Sabun - Laleli Zeytin ve Zeytinyağı İşletmesi

SABUN KULLANIMI,
SABUN
KULLANIMI
İHTİYACI, TARİHİ
İHTİYACI, TARİHİ
Dr. Yahya Laleli
Dr.
Yahya Laleli
Oleokimya 2011, İzmir
3 Aralık 2011
Kapsam
•
•
•
•
•
Sabunun Kimyasal Tanımı
Sabun Üretimi
Sabun Üretimi
Sabun Çeşitleri
Klasik sabun kullanımının tarihsel gelişimi
Bölgesel tercihlere göre el yapımı sabun
Bölgesel tercihlere göre el yapımı sabun üretimimizde hedeflerimiz ve üretim çeşitlerimiz
itl i i
Sabun
• NEDİR:
NEDİR: Yağ asitlerinin suda çözünen sodyum Yağ asitlerinin suda çözünen sodyum
veya potasyum tuzları
• Kullanım:
– Yıkama ve temizlemede
– Tekstilcilikte iplik eğirmede
Tekstilcilikte iplik eğirmede
– Kayganlaştırmada
sürfaktan olarak
ü f kt
l k
• Etkisi:
Hidrofilik bir tabaka ile yağ parçacıklarını emülsifiye etmesine bağlıdır
YAĞ
+
GLİSEROL
KÜL
SUYU
SODYUM
HİDROKSİT
YAĞ ASİTLERİ
ISI
Bitkisel ya da hayvansal yağların kuvvetli bazik
yağların kuvvetli bazik solüsyon ile muamele edilmelerinden elde
edilmelerinden elde edilir
SU
S
O
D
Y
U
M
YAĞ
ASİTLERİ
Sabun
Sabu
GLİSEROL
HİDROJEN &
OKSİJEN
SABUN
GLİSERİN
http://science9iess.wordpress.com
Sabunun Sudaki Tekli Katmanı
Sabunun Sudaki Tekli Katmanı
Non‐polar (hidrofobik) hidrokarbon zincir
‐Na+
‐Na
N +
‐Na
N +
Polar (hidrofilik) uç Sabun yağ ve molekülleri yapısı
Sabun, yağ ve molekülleri yapısı
Kir/yağ
y ğ
S b Mi lli
Sabun Micelli
Baş taraf
Kuyruk
Yağ
Sabun
Yağ ve Sabun
Yağ ve Sabun
http://chemistry.about.com/od/cleanerchemistry/a/how‐soap‐cleans.htm
http://learn.genetics.utah.edu/archive/wheatgerm/background.html
SAP (Sabunlaşma) değeri, belli bir miktar yağın sabunlaşması için gereken NaOH
gereken
NaOH miktarını
miktarını hesaplamada kullanılır
hesaplamada kullanılır
Yağ
SAP değeri
Hi di t
Hindistancevizi yağı
ii ğ
0 190
0,190
Palm yağı
0,141
İçyağ
0 138 0 140
0,138‐0,140
Pamuk yağı
0,138
Mısır yağı
Mısır yağı
0 136
0,136
Fındık yağı
0,136
Zeytinyağı
y y ğ
0,134
,
Ayçiçek yağı
0,134
Kanola yağı
0,124
Lanolin
0,074
Balmumu
0,069
Defne meyvesi yağı
0,069
Sabun Yapımında Kullanılan Yağlar
Sabun Yapımında Kullanılan Yağlar
• Yağ asidi içerikleri farklı olduğundan, kullanılan ğ idi i ikl i f kl ld ğ d
k ll l
yağa göre sabunların cilt üzerinde oluşturdukları hi f kl d
his farklıdır
• Çekirdek yağları katı yağlara nazaran daha yumuşak bir sabun oluştururlar
• Saf zeytinyağından yapılmış sabunlar (“Castile” veya “Marsilya sabunu”) ekstra yumuşaklığıyla bilinmektedir
• Ev veya özel sabun yapımlarında değişik oranlarda y y ğ ç
y ğ
ş
zeytinyağı içeren bitkisel yağ karışımları kullanılır
http://en.wikipedia.org/wiki/Soap
Sabun Yapımında Kullanılan Yağların Yağ Asidi Bileşenleri
Yağlar
ğl
İçyağ
Laurik asit Miristik
Miristik C12
asit
doymuş
C14
d
doymuş
Palmitik Stearik Palmitik
Stearik Oleik
Oleik asit
asit Linoleik Linoleik Linolenik Linolenik
asit
asit
C18 tekli
asit
asit
C16
C18
doymamış C18 çiftli C18 üçlü d
doymuş
doymuş
d
doymamış doymamış
d
d
0
4
28
23
35
2
1
48
18
9
3
7
2
0
46
16
8
3
12
2
0
Defne yağı
54
0
0
0
15
17
0
Zeytinyağı
0
0
11
2
78
10
0
Kanola
0
1
3
2
58
9
23
Hindistancevizi yağı
Palm çekirdeği çekirdeği
yağı
http://en.wikipedia.org/wiki/Soap
Sabunların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri
Banyo ve/veya çamaşır sabunu
Tuvalet Tuvalet
sabunu
Traş sabunu
1. Nevi
Prina ve garlı
3. Nevi
Toz/ granül
Kalıp
Kalıp
2. Nevi
Özellikler
Kalıp Krem7
Toz/ Kalıp
granül
Genel Temizlik Genel
Temizlik
Sabunu
Yumuşak
Kalıp
Sıvı
Yağ asitleri, % (m/m), en az
751
151
75
35
621
781
56
40
58
56
22
30
101
105°C’ta uçucu maddeler, % (m/m), en çok
17
‐
17
‐
29
13
‐
‐
32
32
‐
‐
‐
0,05
0
052
‐
Yok
‐
0,2
0
22
0,3
0
32
0,2
0
22
‐
0,5
0
52
0,5
0
52
0,12
0
123
0,3
0
33
‐
Sabunlaşmamış ve sabunlaşmayan madde, % (m/m), en çok
1,5
‐
1,5
1,5
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
Sabunlaşmamış yağlı maddeler, % (m/m), en Sabunlaşmamış
yağlı maddeler % (m/m) en
çok
‐
‐
‐
‐
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
1,0
0,6
0,5
‐
Serbest yağ asitleri, % (m/m), en çok
‐
‐
6,54
6,55
‐
‐
‐
‐
‐
‐
0,25
‐
‐
Etanolde çözünmeyen maddeler, % (m/m), en çok
2,08
0,58
2,08
‐
2,08
2,48
5,08
‐
2,08
5,08
‐
2,08
0,58
Suda çözünmeyen maddeler, % (m/m), en çok
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
2,0
‐
‐
‐
‐
‐
Asit sayısı, en az
‐
215
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
185
‐
210
1,0
‐
1,0
‐
2,4
2,8
3,0
‐
3,5
5,0
‐
‐
‐
Sodyum karbonat (susuz), % en çok
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
30
‐
‐
‐
‐
‐
Aktif oksijen, % (m/m), en az
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
1,06
‐
‐
‐
‐
‐
Toplam alkali (K2O cinsinden) , % (m/m), en çok
‐
0 03
0,03
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
‐
0 04
0,04
38/‐
‐/32
‐
‐
32/‐
‐
‐
‐
‐/30
‐/28
‐
‐
‐/32
Serbest alkali % (m /m) en çok
Serbest alkali, % (m /m), en çok
Klorürler (NaCl cinsinden) , % (m/m), en çok
Titr noktası (°C), en az/en çok
Kalıp
Çeşit A Çeşit B
Çeşit A
Çeşit B
Sıvı
1Reçine asitleri dahil, 2NaOH olarak, 3KOH olarak, 4Stearik asit olarak, 5Oleik asit olarak, 6Oksijenli toz sabun adı altında piyasaya arzedilenlerde, 7Fırça ile uygulanan, 8NaCl (klorürler) hariç
TS 54 Sabun, Nisan 2006, ICS 71.100.40
Sabun Üretimi
Sabun Üretimi
Sabun Üretimi
• Yağlı madde karışımının seçimi
Yağlı madde karışımının seçimi
– Yerel ekonomik koşullara
– Üründe bulunması istenen özelliğe göre yapılır
Ü
• Kir sökme
• Köpürme ve yüzey ıslatma
• Yumuşaklık verme, vb.
• Üretim teknikleri
– Kaynatma Yöntemi (Marsilya Yöntemi)
Kaynatma Yöntemi (Marsilya Yöntemi)
– Soğuk Üretim
– Sürekli Üretim (endüstriyel)
Ü
Sabun Üretimi
Kaynatma (Klasik/Marsilya)
/
yöntemi
• Dört evreden oluşur
Dört evreden oluşur
– Sabunlaşma
Sodyum hidroksit gibi bir alkali ile kimyasal bir tepkimenin
Sodyum hidroksit gibi bir alkali ile kimyasal bir tepkimenin gerçekleştirilmesine dayanır
– Yıkama
Sabun üretiminin önemli bir yan ürünü olan gliserin ayrılır ve sabun tek başına elde edilir ş
– Pişim
Sabunlaşmayı sağlar
– Sıvılaştırma
– Sabunun daha sonra kolayca kullanılabileceği fiziksel bir biçime sokulması
Sabun Üretimi – Kaynatma Yöntemi
Sabun Üretimi Kaynatma Yöntemi
• Bu aşamalardan sonra sıvı sabun, tüketicilerin kullandığı parça sabunlara dönüştürülür
• Bitirme denen bu son aşama:
–
–
–
–
–
–
Kurutma
Yoğurma
Kalıplama
Kesme
Markalama
Ambalajlama
• Y
Yoğurma sırasında sabuna kendi özelliklerini ürüne ğ
d
b
k di ö llikl i i ü ü
aktaran dolgu maddeleri, talk pudrası, parfümler, boyar maddeler deodorantlar vb gibi katkı ürünleri ilave edilir
maddeler, deodorantlar vb. gibi katkı ürünleri ilave edilir
Sabun Üretimi – Soğuk Yöntem
Sabun Üretimi –
Soğuk Yöntem
• Sıvı yağ ile SAP faktörüne göre hesaplanan eşdeğer alkali karıştırılır
• Alkali‐yağ karışımı tamamen Alk li ğ k
t
emülsifiye
ül ifi olana kadar l
k d
karıştırılır
• Karışımın yoğunlaşması,
Karışımın yoğunlaşması
emülsifikasyonun en en
kolay görünür belirtisidir
• Yeterince karıştırıldığında, karışımın yoğunluğu muhallebi Yeterince karıştırıldığında karışımın yoğunluğu muhallebi
kıvamına gelir
Koku için aromalı yağlar (defne, badem..) işlemin
• Koku için aromalı yağlar (defne, badem..) işlemin başlangıcında karışıma katılabilir
ç
y ğ g
g
ş
• Uçucu yağlar gibi sıvı ve bitkiler gibi katı katkılar karışım ilk yoğunlaşmaya başladığında katılır
en.wikipedia.org/wiki/Soap#Cold_process
Sabun Üretimi Soğuk Yöntem
Sabun Üretimi –
Soğuk Yöntem
• Karışım kalıplara dökülür ve oda sıcaklığında 12‐48 saat ş
p
ğ
sabunlaşmanın devam etmesi için muhafaza edilir
• Sütlü sabunlar veya şeker ilave edilen diğer sabunlarda, şeker reaksiyon hızını arttırdığından, beklemeye gerek yoktur
• Muhafaza süresinden sonra sabun kalıptan alınıp kullanım boyuna göre kesilir
• Sabunlaşma reaksiyonu tamamlandığından, sabunun bu aşamada kullanılması güvenlidir
d k ll l
ü lidi
• Yine de, soğuk yöntemle üretilen sabunlar, kullanıma sunulmadan önce 2 6 hafta kurumaya bırakılırlar
sunulmadan önce 2‐6 hafta kurumaya bırakılırlar
• Bu süreçte, eser miktardaki alkali kalıntıları da sabunlaşma reaksiyonuyla tüketilir ve fazla su buharlaşır
reaksiyonuyla tüketilir ve fazla su buharlaşır en.wikipedia.org/wiki/Soap#Cold_process
*
*
*
Endüstriyel Üretim
http://en.wikipedia.org/wiki/File:Soap_and_Detergent_manufacturing_process_03.png
Endüstriyel Üretim Ticari Sabunlar
Endüstriyel Üretim –
Ticari Sabunlar
•
•
•
•
•
Sürekli sistemler
Gliserin uzaklaştırılır
Gliserin uzaklaştırılır
Genellikle katı yağlar kullanılır
Kimyasal katkı maddeleri içerir
Deriyi kurutur ve irite eder Deriyi kurutur ve irite
eder
Ticari Sabun / El Yapımı Sabun
Ticari Sabun / El Yapımı Sabun
• Deri sorunu olanlar doğal, el yapımı g
sabunlardan zarar görmezler
• Doğal kozmetiklerin ticari olarak elde edilmesi zor ve pahalı olduğundan ev veya
edilmesi zor ve pahalı olduğundan, ev veya atölyede üretilen el yapımı sabunlar bu isteğe cevap verir
• El yapımı sabun pratik ve romansın El yapımı sabun pratik ve romansın
birleşimidir
• Kullanışlı, işe yarar bir ürün yaratmak daima K ll
l i
bi ü ü
t kd i
ödüllendiricidir, mutluluk verir
İlave Maddeler
• Gliserin – yumuşatıcı ve sabun dokusunu iyileştirici
dokusunu iyileştirici
• Sorbitol – yumuşatıcı, gliserin eklenen sabunların şeffaflaştırılmasında
• Titanyum dioksid – sabunu opaklaştırmada
• Triklosan/Triklokarban – antibakteriyel
• Bitki bazlı uçucu yağlar – Koku
Yulaf/Karadut çekirdeği – kese etkisi
kese etkisi
• Yulaf/Karadut çekirdeği • Süt – yumuşatıcı ve nemlendirici
• Bal – yumuşatıcı • Aloe Vera – yumuşatıcı ve nemlendirici
• Pelesenk yağı
• Çitlenbik
C Makela. Milk‐Based Soaps. Storey Publishing, USA, 1997
Ç
Çevresel Etkiler
• Ürünlerin ve ambalajlarının çevre üzerindeki negatif etkinin azaltılması ve “çevresel kalite”nin artırılması
ç
• Özellikle ambalajlamada:
– Mümkün olduğunca az ürün kullanılması
– Geri dönüştürülebilir maddelerin kullanılması
– Sıvı sabunlar için “yedek ürün” kavramı
• Tük
Tüketicilere atık yönetimi eğitimleri verilmesi için organizasyon ti il
t k ö ti i ğiti l i
il
ii i
i
yapılması
– Sadece tüketilecek miktarın satın alınması
Sadece tüketilecek miktarın satın alınması
– Satın alınan ürünün tamamen kullanılması
– Eğer atılması gerekiyorsa uygun koşullarda atılması
• Aşağıdakilerden ödün verilmeden çevrenin korunması
– Ürün kalitesi
– Ürünün uygunluğu
Üü ü
l ğ
– Ürünün maliyet‐etkinliği
www.healthycleaning101.org/english/SDAC_soaps.html
Sabun Türleri
Sabun Türleri
TS 54 Sabun Nisan 2006 ICS 71 100 40
TS 54 Sabun, Nisan 2006, ICS 71.100.40
4.1.1 Sınıflar
Sabunlar, kullanım amaçlarına göre:
Sabunlar, kullanım amaçlarına göre:
• Tuvalet sabunları,
• Traş sabunları,
• Banyo ve/veya çamaşır sabunları,
Banyo ve/veya çamaşır sabunları
• Genel temizlik sabunları
olmak üzere dört sınıfa ayrılır.
TS 54 Sabun Nisan 2006 ICS 71 100 40
TS 54 Sabun, Nisan 2006, ICS 71.100.40
4.1.2 Tipler
i l
Banyo ve/veya çamaşır sabunları yağ asitleri y
y ç
ş
y ğ
içeriği ve cinsine göre;
• 1. Nevi,
1 Nevi
• 2. Nevi,
• Prina ve garlı,
l
• 3. Nevi
olmak üzere dört tipe ayrılır.
TS 54 Sabun Nisan 2006 ICS 71 100 40
TS 54 Sabun, Nisan 2006, ICS 71.100.40
4.1.3 Türler
4.1.3 Türler
4.1.3.1 Tuvalet sabunları
• Kalıp
p
• Sıvı olmak üzere iki türe ayrılır.
4.1.3.2 Traş sabunları
• Kalıp
• Krem
olmak üzere iki türe ayrılır.
4.1.3.3 1. Nevi ve 2. Nevi banyo ve/veya çamaşır sabunları
• Kalıp
• Toz/granül
/
l olmak üzere iki türe ayrılır.
l k
k
l
4.1.3.4 Genel temizlik sabunları
• Yumuşak
Y
k
• Sıvı olmak üzere iki türe ayrılır.
Ti i K
Ticari Kavramda Sabun Türleri
d S b Tü l i
• Tuvalet
Tuvalet Sabunu
Sabunu
• Sert Sabun (Sodyum S b
Sabunu)
)
• Traş Sabunu
• Potasyum Sabunu (Yumuşak Sabun)
• Payet Sabun (Pul Sabun, Talaş Sabunu)
• Çözücü Sabun
•
•
•
•
•
•
•
•
Metal Sabun
Metal
Sabun
Saydam Sabun
Sıvı Sabun
b
Tıbbi Sabun
Toz Sabun
Yüzer Sabun
Yarı Pişmiş Sabun
Ponza Sabunu (Mineral (
Sabun)
www.genbilim.com/content/view/4211/75/
Niçin Zeytinyağı Sabunu?
Niçin Zeytinyağı Sabunu?
• Zeytinyağı sabunu neden farklı?
y y ğ
– Gliserolden ayrılan tekli doymamış başta oleik asittir
– Optimum oranda Na
p
bağlarlar –
ğ
Na’un tahriş edici etkisi ş
azalır
– Sabunlaşmayan tekli doymamış yağ asitleri, diğer bitkisel yağlardaki çoklu doymamış yağ asitlerine kıyasla oksidasyona daha dirençlidir
– Zeytinyağı sabunu deri üzerinde tahriş ve sertleşme yapmadığı gibi, yumuşatıcı etkisi vardır
• Reklamlarda belirtildiği gibi sızma ya da posalı zeytinyağı ile kaynama sabun yapımı bahsedilen ilave etkileri belki kısmen sağlayabilir
Niçin Soğuk Zeytinyağı Sabunu?
Niçin Soğuk Zeytinyağı Sabunu?
1 Deri
1.
Deri sağlığı ve nemlendirmesi için gerekli sağlığı ve nemlendirmesi için gerekli
maddeler açısından daha zengin – nem d
dengesini koruyucu
i ik
2. Antioksidan özellikleri – beta karoten, ,
vitamin E, skualen
3 İnflamasyona karşı koruyucu
3.
karşı koruyucu
4. Deriden ölü hücreleri uzaklaştırdığından özellikle kuru ciltler için faydalı
5 Ciltteki koyu lekeleri azaltıcı
5.
Ciltteki koyu lekeleri azaltıcı
http://www.dojea.org/general/the‐benefits‐of‐olive‐oil‐soap/
http://www.ehow.com/facts_5005991_what‐olive‐oil‐soap‐good.html
Hedefimiz
• Görme, Koklama, Hissetme duyularımıza y
yönelik, kullanıcıyla arasında bağ kuran, y
ğ
alışkanlık yaratan,
– Deriye hasar vermeyen, aksine deriyi yumuşatan, Deriye hasar vermeyen aksine deriyi yumuşatan
kurumasını engelleyen
– Kokusuyla kullanıcı arasında bağ kuran
K k
l k ll
d b ğk
– Yağ‐kir çözücü ve bakteri gelişimini engelleyen
– Deriden emilebilen yağ asitlerini, gliserini içeren
sabun üretmek
sabun üretmek
Zeytinyağı Bazlı Sabun Çeşitlerimiz
Zeytinyağı Bazlı Sabun Çeşitlerimiz
•
•
•
•
•
•
•
Naturel sabun
Defneli sabun
Bademyağlı sabun
Ballı sabun
Ballı sabun
Bergamutlu sabun
Biberiyeli sabun
Çitlenbikli sabun
•
•
•
•
•
•
•
Hamam kokulu sabun
Kekikli sabun
Lavantalı sabun
Limonlu sabun
Limonlu sabun
Okaliptüslü sabun
Güllü sabun
Organik güllü sabun
S b T ihi
Sabun Tarihi
Neden Bu Kadar Popüler?
Neden Bu Kadar Popüler?
• Algılamamızı sağlayan hislerimiz
– Görme
– Koklama
– Tatma
– Duyma
– Hissetme
• Sabun üç duyu organına da hitap ediyor
• His çerçevemizi tüm vücudumuza yayıyor
•
•
•
•
Parfümcü, kültürün “eklektik” bir parçasıdır
Parfümcü hobiye dayanan aroma arayıcısı değildir
Parfümcü, hobiye dayanan aroma arayıcısı değildir
Parfümeri, hayal etme, ilhamla başlar
Uygun kokuyu yakalamak için hislerin, ilhamların hatırlanması, bir şeyin arzulanması lazımdır
Sabun Tarihi
Sabun Tarihi
• Sabunla ilgili olabilecek ilk yazılı kayıt Sümerlere ait olup, takriben MÖ 2500 yıllarına aittir
• Kül ve hayvan (keçi!) yağı kullanarak yün temizlenmesiyle ilgilidir
y g
• Akadların Babil derebeyliğinde, MÖ 2200 yılı olarak tahmin edilen kil tabletlerde Sinameki
olarak tahmin edilen kil tabletlerde Sinameki yağı ve alkali ile “sabun?” tarifi bulunmuş
• Mısır
Mısır’aa ait tıp bilgilerini içeren Ebers
ait tıp bilgilerini içeren Ebers papirusu
(MÖ 1550) da Mısırlıların bitkisel ve hayvansal yağlar ve alkali tuzlarının karışımı
hayvansal yağlar ve alkali tuzlarının karışımı ile sıklıkla temizlendiklerine değinir
en.wikipedia.org/wiki/Soap#History_of_cleansing_soaps
Sabun Tarihi
• Latincede sabun “Sapo”nun ilk kullanımına Büyük Plinius’un
Plinius
un Doğa Tarihi kitabında rastlanır
Doğa Tarihi kitabında rastlanır
– Batı Germanik dillerde saipo: akan damlayan
– Eski Yüksek Almancada seife: köpüren
E ki Yük k Al
d
if kö ü
– eski İngilizcede sipian: damlayan
• Sabun isimlerinin kökleri hakkında yaygın bir inanış da, b
l
k kl h kk d
b
d
hakkında referansı bulunamayan Sapo dağına aittir
–
–
–
–
–
Sapo (Latince)
Savon (Fransızca)
Sapone (İtalyanca)
Jabon (İspanyolca)
Sabun (Türkçe)
en.wikipedia.org/wiki/Soap#History_of_cleansing_soaps
Sabun Tarihi
Sabun Tarihi
Romalıların Mount Sapo’daki tapınakta adak y
y
g
edilen hayvanların ve aynı bölgede pişirme/ısınma için yakılan odunların küllerinin ırmağa karışması sonucu nehir eteklerinde
ırmağa karışması sonucu nehir eteklerinde suların köpürdüğü alanlarda giysilerin daha kolay ve etkin temizlendiğinin belirlenmesi
kolay ve etkin temizlendiğinin belirlenmesi üzerine, bu köpürme işlemine “Sapo” (sabun) dendiği bir rivayettir
en.wikipedia.org/wiki/Soap#History_of_cleansing_soaps
Sabun Tarihi
• Romalılar sabunu bilmelerine rağmen yaygın olarak kullanmazlardı
• Sabunun değerini ilk olarak Araplar ve Türkler bilmiştir
• Sabunu Avrupa
Sabunu Avrupa’ya
ya da Türklerin
da Türklerin
tanıttığı düşünülmektedir
• Vikingler ve Keltler
Vikingler ve Keltler de sabunu
de sabunu
keşfetmişlerdir
• Sabunu İngiltere
Sabunu İngiltere’ye
ye Keltlerin
Keltlerin
tanıttığı varsayılmaktadır
– MS 1000 civarındaki yazıtlarda
y
sabundan,
– 1193’te Bristol’deki bazı
sabunculardan bahsedilmekte
b
l d b h dil kt
Ann Bramson. Soap‐Making it, Enjoying it. Workman Publishing Company, New York, 2nd ed.
Sabun Tarihi
• 13. yy’da Marsilya ilk büyük sabun üretim merkezi olarak ön plana çıkmış ve Orta Çağ boyunca da
olarak ön plana çıkmış ve Orta Çağ boyunca da önemli bir üretim merkezi olmuştur
• Diğer önemli sabun üretim merkezleri:
Diğer önemli sabun üretim merkezleri:
– İtalya’da Genova, Venedik ve Bari
– İspanya’da Castilla
İ
’d
ll
• Bu dönemde:
– Sabunlar zeytinyağından üretilmekteydi
– Ticari açıdan, sabun üretimin teknikleri büyük sır olarak saklanırdı
– Önemli miktarlarda üretilmesine rağmen kullanımı seyrekti
ki
Ann Bramson. Soap‐Making it, Enjoying it. Workman Publishing Company, New York, 2nd ed.
Sabun Tarihi
Sabun Tarihi
• İngiltere Kralı 4. Henry’nin
’ i 1399’daki ’d ki
“Banyo Buyruğu”nu asillerin en azından
asillerin en azından ömürlerinde 1 kere
(şövalyelik töreninde) su dolu bir küvete girmelerini sağlamak
(şövalyelik töreninde) su dolu bir küvete girmelerini sağlamak için koyduğu söylenir
• İspanya Kraliçesi Isabella, ömründe 2 kere banyo yapmakla p y
ç
,
y y p
övünmüştür – bir kere doğduğunda ve bir kere de evlendiğinde
• İngiltere Kraliçesi Elizabeth ise “ihtiyacı olsun ya da olmasın” üç ayda bir banyo yaptığı için sofistike olarak adlandırılmıştır
• O dönemlerde, istenmeyen kokuları gidermek için çoğunlukla parfüm kullanılırdı
Ann Bramson. Soap‐Making it, Enjoying it. Workman Publishing Company, New York, 2nd ed.
Sabun Tarihi
• İngiltere’nin 17. yy’daki “Koruyucu Lordu” Cromwell, sabun yapımı ve ithalini önemli düzeyde vergiye bağlamıştır
yapımı ve ithalini önemli düzeyde vergiye bağlamıştır
• Kendisinden sonraki yöneticiler de bu yüksek vergileri sürdürmüşlerdir
• Fransız kimyacı Nicolas Leblanc’ın 1791’de saf
alkali elde etmesini müteakip daha önceden
kül h
kül ve hayvan yağlarıyla yapılan sabun, kostik
ğl
l
l
b
k ik
ve zeytinyağı kullanılarak deneme yanılmadan
uzak formüle dayalı tekrarlanabilir kalitede
uzak, formüle dayalı, tekrarlanabilir kalitede
ve ticari olarak üretilmeye başlanmıştır
• Buna rağmen, yüksek vergiler nedeniyle sabun
Buna rağmen, yüksek vergiler nedeniyle sabun
üretimi 19. yy. ortalarında vergilerin
kaldırılmasına kadar büyük ölçüde
engellenmiştir
Ann Bramson. Soap‐Making it, Enjoying it. Workman Publishing Company, New York, 2nd ed.
Sabun Tarihi
Sabun Tarihi
• Aslında çok yakın bir geleceğe kadar, temizlik olumlu bir erdem olarak görülmez, banyo yapanlar çoğunlukla tuhaf karşılanırdı
l k ö ül
b
l
ğ l kl t h f k l
d
• Orta Çağdaki Yunan, Roma ve Türk Hamamları ise temizlikten ziyade sosyalleşme adına kullanılırdı
ziyade sosyalleşme adına kullanılırdı
• 15. yy’da yaşayanların nadir de olsa banyo yaptığına dair bulgular olmasına rağmen, 17. yy’daki
bulgular olmasına rağmen, 17. yy
daki kayıtlarda kayıtlarda “banyo”
banyo sözcüğüne rastlanmamaktadır
• 18. yy’da ve 19. yy’ın başlarında, tıbbi veya güçlendirici tedavi olarak tekrar popülerlik kazanmıştır
• “Su tedavisi” reçete eden doktorlar arttıkça, “banyo yapma fikri” kabul edilebilir hale gelmiştir
• Sağlık nedenleri dışında da banyo yapma fikrinin yaygınlaşması, sabun üzerindeki vergilerin kalkmasıyla birleşince sabun
sabun üzerindeki vergilerin kalkmasıyla birleşince sabun üretimi ve tüketimi artmıştır
Ann Bramson. Soap‐Making it, Enjoying it. Workman Publishing Company, New York, 2nd ed.
Sabun Tarihi
Sabun Tarihi
• 1823’te sabunlaşma adı verilen
tepkimenin yapısını inceleyen ve
bulan Fransız kimyacı Eugene
Chevreul'ün (1786 ‐ 1889)
çalışmaları sayesinde sabun sanayisi
XIX.yy’da büyük bir gelişme gösterdi
• 1920’lerde, sabunların evre diyagramlarını belirleyen kimyacı Mac Bain ve arkadaşları düzenli araştırmalara başladılar ve üretimin bilimsel temellere dayandırılarak gerçekleştirilmesini sağladılar
www.genbilim.com/content/view/4211/75/
Sabun Tarihi – İlk Toplu Üretimler
•
Tallow Chandlers and Soap Boilers – 1776
– İlk defa Virginia, ABD’de “sizin yerinize sabun ve mumları biz yapalım” ilanı
•
Colgate & Company (William Colgate) – 1806
– New York’da tek bir seferde 20.000 kg sabun üretilebilen bir kazan aldığı için meslektaşları tarafından “deli” olarak nitelendirilmişti
– 1830’da bugün kullanmakta olduğumuz, kalıp halinde, eşit ağırlıkta sabunları satmaya başladılar
t
b l dl
•
Procter & Gamble – 1870’ler
– William Procter & James Gamble – biri sabun, diğeri mum yapımcısı
– Cincinnati
Cincinnati’de
de evlere kapıdan satış ile işe başladılar
evlere kapıdan satış ile işe başladılar
– 1875’de açık unutulan karıştırıcının sabun karışımına havanın
girmesini sağlaması sonucu, “yanlışlıkla” buldukları ilk
“yüzen sabun”u 1879’da piyasaya sürdüler –
y
py y
“Ivory”
y
•
Palmolive – 1870’ler
– Tamamem bitkisel yağlardan (palm & zeytin) sabun üretimi
– Firmanın orijinal adı B.J. Johnson Company olmasına rağmen
“Palmolive” sabunlarının kazandığı popülarite nedeniyle
isimlerini değiştirdiler
•
Lever Brothers – 1895
– İngiliz firması, Amerika’da “Lifebuoy Health Soap”
(antiseptik sabun) ile yer edindiler
– 1906’da “Lux” markasını çıkardılar
Niye Deterjana Geçildi?
Niye Deterjana Geçildi?
• Sabunlar
Sabunlar zayıf asitlerin tuzları olduklarından, kuvvetli mineral zayıf asitlerin tuzları olduklarından kuvvetli mineral
asitlere maruz kaldıklarında serbest yağ asitlerine dönüşürler
CH3((CH2)16CO2‐Na+ + HCl → CH3((CH2)16CO2H + Na+ + Cl‐
• Yağ asitleri, sodyum veya potasyum tuzlarından daha az çözünür oldukları için köpük tabakası da denilen bir çökelti oluştururlar
• Bu nedenle, sabunlar asidik sularda etkili değillerdir
• Magnezyum, kalsiyum veya demir içeren sular gibi sert sularda g y ,
y
y
ç
g
da sabunlar çözünmeyen tuzlar oluştururlar
2CH3(CH2)16CO2‐Na+ + Mg2+ → [CH3(CH2)16CO2‐]2Mg2+ + 2Na+
• Çözünmeyen tuzlar yüzeylerin parlaklığını azaltır ve gri/sert lekelere neden olur
http://chemistry.about.com/od/cleanerchemistry/a/how‐soap‐cleans.htm
Referanslar
• TS
TS 54 Sabun, Nisan 2006, ICS 71.100.40
54 Sabun, Nisan 2006, ICS 71.100.40
• Ann Bramson. Soap‐Making it, Enjoying it. Workman Publishing Company New York 2nd ed 1975
Publishing Company, New York, 2nd ed, 1975.
• Maria G. Nerius. Soapmaking for Fun and Profit. Pi
Prima Publishing, USA, 1999.
P bli hi
USA 1999
• Sandy Maine. The Soap Book. Interweave Press, Inc., Hong Kong, 1995.
• Michael Hulbert. Handmade Soap. Hearst Books, Singapore, 1998.
Casey Makela. Milk‐Based
Based Soaps. Storey Publishing, Soaps. Storey Publishing,
• Casey Makela. Milk
USA, 1997.
El yapımı sabun, hem yapılış olarak hem de tük ti
tüketim olarak hitap ettiği toplum alanını l k hit
ttiği t l
l
doğudan batıya her kültürde geliştirmektedir
Kendi hislerinizi yönelik
e d se
yö e
sabun üretimini denemenizi deney
denemenizi, deney sonuçlarınızı paylaşmanızı dil i
dilerim…