THOMAS ALVA EDISON`UN BETONARME EV PATENTİ

THOMAS ALVA EDISON`UN BETONARME EV PATENTİ

THOMAS ALVA EDISON’UN BETONARME EV PATENT VE
TOPLU KONUT YAPIMINI BA LATMA G R M
Sinan T. ERDO AN
n aat Müh. Bölümü
Teksas-Austin Üniversitesi, ABD
Turhan Y. ERDO AN
n aat Müh. Bölümü
ODTÜ, Ankara
Özet
T.A. Edison, 1093 adedi ABD’de ve 1239 adedi de ABD d+ +nda olmak üzere toplam
2332 adet patent sahibidir. Patentlerinin büyük bir k+sm+ elektromekanik sahas+nda
olmakla birlikte, 39 adedi portland çimentosu ve betonla ilgilidir. Edison’un ilginç
patentlerinden birisi nispeten ucuz toplukonut yap+m+na yol açaca4+n+ umdu4u betonarme
ev yap+m+ hakk+ndad+r.
1. G R
11 5ubat 1847 - 18 Ekim 1931 tarihleri aras+nda ya am+ olan Thomas Alva Edison, 1093
adedi ABD’de ve 1239 adedi de ABD d+ +ndaki otuzdört ülkede olmak üzere toplam
2332 adet patent sahibidir. Elektrikli oy sayac+, otomatik yan+tl+ telgraf,
gramofon, karbon filamanl+ elektrik ampulu, demir-nikelli akümülatör gibi ayg+tlar+n
geli tirilmesini de içeren bulu lar+n+n büyük bir ço4unlu4u elektromekanik konular+nda
oldu4undan, birçok kimse, Edison’u sadece elektromekanik sahas+ndaki çal+ malar+yla
tan+maktad+r. Oysa, Edison’un çimento ve beton konular+yla ilgili 39 adet patenti vard+r.
Edison’un 1909 y+l+nda “uzun döner f+r+n”+ tasarlayarak ABD’deki çimento üretiminin
üç-dört kat artmas+na yol açt+4+ ve portland çimentosu üretimine katk+lar+ Türkiye Haz+r
Beton Birli4i Dergisi’nin 66. say+s+nda özetlenmi tir [5].
Bu makalede Edison’un, betonarmeden ev yap+m+ için ald+4+ patent ve ABD’deki toplu
konut yap+m+n+ ba latma giri imi anlat+lmaktad+r.
2. EDISON’UN BETONARME
BETONARME EVLER
EV
PATENT
VE
YAPMI
OLDU U
Betonun içerisine demir donat+ yerle tirerek malzemenin donat+l+ beton (betonarme)
durumuna getirilmesiyle ilgili ilk çal+ malar 1850 - 1855 y+llar+ aras+nda ba lam+ ve
1900’lü y+llar+n ba +na gelininceye kadar betonarme malzeme kullan+m+nda önemli
geli meler kaydedilmi tir.
Betonarme konusundaki geli meleri yak+ndan takip eden Edison, elektromekanik
konular+n+n yan+ s+ra, dar gelirli insanlar+n betonarmeden yap+lm+ ucuz evlerde
oturabilmeleri imkan+ üzerinde de çal+ maya ba lam+ ve bu konu ile ilgili görü lerini
American Electromechanical Society’nin (Amerikan Elektromekanik Cemiyeti’nin) 19
Ekim 1907 tarihindeki toplant+s+nda yapm+ oldu4u konu mada “Aram+zdaki en dü ük
gelirli insan+n dahi kendine ait bir evi olmal+d+r; as+rlarca dayanacak sa4laml+ktaki bu ev,
çok az onar+m gerektirecek ucuz bir ev olmal+d+r” sözleriyle ifade etmi tir [7].
As+l hedefi betonarmeden ucuz evler yapmak olan Edison, böyle bir uygulama öncesinde,
1908 y+l+nda kendisi için betonarme bir garaj yapm+ t+r. New Jersey-West Orange’da
ya amakta oldu4u sitede 1908 y+l+nda yapm+ oldu4u iki katl+ betonarme garaj+n resimleri
5ekil 1 ve 2’de gösterilmektedir. 15 m x 9 m boyutlar+ndaki bu garaj+n yap+m+nda ah ap
kal+plar kullan+lm+ ve binan+n d+ yüzü oleik asit içeren kireç boya ile boyanm+ t+r.
(Beton yüzeyinde kullan+lacak boyan+n su geçirmez ve kal+c+ bir boya olmas+ için uzun
ara t+rmalar yapan Edison, daha sonralar+, 1909 y+l+nda, “yap+larda kullan+lacak su
geçirmez boyalar” hakk+nda da bir patent alm+ t+r; 1910 y+l+nda North Jersey Paint
Company isimli boya irketi “Edison su geçirmez boyalar+”n+ üretmeye ba lam+ t+r [8].)
5ekil 1
Edison’un garaj+n+n ana giri i [8].
Betonarme garaj yap+m+ndaki deneyimi olumlu sonuçlanan Edison, 1909 y+l+nda
betonarme evler yapma i ine giri mi tir. G. E. Small ve H. J. Harms isimli mimarlar+n
çizdi4i projeye göre, 7.6 m x 9.15 m bir tabana sahip iki katl+ evlerin ilk kat+nda 4.3 m x
7.0 m boyutlar+nda ve 3 m tavan yüksekli4inde bir oturma odas+n+n yan+ s+ra, arka tarafta
4.3 m x 6.1 m boyutlar+nda bir mutfak ve ikinci kata ç+kan bir merdiven yer alm+ t+r;
ikinci kata, bol + +k alabilmesi için geni pencereleri olan iki yatak odas+ ve banyo
yerle tirilmi tir [7,8].
5ekil 3’te Edison’un tasarlad+4+ ev görülmektedir.
5ekil 2
Edison’un garaj+n+n arkadan görünümü [8].
5ekil 3
Edison’un tasarlad+4+ betonarme ev [2]
Edison’un yapmay+ öngördü4ü dü ük maliyetli evlerin yap+m+nda kullan+lacak kal+plar
dökme demirden olmak üzere bizzat kendisi taraf+ndan tasarlanm+ t+r. De4i ik kesitli
yakla +k 500 adet kal+p biribirine monte edilerek bir tek dev kal+p haline getirilmi tir.
Konstrüksiyon tekni4i olarak, önce, bir ev için gereken bütün kal+plar+n tabandan çat+ya
kadar yerle tirilmesi, ve daha sonra da, yukar+dan ba layarak kal+plar+n içerisine betonun
bir defada dökümü dü ünülmü tür. Bir ba ka deyi le, duvarlar+n, dö emelerin,
merdivenlerin, çat+n+n banyo küvetinin, elektrik kablolar+n+n ve su borular+n+n geçece4i
kanallar+n tek bir i lemle dökümü tasarlanm+ t+r. 5ekil 4’te, Edison’un önerdi4i ve patent
ald+4+ beton dökme tekni4i gösterilmektedir.
5ekil 4
Edison’un betonarme ev yap+m+ patentinde yeralan yöntem [4]
Beton dökme i leminde kullan+lacak betonun üniform bir beton olabilmesi için, önceden
deneysel ara t+rmalar yap+lm+ ve uygun bir beton kar+ +m+ bulunmu tur. Edison, böyle
bir evin yap+m+nda kullan+lmas+ gereken demir kal+p sisteminin yakla +k 25000 dolara,
kal+plar+n yerle tirilmesinde ve evin betonunun dökülmesinde kullan+lacak di4er aletlerin
ise 15000 dolara malolabilece4ini hesaplam+ t+r. Tek bir evin beton i lerinin yakla +k alt+
saatte tamamlanabilece4ine ve kal+plar+n dört gün sonra sökülerek ba ka bir evin
yap+m+nda kullan+labilece4ine de i aret eden Edison, ara verilmeden ve k+sa sürede çok
say+da evin yap+labilmesi için, ciddi bir müteahhitlik irketinin bu kal+p sisteminden en az
alt+ sete sahip olmas+ gerekti4ini öne sürmü tür.
Bilindi i gibi, do al olarak, her yenilik ba lang çta üphe ile kar lanmakta ve
ele tirilmektedir. O nedenle, Edison’un betonarme ev yapma giri imi de baz kimseler
taraf ndan ele tirilmi tir. A. Goodheart, Edison’un dar gelirliler için önerdi i çok say da
ev yap m projesinin, asl nda, Edison irketinin çimento sat lar n art rmak amac yla
önerildi ini ve ayr ca, böyle bir sistemle ev yapacak bir müteahhidin en az 175000
dolarl k kal p ve malzeme sat n almas gerekti ini belirtmi tir. A. Goodheart, Edison’un
bu projesini, olumlu sonuçlar vermeyecek gerçek d bir proje olarak de erlendirmi tir
[6].
Edison, tasarlad+4+ yöntemi kullanarak, 1909 y+l+nda New Jersey-Union’da 11 adet iki er
katl+ beton ev yapm+ t+r. Evlerin yap+m+ için haz+rlanan taze beton çat+ hizas+n+n hemen
üstündeki bir depoya yükseltilmi ve kal+plar+n içerisine en üstten dökülmü tür. Betonun
yerle mesinde yer çekimi etkisinden yararlan+lm+ t+r. 5ekil 5’te, Edison’un beton evleri
ve evlerin yap+m+nda kullan+lan beton yerle tirme yöntemi gösterilmektedir.
Bu 11 adet ev yap+m+ndan sonra, Edison’un betonarme v yap+m+ tekni4i yakla +k üç y+l
süreyle kullan+lmam+ t+r. Ancak, 1912 y+l+nda American Sheet and Tinplate Co. isimli bir
irket Edison’un tekni4ini benimseyerek sistemin geli tirilmesi yoluna gitmi tir. Dökme
demir kal+p yerine çelik sac kal+p kullanan irket, 1912 y+l+nda Gary, Indiana’da 74 adet
betonarme ev yapm+ t+r [9].
Edison taraf+ndan k+sa sürede tamamlanan 11 adet betonarme ev, dar gelirli insanlar+n
yararlanabilece4i toplu konut yap+m+ için ABD’de at+lm+ ilk ad+m olarak kabul
edilmektedir.
5ekil 5
Edison’un beton evleri ve bu evlerin betonlar+n+n dökümünde kullan+lan
yöntem [7,8].
Kaynaklar
1. AnaBritannica Ansiklopedisi, Ana Yay+nc+l+k ve Encyclopaedia Britannica, Inc.
birli4i Yay+n+, Ana Yay+nc+l+k ve Sanat Ürünleri Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.5.,
Büyükdere Caddesi, Üçok Mevkii, 57, 80725 Maslak, stanbul, 1994.
2. Collins, P., Concrete – The vision of a New Architecture, Horizon Press, New York,
1959.
3. Dyer, F.L., “Edison, His Life and Inventions,”
(http://www.worldwideschool.com/library/books/hst/biography/Edison/chap51.html/)
4. Elliot, C.D., Technics and Architecture, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts,
London, England, pp.158-160.
5. Erdo4an, S.T. ve Erdo4an, T.Y., “Thomas Alva Edison’un Portland Çimentosu
Üretimine Katk+lar+,” Türkiye Haz r Beton Birli i Dergisi, say+ 66, s.72-73.
6. Goodheart, A., “Why Dolores Chumcky Hates Thomas Edison,”
(http://flyingmoose.org/truthfic/edison.htm)
7. Heun, R.C., “Thomas A. Edison’s Adventures in Concrete,” ACI Journal,
Proceedings, V.72, No.8, Aug. 1975, pp. 403-404.
8. Heun, R.C. and Moss, H.R., “Thomas A. Edison’s Adventures in Concrete,” ACI
Journal, Concrete International, Jan. 1987, pp.12-14.
9. Wilde, R.E., “ACI: A Century of Progress,” ACI Supplement to Concrete
International, 2004, pp. 5,6.
Thomas Alva Edison’s Reinforced Concrete House Patent and His
Attempt to Initiate Mass Production of Concrete Housing
T.A. Edison was granted a total of 2332 patents out of which 1093 were obtained
in the USA and the rest in thirty - four other countries. While most of his patents
are in the electromechanical field, 39 of them are related to portland cement and
concrete. One of the interesting patents of Edison is for building reinforced
concrete houses, which he hoped would lead to mass construction of reasonably
priced concrete houses.