Uluslararası Hukukta ve Türk Hukukunda Soykırım Suçu

Transkript

ULUSLARARASI HUKUKTA VE
TÜRK HUKUKUNDA SOYKIRIM SUÇU
The Crime of Genocide in International and Turkish Law
Ercan GÖKTEPEOĞLU*
ÖZET
“Soykırım kavramı, hukuksal olarak tanınan ve belli özellikleri olan birtakım insan topluluklarının, bir plan çerçevesinde ve özel bir kastla yok edilmeleri anlamına gelmektedir. Bu yönüyle, öldürme fiillerinin değişik şekillerini anlatan katliam ve
kitlesel öldürmeden farklı bir durumu ifade edip, 11 Aralık 1946 yılında BM Genel
Kurulu’nun oybirliği ile kabul ettiği 96 (1) sayılı kararıyla BM nezdinde kabul görmüş, 9 Aralık 1948’de kabul edilip 12 Ocak 1951’de de yürürlüğe giren Soykırım
Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’nin 2. maddesinde tanımlanmış
ve hukuki kaynağını bu sözleşmeden almıştır. Soykırım suçunun cezalandırılması için
kurulmuş uluslararası mahkemeler Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi,
Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Uluslararası Ceza Mahkemesidir. TCK md.
76’ daki soykırım suçuna ilişkin düzenleme, Soykırım Sözleşmesinin 2. maddesinden
alınarak düzenlenmiştir. Ancak “bir planın icrası suretiyle” ifadesi eklenerek objektif
bir ölçüt kullanılmıştır. TCK’daki bu düzenlemeye göre, soykırım suçunu oluşturan
fiillerin, önceden tasarlanmış belirli bir plan çerçevesinde işlenmesi gerekmekte olup,
TCK’daki düzenlemede milli, etnik, ırki veya dini bir grubun “tamamen veya kısmen
yok edilmesi maksadıyla” denilerek failde özel kast varlığının aranacağı açıkça belirtilmiştir. Yok etme kastı, soykırım suçunu diğer suçlardan, özellikle de insanlığa karşı
suçlardan ayırmada en önemli kriter olup, suçun mağdurunun belli bir milli, etnik, ırki
veya dini gruba mensup olması gerekmektedir. TCK md. 76’nın son fıkrası uyarınca,
uluslararası hukukta kabul edildiği gibi, soykırım suçu zamanaşımına uğramaz.
Anahtar Kelimeler: Soykırım, İnsanlığa Karşı Suç, Genocide, Nüremberg Uluslararası Askeri Mahkemesi, Tokyo Uluslararası Askeri Mahkemesi, Birleşmiş Milletler
Genel Kurulu’nun 96 (1) Sayılı Kararı, Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi, Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi, Uluslararası Ceza Mahkemesi, Roma Statüsü,
*
HSYK Tetkik Hakimi, [email protected]
TAAD, Yıl:5, Sayı:19 (Ekim 2014)
797
Ercan GÖKTEPEOĞLU
ABSTRACT
The concept of genocide means to terminate human communities, which are recognized legally and have specific features, within the frame work of a plan and a specific
intention. From this aspect, the genocide is different from various type of slaughter and
mass killing. The concept of genocide is recognized unanimously by the United Nations General Assembly Resolution (96/1) and also recognized in the eyes of the United
Nations. This concept is also defined in article 2 of the Prevention and Punishment of
the Crime of Genocide Convention and this Convention, which was accepted in 1948
and entered into force in 1951, is a legal source of the concept. The courts are, Former
Yugoslavia International Criminal Court, Ruanda International Criminal Court and
International Criminal Court, established in order to punish the genocide crimes. The
regulation of the crime of genocide in The Turkish Criminal Code is taken from the
article 2 of The Genocide Convention however by adding the expression “through the
implementation of a plan” into the Code an objective criteria has been used. According to this concept in the Turkish Criminal Code the actions constituting the crime of
genocide, should be committed within the framework in a specific plan, by using the
expression “with the purpose of termination completely or partially a national, ethnic,
racial or religious community” the necessity of the perpetrator’s specific intention is
pointed out clearly. Also intention to terminate is the most significant criteria to differentiate the crime of genocide from other crimes especially crimes against humanity.
Furthermore the victim of the crime must be a member of a particular national, ethnic,
racial or religious group. According to the last paragraph of Article 76, as accepted by
international community, the crime of genocide shall not be subject to time limitation.
Keywords: Genocide, crime against humanity, Nuremberg International Military
Court, Tokyo International Military Court, United Nations General Assembly Resolution (96/1), The Prevention and Punishment of the Crime of Genocide Convention, Former Yugoslavia International Criminal Court, Ruanda International Criminal
Court, International Criminal Court, The Rome Covenant
♦♦♦♦
I) ULUSLARARASI HUKUKTA SOYKIRIM SUÇU
A. SOYKIRIM KAVRAMI
Türkçe’de kullandığımız “soykırım” ifadesi, Yunanca “genos” (ırk, kavim)
ve Latince “caedere” fiilinden türetilmiş “cide” (öldürme) sözcüklerinin oluş798
Ercan GÖKTEPEOĞLU
turduğu ve Fransızca bir terim olan “genocide” (jenosid) kavramının karşılığıdır ve “genocide” kelimesi semantik yapısı itibarı ile “ırk katliamı” anlamına
gelmektedir. Winston Churchill ilk önceleri “isimsiz bir suç”1 olarak tanımlamışsa da, daha sonra jenosit kavramı, bir Polonya Yahudisi olan Rafael Lemkin tarafından ortaya atılmış ve kavramsallaştırılmıştır.2
Soykırım kavramını ilk kez “İşgal Altındaki Avrupa’da Mihver Yönetimi
“isimli eserinde kullanan Lemkin, soykırımı;
“Ulusal grupların yok edilmesini ve yaşamalarını sürdürebilmelerini sağlayan kurumların tahribini amaçlayan çeşitli eylemlerin eş güdümlü bir planıdır.
Planın amacı ulusal grupların kültür, dil, ulusal duygular, din ve ekonomik varlığının siyasi ve sosyal kurumlarını parçalamak ve bu gruplara mensup bireylerin kişisel güvenlik, özgürlük, sağlık, esenlik ve de hayatlarının yok edilmesi
olmalıdır. Soykırım, bir varlık olarak ulusal gruba yönelmeli ve suçu oluşturan
eylemler bireysel özelliklerinden ötürü değil, o ulusal gruba mensup oldukları için kişilere yönelmelidir.” şeklinde açıklamaktadır.3 Lemkin bu tanımıyla
soykırımın politik, sosyal, kültürel, ekonomik, biyolojik, fiziki, ahlaki ve dini
alanlarda meydana gelebilen çok geniş kapsamlı bir kavramı ifade ettiğini ortaya koymaktadır.
Soykırım kavramının oluşmasına neden olan olay, Hitler’in Yahudileri bir
plan çerçevesinde imha ederek yok etme yönünde yürüttüğü politikadır. Lemkin bu politikaya bizzat tanık olmuş ve tanık olduğu olay, bu kavramı geliştirmesinde etkili olmuştur.4
Adolf Hitler’in “toplumu bütün kalite, asalet ve güzelliğinden arındıran
1
2
3
4
Winston Churchill’in 1942 yılında Nazilerin “holocaust” eylemi üzerine “Bizler adı olmayan bir suça hazır bulunuyoruz (We are in the presence of a crime that has no name) “beyanının doğruluğu, savaşı müteakiben kurulan Nurenberg Mahkemelerinde holocaustla suçlanan
Nazi komuta heyetinin henüz ayrı bir suç olarak kabul edilmemesinden dolayı soykırım
suçundan değil “insanlığa karşı suçtan “yargılanmasıyla kendisini göstermiştir.
Lemkin, soykırım (genocide) kavramını ilk olarak 1944 yılında yayımlanan Axis Rule İn
Occupied Europe: Laws Of Occupation, Analysis of Goverment Proposals for Redress (İşgal Altındaki Avrupa’da Mihver Yönetimi) isimli kitabında kullanmıştır.
LEMKİN, Rafael: Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation, Analysis of Goverment, Proposal for Redress, Washington, 1944, s.79.
BELGE, Murat: “Genocide Kavramı”, Radikal Gazetesi, 2 Haziran 1998.
799
Ercan GÖKTEPEOĞLU
bulaşıcı ve ifsat edici bir kitle” olarak tanımladığı Yahudileri, “nihai çözüm”
(final solution) adını verdiği sistematik katle dayalı bir plan çerçevesinde yok
etmesi, altı milyona yakın5 Yahudinin hayatına mal olmuştur. Bunun dışında,
Alman ırkının sağlığını kirlettiğine inandığı binlerce eşcinsel ve çingene, bir
de siyasi olarak kendine düşman gördüğü komünistler, Hitler’in soykırım politikasının hedefi olarak toplama kamplarında hayatını kaybettiler.6 Bu kamplar
önce çalışma kampları ve toplama kampları olarak düzenlenmiş ve bu esaslara
göre faaliyet göstermiş, 1939 yılında savaşın başlangıcından itibaren giderek
ölüm kamplarına dönüştürülmüş ve çok büyük çoğunluğu Yahudilere ait olmak üzere milyonlarca insanın can verdiği yerler olmuştur.7
Öldürme fiillerinin değişik şekillerini anlatan katliam (massacre) ve kitlesel öldürmeden (mass killing) farklı bir durumu ifade eden soykırım kavramı,
hukuksal olarak tanınan ve belli özellikleri olan birtakım insan topluluklarının,
bir plan çerçevesinde ve özel bir kastla yok edilmeleri anlamına gelir.8 Hukuken soykırım suçu üst başlığı altında değerlendirilemeyecek politicide, ecocide
gibi yeni kavramların türetilmesi ise, kavram karmaşası yaratması açısından
yerinde görülmemiştir.
11 Aralık 1946 yılında BM Genel Kurulu’nun oybirliği ile kabul ettiği 96
(1) sayılı kararında; “Cinayet nasıl birey olarak insanların yaşam hakkının (rigth to life) inkarıysa, soykırım da bütün bir insan grubunun varoluş hakkının
(right to existence) inkarıdır. Böylesine bir inkar insanlığın tamir edilmeyecek
şekilde vicdanını sarstığı gibi bu insan gruplarının insanlığa yaptığı kültürel ve
diğer katkıları da en büyük bir biçimde zarara uğratır, ayrıca ahlak kanunları
ile Birleşmiş Milletlerin ruhuna ve amaçlarına tamamıyla aykırıdır. Irksal, din5
6
7
8
27 Ocak 1945 tarihinde kapatılan Auschwitz toplama kampında 6 milyon insanın öldürüldüğü tahmin edilmektedir. 1944 sonlarına doğru Kızılordu yaklaşırken SS’ler arşivleri yakıp
gaz odalarını imha ettiğinden rakamlar ancak tahmini olarak verilebilmektedir.
CANİKOĞLU DİKMEN, Meltem: “Görebildiğimiz Kadar Hukukun Aklın ve Vicdanın Penceresinden İnsanlığa Karşı Suçlar ve Soykırım”, İstanbul Barosu Dergisi, Y.2009,
S.2009/3, C.83, s.1258.
İLKİZ, Fikret: “Soykırım ve İnsanlığa Karşı Suçlar”, Yeditepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi
Dergisi, Y.2005, C.11, S.2, s.21.
BERBERER, Halil Murat: Soykırım Suçu, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007, s. 21.
800
Ercan GÖKTEPEOĞLU
sel, siyasal ve diğer gruplara karşı, bir bütün veya parça olarak işlenmiş pek
çok soykırım örnekleri meydana gelmiştir. Soykırım suçunun cezalandırılması
uluslararası bir önemdedir.” şeklindeki sonuç bildirgesi ile soykırım kavramı
Birleşmiş Milletler nezdinde kabul görmüştür. Bununla birlikte bu suç 9 Aralık
1948’de kabul edilip 12 Ocak 1951’de de yürürlüğe giren Soykırım Suçunun
Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesi’nin 2. maddesinde tanımlanmış ve
hukuki kaynağını bu Sözleşmeden almıştır.
Soykırım Sözleşmesi’nin 2. maddesinde soykırım suçu şu şekilde tanımlanmıştır:
“Bu sözleşmeye göre soykırımın anlamı, milli etnik, ırki veya dini bir grubu, sırf bu niteliği nedeniyle, kısmen veya tamamen, yok etmek kastıyla, aşağıda sayılan fiillerin işlenmesidir:
a) Grup üyelerini öldürmek;
b) Grup üyelerine ciddi, bedensel veya zihinsel zarar vermek;
c) Bir grubun üyelerini, kasten, bunların fiziki olarak kısmen veya tamamen
yok edilmesi sonucunu doğuracağı önceden hesaplanan yaşam koşulları altına
sokmak;
d) Grup içinde doğumları bilinçli olarak önlemeye yönelik tedbirler dayatmak;
e) Gruba ait çocukları bir başka gruba zorla nakletmek.”
Bu tanım, herhangi bir değişiklik olmaksızın Uluslararası Ceza Mahkemesi
Statüsü (md 6), Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü (md
4/2) ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü’ne (md 2/2) aynen alınmıştır. Milletlerarası mahkemeler içtihatlarında bu tanımı yorumlayarak sonuçlara varmışlardır.9 Irak Özel Mahkemesi Tüzüğü’nün 11. maddesi de aynı
hükmü içermektedir.10 Soykırım Sözleşmesi’nin 1951’de yürürlüğe girmesin9
10
TOLUNER, Sevin: “Soykırım Nedir? Ne Değildir?” Konulu Konferansa Katkı. Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları, Beta Yayınları, İstanbul,
2004, s. 584.
KOCAOĞLU, Sinan: “Suçların Suçu: Soykırım”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y. 2010,
801
Ercan GÖKTEPEOĞLU
den sonra ortaya konan soykırım tanımına, özellikle tanımda sayılan grupların
sınırlı tutuluşu, kastı ortaya koymanın güçlüğü, yine tanımda yer alan kısmen
(in part) kavramını özgülleştirmenin zorluğu gibi nedenlerden dolayı çeşitli
eleştiriler yapılmıştır. Soykırım kavramına dair yapılan tanımlamalara genel
olarak bakıldığında, bilim adamlarının ve yazarların kendi bakış açılarını,
tarihteki soykırım olaylarıyla olan sübjektif bağlarını,11 ilgi düzeylerini, korumak istedikleri hukuki veya beşeri menfaatleri dikkate alarak birer tanım
geliştirdiklerini söyleyebiliriz.
Özellikle Soykırım Sözleşmesi’nde soykırım suçunun en dehşet verici suç
olarak kabul edilmesinden sonra soykırım kavramı hatalı bir şekilde sivillere
karşı uygulanan bütün katliamları kapsayacak şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Ancak gerek uluslararası hukuk anlamında, gerekse de ulusal hukuk sistemlerinin bir çoğunda unsurları tanımlanan bir suç olan soykırımın her etnik
çatışma ya da katliam benzeri olayları nitelendiremeyeceği de açıktır. Aksi
halde, uluslararası hukukta, özellikle uluslararası ceza hukukunda tanımlanmış
savaş suçları12 ya da insanlığa karşı suçların ayrı birer suç tipi olarak tanımlanmasının anlamını kaybedeceği sonucuna ulaşılabilir. Soykırım suçu dışında,
bugün tanımı yapılan suçlar olarak, insanlığa karşı suçlar ve savaş suçları her
ne kadar ciddi ihlaller olarak dikkate alınsa da, hiçbir zaman soykırım suçu
kadar ağır bir insaniyet hukuku ihlali niteliği taşımazlar. Bu nedenle, suçun unsurları hususundaki kriterlerin teknik olarak karşılanması mümkün olmadıktan
sonra, soykırım suçundan bahsedilmesi mümkün değildir.13 Burada soykırım
11
12
13
S.90, s.144.
Yehuda Bauer, “Soykırım üzerinde çalışmaya karar verdim, çünkü bir Yahudi tarihçisi olmak istiyordum. “diyor. Devamla “tarihçiliğin nesnelliği soykırım haricindeki konularda
tartışabilir ama soykırım ile ilgilenen bir tarihçinin bu tartışmanın dışında kalması mümkün
değildir” diyor ve ekliyor “(çalışmaya) nesnel bir duruşun mümkün olamayacağını belirterek başlamak önem taşır. Bkz. BAUER, Yehuda: Soykırımı Yeniden Düşünmek, Çev: Orhun
Yakın, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2002, s.10.
Savaş suçları, silahlı bir çatışma halinde asker veya sivil kişilerin savaş hukukuna aykırı
davranışlarını ifade etmektedir. Savaş hukuku kuralları ve bu kuralların ihlaline karşı yaptırım olarak kabul edilen savaş suçları, kural olarak Cenevre Sözleşmelerinde yer almaktadır.
ASLAN, Muzaffer: Teoride ve Uygulamada Savaş Suçları, Bilge Yayınevi, Ankara, 2006,
s.20.
BAŞAK, Cengiz: Uluslararası Ceza Mahkemeleri ve Uluslararası Suçlar, Turhan Kitabevi,
Ankara, 2003, s.71.
802
Ercan GÖKTEPEOĞLU
suçu ile birlikte insanlığa karşı suçlar ve savaş suçlarının ortaya çıkışının tarihsel gelişimine değinmek gerekmektedir.14
B. TARİHİ SÜREÇ
1) Genel Olarak
İnsanlık tarihi boyunca insan toplulukları çeşitli nedenlerle birçok katliamlarla yüz yüze gelmiştir. Tarihin en eski dönemlerinden itibaren ele alırsak,
Kartaca’nın M.Ö. 146’da yakılıp yıkılması, Kudüs’ün M.S. 72’de yok edilmesi, Cengiz’in seferlerinde sivil halka yaptığı muameleler insanlığın ortak
hafızasında acı hatıralar olarak yerlerini almışlardır. Son 90 yılda ise dünya
çapında 250’den fazla çatışma ve savaş çıkmış ve çoğu çocuk ve kadınlardan
oluşan 90 milyona yakın sivil insan bu olaylarda hayatını kaybetmiştir.
Dünya tarihinde kitlesel öldürme eylemleri, etnik temizlik kampanyaları,
katliamlar ve yok etme politikaları toplumlarca üzüntüyle karşılanmış, insanlığın vicdanında unutulmaz yaralar açmış olup çok eski zamanlarda da var olduğu bilinen bu fiiller maalesef günümüze kadar varlıklarını devam ettirmiştir.
Jean Paul Sartre’nin ifadesiyle “insanlık kadar eski” olan soykırım kavramının
ortaya çıkmasından sonra, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardan ayrılarak
tarihsel süreç içerisinde ayrı bir suç soykırım suçu olarak kabul edilmesine
kadar geçirdiği gelişmelere değinmek gerekmektedir.
2) 1. Dünya Savaşı’na Kadar Meydana Gelen Gelişmeler
Platon “Devlet” isimli eserinde, “barbarlar” dediği diğer kavimlerle Yunanlılar arasındaki savaşın yaşanması gerektiğini belirtmekte, sadece Yunan
kavimlerinin kendileri arasındaki savaşlar bakımından soykırım hareketine
sınırlama getirmektedir. Diğer kavimlere karşı uygulanan soykırım fiillerinin
ise, galiplere tanınan sonsuz kudretin tabii bir sonucu olduğu görüşünü be-
14
Soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları ve saldırı suçu. Bu suçlar uluslararası hukuk
tarafından tüm insanlığın huzur ve düzenini bozan, ağır insan hakları ihlaline yol açan, uluslararası toplumu bir bütün olarak ilgilendiren en ciddi suçlar olarak kabul edilmektedir. SCHABAS, William A: An Introduction to the International Criminal Court, Second Edition,
Cambridge, 2004, s. 26.
803
Ercan GÖKTEPEOĞLU
nimsemektedir.15 Orta Çağ’da, antik çağların savaş anlayışında insan hakları
anlamında bazı olumlu değişiklikler ve gelişmeler olmuş ise de, dini, siyasi ve
ırki soykırım hareketleri ve katliamlar bu çağda da devam etmiştir. 15. yüzyıl
ortalarında Breisach şehrinde korku ve dehşete dayalı olarak yöneticilik yapan
Alman imparatoru Landvogt Peter Von Hagenbach’ın masum sivil halka karşı işlediği ırza geçme, öldürme ve yağma suçlarından dolayı uluslararası bir
Roma Germen İmparatorluğu mahkemesinde yargılanması ve idam cezasına
mahkum edilmesi uluslararası yükümlülüklere uymamanın mahkeme önüne
getirilmesi uygulanmasına verilecek ilk örneklerden bir tanesidir.16
Önemli gelişmelerden bir diğeri ise, Uluslararası Kızıl Haç Komitesi kurucularından olan Gustave Moynier’in 1872 yılında, 1864 tarihli Cenevre
Sözleşmesi’nin ihlâllerini önlemek ve bu ihlalleri yargılamakla görevli bir
uluslararası adli yargı kurumu oluşturmayı amaçlayarak hazırladığı Uluslararası Ceza Mahkemesi Sözleşmesi Tasarısıdır. Bu Tasarı ile uluslararası sözleşmeleri ihlal eden şahısların cezai sorumluluğu uyarınca yargılama görevini
ifa edecek bir uluslararası ceza mahkemesinin kurulması düşünülmüş ise de,
dönemin uluslararası hukukçuları tarafından icra edilemez bulunan tasarı başarısızlıkla sonuçlanmıştır.17
19. yüzyılda dikkati çeken bir diğer önemli gelişme 1899 ve 1907 yıllarında
gerçekleştirilen La Haye Barış Konferanslarıdır. Bu konferanslar sonunda savaş hukukunu düzenleyen 1899 ve 1907 La Haye Barış Sözleşmeleri imzalanmıştır.18 1899 yılında yapılan 1. La Haye Konferansı, Rus Çarı II. Nikola’nın
teklifi üzerine toplanmıştır. Çar’ın 24 Ağustos 1898 tarihli fermanıyla, devletlerarası ilişkilerin geliştirilmesi, barışın korunması ve silahsızlanma konusunun görüşülmesi için konferans yapılması gündeme getirilmiştir. Silahlanma
yarışının getirdiği yükün altında ezilmekte olan diğer devletler, bu yaklaşımı
15
16
17
18
KESKİN, O. Kadri: “Jenosid Suçu ve Jenosid Sözleşmesi”, Adalet Dergisi, Eylül-Ekim
1986, S.5, s.121.
TEZCAN, Durmuş: “Uluslararası Suçlar ve Uluslararası Ceza Divanı”, Hukuk Kurultayı,
2000, Ankara Barosu Yayınları, C. 1, s. 272.
ASLAN, s.21
SUR, Melda: Uluslararası Hukukun Esasları, Beta Yayınevi, Geliştirilmiş 2.B., İstanbul,
2006, s. 250.
804
Ercan GÖKTEPEOĞLU
olumlu karşılamış ve 18 Mayıs 1899’da, La Haye’de, 26 devlet temsilcisinin
katılımıyla 1. Barış Konferansı yapılmış, konferansın sonunda, “Uluslararası
Uyuşmazlıkların Barışçı Yollarla Çözümüne İlişkin La Haye Sözleşmeleri”
(Hague Conventions for the Pasific Settlement of International Disputes) imzalamıştır. Konferans sırasında uluslararası bir ceza mahkemesinin kurulması
yönünde girişimler olmuş ancak başarısızlıkla sonuçlanmıştır.19 Bununla birlikte, savaş hukukunu tedvin eden bu sözleşmeler vatandaşlık bağına bakmaksızın her şahsın, insan olmasından kaynaklanan birtakım hak ve yükümlülüklerinin bulunduğu fikrine ve bireyin uluslararası hukuk öznesi olduğu fikrine
önemli katkılar sağlamıştır.
Değinmekte fayda olan diğer önemli bir husus ise, ilerleyen dönemlerde
savaşın yürütülmesi konusunda hukuksal boşlukların kapatılmasında yararlanılacak olan “Martens Hükmü”dür. Martens Hükmü, adını söz konusu kuralı
teklif eden Rus delegesi Fyodor F. Martens’ten almış olup, 1899 tarihli II nolu
Kara Savaşının Yasa ve Teamüllerine Dair Sözleşme’nin önsözünde yer alan
ve oybirliği ile kabul edilmiş bir hukuk ilkesidir. Martens Hükmü, pozitif hukuk düzenlemelerinin bulunmadığı durumlarda bile savaşan tarafların birbirlerine insanca davranma yükümlülüğü altında olduklarını ifade etmektedir.20 Bu
hüküm ileride Nürnberg yargılamasında kullanılmış ve bu hüküm nedeni ile
Nürnberg Mahkemesinin temelleri atılabilmiştir.
3) 1. ve 2. Dünya Savaşları Arasında Meydana Gelen Gelişmeler
1. Dünya Savaşı’nda yaklaşık 60 milyon insan silah altına alınmış, Amerika kıtası dışında tüm kıtalar bu savaştan etkilenmiştir. Bu savaşta, 21 milyon
insanın yaralandığı ve 9 milyon insanın ise hayatını kaybettiği tahmin edilmektedir.
19
20
GÖNLÜBOL, Mehmet: Milletlerarası Siyasi Teşkilatlanma, AÜSBF Yayınları, No:236,
2.B., Ankara, 1968, s.64-69.
Martens Hükmü şöyle demektedir; “Savaş kurallarının tamamlanmasına kadar, yüksek akit
taraflar, kendilerince kabul edilen sözleşme hükümlerinin kapsamadığı durumlarda toplumların ve savaş koşullarının uygar uluslar arasında yerleşmiş uygulamalardan insanlık yasalarından ve kamu vicdanının gereklerinden kaynaklanan uluslararası hukukun ilkelerinin
etkisi altında bulunmadıklarını saptamayı uygun addetmektedir. ASLAN, s.27.
805
Ercan GÖKTEPEOĞLU
1. Dünya Savaşı sonrası savaşın galibi olan Müttefik Devletler tarafından
Paris Barış Konferansı Ocak 1919’da toplandığı zaman, savaş suçlarını cezalandırma meselesi gündemin ilk maddesini oluşturuyordu. Müttefikler bu
amaçla, “Savaşa Sebep Olanların Sorumluluğu ve Cezalandırılması Komisyonu” isimli bir komisyon kurdular. Amerikalı iki temsilci olan Dışişleri Bakanı
Robert Lansing ile önde gelen bir uluslararası hukuk araştırmacısı James Scott,
Alman Kayzeri’nin müttefikler tarafından yargılanması projesine itiraz ettiler.
Böyle bir yargılamanın “uluslararası hukuk alanında şimdiye kadar bilinmeyen ve ulusların modern uygulamalarında örnekleri bulunmayan bir sorumluluk” anlayışı oluşturacağını öne süren Lansing ve Scott, müttefiklerin “siyasal
müeyyide” uygulama hakkına sahip olduklarını kabul ederlerken, “hukuksal
ceza” verme hakkına sahip olduklarını ise reddettiler.21
1919 yılında imzalanan Versailles Antlaşması, uluslararası ceza mahkemelerinin kuruluşunda milat olacak bir öneme sahip olmuştur. 1919 Versailles
Barış Antlaşması’ndan bu yana 5 uluslararası araştırma komisyonu, 4 ad hoc
uluslararası mahkeme kurulmuştur. İlk uluslararası araştırma komisyonu 1.
Dünya Savaşı sonunda, 1919 yılında savaşın galip devletleriyle mağlupları arasında Paris’te yapılan Barış Konferansına Hazırlık Konferansında kurulmuştur. Bu konferansta galip devletler, Almanların yargılanmak üzere teslimleri ve
yapılacak olan barış konferansı hakkında müzakerelerde bulunmuşlardır. Bu
müzakerelerde öne çıkan nokta, Alman İmparatoru II. Wilhelm’in ve Alman
savaş suçlularıyla, insanlığın hukukuna karşı suç işleyen resmi yetkililerin
yargılanması olmuştur. Nihayetinde galip devletlerin Versailles’de 28 Haziran
1919 tarihinde yaptıkları Barış Anlaşmasının 227. maddesi uyarınca İmparator
II. Wilhelm’in savaşı başlattığı için yargılanmasını sağlamak amacıyla ad hoc
nitelikte bir uluslararası ceza mahkemesi kurulması kararlaştırılmıştır.22 Ancak
Hollanda’nın, kendisine sığınan ve Anlaşmanın 227. maddesi uyarınca “uluslararası ahlaka acımasız saldırıda bulunmakla” suçlanan II. Wilhelm’i iade et21
22
DADRİAN, Vahakn: Ulusal ve Uluslararası Hukuk Sorunu Olarak Jenosid, Belge Yayınları,
1. B., İstanbul, 1995, s.125.
BASSIOUNI, Cherif: From Versailles to Rwanda in Seventy-Five Years: The Need to Establish a Permanent International Criminal Court, Harvard Human Rights Journal, 1997,
vol.10, s.14.
806
Ercan GÖKTEPEOĞLU
memesi üzerine bu hükümler uygulanamamıştır.
1. Dünya Savaşı sonrası 2. Dünya Savaşına kadar yaşanan 20 yıllık dönemde savaş sırasında yaşanan insanlık dışı olaylar ve bunların faillerinin yargılanması hususundaki eksikliklerin anlaşılmasına rağmen, bu suçları ve failleri
yargılamakla görevli uluslararası bir ceza mahkemesi kurma çabaları sonuçsuz
kalmıştır. Ancak 1934 yılında, Fransa’ya resmi ziyarette bulunan Yugoslavya
Kralı I. Alexander ve Fransız Dışişleri Bakanı’nın öldürülmesi olayı uluslararası bir ceza mahkemesi kurma düşüncesini yeniden gündeme getirmiştir.23
Fransız Hükümetinin çabaları sonucu, 13 Kasım 1937 tarihinde Milletler
Cemiyeti tarafından “Terörizmin (Tedhisçiliğin) Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme” ile bu Sözleşmenin eki durumundaki “Uluslararası
Terör Suçlarını Cezalandırmakla Görevli Ceza Divanının Kurulmasına İlişkin
Sözleşme” kabul edilmiştir. Ancak bu sözleşmelerin kabulünü izleyen yıllarda
uluslararası ceza hukukunda yeni ufuklar açması beklenen bu Mahkeme, araya giren savaş nedeni ile gerekli ilgiyi toplayamamış, yalnızca Hindistan’ın
onayladığı sözleşmeler yürürlüğe girmemiştir.24 Terörizme ilişkin sözleşmeler
beklenen ilgiliyi toplayamadı ise de, o dönemde, saldırı savaşının uluslararası dayanışmayı ihlal ettiğini vurgulayan, “Uyuşmazlıkların Barışçı Yollardan
Çözümüne İlişkin 1924 tarihli Cenevre Protokolü” saldırı savaşının suç teşkil
ettiğine ve uyuşmazlıkları çözmede bir araç olarak kullanılamayacağına dair
24.09.1927 tarihli Milletler Cemiyeti Genel Kurulu Kararı ve uyuşmazlıkların
çözümünde savaşa başvurmayı yasaklayan ve sözleşmeci tarafların karşılıklı ilişkilerinde ulusal politika aracı olarak savaştan vazgeçmelerini öngören
27.08.1928 tarihli “Briand-Kellogg Paktı” insancıl hukukun ihlali ve savaşın
önlenmesine yönelik önemli aşamalardır.25
Lemkin, 5. Ceza Hukuku Birleştirme Madrid Konferansı’nda; ırksal dinsel veya sosyal toplulukların yok edilmesinin, uluslararası hukukta suç olarak
ifade edilmesi yönünde bir teklifte bulundu ve barbarlık ve vandalizm26 olmak
23
24
25
26
ASLAN, s.32.
TEZCAN, s.272.
TEZCAN, s.273.
Barbarlık, milli, ırki, dini ya da sosyal toplulukların kasten yok edilmesi, vandalizm ise;
807
Ercan GÖKTEPEOĞLU
üzere iki yeni suç tipi ortaya koyduysa da bu teklifi kabul edilmedi. Lemkin’in
teklifinin kabul edilmemesinin en büyük gerekçesi, ülkelerin devlet egemenliğine ilişkin görüşleri idi ve o dönemde bir ülke içinde işlenen suçların uluslararası bir mahkemede kovuşturulmasının ülke egemenliğine müdahale olacağı
görüşü ağırlıktaydı.
Sonuç olarak 2. Dünya Savaşı’na kadar soykırım suçuna ilişkin olaylar İngiliz Başbakanı Winston Churchill’in ifade ettiği gibi “isimsiz bir suç” olma
özelliğini devam ettiriyordu.
4) 2. Dünya Savaşından Sonraki Süreçte Meydana Gelen Gelişmeler
2. Dünya Savaşı, 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesi ile başladı.
Fransa, İngiltere, Sovyetler Birliği ve tüm Avrupa’yı içine alan, Çin, Japonya
ve Amerika Birleşik Devletlerinin de katılmasıyla büyük bir coğrafyaya yayılan 2. Dünya Savaşı’nda, kullanılan ileri teknolojiye sahip harp malzemelerinin tahrip gücünün etkisi ile milyonlarca asker ve sivil yaşamını yitirmiştir.
2. Dünya Savaşı sırasında Hitler’in yükselişi ve Alman Hükümetinin ayrımcı politikalar uygulamaya koymasıyla Nazi Almanyasında ortaya çıkan antisemitist hareketler sonucu milyonlarca Yahudi öldürüldü. Yahudi Soykırımı,
Almanların Polonya’yı işgali ile birlikte başladı. 1935 yılının Haziran ayına
gelindiğinde kamplarda 3500 mahkum vardı. 1939 yılının Eylül ayına kadar
Almanya ve Avusturya’da bulunan Yahudilerin üçte ikisi sürgüne gönderildi.
Başlangıçta sadece Alman rejimine muhalif olanların tutuklanarak konulduğu
bu kamplara savaşın başladığı 1939 yılından itibaren Almanya’nın işgal ettiği topraklardan da mahkûmlar gönderilmeye başlanılmıştır. Hitler, yardımcısı
Reinhard Heydrich’e en kısa zamanda Yahudi sorununa “kesin çözüm” bulmasını emretti. Bunun üzerine “nihai çözüm” olarak toplama kampları genişletildi ve ölüm kamplarına dönüştürüldü. Auschwitz, Bergen-Belsen, Dachau
Sabibor, Treblinka kamplarında büyük çoğunluğu Yahudilere ait olmak üzere
12 milyon insanın can verdiği bilinmektedir.27
27
milli, ırki, dini ya da sosyal toplulukların bir ifadesi olarak bu topluluklara özgü kültürel ve
sanatsal çalışmaların yok edilmesi anlamına gelmektedir.
İLKİZ, Fikret: “Toplama Kamplarından Nüremberg Mahkemesine”, Güncel Hukuk Dergisi,
808
Ercan GÖKTEPEOĞLU
2. Dünya Savaşı, dünya barışı ve insan kişiliğinin, ancak ulusların ortak
ilgi ve gözetimi ile korunabileceği bilincinin önemini bir kez daha uluslararası toplumun gündemine taşımış,28 bu savaşta meydana gelen olayların sonucunda uluslararası insan hakları hukukunun ve uluslararası ceza hukukunun
gelişiminde büyük ilerlemeler sağlanmıştır. Almanların işgal ettiği ülkelerde
başvurdukları baskı, şiddet ve insanlık dışı muameleler tüm ülkelerde şiddetli
bir tepki doğurmuş ve savaş suçlularının cezalandırılması gerektiği yolunda
yaygın bir düşünce ve beklentinin doğmasına sebep olmuştur.29
Daha savaş bitmeden Müttefik Devletler 30 Ekim 1943 tarihli Moskova
Bildirisi ile failler için ceza kovuşturması yapılmasını kararlaştırmış ve savaşın çıkmasına neden olanlarla birlikte, savaş sırasında insanlık dışı eylemlerde bulunanları cezalandırma niyetlerini ilan etmişlerdi. Müttefik kuvvetlerin
temsilcileri Roosevelt, Churchill ve Stalin tarafından hazırlanan ortak bildiri
savaş suçlularının kovuşturulmasında iki usul öngörüyordu. Katliam, işkence
ve sair suçları işleyen adi savaş suçluları, bu suçluları işledikleri yerin ulusal mahkemeleri önünde ve bu mahkemelerin ulusal kanunları önünde, suçları
belli bir coğrafi bölge ile sınırlandırılmayan düşman devlet mensubu üst düzey
yöneticileri olan büyük savaş suçluları ise, gerek Avrupa gerek Uzakdoğu’da
kurulacak askeri mahkemeler tarafından yargılanacaktı.30
Faillerin yargılanması maksadıyla kanıt toplamaya başlayan, yetki alanı
yalnızca işgal edilmiş topraklarla sınırlı olmayacak şekilde belirlenen Birleşmiş Milletler Savaş Suçlarını Araştırma Komisyonu Hukuk Komitesinde görevli Amerika Birleşik Devletleri temsilcisi Herbert C. Pell, vatansız olmaları
ya da ırkları veya dinleri nedeniyle haklarında suç işlenen kimselere karşı yapılan eylemleri tanımlamak için “insanlığa karşı suç” kavramını kullanmıştır.
Bu hazırlık çalışmaları devam ederken oluşturulan savaş suçlularının cezalandırılmasının öngörüldüğü ilk uluslararası düzenleme, Almanların yenilgileri
sonucunda 5 Haziran 1945 tarihinde imzaladıkları Teslim Bildirisidir. Bu Bil-
28
29
30
S.20, Ağustos, 2005, s.15.
AKBULUT, İlhan: “İnsan Hakları”, Askeri Adalet Dergisi, S.104, Ocak 1999, s.2.
ASLAN, s.34.
ÇELİK, Edip F.: Milletlerarası Hukuk, İstanbul, İÜHF Yayınları, C. 1, 1980, s.462.
809
Ercan GÖKTEPEOĞLU
diri ile Alman yöneticileri, savaş suçu işleyen Nazi Yöneticilerini Müttefik
Devletlere teslim etmeyi kabul etmiş oluyorlardı.31 Ayrıca Almanya ile beraber
hareket eden mağlup devletlerle imzalanan barış antlaşmalarında da, bu devletlere savaş suçlularının yakalanması ve yargılanması konusunda müttefiklere yardımcı olma yükümlülüğü getirilmişti. Tüm bu gelişmelerin sonunda,
1941’de başlayan çalışmalar, 1945’te Amerika Birleşik Devletleri’nin 26 Haziran - 8 Ağustos 1945 tarihleri arasında düzenlenen Londra Konferansı’na
sunduğu öneriyle yeni bir aşamaya ulaştı.
Londra Konferansı’nda savaş suçlularının yargılanmasını öngören bu hukuki metin üzerinde yapılan uzun tartışmaların nihayetinde, galip devletler
ABD, İngiltere, SSCB ve Fransa temsilcileri 8 Ağustos 1945 tarihinde Avrupa
Mihver Devletleri Büyük Savaş Suçlularının Yargılanması ve Cezalandırılmasına Dair Londra Antlaşması’nı imzaladılar. Sözleşmeye ekli “Uluslararası
Askeri Mahkeme Statüsü” ile de Nüremberg’de kurulacak Uluslararası Askeri
Mahkemenin yetki ve işleyişi belirlendi. Söz konusu Antlaşma, daha sonra
19 devlet tarafından daha kabul edilmiş ve Naziler tarafından işlenen suçları
yargılamak üzere uygulanmıştır.32
Nüremberg Statüsü ile devletin savaş suçlarından doğan sorumluluğunun
yanında bireyin de bu tür suçlardan sorumlu tutulabileceğinin kabulü uluslararası toplumda geniş bir destek görmüştür.33 Nüremberg Statüsü’nün 2. ve 14.
maddeleri gereği Almanya’nın Nüremberg şehrinde kurulan Nürenberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin başkanı yargıç Lawrence İngiltere’den, yargıç
Biddle ABD’den, yargıç Donnedieu de Vobres Fransa’dan, yargıç Nikitchenko eski Sovyetler Birliği’nden atanmıştı.34Bunun dışında Mahkemede 4 tane
savcı da görev yapmaktaydı. Bireysel ya da birlikte hareket edebilen savcılar,
sanıkları sorguya çekme, delilleri toplama, araştırma yapma, iddianameyi hazırlama gibi yetkilere sahipti.35
31
32
33
34
35
ASLAN, s.36.
ASLAN, s.143-149.
AZARKAN, Ezeli: “Bireyin Uluslararası Sorumluluğu ve Miloseviç Davası” SÜHFD,
Cumhuriyetimize 80. Yıl Armağanı, C.11, S.3-4, 2003, s. 272.
YILMAZ, Alia: Uluslararası Ceza Hukuku El Kitabı, Beta Basım, İstanbul, 2001, s. 144.
GÜRELLİ, Nevzat: “İnsanlık Aleyhine İşlenen Suçlar”, Adalet Dergisi, 1951, s. 72.
810
Ercan GÖKTEPEOĞLU
Mahkemenin yer bakımından yetkisi savaş bölgesi ile sınırlı olup, suç tanımlarında belirtilen eylemler Almanya topraklarında gerçekleşse dahi, savaşla ilgili oldukları sürece kovuşturma kapsamı içinde kabul edilmekteydi.
Zaman bakımından yetki konusunda ise, savaştan önce ya da savaş sırasında
tanımlamasıyla bir belirleme yapılmıştır.
Müttefik Devletler Berlin Beyannamesinde, Almanya üzerinde yüksek
otorite kurduklarını deklare etmiş36 ve 10 Numaralı Kontrol Konseyi Yasasını
uygulamak suretiyle, Almanya toprakları üzerinde bir nevi egemenlik hakkı
kullanma durumuna gelmişlerdi. Buradan hareketle, savaş sırasında işlenen
insaniyet hukuku ihlallerinin yargılanmasını da, bu egemenlik hakkına dayanarak gerçekleştirdikleri ileri sürülmektedir.37
Londra Antlaşması’na Ek Uluslararası Askeri Mahkeme Statüsü’nün 6.
maddesi ile Mahkemenin yargılama kapsamındaki suçlar 3 başlık altında toplanmıştır. Bunlar; barışa karşı suçlar, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlardır.
İnsanlığa karşı suçun neyi ifade ettiği Statü’nün 6. maddesinin 3. fıkrasında
belirlenmişti. Anılan maddeye göre, insanlığa karşı suç; savaş öncesi ve savaş
sırasında sivil halkın öldürülmesi, köle olarak kullanılması, sürülmesi ve diğer
insanlık dışı muamelelere tabi tutulması ile savaş suçlarına bağlı olarak siyasi,
ırkçı ya da dinsel nedenlerle yapılan zulümleri kapsamaktadır.38 İnsanlığa karşı
suç tanımının madde metninde, soykırım kavramı henüz bağımsız bir uluslararası suç kategorisi olacak kadar açıklık ve kesinlik kazanmadığı için açıkça
soykırım kelimesine yer verilmemişse de, insanlığa karşı suçlar kavramı soykırım kavramını da içerecek şekilde düzenlenmiştir.39
Nüremberg Uluslararası Askeri Mahkemesi Ekim 1945’te 24 Nazi sanık
hakkında iddianamenin okunmasıyla başlamıştır. Mahkeme, 24 üst düzey
36
37
38
39
LÜTEM, İlhan: Harp Suçları ve Devletlerarası Hukuk, Ankara, 1951, s. 96.
ODMAN, Tevfik:”Eski Yugoslavya ile İlgili Uluslararası Ceza Mahkemesinin Kuruluşu ve
Yasal Dayanağı”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1996, s.140.
PAZARCI, Hüseyin: Uluslararası Hukuk Dersleri, Turhan Kitabevi, 5. B., Ankara, 1998,
s.175.
AKTAN, Gündüz: “Devletlerarası Hukuka Göre Ermeni Meselesi”, Türkiye Günlüğü, S.64,
2001, s.7.
811
Ercan GÖKTEPEOĞLU
Nazi Hükümet görevlisini yargılamış,40 300.000 tanık dinlemiş, 6300 kanıtı
değerlendirerek bir yılda 402 oturum yapmıştır.41 4 asil, 4 yedek olmak üzere
8 hakim ve 8 savcıdan oluşan bu ad hoc42 mahkeme; barışı ortadan kaldırmaya
veya tehlikeye atmaya ilişkin suçları, insanlığa karşı suçları, savaş suçlarını
yargılayarak 1 yıl sonra, 3 sanık hakkında beraat, 19 sanık hakkında hapis
cezası, 7 sanık hakkında ağır hapis cezası, 3 sanık hakkında müebbet hapis
cezası ve 11 sanık hakkında da idam kararıyla sonuçlanmıştır. 43 Savcı, yargılama sırasında zaman zaman “soykırım” sözcüğünü kullanmış ama mahkeme
kararında bu suça atıf yapılmamıştır.
Nüremberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin suçluları cezalandırma
fonksiyonu yanında, uluslararası hukukun uygulandığı ve bunun sonucu olarak suçluların yargı önüne çıkarıldığı mesajını vermiş olması da, önem arz etmektedir. Bu şekilde uluslararası hukukun uygulanmasıyla savaş suçu, barışa
karşı suç ve insanlığa karşı suç işleyenler, ilk defa yargı önüne çıkarılmış oldu.
Mahkemenin vermiş olduğu kararlarla, geleneksel insaniyet hukuku anlayışına
uluslararası ceza boyutu eklenmiştir.44 Bununla birlikte, davaların sadece galip devletlerin hakimlerince görülmesinin mahkemenin tarafsızlığını tartışmalı
hale getirdiği45 ve mahkemenin teşekkül tarzının, mahkemeyi gerçek bir uluslararası mahkeme olmaktan çıkartıp, müttefikler arası bir mahkeme konumuna
getirdiği46 yönünde eleştiriler de mevcuttur.
Nüremberg Uluslararası Askeri Mahkemesinin kurulması ve çalışmaları,
Müttefik Devletler için örnek teşkil etmiş ve savaşın mağlubu Japonya’nın 2
Eylül 1945’te imzaladığı Teslim Bildirisini takiben, Uzakdoğu Müttefik Kuvvetler Başkomutanı General Douglas Mc Arthur’un yayınladığı 19 Ocak 1946
40
41
42
43
44
45
46
Nüremberg Mahkemelerinde İngiliz-Amerikan sisteminde geçerli olan usuli prosedür uygulanmıştır. “Bu sisteme göre dava savcı ile sanığın müdafii arasında bir düello şeklinde cereyan eder, yargıçlar esas itibariyle hadisleri takip eden birer hakem gibidirler. Bkz. EREM,
Faruk: İnsanlığa Karşı Cürümler, Ankara, 1948, s.7.
TÖNEL ŞEN, Semin: Uluslararası Hukukta Soykırım Etnik Temizlik Saldırı, On iki Levha
Yayıncılık, İstanbul, 2010, s.28.
Geçici amaca yönelik anlamına gelmektedir.
TEZCAN, s.274.
BAŞAK, s.32.
MERAY, Seha: Devletler Hukukuna Giriş, C. 2, Ankara, 1959, s.465-466.
LÜTEM, s.90-92.
812
Ercan GÖKTEPEOĞLU
tarihli Beyanname ile 29 Nisan 1946 tarihinde Tokyo Uluslararası Askeri
Mahkemesi kurulmuştur. Mahkemenin amacı, 2. Dünya Savaşındaki Japon savaş suçlularının yargılanmasıdır. Mahkemenin yer bakımından yetkisi, Japonya ve Pasifik’te Amerikan Kuvvetleri Başkomutanı’nın idaresi altında bulunan
bölgeler olup, Mahkeme yalnızca savaş suçlarını değil, insanlığa karşı suçlar
ve barışa karşı suçları da yargılamak üzere kurulmuştur.47
Mahkeme, Uzakdoğu’daki Müttefikleri oluşturan Avustralya, Kanada,
Çin, Fransa, İngiltere, Hindistan, Hollanda, Yeni Zelanda, Filipinler, SSCB ve
ABD olmak üzere 11 devletin yargıç ve savcılarından oluşmuştur. Tüm yargıç
ve savcılar anılan her bir devletten bir kişi olmak üzere ABD’li başkomutan
tarafından atanmıştır.48 Tokyo Uluslararası Askeri Mahkemesinde duruşmalara 29 Nisan 1946 tarihinde başlanmış, yargılamalar 12 Kasım 1948 tarihinde
son bulmuştur. Mahkeme bazı farklılıklar dışında esas bakımından Nüremberg
Uluslararası Askeri Mahkemesi için geçerli olan prensipler dahilinde yargılamalarda bulunmuştur.49 Yargılamalar sonucunda, yargılanan 25 kişiden 7 kişi
hakkında ölüm cezasına, 7 kişi hakkında müebbet hapse, geriye kalanlar hakkında da ağır hapis cezasına hükmedilmiştir. 50
ABD tarafından Japonya’ya atom bombası atılması başta olmak üzere,
savaşın galibi olan devletlerin yoğun bombardımanın neden olduğu sivil kayıplar da uluslararası insaniyet hukuku ihlalleri olmasına rağmen, yargılama
konusu olmamıştır. Bu nedenle, tıpkı Nüremberg Uluslararası Askeri Mahkemesine yöneltilen eleştirilere benzer şekilde, galiplerin adaletinin gerçekleştiği
bir Mahkeme olduğu eleştirisinden kurtulamamıştır.51
47
48
49
50
51
BAŞAK, s.32.
YAĞLIOĞLU, Zafer: “Milletlerarası Yargı Sistemleri ve Kuruluşları”, Askeri Adalet Dergisi, S.115, Eylül 2002, s.139.
PAZARCI, s.148.
TEZCAN, s.274.
MİNEAR, R.H.: Victors Justice the Tokyo War Crimes Trial Princetan: Princeton Univ.
Press., 1971.
813
Ercan GÖKTEPEOĞLU
C. ULUSLARARASI HUKUKTA SOYKIRIM SUÇUNA İLİŞKİN
DÜZENLEMELER
1) Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 96 (1) Sayılı Kararı
Soykırım suçunun yer aldığı ilk hukuki belge, milletlerarası barış ve güvenliği koruma, savaşı önleme amacı ile 2. Dünya Savaşı ardından yeni kurulan
Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın, New York, Lake Success’te toplanan Genel
Kurulu’nda 23 Ekim-15 Aralık 1946 tarihleri arasında yapılan ilk oturumunun
ikinci bölümünde kabul edilen, 11 Aralık 1946 tarih ve 96 (I) sayılı karar olmuştur. Genel Kurul bu karar ile soykırım kavramının ne anlama geldiğini açıklamış
oldu. Bu karara göre soykırım, insan gruplarının, grup olarak tümüne yaşama
hakkı tanımamaktır. Söz konusu kararda, cinayet nasıl insan hayatını ortadan
kaldırmak anlamına gelmekte ise, soykırımın da insan topluluklarının hayat hakkının ortadan kaldırılması anlamına geldiği ve haklarından mahrum kaldığı, bu
sebeple soykırımın diğer ahlak kurallarına aykırı olduğu kadar, Birleşmiş Milletler’in amaç ve prensiplerine de aykırı olduğu belirtildikten sonra, ırki, dini, siyasi
ve diğer insan topluluklarının tamamen veya kısmen imhasına yol açan soykırım
suçunun işlendiği tespiti yapılarak, bu suçun önlenmesinin uluslararası bir görev
olduğunun üzerinde durulmuştur.52
Bu tanımla, soykırıma tabi tutulan gruplar, ırki, dini, siyasi ve diğer gruplar
olarak sayıldı. Kararın belki de en önemli yanı, soykırımın devletler hukukuna
göre bir suç sayılmasıydı. Bu durum, soykırımın bir ülke içinde işlenmiş olmasının, devlet egemenliği ilkesi çerçevesinde içişleri olarak sayılmasını ve uluslararası kovuşturmadan kurtulmasına imkan vermemeyi amaçlıyordu. Soykırım
suçunu işleyenlerin, özel görevli, kamu memuru ya da devlet adamı olmasına
bakılmadan cezalandırılması kabul edildi.53
Bu kararda, siyasi grupların soykırıma uğrayabileceği hükmü, siyasi mücadele yapan, grupların içindeki sivillerin, kısmen dahi olsa, önemli sayıda katledilmesi halinde soykırım işlenmiş olacağını ifade etmekteydi. Bu haliyle, Nüremberg İlkeleri içindeki insanlığa karşı suç kavramı, soykırım kavramıyla eşanlamlı
52
53
ASLAN, s.45.
AKTAN, s.8.
814
Ercan GÖKTEPEOĞLU
sayılmaktaydı. Ancak, insanlığa karşı suçların aksine, bu karar, soykırımla savaş
arasındaki bağı ortadan kaldırıyordu. Yani soykırımın savaş sırasında olduğu
gibi barış döneminde de işlenebileceği kabul ediliyordu. Öte yandan, soykırımın,
savaşan ülkenin işgal ettiği yerlerde de işlenebileceği kabul ediliyordu. Bu suç,
savaşan ülkenin işgal ettiği yerlerde işlenebileceği gibi, o ülkenin kendi sınırları
içinde de işlenebiliyordu. Böylece hangi nedenle, zamanda ve yerde olursa olsun, ciddi sayıda insan ölümü soykırım suçu sayıldı.
2) Soykırım Sözleşmesi
Soykırım Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına Dair Sözleşme 6 Aralık
1948 tarihinde Paris’te toplanan Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 260/A
(III) sayılı kararıyla, toplantıda hazır bulunan 56 üye devlet tarafından oybirliğiyle imzaya açılmış, 20. onay belgesini takip eden 90 günün sonunda 12 Ocak
1951 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Türkiye Cumhuriyeti 25 Mart 1950 tarihinde
kabul edilen 5630 sayılı Yasa ile herhangi bir çekince koymaksızın Sözleşmeye
taraf olmuştur. 5630 sayılı Onay Yasası 29 Mart 1950 tarih ve 7469 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır.54
Soykırım Sözleşmesi bir giriş bölümü ile 19 maddeden oluşmaktadır. Sözleşmenin giriş bölümünde soykırımdan “nefret uyandırıcı musibet” olarak bahsedilmiştir. Sözleşmenin giriş bölümünde, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun
vermiş olduğu 96 (1) sayılı karar dışında, ne Nüremberg İlkelerine, ne “insanlığa
karşı suçlar” kavramına, ne Tokyo Mahkemesi Statüsü’ne, ne de yerel mahkeme
kararlarında geçen “mass murder” (toplu katliam) kavramına atıfta bulunulmayarak, artık soykırım kavramının bu tarihten itibaren ayrı bir suç olarak sayıldığına işaret edilmektedir.
Sözleşmenin 2. maddesi ile soykırım suçunun tanımına yer verilmiş ve bu
şekilde soykırım suçunun maddi unsuru ortaya konulmuştur.
Soykırım Sözleşmesi’nin 2. maddesi soykırımı şöyle tanımlamaktadır:
“Bu sözleşmeye göre soykırımın anlamı, milli etnik, ırki veya dini bir grubu,
54
Sözleşmenin orijinal metni ve çevirisi için bkz. DOĞRU, Osman: İnsan Hakları Uluslararası
Mevzuatı, Beta Yayınları, İstanbul, 1998, s.250.
815
Ercan GÖKTEPEOĞLU
sırf bu niteliği nedeniyle, kısmen veya tamamen, yok etmek kastıyla, aşağıda
sayılan fiillerin işlenmesidir:
f) Grup üyelerini öldürmek;
g) Grup üyelerine ciddi, bedensel veya zihinsel zarar vermek;
h) Bir grubun üyelerini, kasten, bunların fiziki olarak kısmen veya tamamen
yok edilmesi sonucunu doğuracağı önceden hesaplanan yaşam koşulları altına
sokmak;
i) Grup içinde doğumları bilinçli olarak önlemeye yönelik tedbirler dayatmak;
j) Gruba ait çocukları bir başka gruba zorla nakletmek.”
Bu tanımla ilgili taraf devletler tarafından 2. maddeye konulmuş herhangi bir
çekince bulunmamaktadır.
Soykırım Sözleşmesi’nin 3. maddesine göre soykırım teşkil eden fiiller şunlardır:
a) Soykırımda bulunmak
b) Soykırımda bulunulması için işbirliği yapmak
c) Soykırımda bulunulmasını doğrudan ve açıkça kışkırtmak
d) Soykırımda bulunmaya teşebbüs etmek
e) Soykırıma iştirak etmek
4. madde ile soykırım suçunu veya yukarıda ifade edilen fiillerden birini işleyenlerin, anayasal bir yetkiyle görevlendirilmiş olan en üst yöneticiler, yetkili
kamu görevlileri veya özel kişiler de olsa cezalandırılması hüküm altına alınmıştır. Sözleşmenin 6. maddesi, soykırım suçunu veya 3. maddede belirtilen
fillerden birini işlediğine dair hakkında suç isnadı bulunan kimselerin yargılanmasının, suçun işlendiği devletin yetkili bir mahkemesi veya yargılama yetkisini
kabul etmiş olan taraf devletler bakımından yargılama yetkisine sahip bulunan
uluslararası bir ceza mahkemesi tarafından yapılacağını düzenlemiştir.55
55
Sözleşmenin 6. maddesine göre soykırımın işlendiğini belirleyecek yetkili organlar, soy-
816
Ercan GÖKTEPEOĞLU
Sözleşmenin bu noktadaki ilk uygulamasının, imza tarihi olan 1948 yılından tam 45 sene sonra Eski Yugoslavya’da işlenen soykırım suçlarını
yargılamak için kurulan ad hoc nitelikte Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza
Mahkemesi ile somutlaşması, 6. maddenin zayıf bir içeriğe sahip olduğunu
göstermektedir.56 1998’de Roma’da imzalanan Uluslararası Ceza Mahkemesi
Statüsü de Sözleşmenin asıl amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için geç kalmış
ama önemli bir adımdır.
D. SOYKIRIM SUÇUNUN CEZALANDIRILMASI İÇİN KURULMUŞ
ULUSLARARASI MAHKEMELER
1) Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi
1945 yılında 2. Dünya Savaşı sona erdiğinde Hırvat kökenli lider Tito Sosyal Federal Yugoslavya Cumhuriyeti’ni kurmayı başarmıştır. Tito’nun kurmuş
olduğu Sosyal Federal Yugoslavya Cumhuriyeti, Sırbistan, Hırvatistan, Slovenya, Makedonya, Bosna Hersek ve Karadağ olmak üzere 6 cumhuriyet ve
Kosova ve Voyvodina olmak üzere 2 özerk bölgeden oluşmaktaydı. Tito’nun
1980 yılında ölümüyle birlikte çok-uluslu Yugoslavya’da huzursuzluklar artmıştı. 1987 yılında Sırbistan Komünist Parti liderliğine gelen Miloseviç, 1989
yılında tek taraflı olarak Kosova ve Voyvodina’nın özerk statüsüne son verildiğini açıklamış, bu durumu protesto eden Slovenya ve Hırvatistan, federal
ordudan kuvvetlerini çekmiş ve federal yönetime vergilerini vermemeye başlamışlardır.
1990 yılında Slovenya ve Hırvatistan’da, ulusal egemenliği ve daha gevşek bir konfederasyonu savunan partiler seçimleri kazanınca 1991 yılında bu
iki cumhuriyet ard arda bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Bosna Herseğin de
15.10.1991 tarihinde bağımsızlığını ilan etmesi ve Avrupa Topluluğu Bakan-
56
kırım suçunun işlendiği ülkenin yetkili bir mahkemesi veya tarafların yargı yetkisini kabul
ettikleri uluslararası bir ceza mahkemesi olabileceğinden, bazı ülkelerin parlamentolarının
veya eyalet meclislerinin 1915 yılında Osmanlı Devleti vatandaşı olan Ermenilere karşı soykırım suçu işlendiği yönünde ve sözde “Ermeni Soykırımı” inkarının suç sayılması yönünde
aldıkları kararlar, hukuki olmaktan ziyade siyasi kararlar olarak değerlendirilmelidir.
KOCAOĞLU, Sinan: “Uluslararası Ceza Hukuku ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu Bağlamında Soykırım Suçu”, Ankara Barosu Dergisi, Ankara Barosu Yayınları, Y.2005, S.3,
s.155.
817
Ercan GÖKTEPEOĞLU
lar Konseyi’nin 6 Nisan 1992’de Bosna Herseği tanıması üzerine, daha önce
Slovenya ve Hırvatistan’da yaşanmayan çatışmalar Bosna’da Sırp, Müslüman ve Hırvatlar arasında yaşanmaya başlamıştır. 1992 yılının ilkbaharında
Bosna’nın doğusundaki bütün önemli şehirler Sırpların saldırısına uğramış ve
çoğu ele geçirilmiştir.57
Sırplar Belgrat’tan aldıkları büyük destekle 1993 yılında Saraybosna’yı
kuşattılar. Saraybosna ve Serebrenika, 1992 yılında Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulan güvenli yerler arasında yer almasına ve buralarda güvenliği
sağlamak adına BM Barış Gücü (UNPROFOR) askerlerinin bulunmasına rağmen, 1995 yılında Serebrenika’da 7500 müslüman erkek ve erkek çocuk, 1992
ile 1995 tarihleri arasında Bosna Hersek’in tamamında ise 300.000’ e yakın
insan Sırp kuvvetleri tarafından öldürüldü. Gerçekleşen bu savaşta üç önemli
nokta ise üç etnik gruba ait milis kuvvetlerin ve devlet ordularının karşı karşıya
gelmesidir.58
Bosnalı müslümanları hedef alan dini temelli cinayetler dışında, tecavüzler
ve sürgünlerin de olduğu bölgedeki bütün bu olayların uluslararası kamuoyunda dikkat çekici bir boyuta ulaşması sonucu, Birleşmiş Milletler Şartı 7.
Bölüm uyarınca, çatışmanın tüm ülkeye yayılması ve bu artan çatışmaların ortamdaki güvensizlik ve belirsizliği arttırarak tüm Avrupa’da tehlike yaratması
ve 2. Dünya Savaşı sonrası çatışmanın tüm Avrupa’da geniş bir coğrafyada
yayılarak, yeni bir savaş ortamı oluşturmasına tahammül edilemeyeceği gerekçesiyle, Güvenlik Konseyi harekete geçmiş, uluslararası hukuk ihlallerini göz
önüne alarak 22.09.1993 tarihinde aldığı 808 nolu karar ile savaş suçlularının
yargılanması ve cezalandırılması amacıyla bir ad hoc mahkeme kurulmasına
karar vermiştir. Birleşmiş Milletler Sekretaryası birçok üye ülkenin önerilerini
de dikkate alarak kurulacak ad hoc mahkeme için bir Statü hazırlamış ve bu
Statü Güvenlik Konseyi’nin 25.05.1993 tarihli ve 827 sayılı kararı ile kabul
edilmiştir. Statü, söz konusu kararın eki durumundadır. Soykırım suçuna iliş57
58
TÜRBEDAR, Erhan: “Yüzyılın Davası: Bosna Adalet Peşinde”, Stratejik Analiz, Mayıs
2006, s.29.
KIZILSÜMER, Deniz Özer: “B.M. Soykırım Sözleşmesinin Uygulanmasına İlişkin Dava
(Bosna Hersek v. Sırbistan)”, Uluslararası Hukuk ve Politika Dergisi, 2008, C. 4, S. 15, s.
62.
818
Ercan GÖKTEPEOĞLU
kin Soykırım Sözleşmesinde bulunan normlar, hiçbir değişiklik yapılmaksızın
Statü’nün 4. maddesinde aynen yer almıştır.
Statünün giriş kısmında, “Eski Yugoslavya topraklarında 1991’den itibaren
uluslararası hukukun ciddi şekilde ihlallerinden sorumlu olan kişilerin yargılanması amacıyla Birleşmiş Milletler Şartı’nın 7. Bölümüne dayanılarak, Güvenlik
Konseyi tarafından kurulan Uluslararası Mahkeme” sözlerine yer verilmiştir.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi, 7. Bölüm dahilinde zorlayıcı bir tedbir olarak, yapısal nitelikli yardımcı bir organ tesis etmiştir. Birleşmiş Milletler
Şartı’nda, Birleşmiş Milletler Teşkilatı’nın açıkça mahkeme kurma yetkisinden bahsedilmemekle birlikte, bu Mahkemenin Güvenlik Konseyi’nin sahip
olduğu geniş yetkilere istinaden kurulmuş olması hukuki kabul edilmesi için
yeterli görülmüştür.59
Mahkemenin konu bakımından yargı yetkisi, 1949 Cenevre Sözleşmelerinin, genel olarak savaş hukukunun ya da kurallarının ve Soykırım Sözleşmesi’nin ihlali sonucu oluşan suçları ve insanlığa karşı suçları kapsamaktadır.60
Mahkemenin yer bakımından yargı yetkisi, Eski Yugoslavya toprakları,
hava sahası ve ülke suları olarak belirlenmiş, zaman bakımından yetkisi ise,
01.01.1991 tarihinden itibaren işlenen suçları kapsayacak şekilde düzenlemiştir.61
Statü gereği, toplam 3 daireden oluşan Mahkeme 16 yargıçtan oluşmaktadır. 16 yargıcın 14’ü, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi tarafından bir liste
halinde sunularak Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından seçilmiştir.
Mahkeme fiziki mekan olarak 16.11.1993 tarihinde La Haye’de kurulmuş
olup, o tarihten bu yana görevini sürdürmektedir.
Mahkeme tarafından karara bağlanan ilk soykırım davası Goran Jelisic davası olmuştur. Jelisic toplam 32 maddeden yargılanmıştır. Hakkındaki suçla59
60
61
Alpkaya, Güvenlik Konseyi’nin, bu kararının hukukiliğini tartışma konusu haline getirmediğine işaret etmektedir. Bkz. ALPKAYA, Gökçen: Eski Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza
Mahkemesi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2002, s.41-45.
Statü md. 2-5
Statü md. 8
819
Ercan GÖKTEPEOĞLU
malar, soykırım, adam öldürme, işkence, insanlığa karşı suçlar, savaş yasası ve
geleneklerinin ihlalidir. 19.10.1999 tarihinde mahkeme, sanığı, soykırım suçundan suçsuz, fakat diğer 31 suçlamadan suçlu bulmuştur. Jelisic 40 yıl hapis
cezasına mahkum edilmiştir. Kurulan Mahkeme’de Eski Yugoslavya Devlet
Başkanı Slobodan Miloseviç, Pale’deki Bosna-Sırp Yönetimi Lideri Radovan
Karadzic ve Bosna-Sırp Yönetimi Silahlı Kuvvetler Komutanı Ratko Mladic
olmak üzere, tüm devlet sorumluları yargılanmıştır.62
2) Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi
Ankara İli büyüklüğünde bir ülke olan Ruanda’nın yüzölçümü 26.338 kilometre kare olup arazinin yüzde 45.56’sı tarıma elverişlidir ve bu arazinin
yaklaşık yüzde 10’una karşılık gelen bir kısmı da ulusal park olarak korumaya
alınmıştır. Üstelik bu sınırlı arazide 9.907.509 olan nüfusun yüzde 90’ı tarımla
uğraşmaktadır. Arazinin büyük çoğunluğunun tepelik ve merdiven biçiminde
oluşu ve herhangi bir aktiviteyle uğraşan herkesin birbirini görmesi, gözetlemesi ve denetlemesine imkan vermesi çok sayıda kişinin sınırlı alanlarda bir
arada çalışıyor olması ve ayrıca ekonomik faaliyetlere ilişkin toplumsal hiyerarşik bir yapının varlığı ve sıkı denetleme mekanizması Ruanda’da hem yönetimsel anlamda gözetlemeyi hem de gözetim anlamında gözetlemeyi mümkün
kılmaktadır. Hutu, Tutsi, Tva gibi net ırk kimliklerine ayrılmış ve kayıt altına
alınmış bir toplum olması anlamıyla ve de idari birimlerin aile birimine kadar
doğrudan bilgi sahibi olabilmesi nedeniyle yönetimsel anlamda gözetleme Ruanda’da yerleşiktir.63
Bu sosyolojik yapı içerisindeki Ruanda’daki çatışmaların temeli, Ruanda’nın Belçika’nın sömürgesi olduğu yıllara dayanmaktadır. Belçika’nın sömürgesi olduğu yıllarda Belçika’nın ülkede oluşturduğu kast sistemindeki,
görünüşe ve ekonomik zenginliğe dayalı, iki kutuplu etnik ayrım yapılması
Tutsiler ve Hutular arasındaki gerilimin belirleyicisi olmuştur.64
62
63
64
Eski Yugoslavya Devlet Başkanı Slobodan Miloseviç’in yargılaması Lahey’de tutulduğu
hücresinde ölü olarak bulunduğu 2006 yılı Mart ayına kadar devam etmiştir.
ÇOBAN, Ebru: “Uluslararası Hukukta Soykırım Suçu ve Suça Zemin Hazırlayan Toplumsal
Yapılar: Ruanda Örneği”, Uluslararası İlişkiler, C.5, S.17, 2008, s. 62.
TÖNER ŞEN, s.179-180.
820
Ercan GÖKTEPEOĞLU
Ruanda’da 1 Ocak 1990’dan 1992’ye kadar bir iç savaş yaşandı ancak
Ağustos 1992’de imzalanan ateşkesle geçici olarak savaş durduruldu. Ancak
bu süreçte, Hutular aldıkları kararları hayata geçirmeye karar verdiler ve 6
Nisan 1994’te tarihin gördüğü en kanlı soykırımlardan birisi radyoda yapılan
anonsla başladı.
1994’ün Nisan ayından Haziran ayının başına kadar 100 gün içerisinde bölgede 800.000’e yakın Tutsi ve ılımlı Hutu öldürüldü.
1 Temmuz 1994 tarihinde, Güvenlik Konseyi’nin görevlendirdiği uzmanların Ruanda’da sistematik bir soykırımla birlikte insancıl hukukun ağır bir
şekilde ihlal edildiğini rapor etmeleri sonucunda, Birleşmiş Milletler Güvenlik
Konseyi’nin 16 Kasım 1994 tarih ve 955 sayılı kararı ile Ruanda Uluslararası
Ceza Mahkemesi’nin kurulmasına karar verilmiştir. Mahkemenin kurulmasının yasal dayanağı Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde olduğu
gibi BM Şartı’nın 7. Bölümü olmuştur. Bu mahkeme de nitelik bakımından ad
hoc, olağanüstü ve sivil bir mahkemedir.
Bu mahkeme, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesinin Statüsü’ne ve bağlı olduğu kurallara çok yakın kurallar esas alınarak oluşturulmuş
olup, Tanzanya’nın başkenti olan Arusha’da faaliyet göstermektedir. Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi başta 11 yargıçtan oluşmaktadır. Fakat daha
sonra bu sayı Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 30.04.1998 tarihli ve
1165 sayılı kararı ile 14 yargıca çıkarılmıştır. Mahkemenin bir savcılığı bulunmakta ve araştırma, kovuşturma başlatmak ve dava açmak savcının yetkisindedir. 65
Mahkemenin yer bakımından yetkisi, Ruanda ülkesi ile Ruanda yurttaşlarının uluslararası insancıl hukukun ağır ihlallerini işlediği komşu ülkeler şeklinde belirtilmiştir.66 Mahkeme zaman bakımından ise 1 Ocak 1994 - 31 Aralık
1994 tarihleri arasında işlenen suçları yargılamakla yetkilidir.67
Ruanda Hükümeti, Mahkemenin kurulmasını bizzat kendisi talep etme65
66
67
PAZARCI, s.353.
Statü md. 2-4.
Statü md. 1., md.7
821
Ercan GÖKTEPEOĞLU
sine rağmen daha sonraları şartlar istediği şekilde gerçekleşmediği için Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne karşı çıkmıştır.68 1997 yılından itibaren, soykırım şüphelisi olarak birçok kişi tutuklanmaya başlanmış ve 2 Eylül
1998’de Mahkeme ilk soykırım hükmünü Akayesu davasında vermiştir. Bu
kararın önemi, Soykırım Sözleşmesi’nin kabulünden yaklaşık yarım yüzyıl
sonra, Sözleşmenin uygulandığı ilk mahkeme kararı olmasıdır. Akayesu davasında Mahkeme, Tutsilere karşı işlenen zalimce eylemlerin sayısına, yaygın
eylemlerin sadece Taba komününü değil, Ruanda’nın tamamındaki Tutsileri
hedef almasına, mağdurların belli bir sistem içinde ve kasten Tutsi grubunun
üyeleri arasından seçilmesine, diğer gruplara karşı aynı eylemlerin gerçekleştirilmemesine bağlı olarak, makul şüphenin ötesinde sanığın soykırım niyetinin
bulunduğuna kanaat getirmiştir.69 Akayesu ömür boyu hapis cezasına mahkum
edilmiştir. 4 Eylül 1998 tarihinde ise Ruanda’nın eski Başbakanı Jean Kambando, Mahkemede suçluluk açıklamasında bulunmuş ve soykırım suçundan
ömür boyu hapse mahkum edilmiştir. Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemesi
1995 yılından bu yana görevini sürdürmektedir.70
3) Uluslararası Ceza Mahkemesi
Roma’da toplanan Birleşmiş Milletler Konferansı’nın sonunda, 18 Temmuz 1998 tarihinde uluslararası hukuk kapsamında işlenebilecek en ağır suçlar olan soykırım, diğer insanlığa karşı suçlar ile savaş suçlarını soruşturmak
amacıyla bağımsız, kalıcı ve sürekli bir yargı organı olan Uluslararası Ceza
Mahkemesini kuran Roma Statüsü, 120 olumlu, 7 olumsuz ve 29 çekimser oy
ile kabul edilmiştir. Gerekli imza ve onay şartlarının tamamlanmasıyla, Roma
Statüsü 01.07.2002 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kurulması, Nüremberg Uluslararası Askeri Mahkemesi ile başlayan ve Tokyo Uluslararası Askeri Mahkemesi ile devam eden ve Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Ruanda Ulus68
69
70
ASLAN, s.235.
DEĞİRMENCİ, Olgun: “Uluslararası Ceza Mahkemelerinin Kararları Işığında Mukayeseli
Hukukta ve Türk Hukukunda Soykırım Suçu (TCK md. 76)”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y.2007, S.70, s.101.
TÖNER ŞEN, s. 185.
822
Ercan GÖKTEPEOĞLU
lararası Ceza Mahkemeleri’nin kurulmaları ile son ayağı oluşan bir sürecin
sonucudur.71
Türkiye’nin henüz taraf olmadığı72 Roma Statüsü’ne 15 Şubat 2013 tarihi
itibarıyla Fildişi Sahilleri’nin de katılımıyla 122 devlet taraf olmuştur.
Roma Statüsü, 128 maddeden oluşan ve Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin
yargılayacağı suçlar ile Mahkemede uygulanacak usul ilkeleri ve Mahkemenin
yapısını belirleyen bir hukuk belgesidir.
Roma Statüsü’nün önsöz bölümü ile 1. ve 5. maddelerinde, Uluslararası
Ceza Mahkemesi’nin uluslararası toplumu yakından ilgilendiren çok ciddi
suçları yargılamakla görevli olduğu vurgusu yapılmıştır. Uluslararası Ceza
Mahkemesi’nin hangi suç tipleri üzerinde yargı yetkisi olduğu ise, Statü’nün 5.
maddesinde açıkça sayılmıştır. Anılan maddeye göre Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargı yetkisine giren suçlar, soykırım, insanlığa karşı suç, savaş
suçu ve saldırganlık73 suçudur.
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kişiler bakımından yetkisi 18 yaşından
küçük olmayan gerçek kişileri kapsamakta olup, devletleri ve tüzel kişileri yargılaması mümkün değildir.74 Ayrıca devlet başkanları dahil hiç kimse için yargı bağışıklığı söz konusu değildir. Mahkemenin zaman bakımından yetkisine
bakılacak olunursa, Mahkeme, Statü yürürlüğe girdikten sonra işlenen suçlar
bakımından yetkili olacaktır.75 Sonradan taraf olan bir devlet yönünden zaman
71
72
73
74
75
ALİBABA, Arzu: “Uluslararası Ceza Mahkemesinin Kuruluşu”, AÜHFD, C. 49, S. 1–4,
2000, s. 181.
Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kurulduğu ve Statü’nün kabul edildiği tarih itibariyle 765
sayılı Türk Ceza Kanunu Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargı yetkisinde bulunan suçları
içermemekteydi. Bu durumda Türkiye’nin Statüye taraf olması halinde Türkiye’de ya da
Türk vatandaşlarınca suçların işlenmesi durumunda Uluslararası Ceza Mahkemesi ilk elden
yetkili olması durumu söz konusu olacaktı. Ancak 5237 sayılı TCK’da soykırım suçu ve
insanlığa karşı suçlar gibi uluslararası suçlara yer verilmesi ile Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin doğrudan müdahalesi ve ilk elden yetkili olması durumu ortadan kalkmıştır.
Bu suçlardan ilk üçünün unsurları, geçmiş tecrübeler ile belirlenmiş ve jus cogens norm
haline gelmiş oldukları için belirlidir, fakat saldırı suçu konusunda Roma’da yapılan görüşmelerden sonuç alınmamış olduğu için, saldırı suçu Roma Statüsü’nün yürürlüğe girmesinden 7 yıl sonra, suçun koşullarının ve uygulanmaya koyulmasının saptanmasına kadar
Mahkemece bir işleme bağlı tutulmamak üzere askıya alınmıştır.
Statü md. 25/1
Statü md. 11
823
Ercan GÖKTEPEOĞLU
bakımından yetki, bu devletin önceki tarihte işlenen bir fiilden dolayı Mahkemeyi yetkilendirmesi hali dışında taraf olma tarihinden itibaren doğacaktır.76 Bu
hususlar, 22. maddedeki “kanunsuz suç ve ceza olmaz” ve 24. maddedeki “ceza
kurallarının geriye yürümezliği” ilkeleri ile de teyit edilmiştir. Uluslararası Ceza
Mahkemesinin Statüsü’nde yer bakımından yetki kapsamında herhangi bir hüküm bulunmadığından tüm dünyada işlenecek suçları kapsadığı söylenebilir.
Mahkemenin yargı yetkisi bakımından en önemli hususlardan bir tanesi, bu
yetkinin ikincil (tali) ve tamamlayıcı nitelikte olmasıdır.77 Buna göre, mahkemenin görev alanına giren suçlardan birinin işlenmesi halinde bu suçu kovuşturmada devletler asli ve birincil yetkiye sahiptirler. Devletlerin bu yetkilerini
kullanmamaları halinde yetki, Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne geçecektir.
Mahkeme 3 daire ve 18 yargıçtan oluşmaktadır. 1 Temmuz 2002 yılında faaliyete geçen Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde Demokratik Kongo Cumhuriyeti Hükümeti’nin başvurusuyla Mayıs 2004’de Demokratik Kongo Cumhuriyeti ile ilgili, Uganda Hükümeti’nin başvurusuyla Temmuz 2004’de Uganda
ile ilgili, BM Güvenlik Konseyi’nin başvurusuyla Haziran 2005’de Sudan ve
Darfur ile ilgili, Orta Afrika Cumhuriyeti Hükümeti’nin başvurusuyla Mayıs
2007’de Orta Afrika Cumhuriyeti ile ilgili soruşturma başlatılmıştır. Açılan
soruşturmalar sonucu son olarak Sudan Devlet Başkanı hakkında soykırım,
savaş suçu ve insanlığa karşı suçları işlediği iddiasıyla tutuklama kararı çıkartılmış fakat davanın hemen açılması konusunda B.M. Güvenlik Konseyi’nin
beş daimi üyesi arasında görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştır.78
II) TÜRK HUKUKUNDA SOYKIRIM SUÇU
A. GENEL OLARAK
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “Soykırım “başlıklı 76. maddesi de
76
77
78
Osmanlı Devleti vatandaşı olan Ermenilere karşı soykırım suçu işlendiği yönündeki iddialar
1915 yılına ait olup, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin 01.07.2002 tarihinde kurulmasından
çok uzun zaman önce meydana gelen olaylara ilişkin iddiaların Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin zaman bakımından yetkisi kapsamında olmadığı açıktır.
Statü md 1, md.17
BEŞİRİ, Arzu: Soykırım ve Soykırıma İlişkin Uluslararası Mekanizmalar, Türkiye Barolar
Birliği Dergisi, S.108, Y.2013, s.202.
824
Ercan GÖKTEPEOĞLU
soykırımı şu şekilde tanımlamıştır.
“Madde 76- (1) Bir planın icrası suretiyle, milli, etnik, ırki veya dini bir
grubun tamamen veya kısmen yok edilmesi maksadıyla, bu grupların üyelerine
karşı aşağıdaki fiillerden birinin işlenmesi, soykırım suçunu oluşturur:
a) Kasten öldürme.
b) Kişilerin bedensel veya ruhsal bütünlüklerine ağır zarar verme.
c) Grubun, tamamen veya kısmen yok edilmesi sonucunu doğuracak koşullarda yaşamaya zorlanması.
d) Grup içinde doğumlara engel olmaya yönelik tedbirlerin alınması.
e) Gruba ait çocukların bir başka gruba zorla nakledilmesi.
(2) Soykırım suçu failine ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilir. Ancak, soykırım kapsamında işlenen kasten öldürme ve kasten yaralama suçları
açısından, belirlenen mağdur sayısınca gerçek içtima hükümleri uygulanır.79
(3) Bu suçlardan dolayı tüzel kişiler hakkında da güvenlik tedbirine hükmolunur.
(4) Bu suçlardan dolayı zamanaşımı işlemez.”
TCK md. 76’ daki bu düzenleme Soykırım Sözleşmesinin 2. maddesinden
alınarak düzenlenmiştir.80 Madde gerekçesinde, Soykırım Sözleşmesi’ni 23
Mart 1950 tarihinde çekince koymaksızın onaylayan Türkiye’nin, Soykırım
Sözleşmesi’nin 5. maddesinde yer alan soykırım suçu sanıklarına etkin cezaların verilmesinin sağlanması ve Sözleşme hükümlerinin yürürlüğe konması
amacıyla, sözleşmeci devletlere yüklenen yükümlülüğü yerine getirmek için
Türk Ceza Kanunu’nda soykırım suçuna yer verildiği belirtilmektedir.
79
80
Maddenin ikinci fıkrasında yer alan ikinci cümle TBMM Genel Kurulu’nda madde hakkında yapılan görüşmeler sırasında (15.09.2004) iktidar ve ana muhalefet partisine mensup
milletvekilleri tarafından verilen bir değişiklik önergesi üzerine metne eklenmiştir. Söz konusu önergede, bu değişiklikle Kanunda “suçların içtimaı açısından belirlenmiş hükümlerle
“uyumun sağlanmasının amaçlandığı belirtilmiştir. ŞAHİN, Cumhur, ÖZGENÇ, İzzet: Türk
Ceza Hukuku Gazi Külliyatı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2005, s.167.
TURHAN, Faruk: Yeni Türk Ceza Kanununda Uluslararası Suçlar, http://www.ceza-bb.
adalet.gov.tr/makale/101.doc, Erişim: 08.05.2013.
825
Ercan GÖKTEPEOĞLU
Soykırım Sözleşmesi’nden farklı olarak, TCK düzenlenirken 76. maddeye
“bir planın icrası suretiyle” ifadesi eklenerek objektif bir ölçüt kullanılmıştır. Böylece cürmi girişimin planlı ve sistematik karakteri vurgulanmış olmaktadır.81 AKÜN’ e göre suçun bir plan dahilinde işlenmemiş olması katliamları
soykırım niteliğinden çıkarmamaktadır. Tanıma böyle bir ibarenin eklenmiş
olması suçun kapsamını daraltmaktadır. Plan adeta suçun unsurlarından biri
haline getirilmiştir. Bu suçun bir planın icrası suretiyle işlenmemesi durumunda soykırım suçu oluşmayacak, suç fiillerinin de cezalandırılmaması sonucunu
doğuracaktır.82
Türk hukukunda soykırım suçu ilk kez, 2001 tarihli Dönmezer Tasarısı’nın
128. maddesinde düzenlenmiştir.83 5237 sayılı TCK, 2001 Tasarısı’nda yer
alan bu tanımı, bazı farklılıklarla 76. maddesine taşımıştır.84 Maddenin son
şekli 15 Eylül 2004 tarihinde Genel Kurul’da yapılan görüşmeler esnasında
verilen önerge sayesinde oluşturulmuştur. Soykırım Sözleşmesi’nin 1. maddesi, taraf devletin soykırım suçunu önlemek ve cezalandırmak yönünde bir taahhütte bulunduğunu ve bu konuda yasal düzenlemelerin yapılması konusunda
yükümlülüğünü öngörmektedir. Türkiye bu yükümlülüğünü 55 yıl boyunca
yerine getirmemiştir. Nihayetinde 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe giren
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile “Uluslararası Suçlar” başlığı altında soykı81
82
83
84
ÇOLAK, Haluk: Güncel Ceza Hukuku, Bilge Yayınevi, Ankara, 2005, s.207.
AKÜN, Neslihan Verda: “Uluslararası Hukukta ve Türk Hukuku’nda Soykırım (Jenosid)
Suçu”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Prof. Dr. Sevin TOLUNER’e Armağan, Y. 24, S. 1-2, 2004, s. 66.
KÖPRÜLÜ, Timuçin: “Soykırım Suçu Üzerine Tartışmalar”, Hukuki Perspektifler Dergisi,
S.:6, Mayıs, 2006, s.98.
Adalet Komisyonu’nda kabul edilen metin şu şekildedir; Soykırım,
MADDE 76.– (1) Bir planın icrası suretiyle, millî, etnik, ırkî, dinî veya bunlar dışında bir
özellikle belirlenen bir grubun tamamen veya kısmen yok edilmesi maksadıyla, bu grupların üyelerine karşı aşağıdaki fiillerden birinin işlenmesi, soykırım suçunu oluşturur:
a) Kasten öldürme,
b) Kişilerin bedensel veya ruhsal bütünlüklerine ağır zarar verme,
c) Grubun, tamamen veya kısmen yok edilmesi sonucunu doğuracak koşullarda yaşamaya
zorlanması,
d) Doğumların zorla engellenmesi,
e) Çocukların zorla başka yerlere götürülmesi.
(2) Soykırım suçu failine ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası verilir.
(3) Bu suçlardan dolayı tüzel kişiler hakkında da güvenlik tedbirine hükmolunur.
(4) Bu suçlardan dolayı zamanaşımı işlemez.
826
Ercan GÖKTEPEOĞLU
rım suçunu (md.76), insanlığa karsı işlenen suçları (md.77), göçmen kaçakçılığı suçunu (md.79), ve insan ticareti suçunu (md.80) düzenlemiştir.
Bunun yanında, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 13. maddesinde evrensellik ilkesi soykırım suçu açısından da kabul edilmiş ve Türk Mahkemeleri,
yurt dışında işlenen, Türkiye’yi, Türk vatandaşını ya da Türk kanunlarına göre
kurulmuş bir özel hukuk tüzel kişiliğini ilgilendirmese dahi soykırım ve insanlığa karşı suçlardan dolayı da yetkili kılınmıştır.85
Soykırım suçunun unsurlarının bir bütün olarak ortaya çıkması söz konusu
olmadığı sürece, soykırım suçundan bahsedilmesi mümkün değildir.
B. SUÇUN HUKUKA AYKIRILIK UNSURU
Suçla öncelikle grubu oluşturan bireylerin maddi ve manevi varlıkları yani
yaşam hakkı, vücut dokunulmazlıkları, onurları korunmaktadır.86 Bireyler dışında grubun tamamına ait “grup olarak var olma hakkı” da korunmaktadır.87
Bunlar yanında, tüm uluslararası suçlarda olduğu gibi uluslararası toplum
düzeni de korunan hukuki değerler arasındadır.88 Soykırım suçunun koruduğu
hukuki değerin sadece bir kişiye ait değil, tüm uluslararası topluma ait olması nedeniyle, bu suçu hukuka uygun hale getiren herhangi bir sebebin varlığı
kabul edilemez. Bu nedenle meşru savunma, kanun hükmünü yerine getirme,
ilgilinin rızası ve hakkın icrası şeklindeki klasik hukuka uygunluk nedenlerinin soykırımı hukuka uygun hale getirmesi mümkün olmadığı gibi, savaş
hali, ülke savunması, amirin emri gibi hallerde de bu fiilin işlenmesini hukuka
uygun görmek mümkün değildir.89 90
85
86
87
88
89
90
KÖPRÜLÜ, s. 97-98.
TEZCAN/ERDEM/ÖNOK, s.64.
BAŞAK, s. 95.
DEĞİRMENCİ, s.77.
KOCA, Mahmut: “Türk Ceza Kanununda Soykırım Suçu”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Nisan, 2010, S.1, s.22.
Doktrinde TCK’nın 24. maddesi kapsamında kalan ve birer hukuka uygunluk sebebi olarak
kabul edilen kanun hükmünün icrası ve yetkili amirin usule uygun emrinin ifası sırasında
işlenen fiillerin hukuka aykırılık unsuru gerçekleşmediği için 76. madde uyarınca suç kabul
edilmesinin mümkün olmadığını savunan yazarlar da mevcuttur. Bkz. ŞEN, Ersan: Yeni
Türk Ceza Kanunu Yorumu, Vedat Kitapçılık, İstanbul, 2006, s.237.
827
Ercan GÖKTEPEOĞLU
C. FAİL
Fail herhangi bir kimse olabilir.91 Failin, devlette veya devlet benzeri bir
teşkilatlanmada çalışmasına gerek yoktur. Bu demektir ki, sadece soykırımı
planlayan ve yapılmasını emreden bir devlet başkanı ya da hükümet bakanı
değil suçu işleyen sıradan bir asker veya işlenmesine yardım eden her hangi bir
sivil de soykırım suçunun faili olabilir. Bu suçun paramiliter gruplar terörist
veya askeri güçler tarafından işlenme ihtimali oldukça yüksektir. Suçun işlenmesi için organize bir yapılanma ve silah gücü gerektirmesi böyle bir sonucu
doğurmaktadır.92
Türk hukukunda, tüzel kişi bakımından faillik kabul edilmemiş, 60. maddede yalnızca güvenlik tedbirlerinin uygulanacağı belirtilmiştir. Diğer yandan,
Türk hukukunda suçun failinin, korunan gruplardan birine mensup olması yönünde bir engel bulunmamaktadır.93
D. MAĞDUR
Öncelikle mağdurun belli bir milli, etnik, ırki veya dini bir gruba mensup
olması gerekmektedir. Soykırım suçunun koruduğu gruplar, hem Soykırım
Sözleşmesi’nde hem de TCK’da sınırlı şekilde sayılmıştır. Bunlar, milli, etnik,
ırki ve dini gruplardır. Meclise sevk edilen Tasarıdan “bunlar dışında bir
özellikle belirlenen” ifadesinin çıkarılması yerindedir. Aksi halde düzenlemenin millî güvenlik ve kamu düzenini sağlamak amacıyla kimi gruplara yönelik olarak sürdürülen mücadelelere zarar vermek için kullanılma riski doğmuş
olacaktı.94
TCK. 76. maddede yer alan korunan grupları şu şekilde tanımlayabiliriz:
Milli Grup: Milli bir grubu oluşturan unsur, öncelikle üyelerinin aynı vatandaşlığa sahip olmalarıdır. Ayrıca ortak tarih, örf ve adet, kültür ve dil de
91
92
93
94
TEZCAN, Durmuş, ERDEM Mustafa Ruhan, ÖNOK, Murat: 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’na Göre Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2006, s.49.
ARICAN, Mehmet: “Türk Ceza Hukukunda Soykırım Suçu” , Kriminoloji Dergisi, C.1, S.2,
Temmuz 2009, s. 113.
DEĞİRMENCİ, s.79.
828
Ercan GÖKTEPEOĞLU
milli grubu oluşturan değerlerdendir. Milli grupların tipik örneğini ulusal azınlıklar oluşturur.
Etnik Grup: Etnik grubun özelliği, belli bir kültürel geleneğe sahip olması
ve zaman içinde oluşmuş olmasıyla kendini gösterir. Grup üyeleri aynı dili
konuşur; ortak geleneklere ve hayat tarzına sahiptirler. Etnik grup olmak için
aynı ırka mensup olmak gerekli değildir. Grup üyelerinde ortak olan özellikler;
aynı dili konuşuyor olmaları, ortak gelenek ve göreneklere sahip olmaları ve
hayat tarzlarının ortak olmasıdır.95
Irki Grup: Irk kavramı, üyelerinin aynı kalıtımsal (irsi), görülebilen deri
rengi veya beden şekli gibi vücut özelliklerine sahip olduğu sosyal grupları
tanımlamak için kullanılmaktadır. Aynı kalıtımsal özelliklere, deri rengi, bedensel özellikler gibi dışarıdan kolayca görülebilecek farklılıklar dahildir.96
Dini grup: Dini bir grubun mensupları aynı inanca sahip, aynı rehbere inanan, ortak manevi fikirlere sahip veya aynı ibadet şeklini icra eden kişilerden
oluşur. Sadece büyük dini topluluklar değil, küçük topluluklar da suçun koruduğu gruplar kapsamındadır.
Bu gruplara üyelik genellikle doğuştandır. Özellikle etnik ve ırki gruplar bakımından kişinin bu gruplara dahil olma ve gruptan ayrılma iradesi söz konusu
olamaz. Ancak kişi pekala dini grubunu değiştirebilir. Kişinin vatandaşlığını
değiştirmesi ise her zaman kişinin o milli gruptan ayrılmasını sonuçlamaz.97
İnceleme konumuz olan soykırım suçu açısından mağdur, suçu oluşturan
ve 76. maddede sayılan hareketlerin türüne göre belirlenecektir. Kasten öldürme hareketinde mağdur, öldürme fiilinin üzerinde gerçekleştirildiği grubun
üyesi veya üyeleridir. Bedensel veya ruhsal ağır hasarlar vermede, kendisine
bedensel veya ruhsal zarar verilen üye veya üyeler suçun mağdurunu oluşturmaktadır. Grubun, tamamen veya kısmen yok edilmesi sonucunu doğuracak
koşullarda yaşamaya zorlanması durumunda, zorlama eylemleri grup üye veya
95
96
97
ÖZBEK, Veli Özer: TCK İzmir Şerhi, Yeni Türk Ceza Kanunu’nun Anlamı, C.2, Seçkin
Yayınevi, Ankara, 2008, s.80.
829
Ercan GÖKTEPEOĞLU
üyeleri üzerinde gerçekleştirilecektir. Bundan dolayı mağdur, olumsuz koşullarda yaşamaya zorlanan grup üye veya üyeleridir. Grup içinde doğumlara engel olmaya yönelik tedbirlerde, tedbirlerin uygulandığı üye veya üyeler suçun
mağdurudur. Örneğin kadın veya erkeklerde kısırlaştırma yoluna gidilmiş ise,
kısırlaştırma uygulanan kişiler suçun mağduru olacaktır. Gruba ait çocukların
başka bir gruba zorla nakledilmesinde ise mağdur, gruba ait çocuklardır.
Mağdurun ait olduğu grubun tespiti, suçun soykırım suçu olarak nitelendirilmesinde önemli rol oynamaktadır. Mağdurun, ulusal, etnik, ırki veya dini bir
gruba ait olup olmadığının değerlendirilmesinde objektif ölçütün kabul edilmesi yönünde doktrinde genel bir eğilim mevcuttur. Dolayısıyla, biyolojik ve
genetik köken, kültürel farklılıklar veya dini farklılık gibi objektif kıstaslar
dikkate alınmalı, failin grubu nitelemesine veya mağdurun kendisinin hangi
gruba ait olduğuna dair taşıdığı hisse itibar edilmemelidir.98 Bununla birlikte,
grubun kendi kendini nitelemesine veya üçüncü kişiler tarafından yapılan nitelemeye de, faildeki saikin belirlenmesi açısından itibar edilmelidir.99 Suç ile
korunan hukuki menfaatin, grubun maddi ve manevi varlığını devam ettirmesi
olduğunu göz önüne aldığımızda, grubun belirlenmesinde objektif ölçütün kullanılmasının gerekliliği ortaya çıkacaktır.
E. MADDİ UNSUR
Soykırım Sözleşmesi ve Uluslararası Ceza Mahkemeleri statülerinde olduğu gibi TCK md. 76’ da da seçimlik hareketli bir suç tipi olan soykırım suçunu
oluşturacak eylemler sınırlı şekilde sayılmıştır. Bunlar:
1) Kasten öldürme: Kasten öldürmeden anlaşılması gereken grup üyelerinin öldürülmesidir. Bir planın icrası suretiyle, milli, etnik, ırki veya dini bir
grubun tamamen veya kısmen yok edilmesi maksadıyla, gruba üye tek kişinin
dahi öldürülmesi suçun tamamlanması için yeterlidir.100
98
99
100
ÖNOK, R. Murat: “5237 sayılı Yeni TCK’ya Göre Uluslararası Suçlar”, Hukuk ve Adalet
Eleştirel Hukuk Dergisi, Y.2, S. 5, Nisan 2005, s. 184.
DEĞİRMENCİ, s. 86.
Sadece bir kişiye karşı gerçekleştirilmiş bir eylemin grubun tamamına yönelik saikin ispatını sağlaması çok zordur. Nitekim soykırım suçuna ilişkin uluslararası yargılamalarda beraat
kararları genellikle suçun manevi unsurunun hiçbir şüpheye yer bırakmayacak şekilde ispat-
830
Ercan GÖKTEPEOĞLU
2) Kişilerin bedensel veya ruhsal bütünlüklerine ağır zarar verme: Bu seçimlik hareket bakımından dikkat edilmesi gereken temel nokta, zararın bedensel veya ruhsal bütünlüğe karşı olması ve ağır olması gerekliliğidir. Bedensel ve ruhsal bütünlüklere ağır zarar verici eylemler, kişilerin yaralanması,
kişilere işkence yapılması, tecavüz edilmesi, ölümle tehdit edilmesi şeklinde
olabilir.101 Cinsel saldırılar da ağır bedensel ve ruhsal zararlara neden olma fiili
kapsamındadır.102 Ne kadar ağır olursa olsun gruba ait mal varlığı değerlerine
(ibadet yerlerine, tarihi eserlerine vs.) verilen zararlar soykırım suçunu oluşturmaz.
3) Grubun tamamen veya kısmen yok edilmesi sonucunu doğuracak koşullarda yaşamaya zorlanması: Soykırım suçunu oluşturan bu eylemde mağdurun
hayat ve vücuduna doğrudan bir saldırı yapılmamakta, ancak dolaylı yollardan grup üyeleri yok edilmeye çalışılmaktadır. Yok edilmeye elverişli hayat
şartlarına örnek olarak, grup üyelerini toplama kamplarında hapsetmek, yaşam için zorunlu gıda, elbise, barınma veya tıbbi ihtiyaçlardan mahrum etmek
gösterilebilir. Yine ağır şartlar altında sistematik sürgün de soykırım suçunu
oluşturabilir.103
4) Grup içinde doğumlara engel olmaya yönelik tedbirlerin alınması: Grup
içinde doğumların engellenmesi de zaman içinde grubun yok olmasını sonuçlayacak hareketlerdendir. “Biyolojik soykırım” olarak da adlandırılan bu soykırım şeklinde kısırlaştırma, zorla doğum kontrol ilaçlarının verilmesi, erkek
ve kadınların ayrı yerlerde tutulması gibi hareketler suçu oluşturur.104
5) Gruba ait çocukların başka bir gruba zorla nakledilmesi: Çocuklar bir
grubun devamı için olmazsa olmaz koşul olduğundan, biyolojik soykırımın
ikinci şeklini, gruba ait çocukların başka bir gruba zorla nakledilmesi oluşturur. Çocuk kavramının 18 yaşından küçük kişi olarak yorumlanması gerekir.
(TCK md. 6/1-b) Nakletme, süreklilik arz etmeli ve grubun varlığını yok etme
101
102
103
104
lanmaması gerekçesiyle olmaktadır. ALPKAYA, s.126.
ÖZBEK, s. 81.
ÇOLAK, s.208.
ÇOLAK, s.208.
TURHAN, s. 14.
831
Ercan GÖKTEPEOĞLU
kastıyla işlenmelidir. Başka bir gruba nakledilen çocuklar kendi sosyal bağlarından koparılmakta ve kimliğine yabancılaşmaktadırlar. Gruba ait dil, gelenek ve ahlaki değerler çocuğa yabancı kalmaktadır.
F. MANEVİ UNSUR
Soykırım suçunu oluşturan fiiller ancak kasten işlenebilir ve failde özel kastın bulunması gerekir. Soykırım suçunun manevî unsurunu, soykırım suçunu
oluşturan fiillerin fail tarafından bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesi oluşturur. TCK md. 76’da, sadece öldürme fiilinde failin kastından bahsedilmekle
birlikte, TCK md. 21’de suçun oluşması için failin kasten hareket etmesi gerektiği belirtildiği için ve 22. maddede taksirle işlenen fiillerin ancak kanunda
açıkça belirtildiği takdirde cezalandırılacağı açıklandığı için, diğer soykırım
fiilleri için de failin kastının aranacağı anlaşılmaktadır. Bir fiilin soykırım suçu
olarak cezalandırılabilmesi için genel kast yeterli değildir. Uluslararası Ceza
Mahkemesi Statüsü’nün 6. maddesinde, ulusal, etnik, ırki veya dini bir grubu
“tamamen veya kısmen yok etmek kastıyla” fiilin işlenmesinden bahsedilerek
failde özel kastın varlığı aranmıştır. TCK md. 76’da da milli, etnik, ırki veya
dini bir grubun “tamamen veya kısmen yok edilmesi maksadıyla” denilerek
failde özel kast varlığının aranacağı açıkça belirtilmiştir. Yok etme kastı, soykırım suçunu diğer suçlardan, özellikle de insanlığa karsı suçlardan ayırmada
en önemli kriterdir. Failin kastının grubun tamamını yok etmeye yönelik olması zorunlu değildir. Grubun önemli bir kısmını yok etmek isteğiyle hareket
edilmesi yeterlidir. Bu nedenle, grubun sayıca önemli bir kısmını yok etmek
kastı yanında, grubu temsil eden kesimi – örneğin yönetici kısmını – yok etmek kastı da özel kastın varlığı için yeterlidir.105 Bu suç olası kast ve taksirle
de işlenemez.106
Manevi unsur açısından, özel kastla tasarlamayı birbirine karıştırmamak
gereklidir. Bir kimseyi sırf belirli bir gruba aidiyeti nedeniyle ortadan kaldırmayı amaçlayan bir hareketin mutlaka tasarlayarak işlenmesi gerekmez. Bu
105
106
TURHAN, s. 4.
ALBAYRAK, Mustafa: Türk Ceza Kanunu “Öz Kitap “, Adalet Yayınevi, Ankara, 2008, s.
88.
832
Ercan GÖKTEPEOĞLU
amaca yönelik belirli bir planın var olması koşuluyla, bu planı uygulamak için
söz konusu gruba ait herhangi bir kimseye yönelik ve ani kastla işlenen fiiller
de soykırım suçunu teşkil edebilir.
G. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ
1) İştirak
Soykırım suçuna her türlü iştirak mümkündür. Soykırım suçunu azmettirenler, teşvik ve yardım edenler de TCK’nın iştirak hükümleri çerçevesinde
yargılanacaklardır. Soykırım Sözleşmesinin 3. maddesinde de soykırımda bulunulması için işbirliği yapmak, soykırımda bulunulmasını doğrudan ve aleni
surette kışkırtmak, soykırıma iştirak etmek de cezalandırılması gereken fiiller
arasında sayılmıştır. Bunlardan, soykırımda bulunulmasını doğrudan ve aleni
surette kışkırtmak, TCK’ da suça iştirak kapsamında somut olayın özelliğine
göre suça azmettirme veya suçu teşvik etme suçlarından dolayı cezalandırılabilir. Ancak suça iştirak için gerekli olan suça iştirak iradesinin söz konusu olmadığı hallerde, yani tamamen genel bir tahrikin söz konusu olduğu durumda,
TCK. md. 214’de düzenlenen genel suç niteliğinde olan “suç işlemeye tahrik
suçu” işlenmiş olur.107
2) Suçların İçtimaı
Soykırım suçunda fail, soykırım suçunun cezasını aldıktan sonra ayrıca kasten öldürme ve yaralamadan dolayı ceza almayacaktır. Ancak TCK’nın 76/2.
fıkrasında belirtildiği üzere, soykırım suçunu oluşturan fiillerden kasten öldürme ve kasten yaralama açısından, mağdur sayısı kadar suç oluşacak ve gerçek
içtima hükümleri uygulanacaktır. Bunun amacı, soykırım suçu ve insanlığa
karşı suçların faillerinin Ceza Kanununda kasten öldürme ve yaralama faillerine göre avantajlı konuma geçmelerinin önlenmesi olabilir. Bu düzenleme,
soykırım kastıyla kasten öldürme fiili açısından belki kabul edilebilir. Ancak,
soykırım kastıyla kasten yaralama açısından kabul edilmesi mümkün olmayan
ağır bir cezai yaptırım söz konusu olmaktadır. Örneğin, failin soykırım amacıyla iki kişiyi yaralaması halinde fail iki defa ağırlaştırılmış müebbet hapse
107
TEZCAN/ERDEM/ÖNOK, s.73-74.
833
Ercan GÖKTEPEOĞLU
mahkum edilecektir. Doktrinde, bu düzenlemenin özellikle yaralama suçları
için kabul edilemez olduğu, failin saiki ne kadar ağır olursa olsun, söz konusu
cezanın failin kusuru ile orantılı olmadığı belirtilmektedir.
Mağduru belli bir kişi olmayan suçlarda işlenen zincirleme suç hallerine,
TCK’nın 43. maddesinin birinci fıkrası uyarınca ceza artırımı yapılacaktır. Ancak cezası zaten ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası olan soykırım suçlarında “zincirleme suç “müessesesine göre miktar bakımından artırım yapılması
mümkün değildir.108
H. YAPTIRIM VE ZAMANAŞIMI
Soykırım suçunun cezası, ağırlaştırılmış müebbet hapistir. (TCK md. 76/2)
Görevli mahkeme, ağır ceza mahkemesidir. Soykırım suçunda resen soruşturmaya başlanır.
109
Türkiye, soykırım suçunun bütün insanlığı ilgilendiren en ağır suçlardan
olmasını ve Soykırım Sözleşmesiyle suçun faillerini cezalandırmayı taahhüt
etmesini göz önünde bulundurarak, bu suçların soruşturulması ve kovuşturulması bakımından evrensellik ilkesini kabul etmiştir. TCK’nın 13. maddesinde
soykırım suçunu yurtdışında işleyen vatandaş veya yabancının da, yabancı ülkede hakkında mahkumiyet veya beraat kararı verilmiş olsa bile Adalet Bakanının talebi üzerine Türkiye’de yargılanması öngörülmüştür.
Bu suçun işlendiği hususunda kuvvetli şüphe sebeplerinin varlığı halinde,
tutuklama nedeni var sayılabilir. (CMK. 100/3)
Soykırım suçu, bünyesinde barındırdığı özel kasttan dolayı, müstakil bir
suç tipi olarak ülkelerin ceza kanunlarında düzenlenmiştir. Soykırım suçunu
oluşturan eylemlerin birçoğu, soykırım suçunu düzenleyen özel hükümler bulunmasa bile ülke kanunlarında cezalandırılan eylemlerdendir. Bununla birlikte, grup içinde doğumların önlenmesine yönelik tedbirleri uygulamak gibi
108
109
ŞEN, s. 239-240.
Soykırım suçunu oluşturan beş hareket bakımından aynı cezanın öngörülmüş olmasının,
eylem ile ceza arasında dengesizliğe neden olduğu, mukayeseli hukuktaki düzenlemeler
doğrultusunda, her hareket türü için farklılaştırılmış ceza uygulanmasının yerinde olacağı
görüşü hakkında bkz. DEĞİRMENCİ, s.111.
834
Ercan GÖKTEPEOĞLU
eylemler, soykırım suçunu özel olarak düzenlemeyen ülkelerde, cezasız kalan
eylemler olmuştur. 110
Tüzel kişiler hakkında TCK’daki sisteme uygun olarak güvenlik tedbirine
hükmedilebilecektir.
TCK md. 76’nın son fıkrasında, uluslararası hukukta kabul edildiği gibi,
soykırım suçlarının zamanaşımına uğramayacağı kabul edilmiştir. Kanun sadece zamanaşımı dediğine göre, bunun hem dava, hem de ceza zamanaşımını
kapsadığını kabul etmek gerekir. 1968 tarihli Savaş Suçları ve İnsanlığa Karşı
Suçlarda Zamanaşımının Kabul Edilmemesine İlişkin Sözleşme, bu suçlarda
zamanaşımının kabul edilmemesini düzenlemektedir. Yine Uluslararası Ceza
Mahkemesi Statüsünün 29. maddesinde, Mahkemenin yargı yetkisine giren
suçların (soykırım suçu, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları) zamanaşımına
uğramayacağı düzenlenmiştir.
SONUÇ
Soykırım kavramı, hukuksal olarak tanınan ve belli özellikleri olan birtakım insan topluluklarının, bir plan çerçevesinde ve özel bir kastla yok edilmeleri anlamına gelmektedir.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere, soykırım kavramı uluslararası toplum açısından hafife alınamayacak kadar önemlidir ve her açıdan güncelliğini korumaktadır. Bundan dolayı, uluslararası hukukta birçok ülke tarafından soykırım
suçunun önlenmesi konusunda fikir birliğine varılmış, soykırım suçunun her
hangi bir belgede suç olarak düzenlenmese dahi, doğası gereği cezalandırılması gerektiği üzerinde uzlaşılmıştır.
Bu suç, 11 Aralık 1946 yılında, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun oybirliği ile kabul ettiği 96 (1) sayılı kararıyla Birleşmiş Milletler nezdinde kabul
görmüş olup, 9 Aralık 1948’de kabul edilip 12 Ocak 1951’de de yürürlüğe
giren Soykırım Sözleşmesi’nin 2. maddesinde tanımlanmıştır.
Ülkemiz Soykırım Sözleşmesini 1950 yılında onaylamış olmasına rağmen,
110
TURHAN, Faruk: “Yeni Türk Ceza Kanunu’na Göre Uluslararası Suçların Cezalandırılması”, Hukuki Perspektifler Dergisi, S.3, Nisan 2005, s. 12.
835
Ercan GÖKTEPEOĞLU
bu Sözleşmeden kaynaklanan ve soykırım suçuna konu olan fiillerin iç hukukta suç olarak düzenlenme yükümlülüğünü 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe
giren 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile yerine getirmiştir.
Soykırım Sözleşmesi’nin yorumu ve hükümlerinin uygulanması ilk kez
Ruanda ve Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemeleri kararları neticesinde ortaya çıkmıştır.
İnsanlığın özellikle yirminci yüz yılda yaşadığı soykırım suçuna konu olaylar soykırımın önlenmesi ve cezalandırılması ihtiyacını iyiden iyiye hissettirmiş ve 01.07.2002 tarihinde bu ihtiyaca cevap vermesi beklenen bağımsız,
kalıcı ve sürekli bir mahkeme olan Uluslararası Ceza Mahkemesi kurulmuştur.
Ülkemiz, Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin kuruluşuna ilişkin Roma Statüsü’nü imzalamayarak Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargılama yetkisini
tanımamakla birlikte, özelikle 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu ile birlikte getirilen yenilikler ve Ceza Kanunumuzda “Uluslararası Suçlar” başlığı altında 76.
madde düzenlemesi ile soykırımın suç olarak kabul edilmesi, iç hukukumuzda
bu alanda atılmış olumlu adımlar olarak kabul edilebilir.
Bununla beraber, bugün Türkiye’de Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin yargı yetkisine giren suçlardan birisinin failinin bulunması halinde, Türkiye’nin
faili Uluslararası Ceza Mahkemesi’ne teslim etmesi bakımından hukuki bir
engel yoktur
TCK md. 76’ da soykırım suçuna ilişkin olan düzenleme Soykırım Sözleşmesinin 2. maddesinden alınmakla birlikte “bir planın icrası suretiyle” ifadesi
eklenerek objektif bir ölçüt kullanıldığı için, soykırım suçunu oluşturan fiillerin, önceden tasarlanmış belirli bir plan çerçevesinde işlenmesi gerekmektedir.
♦♦♦♦
836
Ercan GÖKTEPEOĞLU
KAYNAKÇA
AKÜN, Neslihan Verda: “Uluslararası Hukukta ve Türk Hukuku’nda Soykırım (Jenosid) Suçu”, Milletlerarası Hukuk ve Milletlerarası Özel Hukuk Bülteni, Prof. Dr. Sevin TOLUNER’e Armağan, Y. 24, S. 1-2, 2004
AKBULUT, İlhan: “İnsan Hakları”, Askeri Adalet Dergisi, S.104, Ocak,
1999
AKTAN, Gündüz: “Devletlerarası Hukuka Göre Ermeni Meselesi, Türkiye
Günlüğü, S.64, 2001
ALBAYRAK, Mustafa: Türk Ceza Kanunu “Öz Kitap “, Adalet Yayınevi,
Ankara, 2008
ALİBABA, Arzu: “Uluslararası Ceza Mahkemesinin Kuruluşu”, AÜHFD, C.
49, S. 1–4, 2000
ALPKAYA, Gökçen: Eski Yugoslavya İçin Uluslararası Ceza Mahkemesi,
Turhan Kitabevi, Ankara, 2002
ARICAN, Mehmet: “Türk Ceza Hukukunda Soykırım Suçu” , Kriminoloji
Dergisi, C.1, S.2, Temmuz 2009
ASLAN, Muzaffer Yasin: Teoride ve Uygulamada Savaş Suçları, Bilge Yayınevi, Ankara, 2006
AZARKAN, Ezeli: “Bireyin Uluslararası Sorumluluğu ve Miloseviç Davası”
SÜHFD, Cumhuriyetimize 80. Yıl Armağanı, C.11, S.3-4, 2003
BAUER, Yehuda: Soykırımı Yeniden Düşünmek, Çev: Orhun Yakın, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2002
BASSIOUNI, Cherif: From Versailles to Rwanda in Seventy-Five Years: The
Need to Establish a Permanent International Criminal Court, Harvard Human
Rights Journal, 1997
BAŞAK, Cengiz: Uluslararası Ceza Mahkemeleri ve Uluslararası Suçlar, Turhan Kitabevi, Ankara, 2003
BELGE, Murat: “Genocide Kavramı”, Radikal Gazetesi, 2 Haziran 1998
837
Ercan GÖKTEPEOĞLU
BERBERER, Halil Murat: Soykırım Suçu, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2007
BEŞİRİ, Arzu: Soykırım ve Soykırıma İlişkin Uluslararası Mekanizmalar,
Türkiye Barolar Birliği Dergisi, S.108, Y.2013
CANİKOĞLU DİKMEN, Meltem: Görebildiğimiz Kadar Hukukun Aklın
ve Vicdanın Penceresinden İnsanlığa Karşı Suçlar ve Soykırım, İstanbul Barosu Dergisi, Y.2009, S.2009/3, C.83
ÇELİK, Edip F.: Milletlerarası Hukuk, İstanbul, İÜHF Yayınları, C.1, 1980
ÇOBAN, Ebru: “Uluslararası Hukukta Soykırım Suçu ve Suça Zemin Hazırlayan Toplumsal Yapılar: Ruanda Örneği”, Uluslararası İlişkiler, C.5, S.17,
2008
ÇOLAK, Haluk: Güncel Ceza Hukuku, Bilge Yayınevi, Ankara, 2005
DADRİAN, Vahakn: Ulusal ve Uluslararası Hukuk Sorunu Olarak Jenosid,
Belge Yayınları, 1.B., İstanbul, 1995
DEĞİRMENCİ, Olgun: Uluslararası Ceza Mahkemelerinin Kararları Işığında Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda Soykırım Suçu (TCK md. 76),
Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y.2007, S.70
DOĞRU, Osman: İnsan Hakları Uluslararası Mevzuatı, Beta Yayınları, İstanbul, 1998
GÖNLÜBOL, Mehmet: Milletlerarası Siyasi Teşkilatlanma, AÜSBF Yayınları, No:236, 2.B., Ankara, 1968
GÜRELLİ, Nevzat: İnsanlık Aleyhine İşlenen Suçlar, Adalet Dergisi, 1951
İLKİZ, Fikret: Soykırım ve İnsanlığa Karşı Suçlar, Yeditepe Üniversitesi
Hukuk Fakültesi Dergisi, Y.2005, C.11, S.2
İLKİZ, Fikret: “Toplama Kamplarından Nüremberg Mahkemesine”, Güncel
Hukuk Dergisi, S.20, Ağustos, 2005
KESKİN, O. Kadri: Jenosid Suçu ve Jenosid Sözleşmesi, Adalet Dergisi,
Eylül-Ekim 1986, S.5
838
Ercan GÖKTEPEOĞLU
KIZILSÜMER, Deniz Özer: “B.M. Soykırım Sözleşmesinin Uygulanmasına İlişkin Dava (Bosna Hersek v. Sırbistan)”, Uluslararası Hukuk ve Politika
Dergisi, 2008, C. 4, S. 15
KOCA, Mahmut: Türk Ceza Kanununda Soykırım Suçu, Türkiye Adalet
Akademisi Dergisi, Nisan 2010, S.1
KOCAOĞLU, Sinan: Suçların Suçu: Soykırım, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y.2010, S.90
KOCAOĞLU, Sinan: Uluslararası Ceza Hukuku ve 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu Bağlamında Soykırım Suçu, Ankara Barosu Dergisi, Ankara Barosu
Yayınları, Y.2005, S.3
KÖPRÜLÜ, Timuçin: “Soykırım Suçu Üzerine Tartışmalar”, Hukuki Perspektifler Dergisi, S.6, Mayıs, 2006
LEMKİN, Rafael: Axis Rule in Occupied Europe: Laws of Occupation,
Analysis of Goverment, Proposal for Redress, Washington, 1944
LÜTEM, İlhan: Harp Suçları ve Devletlerarası Hukuk, Ankara, 1951
MERAY, Seha: Devletler Hukukuna Giriş, C. 2, Ankara, 1959
MİNEAR, R.H.: Victors Justice the Tokyo War Crimes Trial Princetan: Princeton Univ. Press., 1971
ODMAN, Tevfik: Eski Yugoslavya ile İlgili Uluslararası Ceza Mahkemesinin
Kuruluşu ve Yasal Dayanağı, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi,
1996
ÖNOK, R. Murat: “5237 Sayılı Yeni TCK’ya Göre Uluslararası Suçlar”, Hukuk ve Adalet Eleştirel Hukuk Dergisi, Y.2, S.5, Nisan 2005
ÖZBEK, Veli Özer: TCK İzmir Şerhi, Yeni Türk Ceza Kanunu’nun Anlamı,
C.2, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2008
PAZARCI, Hüseyin: Uluslararası Hukuk Dersleri, Turhan Kitabevi, 5.B.,
Ankara, 1998
SCHABAS, William A: An Introduction to the International Criminal Court,
839
Ercan GÖKTEPEOĞLU
Second Edition, Cambridge, 2004
SUR, Melda: Uluslararası Hukukun Esasları, Beta Yayınevi, Geliştirilmiş
2.B., İstanbul, 2006
ŞAHİN, Cumhur ÖZGENÇ, İzzet: Türk Ceza Hukuku Gazi Külliyatı, Seçkin Yayınları, Ankara, 2005
ŞEN, Ersan: Yeni Türk Ceza Kanunu Yorumu, Vedat Kitapçılık, İstanbul,
2006
TEZCAN, Durmuş: Uluslararası Suçlar ve Uluslararası Ceza Divanı, Hukuk
Kurultayı, 2000, Ankara Barosu Yayınları, C. 1
TEZCAN, Durmuş ERDEM, Mustafa Ruhan ÖNOK, Murat: 5237 Sayılı
Türk Ceza
Kanunu’na Göre Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, Seçkin Yayınevi, Ankara, 2006
TOLUNER, Sevin: “Soykırım Nedir? Ne Değildir? Konulu Konferansa Katkı. Milletlerarası Hukuk Açısından Türkiye’nin Bazı Dış Politika Sorunları,
Beta Yayınları, İstanbul, 2004
TÖNEL ŞEN, Semin: Uluslararası Hukukta Soykırım Etnik Temizlik Saldırı,
On iki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2010
TURHAN, Faruk: Yeni Türk Ceza Kanunu’na Göre Uluslararası Suçların
Cezalandırılması, Hukuki Perspektifler Dergisi, S.3, Nisan 2005
TÜRBEDAR, Erhan: “Yüzyılın Davası: Bosna Adalet Peşinde, Stratejik
Analiz, Mayıs 2006
YAĞLIOĞLU, Zafer: Milletlerarası Yargı Sistemleri ve Kuruluşları, Askeri
Adalet Dergisi, S.115, Eylül 2002
YILMAZ, Alia: Uluslararası Ceza Hukuku El Kitabı, Beta Basım, İstanbul,
2001, s. 144.
840

Uluslararası Hukukta ve Türk Hukukunda Soykırım Suçu

Transkript

Benzer belgeler

Krakow Rapor

Ermeni Soykırım İddiaları ve Tarihin İnşası Nuri Bilgin Türkiye

çekirgeleri dinlemek

-106- RUANDA VE ESKİ YUGOSLAVYA ULUSLARARASI CEZA

Trafik Ceza Sorgulama - EGM gov tr Üzerinden

Haftalık Düşünce Özgürlüğü Bülteni (Sayı 26/16, 24 Haziran 2016)

İlgili Kurum Yazıları için Tıklayınız

tc tarsus adli yargı ilk derece mahkemesi adalet

Makaleyi okumak için tıklayınız