yerli hayvan genetik kaynaklarının korunması

YERLİ HAYVAN GENETİK KAYNAKLARININ
KORUNMASI
Doç. Dr. Yasemin ÖNER
Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması
BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK
EKOSİSTEM
ÇEŞİTLİLİĞİ
TÜR
ÇEŞİTLİLİĞİ
EVCİL
HAYVAN
GENETİK
ÇEŞİTLİLİĞİ
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Biyolojik Çeşitlilik;
“kara, deniz ve diğer su ekosistemleri
ile bu ekosistemlerdeki ekolojik
yapılar da dahil olmak üzere tüm
birimlerindeki canlı organizmalar
arasındaki farklılaşma”
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Ekosistem çeşitliliği
“Ekosistem çeşitliliği ise bir
alandaki ekosistem tiplerinin
ve bu ekosistemler
içerisindeki ekolojik ve
evrimsel süreçlerin çeşitliliği
olarak tanımlanmaktadır”
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Tür çeşitliliği
Tür çeşitliliği ise, belli bir alan,
bölge veya tüm dünyadaki
türlerin farklılıklarını ifade
etmektedir. Bir bölgedeki
türlerin sayısı (tür zenginliği)
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Genetik kaynaklar; Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi’nde bugün
için değer taşıyan veya gelecekte değer kazanacak genetik
materyal olarak tanımlanmıştır
Evcilleştirilmiş hayvan türlerine ait ırklar, evcil hayvan
genetik kaynakları olarak tanımlanmaktadır.
Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması
Sürdürülebilirlik: Biyolojik
çeşitlilik unsurlarının, uzun
dönemde biyolojik çeşitliliğin
azalmasına yol açmayacak şekilde
ve oranda kullanımı ve böylece
biyolojik çeşitliliğin bugünkü ve
gelecekteki nesillerin ihtiyaçlarını ve
özlemlerini karşılama potansiyelini
muhafaza etmesi anlamındadır.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Hayvan genetik kaynakları Dünya II durum raporu’nda;
Gıda ve besin güvenliği
Sadece
artışına
açısındanüretim
doğal kaynakların
yönetimine kapsamlı
bir
odaklanmak
yerine
yaklaşım
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
20
Tür
Beçtavuğu
21
Kobay
3
Amerikan Bizonu
Eşek
22
At
4
5
Tek hörgüçlü deve
Manda
23
24
Lama
6
7
Cassowary
Sığır
25
26
Ördek (Muscovy)
Nandu
Devekuşu
8
9
Tavuk
27
28
Keklik
Tavuskuşu
29
30
31
Sülün
Tavşan
Güvercin
1
2
Tür
Alpaka
10
11
12
Chilean Tinamou
Geyik
Köpek
Çift hörgüçlü deve
13
14
Çift/tek hörgüçlü deve
Ördek (evcil)
32
33
Bıldırcın
Tavşan
15
16
Ördek (evcil/Muscovy)
34
35
Koyun
Kırlangıç
36
37
38
Hindi
Vikunya
Yak (Tibet sığırı)
17
18
19
Emu
Keçi
Kaz (Evcil)
Guanako
Hayvancılık
sektöründe sadece
38 evcil türün,
8.774 ırkı
kullanmaktadır.
Hayvan Gen Kaynaklarının Korunması
Hayvan Genetik Kaynaklarındaki
Azalmanın Nedenleri
1.
2.
3.
4.
5.
Artan dünya nüfusun gıda ihtiyacı
ve gelişmekte olan ülkelerde
hayvansal ürünlere talebin artması,
Hayvansal üretimin belli bir türün
tek bir ırkına dayalı olarak
sürdürülmesi
Üretim sistemlerini değişmesi
Gelişi güzel, kontrolsüz
melezlemeler
Çevirme melezlemesi için verilen
teşvikler
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Dünya’da HGK risk durumu
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Türkiye HGK risk durumu
Memeli
Kanatlı
Diğer
Toplam
Risk altında
41
3
3
47
Yok olmuş
19
-
-
19
Risk bulunmuyor
50
6
1
57
Bilinmiyor
23
7
-
30
133
4
4
153
Toplam
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
14
Hayvan Genetik Kaynaklarının
Korunma Gerekçeleri
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Gıda Güvenliği
1. Çevre şartlarında meydana
gelebilecek değişikliklerin
öngörülememesi ve
oluşabilecek şartlarda hangi
özelliklere ihtiyaç
duyulabileceği
kestirilemediğinden genetik
varyasyonun korunması
gerekir.
2. Yerel üretim şartlarına uygun
genotipler gıda üretimine
katkı sağlamaktadırlar.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Ekolojik önemi
1. Adaptasyon yeteneği ve agroekosistem
2. Üretim çevresine uyum,
3. Düşük değerli yem kaynaklarını
ve bitkisel üretime elverişsiz
alanları verime dönüştürme
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Bilimsel Önemi
1.Hastalık, parazit, farklı çevre ve
besleme koşullarına adaptasyon
ile ilgili çalışmalarda farklı
genetik yapıya sahip materyale
ihtiyaç duyulmaktadır.
2. Hayvan genetik kaynakları bu
gibi çalışmalara materyal
sağlamanın yanı sıra kendine ait
özgün bir özelliğe sahip ırklar
biyolojik model olarak da
kullanılabilirler.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Kültürel ve Tarihsel Önemi
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Kültürel ve Tarihsel Önemi
Çoğu ırk uzun bir evciltme ve adaptasyon sürecinin
sonucudur. Bunlar insanoğlu ile çiftlik hayvanları
arasındaki uzun tarihi yansıtırlar.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Sosyo-Ekonomik Durumu Korumak
Birçok ülkede yerli ırklar bazen küçük bir
grup yetiştirici tarafından özel nedenler
(örneğin, biyolojik tarım veya kullanışsız
arazilerde otlatma yapmak için) veya
amaçlar (örneğin küçük pazarlara yönelik
özel ürünler) için kullanılırlar.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Evcil Hayvan Genetik
Kaynaklarının Korunması’nın
Yönetimi
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Uluslararası Önemi
Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi hedefleri, 1992
Interlaken Deklarasyonu ve Küresel Eylem Planı (109 ülke)
yükümlülükleri, 2007
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Mevzuat
• Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu
• EHGK’nın Korunması ve Sürdürülebilir Kullanımı
Hakkında Yönetmelik
• Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Tesciline İlişkin
Yönetmelik
• Tescil Tebliğleri
• Hayvancılığın Desteklenmesi Hakkında Kararname
• Hayvancılık Desteklemeleri Hakkında Uygulama Esasları
Tebliği
• Yerli Evcil Hayvan Genetik Kaynaklarının Kullanımı
ve Yurtdışına Çıkış Yönetmeliği
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
HGK Yönetimi
EHGK Koruma Ulusal
Komitesi
Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı
Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü
Hayvancılık ve Su Ürünleri Araştırmaları Dairesi Başkanlığı
Paydaşlar
Tavsiye Komisyonları
Ex situ in vivo koruma
Cryo koruma
In situ koruma
Sürdürülebilir kullanım
Erişim-Paylaşım
Envanter
HGK Ulusal Odak
Noktası
Evcil Hayvan Tescil Komitesi
Evcil Hayvan Tescil Alt Komiteleri
Yetiştirici örgütleri
Yetiştiriciler
Üniversiteler
Araştırma kurumları
STK’lar
Yerel yönetimler
Özel sektör
Araştırma enstitü/istasyonları
26
Hayvan Genetik Kaynakları
Ulusal Strateji ve Eylem Planı
(2015-2020)
I. Karakterizasyon, envanter,
ilgili risk ve eğilimlerin izlenmesi
II. Sürdürülebilir kullanım ve geliştirme
III. Koruma
IV. Politika kurumsallaşma ve altyapı
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
KORUMA YÖNTEMLERİ
In situ koruma
Irkların kendi orijinal bölgelerinde, canlı olarak tutulması
Canlı ex situ koruma
Canlı fakat orijinal bölgelerinden uzakta tutulması
Ex situ koruma
Genetik materyalin in vitro olarak korunması
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
In situ koruma ve Canlı ex situ koruma programları
çeşitli illerde sürdürülmektedir
Kırklareli
Tekirdağ
Edirne
Gökçeada
Rize
Artvin
Ardahan
Kars
Amasya
Çanakkale
Bursa
Tokat
Balıkesir
Erzurum
Ankara
Van
Manisa
İzmir
Afyon
Siirt
Aydın
Isparta
Burdur
Konya
Diyarbakır
Şanlıurfa
Antalya
Adana
Kilis
Hatay
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
In situ koruma programı;
“Hayvancılık Desteklemeleri Kararnamesi” kapsamında risk altındaki yerli
ırkların, toplam 25 ilde yetiştirici koşullarında kayıt altına alınarak ırk
bazında korunmaları desteklenmektedir.
Yetiştirici koşullarında korumada hayvan sayısı üst limiti;
büyükbaşlarda 1.500,
küçükbaşlarda 1.000 baş,
arıda 10.000 kolonidir,
2015 yılında büyükbaş 550 TL/baş, küçükbaş 80 TL/baş ve arı 40
TL/koloni destekleme yapılmıştır.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Yetiştirici koşullarında 6 sığır ırkı, Enstitü koşullarında
4 sığır ırkı koruma altına alınmıştır
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Manda, Yetiştirici koşullarında, Enstitü koşullarında ve
Gen Bankalarında
Anadolu Mandası, KAEM, Balıkesir
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Yetiştirici koşullarında 8, Enstitü koşullarında 4 koyun
ırkı koruma altına alınmıştır
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Yetiştirici koşullarında 8,
Enstitü koşullarında 1,
Keçi ırkı koruma altına alınmıştır
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Honamlı tekesi, Konya
Abaza keçisi, Görgit Yaylası,
Borçka-Artvin
Ankara Keçisi,
Ayaş-Ankara
Kaçkar keçisi, Mağara Yaylası,
Murgul-Artvin
Gürcü keçisi, Çıldır-Ardahan
Kilis Keçisi, Kilis
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Kafkas Arısı, Hem yetiştirici, hem de Enstitü
koşullarında koruma altındadır
Kafkas Arısı,
Ardahan Artvin
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
DAK, DATAE-Erzurum
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
DAK, DATAE-Erzurum
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
GAK, Adana
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Kıvırcık koyunu
Koyunculuk KAEM-Balıkesir
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
41
Bursa Beyazı Alacası
Bursa İl GTH
Müdürlüğü
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Bursa İli
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Ex situ in vitro koruma Programı
Gebze
Ankara
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Ex situ
Canlı ex situ
in situ
Gelecek -garanti
Evet
Evet
Evet
Sosyo-ekonomik
değer
Hayır
Hayır
Evet
Eğitim-Araştırma
Evet
Evet
Evet
Kültürel- tarihsel
değer
Hayır
Az
Evet
Ekolojik değer
Hayır
Az
Evet
Hayır
Az
Evet
Az
Az
Evet
Hayır
Evet (+)
Evet
Amaç
İlgili faktörler
Irk değ./gen.uyum
Irk hak. bilgiler
Ran. Drift ola.
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
 Deneyim
 Kurumsal yapıların
oluşturulması
 Uluslararası işbirlikleri
 Irk zenginliği ve ırkların
sahip oldukları özellikler
 Araştırma sayısı
 Özel mevzuatın varlığı
 Küresel ve ulusal
boyutta farkındalığın
artmış olması
G
 Melezleme baskısı
 Envanter eksikliği
 Kurumlar arasında
işbirliğinin zayıf olması
 Irkların
potansiyellerinin
yeterince
tanımlanmaması
 Özel sektörün AR-GE
açısından yetersiz olması
 Kanatlı ve tek tırnaklı
araştırmalarının eksik
olması
 Sürdürülebilir kullanım
çalışmalarının eksikliği
Z
 Koruma çalışmalarında
artış
 Interlaken Deklerasyonu
ve Küresel Eylem planı
 Uyum yeteneği yüksek
lokal ırkların varlığı
 Zengin geleneksel bilgi
 Biyoteknoloji ve
yetişmiş personel
kapasitesi
 Dondurarak korumanın
yüksek sayıda örnek
saklama şansı
 Yerli ırkların yok olma
tehlikesi
 Irkların saf örneklerinin
bulunmasında güçlükler
 Koruma faaliyetlerinin
maliyeti
 Üretim sistemlerinin
kırılgan olması
 Yetiştiricilerin daha çok
yaşlı bireylerden
oluşması
 Ulusal politikaların
kültür ırkları lehinde
olması
F
T
Yerli Hayvan Genetik Kaynaklarının Korunması
Dr. Mesut
YILDIRIR ve MSc
A.Oya AKIN’ na
katkılarına teşekkür
ederiz.