Bedensel ve Günlük Yaşam Akvvitelerinin Derecelendirilmesi

Bedensel ve Günlük Yaşam Akvvitelerinin Derecelendirilmesi

BedenselveGünlükYaşam
Ak1vitelerininDerecelendirilmesi,
KazanılmasıveSürdürülmesi
Prof.Dr.SakineBOYRAZ
AdnanMenderesÜniversitesi/AYDIN
GünlükYaşamAk,viteleri
•  Çocukluktani,baren
öğrendiğimizve
•  gündelikyaşamdaru,n
olarakyap>ğımız
•  “kendinebakım”lailişkili
ak,viteler…
• NewZealandClinicalGuidelinesforStrokeManagement2010
• hOp://cirrie.buffalo.edu/encyclopedia/en/ar,cle/37/
GünlükYaşamAk,viteleri
•  1935’deSheldontaraYndanilkkezrapor
edilmiş,
•  1949’daEdithBuchwald"ac,vi,esofdaily
living"teriminikullanmışveçeklistile
değerlendirmeyiönermiş,
•  1969’daLawtonveBrody“Instrumental
Ac,vi,esofDailyLiving(IADL)”ilkkez
tanımlamışlar,
JanetFricke,2010.Ac1vi1esofDailyLiving.hCp://cirrie.buffalo.edu/encyclopedia/en/ar1cle/37/
GYAikigrubaayrılır
TemelGYA
Enstrümental
GYA
TemelGYA
yatakiçi
hareket
Yatak
kenarına
oturma
Fonksiyonel
mobilite
ayağa
kalkma
Yemek
yeme
tekerli
sandalyeye
transfer
Banyo
yapma
tuvalet
Kişisel
bakım
Bireysel
bakım
giyinme
• JamesAB.2008.Ac.vi.esofdailylivingandinstrumentalac.vi.esofdailyliving.In:CrepeauEB,CohnES,SchellBB,editors.Willardand
Spackman'sOccupa.onalTherapy.Philadelphia:LippincoJ,WilliamsandWilkins.p538-578.
• hJp://cirrie.buffalo.edu/encyclopedia/en/ar.cle/37/
TemelGünlükYaşamAk,viteleri
•  Banyoyapma:yıkanma,dişYrçalama,saçtarama
•  Giyinme:uygungiysilerseçerekgiyinmeve
soyunma,düğmelemeveyafermuarıçekebilme
•  Yemekyeme:kendinibesleyebilme
•  Transfer:yürüyebilme,eğeryürüyemiyorsa
tekerleklisandalyeyegeçebilme/yatağageçebilme
•  KonDnans:barsakvemesaneyikontroledebilme
veyainkon,nansıbağımsızcayönetebilme
•  Tuvalet:tuvale,kullanabilme
EnstrümentalGYA
alışveriş
İlaçların
kullanımı
Telefon
kullanma
yemek
yapma
Eviçivetoplumda
herhangibiraraç
kullanılarakyapılan
ak1viteler.
ev
temizleme
Katz,(1983)
Para
yöne,mi
çamaşır
araba
kullanma
EnstrumentalGYA
•  Telefonkullanma:
–  Telefonukullanabilme
•  İlaçyöneDmi:
–  Önerilenilaçlarıdoğrudozda,doğruzamandaalabilme
•  Yemekhazırlama:
–  Uygunyemekseçimleriyapabilmevegüvenlişekildehazırlayabilme
•  Evidaresi:
–  Evtemizliğiveçamaşıryıkamayıyapabilme/organizeedebilme
•  ParanınyöneDmi:
–  Bütçeoluşturabilme,kirayıyadafaturalarızamanındaödeyebilme
•  Alış-veriş:
–  Sebzemeyvevediğerih,yaçlarıalabilmevemarkeOeneve
taşıyabilme
•  Araçkullanma:
–  arabasürmeveyatoplutaşımayıkullanabilme
GünlükYaşamAk,viteleriModeli
(GYA)
N.Roper,W.Logan,A.T.Tierney'in,GünlükYaşamAk1viteleriModeli(GYA)
sonyıllardabüyükölçüdekabulgörenbumodelin,hemşirelertaraYndan
benimsenmenedeni,hemşireliksüreciiçinuygunbirbazoluşturmasıdır.
RopervearkadaşlarıGYAkapsamında12yaşamsalakDvitesaptamışlardır.
Bunlar:
•  Güvenlibirçevreninsağlanmasıvesürdürülmesi
•  İle,şim
•  Solunum
•  Yemeveiçme
•  Boşal>m
•  Kişiseltemizlikvegiyim
•  Bedenısısınınkontrolü
•  Hareket
•  Çalışmaveeğlenme
•  Cinselyaşam
•  Uyku
•  Ölüm
Konuşma
bozukluğu
%19
Basınçyarası,
kons1pasyon,
kontraktür,staz
pnömoni,ağrılı
omuz,derinven
trombüsleri…
Bilişsel
bozulma
%46
≥65yaş
İnmeden6ay
sonragözlenen
Sağ/sol
hipoestezi
%15
Hemianopsi
%20
DEFİSİT
oranları
Sağ/sol
hemiparezi
%50
Yutma
bozukluğu
İhmal
Sağ/sol
fasial
güçsüzlük
Edwardson,M.A.,Dromerick,A.W.Ischemic
strokeprognosisinadults.Thistopiclast
updated:Jun10,2015.hOp://
www.uptodate.com/contents/ischemicstroke-prognosis-in-adults#H45098546
Sosyal
yetersizlik%30
Üriner
inkon1nans
%22
Depresyon
semptomları
%35
İnmeden
6aysonra
ölçülen
DİSABİLİTE
oranları
Kurumayacrma
%26
Yardımsız
yürüyememe
%31
Edwardson,M.A.,Dromerick,A.W.Ischemicstrokeprognosisinadults.Thistopiclastupdated:Jun10,2015.
hOp://www.uptodate.com/contents/ischemic-stroke-prognosis-in-adults#H45098546
Taburcuedildikten3aysonrahastaların%74’ü
GYA’deyardımaih,yaçhissediyor.
Bakımlarınıaileüyeleriveyaarkadaşlarısağlıyor
İnmegeçirenhastaların20yıllıktakibisonucunda:
–  %31hastanınöz-bakımiçin,
–  %20hastanınayağakalkmakiçinyardımaih,yaç
duyduğu,
–  %16’sınınkurumbakımınagereksinimduyduğuve
–  %71’ininişiileilgiliyetersizlikleryaşadığı
belirlenmiş,r.(KaradakovanveAslan,2010).
GünlükYaşamAk1vitelerinin
Derecelendirilmesinde
•  kullanılabilecekölçümaraçları:
–  BarthelGünlükYaşamAk,viteleriİndeksi
–  EnstrümentalGünlükYaşamAk,viteleriSkalası
–  FonksiyonelBağımsızlıkÖlçeği
–  KATZGünlükYasamAk,viteleriÖlçeği
–  Vs…
BarthelGünlükYaşamAk1viteleriİndeksi
GYA
Beslenme
Yatak/koltuktransferi
Kendinebakım
Klozeteoturupkalkma
Banyoyapma
Düzyüzeydeyürüme/
tekerlekliiskemlekull.
Bağımlı
0
Tamamen
bağımlıdır.
0
Tamamen
bağımlıdır.
0
Tamamen
bağımlıdır.
0
Tamamen
bağımlıdır.
0
Tamamen
bağımlıdır.
0
Tamamen
bağımlıdır.
Yardım
5
Birmiktaryardımaiht.duyar(etkesmevbişlerde)
Sınırlıyardım
Bağımsız
10
Tambağımsız.
Yemekyemekiçingereklialetlerikullanır
5
10
15
Tekbaşınayataktanoturmapozisyonunageçebilir Geçişteminyardım
Tambağımsız.
amageçişiçinmaxyardımgereklidir.
alırveyayapacağı
Tekerleklisandalyekullanıyorsafrenleriveayak
işlerinsırasıha>rla>lır.
dayanaklarınıkendisikullanır
5
Eliniyüzünüyıkayabilir,dişleriniYrçalayabilir,>raş
olabilir,makyajyapabilir.
5
10
Elbiselerinigiyipçıkarmak,tuvaletkağıdını
Duvardanveyabardandestekalabilirvetuvalet
kullanmakiçinbirmiktaryardımister.
kağıdınıyardımsızkullanabilir.
-
-
5
HastayardımsızolarakküveOeyıkanabilir,duş
alabilirveyakeselenebilir.
5
10
15
Yürüyemezamatekerleklisandalyeyienaz40-50
Hastayandakileri
Hastayardımsız40-50metreyürüyebilir.Breys,
mkullanabilir.Köşeleridönebilir,yatağatuvalete yapmakiçinyardıma baston,koltukdeğneği,yürüteçkullanabilir.Breys
yanaşabilir.
veyagöze,meih,yaç kullanıyorsakilitleyipaçabilir,oturupkalkabilir,
duyar.Fakat40-50m
mekanikdestekleriyardımsızkullanabilir.
yardımlayürüyebilir.
Merdiveninipçıkma
0
Tamamen
bağımlıdır.
5
Hastayukarıdakiişleriyapabilmekiçinyardıma
veyagöze,meih,yaçduyar.
-
10
Yardımsızvegöze,lmeksizinmerdivenlerdeninip
çıkabilir.Gerekirsetrabzanlaratutunabilir.Baston
veyakoltukdeğneğikullanabilir.Merdiveninip
çıkarkenbaston/koltukdeğneğinitaşıyabilmelidir.
Giyinipsoyunma
0
Tamamen
bağımlıdır.
5
Buişleriçinyardımaihtduyar.İşinenazyarısını
kendiyapabilmeliveuygunsüredetamamlamalıdr
-
10
Hastagiyinipsoyunabilir.Ayakkabıbağlarını
çözebilir,bağlayabilir;kemerinibağlayabilir.
Barsakkontrolü
0
Inkon,nan
5
Bazen(<1/ha{a)al>nakaçırabilirveyasuppozituar
koymak/lavmanyapmakiçinyardımaihtduyar.
-
10
Inkon,nansyok,suppozituarkullanabilirveya
gerekirselavmanyapabilir.
Mesanekontrolü
0
Inkon,nan
5
Bazen(<1/gün)tuvaleteye,şemez/sürgüyü
bekleyemezal>nakaçırıryadayardımcıaraç
kullanmakiçinyardımaih,yaçduyar.
-
10
Gecevegündüzmesanesinikontroledebilir.
Gereğindekateterbakımınıbağımsızyapabilir
BarthelGünlükYaşamAk,viteleriİndeksi
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Beslenme
BanyoYapma
SabahTemizliği
Giyinme
DışkıKontrolü
İdrarKontrolü
TuvaleteGitme
Yatak/koltuktransferi
Düzzemindeyürüme
Merdiveninipçıkma
™ Bağımsız
™ Yardımla ™ Araç/gereçle
™ Bağımlı
BarthelGünlükYaşamAk,viteleriİndeksi
Tümdünyadanörolojiközürlübireylerinrehabilitasyon
programlarınınplanlanması,değerlendirilmesivesonuçlarının
izlenmesindeyaygınolarakkullanılır.
• 
• 
• 
• 
• 
0-20puan:Tambağımlı
21-61puan:İleriderecedebağımlı
62-90puan:Ortaderecedebağımlı
91-99puan:Hafifderecedebağımlı
100puan:Tambağımsız
EnstrümentalGünlükYaşamAk,viteleriSkalası
FonksiyonelBağımsızlıkÖlçümü
(FBÖ/FIM)
•  GYAgerçekleş,rmedekifizikselvebilişsel
yetersizlikleri,yardımih,yacınıvebakım
yükünüölçmektedir.
•  Al>fonksiyonalanınıdeğerlendiren
–  kendinebakım,sfinkterkontrolü,mobilite,
hareket,ile,şimvesosyalbilişsellik
–  18maddedenoluşmakta
•  Bumaddeler:
–  motor-FBÖ(13madde)ve
–  bilişselFBÖ(5madde)
FonksiyonelBağımsızlıkÖlçümü
(FBÖ/FIM)
•  Motor–FBÖ:Barthelindeksiesasalınarakhazırlanmış>r.
•  Bilişselmaddeler;
–  sosyaletkileşimi,
–  problemçözmeve
–  haYzayıdeğerlendirmekte
•  Hermaddeyardımmiktarınıbelirten7-puanlıLikertskalasında
değerlendirilir
–  1=totalyardım,
–  7=totalbağımsızlık.
•  Değerlendirmegözlemedayalıdırveyaklaşık20dakikasürmektedir.
•  FBÖ’nünTürkçeuyarlamasımevcuOur.
•  Gosman-HedströmveBlomstrandtaraYndanoluşturulanModifiye
5-düzeyliFBÖ’de7yerine5düzeykullanılmasınındahakolay
olduğuveduyarlılıktaherhangibirkaybayolaçmadığıileri
sürülmüştür.
KATZGÜNLÜKYASAMAKTİVİTELERİÖLCEĞİ
Temizlik
• 
• 
• 
Evimi temizlerken v.b temizlik isleri yapamıyorum
Evimi temizlerken v.b temizlik isleri yardım alarak yapıyorum
Evimi temizlerken v.b temizlik isleri yardımsız yapabiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Alış Veriş
• 
• 
• 
Mağazaya gitme, eşyaları taşıma, merdivenleri çıkma v.b. yapamıyorum
Mağazaya gitme, eşyaları tasıma, merdivenleri çıkma v.b. yaparken yardım alıyorum
Mağazaya gitme, eşyaları tasıma, merdivenleri çıkma v.b.yapabiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Ulaşım
• 
• 
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
• 
Toplu taşıtlara ait duraklara gidemiyorum, otobüs, tren, dolmuş v.b. binemiyorum
Toplu taşıtlara ait duraklara giderken yardım alıyorum, otobüs, tren, dolmuş v.b. binerken
yardım alıyorum
Toplu taşıtlara ait duraklara gidebiliyorum, otobüs, tren, dolmuş v.b. binebiliyorum
Yemek
hazırlama
• 
• 
• 
Mutfağa gidip kendi yemeğimi hazırlayamıyorum
Mutfağa gidip kendi yemeğimi hazırlarken yardım alıyorum
Mutfağa gidip kendi yemeğimi hazırlayabiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Yıkanma
• 
• 
• 
Kendi basıma yıkanamıyorum
Yıkanırken yardım alıyorum
Kendi basıma yıkanabiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Giyinme
• 
• 
• 
Kendi basıma giyinemiyorum
Giyinirken yardım alıyorum
Kendi basıma giyinebiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Tuvalet
ihtiyacı
• 
• 
• 
Tuvalet ihtiyacımı karşılayamıyorum
Tuvalet ihtiyacımı karsılarken yardım alıyorum
Tuvalet ihtiyacımı karşılayabiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Transfer
• 
• 
• 
Yatağa girip çıkmak, sandalyeye oturmak v.b. işlevleri yapamıyorum
Yatağa girip çıkmak, sandalyeye oturmak v.b. işlevleri yaparken yardım alıyorum
Yatağa girip çıkmak, sandalyeye oturmak v.b. işlevleri yapabiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Kontinans
• 
• 
• 
Mesane ve barsak boşaltımımı kontrol edemiyorum
Mesane ve barsak boşaltımımı kontrol edebilmek için araç v.b yardım alıyorum
Mesane ve barsak boşaltımımı kontrol edebiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Beslenme
• 
• 
• 
Yemeğimi kendi basıma yiyemiyorum
Yemeğimi yerken yardım alıyorum
Yemeğimi kendi basıma yiyebiliyorum
Bağımlı ( )
Kısmen bağımlı ( )
Bağımsız ( )
Ye,-yi,miÖlçülmesiveİzlenmesi
•  Akuttedaviendikasyonlarınınbelirlenmesi
•  Hastanınçıkışgereksinimlerinin
belirlenmesi
•  Tedavigirişimlerininetkinliğinin
belirlenmesi
RankinDizabiliteSkalası
Skor
Bulgular
0
Hiçsemptomyok
1
Belirgindefisityok;semptomlararağmenhastagünlük
ak,vitelerinivegörevleriniyerinege,rebiliyor
2
Hafifdefisit;geçmişteyaptığıbütünak,viteleriyapamıyor
amayardımolmaksızınkendiişleriniyapabiliyor
3
Ortaderecededefisit;kısmenyardımaih,yacıvar,ama
kendibaşınayardımsızyürüyebiliyor
4
Ağırdefisit;yardımsızyürüyemiyorveyardımsızbedensel
ih,yaçlarınıkarşılayamıyor
5
Çokağırdefisit;yatağabağımlı,inkon,nanvesürekli
hemşirebakımınamuhtaç
6
Ölüm
RankinDizabiliteSkalası
Bağımlılığısaptamadavefonksiyoneldurumu
değerlendirmedekullanılır.
•  1ve2puanalanlarbağımsız
•  3veüzerindealanlarbağımlıolarak
yaşamayıdevame€rir.
İnme,
•  Bireylerde;
–  motorkayıplara,
–  konuşmagüçlüğüneyada
kaybına,
–  motorveduyukayıplarına,
–  bilişselbozukluklarave
–  psikososyalproblemlere
(DinizveKetenci,2000;TopçuvePınar,2012).
Kişilerinyaşam
kalitesinin
düşmesine
neden
olmaktadır
İnmelihastaaileleri
Çok
sahiplenen
•  Hastapasif
durumda
•  Aileherşeyi
üstleniyor
Duyarsızolan
•  Hasta
beklen,de
•  Ailede
beklen,de
Ka>lımcıolan
•  Hastaak,f
•  Aileak,f
•  İnmegeçirenhastalarıngünlükyaşam
ak,viteleriniyerinege,rmesindeveyaşam
kalitesininyüksel,lmesinde,sağlıkekibinin
etkisininönemliolduğunugösterençalışmalar
bulunmaktadır(Noretal.,2005;Kollenetal.,2009;Ali,2013;Karakurt
veKaşıkçı,2008).
Ancak;
–  Hastaka>lımınınolmadığıdurumlardasağlık
profesyonellerininyaşamkalitesiniyükseltme
çabalarıyetersizkalmaktadır,
Bunedenle;
–  Hastanınkendineinancınıgösteren,gelecekte
karşılaşabileceğigüçdurumlarınüstesinden
gelmedebaşarılıolmasınısağlayanöz-bakım
veöz-etkililikyönlerinindesteklenmesi
güçlendirilmesiönemlidir(Bandura,1982).
İnmeÖz-EtkililikÖlçeği
(TheStrokeSelf-EfficacyScale)
•  Jonesveark.(2008)inmesonrasıhastaların
–  yürüme,giyinme,yatakiçikonforgibifonksiyonel
işlevlereilişkinöz-yeterlilikdurumunubelirlemek
amacıilegeliş,rilmiş
•  Hastalarherbirmaddeden0-10arasıpuan
•  13sorudanoluşanölçektenalınabileceken
yüksekpuan130
JonesF1,PartridgeC,ReidF.TheStrokeSelf-EfficacyQuesDonnaire:measuringindividualconfidencein
funcDonalperformanceaYerstroke.JClinNurs.2008Apr;17(7B):244-52.
GYAKazanılmasıveSürdürülmesi
Fonksiyonel
bağımsızlığın
kazanılmasıveyaşam
kalitesinin
yüksel,lmesiiçin
Hastavebakıcısını
ü Bilgilendirmeli
ü Cesaretlendirmeli
ü Desteklemeli
İnmegeçirenbirey
Ailevebakıcı
Sağlıkekibi
İşbirliği
içinde
çalışmalı
• Beslenme
• Boşalcm
• Pozisyonlamavetransfer
• İle1şim
• Hijyenvbgibikonularda
TEŞEKKÜREDERİM