Avian Influenza - Bornova Veteriner Kontrol Enstitüsü

Avian Influenza
Kuş Gribi
Tavuk Vebası Hastalığı
Dr.Fethiye ÇÖVEN
Bornova VKAE
Kanatlı Hastalıkları Teşhis Laboratuvarı
AI/ND Ulusal Referens Laboratuvarı
Avian Influenza
Tavuk Vebası, Kuş Gribi olarak da bilinen
Avian Influenza (AI), evcil ve yabani
kanatlılar ile memeli hayvanların çoğunda
solunum, sindirim ve sinir sistemine ait
belirtilerle birlikte yüksek morbidite ve
mortalite ile seyreden çok bulaşıcı olan,
insanlardaki grip benzeri bir hastalıktır.
1
Avian Influenza
Avian
Influenza
Uluslararası bir
problem
 Halk sağlığı için çok
ciddi bir tehlike
 Kanatlı endüstrisi
için ekonomik
felaket
Avian Influenza
Zoonoz karakterde
olması yani hayvanlardan
insanlara bulaşması ve
insanlarda da ölümcül
vakalara sebep olması
hastalığın önemini daha
da arttırmaktadır
2
Hastalığın Görüldüğü Türler
Kanatlı, insan, at, domuz, kedigiller (kedi,
aslan), fok, balina, vizon
Kanatlılar arasında;
-hindi, tavuk, ördek-kaz, bıldırcın,
deve kuşu
– sülün, beç tavuğu, martı, keklik, deniz
kuşları, bataklık kuşları
– muhabbet kuşu, tavus kuşu, papağan
En çok etkilenen türler
Özellikle
tavuk
ve
hindileri etkileyen, çok
bulaşıcı ve öldürücü olan
bu hastalık, çok büyük
ekonomik kayıplara yol
açmaktadır.
Tavuk
ve
hindilere
hastalığın bulaşmasında
ördek ve kazlar önemli
bir role sahiptir.
3
Hastalık Etkeni
• Hücreleri enfekte eden
mikroorganizma
• AI virusları H ve N
proteinleri ile identifiye
edilir.
Virus
H5
N1
www.influenza-pandemic.com
Hastalığa sebep olan
Pathogen
mikroorganizma
Low
LP: ölüm oranı oldukça
Pathogenic düşük
High
HP: ölüm oranı
Pathogenic oldukça yüksek
news.scotsman.com/topics.cfm?tid=161&id=240762006
Grip Etken Grupları
Grip
Etken
Görüldüğü Türler
Grupları
A
B
C
Kanatlılarda, Memelilerde (insan, at,
domuz, vizon, kedi, kaplan, dağ gelinciği ve
deniz memelilerinden balina,ayı balığı ve
fok)
İnsan
İnsan, Domuz
4
Kuş Gribi Etkeninin Tanımlanması
Etkenin üst yüzeyinde bulunan proteinler
Hemaglutinin (H) ve Neuraminidase (N)
olarak iki ayrı şekil ve yapıda bulunur.
16 farklı tip H = (H 1, H2,H3…H16)
9 farklı tip N = (N1,N2,N3…N9)
Kuş gribi etkeni HXNY (H5N1 gibi)
olarak isimlendirilir.
Bu etkenin 144 çeşidi bulunmaktadır.
HA
NA
Yaklaşık 1/10,000 milimetre
5
Kırmızı kan hücresi
Salmonella
hastalık etkeni
Kuş gribi
etkeni
1/100 milimetre
temel taşınma
mekanizmaları
1
yabani kuşların
göçü
Source: www.paulnoll.com
Evcil ve yabani 2
kanatlıların ticareti
Source: www.news.bbc.co.uk
AI’nın bulaşma ve yayılma mekanizması göç yada ticaret
veya her ikisinin kombinasyonu ile olabilir
6
Etkenin Canlılardaki Dolaşımı
Hastalığın Hayvanlar Arasında
Bulaşması
• Bulaşmada göçmen ve özellikle yabani su
kuşları önemli rol oynamaktadırlar.
• Göçmen kuşlar hasta olmadan bu hastalığın
etkenini çok uzaklara taşıyabilirler.
• Hasta veya taşıyıcı kanatlıların dışkıları ve
akıntıları ile bulaşık yem, su, alet-ekipman,
personel, kuluçkahanede kırılan yumurtalar
yayılım nedenleridir.
7
Hastalığın Hayvanlar Arasında
Bulaşması
• Hastalık en çok hayvandan hayvana
bulaşma şeklinde olmaktadır.
• Kanatlı hayvanlardan yumurta yoluyla
yavrularına bulaşması ile ilgili kesin bir
kanıt bulunmamakla beraber hasta
hayvanlardan elde edilen yumurtaların
kabuklarında etkenin varlığı tespit
edilmiştir.
Hastalığın Hayvanlar Arasında
Bulaşması
• Hastalığın hava yolu ile taşınması
sınırlıdır.
• Ayrıca hastalık böcekler, kan emici
sinekler ve
kemirgenlerle hasta
hayvanlardan hassas olan hayvanlara
temas yolu ile bulaşır.
8
2005 Nisan – Çin’de
göçmen kuşlarda ilk
H5N1 salgını
Hastalığın Hayvanlar Arasında
Bulaşması
• Hastalığın
hayvanlara
bulaşmasından
belirtilerinin görülmesine kadar geçen süre
birkaç
saat
ile
1-5
gün
arasında
değişebilmektedir.
• Hastalar 1-7 gün içinde ölürler.
• Genellikle hasta kanatlılar 2 hafta süreyle
etkeni çevreye yayarlar ve 4 hafta sonra
hastalık etkeni genellikle saptanamaz.
9
Etkenin Çevre Koşullarına Dayanıklılığı
- 20 ºC’de
–
–
•
7 gün
4 ºC’de
35 gün
0 ºC’de
90 günden fazla hastalık yapıcı
özelliğini korur.
Çevresel koşullara bağlı olarak özellikle
soğukta ve nemli ortamlarda yaklaşık 105 gün
canlı kalır. (Bu durum özellikle göl, gölet, vb.
sulak alanlarda dikkate alınmalıdır)
Etkenin Çevre Koşullarına Dayanıklılığı
• Karkaslarda(etlerde) ortam sıcaklığında
birkaç gün canlı kalır.
• Buzdolabı sıcaklığında 20-25 güne kadar
canlılığını korur.
• Kanatlı et ürünleri ette pembe bölge
kalmayacak
şekilde
pişirildiğinde
hastalık etkeni ölür.
10
Etkenin Çevre Koşullarına Dayanıklılığı
• Dezenfektanlar; Başlıca formalin, iyot,
fenol bileşikleri, çamaşır suyu, sabun, vb.
maddeler etkenin hastalık yapıcı
özelliğini yok eder.
• Asit özellikli maddeler; etkenin hastalık
yapıcı özelliğini yok eder.
Hastalığın Şiddeti
Hiç belirti göstermeden
Hiç belirti göstermeden
hafife,
öldürücüye
kadar değişmektedir.
11
Hastalığın Belirtileri
– Bulaşma çok yüksektir
Hastalığın Belirtileri
– Çok öldürücü olan tipleri
ile ölümler % 100’e
ulaşabilir
12
Hastalığın Belirtileri
– Öksürük, hırıltılı solunum ve aşırı göz yaşı akıntısı
Hastalığın Belirtileri
– İbik
ve sakallarda ödem ve
morarma, kanamalar
13
Hastalığın Belirtileri
– Gözlerde
kızarıklık, kanama
ve şişkinlikler
Hastalığın Belirtileri
– İştah kaybı, sulu ishal
14
Hastalığın Belirtileri
– Tüysüz deride morarma
Hastalığın Belirtileri
15
Hastalığın Belirtileri
– Sinirsel belirtiler
Hastalığın Belirtileri
– Tüylerde
bozukluklar, kırılmalar
16
Hastalığın Belirtileri
– Hayvanlarda
bir araya toplanma
Hastalığın Belirtileri
– Koyu kırmızı görünümde deri
17
Hastalığın Belirtileri
• Parmakların arasında
kanamalar,
• Hayvanın arkasından
kan gelmesi,
• Durgunluk,
hareketsizlik ve yem
tüketiminde azalma
Hastalığın Teşhisi
• Hastalığın canlı ve ölü hayvanlardaki
belirtilere göre hastalık teşhis edilmez.
Çünkü hasta kanatlı hayvanlarda bütün
tipik belirtiler görülmeyebilir.
• Mutlaka laboratuvar teşhisi gereklidir.
18
Numune alma
• Hastalığın teşhisi için Resmi Veteriner Hekim
tarafından;
 En az 5 adet canlı veya ölü hayvan,
 En az 20 adet kan,
 En az 10’ar trakeal ve cloacal swap,
Ayırıcı Teşhis
• Ani ölümlerle seyreden hastalık vakalarında
– Newcastle-Yalancı Tavuk vebası
– Bulaşıcı Laringo Trakeitis-ILT hastalığı
– Ani zehirlenmeler
• Yüz, ibik ve sakallardaki belirtiler de,
– Tavuk Kolerası
– Pasterollosis, Klamidiyozis, Mycoplasmosis,
Septisemik hastalıklar ile karışabilir.
19
Ayırıcı Teşhis
Hastalık laboratuvar teşhisi ile kesinlik
kazanır.
Karar
Kuş gribi’nin herhangi bir formuna
yakalanmış olan kanatlılar imha edilir.
Tedavi
Hayvanlarda tedavisi yoktur.
20
Korunma ve Kontrol
• Bio-güvenlik önlemleri
• Aşılama
Şu anda ülkemizde aşı kullanımı
yasaktır.
Aşılama Neden Yasak ?
•
Hastalık etkenin çok sayıda alt tipi (H1-H16,N1-N9) ve bu alt tiplerin
değişik kombinasyonları(H3N5, H5N1,H7N9 gibi) bulunduğundan, aşı
üretiminde tip seçimi ve hastalıktan korunma için hangi tip aşıların
kullanılacağı ciddi sorun oluşturmaktadır. Bugün için tehlikeli olan
H5N1’in yerini, yarın H7N9 alabilir.
•
Aşılar hastalık belirtilerini azaltır, ancak hastalığın çıkışını engellemez.
Dolayısıyla hastalığın gizli seyretmesine neden olur.
•
Aşılanan hayvanlar hastalık etkenini azda olsa etrafa saçmaya devam
eder.
•
Genel olarak, düşük patojen hastalık etkenini taşıyan hayvanlar
aşılandığında hastalık etkeni değişerek yüksek patojen haline gelebilir.
Daha fazla ölümlere neden olabilir.
•
Laboratuvarda, aşılı hayvanların hastalık teşhisi zorlaşır.
Aşılı hayvanların devamlı, çok iyi laboratuvar yöntemleriyle kontrol
edilmesi gerek.
21
Migration agenda
Spring Migration
Autumn Migration
Kuş Gribinin Risk Haritası
22
Konaklama Alanları
http://www.milliyet.com.tr/2006/01/12/guncel/resim/axgun02.gif (20.02.2007 tarihli eriş
erişim)
im)
Türkiye Kanatlı Popülasyonu
23
Riskli Yerler
• Türkiye’nin göçmen kuşların önemli göç
yolları üzerinde bulunması ve ülkemizde
yaklaşık 500 adet sulak alanın bulunması,
bunlardan 150 tanesinin de uluslararası
öneme sahip kuş alanları olması dikkate
alındığında, Türkiye’nin tamamına yakın
bir kısmının bu hastalığın tehdidi altında
olduğu ve bundan sonra da olacağı
görülmektedir.
2005-2006 YILI KUŞ GRİBİ MİHRAKLARI (Ekim 2005-Mart
2006)
• Köy Tavuklarında :201 (50 İl)
• Toplam Etkilenen İl :54
Yabani Kanatlılarda :30(18 İl)
24
2007 YILI KUŞ GRİBİ MİHRAKLARI
(08.02.2007-26.02.2006 Batman-Diyarbakır)
Batman: 11
Diyarbakır: 6
Köy Tavuklarında :17 (H5N1)
Yabani Kanatlılarda : 1(H5N1)
2008 YILI KUŞ GRİBİ MİHRAKLARI
25
Riskli Dönemler
• Özellikle son yıllarda dünya gündemini
meşgul eden küresel ısınmanın göç
yollarının, göç zamanlarının ve göç eden
türlerin
değişimine
neden
olması
nedeniyle ülkemiz için riskli dönemler
tam olarak bilinemese de, son iki yıldır
ülke olarak yaşadığımız tecrübeye
dayanarak tehlikeli dönemin 15 Eylül ile
15 Nisan arası olduğu söylenebilir.
• HPAI, Dünya Hayvan Sağlığı Örgütü (OIE) tarafından
“A Listesi” hastalıklara dahil edilmiştir.
• “A Listesi” hastalıklar, ulusal hudutlarla sınırlı
kalmadan çok ciddi ve hızlı yayılma potansiyeli bulunan
bulaşıcı hastalıklardır.
• Bu hastalıklar; ekonomik, sosyal ve kamu sağlığı
açılarından çok ciddi sonuçlar doğurabilir ve
uluslararası ticarete büyük ölçüde sekte vurabilir.
26
Hayvandan İnsana Bulaşma !..
Kuş gribi hayvanlardan insanlara bulaşan
ve insanlarda da ölüme neden olan bir
hastalık olduğundan, birçok ülkede olduğu
gibi ülkemizde de bildirimi zorunlu olan
bir hastalıktır.
27
Hastalığın İnsanlardaki Tarihçesi
Son yüzyılda insanlarda görülen grip salgınları
Credit: US National Museum of Health and Medicine
1918: “İspanyol Gribi”
20-40 milyon ölüm
A(H1N1)
1957: “Asya Gribi”
1-4 milyon ölüm
A(H2N2)
1968: “Hong Kong Gribi”
1-4 milyon ölüm
A(H3N2)
Kuş gribi hastalığı nedeniyle Dünya da yeni bir grip
salgını tehlikesinin yaşanacağı ve yaklaşık 5 milyon ile
300 milyon arasında insanın bu hastalıktan öleceği
beklenmektedir…
Kuşlardan İnsana Bulaşma !..
Göçmen su
kuşları
Evcil kanatlılar
• Hong Kong, Çin
1997, H5N1
• Hong Kong, Çin
1999, H9N2
• Hollanda,
2003, H7N7
• Hong Kong, Çin
2003, H5N1
•Tayland,
Vietnam,
Kamboçya,
Endonezya
2004-2005,
H5N1
Kaynak: WHO/WPRO
28
Gen değişimi (insanlarda)
Avian virus
+
insan virusu
Göçmen su
kuşları
Pandemi potansiyeli
Hastalığın İnsanlara Bulaşması
• Hasta veya hastalıktan ölmüş
hayvanlarla temas,
• Hayvanların göz yaşı, burun
akıntısı, boğaz akıntısı veya
dışkılarıyla temas,
•
Hayvanlara ait çıkartılarla
kirlenmiş yüzeylere temas
edilmesi,
• Hastalık etkeninin karıştığı
havanın solunması.
29
Risk Altında Bulunanlar
•
•
•
•
•
•
•
hayvan sahipleri,
bakıcılar,
veteriner hekimler,
kesimhanelerde çalışanlar,
laboratuvarlarda teşhiste çalışan personel,
avcılar
özellikle riskli dönemlerde göl, gölet, vb. sulak
alanlara saz kesimi, balıkçılık yapmak için giren
kişiler
• sulak alanlar çevresinde hayvan otlatanlar
Hastalığın İnsanlardaki Belirtileri
• İnsanlarda ateş, boğaz ağrısı, kas ve eklem
ağrıları, kuru öksürük, solunum güçlüğü gibi
grip belirtilerinin yanı sıra, gözlerde,
akciğerlerde, beyinde problemler yaratmakta,
karın ağrısı ve ishal görülebilmektedir.
• Hastalık etkenin insanlara bulaşmasından
hastalık oluşumuna kadar geçen süre yani
kuluçka süresi 3-10 gün kadardır.
• Ölüm oranları %33-100 arasındadır.
30
TEŞEKKÜRLER
31