu anlaşılan, insan hakları, hukuk ve hakkaniyet ile iyi yönetim
ilkeleri bakımından belirgin bir önem
309
taşımayan ya da şikâyetçinin önemli
bir zarara uğramadığı dosyalar hakkında kabul edilemezlik kararı verilebilmesinin yasal dayanağı oluşturulmalı, bu
şekilde şikâyet başvuruları için bir filtre
mekanizması kurulmalıdır. Dünya uygulamasında çoğu Ombudsmanlık kurumunun mevzuatında bu şekilde yetkiler
bulunmaktadır. Örneğin Ombudsmanlık sistemi konusunda dünya ülkelerine
model teşkil eden ve çok geniş yetkilere
sahip İsveç Ombudsmanlık kurumunun
mevzuatında, Ombudsmanın şikâyet
başvurularından hangisini inceleyip
hangisini incelemeyeceğine ilişkin çok
geniş bir takdir yetkisi verilmektedir. Kurumumuz açısından ise en azından belirtilen şekilde çerçevesi çizilmiş bir takdir
yetkisinin verilmesinin Kurumumuzun
daha sağlıklı işleyebilmesi için bir gerekli
olduğu değerlendirilmektedir.
8.3.5. Kamu Başdenetçisine veya Görevlendireceği Kamu Denetçilerine Yerinde İnceleme Yetkisinin Verilmesi
Kurumumuza inceleme ve araştırma yetkisi tanınmakla birlikte, Kurumumuzun
yerinde inceleme yapabilmesine ilişkin
bir düzenlemenin 6328 sayılı Kanunda
yer almaması, şikâyet konusuna ilişkin
inceleme ve araştırma açısından olumsuz sonuçlar doğurmaktadır. Yerinde
inceleme yapılamayan çoğu şikâyette bir
sonuca varmak ve karar vermek mümkün
gözükmemektedir. Özellikle ceza infaz
kurumları ve karakollar gibi özgürlüğün
sınırlandırıldığı yerlerde, ayrıca taşınmazlarla ilgili yapılan şikâyetlerde, inceleme ve araştırmanın yerinde yapılması maddi bir zorunluluk içermektedir.
Bu eksikliğin giderilmesi amacıyla, Kurumumuzun başvuruya ilişkin olarak yerinde inceleme yapabilmesi ve ilgili idare
ve yetkililerin bunun için gerekli her
türlü kolaylığı sağlaması zorunluluğunu
içeren yasal düzenleme yapılmalıdır.
Nitekim yerinde inceleme yetkisi, dünya uygulamasında birçok Ombudsmanlık kurumunda bulunduğu gibi, Avrupa
Komisyonu tarafından gerek 2013 yılında ve gerekse 2014 yılında Türkiye için
hazırlanan İlerleme Raporlarında da vurgulanmaktadır.
8.3.6.Şikâyetlerin
Arabuluculuk Yoluyla
Çözümlenmesi
6328 sayılı Kanunda, şikâyetlerin arabuluculuk yoluyla çözümlenmesi Kurumumuzun görevleri arasında sayılmamıştır. Fakat dünya Ombudsmanlık
uygulamalarından birçoğunda şikâyet
başvurularının arabuluculuk yoluyla
çözüme kavuşturulduğu görülmektedir.
Ombudsmanın işlevi mümkün olduğu
ölçüde tarafları uzlaştırmayı da içermektedir. Kurumumuzun arabuluculuk
rolünün güçlendirilmesi ve şikâyetlerin çözümlenmesinde idareye uzlaşma
kültürünün kazandırılması amacıyla şikâyetlerin arabuluculuk yoluyla
çözümlenmesi Kurumumuzun görevleri
arasında sayılmalıdır.
8.3.7. Kurumumuzun
Tavsiyesi Doğrultusunda Değerlendirme Yapacak Makamların Kanunda
Belirlenmesi
6328 sayılı Kanunun Kurumumuz
tarafından verilen tavsiye kararlarına
uyulup uyulmama konusunda, idare
içerisinde hangi makam ya da kişinin
karar alacağı düzenlenmemiştir. Uygulamada, tavsiye kararlarımız hakkında
karar veren makam ya da kişilerin idari
hiyerarşide çok alt düzeyde olabildiği,
kurumların “İmza Yetkileri Yönergeleri”
ile bu yetkilerin alt düzeydeki yöneticilere verildiği, bu kişilerin ise sorumluluk
almaktan kaçındığı gözlemlenmektedir.
Bu sebeple, Kurumumuzun TBMM’ye
bağlı olduğu, dünya ve Avrupa uygu-
310
lamalarında çok saygın bir Kurum olduğu da gözetilerek, gerek Kurumumuzun
saygınlığının korunması ve gerekse tavsiye kararlarımıza uyulma oranının artırılması amacıyla tavsiye kararlarımızın
uygulanmasına karar verme yetkisinin,
ilgili Kanunlardaki özel hükümler saklı
kalmak kaydıyla, genel ve özel bütçe kapsamındaki kamu idarelerinde 659 sayılı
“Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun
Hükmünde Kararname” hükümleri uyarınca uzlaşma konusunda üst yönetici
yetkisini kullanan makama, valiliklerde
ve il özel idarelerinde valiye, kaymakamlıklarda kaymakama, belediyelerde belediye başkanına, diğer idarelerde ise en üst
yöneticiye ait olması gerektiği,
Kurumumuz tarafından, yapılan şikâyet
başvurusundan hareketle, sorunun
çözümünün kanunlarda, kanun hükmünde kararnamelerde ya da Bakanlar
Kurulunca çıkarılan düzenleyici işlemlerde değişiklik yapılmasını gerektirdiği
kanaatine varılması durumunda, ilgili idare tarafından otuz gün içerisinde
tavsiye kararımızda önerilen mevzuat
değişikliğinin uygun olup olmadığı
yönünde görüşü de içeren bir rapor
hazırlanarak ilgili Bakana sunulması,
Bakan tarafından mevzuat değişikliği
311
yapılmasının uygun olmayacağına karar
verilmesi durumunda, bu durumun
gerekçesiyle Kurumumuza bildirilmesi,
Bakan tarafından mevzuat değişikliğinin
uygun olduğu sonucuna varılması durumunda ise konunun Bakanlar Kurulunun gündemine alınması ve Bakanlar
Kurulunca değerlendirme yapılmasına
ilişkin düzenleme yapılmasının yerinde
olacağı düşünülmektedir.
Kurumumuzun, yasama organına bağlı
olması, öte yandan idarenin eylem ve
işlemleri ile tutum ve davranışları hakkındaki şikâyetleri incelemekle görevli
olması gözetildiğinde, idarenin işleyişi
ile ilgili olarak ilgili kanunlardan kaynaklı sorunların giderilmesi adına idare
ile yasama organı arasında bir köprü
görevini görmesi ve bu suretle, somut
sorunları gözlemleyerek yasama sürecine katkı sunması, sorunların makro
düzeyde çözümlenmesi ve mevzuat hükmünden kaynaklı çok sayıda şikâyet ve
davanın önüne geçilmesi sağlanabilir.
Diğer düzenleyici işlemlerde değişiklik
yapılmasını gerektirecek tavsiye kararlarımızın uygulanması konusunda ise
karar verme yetkisinin, bu değişikliği
yapma yetkisine sahip olan makam ya da
organa ait olması gerektiği değerlendirilmekte olup bu doğrultuda Kurumumuz
Kanununda değişiklikler yapılmalıdır.
8.3.8. Kurumumuzun Tavsiye
Kararları Doğrultusunda
Yapılan İşlem veya Eylemden
Dolayı İlgili Merci veya
Görevlilere Sorumluluk
Yüklenememesi
Kurumumuzun tavsiye kararları doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden
dolayı ilgili merci veya görevlilerin
sorumluluklarına ilişkin düzenlemeler;
idari, adli ve mali bakımdan Anayasamızda, 657 sayılı DMK’da, 5237 sayılı
Türk Ceza Kanununda, 5018 sayılı Kamu
Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununda ve
6085 sayılı Sayıştay Kanununda ve muhtelif kanunlarda ve bunlara dayanılarak
çıkartılan alt hukuk metinlerinde yer almaktadır.
İdare hukuku dalında yeni bir oluşum olan
Kurumumuzun vereceği kararların idare
tarafından uygulanması neticesinde,
denetim birimlerinin bu kararlar neticesinde sorumluluklarını ilgililere rücu
ettirmesi mümkündür. Çünkü Sayıştay
başta olmak üzere, Mülkiye Teftiş Kurulu vb. denetim birimlerinin yaptıkları
denetim ve inceleme esnasında kamu
zararı oluşması nedeniyle ilgililer hakkında tazmin raporu düzenleme yetkileri
mevcuttur. Zaten 5018 sayılı Kanunun 71
inci maddesi ile bu yetki açık şekilde izah
edilmiştir.
Bu noktada, Kurumumuzun kararlarının
etkinliği ve uygulanabilirliği önemli bir
sorun alanı olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu durumun 6328 sayılı Kanunun 20 nci
maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan;
“İlgili merci, Kurumun önerileri doğrultusunda tesis ettiği işlemi veya Kurumun
önerdiği çözümü uygulanabilir nitelikte
görmediği takdirde bunun gerekçesini
otuz gün içinde Kuruma bildirir.” hükmü,
ilgili merciye, Kurumumuzun tavsiyesi
doğrultusunda işlem tesis edip etmeme
hususunda takdir yetkisi verdiği yönünde
algıya yol açmaktadır. Kamu kurum
ve kuruluşları ile kişiler arasında çıkan
uyuşmazlıkların çoğu ya talebin mevzuata aykırı olması ya da kişilerin taleplerine
yönelik meri mevzuatta hüküm bulunmamasından kaynaklandığı ve ilgili mercide yer alan yetkililerin, mevzuatlarında
belirtilmeyen hallerde sorumluluk almaya yanaşmadıkları görülmektedir. Bu
nedenle; anlaşmazlıkların yargıya taşınmadan Kurumumuz tarafından çözüme
kavuşturulması amacıyla Kurumumuzun
tavsiyesi doğrultusunda yapılan işlem
veya eylemden dolayı ilgili merci veya
görevlilere adli, mali veya idari sorumluluk yüklenemeyeceği yönünde yasal
düzenleme yapılarak, Kurumumuzun
tavsiye kararlarına etkinlik kazandırılmalıdır.
312
8.3.9. İnceleme ve Araştırma Konusuyla İlgili Dava Açma ve Açılan Davalara Katılma Yetkisi
6328 sayılı Kanunda değişiklik yapılarak
Kurumumuzun tavsiye kararlarımızda
önerilen çözümün idare tarafından uygulanabilir görülmediğinde şikâyetin konusuna göre görevli yargı merciine başvurabilme, ayrıca inceleme ve araştırma
konusu ile ilgili davalara müdahil olarak
katılabilme yetkisinin Kurumumuza verilmesi gerektiği değerlendirilmektedir.
Dünya uygulamalarında çoğu Ombudsmanlık kurumunda olan bu yetkinin
Kurumumuza verilmesi sayesinde, Kurumumuzun tavsiye kararlarının daha etkin hale getirilebileceği ve kararlarımıza
uyma oranının artacağı düşünülmektedir. Kurumumuza, müdahil olarak
katıldığı davalarda, her türlü usul işlemlerini yapabilme ve itiraz, istinaf, temyiz
gibi kanun yollarına başvurabilme yetkisi
de verilmelidir.
8.3.10.Bilirkişi, Tanık
Masrafları ve Ücretleri
6328 sayılı Kanunun 19 uncu maddesinde değişiklik yapmak suretiyle, bilirkişi ve tanığa ödenecek ücretler yeniden düzenlenmelidir.
313
Başdenetçi ve denetçilerin, çözümü özel
ve teknik bilgiyi gerektiren inceleme
ve araştırma konusu ile ilgili olarak bilirkişi görevlendirebilecekleri hüküm
altına alınmıştır. Yasa ile bilirkişi olarak görevlendirilen kamu görevlilerine
1.000 gösterge rakamının memur aylık
katsayısıyla çarpımı sonucu bulunacak
miktarı geçmemek üzere, diğer kişiler
için ise 2.000 gösterge rakamının memur aylık katsayısı çarpımı sonucu bulunacak miktar bilirkişi ücreti olarak takdir edilmiştir. Bu hesaplama neticesinde
kamu görevlisi olan bilirkişi ücreti 75
TL iken, özel sektörden temin edilecek
bilirkişi için ödenecek ücret 150 TL’dir.
Kanunda bu ücretin dosyanın niteliğine
göre artırılması için de herhangi bir yetki verilmemiştir. Bu nedenle, bu denli düşük ücretlerle bilirkişi temininde
güçlük çekilmektedir.
Bu sebeple, bilirkişiye ödenecek maktu
ücretler artırılmalı, ayrıca kapsamlı dosyalarda şikâyetin mahiyeti ile sarf edilen
emek ve mesaiye göre Kamu Başdenetçisi veya Kamu Denetçilerinin bilirkişi
ücretini artırabileceğine dair hüküm
eklenmeli; ulaşım, konaklama ve diğer
giderlerin de belgeleri karşılığında ayrıca
ödenebileceği düzenlenmeli; tanığa veya
ilgili kişilere tanıklık nedeniyle kaybettiği zamanla orantılı olarak ödeme yapılmasının yasal dayanağı oluşturulmalıdır.
8.3.11.Kurumun İstinabe
Yoluna Gidebilmesi
6328 sayılı Kanunda yapılacak değişiklikle yerinde inceleme, bilirkişi incelemesi ve ilgililerin dinlenmesi, gerektiği
hallerde 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunundaki istinabe hükümleri
çerçevesinde mahkemeler aracılığıyla da
yaptırılabileceği düzenlenmelidir. Kurumumuzun taşra teşkilatı bulunmamasına
rağmen, ülke çapında şikâyet başvurusu
alması, bu şikâyet başvurularının bir
kısmında yerinde inceleme gerekmesi
nedeniyle, yerinde inceleme için, Kamu
Başdenetçisi, Kamu Denetçileri ve Kamu
Denetçiliği Uzmanlarının her dosya için
ilgili yerlere gitmeleri zaman ve mesai
kaybına neden olabileceği gibi, ekonomik
açıdan da Kurumumuza yük getirecek-
tir. Bu nedenle, böyle bir düzenleme ile
gerektiği hallerde mahkemeler aracılığıyla istinabe yapılarak yerinde inceleme,
bilirkişi incelemesi ve ilgililerin dinlenmesinin sağlanması faydalı olacaktır.
8.3.12. Kurumun Teşkilat Yapısı
Kurumumuz Genel Sekreterliğinin
Kanunla belirlenen görevleri daha etkin ve verimli bir şekilde yürütebilmesi
amacıyla Genel Sekreterlik bünyesinde
görev yapmak üzere “Yönetim Hizmetleri
Daire Başkanlığı”, “Strateji Geliştirme ve
Mali Hizmetler Daire Başkanlığı”, “Dış
İlişkiler ve Avrupa Birliği Daire Başkanlığı” ile “Basın ve Halkla İlişkiler Daire
Başkanlığı” birimlerinin kurulması ve
Genel Sekreter Yardımcısı atanması için
gerekli Kanun değişikliği yapılmalıdır.
314
YILLIK RAPOR 2014
9. EKLER:
9.1. Karar Özetleri
9.1.1. Banka Dosya Masrafı 196
Şikâyetçi, 2010 yılında Halk Bankası
Karabük şubesinden 25.000 TL bireysel
banka kredisi kullandığını, kredi sebebiyle banka tarafından haksız olarak ve
makul olmayan sebeplerle ana para, faiz
ve vergi haricinde kesintilere gidildiği ve
masrafların kendisinden tahsil edildiğini
fark etmesi üzerine, anılan kesintilerin iadesi talebiyle bankaya başvurduğunu, ancak ilgili banka tarafından,
yapılan kesintilerin mevzuat dahilinde
yapıldığı cevabı aldığını ve haksız olarak yapıldığını iddia ettiği kredi masrafı
adı altında yapılan kesintilerin tarafına
iadesini talep etmektedir.
-Türk Ticaret Kanununun 22 inci maddesinde düzenlenen tacir olan veya olmayan bir kimseye, ticari işletmesiyle
ilgili bir iş veya hizmet gören tacirin,
münasip bir ücret isteyebileceği,
-5411 sayılı Bankacılık Kanununun
196
144 üncü maddesinin ve Bakanlar Kurulunun 16/10/2006 tarihli ve
2006/11188 sayılı Kararının verdiği
yetki çerçevesinde Türkiye Cumhuriyet
Merkez Bankası tarafından çıkarılan
2006/1 sayılı Mevduat ve Kredi Faiz Oranları ve Katılma Hesapları Kar ve Zarara
Katılma Oranları ile Kredi İşlemlerinde
Faiz Dışında Sağlanacak Diğer Menfaatler Hakkında Tebliği hükümleri uyarınca bankalar tarafından kullandırılan
kredilerde uygulanacak faiz oranlarının,
faiz dışında sağlanacak diğer menfaatlerin ve tahsil olunacak masrafların (dosya
masrafı, istihbarat ücreti, tahsis komisyonu, ekspertiz ücreti, ipotek fek ücreti,
rehin ve haciz kaldırma ücreti gibi) niteliklerinin ve sınırlarının serbestçe belirlenebileceği,
-4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun Sözleşmelerdeki Haksız Koşullar başlıklı 6 ncı
maddesinde düzenlenen satıcı veya
sağlayıcının tüketiciyle müzakere etmeden, tek taraflı olarak sözleşmeye
koyduğu, tarafların sözleşmeden doğan
hak ve yükümlülüklerinde iyi niyet
315
YILLIK RAPOR 2014
kuralına aykırı düşecek biçimde tüketici aleyhine önemli bir dengesizliğe neden olan sözleşme koşullarının haksız
şart olduğu, taraflardan birini tüketicinin oluşturduğu her türlü sözleşmede
yer alan haksız koşul veya koşulların
tüketici için bağlayıcı olmadığı, eğer
bir sözleşme koşulu önceden hazırlanmışsa ve özellikle, standart sözleşmede
yer alması nedeniyle tüketici içeriğine
etki edememişse, o sözleşme koşulunun
tüketiciyle müzakere edilmediğinin kabul edileceği, sözleşmenin bütün olarak değerlendirilmesinden, sözleşmenin
standart sözleşme olduğu sonucuna
varılması halinde bu sözleşmedeki bir
koşulun belirli unsurlarının veya münferit bir hükmünün müzakere edilmiş
olmasının, sözleşmenin kalan kısmına
ilişkin olarak haksız koşul olmadığı anlamına gelemeyeceği ve bir satıcı veya
sağlayıcı, bir standart koşulun münferiden tartışıldığını ileri sürüyorsa, bunu
ispat yükü ona ait olacağı,
kredi masrafı adı altında yapılan kesintilerin işleyen yasal faizi ile birlikte
şikâyetçiye iade edilmesi yönünde Halk
Bankası A.Ş. Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.
197
9.1.2. İmam Hatip Lisesi 197
Şikâyetçi, Trabzon İli, Yomra İlçesi, Sancak Mahallesi Yalı mevkiinde yer alan
3.844,17 m2 büyüklüğündeki babasına ait arsanın babası T.Ç. tarafından
17/06/1996 tarihinde noter sözleşmesi
ile dedesi H.Ç.’nin adının verilmesi ve
İmam Hatip Lisesi yapılması şartıyla Yomra İmam Hatip Lisesi Yaptırma, Yaşatma ve Öğrencileri Koruma
Derneği’ne bedelsiz olarak verildiğini,
aynı tarihte söz konusu dernek başkanı
M.K tarafından Yomra Noterliğinde “…
taşınmazın üzerinde yapılacak öğretim
tesislerine taşınmazın bağış yoluyla verilmesi nedeniyle ilk malikinin yani satıcı
“ ‘T.Ç.’nin babası H.H.Ç. İmam Hatip
Lisesi” isminin konulacağını ve kayıtlara bu şekilde işleneceğini taşınmazın
üçüncü şahıslara satımı halinde bile bu
şartın geçerli olacağı hususunu beyan
ve taahhüt ederim.’ ” şeklinde taahhütte
bulunulduğunu, sonrasında söz konusu arsanın 08/05/2013 tarihinde adı
geçen dernek tarafından Trabzon İl Özel
İdaresine bağışlandığını, 2013 yılı içerisinde arsaya ana okulu inşaatı yapımına başlanıldığını, yapılan bu hatanın
düzeltilerek arsa üzerine H.H.Ç. İmam
Hatip Lisesi yapılması yönünde tavsiye
kararı verilmesini talep etmektedir.
316
YILLIK RAPOR 2014
araştırma sonucunda,
-Türk Borçlar Kanununun 291 inci maddesinde bağışlayanın bağışlamasına
yüklemeler koyabileceği, bağışlayanın,
sözleşme gereğince bağışlanan tarafından
kabul edilmiş olan yüklemelerin yerine
getirilmesini isteyebileceği,
-Arsa tapusu üzerinde her hangi bir şart
öngörülmemiş olsa da aynı gün Yomra
Noterliğinde verilen taahhütname ile
bu hususun kayıt altına alındığı, arsanın
bağışlandığı derneğin adının “Yomra
İmam Hatip Lisesi Yaptırma, Yaşatma ve
Öğrencileri Koruma Derneği” olması bu
bağışın amacının ne olduğunu açıkça ortaya koyduğu,
-Yomra İmam Hatip Lisesi Yaptırma,
Yaşatma ve Öğrencileri Koruma Derneği
19/06/2004 tarihli 6. olağan kongresinde,
dernek eski başkanı M.K. tarafından
17/06/1996 tarihinde verilmiş olan
taahhütnamenin aksine bir karar alarak ilgili arsayı ilköğretim okulu yapılması şartıyla İl Özel İdare Müdürlüğüne
bağışlanmasında hukuka ve hakkaniyete
uygunluk bulunmadığı, başvuranın murisi kendi metafizik değerleri ve inancına
198
göre esasını belli bir şarta bağlayarak bu
koşulla devrettiği, yasaların bu bağışın
bu koşullara uygun olarak değerlendirilmesini aradığı gibi hakkaniyetin de bunu
gerektirdiği,
hususları göz önüne alınmak sureti ile
şikâyet konusu işlemin düzeltilmesi
için Trabzon Yomra İlçesi, Sancak Mahallesinde yer alan 35 ada, 103 parsel
no.lu arsaya yapılmakta olan Anadolu
Lisesinin İmam Hatip Lisesine çevrilerek, adının da H.H.Ç. İmam Hatip
Lisesi olarak değiştirilmesi hususunda
Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.
9.1.3. OGS Etiketinin Giriş Gişesinde Okunmaması Nedeniyle En Uzak
Mesafe Ücretinin Kesilmesi 198
Şikâyetçi, aracıyla 30/01/2013 tarihinde Çamlıca-Kurtköy (Sabiha Gökçen)
ve Kurtköy-Çamlıca arasında yolculuk
yaptığını, aracında Otomatik Geçiş Sistemi (OGS) etiketi olmasına rağmen bu
geçişlerinden en uzak mesafe ücreti olan
toplam 22.80 TL’nin tahsil edildiğini,
gişelerden geçişleri sırasında hatalı geçiş
yaptığına dair bir uyarı almadığını,
317
YILLIK RAPOR 2014
bu durumdan kendisine posta yoluyla 18/04/2013 tarihinde tebliğ edilen
30/12/2012 – 31/03/2013 dönemini içeren OGS banka hesap özetiyle haberdar
olduğunu, itirazını bildirmek üzere idareye başvuru yaptığını ancak itirazının
reddedildiğini belirtmiş olup OGS hesabından tahsil edilen en uzak mesafe
ücretinden normal geçiş ücretinin mahsup edilerek bakiye miktarın tüm masraflarıyla birlikte tarafına iade edilmesi
talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
İdarece en uzak mesafe ücretinin tahsil edilmesine dayanak teşkil eden ilgili
Yönetmelik maddesinde sürücüden kaynaklanan nedenlerle giriş ve çıkış bilgisinin tespit edilememesi halinde en uzak
geçiş ücretinin alınacağının belirtildiği,
giriş bilgisinin bulunmaması durumunun
sürücüden kaynaklanan bir durum olduğunun ispat edilemediği ve muhtemelen sistemden kaynaklandığı hususu
göz önüne alınmak suretiyle şikâyetçinin
OGS etiketiyle 30/01/2013 tarihinde
Çamlıca ve Kurtköy gişelerinden çıkışı
neticesinde kendisinden tahsil edilen en
199
uzak mesafe ücretinden alınması gereken
normal geçiş ücretinin mahsup edilerek
bakiye kısmının şikâyetçiye iadesi hususunda Karayolları Genel Müdürlüğü 1.
Bölge Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
9.1.4. İLKSAN Üyeliğinden
Ayrılma Talebi 199
Şikâyetçi, İLKSAN üyeliği kapsamı dışında Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde bir
göreve atandığından 14/11/2012 tarihinde İLKSAN’a isteğe bağlı olan üyeliğinin
devamı için dilekçe verdiğini, üyeliğinin
devamının kabul edildiğini, 19/08/2013
tarihinde yazdığı dilekçeyle üyelikten
ayrılmak istediğini belirttiğini, İLKSAN
Genel Müdürlüğünün isteğe bağlı olarak
devam etmek istediği üyeliğin artık zorunlu hale geldiğini ve üyelikten ayrılamayacağını 23/08/2013 tarihinde kendisine bildirdiğini, İLKSAN Ana Statü
maddelerinde kendi iradesiyle üyeliğe
devam edip sonra ayrılmasına engel
teşkil edecek herhangi bir madde bulunmadığını belirterek, biriken parasının
yasal faiziyle birlikte iadesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
02.2013/862 şikâyet numaralı başvuru için verilen 05/03/2014 tarihli Ret Kararı
318
YILLIK RAPOR 2014
Milli Eğitim Bakanlığı İnsan Kaynakları
Genel Müdürlüğünün 6/08/2012 tarih
ve 36702 sayılı 2013/33 no.lu Genelgesi ve Devlet Personel Başkanlığının
27/06/2012 tarih ve 10822 sayılı mütalaası doğrultusunda, dilekçe vererek
üyelik devamı talebinde bulunanların,
sandık üyeliği kapsamına girdikten sonra İLKSAN’ın Ana Statü ve Yönetmelik
hükümlerinin uygulanacağının düzenlenmesinden dolayı şikâyetçinin talebinin reddinde hukuka aykırılık bulunmadığı sonucuna varılarak,
Sandık üyeliği kapsamı dışında bir
göreve atanması sonucu sandık üyeliği
sona eren ve kendi açık irade beyanıyla
üyeliğinin devamı yönünde idareden talepte bulunarak sandığın mevzuatına tabi
olmayı kabul eden şikâyetçinin, sandık
üyeliğinin sona erdirilmesini içeren
talebinin idarece reddinde hakkaniyete
aykırılık tespit edilmemiş olup şikâyet
reddedilmiştir.
9.1.5. Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumunun Burs Dağıtımı 200
200
Şikâyetçi, 2012-2013 öğretim yılında burs
veya öğrenim kredisi almak amacıyla Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumuna
başvuruda bulunmuştur. Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu şikâyetçiye
burs öncelik durumu olmaması sebebi
ile, gelir, başarı ve sosyal durumu üzerinden yapılan değerlendirme sonucu
aldığı puan neticesinde şikâyetçiye
öğrenim kredisi tahsis etmiştir. Şikâyetçi,
04/07/2013 tarihinde doğrudan ve
08/07/2013 tarihinde ise BİMER yoluyla Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar
Kurumuna almakta olduğu öğrenim
kredisinin bursa çevrilmesi talebiyle
başvuru yapmıştır. Yüksek Öğrenim
Kredi ve Yurtlar Kurumu şikâyetçinin
başvurusuna kendisine öğrenci kredisi
verilen bir öğrenciye burs verilmesinin veya öğrenim kredisinin bursa
dönüştürülmesinin mümkün olmadığı
belirtilerek olumsuz cevap vermiştir.
Şikâyetçi, Yüksek Öğrenim Kredi ve
Yurtlar Kurumunun bursların dağıtımı
konusunda adaletsiz davrandığını, Kurumun genel bir açıklama ile kimlere burs
çıkacağına dair kendisine genel bir bilgi
verdiğini, ancak kendisine neden burs verilmediği konusunda net bir bilgilendirme
yapılmadığını, Kurumun burslarla ilgili
319
YILLIK RAPOR 2014
olarak kendisine gelen şikâyetleri dikkate
almadığını, burs talebinde bulunanların
verdikleri bilgileri yeterince araştırmadığını iddia ederek Kurumumuza şikâyet
başvurusunda bulunmuştur.
Yüksek Öğrenim Kredi ve Kredi Yurtlar Kurumu Burs Kredi Yönetmeliğinde
Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumundan öğrenim kredisi veya burs almış
olan öğrencilere, burs verilmeyeceği
hükmüne yer verildiği,
Bu nedenle, şikâyetçinin talebi olan
öğrenim kredisinin gelir, başarı ve
sosyal durumu dikkate alınarak bursa
dönüştürülmesinin (sonradan burs almayı sağlayacak öncelik durumu olması
hariç) mümkün bulunmadığı, bu anlamda, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar
Kurumu Genel Müdürlüğü tarafından
yapılan işlemlerde hukuka aykırılık tespit
edilmediği,
Şikâyetçi tarafından Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Genel
Müdürlüğünün bursların dağıtımı konusunda adaletsiz davrandığı iddiasına ilişkin olarak, Yönetim Kurulunca her yıl
belirlenen burs, öğrenim ve/veya katkı
kredisi ile yurt başvurularının değerlendirilmesine ilişkin kıstasların açık,
201
objektif ve somut kıstaslar olduğu, herkese eşit bir şekilde uygulandığı ve uygulamada başvuru yapanlar arasında belirlenen kıstaslar dışında herhangi bir ayrıma
gidilmediği, burs ve öğrenim kredisi
başvurusu yapanların başvurularının
doğruluğunun teyidinde Milli Eğitim
Bakanlığı, Sosyal Güvenlik Kurumu,
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü, Gelir İdaresi Başkanlığı, Muhasebat Genel
Müdürlüğü, Emniyet Genel Müdürlüğü,
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel
Müdürlüğü gibi kamu kurum ve kuruluşlarından elektronik ortamda alınan
verilerden yararlanıldığı hususları göz
önüne alınarak Yüksek Öğrenim Kredi
ve Yurtlar Kurumu Genel Müdürlüğü
tarafından yapılan işlemlerde bu yönden
de hukuka ve hakkaniyete aykırılık tespit
edilmemiş olup şikâyet reddedilmiştir.
9.1.6. TEOG Sınavlarında Din
Kültürü ve Ahlak Bilgisi
Dersinden Muaf Olan ve
Olmayanlara Uygulanan Katsayının Adaletsizlik Oluşturması 201
Türkiye Hahambaşısı İsak Haleva ile
Türk Musevi Cemaati Başkanı İshak
İbrahimzadeh Kurumumuza yaptıkları
şikâyet başvurusunda, Temel Eğitimden Orta Öğretime Geçiş Sınavlarında
(TEOG) uygulanan puan hesaplama-
320
YILLIK RAPOR 2014
larının Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi
dersinden muaf olan öğrencileri aleyhte
etkilediği; farkın, dersten muaf olanlar
aleyhine sonuç oluşturduğu; uygulamanın eşitlik, din ve vicdan hürriyetine
aykırılık teşkil ettiği iddialarından bahisle eşitsizliğin giderilmesi için Milli
Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmasını talep etmişlerdir.
İdare ise şikâyete ilişkin açıklamalarında,
sınava girmiş ve puanları hesaplanmış
beşi bu dersten muaf, beşi muaf olmayan
iki farklı öğrenci grubunun almış olduğu
sınav sonuçlarını kıyaslamış; ortaya çıkan durumun, sınavda muafiyet uygulanan öğrenci grubunun lehine olduğunu
iddia etmiştir.
İncelemenin teknik bilgi ve uzmanlık
gerektirmesi sebebiyle bilirkişiye başvurulmuş ve bilirkişi incelemesi sonucunda “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi dışındaki derslerden aynı puanı alan
bireylerin Ağırlıklandırılmış Sınav Puanlarının, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi
puanı 87 ve üstü olması durumunda dersi almayanlar aleyhine, 86 ve altı olması
durumunda ise dersi alanlar aleyhine
olduğu” tespit edilmiştir. Ayrıca, dersten muaf olanlar ile muaf olmayanların
ağırlıklı not ortalaması hesaplanmasında kullanılan kredi katsayıları arasındaki
202
farkın işin doğası gereği oluştuğu; ancak
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden
muaf olanlar için de farklı alanlardan
denk sorular hazırlanması gerektiği belirtilmiştir.
Sonuç olarak, eğitimde fırsat eşitliği
gereği her yurttaşın hiçbir ayrım
gözetilmeksizin eğitim hakkına sahip
olması ve bu nedenle hiçbir kişiye, aileye veya zümreye ayrıcalık tanınamayacağından hareketle, 2014-2015 eğitim ve öğretim yılında ve devamındaki
yıllarda gerçekleştirilecek olan TEOG
Sınavlarına ilişkin Ağırlıklandırılmış
Ortak Sınav Puanlarının hesaplanmasında kullanılan “Ağırlık Katsayısının” Din
Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden muaf
olan ve olmayan öğrenciler için eşitlenmesi yönünde Milli Eğitim Bakanlığına
9.1.7. TOKİ Konutlarındaki
İkamet Etmediği Dairesi İçin Yüksek Tutarda Doğalgaz
Faturası Ödenmesi202
Şikâyetçi, 2012 yılının kasım ayında
TOKİ’nin yapmış olduğu dairelerden
birini teslim aldığını, bu dönemde konutta kimsenin oturmadığını; ancak bu
döneme ilişkin 30 günlük doğalgaz fatura
321
YILLIK RAPOR 2014
borcu olduğunu öğrendiğini, site yönetimine itirazda bulunduğunu, site
yönetiminin de fatura tutarının TOKİ
tarafından gönderildiği ve kendi inisiyatiflerinde olmadığını belirttiklerini,
bu dairelerde ısıölçer takılı olmasına ve
dairenin boş olmasına rağmen bu kadar
yüksek tutarda fatura gelmesinin uygun
olmadığını belirtmiştir.
İdare ise kat maliklerine düşen doğalgaz
tutarının hesaplanmasının toplam borç
tutarının daire sayısına bölünmek suretiyle yapıldığını, ilgili dönemde ısı pay
ölçerlerin takılı olduğunu ancak çalışmadığını, merkezi sistem olan doğalgazın kullanılmaması durumunda ısıtılması gereken suyun soğuk kaldığını ve
bu durumda merkezi sistem doğalgaz tesisatının donup patlaması gibi teknik sorunlara yol açabildiğini, dairenin ilgilisine teslim tarihinden itibaren maliklerin
dairelerine ait borçlardan sorumlu olduklarını ve ilgili dönemde de daire içi sıcaklığın 21 derece olacak şekilde otomatik olarak ayarlandığını belirtmiştir.
Yapılan incelemede, Binalarda Enerji
Performansı Yönetmeliğinin “Isıtma Sistemleri Uygulama Esasları” başlıklı 14
üncü maddesinin dokuzuncu fıkrasında
merkezi ısıtma sistemine sahip binalarda
ısıtılan mahallerin iç ortam sıcaklığının
15 derecenin altına düşmeyecek şekilde tedbir alınacağı hükmü nedeniyle, 21
derecede çalıştırılmasının ölçülülük ilkesine uygun olmadığı tespit edilmiştir.
Sonuç olarak,
-19/12/2012-29/04/2013 tarihleri arası
doğalgaz fatura dönemine ilişkin olarak
ilgili site yönetimine fazladan ödediği
tespit edilen 193.20 TL’nin şikâyetçiye
iade edilmesi ve ilgili döneme ait kalan borç tutarı olarak görünen 351,26
TL’lik tutarın da ilgili site yönetimince
şikâyetçiden istenmemesi için gerekli
işlemlerin yapılması,
-Merkezi sistem ısı ölçüm ekipmanlarının ilgili yönetmelik ve kanun
hükümleri dikkate alınarak zamanında kurulması ve kat maliklerinin (veya
kapıcı, kiracıların) ikamet etmedikleri
bloklarda merkezi ısıtma sisteminin
çalıştırılmasında gerekli dikkat ve özeni
göstermeleri hususlarında, idarelerince
belirlenen yönetim kurullarına ve ilgili
site sorumlularına sözlü ve yazılı olarak
uyarı yapılması,
konularında Başbakanlık Toplu Konut
İdaresi Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
322
YILLIK RAPOR 2014
9.1.8. Evinin ve İşlettiği
Dükkânının Önünde Yer Alan Elektrik Dağıtım Panosunun Kaldırılması Talebi203
Şikâyetçi, Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş.
tarafından yerleştirilen elektrik dağıtım
panosunun evininin giriş çıkışını engellediğini, dükkânının önünü kapattığını
belirtmiş, Gelendost Belediye Başkanlığı
elektrik dağıtım panosunun bulunduğu
mevcut yerin imar planında kaldırım
olarak ayrıldığını belirtmiş ve panonun
kaldırılmasını talep etmiştir.
Şikâyete konu elektrik dağıtım panosunun
kaldırımı işgal ettiğinin, yayaların gidiş
ve gelişini zorlaştırıldığının görüldüğü,
kaldırıma konulan panonun yerleştirilme
izninin Akdeniz Elektrik Dağıtım A.Ş.
tarafından ilgili idareden alınmadığı,
Planlı Alanlar Tip İmar Yönetmeliğinde
belirtildiği üzere ilgili idarelerin tasarruf
altındaki kaldırımlarda kamu hizmetlerinin yürütülebilmesi için gerekli olan
(büfe, hela, trafo merkezi gibi tesisleri,
ulaşım ve haberleşme noktaları, sinyalizasyon ve aydınlatma elemanları, çöp kutusu, bank, reklam ve bilgilendirme levha
ve panoları) idarelerce Türk Standartları
Enstitüsü (TSE) standartlarına uyul203
204
mak koşuluyla yapacağı veya yaptıracağı
hükümleri dikkate alındığında, şikâyete
konu kaldırım üzerine konulan elektrik
panosunun TSE standartlarına uygun
olarak yerleştirilmediği ve anılan Yönetmelikteki bu yapıların ve her türlü altyapının yapımı ve kullanımı ile bakım ve
onarımı sırasında yaya sirkülasyonunun
engellenmemesi, engellilerin erişiminin
can ve mal güvenliğinin sağlanmasının
zorunlu olduğu hükmüne uyulmadığı
anlaşılmaktadır.
Sonuç olarak, şikâyete konu elektrik panosunun bulunduğu yerden kaldırılmasına yönelik işlem ve eylemde bulunulması
için Gelendost Belediyesine ve Akdeniz
Elektrik Dağıtım A.Ş.’ye (AKEDAŞ) tavsiyede bulunmuştur.
9.1.9. Teknik Öğretmenler İçin
Mühendislik Tamamlama
Programına Yapı Ressamlığı Öğretmenliği, Yapı Tasarımı Öğretmenliği ve Hazır Giyim Öğretmenliği Alanlarından
Mezun Olanların da Dâhil
Edilmesi204
Şikâyetçiler, Yükseköğretim Kurulunun
06/06/2013 tarihli kararı uyarınca yapılan
323
YILLIK RAPOR 2014
Teknik Öğretmenler İçin Mühendislik
Tamamlama Programı Giriş Sınavına,
Teknik Eğitim Fakültesi bölümlerinden
olan, yapı ressamlığı öğretmenliği, yapı
tasarımı öğretmenliği ve hazır giyim
öğretmenliği alanlarından mezun olanların dâhil edilmediğini; yapı ressamlığı
ve yapı tasarımı mezunlarına mimarlık
tamamlama programı hakkı tanınmadığını belirterek, bunun Anayasada
yer alan eşitlik ilkesi ve eğitim öğrenim
hakkına aykırı olduğu bu bölümler mezunlarının da mühendislik ve mimarlık
tamamlama programına dâhil edilmesi
için gerekli düzenlemelerin yapılmasını
talep etmektedir. Ayrıca, şikâyetçilerden
H.U. ise Yükseköğretim Kurulunun
Teknik Öğretmenler İçin Mühendislik
tamamlama Programlarına ilişkin karar
ve işlemlerinin ve bu karar doğrultusunda yapılan sınavın hukuka aykırı olması
sebebiyle iptalini talep etmektedir.
İdare, lisans tamamlama programlarının
“Teknik Öğretmenler İçin Düzenlenecek
Mühendislik Programlarının Uygulama
Esas ve Usulleri Yönetmeliği” hükümleri
gereğince açıldığını, Yönetmelikte teknik
öğretmenler için ise mimar unvanı alınmasına yönelik bir düzenleme bulunmadığı için yapı ressamlığı öğretmenliği
programı mezunlarına yönelik mimarlık
tamamlama programı açılmadığını belirtmiştir.
Yapılan incelemede, Yapı Ressamlığı,
Yapı Tasarımı ve Hazır Giyim Öğretmenliği için mühendislik tamamlamada çok
fazla ders gerektirmesi sebebiyle bunların
kapsam dışına bırakılmasının eğitimde
fırsat eşitliği ilkesine aykırı düştüğünden
hareketle, Yapı Ressamlığı Öğretmenliği
ve Hazır Giyim Öğretmenliği mezunu
olup teknik öğretmen unvanını alanlar
için mühendislik tamamlama programı
açılması yönündeki şikâyetin kabul
edilmiş; bu bölüm mezunlarının 2014 yılı
ve sonrasında açılacak olan mühendislik
tamamlama programlarına dâhil edilmesi gerektiği değerlendirilmiştir.
Mimar unvanının ise sadece yükseköğretim kurumlarındaki mimarlık
programından mezun olanlara verildiği,
3795 sayılı Kanunun sadece mühendislik
unvanı alınmasına yönelik bir düzenleme
yaptığı, yapı ressamlığı ve yapı tasarım
öğretmenliği programı mezunları için
mimarlık lisans tamamlama programı
açılmamasında hukuka aykırılık bulunmadığı kanaatine varılmıştır. Dolayısıyla,
yapı ressamlığı ve yapı tasarım öğretmenliği mezunlarına mimarlık tamamlama
programlarının açılmaması ile Yük324
YILLIK RAPOR 2014
seköğretim Kurulu Başkanlığının 2013
Yılı Teknik Öğretmenler İçin Mühendislik Tamamlama Programına Giriş Sınavı
ve işlemlerinde hukuka aykırılık bulunmadığı tespit edilmiş olup, sınavın iptali
yönündeki şikâyet reddedilmiştir.
Sonuç olarak,
-Yapı Ressamlığı ve Yapı Tasarımı öğretmenliği mezunlarına mimarlık tamamlama programının açılmaması ve Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının 2013
Yılı Teknik Öğretmenler İçin Mühendislik Tamamlama Programına Giriş Sınav
ve işlemlerinde hukuka aykırılık bulunmadığından sınavın iptali yönündeki
şikâyetlerin reddine,
-Yapı Ressamlığı Öğretmenliği, Yapı
Tasarımı Öğretmenliği ve Hazır Giyim
Öğretmenliği mezunu olup teknik öğretmen unvanını alanlar için mühendislik
tamamlama programı açılmamasının
hakkaniyete aykırı olduğundan hareketle bu yöndeki şikâyetin kabulü ile;
anılan bölüm mezunlarının 2014 yılı ve
sonrasında açılacak olan mühendislik
tamamlama programlarına dâhil edilmesi hususunda Yükseköğretim Kurulu
205
9.1.10.Orman Vasfından Çıkarılmış 2/B Alanı Olduğu
İddia Edilen Arazilerde Tespit ve Tahdit Yapılması205
Şikâyetçi, İstanbul ili, Pendik ilçesinde
bulunan parsellerin hukuka ve usule
aykırı olarak, müfettiş raporuyla devlet
ormanına dâhil edildiğini, söz konusu
parsellerin halihazırda bağ, bahçe, meyvelik, çiçeklik, villa, konut olarak kullanıldığını, bu nedenle 5831 sayılı Kanunda değişiklik yapılmasına dair 6831 sayılı
Kanun da göz önünde bulundurularak
ilgili parsellerde tespit ve tahdit çalışması
yapılmasını talep etmiştir.
İdare ise cevabında, konu parsellerin
2896 sayılı Kanun ile 2/B olarak Hazine
adına orman sınırları dışına çıkarıldığını,
sonrasında ise 39 parça taşınmazın
heyet raporuna istinaden Bakanlık
Makamından ve İstanbul Valiliği İl Defterdarlığı Milli Emlak Dairesi Başkanlığından alınan Olur ile Bakanlıkları
adına tahsisinin yapıldığını, Orman
Kadastro Komisyonunca tahsis alınan
konu parsellere ait Müfettiş raporu da
uygulanarak haritalar düzenlendiğini ve
bu çalışmaların da ilan edilerek kesinleştiğini ifade etmiştir. Şikâyet konusu
325
YILLIK RAPOR 2014
parsellerin eylemli orman olarak Milli
Emlak Müdürlüğünce idarelerine tahsis
edilmesi nedeniyle, 5831 sayılı Kanun
uygulamasına konu edilmediğini ve
tekrar konu edilmeyeceğini belirtmiştir.
Sonuç olarak, 6831 sayılı Orman
Kanunu, 6292 sayılı Orman Köylülerinin Kalkınmalarının Desteklenmesi ve
Hazine Adına Orman Sınırları Dışına
Çıkarılan Yerlerin Değerlendirilmesi İle
Hazineye Ait Tarım Arazilerinin Satışı
Hakkında Kanun, ayrıca 3402 sayılı Kadastro Kanunu ile 6831 sayılı Kanunda değişiklik yapan 5831 sayılı Kanun
hükümleri ile Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun Uygulanmasına İlişkin
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğin
6 ncı maddesinde yer alan “İyi Yönetim
İlkeleri” çerçevesinde şikâyet konusu
parseller üzerindeki ihtilafı gidermek
üzere söz konusu alanların bulunduğu
bölgede çalışma yapmak üzere Orman
Kadastro Komisyonu oluşturulması ve
şikâyet konusu parsellerin 2/B alanı olup
olmadıklarının mevzuata göre yeniden
tespitinin yapılması hususunda Orman
ve Su İşleri Bakanlığı ile Orman Genel
Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
206
9.1.11.İran’daki Kronik Böbrek Yetmezliği Uygulamasının
Ülkemizde de Uygulanması İstediği 206
Şikâyetçi kronik böbrek yetmezliği
hastası olduğunu belirtmiş olup, ülkemizde de İran modelinde olduğu gibi
böbrek naklinin devlet eliyle yapılmasına
ilişkin yasal düzenleme yapılmasını talep
etmektedir.
-Şikâyetçinin önermiş olduğu İran modelinde organ nakli devletin kontrolünde
yapılmakta olup, böbrek veren kişiye
devlet maddi destek sağlamakta ve bu uygulamayı teşvik etmektedir. Ancak, 2238
Sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun ile 5237
sayılı Türk Ceza Kanunu hükümleri ve
Türkiye’nin de taraf olduğu İnsan Hakları
ve Biyotıp Sözleşmesi gereği maddi çıkar
karşılığı organ alınması, bağışlanması ve
nakli yasaktır.
-Ayrıca, Anayasamızın 15 inci maddesinde, “... kişinin yaşama hakkına,
326
YILLIK RAPOR 2014
maddî ve manevî varlığının bütünlüğüne
dokunulamaz …” ile 17 inci maddesinde
“… tıbbi zorunluluklar ve kanunda yazılı
haller dışında, kişinin vücut bütünlüğüne
dokunulamaz; rızası olmadan bilimsel ve
tıbbi deneylere tabi tutulamaz…” yer alan
hükümler çerçevesinde organ naklinde
İran modelinin uygulanmasının hem
uluslararası sözleşmelerin hem de ulusal hukukun imkânsız kılması nedeniyle
şikâyet reddedilmiştir.
9.1.12.İşletmelerde Müziğe Yasaklama ve Sınırlama
Getirilmesi 207
Şikâyetçi, özel büro ve turizm tesisleri
hariç işletmelerde Türk Halk Müziği,
Türk Sanat Müziği ve Tasavvuf Müziği
dışındaki müziklere yasaklama ve sınırlama getirilmesini talep etmektedir.
-Anayasamızın
63
üncü
maddesinde “Devlet, tarih, kültür ve tabiat varlıklarının ve değerlerinin korunmasını sağlar, bu amaçla destekleyici ve
teşvik edici tedbirleri alır. Bu varlıklar ve
değerlerden özel mülkiyet konusu olan207
208
lara getirilecek sınırlamalar ve bu nedenle hak sahiplerine yapılacak yardımlar ve tanınacak muafiyetler kanunla
düzenlenir.” hükmü yer almaktadır ve
kanuni düzenleme yapma hakkı yalnızca
Türkiye Büyük Millet Meclisinindir.
-Ayrıca idareye idari düzenleme yapma
veya yapmama hususunda takdir yetkisi
verilse bile ülkedeki her kimlikten her
kültürden insana hizmetle yükümlü olan
idarenin; özel büro ve turizm tesisleri
hariç kamuya açık alanlarda ve işletmelerde Türk Halk Müziği, Türk Sanat
Müziği ve Tasavvuf Müziği dışındaki
müziklere yasaklama ve sınırlama getirmesi ülkemizdeki kültürel çeşitliliğe, farklı kültür ve beğenilere saygı ve
hoşgörü ile yaklaşılması gerekliliğiyle de
bağdaşmayacağı için şikâyet reddedilmiştir.
9.1.13.Askeri Sosyal Tesisten Faydalanma Talebi 208
Şikâyetçi, Uzman Jandarmaların TSK
personeli sayılmaması nedeniyle Kayseri
Köşk Kışla Askeri Gazinosundan faydalandırılmadığını belirtmiş olup eşinin de
bu ülkenin ordusunda görev yaptığını bu
nedenle söz konusu sosyal tesisten faydalanabilmeyi talep etmiştir.
327
YILLIK RAPOR 2014
-İdare tarafından Yönetmelikler ile Orduevleri, Askeri Gazinolar ve Sosyal Tesislerden kimlerin istifade edeceğinin
düzenlendiği ancak Silahlı Kuvvetlerde
görev yapan uzman jandarmalar ve
aile fertlerinin bu gibi yerlerden yararlandırılacağı konusunda onlara hak
bahşeden pozitif bir düzenlemeye yer
verilmediği görülmüştür. Her ne kadar
TSK İç Hizmet Yönetmeliğinin 664/8
maddesinde ordu evleri ve askeri gazinoların TSK mensuplarına mahsus olduğu yönünde bir düzenleme yapılmışsa
da, uzman jandarmaların hak ve yükümlülüklerinin 3466 sayılı Kanunda ayrıca
düzenlenmiş olması dolayısıyla bu durumun bir çelişki yaratmadığı ve nitekim
söz konusu Kanunun 30’uncu maddesinde uzman jandarmaların, Jandarma Genel Komutanlığının belirleyeceği
esaslara göre sosyal tesislerden faydalanacağının hüküm altına alındığı tespit
edilmiştir. Bu doğrultuda, şikâyetçinin
Kara Kuvvetleri Komutanlığı birliği olan
1’inci Komd. Tug. K.lığı tarafından açılıp
işletilen Köşk Kışla Askeri Gazinosuna
(Kayseri) alınmamasının yürürlükteki
mevzuat hükümlerine uygun olduğu
tespit edilmiştir.
209
Kamu hizmetinin genel ilkelerinden
olan eşitlik ilkesi idareye sorumluluk
yüklemektedir. Buna göre idare, kamu
hizmetini dilediğine sunmakta özgür
olmadığı gibi eşit durumda bulunanlara eşit biçimde sunmak, denkler arasında bir farklılaşma, ayrışmaya sebep
vermeyecek şekilde kamu hizmetinin
ifasını sağlamak zorundadır. Bu doğrultuda, TSK’nın üstlenmiş olduğu görev,
yetki ve sorumluluklarının gereğini yerine getirirken Silahlı Kuvvetlerde görev
yapmakta olan farklı statüdeki personeli
için, farklı sosyal tesisleri hizmete sunmasında takdir yetkisinin olduğu kabul
edildiğinden şikâyet reddedilmiştir.
9.1.14.Prim Ödeme Gün Sayılarının
Yüksek, Emekli Aylıklarının Düşük Olması 209
Şikâyetçi başvurusunda, 3845 gün Bağ
Kur, 5593 gün SSK olmak üzere toplam
9438 gün primle Temmuz 2012’de emekli
olduğunu, kendisine 995 TL emekli aylığı
bağlandığını, oysaki asgari ücretle 5000
gün primle emekli olan bir kişinin 900 TL
maaş aldığını, kendisinin yaklaşık iki kat
fazla prim ödediğini, bu nedenle emekli
maaşının daha yüksek olması gerektiğini
belirterek, bu yanlışlığın giderilmesini
talep etmektedir.
328
YILLIK RAPOR 2014
Diğer şikâyetçi ise başvurusunda, yaklaşık 7817 prim gün sayısıyla emekli olduğunu, 1.036 TL emekli aylığı aldığını,
intibak yasasından sonra, 3600 prim gün
sayısı ile emekli olanların 1.030, 1.050 ve
1.080 TL maaş aldığını öğrendiğini belirterek, mağduriyetinin giderilmesini talep
etmektedir.
-SSK emekli aylıklarının günümüze kadar altı ayrı sisteme göre hesaplandığı,
her bir sistemin aylık bağlama kurallarında değişiklik meydana getirdiği tespit
edilmiştir. Emekli grupları arasındaki
“nimet/külfet dengesi”nin tam olarak
sağlanamaması nedeniyle aynı “külfet”e
katlanan sigortalıların bağlı oldukları
sosyal güvenlik kurumlarının farklı olması nedeniyle, aynı “nimeti” elde edilemediği, aynı statüdeki emeklilere farklı
aylıklar bağlandığı, aylıkların bağlanmasında gelişme hızı endekslerinin dikkate alınmadığı görülmüştür.
Anayasamızın başlangıç kısmında, her
Türk vatandaşının Anayasadaki temel
hak ve hürriyetlerden eşit ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak onurlu
bir hayat sürdürme ile maddi ve manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve
yetkisine doğuştan sahip olduğu belir329
tilmekte olup, Cumhuriyetin temel niteliklerinin ifade edildiği 2 nci maddesinde
de Türkiye Cumhuriyetinin sosyal bir
hukuk devleti olduğu belirtilmiştir.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun
E:2012/2117 K:2012/230 sayılı kararında “… Sosyal Güvenlik Kurumları arasında norm ve standart birliği bulunmamaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumları
arasında, yalnızca aylıkların seviyesi
bakımından değil, koruma kapsamına
alınan tehlikeler ve hak kazanma şartları
bakımından da farklılıklar olduğu belirgindir. Önemli olan, hangi kurum olursa
olsun, aynı külfete katlanan insanların
aynı haklara sahip olmasının sağlanması
olmalıdır. Esasen; Sosyal Güvenlik Kurumları`nın görevi Sosyal Sigorta Kanunları çerçevesinde kapsama aldıkları
kişileri koruma garantisini sağlamaktır.
Sigorta hukukunda amaç, yüksek standartta sosyal güvenlik sağlayan bir sistemin oluşturulmasıdır. Yine, sosyal
sigortalar külfet
nimet dengesi üzerine
kurulan kurumlardır. O nedenle, külfetin (çalışıp primleri ödemek) karşılığının
alınmaması sosyal güvenlik sisteminin
amacıyla bağdaşmaz ve böyle bir uygulamada kabul edilemez. Buna, aksi bir
yorum, sisteme duyulan güveni ortadan
kaldırır. En önemlisi, yükümlülüklerini
zamanında yerine getirenlerin bir anlamda cezalandırılması olur ki, bu sosyal
YILLIK RAPOR 2014
adalet duygusunu zedeler.” ifadelerine
yer verilmiştir.
Bu nedenler sonucunda; yaşlılık aylıkları
arasında var olan farklılıkların, yasa
koyucu tarafından yapılacak düzenlemelerle giderilmesi gerektiği kanaati ile
yaşlılık aylığına hak kazanma koşuları
ve sağlanan yardımlardaki farklılıkların,
aynı konumda bulunanlar arasında bir
eşitsizliğe yol açmaması için gerekli
mevzuat çalışmalarının yapılması (aktüeryal dengeler ile büyüme hızları göz
önünde bulundurularak) hususunda
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına
9.1.15.ÖSYM’nin Yaptığı
Sınavlarda Elektronik Büyüteç Kullanılması 210
Şikâyetçi, % 63 görme engelli olduğunu,
yazıları elektronik büyüteç yardımıyla
okuyabildiğini, diğer gözlük, mercek ve
büyüteç gibi cihazlarla okuyamadığını,
ÖSYM’nin düzenlemiş olduğu YGS,
EKPSS ve DGS gibi sınavlarda okuyucu
veya işaretleyici temin etme gibi çözüm
getirdiğini ancak bu çözümün ihtiyacını
tam olarak karşılamadığını, özellikle
210
Türkçe ve Matematik gibi alanlarda sadece
dinleyerek başarılı olmanın mümkün olmadığını belirtilerek; Kurum tarafından
görme engelliler için elektronik büyüteç
sağlanması, bunu sağlamak mümkün
değil ise cihazın incelenmesi suretiyle söz
konusu elektronik büyütecin sınavlarda
kullanımına izin verilmesi talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Kurumumuzca yapılan araştırma ve inceleme sonucunda; Anayasamızın “Cumhuriyetin Nitelikleri” başlıklı 2 nci maddesinde Türkiye Cumhuriyeti’nin sosyal
bir hukuk devleti olduğu, yine Anayasamızın Devletin temel amaç ve görevleri
başlıklı 5 inci maddesinde kişinin temel
hak ve özgürlüklerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak
surette sınırlayan siyasal, ekonomik ve
sosyal engelleri kaldırmanın devletin temel amaç ve görevleri arasında olduğu,
Anayasamızın 42 nci maddesinin yedinci fıkrasında devletin, durumları sebebi
ile özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alacağı, bu
doğrultuda Anayasamızın 10 uncu maddesi uyarınca engelliler için alınacak tedbirlerin eşitlik ilkesine aykırı olmayacağı
hükümleri,
330
YILLIK RAPOR 2014
BM Engelli Hakları Sözleşmesinde
düzenlenen engelli kişilerin bütün hak ve
temel özgürlüklerden tam ve eşit olarak
yararlanmalarının teşvik edilmesi, korunması ve sağlanması gerektiği, taraf
devletlerin eşitliğin sağlanması ve ayrımcılığın önüne geçilmesi için gerekli tüm
tedbirleri alması ve sağlaması, engellilere
kişilikleri, becerileri, yaratıcılıkları, zihinsel ve fiziksel kabiliyetlerinin gelişmesi
açısından eğitim hakkı tanıması gerektiği
bu doğrultuda engellilerin fiili eşitliğini
hızlandırmak veya sağlamak için gerekli alınacak özel tedbirlerin Sözleşme
amaçları doğrultusunda ayrımcılık olarak nitelendirilemeyeceği hükümleri,
konusu olmayacağı hususlarının birlikte
değerlendirilmesi sonucunda;
Bununla birlikte Kurumumuzca görevlendirilen bilirkişi tarafından düzenlenen raporda bahsi geçen elektronik
büyütecin, sadece tek bir görüntüyü geçici olarak hafızasına kaydedebildiği, herhangi bir bilgisayar bağlantı çıkışı (USB
gibi) veya donanımı (kablosuz bağlantı,
gprs, gps vs. donanımı gibi) olmadığı
için bu bilgiyi herhangi bir elektronik cihaza aktaramadığı, cihazın geçici olarak
sakladığı görüntünün ise cihazın tekrar
kapatılıp açıldığı takdirde cihazın hafızasından silinebileceği, dolayısıyla cihazın kötü amaçlı kullanımının da söz
211
Şikâyetçinin ÖSYM tarafından düzenlenecek sınavlarda kullanmayı talep ettiği
elektronik büyütecin kötüye kullanımına
engel olacak tedbirlerin yetkili görevlilerce alınarak, sınav güvenliğinin sağlanması suretiyle, sınavda şikâyetçinin
kendi imkânlarıyla temin ettiği elektronik büyüteci kullanmasına, bu kabul
edilmediği takdirde idarenin temin edeceği elektronik büyüteci sınavda kullanmasına izin verilmesi hususunda Ölçme,
Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM)
9.1.16.Yabancının Türkiye’ye Girişine İzin Verilmesi 211
Bir Türk vatandaşı kadın ile birlikteliğinden çocuğu olan ve belli bir süre Türkiye’de yaşamış olan Hollanda vatandaşı
şikâyetçi, Türkiye’de yaşadığı zaman
zarfında bahse konu kadın ile arasındaki
uyuşmazlıklardan doğan ve Türk mahkemeleri nezdinde Ankara’da devam
eden duruşmaların olduğunu, çocuğun
velayetinin annesine verildiğini, Türkiye’ye girişine izin verilmediğinden
duruşmalara katılamadığını ve mahkeme
331
YILLIK RAPOR 2014
tarafından verilen çocuğunu görme hakkından yararlanamadığını belirtmiş olup
Türkiye’ye girişine izin verilmesi talebiyle
Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunmuştur.
Yapılan inceleme ve araştırma neticesinde; şikâyetçi hakkında özel hayatın
gizliliğini ihlal etmek, sesli, yazılı ve
görüntülü bir ileti ile hakaret, tehdit
suçlarından dava açıldığı, Türkiye’ye
girişine izin verilmemesinden dolayı bu
davaya katılamadığı, Anayasamızın 36
ncı maddesinde herkes, meşru vasıta ve
yollardan faydalanmak suretiyle yargı
mercileri önünde davacı veya davalı
olarak iddia ve savunma ile adil yargılama hakkına sahip olduğu, Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesinin Adil Yargılanma
Hakkı Başlıklı 6 ncı maddesi gereğince
savunmasını hazırlamak için gerekli
zaman ve kolaylıklara sahip olması, kendisini bizzat savunmak hakkına sahip
olması gerektiği, Bu kapsamda Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi tarafından
verilen kararlarda bizzat savunma hakkının mutlak olduğunun belirtildiği,
Anayasamızın 41 inci maddesinin her
çocuğun, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek yararına açıkça aykırı
olmadıkça, ana ve babasıyla kişisel ve
doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına sahip olduğunu düzenlediği, BM
Çocuk Hakları Sözleşmesinin 9 uncu
maddesi “Taraf Devletlerin, ana babasından veya bunlardan birinden ayrılmasına karar verilen çocuğun, kendi yüksek yararına aykırı olmadıkça,
ana-babanın ikisiyle de düzenli bir
biçimde kişisel ilişki kurma ve doğrudan
görüşme hakkına saygı gösterirler.” hükmü ve aynı sözleşmenin 10 uncu maddesinin ana-babası, ayrı devletlerde
oturan bir çocuğun olağanüstü durumlar hariç, hem ana hem de babası ile
düzenli biçimde kişisel ilişkiler kurma
ve doğrudan görüşme hakkına sahip olduğu hükmü, ayrıca Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından, Avrupa İnsan
Hakları Sözleşmesinin özel hayatın ve
aile hayatının korunması başlıklı 8 inci
maddesi kapsamında verilen kararlarda,
sınır dışı edilmek ve ülkeye girişine izin
verilmemek suretiyle babanın çocuğu
ile görüşme hakkının engellenmesinin
söz konusu maddenin ihlali sonucu
doğurduğuna hükmedildiği hususlarının
birlikte değerlendirilmesi sonucunda; Şikâyetçinin ulusal ve uluslararası
mevzuat ile güvence altına alınan adil
yargılanma hakkı ve aile hayatına saygı
haklarının ihlal edildiğine, bu haklarını
kullanabilmesine imkân verecek ve mağduriyetini makul süre içerisinde giderecek şekilde işlem (vize, ikamet izni vb.)
tesis etmesi yönünde İçişleri Bakanlığına
332
YILLIK RAPOR 2014
9.1.17.Güvenlik Soruşturması Sebebiyle Atama İşleminin
İptali212
Kayseri Adli Yargı İlk Derece Mahkemesi Adalet Komisyonu Başkanlığınca yapılan kadrolu kalorifercilik sınavı
sonucu başarılı olan ve Develi Kapalı
Ceza İnfaz Kurumuna açıktan ve aday
olarak atanması düşünülen şikâyetçi,
hakkında kamu davasının açıldığı ve
yargılamasının devam ettiği gerekçesiyle
güvenlik soruşturması olumsuz değerlendirilerek Bakanlık oluru ile iptal
edilen atama işleminin iadesi talebiyle
Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunmuştur.
Yapılan inceleme ve araştırma neticesinde; şikâyetçinin Asliye Ceza Mahkemesindeki yargılamasının devam ettiği, Anayasanın “Suç ve Cezalara İlişkin
Esaslar” başlıklı 38 inci maddesindeki
“Suçluluğu hükmen sabit oluncaya kadar kimse suçlu sayılamaz” şeklindeki
hüküm, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinin 6 ncı maddesindeki “Bir suç ile itham
edilen herkesin suçluluğu sabit oluncaya kadar masum sayılacağı”, İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesinin 11 inci
maddesindeki “Bir suç işlemekten sanık
212
herkes, savunması için kendisine gerekli bütün güvencenin sağlanmış bulunduğu açık bir yargılama ile yasaca suçlu
olduğu saptanmadıkça, suçsuz sayılır.”
hükümleri birlikte değerlendirildiğinde;
idare tarafından yargılamanın devam ettiği gerekçesiyle yapılan iptal işleminin
Evrensel Ceza Hukuku İlkesi olan Masumiyet Karinesine açıkça aykırılık teşkil
ettiği, ayrıca Adalet Bakanlığı Memur
Sınav, Atama ve Nakil Yönetmeliğinin
sınavı kazananların atanması başlıklı
18 inci maddesi atama şartlarının kaybedilmesini gerektirecek nitelikteki eylemlerinden dolayı adlî bir soruşturma
veya kovuşturma bulunanlardan sınavda
başarılı sayılanların atamaları soruşturma veya kovuşturma sonuçlanıncaya kadar bekletilir hükmü, uyarıca
şikâyetçinin atamasının bekletilebileceği
kanaatine varılmış olup; şikâyetçinin atamasının iptal edilmesine ilişkin işlemin
geri alınması, atamasının yapılması veya
hak kaybının önlenmesi adına Adalet
Bakanlığı Memur Sınav Atama ve Nakil Yönetmeliğinin 18 inci maddesi amir
hükmü uyarınca şikâyetçi hakkındaki
adli kovuşturma sonuçlanıncaya kadar
atamasının bekletilmesi yönünde Adalet
333
KAYNAKÇA
Adalet Bakanlığı (Ceza işleri Genel Müdürlüğü). Disiplin Soruşturması Usul ve
Esasları. Ankara. 2014.
Avcı, Mustafa. Devlet Memurları Kanunu Kapsamında Kamu Görevliliğine Giriş.
Yetkin Yayınları. Ankara. 2009.
Aykaç, Burhan. “Personel Yönetiminde Yeterlik İlkesi”. Amme İdaresi Dergisi. C.24. S.4. Aralık 1990.
BM Genel Sekreteri Raporu. “Effective Functioning of Human Rights Mechanisms: National Institutions and Regional Arrangements-National Institutions for he Promotion and Protection of Human Rights”. 7 Ocak 2005. E/CN.4/2005/106
Canman, Doğan. “Cumhuriyetin 75. Yılında Kamu Personel Rejimi”. Sayıştay Dergisi. Sayı 31.
Chapman, Brian. İdare Mesleği: Avrupa'da Devlet Memurluğu. s.240. Çeviren: Cahit Tutum. TODAİE Yayınları. Ankara. 1970.
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. 2. Baskı. İşyerlerinde Psikolojik Taciz
Bilgilendirme Rehberi. Ankara. 2004.
Elverişli konut Özel Raportörü Miloon Kothari’nin Raporu. E/CN.4/2006/41. 21 Mart 2006.
Erhürman, Tufan. “Ombudsman”. Amme İdaresi Dergisi. 1998. C.31. S.3. 87-102.
Eryılmaz, Bilal. “Kamu Yönetiminin Denetlenmesinde Yeni Gelişmeler”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt 26, Sayı 4, 1993
Eryılmaz, Bilal. Kamu Yönetimi. 2. Baskı. Okutman Yayıncılık. Ankara. 2009.
334
Gözler, Kemal. “Halkoylamasının Değeri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi, Cilt XL, 1988, Sayı 1-4. Aktarılan Maurice Battelli, Les institutions de demokratie directe en droit Suisse et' compare moderne, Recueil sirey, Paris, 1933. Byrce, Les demokraties modernes, Tome II, Trad. B. Mayra, Payot’ Paris,
1924, s. 480.
Kılavuz, Raci. Abdullah Yılmaz ve Ferit İzci. “Etkin Bir Denetim Aracı Olarak
Ombudsmanlık ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”. C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. Cilt 4. Sayı 1. 2003. 49-68.
Köleoğlu, Yunus. Karataşoğlu Soner ve Namal M. Kaan. “Türkiye’de Gazi ve Şehit
Ailelerine Sağlanan Sosyal Haklar ve Gazi ve Şehit Aileleri Bilgi Bankası
Oluşumunun Sağlanmasında Batman İli Örneği”. Sosyal Güvenlik Dergisi. Cilt:3-Sayı-2-Yıl: 2013. 110-149.
Küçüközyiğit, H. Galip. “Ombudsmanlık Kurumu: Hukuksal ve Siyasal Bir İnceleme”.
Uluslararası Hukuk ve Politika. Cilt 2. No: 5.
Reif, Linda C.. “Building Democratic Institutions: The Role of National Human Rights
Institutions in Good Governance and Human Rights Protection”. Harvard
Human Rights Journal. Vol. 13. September 2000.
Reif, Linda C.. “Transplantation and Adaptation: The Evolution of the Human Rights Ombudsman”. Boston College Third World Law Journal. Vol. 31. Issue 2.
Article 3 Vitale, Marco A. Quiroz. “The Ombudsman and the Protection of Human Rights in Europe: Case Study of Italian “Civic Defender”. US-China Law Review. Vol. 11. No. 8. August 2014.
Brodie, Meg. “Progressing Norm Socialization: Why Membership Matters. The Impact
of the Accreditation Process of the International Coordinating Committee of National Institutions for the Promotion and Protecetion of Human Rights”. Nordic Journal of International Law. Vol. 80. 2011. s. 143
Özden, Kemal. Ombudsman: Türkiye’deki Tartışmalar. Seçkin Yayınları. Ankara. 2010.
Carver, Richard. “A New Answer to an Old Question: National Human Rights
Institutions and the Domestication of International Law”. Human Rights Law Review. Vol.10. No. 1. 2010.
335
Sezen, Süleyman. Teori ve Uygulamada Yeni Kamu Yönetimi. Seçkin Yayıncılık.
Ankara. 2006.
TBMM Dilekçe Komisyonu Genel Kurulu. 16/03/2010 tarih ve 8 sayılı Kararı.
TBMM İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) ve Çözüm Önerileri Komisyonu Raporu. Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu Yayınları No: 6. Nisan 2011.
Pegram, Thomas. “Diffusion Across Political Systems: The Global Spread of National Human Rights Institutions”. Human Rights Quarterly. Vol. 32. 2010.
Tortop, Nuri. Personel Yönetimi. Yargı Yayınları. Ankara, 1994.
Tuncay, Can. “İşsizlik Sigortasının Kapsamı ve İşsizlik Ödeneği”. Çimento İşveren
Dergisi. Cilt 15. Sayı 3. Mayıs 2001.
Uluslararası Barolar Birliği. 1974. Aktaran: Gabriele Kucsko-Stadlmayer (ed.).
European Ombudsman-Institutions. Austria. Wien: SpringerWien NewYork, 2008.
2014 Yılı Türkiye İlerleme Raporu.
Kamu Denetçiliği Kurumu Yıllık Raporu. 2013.
TOKİ Kurum Profili 2010-2011.
IX. Kalkınma Planı (2007-2013). 01/07/2006 tarih ve 26215 mükerrer sayılı Resmi Gazete.
X. Kalkınma Planı (2014-2018). 06/07/2013 tarih ve 28699 mükerrer sayılı Resmi Gazete.
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu:
http://www.tk.gov.tr/mevzuat/kurul_kararlari/kurul_kararlari_list.php
336

yıllık raporu - TC Kamu Denetçiliği Kurumu

Transkript

Benzer belgeler

İndir - Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü

15 Dakikalığına bir Engelliyi Anlamak

DERHAL BASINA SUNULACAKTIR: 12 Ağustos 2013 İletişim: Garth

2015 yılı faaliyet raporu - TC Kamu Denetçiliği Kurumu

Türkiye

2015/4690 - Öğretmen Ataması Yapılması Sonucu Alan Şefliği

Hukuksal Metinlerde Temel Haklar (TR)

Demir Press Release FINAL Turkish (4 Feb 2014)

PDF İndir

Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü İnsan