9CN9BILeRe AZ3RBAYCAN DJUNiN T3DRiSi

xez9R xeeaR
12
01.11.2001. N113
9CN9BILeRe
AZ3RBAYCAN DJUNiN T3DRiSi
l.NITQVORDi^LdRiHAQQINDA
UMUMl MOL UMA T
^
ARA§DIRMA
^
(evvdUjumaliimzm 105, 106, 107, 108, 111
vd 112-ci nomrdhrindo)
I. Hansi soz uygun deyil?
burun, ata, qidaq. gdz
stol, §kaf, stul, ayaqqabi
ata, ana, baci, (;drak
8. Sozleri movzular iizra qruplajdirm.
a) idnghr; b) bddan iizvhri; s) tddris hvazimadari
Sozhr: xdtke^. ba^, al, qtnnizi, karauda^, mavi.
9. Sozlori bir-birindon tbrqlondiron soslari
gostorin.
ad-at
qiz-qaz
an-ayi
yay-yaz
on-un
ug-u<^
10. M u a l l i m sohv formada 8-10 sozu lovhado
yazir. Sonra iso tolabalaro deyir k i , kitabin "Pe$9.
Sonot. Mo^guliyyot" bolmosinda homin sozlori
tapsinlar vo sohvlori duzoltsinlor. Oyun proscsindo
cavab vera bilmayon toloboni m i i a l l i m bajqasi ilo
ovoz edir.
I I . A^agidaki ifadoloriAzorbaycan dilino torciima edin.
M y father, your book, the key o f door, Fuad's pen,
our friends. Sonars copy-book.
B o z i talabalar taleffiiz zamani ndqsanlara yol
verirlor. Bela noqsanlan aradan qaldirmaq iiijun
maqnitofon 9ali5malarindan, yoni sosli 9ali§malardan (SC) istifado ctmak olar.
^alt^ma 1. Qulaq asm vo tokrar cdin. Listen and
repeat.
kitab
otaq
ksnd
corah
" u^aq
qdnd
hesab
baliq
bidud
^alt^ma 2. Qulaq asm vo Azorbaycan dilino torciimo cdin. Listen and translate into Azerbaijani.
1. The glass is on the table.
2. The ball is under the table.
\
3. Go to the table. Nurlan.
|
4. The shoe is in the box.
Todrisin ovvalindo bazi tolobolarin nitqini lento
yazmaq olar. B u i§i todrisin sonunda tokrar ctmaklo
onlarm ^ifahi nitqinin inki§af daracosi do aydmla^dirila bilor. Lugot iizra i§larin aparilmasi proscsindo talabalarin liigot ehtiyatmm zanginlo^dirilmosindo sinonim, antonim vo omonimlorin boyiik
ahomiyyati vardir.
B u i?i, toxminan, a§agidaki ^akildo to^kil etmak
olar. M i i a l l i m ?okillor uzro i§ apara hilar.
Az3r qagir.
Azdr Idvhdni silir.
M u o i l i m ^okillar iizro a?agidaki kimi sual-cavab W
apanr.
M . - " A z o r qa^ir" ciimlasinda "qa^ir" sozunii
hansi sozla ovoz ctmok olar?
T. - " A z o r qa^ir" ciimlosindo "qa9ir" sozunii
"yiayiiriir" sozu ila ovoz etmok olar.
M . - Bos ikinci ciimlado "silir" soziinii hansi
sozla ovoz etmok olar?
T. - " S i l i r " sozunii "tamizlayir" sozii i l o ovoz
etmak olar.
Y a x u d da eynak, qovun, giil §akillori gostorilir.
H o m i n sozlorin sinonimlari
qan^iq ^okildo
lovhaya yazilir. Tolobolordon xahi? olunur k i , hor
bir soziin sinonimini tapsinlar.
eynak
qovun
gid
.
Sozhr: yemi§, <^e§mdk, gigdk
01.11.2001. N113
xezGR xaeap
Bcloliklo, tolobolarD aydin olur k i , "qovun" sozii
ila "yemi?" sozu yaxin m o ' n a l i sozlordir, nitq
zamani onlardan birini digori ilo ovoz etmok olar.
Antonimlor iizorindo
aparan zaman da miixtolif vasitolordon istifado oluna bilor. $okillor
gostorilir:
Azsr yatir
Azsr
quLxir
H^mida geyiiur
Goray
13
m i i x t o l i f mona da^idiqlari izah edilir. Monanin diizgiin anla^ildigini yoxlamaq ii9un m i i o l l i m ingilis
dilindon do istifado etmalidir. "(^ay" soziiniin
monalarini ingilis dilinde do soru^ur. Tolobolor
"9ay" soziinii a^agidaki k i m i torcumo edirlor:
gay - tea; river
Ogor tolobolor o m o n i m sozlorin monalarini ba?a
dii^miirso, o zaman m i i o l l i m homin sozlarin
monalarini ingilis dilinda demalidir.
M i i o l l i m a^agidaki omonimlari d a vera hilar k i ,
talabalar onlan ciimlolar itarisinda i^lotsinlar:
soyuntir
Toloboioro aydin olur k i , "yatmaq" soziiniin antonimi "qalxmaq", "geyinmak" soziiniin antonimi
isa "soyunmaq" soziidiir.
{^ali^malardan da istifadonin miisbot naticosi
olur. Mosolon:
l.Birinci
siitunda verilmi^ sozlorin
ikinci
siitunda antonimini tapin.
II
qoca
haha
isti
qirkin
act
pis
cavan
soyuq
ucuz
^irin
2. Antonimlori ingilis dilino torciimo cdin.
qoca-cavan, xdstd-saglam, boyiik-kigik, almaqsatmaq. agmaq-baglamaq,
sahdr-ax^am,
ag-qara.
yax^i-pis, soyuq-isti
/
gdzdl
Y a x u d da m u o i l i m sinfi i k i qrupa boliir. Qrupun
biri miioyyon bir soz soylayir, o biri qrup iso homin
soziin antonimini deyir. M a s a l a n , birinci qrup
"ariq" soziinii deyir, ikinci qrup ise homin soza
qar^i oks mana da^iyan "kok" soziinii soyloyir.
Tolobolorin liigot ehtiyatinin zonginlo^dirilmosindo omonimlor iizorindo i? aparmaq da xiisusi
ohomiyyot kosb edir. Tolobolor ^okillor vasitosilo
omonimlorin do mo'nasim tcz ba^a diisiir, onlarin
ifada etdiyi anlayi^lann birini digorindon asanliqla
farqlandira bilirlor.
M u o i l i m lovhoyo omonim sozlor i^lonon ciimlalar yazir vo tolobolardon xahi? edir k i , cyni formali sozlori tapsinlar. H o m i n sozlor tapildiqdan
sonra miiollim tolobolorin i^tiraki ilo onlarin miixtolif monalar da^idigini aydinla^dirir. Moseion,
Man gay i(;dim. <^ay axir. - cumlolorindoki omonim
sozlor mijollimin komoyi ilo konteksdon alinaraq,
a?agidaki kimi lovhodo yazdirilir.
Qiy - gay
Formaca eyni olduqianna baxmayaraq, onlarin
ay (moon) - ay (month)
sifal (face) - sifat (adjective)
ya^ (wet, damp) ~ ya.^ (^g^)
yay (summer) -yay (spread)
qaz (goose) ~ qaz (gas)
dil (tongue) ~dil (language)
yaz (spring) - yaz (write)
Darstordo liigot iazra i§ biitiin todris boyu davam
edir. Ona goro do hor bir tolobonin liigot doftori
olmalidir. Oyrodilon yeni sozlor homin doftorda
yazilmalidir. Ona goro k i , tolobolor 9ali?malar
iizorindo isloyorkon, «;ifahi cavablara hazirlasarkon
homin liigotlordon istifado edo bilorlor.
D c m o l i , tolobolarin liigot ehtiyatinin zanginla^dirilmosindo sinonim, omonim v o antonimlordon, muxtolif tipli 9ali5malardan, o x u dorslorindon, Icksik oyunlardan v o s. geni^ istifado olunur.
C u m l o l o r iizorindo i? proscsindo cvimlo qurmaq
vordi^lori a^ilamr. B u zaman qrammatik codvollordon
istifadonin
boyiik
ohomiyyoti
vardir.
Tolobolor bu ciir codvollordon istifado ctdikdo
ciimlo quimag] daha tez bacarirlar. tlk morhololordo i k i sozdon, sonra isa
Li9-dord sozlij
ciimlo quvmaq vordi^lori a?ilanir, yoni ciimlolor
getdikco miirokkoblosdirilir.
1. i k i sozlu ciimlo:
'kitabdir.
nwktabdir.
^sfoldur.
•^kafdir.
2. U9 sozlii ciimlo:
Manim adim
3. D5rd sozlii ciimlo:
yStoL
Otaqda dord stul
vi,ir.
\kafy
(Ardi varj
Anardir.
Koniddiir.
Muraddir.