ankara`da bulunan iki lisenin öğrencilerinin ruhsal durumlarının gsa

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Araştırma makalesi
Ankara’da Bulunan İki Lisenin
Öğrencilerinin Ruhsal Durumlarının
GSA–12 ile Değerlendirilmesi
Sarp ÜNER
Tülay BAĞCI BOSİ1
Melih VELİPAŞAOĞLU
İyimser ÜRE 2
Zeynep Hediye TOPBAŞI2
Rabia Sedef VAROL2
Mustafa Azmi SUNGUR2
Can Yaşar SANHAL2
Evaluation of the Mental Status of
Students Via 12-Item GHQ in Two
High Schools in Ankara
® ÖZET
® ABSTRACT
Amaç: Araştırma, Ankara İli’nde bulunan iki meslek lisesinin 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin bazı riskli davranışlar ve Genel
Sağlık Anketi (GSA) 12 ile ruhsal sorun riski yönünden incelenmesi amacıyla yapılmıştır.
Objective: The aim of the study is to evaluate risk behaviors
and mental status of students in two selected high schools in
Ankara, by using General Health Questionnaire (GHQ) 12.
Method: This cross-sectional study aimed to reach all 748
students attended first and second grades of the two high schools.
No sample is selected and 80.2% of the students participated
in the study. Data were collected using a questionnaire
inquiring some socio demographic characteristics, some risk
behaviors, and success in school, and 12-item GHQ for the
risk of psychological morbidity. The recommended cut-off for
probable psychiatric morbidity between 1 and 2 was used.
Relations between variables were assessed by chi-square test.
Findings: Mean ages of the students were 16.02±0.76
(14–18) years. Sixty five percent of the participants, who get
2 or more points from 12-item GHQ, were categorized as
“risk group”. Statistically significant associations were detected
between 12-item GHQ point and students’, school success, self
perception of physical appearance, health, father’s occupation,
number of siblings, smoking, and history of violence practice.
Beside this class, grade point average and using alcohol for
male students and history of violence exposure from partner for
female students affects mental status which was measured by
GHQ-12, negatively
Conclusion: Mental status of the students was assessed using
the 12-item GHQ, which has been widely used in Turkey and
world as a screening instrument. The GHQ has been translated
into numerous languages including Turkish, extensively used
in both research and practice, cross-culturally validated in
adult populations and was used in a multi central research
by World Health Organization. In general, the findings of this
study are consistent with the literature. Sixty five percent of
the participants get 2 or more points from 12-item GHQ and
these results necessitate further research on mental health of
age group.
Key words: Adolescence, General Health Questionnaire,
Prevalence of Mental Problems
Yöntem: Kesitsel tipte epidemiyolojik araştırmanın evrenini
iki lisede öğrenim gören toplam 748 Lise 1 ve 2 öğrencisi oluşturmaktadır. Çalışmada örneklem seçilmemiş olup, öğrencilerin
%80,2’sine ulaşılmıştır. Araştırmada, öğrencilerin bazı sosyodemografik özellikleri, bazı riskli davranışları, okul başarıları, içeren bir anket ve ruhsal durumları değerlendirmek için GSA12
kullanılmıştır. GSA-12’de kesim noktası olarak 1 ile 2 arası alınmıştır. Değişkenler arası ilişki ki-kare testi ile incelenmiştir.
Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması
16,02±0,76 (14–18) yıldır. Katılımcıların %65,0’ı 2 ve üzerinde puan almış olup ruhsal sorunlar açısından riskli grubu
oluşturmaktadırlar. Öğrencilerin bazı sosyodemografik özellikleri ile GSA–12 puanları incelenmiştir. Buna göre öğrencilerin kendi okul başarısını, fiziksel görünümünü ve sağlığını
değerlendirmesi, babasının çalışma durumu, ailesindeki çocuk
sayısı, sigara kullanma durumu, şiddet uygulaması değişkenleri
ile GSA–12 puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı ilişki
saptanmıştır. Ayrıca erkek öğrencilerin sınıf, not ortalaması, alkol içme ve kesici delici alet bulundurma durumu ve kız öğrencilerin flörtleri tarafından şiddete maruz kalmaları GSA–12 ile
ölçülen ruhsal durumlarını olumsuz etkilemektedir.
Sonuç: Öğrencilerin ruhsal durumunu değerlendirmek
amacıyla kullanılan GSA birçok ülkede farklı dillerde yetişkinlerde geçerlilik ve güvenilirliği saptanmış ve DSÖ tarafından
çok merkezli bir çalışmada kullanılmış bir tarama testidir. Araştırma bulguları genel olarak literatürle uyumludur. Araştırmaya
katılan öğrencilerin %65,0’nın 2 ve üzerinde puan almaları bu
yaş grubunda ruhsal sağlık açısından daha ileri incelemeler gerektiğini göstermektedir.
Anahtar kelimeler: Ergen, Genel Sağlık Anketi, Ruhsal Sorun Sıklığı
Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı AD
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi 6.sınıf öğrencisi (araştırma sırasında)
Yazışma Adresi:
Dr. Sarp Üner HÜTF Halk Sağlığı AD, 06100, Sıhhiye, Ankara
e-posta: [email protected]
25
[Geliş Tarihi: 01.02.2007 – Kabul Tarihi: 14.08.2007]
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Üner ve diğerleri
Giriş ve Amaçlar
%75,8). Çalışmada örneklem seçilmemiş ve öğrencilerin hepsine ulaşılması hedeflenmiştir. Araştırmaya 600
öğrenci katılmıştır ve araştırmaya katılma yüzdesi %80,2
olarak bulunmuştur.
Günümüzde ruhsal sorunlar, yaygınlıkları ve kronikleşme eğilimleri nedeniyle bir toplum sağlığı sorunu haline
gelmiştir. Ruhsal bozukluklar, kişinin hayatını sonlandırma girişimleri dâhil pek çok şekilde seyredebilir. Ergenler aile yapısındaki zayıflama, hızlı kentleşme, okul ve
iş yaşamında zorlayıcı olabilen yarışma ortamı, alkol ve
diğer uyuşturucu maddelerin kullanımı gibi sorunlarla
karşı karşıyadırlar. Son yıllarda ergenlerde ruhsal sorun
gelişme riskinin giderek arttığı bilimsel çalışmalarda gösterilmiştir (1, 2).
Okul yönetiminden yazılı, öğrencilerden ise sözlü
izin alınan araştırmada veri toplama aracı olarak sosyodemografik özellikler ve bazı riskli davranışlar ile ilgili
sorular ve GSA-12’yi içeren toplam 36 soruluk bir anket uygulanmıştır. Anketler gözlem altında her sınıfta bir
ders saati içinde yanıtlanmıştır.
GSA–12 Goldberg tarafından geliştirilen, toplumda
ve birinci basamak sağlık kuruluşlarında ruhsal durumu
saptamak amacıyla oluşturulmuş, kişinin kendisinin doldurduğu bir testtir (6). Sık kullanılan bir tarama testi olan
GSA-12’nin (7) Türkiye’de geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları Kılıç tarafından gerçekleştirilmiş olup Türkiye için
geçerli ve güvenilir bir testtir (Cronbach’s alfa = 0.78)
(8–10). Araştırmada GSA tipi puanlama kullanılmıştır.
GSA tipi puanlamada sorulara verilen yanıtlardan a ve
b şıklarına “0”, c ve d şıkları için “1” puan verilmekte ve
katılımcılar 0–12 arasında puan alabilmektedir. Araştırmada “2 ve üzerinde” puan alanlar GSA–12 sonucuna
göre ruhsal sorunlar açısından riskli grup olarak kabul
edilmiştir. Bu kesme noktası için duyarlılık (%74) ve özgüllük değeri (%82) olarak belirlenmiştir (8–10).
Ergenlerde görülen ruhsal sorunlar genellikle yetişkin
dönemden farklı değildir. Ruhsal sorun görülme sıklığı,
bu dönemde artış gösterip erişkin dönemdeki düzeylere
ulaşmaktadır. Yapılan bazı çalışmalara göre 15 yaş döneminde ortaya çıkan ruhsal hastalıkların %80’inin 11 yaş
döneminde hiç bir belirtisi bulunmamaktadır (1). Ergen
ve Ruhsal Sorunları, Durum Saptama Çalışması göre ise
11–18 yaş grubu ergenler arasında ruhsal sorun sıklığı
%10,2 olarak bulunmuştur (3).
Ergenlik döneminde tütün, alkol kullanımı ve diğer
maddelerin kullanımı giderek yaygınlaşmaktadır. Ruh
sağlığı sorunu olan ergenlerin bu maddeleri daha fazla
kullandıkları bildirilmektedir. Ülkemizde lise öğrencilerinde gerçekleştirilen bir çalışmada sigaraya başlama yaş
ortalaması 14,2 yıl olarak bulunmuştur (4). Türkiye’nin
farklı coğrafi bölgelerinden seçilen dokuz ilde yapılan
bir çalışmada ortaöğretimde yaşamı boyunca en az bir
kez tütün kullanımı %55,9, alkol kullanımı %45,0 olduğu saptanmıştır. Aynı çalışmada en az bir kere esrar
kullanımı %4,0, uçucu madde kullanımı %5,1 ve eroin
ve ekstazi kullanım yaygınlığı %2,5 olarak bulunmuştur.
(5).
İstatistiksel analizlerde öğrencilerin bazı sosyodemografik özellikleri, okul başarıları ve bazı riskli davranışları bağımsız değişken, GSA 12 puanı bağımlı değişken olarak alınmıştır. Araştırmada ilişkilerin değerlendirmesinde ki-kare testi kullanılmıştır.
Bulgular
Araştırmaya katılan öğrencilerin yaş ortalaması
16,02±0,76 (14–18) yıldır. GSA tipi puanlama sonucunda katılımcıların %65,0’ı 2 ve üzerinde puan almış
olup, ruhsal sorunlar açısından riskli grubu oluşturmaktadırlar.
Bu çalışma, Ankara İli’nde bulunan iki meslek lisesinin 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin bazı riskli davranışlar
ve “Genel Sağlık Anketi (GSA) 12” ile ruhsal sorun riski
yönünden incelenmesi amacıyla yapılmıştır.
Araştırmanın yürütüldüğü okullardan birinin kız meslek lisesi olması nedeni ile çalışma grubunun %73,3’ünü
kız öğrenciler oluşturmaktadır. Cinsiyete ve öğrencilerin öğrenim gördükleri okullara göre GSA–12 puanları
arasında istatistiksel olarak fark saptanmamıştır (p=0,56)
(Tablo 1). Ancak GSA–12 puanlarının erkek ve kız öğrenciler arasında benzer bulunması, erkek öğrenci sayısının düşüklüğünden kaynaklanıyor olabileceğinden,
GSA–12 puanını etkileyecek değişkenlerle ilgili analizler erkek ve kız öğrenciler için ayrı ayrı yapılmıştır. Cinsiyete göre farklı sonuçlar alınan değişkenlerin tabloları
erkek ve kız öğrenciler için ayrı verilirken, farklılık saptanmayan değişkenlerle ilgili tablolar grup geneli olarak
verilmiştir.
Yöntem
Ankara İli’nde bulunan ve aynı bina ve bahçeyi kullanan
iki lisede yapılan araştırma kesitsel tipte epidemiyolojik
bir çalışmadır. Çalışmaya seçilen iki okulda toplam 1356
öğrenci öğrenim görmekte olup, okullardan birinin kız
meslek lisesi olmasından dolayı (n=489) okulda hiç erkek öğrenci bulunmamaktadır. Çalışmada yer alan diğer
okulda ise 375 erkek ve 492 kız öğrenci bulunmaktadır.
Araştırmanın yapıldığı dönemde son sınıfların üniversite sınavı nedeni ile okulda bulunmamalarından dolayı
araştırmanın evrenini her iki lisede öğrenim gören 748
Lise 1 ve 2 öğrencisi oluşturmaktadır (erkek %24,2, kız
26
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Üner ve diğerleri
öğrencilerin %79,5’i fiziksel görünümlerinden “memnun
olduklarını” belirtmişlerdir. Memnun olanların %60,4’ü,
memnun olmayanların %82,9’u GSA-12’den 2 ve üzerinde puan almışlardır; fark istatistiksel olarak anlamlıdır
(p=0,00). Çalışma grubunun %7,0’ı kendi sağlık durumunu “kötü”, %25,5’i “orta” ve %67,5’i “iyi” olarak
değerlendirmektedir. Sağlık durumunu “kötü” olarak değerlendiren öğrencilerin %95,2’si, “orta” olarak değerlendirenlerin %78,3’ü ve “iyi” olarak değerlendirenlerin
%56,8’i, GSA-12’den 2 ve üzerinde puan almışlardır.
Sağlık algısı kötüleştikçe GSA–12 puanı artmaktadır ve
fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,00) (Tablo 1).
Araştırmaya katılan öğrencilerin %6,9’unun birinci
dönem not ortalaması “zayıf” (0 veya 1), %76,5’inin
“orta” (2 veya 3) %16,6’sının ise “iyi”dir (4 veya 5). Not
ortalaması “zayıf” olan öğrencilerin %70,7’si, “orta”
olanların %66,7’si, “iyi” olanların %53,5’i GSA-12’den
2 ve üzerinde puan almışlardır. Gruplar arası fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,03) ve farkı yaratan not
ortalaması iyi olan öğrencilerdir. Çalışma grubunun
%15,2’si kendi okul başarısını “kötü”, %64,2’si “orta”,
%20,0’ı “başarılı” olarak değerlendirmektedir. Okul başarısını kötü olarak değerlendiren öğrencilerin %82,4,
orta olarak değerlendirenlerin %66,2’si ve başarılı
olarak değerlendirenlerin %48,4’ü, GSA-12’den 2 ve
üzerinde puan almışlardır. Gruplar arası fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,00) ve farkı yaratan kendini
derslerinde başarılı olarak değerlendirenlerdir (Tablo 1).
Çalışma grubunun okul başarılarını değerlendirmeleri
ile 1. dönemdeki not ortalamaları arasındaki tutarlılık
%57,3, Kappa değeri 0,093 ve p=0,01 olarak hesaplanmıştır.
Çalışmaya katılan öğrencilerin anne (%44,3) ve
babaları (%31,7) arasında en büyük grubu ilkokul mezunları oluşturmaktadır ve %24,5’inin annesi gelir getiren bir işte çalışmaktadır. Öğrencilerin anne (p=0,22)
baba (p=0,08) öğrenim düzeyi ve anne çalışma durumu
(p=0,21) ile GSA-12’den aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır. Araştırmaya katılan öğrencilerin %89,4’ünün babası gelir
getiren bir işte çalışırken, %10,6’sının babası çalışmamaktadır. Babası çalışanların %63,0’ı, çalışmayanların
%79,4’ü GSA-12’den 2 ve üzerinde puan almışlardır ve
fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,01). Bu durum
babanın halen çalışması ile GSA–12 puanı arasında negatif bir ilişki olduğuna işaret etmektedir (Tablo 2).
Tablo 1. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Bazı Sosyodemografik Özelliklerine Göre GSA–12 Puanları Yüzde Dağılımı
(Ankara, 2004 )*
Öğrencilerin sosyodemografik
özellikleri
Cinsiyet
Erkek
Kız
Not ortalaması**
Zayıf (0,1)
Orta (2,3)
İyi (4,5)
Okul başarısına ait
kendi değerlendirmesi
Kötü
Orta
Başarılı
Kendi fiziksel
görünümünü
değerlendirme
Memnun
Memnun değil
Kendi sağlığını
değerlendirme**
Kötü
Orta
İyi
GSA–12 PUANI
<2
≥2
χ2
p
160
440
36,9
34,3
63,1
65,7
0,34
0,56
41
456
99
29,3
33,3
46,5
70,7
66,7
53,5
6,83
0,03
91
385
124
17,6
33,8
51,6
82,4
66,2
48,4
27,44
0,00
477
123
39,6
17,1
60,4
82,9
21,86
0,00
42
152
405
4,8
21,7
43,2
95,2
78,3
56,8
40,65
0,00
n
Çalışmaya katılan öğrencilerin %17,4’ünün sosyal
güvencesi yoktur. Sosyal güvencelerinin olup olmaması ile öğrencilerin GSA-12’den aldıkları puanlar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır
(p=0,70) (Tablo 2).
Ailelerin %45,5’inin bir ya da iki çocuğu, %30,3’ünün
üç çocuğu, %24,2’sinin dört ya da daha fazla çocuğu vardır. Kardeşi olmayan ya da bir kardeşi olanların
%60,4’ü, iki kardeşi olanların %64,8’i, üç ve üzerinde
kardeşi olanların %73,8’i GSA-12’den 2 ve üzerinde
puan almışlardır. Kardeş sayısı arttıkça GSA–12 puanları
artmaktadır. Bu değerler istatistiksel olarak anlamlıdır ve
farkı yaratan üç ve üzerinde kardeşi olanların öğrencilerdir (p=0,01). Araştırma grubundaki öğrencilerin büyük
çoğunluğu (%89,4) çekirdek tipi ailelerde yaşamaktadır.
Aile tipi ile GSA–12 puanları arasında istatistiksel olarak
anlamlı farklılık saptanmamıştır (p=0,11) (Tablo 2).
Araştırmaya katılan öğrencilerin %55,0’ı araştırmanın yapıldığı tarihe kadar hiç sigara içmediğini belirtmiştir. GSA–12 puanları ile sigara içme durumu arasında
istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (p=0,00)
(Tablo 3).
* Satır yüzdesi alınmıştır
** Bazı katılımcılar bu soruyu boş bırakmışlardır.
Çalışma grubunun %19,1’i son bir yıl içinde erkek/
kız arkadaşına şiddet uyguladığını ve %15,7’si son bir yıl
içinde ailesindeki herhangi birinden şiddete maruz kal-
Çalışmada öğrencilerin beden algıları da kendi değerlendirmelerine göre incelenmiş ve araştırmaya katılan
27
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Üner ve diğerleri
Tablo 2. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Ailelerinin Bazı Sosyodemografik Özelliklerine Göre GSA–12 Puanları Yüzde Dağılımı (Ankara, 2004 )*
Tablo 3. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Bazı Riskli Davranışlarına Göre GSA-12 Puanları Yüzde Dağılımı (Ankara, 2004 )
Ailelerin sosyodemografik
özellikleri
Baba Öğrenim
Durumu**
Diploması yok
İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu
Lise ve dengi okul
mezunu
Yüksekokul/üniversite
mezunu
Anne Öğrenim
Durumu
Diploması yok
İlkokul mezunu
Ortaokul mezunu
Lise ve dengi okul
mezunu
Yüksekokul/üniversite
mezunu
Baba Halen Çalışma
Durumu**
Çalışıyor
Çalışmıyor
Anne Halen Çalışma
Durumu**
Çalışıyor
Çalışmıyor
Sosyal Güvence**
Yok
Var
Ailede Kendi Dahil
Çocuk Sayısı
Bir-iki
Üç
Dört ve üzeri
Aile Tipi
Çekirdek
Geniş
Diğer***
Riskli Davranışlar
GSA–12 PUANI
GSA-12 PUANI
<2
n
21
190
157
149
≥2
χ2
8,43
Sigara İçme
Durumu*
Hiç içmeyen
Deneyip bırakan
Bir süre içip
bırakan
Halen içen
Erkek/Kız
Arkadaşa Şiddet
Uygulama*
Evet
Hayır
Aileden Şiddet
Görme*
Evet
Hayır
p
9,5
32,6
35,7
90,5
67,4
64,3
0,08
37,6
62,4
41,5
58,5
27,1
32,7
39,4
72,9
67,3
60,6
42,9
57,1
36,2
63,8
533
63
37,0
20,6
63,0
79,4
147
452
30,6
36,3
69,4
63,7
1,57
0,21
104
493
31,7
35,3
68,3
64,7
0,48
0,70
273
182
145
39,6
35,2
26,2
60,4
64,8
73,8
535
52
13
35,5
36,5
7,7
64,5
63,5
92,3
82
85
266
104
98
6,55
0,22
<2
≥2
χ2
p
327
143
45,0
25,9
55,0
74,1
35,14
0,00
49
80
26,5
15,0
73,5
85,0
108
458
18,5
39,5
81,5
60,5
18,10
0,00
94
506
11,7
39,3
88,3
60,7
26,59
0,00
n
* Satır yüzdesi alınmıştır.
**Bazı katılımcılar bu soruyu boş bırakmışlardır.
47
6,58
7,43
4,38
Çalışma grubundaki öğrencilerin %51,3’ü lise 1’de
öğrenim görmektedir. Lise birinci sınıfta okuyan erkek
öğrencilerin %72,4’ü GSA-12’den 2 ve üzerinde puan
almışlardır. Erkek öğrencilerin sınıflarına göre GSA–12
puanları arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p=0,01) (Tablo 4) .
0,01
Araştırmaya katılan öğrencilerin %6,9’unun birinci dönem not ortalaması “zayıf”, %76,5’inin “orta”,
%16,6’sının ise “iyi”dir. Erkek öğrenciler arasında not
ortalaması “zayıf” olan öğrencilerin %82,4’ü, “orta”
olanların %63,6’sı, “iyi” olanların ise %42,9’u GSA12’den 2 ve üzerinde puan almışlardır. Gruplar arası fark
istatistiksel olarak anlamlıdır (p=0,04) (Tablo 4).
0,01
Çalışma grubunun %58,7’si yaşam boyu hiç alkol
kullanmamıştır. Erkek öğrenciler arasında alkol içme
durumu ile GSA–12 puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (p=0,01). Araştırmaya
katılan öğrencilerin %14,3’ü son bir yılda herhangi bir
silah ya da kesici-delici alet taşıdığını belirtmiştir. Erkek
öğrenciler arasında son bir yılda herhangi bir silah ya da
kesici-delici alet taşıyan öğrencilerin GSA–12 puanları,
taşımayan öğrencilere göre daha yüksektir ve istatistiksel
olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (p=0,01) (Tablo 4) .
0,11
* Satır yüzdesi alınmıştır.
**Bazı katılımcılar bu soruyu boş bırakmışlardır.
***Tek ebeveyn ve çocuklar, tek ebeveyn, dayı, amca, yenge ve
çocuklar.
dığını belirtmiştir. Arkadaşına şiddet uygulayan (p=0,00)
ya da aileden (p=0,00) şiddete maruz kalan öğrencilerin
GSA–12 puanları daha yüksektir ve farklar istatistiksel
olarak anlamlıdır (Tablo 3).
Kız öğrenciler arasında GSA–12 puanlarına göre sınıf, not ortalaması, alkol içme ve son bir yılda silah ya da
kesici-delici alet taşıma durumları yönünden istatistiksel
olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır. Kız öğrencilerin
GSA–12 puanları erkek arkadaşlarından şiddet görmeleri ile artmaktadır ve farklılık istatistiksel olarak anlamlıdır
(p=0,01) (Tablo 4).
Çalışma grubunun %2,8’i, şimdiye kadar en az bir
kez uyuşturucu kullandığını belirtmiştir. En az bir kez
uyuşturucu kullanan öğrencilerin sayısının çok az olması
nedeniyle uyuşturucu kullanma ve GSA–12 puanı arasında istatistiksel analiz yapılamamıştır.
28
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Üner ve diğerleri
Tablo 4. Araştırmaya Katılan Öğrencilerin Cinsiyet Kontrol
Edildikten Sonra Bazı Özelliklerine Göre GSA–12 Puanları
Yüzde Dağılımı (Ankara, 2004 )*
sında ruhsal sorunlar açısından fark bulunmamaktadır
(3). Buna karşılık, Avustralya’da 11–15 yaş grubunda
yapılan bir çalışmada cinsiyete göre GSA–12 puanları
arasında anlamlı farklılık saptanmıştır (12). Rezaki, çalışmasında sağlık ocağına başvuran 15–65 yaş grubundaki
hastalarda tarama için GSA–12 kullanmış ve vaka kabul
edilen her üç kişiden ikisinin kadın olduğunu saptamıştır
(13). GSA puanının sosyal belirleyicilerinin incelendiği
erişkinlerde yapılan bazı çalışmalarda da cinsiyetler arasında fark olduğu ve kadınlarda puanların daha yüksek
olduğu saptanmıştır (11, 14, 15). GSA–12 puanlarının
erkek ve kız öğrenciler arasında benzer bulunması erkek
öğrenci sayısının düşüklüğünden kaynaklanıyor olabileceğinden, GSA–12 puanını etkileyecek değişkenlerle
ilgili analizler erkek ve kız öğrenciler için ayrı olarak
yapılmıştır. Cinsiyet kontrol edilerek yapılan analizlerin sonucuna göre, erkek öğrenciler lisenin ilk yılında
muhtemelen okula yeni başlamalarından daha fazla etkilenmektedir. French ve Tait’in ergenlerde yaptıkları
çalışmada sınıflara göre GSA–12 puanı üzerinde anlamlı
farklılık saptanmıştır (12). Fiziksel ve ruhsal olarak kız
ergenlere göre erkeklerin daha geç olgunluğa erişmeleri
bunun nedeni olabilir. Yetişkinlerde değişik gruplarda
yapılan çalışmalarda yaşa göre GSA puanı arasında fark
saptanmamıştır (8–10, 16–18).
GSA–12
PUANI
Özellik
Sınıf
Not Ortalaması**
87
73
221
219
17
<2
27,6
47,9
32,1
36,5
17,6
≥2
72,4
52,1
67,9
63,5
82,4
121
21
24
335
78
36,4
57,1
37,5
32,2
43,6
63,6
42,9
62,5
67,8
56,4
60 51,7
48 35,4
48,3
64,6
n
Erkek Lise 1
Lise 2
Kız
Lise 1
Lise 2
Erkek Zayıf (0,1)
Orta (2,3)
İyi (4,5)
Kız
Zayıf (0,1)
Orta (2,3)
İyi (4,5)
Erkek Hiç Alkol İçme
Durumu
içmeyen
Deneyip bırakan
Bir süre içip
bırakan
Halen içen
Kız
Hiç içmeyen
Deneyip bırakan
Bir süre içip
bırakan
Halen içen
Son Bir Yılda Erkek Evet
Silah/KesiciHayır
Delici Alet
Kız
Evet
Taşıma DuruHayır
mu**
Erkek/Kız Arka- Erkek Evet
daştan Şiddet
Hayır
Görme
Kız
Evet
Hayır
p
χ2
7,06 0,01
0,95 0,33
6,40 0,04
3,70 0,16
11,23 0,01
13
39
292
116
23,1
20,5
37,0
26,7
76,9
79,5
63,0
73,3
9
23
60
99
25
415
22,2
43,5
23,3
44,4
40,0
34,0
77,8
56,5
76,7
55,6
60,0
66,0
30 23,3
130 40,0
76,7
60,0
2,91 0,09
64 17,2
376 37,2
82,8
62,8
9,75 0,01
5,33 0,15
7,19 0,01
0,38 0,54
Çalışma grubunun okul başarılarını değerlendirmeleri ile 1. dönemdeki not ortalamaları arasında tutarsızlık
saptanmıştır. Öğrencilerin okul başarısı ile ilgili algıları
ruhsal durumlarını olumsuz etkilemektedir.
Araştırmaya katılan öğrencilerin babası çalışmayanların %79,4’ü GSA-12’den 2 ve üzerinde puan almışlardır ve gruplar arası fark istatistiksel olarak anlamlıdır
(χ2=6,580, p<0,05). Harrison ve arkadaşları, çalışmalarında işsizliğin erişkinlerde GSA puanlarını olumsuz
etkilediklerini saptamışlardır (11). Babalarının çalışmaması sonucu gelişebilecek ekonomik sıkıntılar, aile içi
tartışmalar çocukları olumsuz etkiliyor olabilir.
* Satır yüzdesi alınmıştır.
**Bazı katılımcılar bu soruyu boş bırakmışlardır.
Tartışma
Bu çalışmada kullanılan GSA–12 psikiyatrik vaka bulmada göreceli olarak sınırlı bir tarama aracı olarak görülse
de, farklı toplum örneklerinde geçerliliği ve güvenilirliği
gösterilmiştir (7).
Araştırma grubundaki öğrencilerin aile tipi ile GSA–
12 puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık
saptanmamıştır. İngiltere’de yapılan bir çalışmada tek
ebeveynli olmanın GSA puanlarını etkilediği saptanmıştır (11). Bu çalışmada ailelerin büyük çoğunluğunun
(%89,4) çekirdek aile olması sonucu etkilemiş olabilir.
GSA tipi puanlama sonucunda katılımcıların %65,0’ı
2 ve üzerinde puan almışlardır. Yapılan bir çalışmada
öğrenci olmanın GSA–12 puanları üzerinde olumsuz
etkisi olduğu bulunmuştur (11). İngiltere’de 15 yaş grubunda yapılan bir araştırmada kesme noktası 2–3 arasında alındığında ergenlerin %26,0’ının 3 ve üzerinde
puan aldıkları saptanmıştır (1).
Çalışmada yer alan öğrenciler sağlık durumunu olumsuz olarak değerlendirdikçe GSA puanları yükselmektedir ve fark istatistiksel olarak anlamlıdır (p<0,05). Bu çalışma ile sağlık durumu ve GSA–12 puanının hangisinin
neden hangisinin sonuç olduğunu saptamak mümkün
değildir. Ancak Potts ve arkadaşları çalışmalarında GSA
Çalışmada cinsiyetler açısından GSA–12 puanları
arasında fark saptanmamıştır. Ergen ve Ruhsal Sorunları Durum Saptama Çalışmasında da ergenlerin kendilerini değerlendirdikleri ölçeklere göre iki cinsiyet ara29
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Üner ve diğerleri
puanı yükseldikçe hekime başvurunun arttığını göstermişlerdir (1).
rilirken temkinli olunmalıdır. Araştırma bulguları genel
olarak literatürle uyumludur.
Ailesel sorunları olan, fiziksel ya da bilişsel yetersizlik
sorunu olan, kronik gidişli ruhsal ya da fiziksel hastalığı
olan, fiziksel, ruhsal ve cinsel istismara uğramış olan ergenler stres yaratan durumlara karşı akranlarından daha
duyarlıdırlar (19).
Ergen yaş grubunun genel olarak sağlıklı oldukları
yönündeki kanı nedeniyle gençlerin ruhsal ve fiziksel
sağlıkları göz ardı edilmektedir. Araştırmaya katılan öğrencilerin %65,0’ının testten 2 ve üzerinde puan almaları dikkat çekicidir. Okulun rehberlik servisi elde edilen
sonuçlar konusunda uyarılmıştır. Bu derece yüksek yüzdede olumsuz sonuçlar araştırma grubu için daha ileri
incelemeler gerektiğini göstermesinin yanı sıra, GSA12’nin bu yaş grubu için geçerlilik ve güvenilirlik çalışmalarının tekrarlanmasını da işaret etmektedir.
Araştırmada yer alan öğrencilerin %13,3’ü halen sigara ve %10,3’ü alkol kullanmaktadır; %2,8’i en az bir
kez bağımlılık yapıcı bir madde denemiştir. Bu bulgular
ülkemizde yapılan çeşitli çalışmalarla uyumludur (4, 5).
Çalışmada yer alan öğrencilerin sigara kullanımı ve erkek öğrencilerin alkol kullanımına bağlı olarak GSA–12
yönünden riskli grupta yer almaları artmaktadır. Ancak
bu çalışma ile ilişkinin yönü hakkında yorum yapmak
mümkün değildir ve daha ileri çalışmalarla incelenmesi
gereklidir. Bununla beraber gençlerin sigara içme nedenleri arasında aile ile yetersiz ilişki ve günlük sıkıntı
ve dertlerden kaçmak önemli yer tutmaktadır (20); alkol
kullanan ergenlerin çevreleri ile ilişkilerinin bozulduğu,
okulda başarısız oldukları ve riskli davranışlara eğilimlerinin arttığı bilinmektedir (21).
Ruhsal sağlık problemleri dünyada ve ülkemizde
giderek artan sağlık sorunları olarak karşımıza çıkmaktadır. Kolay uygulanabilen, kişiler tarafından kabul gören, ucuz ve hızlı tarama testleri ile ruh sağlığına ilişkin
değerlendirmeler yapılarak erken dönemde tanı ve tedavinin sağlanması toplum sağlığına önemli katkı sağlayacaktır. Tanı yaşının erkene çekilmesi verilecek koruyucu
ve tedavi edici hizmetlerin etkinliğini de arttıracaktır.
Öğrenimine devam eden ergenlerin ruh sağlıklarını
sorgulamak ve bu doğrultuda politikalar üretebilmek için
daha geniş kapsamlı araştırmalar yapılması gereklidir.
Erkek öğrencilerde GSA–12 puanları ile son bir yılda
silah ya da kesici-delici alet taşıma arasında bir ilişki bulunmuştur. Ancak bu çalışma ile bu ilişkinin yönü hakkında da yorum yapmak mümkün değildir.
® KAYNAKLAR
Araştırmaya katılan öğrenciler arasında arkadaşına
şiddet uygulayan ya da şiddete maruz kalan öğrencilerin
GSA–12 puanları yüksektir ve fark istatistiksel olarak anlamlıdır. Erkek arkadaşlarından şiddet gören kız öğrencilerin GSA–12 puanları yüksektir ve gruplar arası farklılık
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur. Kız öğrenciler
maruz kaldıkları flört şiddetinden ruhsal açıdan olumsuz
şekilde etkilenmektedir.
1. Potts Y, Gillies ML, Wood SF. Lack of mental well-being
in 15-year-olds: an undisclosed iceberg? Family Practice
2001;18(1):95–100.
2. Mcgee R, Feehan M, Williams S, DSM III Disorders from 11 to age 15 years. Am. Acad Child and Adolesc Psychiatry,
31(1):50-59.
3. Berkel İ, Akşit B, Akın A, Bahar Özvarış Ş, Kardam F,
Hancıoğlu A, Yener S, Demirci M, Madenoğlu K. Ergen ve
Ruhsal Sorunları Durum Saptama Çalışması, TÜBA-UNFPA
Nüfus ve Kalkınma Stratejileri Alt Programı, Türkiye Bilimler
Akademisi Raporları 2004 Sayı 4, Tübitak Matbaası.
Sonuç ve Öneriler
Bu çalışmada Ankara’da iki lisenin 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin GSA-12 ile ölçülebilen ruhsal durumu ile bazı
sosyodemografik özellikleri ve riskli davranışları arasındaki ilişki incelenmiştir. Öğrencilerin ruhsal durumunu
değerlendirmek amacıyla kullanılan GSA birçok ülkede
farklı dillerde yetişkinlerde geçerlilik ve güvenilirliği saptanmış ve DSÖ tarafından çok merkezli bir çalışmada
kullanılmış bir tarama testidir (23). Çocuklarda kullanılmasının uygun olmadığı belirtilen GSA ergenlerde de
kullanılabilmektedir (7).
4. Bilir N, Güçiz Doğan B, Yıldız AN. Smoking Behavior and
Attitudes-Ankara, Turkey. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı
Yayın No. 8, ISBN 975-94618-1-1, Meteksan Matbaası,
Ankara, 1997.
Araştırma grubunun öğrenim gördükleri okullar dışında herhangi bir temsil özelliği bulunmamaktadır. Ayrıca erkek öğrenci sayısının da düşük olması çalışmanın
bir başka kısıtlılığıdır. Bu nedenle sonuçlar değerlendi-
7. Goldberg D, Williams P. A user’s guide to the General
Health Questionnaire. Windsor: NFER-Nelson, 1988.
5. Ögel K, Çorapçıoğlu A, Sır A, Tamara, M, Tot Ş, Doğan
O, Uğuz Ş, Yenilmez Ç, Bilici M, Liman O. Dokuz İlde
İlk ve Ortaöğretim Öğrencilerinde Tütün, Alkol ve
Madde Kullanım Yaygınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi 2004;
15(2):112-118.
6. Goldberg D, Hillier V. A scale version of the General
Health Questionnaire. Psychol Med 1979; 9: 139–145.
8. Kılıç C., Genel Sağlık Anketi: Güvenilirlik ve Geçerlilik
Çalışması, H.Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı,
Uzmanlık Tezi 1992, Ankara.
30
TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ • Cilt 26, Sayı 1, Ocak-Nisan 2007
Üner ve diğerleri
9. Kılıç C., Genel Sağlık Anketi: Güvenilirlik ve Geçerlilik
Çalışması. Türk Psikiyatri Dergisi 1996; 7(1).
10.Kılıç C, Rezaki M, Rezaki B, Kaplan I, Ozgen G, Sagduyu
A, Ozturk MO. General Health Questionnaire (GHQ12 &
GHQ28): psychometric properties and factor structure of
the scales in a Turkish primary care sample. Soc Psychiatry
Psychiatr Epidemiol. 1997;32(6):327-31.
11.Harrison J, Barrow S, Gask L, Creed F. Social determinants
of GHQ score by postal survey. Journal of Public Health
Medicine 1999;21(3):283-8.
12.French DJ, Tait RJ. Measurement invariance in the General
Health Questionnaire-12 in young Australian adolescents.
European Child&Adolescent Psychiatry. 2004;13(1):1–7.
13.Rezaki M. Bir Sağlık Ocağına Başvuran Hastalarda
Depresyon. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri
Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi 1993, Ankara.
14.Şaher N. Kent Merkezinde Psikiyatrik Epidemiyoloji ile İlgili
Bir Alan Çalışması, H.Ü. Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim
Dalı, Uzmanlık Tezi 1981, Ankara.
15.Şatır F. Psikiyatrik Epidemiyolojide Kullanılan Ölçekler ve
Standart bir Ölçeğin Gecekondu Bölgesine Uygulanması Psikiyatrik Epidemiyoloji ile İlgili Bir Alan Çalışması-, H.Ü.
Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı, Uzmanlık Tezi 1982,
Ankara.
16.Filik L, Kan Ş, Keşkek M, Tükşan H, Uz F. Ankara Kenti Trafik
Polislerinde Genel Ruh Sağlığı Durum Değerlendirmesi,
H.Ü. Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı İnten
Çalışması 1995, Ankara.
17.Öztürk MN, Güner NŞ, Mete A, Yılmaz A, İleri Ş. Uzun
Yol Otobüs Şoförlerinin Genel Ruh Sağlığı Durumları ve
Bunları Etkileyen Faktörlerin Saptanması, H.Ü. Tıp Fakültesi
Halk Sağlığı Anabilim Dalı İnten Çalışması 1997 Ankara.
18.Şahin O, Özbay Y, Abdulla K, Bükülmez MY. Oran Sağlık
Ocağı Bölgesinde Görevli Öğretmenlerin Genel Ruh Sağlığı
Durumlarının Değerlendirilmesi, H.Ü. Tıp Fakültesi Halk
Sağlığı Anabilim Dalı İnten Çalışması 1996 Ankara.
19.World Health Organization, The Health of Young People:
A Challenge and a Promise, Geneva, 1993.
20.Bertan M, Özcebe H ve Yurdakök K. Adolesan Sağlığı
ve Risk Faktörleri Önemli Bir Sorun; Sigara, Alkol ve
Uyuşturucu Kullanımı. Yeni Türkiye Dergisi 2001; 7(39):
673-686.
21.Özcebe H, Bilir N, Aslan D, Stock C, and Kucuk N. Risk
Taking Behaviours of University Students, Turkey. Paper
presented at the 14th International Conference on Safe
Communities, Vesta, Bergen Kommune, Norwegian
Association of Rural Municipalities, Norwegian Ministry
of Justice and the Police, Karolinska Institutet, WHO
Collaborationg Centre on Community Safety Promotion;
June 2005, Bergen, Norway.
22.Tait RJ, Hulse GK, Robertson SIA. Review of the validity
of the General Health Questionnaire in adolescent
populations. The Austrian and New Zelland Journal of
Psychiatry 2002;36(4):550-7.
23.Goldberg DP, Gater R, Sartorius N, Ustun TB, Piccinelli
M, Gureje O, Rutter C. The validity of two versions of the
GHQ in the WHO study of mental illness in general health
care. Psychol Med. 1997;27(1):191–7.
31