Térilgen rohlar (Hikaye) (Ürümchi 5.iyul shéhitlirige bighishlaymen

Térilgen rohlar
(Hikaye)
(Ürümchi 5.iyul shéhitlirige bighishlaymen)
Mehmet imin hezret
Ürümchi. 2009.Yili 7.ayning 5.küni kiche
Uzaqlarda anda-sanda anglanghan oq awazidin bashqa etirap jim-jit idi. Bugun
kunduzi qan we jesetler bilen kochilar, wehimilik kéche qarangghulighida
uyqusiz,ama süküt ichide idi.at beygisi meydani mexellisidiki tar bir kochining eng
axirdiki bir qoroning chiraqliri, bashqa oylerdikige oxshash ochurulgen bolsimu,bu
oyning igisi aynur oyghaq yatatti. U, hich uxliyalmidi.kiche sa'et bir bolay dep
qalghan bolsimu uning közige uyqu kirmidi. Uning yurigini bir ensizlik tirmilayyti.
Belki xawaning heddidin ziyade dimiq we issiqlighidindur. U kochida bir awaz
anglighandek boldi-de,derhal turup derizini échip kochigha qaridi.kiche
jimjitlighigha chökken bu tar kochini béxil ayning ghuwa nurliri sus yurutup
turatti.kochida hichkim körünmeytti.aynur derizini taqay dep turishigha
ingrighandek boghuq bir awazni anglidi.“way,wayjan..“digen boghuq peryat uning
derizisining tigidin chiqiwatatti.u,derizidin béshini chiqirip yerge qarishi bilen bir
gewdini körgendek boldi. Awaz birdinla toxtap qaldi.öy témigha yölünip yatqan
gewde bir qimildighandek buldi-de toxtap qaldi.- memet! Turung.tiz bolung!-Aynur
xorek tartip uxlawatqan érini oyghatti;-kochida bir yaridar bar.tiz bolung
Memet chachrap turupla hoyligha chiqti.aynur uninggha egeshti.hoyla ishigi asta
échildi.mehmet béshini chiqirip yatqan gewdige baqti,arqidin kochining ikki
béshigha ihtiyat bilen qariwétip kochigha chiqti.u ,sozulup yatqan gewdige igilip
qaridi.arqidin qolini tutti.millichchidek qangha milengen qolini tutqanlighini his
qildi.amma,bu qol issiq idi.memet aynurgha gewdining putini tutushqa isharet
qildi.özi beshini tutti
2
Aynur, yaridarni sopida qoyupla öydiki kirsin chiraqni yandurdi. Chünki pütün
mehellide axshamla tok ketken idi.kirsin chiraq nuri xuddi kiyinki 60 yilliq uyghur
wijdanigha oxshash sus we ghuwa idi.qarangghuluqning qurshawi ichidde titirep
turghan sus nur, shirening etirapidiki kichikkine da'irini yurutup turatti.memet
yaridargha sinchilap qaridi.yaridarning kiyim-kéchekliri qan bilen boyilip ketken
idi.memet, yaridar yigitning köynigini yishish üchün tirishqan bolsimu
yéshelmidi.yaridar yigit bolsa hushsiz idi.;-qaychini ekel.tiz bol
Aynur perwanidek tiz nedindur derhal qaychini tepip keldi.memet,yaridarning
qangha chilinip chala qurighan qoy tirisidek bolup ketken köynigini qaycha bilen
kesishke bashlidi.- aq daka,yaki pakiz lata bolsa tépip kelgine
Aynur,kirsin lampisini yene shire üstide qoydi – de, bir nersilerni tepip keldi.;-bu
mening aq paxta rex köynigim. Pakiz
Memet, yaridarning qanliq köynigini ké'ésip tashlidi we qan tepchip éqiwatqan
qorsaqqa aynur ekelgen aq köynekni yirtip bir qismini basti.aq rex birdinla qizilgha
boyaldi.bu menzirilerni körüp qorqqininidin lagh-lagh titrep turghan 30 yashlardiki
yash chokan aynurning burnigha qansiq qan hidi urulishi bilen uni hö tutti we özini
ashxanigha atti.aynur ich- ichidin qéqilip qusushqa bashlidi
Memet ,yaridarning qanliq köksini, qorsighini tazilash bilen meshxul idi.memet
oqning ikki yerdin bösüp chiqqanlighini kördi.arqa tereptin kirgen ikki pay oqning
birsi meydisini,yene birsi kindigining sel üstidin bösüp chiqqan idi. Kindigining
üstidiki ichilip qalghan boshluqtin üchey sanggilap qalghan idi.memet qan buluqlap
chiqiwatqan bu yerge aq köynekning chong parchisini besip turdi;-aynur,bir
lünggini höl qilip ekilip bergen bosang
Aynur höl lünggini ekeldi.amma,toxtimay hö qilip turatti
Memet höl lungge bilen yigitning qangha milengen yüzini sürtüp turup;-sen yan
öyge kirip uxla.dedi
Aynur;-yaq
Yaridar yigit 22 yashlirida idi.u asta-asta közlirini achti;– men nede?-Uning awazi
bek sus idi
Memettin borun aynur jawap berdi aldirap;- bizning öyde
Yaridar yigit;- su
Memet;- su ekel! Aynur
Aynur derhal bir istakan su ekeldi.mehmet yaridar yigintning béshini bir qoli bilen
biraz kötürüp turup, suni uning qansiz lewlirige tekküzdi.yigit ikki yutum su ichti
we birdin hötülüp ketti.aghzidin bulduqlap qan étilip chiqti.memet.qanlarni
sürtti.yigit jöyligendek sözlewatati;rushen! Birinji pay oqta rushen yiqildi.men uni
yülidim,menmu yéqildim-yaridar xuddi uyqusida gep qiliwatqandekla sözliri danimudane,amma kemtuk idi.memet qolighini uning aghzigha yiqin ekilip sözlirini
tingshashqa tirishti
Yaridar;men
bilettim
…bundaq….bolushini…rushen…
sen
oghul
balimu?…Dédi…buptu didim,chiqtim. Rushenning qolida qizil bayraq bar idi….u
yiqildi.bayraqmu yiqildi…ete tetil qilip yurtqa kitettim.anam …. Méni kütüp
türidu…he…ana sanga kim baqar endi süyüq ishingni ichelmeydighan
boldum…he…he….ich ezayim küyüwatqandek aghriwatidu. Oqush püttürgende…
rushen bilen…ikkimiz… awdukatliq shirkiti…qurmaqchi iduq….anam… ismim
ömer…aqsu..awattin…shinji'ang dashöning 27.yataq binasi….3.qat …41. Yatighiki
chamidinimda… 450 koy pul bar. Ishlep yiqqan idim.anamgha…. Yetküzüp
berseng…aka….men….-ömer qattiq öksürüp ketti.aghzidin yene qanlar étilip
chiqti. U uyghur millitidek ajizlap ketken idi.lewliri
Midirlaytti-yu,awazi yoq idi.u'ining lewlirimu asta-asta midirleshtin
memet,ömerning bedini muzlap ketkenligini his qildi.ömer nepes özgen idi
toxtidi
3
Ürümchi 2009.yili 7.ayning 6.küni. Ettigen
Ettigen sa'et 7 dila mehellige esker-saqchi tolup ketken idi. Esker we saqchilar,
ürümchining at beyge meydani dep atalghan bu yoqsul uyghur mehellisidiki hemme
ahalini meydangha yéghishqa bashlidi
Memet kiche buyiche hoylisigha gör kolap ömerni yerligide qoyup bolghan
idi.u,“shehitlerni yuyup-tarashqa kérek yoq.kiyimi bilenla yerligide qoysa bolidu“
digen geplerni anglighan.ene shundaq kömiwetti. Kochidiki qan izlirinimu taziliwetti
Aynur bolsa,ömer kömülgen yerning üstige bir taxtay qoyup üstige chichek
teshteklirini tizip qoyghan idi.memet “bu qewre gül-chichekler bilen bizeshke
tigishilik” dep oylidi könglide we aynurning bu ishigha rexmet iytti
Bu hoylighimu 5-6 neper ghaljir ittek esebileshken xitay qoralliq eskeri kirip
keldi.eskerler,sorap turmastin öylerni axturushqa bashlidi.birsi teshtekte güller
qoyulghan terepke qarap ilgirlidi.u,eskerning aldida birdinla aynur peyda
boldi.qolida eyneklik ramka bar idi.;- qarang, méning érim milletler ittipaqlighi
nemunichisi!-Aynurning qopal telepbuzda bozup sözligen xenzuche sözini esker
chüshendi we derhal ramkilargha qaridi. Bir ramkida,memetning aptonom rayonluq
partikom sekirtari wanglochu'en bilen yanmu yan turup chüshken resimi bar idi.
Bir ramkida” milletler ittipaqlighi ölgisi memet xemit”dep xenzuche xetler
yezilghan we resimning astida wanglochu'enning imzasi bar idi. Esker bolsa
“kechürüng “dédi we öy axturuwatqanlarni chaqirdi. “Bizge yardemchi bolung
.mehelle meydanigha keling”dedi.quralliq eskerler hoylidin chiqip ketishti
Yüzi tamdek tatirip ketken memet,aynurgha qaridi. Aynurning chikisidin tamchetamche terler tepchirep chiqqan idi.ikki ramkini tutqan ikki qoli dir-dir
titreytti.memet aynurning qolidiki ramkilarni aldi.;-kel öyge kirip kiteyli!-Ular
hoylidin öyge kirdi. Memet ramkilarni tamgha asti.sopida jimmide olturup qalghan
aynurning yénigha kélip uning qolini tutti we;- méning eqilliq xotunum.bizni
qutquzup qalding-dédi
Aynuning shehla kirpikliri arisidin qonduzdek parlighan közliri peqetla uyghur
qizliridila bolidighan mihir-shepqet ichide irige tikildi.u ahu közlerdin taramlap
yash aqti.aynur xuddi érini birliri qolidin élip chqip ketidighandek,uni mehkem
qochaghlidi.memet,aynurning köz yashlirini sürtti.chachlirini silidi.irining köksige
beshini qoyghan aynur sessiz, amma öksup-öksüp yéghlawatatti.uyghurning öyige
xitay quralliq eskerliri kirdimu,u öydin eng az bir-ikki kishining jinazisi
chiqatti.shunga,aynur bek qorqup ketken idi.bu er-xotunlar möjizidekla qutulup
qalghan idi.amma,teshwish,endishe yüreklerni yiridin qozghiwetkidek derijide
wehimige sewep bolghan idi
Kochidin tuyuqsizla pilimut-aptomatning oq awazi anglnishqa bashlidi;-sen öyde
qal.men chiqip baqay-didi memet we tashqirgha itildi
4
Memet kocha béshidiki meydangha kelgende,yolda qan ichide yatqan 3 jesetni
kördi. Qanche yüzligen mehelle xelqighe xitay eskerliri terep-tereptin
pilimut,aptomatlarni betlep oq chiqirishqa teyyar weziyette turiwatatti
Mehellining hörmetke sazawer anisi 68 yashliq sarixan anini eskerler chéchidin
tutup zorluq-zomburluq bilen meydangha sörep kéliwatatti.uning bir oghli
tünügünki namayishta öltürülgen bolup,2 oghli qichip ketken idi.uni oghullirini
tepishqa qistash üchün jandarma eskerliri ene shundaq sörep kéliwatatti.
Meydangha heydep kelingen yashlar arisidin 3 nepiri “qoyiwet ayal kishini”dep
eskerlerge qarap kélishi bilen oqqa tutulup jama'etning aldida öltürüp qoydi.
Sarixan a'ilisi jenuptiki yoqsulluq,hashar,nahaqchiliqtin qéchip ürümchige kelgili 20
yil bolghan bolsimu,ana wetinining merkizi bolghan bu sheherde qara nupus bolup
yashaytti.sarixanning iri ürümchi etirapidiki taghlarda tash kolap jinini baqatti.
On ikki yil aldida tagh kamirida örülüp chüshken tashlarning astida qélip ölüp
ketken idi.baliliri uyghur qurulushchilarning qolida qurulushlarda qara ish
qilatti.xitay eskerliri uyghur uqughuchilarni oqqa tutqanlighini anglap qolliri,yüzközliri lay piti xelq meydani terepke qarap yügerdi.ular sha'irlar shi'ir oqusa
hayajanlinidighan,ziyalilar notuq sözlise xiyalgha patidighan,naxshichilar naxsha
iyitsa güldiras alqish yangritidighan,özlirige oxshash yaqa yurtlardin bishi qiyip
ürümchige kilip qalghanlarning bishini silaydighan,yawashlarni buzek qilidighan
lükchek,aldamchilarni edeplep qoyidighan…qisqisi bashqilarni unutmaydighan,amma
bashqilar teripidin unutulghan,tünügünkidek wetenning ihtiyaji chüshkende, weten
tuprighida weten üchün oq chiqqan terepke qarap yügriyeleydighan balilar
idi.ular, uyghur millitining mertlik xaraktirining janliq abiydiliri idi.ulardek mert
üch yigit,u balilarning anisigha qilinghan zorawanliqqa chidimay itilip chiqip mana
bu meydanda shihit bolup ketti
Jesetler yartqan zimin qip-qizil qanlar bilen boyilip ketken idi.bu ziminlar mana
mushundaq shehitlerining qini bilen boyilip kelgen zimindur.amma,bu zimingha yük
bolghanlar
köp
sanliqni,
yükini
kütergenler
az
sanliqni
teshkil
qilghachqa,xarlanghanlar köp,rahet yüzi körgenler az bolup keldi.shehit
qilinghanlarning birsi 28 yashtiki exmetjan idi.ayali tul.3 balisi yétim qelishini ikki
minut aldida hich yadigha keltürüp baqmighan idi.öltürülgenlerning birsi sabir,birsi
turghun idi.her ikkisi kések tüküp jan baqidighan jenupluq yashlar idi. Etirap
chiwin uchsa awazini anglighili bolidighan derijide süküt ichide idi.qanche yüz
uyghur ahalisi bilen qanche yüz xitay eskiri arisida bir birige qarishi sep tüzülgen
idi.ahalining 80% aylar idi.qalghanliri balilar idi
Ölgenlerning resimliri tartilip bolghandin keyin 3 jesetni eskerler herbi mashinining
kozupigha tashlighili bashlidi. Del bu peytte kishiler arisidin tuyuqsizla bir ishit
étilip chiqip jesetlerni toshuwatqan eskerning birsige étilip kélip yüzidin chishlep
tartip astigha bashti.xitay eskerler bir peslik hoduqush ichide qaldi.qorshawdiki
xelq ichidin bir ayalning “yuqalsun jallatlar!”Digen awazi anglandi.bashqilarmu
“yuqalsun jallatlar” dep birdek waqiridi. “Key chang!”Digen awaz bilen teng
pilimut,aptomatlardin xelqning beshidin biraz yuqirigha qaritip oq yaghdurulushqa
bashlidi. Komandir xitay ishitni tapancha bilen itip öltürüp ,yüzining tirisi soyulup
qan bolup ketken eskerni qutquzdi.etirap tekrar sükütke chömdi.komandir xitay
achchighini basalmay, bashqa bir eskerning qolidiki aptomatni elip ölgen ishitning
üstige bir diska oq yaghdurdi.kishiler arisidin on ikki yashlardiki bir bala itilip
chiqti “méning ishtimni nimishke öltürisen kapir?”Bala waqirighanche ishitni oqqa
tutuwatqan komandirgha qarap yügrep keldi.komandir özige bir qedem yéqinliship
qalghan baligha oq chiqardi.bala ishitning üstige yéqildi
Tarixtin biri bu eziz weten üchün ölgelenler,sarixan anining balaliri,shu yerdin
sörep
élinip
herbiy
mashinigha
taghardek
tashlanghan
jansiz
exmetjan,sabir,turghun we ana tupraqni qangha buyap jan dosti ishti bilen yanmuyan yatqan shu on ikki yashliq sebi baligha oxshash yoqsul,ot yürek yigitler bolup
keldi.qehrimanliq xaraktiri,tamasiz pidakarlargha xastur.ular hayat waxtida
hichkimdin pul,huquq,ma'ash tama qilmighinigha oxshash,bashqilarni yashitish
bedilige özlirini qurban qilghandimu,”ölgendin kiyin qahrimanliq namim qalsun” dep
xiyaligha keltürüp baqqanlar emes.ularning jéni,qéni bedilige, weten xa'inliri,millet
munapiqliri,özlirini ziyali atiwalghan lata ghelepler…rahet körüp keldi.yoqsul mert
yigitler weten üchün weten toprighigha yiqilghansiri,boyni ma'ash sirtmighi bilen
baghlanghan qullarning ma'ashliri,emelliri östi,bu addi,putida paypaqsiz yirtiq
ayaq,amma alijanap wijdan igisi bolghan biguna yigit-qizlirimizning qénini tökken
zalimlar,üstide kestiyom-borulka,putida paqirap turidighan bitinge,qolida alma
tilipun,yanchughida banka kaliri bolghan, uyghur atalghan kibirlik xam-simizlerning
béshini “shepqet” bilen silaydu,ularni téximu etiwalaydu.bu qedirdan shihitlarning
jesetliri soghumay turup,bu qedirdanlardin mukemmel we sewiyelik uyghurche
sözliyeleydighan bu manqurtlar xitayning tiliwizor,radiyoliri'igha chiqip bu
shehitlerni“bulangchi,qaraqchi,tirorist” dep tillashqa bashlidi.beziliri,ulardin numus
qilip,”ular ürümchilik emes,jenuptin kelgen qara qosaqlar,kallisi ishlimeydighan
saranglar..” dep ,xujayinliri aldida xijilliqlirini ipade qilishti. Bu gilastuk
taqiwalghan xumsilar,xelqning her qitimqi zulumgha qarshi isyanini “ösüshning
pursiti” dep qaridi.chünki ular,heqiqetning ebidi meghlup bolghanliqini,kuchqudiretning ghalip bolup kelgenlikini,kuch terepte turush “eqilliq ademning ishi”
ikenligini
oylap,özlirining
“eqli”din
pexirlinip,
qehriman
shehitlirimizning
“nadanliqi”ni eyiplep,xujayinliri aldida quyruq shippanggshitidighan kaski ishittek
halidin huzur his qilishatti.ular,shu shehitlerning qatarida shihit bolup yatqan ishit
bilen tengleshtürgili bolmaydighan asi kocha itliri idi
Özlirini “oqughan” dep qaraydighan sawadi bar,amma wijdani yoq oqughan
nadanlarning millet,tarix aldida ötküzgen jinayetlirining bedilini,a'ile turmushini
halal emgek teri bilen qazanghan, shu topilarni qizil rengge boyap yatqan
shehitler ötep keldi.u ulugh rohqa ige addi kishilerning isimlirini xatirisige yizip
tarixchilargha teqdim qilidighan sawatliq uyghurlar chiqip qalsa,bu shihitlerning
rohi süyünidu,elbette.tarixtiki barliq weten shehitlirige oxshash bu shehitlirimizmu
boyni ma'ash tasmisi bilen baghlanghan,xujayini aldida müshük,milliti aldida yolwas
bolidighan namertlerdin ümit kütken emes
Kishiler arisidin –ah,balam –dep yash bir ayal étilip chiqti.ayallar, quralliq
eskerlerning bishigha ayaqlirini chiqirip piqiritip étishqa bashlidi. Sep bozuldi.xitay
eskerliri bir terptin asmangha oq étip bir yaqtin chekinishke bashlidi.ishtning we
12 yashliq balining ölügini alalmastin chikinip ketti.
Bichare ahalilerni qoghdash üchün düshmenge itilghan ishitning bedini ghelwir
töshigidek tiship ketken halda yerde suzulup yatatti.ishiting yinida on ikki yashliq
bala yatatti.her ikkisining wujudidin iqip chiqqan qanlar bir-birige qoshulup bir
parche kigizdek yerni qangha boyiwetken idi.balining anisi oqtek itilip kilip kichik
jesetni qochighigha aldi. “Way balam,jinim balam! Közüngni ach!…”Ana jansiz
oghining qangha milengen yüzlirige yüzini yiqip,jesetni xuddi quchighidin birsi
tartip alidighandek mehkem baghirigha bisip peryat qilishqa bashlidi.chachliri
chugulghan ana bir uyan, bir bu yan yügireytti “ah xuda! Bizge ige bul
perweydigarim.balamning qatilini qan qustur xudayim!…” Ana eqlini yuqutup
qoyghandek topning ichide her terepke yügireytti.top arisidin bir ayal waqiridi;nariside bu balimizning jesidini kötürüp kochigha chiqayli,namayish qilayli
Top ichidin; namayish!Namayish! Digen awzlar tiximu ulghuyup yangridi.bishigha
romal oriwalghan 45 yashliridiki bir ayal kilip anining quchighidiki shihit balini
aldi.top kochigha yüzlendi.topning aldida birdinla mehelle jurini 60 yashlardin
ashqan mesxut aka peyda boldi;-toxtanglar!Qizlirim,singillirim! Siler namayishqa
chiqip
qirilip
ketsenglar,baliliringlarni
kim
baqidu?Tutup
kitilgen
erliringlarning,baliliringlarning sürüshtisini kim qilidu?
Ayallar ichidin waqirighan awazlar yüksilishke bashlidi“ yolni bushat munapiq! Emdi
yolni tosqili sen chiqtingmu? Ballirimizni öltürgen,erlirimizni tutup ketken xitayni
tosalmaysen, bizni tusamsen?
Mexsut aka ayallarni tosushta qeti idi;- qirindashlirim! Sebir qilinglar.hemminglar
qirilip kitisiler.weziyet yaman
Bu mehellining eng konisi,hemmeylen hörmet qilidighan 78 yashliq aq chachliq
mumay gülsüm ana,mexsut akining yinigha keldi we “ umaq qizlirim,singillirim!
Mexsut ependi.urunluq gep qiliwatidu.namayish qilish iradenglar qeti bolsa,balining
ölügini kötürüp eng aldida men mangimen.ölsem men öley.amma hemmimiz ölüp
ketmeyli.balilar dadisiz yashiyalaydu,anisiz yashiyalmaydu.ölgen balilirimizning
ornigha bala toghudighan yene siler.-gülsüm ana kilip on ikki yashliq balining
jesidini quchighigha aldi we “memet oghlum,kel!” Didi.ölükni mehmetke berdi.mehelle meschitige apiringlar.namizini burunraq chüshüriwiteyli-didi
Memet,ölükni ikki qollap quchighigha aldi.mexsut aka ;- meschitning imaminimu
tutup ketti.miyit namizini chüshüridighan adem yoq
Gülsüm ana temkinlik bilen;- siler barghu birsinglar chüshürsenglar
boliwiridu.eger erlerdin jinaza namizi chüshüridighan adem chiqmisa,men
chüshirimen.meschitke apiringlar-didi
Memet meschit terepke qarap mangdi.”way balam!”Digen yigha awazining
yangrishi bilen bütün mehelle umumi xor meydanigha aylandi. Birsi way,
oghlum,dep yighlisa ,birsi,way dadisi,dep peryat qilatti.ayallar topi,jeset kötergen
memetning arqisidin yighliship meschit terepke éqishqa bashlidi
Gülsüm ana, memetning qolighigha;-oghlum, jinaza ishlirini tügütüp manga bir
yoluqup öt-dédi we toptin uzaqlashti
5
Wélisipitliq memet shinji'ang uniwersititning ichide ömer éytip bergen adris
boyiche o binaning aldigha keldi.uniwersititning yataq binaliri aldida hichkim
körünmeytti. Peqetla bir bina küzetchisi bar idi. – Dostum séning bu yerde nime
ishing bar?-Dep memetning aldigha keldi u
Memet;- 41.yataqta ukamning chamidini bar idi. Alghili keldim
Küzetchi; -bu binagha kirishke ruxset yoq.binada hichkim yoq.derhal
yoqulung.özingizge ish tepiwalisiz.uyghurdin uyghurgha kélidighan yaxshiliq
mushunchilik.-dédi küzetchi we arqisigha boruldi
Memet,bu yerdimu weziyetning xeterlik ikenligini payqidi.u bina aldidin ayrilay dep
turiwidi,küzetchi sordi;-iningizning ismi nime idi?
Memet;-ömer toxti.dep jawap berdi.küzetchi;- ömer toxtigha bugün ettigen bir
parche xet keldi.xalisingiz sizge birey.didi we aldidiki xetler ichidin chiqirip bir
parche konwiritni memetke uzatti.memet kowirit ilip yan yanchuqigha saldi we
welisipitige minip bina aldidin ayrildi
U,özining öyige tünügün kiche yaridar kirip ikki sa'et ichide quchighida ölüp
ketken ömerning wesiyitini orundiyalmay qaytiwatqinigha tolimu echindi. “450 Koy
pulni yénimdin chqirip ömerning anisigha choqum ewetip birimen”dep oylidi
Memetning qizziq hikasi bar. U ilining döng mazar digen sehrasidin. Ikki inisi, bir
singlisi bar.dadisi burunla ölüp ketken bolghachqa bashlanghuch mektepnimu
püttürelmey
etizda
ishleshke
bashlighan.anisigha
yardemliship
ukilirini
oqutti.ukilirimu toluq ottura mektepni püttürüp uniwersititta oqushqa pul
yoq.yene döng mazargha qaytti.memet sekkiz yil aldida ürümchige kelgen
idi.ghuljiliq balilarning almilirini sétip baqti.toptin sitish bazarlirida hammalliq qilip
baqti.pul yighalmidi.yishi 30gha kélip qaldi.ghuljidin ayrilghili 3 yil bolghandimu
a'ilisini memnun qilalghuchilik pulgha érishelmidi.chulungqay yézisida söz kestürüp
qoyghan aynurni séghinidu.amma,toy rasxudini tözliyelmidi. Buningdin besh yil
burun ghuljiliq balilardin brsi memetke chaqchaq qilip “adash,eger pul tépip
öyliney diseng börigingni sat.bay bolisen,xutunmu alisen”dédi.memet “sen mini
axmaq köriwatamsen nime?”Dep tirikken bolsimu.bu gep oning eqlige
kiriwaldi.ürümchide memetke oxshash qara qosaq birsige kim ish biridu.bir börekni
satsa, bir börek bilen yashawerishke bölidu,diyishidu.shundaqla qilmaymu…. Memet
shundaq qilip ürümchi ikkinji doxturxanisigha bardi. Börek satidighanlighi
doxturlargha anglatti.qan tekshürüshtin ötti.bir heptidin kéyin kélip melumat
alidighan bolup ketti. Bir heptidin kéyin keldi.doxturxanida bir yérim yildin biri
tibbi telep boyiche uyghun börek tipilmay yétiwatqan bir xenzu qiz bar
iken.memetning börigi öninggha uyghun chiqiptu.xenzu qizning dadisi chong bashliq
imish, anglap bek xosh boptu.memet bu a'ilidin qanchilik pul alghanlighini
hichkimge dimidi.amma xéli bir miqtar pul alghanlighi iniq.biraq xenzu a'ile bu ishni
milletler doslighi mesilisige aylanduruptu.uyghurning börigi,xenzuning wujudida bir
janni yashnatqachqa, memet özimu bilmey milletler ittipaqlighi nemunichisi bolup
qaptu.teliwizor.gézitlerge chiqiptu.aptonom rayonluq partikum shujisi wang
lochu'en uni qobul qiliptu.hökümetmu pul bilen mukapatlaptu
Memet pullarni élip ghuljigha barghanda bolsa, döng mazarda uning yüzige
qaraydighan,uninggha salam qilidighan adem chiqmidi.ukilirimu uning yüzige
qarimidi.döngmazada 6 aymu turalmidi. Anisi chulunqaydiki öz tuqqanlirining qizi
bolghan aynur bilen öylendürüp uddul ürümchige yolgha sélip qoydi.memet
ürümchining kembeghil uyghurliri kilip olturaqliship qalghan ”at beyge meydani“
dep atilidighan,sherherning chet-yaqisidiki bu namrat uyghur mehelliside öy
sétiwaldi.séghinliq kalilarni aldi.5 yildin beri aynur süt saghidu. Memet kalilarni
baqidu.éghilni tazilaydu. Her küni süt firmisigha süt sétip jénini béqip
kéliwatidu.biraq mehellidiki uyghurlar toy qilsa toygha chaqirmeydu.ölüm petilirige
chaqirmisimu baridu.qéri-ajizlarning ishi chüshse yügrep bérip qilip biridu.burun
kishiler parangliship ulturghan yerge barsa,parang toxtaytti.ademler tarqilip
kitetti.uning ziyansiz ikenligini chüshengen mehelle xelqi, hazir memet bar
yerdimu “bu xittaylar..”digen geplerni qorqmay qiliwéridu
Memet kechmishini oylap méngip gülsüm anining ishigi aldigha kilip qalghanlighini
bilmey qaldi.u welisipittin chüshti we gülsüm anining ishikini chekti.memet her
zaman gülsüm anining ushshaq-chüsek ishlirini qilip biretti,du'asini alatti
Gülsüm ana ishikni achti we memetni hoyligha bashlidi;-oghlum memet chachtek
qilip leghmen qilip qoydum.aldi bilen éshingni yewal,kel hoylidila olturayli
Memet;-gülsüm ana,hichnime yigüm yoq. Sizge rexmet
Gülsüm ana;-undaq dime balam.ishing ighir.séni bir-ikki sa'et ishqa salimen.gülsüm
ana leghmenni texsige silip hazirlap qoyghan shirege ekeldi
Memet leghmenni yewatqanda bolsa, gülsüm ana oydin gürjek,jotu élip chiqip
hoylining bir burjigide qoyup qoydi.memet, gülsüm anining chachlirining appaq
aqirip ketkenligini, qollirining we bishining titireydighan bolup qalghanlighini
payqidi.yenila
uning
könglini
yasash
üchün;-gülsüm
ana,yenila
titik
turiwatisiz.salametligingiz yaxshi-de,dédi
Gülsüm ana;- nedikini balam.yishim 78. Bir putimiz gorge sanggilidi.allah almighan
janda ümit bar dep yashap turuwatimen,oghlum
Memet leghmenni yep boldi we;-qeni ishingizni qiliwetey,nime ish idi?
Gülsüm ana;-hoylining shu burjigige uzunlighi ikki métir,kengligi yetmsh
santa,chongqurlighi bir ikki mitirlik bir ora kolap berseng, deymen oghlum
Memet;-bolidu.amma,siz orini nime qilisiz?
Gülsüm ana;-sen kola.men sanga deymen
6
Memet 3 sa'et chiliq-chiliq ter ichide ishlep orini kolap boldi
Gülsüm ana bolsa, uninggha chay demlep bérip turdi
Memet orining ichidin chiqip;- gülsum ana ketsem bolamdu?Dep sordi terlirini
sürtüp turup
Gülsüm ana;- yaq.-u,yanchughidin bir kimlik belgisini chiqirip memetke
uzatti.memet kimlikni qoligha élip qariwidi. Bu bir qizgha a'it kimlik iken
aliyamu…dep yezilghan,dimek aliyem digen qizgha a'it kimlik ikenligini bildi.kino
ertisidek güzel qiz ikenligi resimdin bilinip turatti.memet so'al ishariti bilen
gülsüm anigha qaridi.- kel !Dedi gülsüm ana.memetni egeshtürüp öyge kirdi. Supa
üstide qatlap tizilghan yotqan –körpilerni bir birlep bir terepke aldi. Andin;qorqma oghlum.sanga ishinimen.senmu manga ishen.u yotqanni achti.yüzige yaghliq
yipilghan bir beden yatatti.
Gülsüm ana;- qolungdiki resimning igisi bu qiz.axsham kiche yérimida ishigimni
chkti.achtim.3 bala qolllirida qangha milengen bu qiz. Yalwardi.öyge
bashlidim.namayishta oqqa tutulup yaridar boluptu.oq arqa minge tereptin kirgen
iken,yüzining yérimini bösüp chiqip kétiptu. Ekelgen balilar bir sa'et ichide doxtur
élip kélimiz dep chqip ketti.qiz yérim sa'etmu berdashliq berelmey nepestin
qaldi.kéchiche saqlidim.bugün bir kün ötti. Ketken balilar kelmidi. Belkim olarmu
shehit boldi,yaki tutulup ketti
Memet qizning yüzidiki yaghliqni achti.qétip ketken qan ichidiki yüzni tonush
mumkin emes idi.gülsüm ana sözini dawam qiliwatatti;-men özemdin
ensirimeymen.40 yéshimda 20 yashliq oghlumni bu weten üchün bu tupraqlargha
kömüp chidighan ana men.bu qizning jesidi düshmenlerning qolda xarlanmisun,dédim
Memet jesetni ikki qollap kötürdi.u, qizning éghirlighining 45-46 kilolarda
ikenligini payqidi. Memet jesetni origha yatquzdi
Gülsüm ana aq daka rexni uzatti.memet daka rexni qizning üstige yapti, andin özi
oridin chqti
Gülsüm ana bishigha aq yaghliq sélip hoylidiki supa üstige chqti.memetke topa
tashla digen isharetni qildi.özi bolsa jeynamazni sélip östide olturdi we qur anikerimni échip yasin süresini oqushqa bashlidi
Memet jesetni kömüshke bashlidi
Gülsüm anining quran oqughan mungluq awazi asta-asta küchiyiwatati.memet
toxtap qaldi. U kömülüwatqan qizning yasin süresini anglap tirilip ornidin turup
kitidighanlighigha ishengendek,guya bir möjize bolidighandek jm-jit sükütte turup
qaldi
Gülsüm anining jarangliq qongghuraqtek awazi shunchilik mungluq idiki yürekni
izetti
Memet, gülsüm anining közliridin taramlap yash tökülüwatqanlighini kördi. U özini
tutalmidi.bu,bir kün ichide ikkinji é'etim özige tonush bolmighan amma menggu
unutalmaydighan qérindishining jesidini kömüwatatti.gülsüm ana qoli bilen
uninggha” kömüshni dawamlashtur” isharitini qildi.memet origha topa tashlashqa
bashlidi
Gülsüm ana oqughan ayet awazi bu kichik hoylidin halqip uyghur millitining matem
nidalirigha aylinip uzaqlargha tarap kitiwataqandek idi
7
Memet nahiyiti charchighan halda hoyligha kirip keldi
Aynur ensizlik ichide irining aldigha keldi ;-ejepmu ensirettingizghu. Nimandaq
yuqap kettiningiz?Nime tupa-changlar bu?
Memet-su ekel bash-közimni bir yuwetey
Aynur su ekeldi we;-bir yaqqa chiqqanda qol telipuningizni éliweling.untup qapsiz.
Ensirep kettim
Memet;-he,telipunni ekel ghuljigha bir telipun qilip baqay.-memet yüz-közini
yuyup bolup,qanche qétim telipun urup baqti,amma telipun ulanmidi
Küzetchining ömerge at,dep bergen xitini isige alghan memet,yanchuqidin xetni
chiqardi.konwirit üstige aqsu awatning adirisi yizilghan idi.memet konwiritni tutup
bir azoylunup turup qalghandin kiyin,konwiritni échishni qarar qildi we achti.u
xetke köz yügürtüshke bashlidi.xet mundaq yizilghan idi; “qedirlik dostum ömer!
Anang sining oqush püttürüsh imtihani aldida sanga bildürmeslikim toghruluq
mendin wede alghan bolsimu,sen yurtqa kelgende idiye jehettin teyyarliqing
bolsun,dep oylap yézish qararigha keldim.belkim bu xet sanga tekkiche
imtihaningmu tügep qalar
Bilisen, akang sawut janggaldin otun ekilip si'étip a'ilengni biqip kiliwatqan.üch ay
aldida kichide ishek harwisini ilip yene otungha mangghan iken.akang harwida
olturup uxlap qaptu.ishek harwini sörep chong yolda mingiwirip yézimizning
yuqirisidiki bingtiwenning ichige kirip qaptu.bingtiwenning saqchiliri akangni
kéchide bingtiwenge oghurluqqa keldi,dep tutuwilip sulap qoyuptu.mehelle bu
ehwaldin xewer tipip,sikitar we bir neche yurt chongliri bingtiwenge bardi.ular 15
kündek qatirap yürüp akangni qayturup keldi.anglishimche sawutning mingisige
qattiq uriwetkechke eqlidin izip qalghandekla bolup qalghan iken.”manga turmida
süydikimni ichküzdi,teritimni yigüzdi.men adem tursam,manga shundaq qildi” dep
sözlep yürdi.ötken hepe yene kichide öydin chiqip kitip shu bingtiwenge birip
qaptimish.waqira'ip,waqirap ularni tillighan bolsa kirek.posta turghanlar bizge
hujum qildi,dep itiwitiptu.jesidini mehelle sikitari,amanliq qoghdash mudiri ekilip
berdi.yerlikide qoyduq.anang qan yighlaydu.pütün yurt bu nahaqchiliqqa
chidimisimu,hichkim ighiz ichishqa pitinalmaydu.bu yerde weziyet bek
yaman.miningche mumkin bolsa ürümchide xizmet tépip qép qal.anangni yininggha
al,adash.bu yerde kembeghillik,nahaqchiliqtin bashqa nerse yoq.shundaqtimu
anangni körgili kilimen diseng,teyyarliqing bulsun üchün yazdim.dostung murat”
memet xetni oqup bolup qétip qalghandekla xetke qarap olturup qaldi.memet
xiyalgha chömdi “biz derex shaxlirighan qonghan quchqachmu,quligha qural alghan
her bir adem étip oynaydighan? Qushlar ugisida,yawayi haywanlar tagh
öngkürliride
xatirjem
yashiyalaydu-yu,biz
uyghurlargha
öz
yurtimizda
öyimizdimu,taladimu aramliq yoq.öz ejilimiz bilen ölüshke,ölgendin kiyin
ölüklirimizni mazarliqqa apirip depne qilishqimu purset birilmeydighan xelq bolup
qalduq.bizning gunayimiz nime?” Dep oylaytti.u uyghurlarning nimishke bundaq
ehwalgha chüshüp qalghanliqining tektige chüshenmeytti
8
Ürümchi 2009.yili 7.ayning 8.küni
Memet we aynur bügün bekla ettigen turup ketti.memet kalilargha yem hazirlidi.
Aynur kalilarni saghdi.sütni qaynatti. Sa'et 10 din ashqanda etigenlik chaygha
olturdi. Ular bügün ishligendimu,chaydimu hich gep-söz qilishmidi. Ular chayni
ichip bolup ornidin turay digende, hoylining ishigi chékilgen awaz anglandi. Memet
ishikni achti.
Mehelle jurini mexsut aka kelgen idi. U, 5 yashlaridiki bir qizni bille ekelgen bolup
qizning qolini tutup turatti;-essalamu'eleykum
Memet,- we'eleykum essalam !-Kiling mexsutaka.öyge kiring
Mexsut;-rexmet.dédi 60 yashlardin ashqan ottura boyluq köz liri ötkur bu kishi.uka sanga bu qizni ekeldim.ismi azatgül
Ularning yénigha aynurmu keldi. Mexsu'aka aynur bilen salamliship bolup sözini
dawamlashturdi.-azatgül yétim qaldi.hazirche sen béqip tur.belki menggu séning
a'ilengde qélishi mumkin
Azatgül sebi gözlirini moldurlitip qorqup,qorunup yerge qarap turatti
Aynur,qizning qolini tutup ishikning ichige aldi. Andin kötürüp quchighigha aldi
Mexsut;-qizim aynur.siz qizni oyge kötürüng.memetke ikki éghiz sözüm bar-dédi
Aynur kichik azatgülni kötürüp öyge kirip ketti
Mexsut;-qizni qobul qilalamsen dep sormdim.kechür
Memet;-qobul qilimen aka.bizning balimiz yoq.baqimiz
Mexsut;-rexmet. Arqa kochida sadiq dep bir yigit bar idi. Kochilarda miywe
satidighan
Memet;-he,tonuymen
Mexsut;- yekshenbe küni bazarda harwa sörep miywe sétiwatqanda
oqughuchilarning namayishini körüpla,harwisini bashqa birsige tashlap bérip
namayishchi oqughuchilargha qushulup kitiptu. Tünügün melimizdin tutulup
ketkenler arisida mamut digen bir bala bar.u sadiqni yekshenbe axsham
sanshixangzida eskerler teripidin itip öltürülgenligini öz gözi bilen körüptu.ayali
tursungül, érining ölümidin xewersiz.tünügünki ayallar namayishida aldida méngip“
irimni qayturup ber” dep shu'ar towlap mangghan iken. Chetellerde teliwizorgha
chiqip ketkenmish.bügün ettigen sa'et 6 larda saqchilar kilip tutup ketti. 3 Bala .
Üch yashliq oghlini men aldim. Bir yirim yashliq qizini bashqa xoshnigha berdim.
Chongini sanga ekeldim
Memet nime diyishini bilelmey chiqir közlirini bir noqtigha tikken halda gepni
tingshawatatti. U ,birdinla béshini kötürüp;-mexsut aka,bizmu adem.yürigimiz
gosh.endi uyghanduq. Azatgülni öz ewladimdek baqimen aka.-dedi awazi
boghulghan halda
Mexsut;-tursungülning
qollirida
ishkel.saqchi
mashinisigha
chiqip
kétiwetip,mexsutaka.ballirimgha yaxshi qaranglar. Mektepke béridighan bolsanglar
uyghurche
mektepke
beringlar,
dep
waqiridi.
Köz
yéshimni
tes
tutiwaldim.uka.tuyuqsizla bu milletning béshigha kelgen qara künlerge qarimamsen
Memet;-qolimizdin kelidighan ish bolsa qilayli aka-dédi.hayajandin uning lewliri
dir-dir titireytti
Mexsutaka olugh-kichik tindi.andin;-200 a'ililik mehellide 60 yashtin tüwen 3 er
qalduq uka
Memet chuchup sordi;-bashqilarchu?
Mexsut;-qépqalghan erlerni kiche boyiche öy-öy kirip tutup ktti. Sen milletler
ittipalghi ölgisi. Men 35 yil saqchi idariside ishligen.pinissiyege chiqqandin kéyin
xelqni nazaret qilish üchün bu mehellige mehelle bashlighi qilip qoyulghan
birsi.yene biri u witnamchi giniral. Mehellining ishi üchimizge amanet.men kitey –
dédi.mexsut aka hichqachan bundaq chüshkün halda körülmigen idi.u,xoshlushup
kétip qaldi
Memet ishik aldida ganggirap turup qaldi.witnamchi giniral dégini qasim digen kishi
idi.55 yashlirda bar bir kishi sepira mijez.ademler bilen az arilishidighan,köp gep
qilmaydighan bir kishi.1979.yili junggo witnamgha hujum qilghanda witnamda
yaridarlinip
mukapatqa
erishiptiken.pinissiye
ma'ashi
bar.
Yalghuz
yashaydu.mehellide partiyege ,hökümetke sadiq dep qaralghan 3 neperla er
qaldimu? Bu mehellide 500-600 er baridi. Ularning hemmisi jinayetchige aylinip
kettimu?
Aynur;- memet- aynurning chaqirghan awazi bilen memet xiyaldin oyghunup
arqisigha qaridi.- men,azatgülning chéchini yuyup tarap qoyay dewatimen-dedi
aynur
Memet;- yaxshi buptu-dédi we hoylining ishigini yapti
Aynur issiq su bilen soghuq suni tengshewatati.memet kilip kichik azatgulning
qolini tutti;- kel qizim. Memet.men séning dadangning dosti. –Uni quchighigha aldi
Azatgül;- sen méning dadamni tonumsen?Men séni hich körmigen.-dédi kichik qiz
memetning yüzini silap turup
Memet; -tonuymen.séning dadang dunyadiki eng yaxshi dada
Kichik azatgülning közliride tebessum peyda boldi;- sen nedin bilding?
Memet;- men bilimen.yaxshi dadilarni kim bilmeydu?!-Memetning boghizigha
qatting bir nerse toxtap qalghandek boldi.u sözini dawamlashturalmidi.közliridin
bolsa taramlap yash aqti
Azatgül;- séning közing aghyamdu?Yighima!-U,umaq kichik qolliri bilen memetning
köz yashlirini sürtüshke tirishti
Aynur keldi we qizni quchighigha aldi.memet bolsa közlirini sürtüp éghil terepke
qarap kitip qaldi
9
Bu alining kirim menbesi bu 3 séghinliq kala idi. Shunga memetmu,aynurmu
kalilarning yénidin parwanidekla ayrilalmaydu.2 kündin béri memetning
körgen,béshigha kelgen hadisiler uni xuddi piqiritip-piqiriptip tashliwetkendek
béshi garang,nime qilishini bilmeydighan halgha keltürüp qoydi.yem yewatqan
kalilargha qarap hiyalgha chümüp qalghan memetni birdinla chélinghan qol
telipunining awazi chuchitiwetti.u telipunni achti we qarshidin; “wey,akamma
“digen tonush awaz keldi
Memet;-mahire qandaq ehwalinglar? Telipunda silerge ulashalmay ensirep
turattim.apam yaxshimu?
Qarshidin yigha awza'i kelishke bashlidi;-mahire singlim nime boldi?
Mahire;-yari akam bilen rexmetjen akamni saqchilar tutup eketti.apam , ularning
qoligha koyza sélip ilip mangghanni körüpla bir qisma bolup hoshidin kitip yéqilip
chüshti.way
apam,way
apam…
yigha
awazidin
bir
bashqa
gep
keldimidi.mahire.mahire!…Qarshidin bir erning awazi keldi;-memet uka.men
seydexmet. Yaxshimusen
Memet-digine aka chapsanraq, nime bupketti döng mazada?
Seydexmet;-mehellidin namayish qilmachi bolghan dep 24 balini tutup ketti .
Tutup ketkenlerning arisida sining ikki iningmu bar. Apang ruqiyem hedem bu
ishlarni körüpla hoshidin kétip qéliwidi
Memet;-aka,jinim aka, bir digine apam saqmu?
Seydexmet;- ruqiyim hedem tügep ketti uka
Memetning qolghigha seydexmetning nime dewatqanlighi kirmidi.telipun qolidin
chüshüp ketti. Olturghan yéride olturupla qaldi. We birdinla yer-ziminni
tetiritidighan güldürmamidek bir awaz bilen peryat qilishqa bashlidi;-allah,hey
janabi allah! Sen qayerde?Biz séning bendeng emesmu?Mushundaq ölüp tügep
kétimizmu allah,mushundaq ölüp tügep ketimizmu?????….Memet höngrep-höngrep
yighlashqa bashlidi.;-ah,jinim apa, sanga layiq bala bolamidimghu…apa…méning
yüzümdin mehellide söz-chöchekke qaldingghu apa. Way apa…apa……u,qanchilik
yighlighanlighini bilmeydu.birdin qara digendek boldi,u kalilargha qaridi her 3
kalining közliridin yash éqiwatatti.memet birdinla qitipla qarap qldi.u kalilarning
yighlighanlighini tunji qétim körüwatatti
Her 3 kalining mulayim, qunduzdek qara közliridin toxtimay taramlap yash
eqiwatatti
10
Ürümchi.2009.yili 7.ayning 9.küni
Memetning öyi petige kelgen ayallar bilen tolghan idi.aq yaghliqliq ayallar xetmekuran qilmaqta idi. Hoylida memet 55 yashliridiki igiz boyluq bir kishi bilen
paranglishwatatti.u kishi witnamliq giniral leqimi bar qasim aka idi.qasim aka
,memetke teselli beriwatatti;-uka,ölgen yalghuz séning anangla emes.bu künlerde
hemme yerde adem ölüwatidu.ghuljigha bérishtin yaltayghining yaxshi boldi.belki
u yerde séning béshingghimu kün kélishi mumkin idi.du'ani nede qilsaq oxshashla
rohlargha ulishidu.chüshtin kéyin öyümde séni kütimen.muhim meslitim bar.qasimaka xoshlushup hoylidin chiqti
11
Ürümchi . 2009.Yili 7.ayning 10.küni
Axsham sa'et 11 de uxlighan aynur éghir harghinliqta ettigen sa'et 9 ghiche
uxlidi.eger uni kichik azatgül “siygüm kepketti”dep oyghatmighan bolsa yene
uxlawiretti.aynu,azatgülni hajetxanigha achqip ekirdi.u,hoyligha,éghilgha qaridi.
Memet yoq idi. Öy telipunidin memetning qol teliponigha telipun qildi.memetning
telipuni teliwizorning üstide chiliwatatti.aynur ornidin turupla teliwizorning
üstidiki telipunni aldi.telipunning astigha qisturulup qoyulghan bir parche qeghezni
kördi.u,qeghezni qoligha elip achti.tonush puchurka.bu memetning xiti idi.u,
chulungqaydiki yézisida memettin kelgen köp xetlerni oqughan.memetning
pochurkisi uninggha tonush bolup ketken idi
Aynur supida olturdi we xetni oqushqa bashlidi;“ qedirligim! Könglümning
ayi,közümning
nuri.mining
aynurum!
Anamdin,qerindashlirimdin
ayrilip
chididim.amma,sendin ayrilip chidiyalmaymen.3 kün ichide men tamamen bashqa bir
ademge aylandim. Witnamliq giniralning tekliwini ret qilalmidim. Mehellide qalghan
axirqi 3 neper er mehellidin ayrilduq.
Jénimdin eziz aynurum! Séni ürümchige men ekeldim.manga ishinip kelding.séni
yalghuz tashlap qoyup ketkinimni wapasizliq hisaplima.belkim men hich qaytip
kelelmesligim,séni
hich
kürelmesligim
mumkin.shehitler
jennette
uchirshidiken.séning bilen jennette uchirishidighanlighimgha choqum ishinimenaynurning közliridin marjandek domulap chüshiwatqan yashlar xetni höl qilishqa
bashlidi.aynur xetni oqushni dawamlashturuwatatti- sen bilen yüzturane turup
ruxset sorashqa pétinalmidim.xet yézip qaldurdum. Mumkin bolsa baldurraq öyni
we kalilarni nimige alsa sitip ghuljigha ket.azatgülni bille elip ket.uninggha yaxshi
qara!U, allahning bizge bergen soghisi….jénim,hayatim,séni cheksiz süyimen. Méni
kechür
Aynurning ikki közi ikki bulaqqa aylanghan idi. U öksüp-öksüp yighlaytti.kichik qiz
arzugül uninggha yépishti.nimishke yighlawiyisen?…Tilwizoyni achaymu?Aynur köz
yashlirini sürtüp turup,azatgülge tiliwizorni échip berdi. Tiliwizorda ölgen,yaridar
bolghan xenzularning körünishi,”üch xil küchler”ning buzghunchiliq herketliri
toghrisidiki xewerler beriliwatatti.birdinla “jiddi xewer… depla körünüshler
almashti “ürümchi sheher néfit-xemiyewi zawotta bir néfit iskilati tuyuqsiz
partlap ketti..” digen xewer bilen köyüwatqan néfit iskilatining ot öchürgüchiler
teripidin öchürüliwatqan körünüshliri körsitilishke bashlidi
Közliri yash,miskin,ümitsiz aynur téliwizordiki bu körünishlerge qarap olturup
xiyalgha chümüp qaldi
12
Pukang .2009.yili 7.ayning 10.küni
Aptuwuzdin chüshken 3 kishi chong yoldin kesip ötüp yan kochigha
boruldi.ular,memet,mexsutaka we witnamliq giniral qasimaka idi. Kocha doqmushida
ularni qoralliq jandarma qisimliri tosti we kimlik belgilirini sordi
Mexsutaka aldi bilen kimligini we saqchi belgisini chiqirip jandarma eskerlirige
rawan xenzuche teleppuz bilen anglatti;- men 35 yilliq saqchi kadiri.razwotka
bülimide mu'awin bashqarma bashliqlighidin pinissiyege chiqtim .dostum qasim
witnam qehrimanliridin döletning alahide qehrimanliq midali bar
Qasimaka meyde yanchuqining üstige taqap qoyghan midalni körsetti
Mexsutaka sözini dawam qildi;- bu kishi memet. Aptonom rayonimiz boyiche
milletler ittipaqlighi ölgisi
Memet ,sherep kinishkisini körsetti.eskerlerdin birsi “men sizni teliwizorlarda
körgen.”dep qolini uzatti we memet bilen qol iliship körüshti.
Mexsutaka sözini dawamlashturdi;- biz muhim wezipe bilen kétiwatimiz.ishimiz
aldirash.uyghur bolushimiz sizni shöhbilendürmisun
Eskerler,bu 3 kishige hörmet bildürüp kimlik belgülirini qayturup berdi.ular
kochidin aylinip ötüp bir binagha kirip ketti
Bu ücheylenni öy igisi 45 yashliridiki doghulaq,xoshpi'il bir kishi külüp qarshi
aldi.;-töt küzüm bilen kütüp turattim silerni.mana tiliwizorda silerning
karametliringlarni körsitiwatidu
Tiliwizorda partlitilghan néfit iskilatni toghrisida xewer beriliwatatti
Qasimaka meghrur halda jawap berdi;-ömrüngde bir qétim ishqa yariding
uka.bergen doriliringning küchi. Uzaqtin bastuq ,güm.
Mexsut;-biz mangayli.partlatquchlar teyyarmu?-Dedi
Oy igisi;-nege?
Mexsut;-bilmeymiz.nege berishimizni yolda meslehetlishimiz.
Oy igisi;-aldi bilen bir piyale chay ichinglar.silerni oqughuchilar namayishining bir
yolbashchisi bilen tonushturimen
Del bu waqitta,ishik chékildi.öy igisi ishikni achti..tashqiridin 24 -25 yashlardiki
orta boy kilishken bir yigit kirip keldi.uning qolida somka bar idi.yigitning chirayida
bir jiddilik ipadilinip turatti. U ,öydikiler bilen qol éliship körüshti
Öy igisi sordi;-ekber ukam,bular ishenjilik kishiler-dédi mihmanlarni ima qilipdoxturni tapalidingmu?
Ekber;-taptim.körüshtüm.biraq men bilen kélishtin bash tartti.bezi dora,okullarni
élishimgha yardemleshi.men mangay aka.-dedi ekber
Oy igisi;-bu 3 kishi sanga qoshulushni arzu qilidu.sen bilen bille ketsun
Ekber,memetke,qasim akigha,mexsutakigha bir birlep sinchilap qarap chiqti.öy igisi
ekberni mihmanlargha tonushturdi;-ekber méning eng yéqin bir dostumning
oghli.eqilliq hem ishenchilik. Yéqinla bir taghda qazaq dostumning öyge chüshken
iken
Ekber;-hayati xewip satida bir yaridar méni kütüwatidu.biz mangayli-dedi ekber
we ishik terepke boruldi
Memetning xiyali bolsa aynurda idi
13
Tengri téghining etekliri. 2009.Yili 7.ayning 11.küni
Matemlik,amma tiz pükmes uyghur aniliridek bishigha aq romal artip turghan
giganit boghda chqqisi uzaqta körünüp turidu. Wetenning erlirige ölge
körsetkendek qish-yaz issiq-soghuq,boran-chapqunda boy tartip zoriyiwatqan
yéshil qarighaylar retlik tizilghan pehliwanlardek tagh baghrini yéshilliqqa pürkep
uzaqlargha suzulghan yéshilliq dunyasini yaratqan idi.yéshil qarighayliq,suzulup
yatqan yéshil chimenlikke tutushup ketken bolup,ortida süzük tagh süyi
éqiwatqan su jilghisi bar idi. Su jilghisining boyida bir kigiz öy.bu kigiz chidir öy
uzaqtin qarighan kishige bir aq doppidek körünetti
Memet kigiz öyge yéqin bir dawan baghridiki bir tüp qarghay tüwide yene
yalghuz gor kolimaqta
Kigiz öyning ichide ,körpe üstide yatquzulghan perishtek bir güzel qiz. Uni körgen
her qandaq kishi qizni shirin uyqusida uxlawatidu dep oylaydu.amma,u uyghur
shehitlirining birsi. Uning béshida olturup boquldap yighlawatqan hejer isimlik qiz
bar. Ekber we öy igisi yigit moqan taladin bir taxtay élip kirdi.qasim aka we
mexsutaka miyitqa qarap süküt ichide turmaqta.ekber,hejerning mörisini tutti
we;-boldi,yighlima-dep teselli berdi.amma özining közliridin yash tamchiliri
mengzini boylap éqishqa bashlidi. Ekber miyitning bash teripidin,qasimaka ayagh
teripidin tutup uni taxtay üstige yatquzdi.andin ekber,bir somkidin qatlanghan ayyultuzluq kök bayraqni chiqardi we achti;-bu bayraqni zohre öz qoli bilen tikken.dedi
boghuq
awazda-u,bayraqni
zohrening
üstige
yapti.ekber,qasimaka,mexsutaka,moqanlar taxtayning töt teripidin tutup kötürüp
sirtqa qarap mangdi.hejer özini tutalmay öksüp-öksüp yighlimaqata idi.4 kishi
süküt ichide jeset qoyulghan taxtini kötürüp memet gör kolawatqan terepke
qarap asta-asta ilgirlimekte idi.shehit zohrening üstige yepilghan ay-yultuzluq
hawa reng bayraq, yaylaq menzirisige,tebi'et dunyasigha hich körülmigen bir
hüsün qushup turatti
Memet görni kolap tügetken idi.miyitni élip kelgenler taxtayni asta yerge qoydi
we miyitni memetke uzatti.memet miyitni görge yerleshturup,üstidiki baraqni ilip,
aq daka rexni yapti, o yuqiri chiqti.hemmeylen birlikte bir qanche yaghachni
toghrisigha görning üstige qoyup uning üstige taxtayni yerleshturdi.arqidin topa
bilen kömüshke bashlidi.memet gör kolash we jeset kömüshke adetlinip qalghan
idi. U, gör üstige topa tashlawatqanda burunqidek hayajan his qilmidi.xuddi
wezipisini ada qiliwatqan bir ishchidek ishlewatatti
14
Memet,mexsutaka, qasim aka,ekber we hejer kigiz öyde olturghan
bolup,hemmeylenning yüzide matem qayghusi ipadilinip turatti. Mexsutaka
,ekberge qarap gep qiliwatidu;- oghlum ekber.shundaq ,biz 3 kishi téxi gunayimizni
yuyup bolalighan kishiler emesmiz. Bizning yol bashchimiz sen bol.sen bu ishqa
layiq.yéshing kichik bolsimu,bliming bar. Qumandanimiz elbette giniralimiz-u yenida
olturghan qasim akining tizigha urup qoydi ghurur bilen qasimakigha qarap – uning
ustige birni bir déytmiz, deydighanlardin
Ekber: xotenlikmu siz?
Qasim aka: xoten qarqashtin.
Ekber: hazir yerlkide qoyulghan zohre mu qarqashliq idi.- u olugh -kichik tinidu –
eger zohre bilen tonushmighan bolsa idim, bugunki ekber bolmighan bulattim
Qasim aka: shu bir qanche kun ichide urumchide 200 din artuq qarqashliq qassap
yigit tutulup ketti.
Mexsut aka gepke arilishidu: bunchiwala kop yurtlighi tutulmighan bolsa idi, qasim
géniralimizning mesligi yishilmigen bulatti
Ekber: qaraqash ulugh yitekchimiz mehmet imin bughraning erkinlik bayrighini
chiqarghan yurt. Pexirlik tarixi bar
Qasim aka: men neslimni tembet unutqan na'ehli bulup qalghan ikenmen.
Witnamda,xitay uchun urushup olgen bolsam, it, ishektek olidikenmen. Omrumning
axirida oyghandim. Qizlar, anilar olmisun, biz oleyli.
Ekber: eqil tughulishtin bar. Axmaqliq bolsa kéyin eqilni kirletken chang tozangdur.chang -tuzang ketti.eqil pakizlandi, disek toghra bolidu. Emdi,
aldimizgha qaraydighan zaman. Siz miltiq tutushni, urush qilishni bilidikensiz. Siz,
bizning qumandanimiz
Qasim aka: toghra.men urush qilishni bilimen.ekber ukam,sen eqilliq hem jasaretlik
yigitkensen.biz sining emringdiki eskerler.sen bashla,biz egisheyli
Memet;-shundaq.biz ölümge teyyar
Uyghur xelqi her zaman bilimlik insanlarni bishigha ilip kötergendek.shu
andimu,téxi yaxshi tunup ketmigen,amma bilimlik bu yigitke beyet qilishqa hazir
idi.mexset ölüpla azaptin qutulush emes.,özimiz az ölüsh,düshmenni köp
öltürüsh.buning üchün qehrimanlarning eqilgha,plan-istiratigiyege ihtiyaji bar.
Ekber,bu kishilerning semimi telepliridin tesirlengen idi;-siler minng akilirim,yaki
atilirim ornida.siler manga ishengen bolsanglar,men silerning ümidinglarni yerde
qoymaymen.biz teqdir ilahi,ölümdin qutulup qalduq.shihitlarning intiqamini ilish,yaki
bu yolda shihit bolush biz üchün sherep.yéqinqi tariximizda,manga oxshash yash
kishilerni xelqimiz yo bashchi qilip saylighan,nurghun qurbanlar birilgen.u yash
yolbashchilarning beziliri düshmenler teripidin süyqest bilen öltürüldi,beziliri
düshmen bilen birliship inqilap miywilirini satti.elbette menmu köp yashimasliqim
mumkin.silerdin kim hayat qalsa,iside saqlighay we kiyinkilerge wesiyet
qaldurghay;xelqimiz shuni iside saqlishi kirekki;ötmüshi mewhum,teyyar inqilapqa
yolda qitiliwalghan ziyali siyaqidiki siyasi qoymichilardin qattiq hezer
eylisun.azatliq üchün qurban bergüchiler xelqtur, xiyanet qilghuchilar “zirek
ziyali”lar ichidin yaki chala sawat “ziyali”lar ichidin chiqqan purset peresler
boldi.purset peresler inqilap miywilirining oghriliridur.islamda oghrining qolini
kishish jayiz.- ekber tashqirigha qarap waqiridi;- moqan! 25 Yashlardiki öy igisi
qazaq yigiti kirip keldi
Ekber;- quranni ekel
Moqan kigiz öyning yaghach rishatkisigha isip qoyulghan qurani- kerimni ekilip
ekberge berdi.ekber,hejerge qarap;-hejer. Bayraq?
Hejer somkisidin qatlanghan ay-yultuzluq kök bayraqni chiqirip ekberge
uzatti.ekber aldi bilen quranni,arqidin bayraqni söydi.hemmeylenning közi ayyultuzluq bayraqta tikildi
Ekbber;-bayraqsiz xelq hoquqsiz xelqtur.hoquqsiz xelqler bizge oxshash öz
wetinide xar xelqtur.kelinglar qesem qilayli!-Ekber bayraqni qatlidi.qatlanghan
bayraqning üstige quranni qoydi.hemme qollar bayraq we quran üstide üsti-üstige
qoyuldi
Peqet moqanla küzet qilish üchün talagha chiqip ketti
Ekber ;-qesem qilimiz.men digen jümlilerni tekrarlaysiler- men allahning kalami
we wetinimning bayrighi sheripige qesem qilimenki -hemmeylen ekberning sözlirini
birdek tekirarlidi -wetinimning,millitimning,dinimning azatlighi üchün….hemmeylen
jümlini tekrarlidi.kigiz chérdirdin xuddi güldürmamidek yangrighan bu awazlar
shamalgha,shamaldin borangha aylinip tengri téghining iteklirini titiritip ötüp
boghda choqqisini lerzige saldi.qarliq choqqidiki muzlar we qarlar qesem sadasining
shiddetlik küchidin bir-biridin ajirap tüwenge tökülüshke,öydek-öydek parcha
muzlar domilap chüshüshke bashlidi. Yer tewrewatqandek her terep silkinmekte
idi
15
Kégiz öyning yénidiki chimliq üstige sélinghan kégiz östide mihmanlar olturghan
bolup,moqan bir büyük petnusta pushurulghan issiq quza go'ushini ekilip
Qoydi;-ekem,qonaqlarni bir mihman qiliwalay,dep siler üchün quza soydi.é'ilinglar
Hemmeylen göshke tutush qildi
Qasim aka göshni kisiwitip ekberge ighiz achti;ekber ukam.men,shu emeldar,ziyali
digenler bilen bek xoshum yoqti.sini yaxshi körüp qaldim.sen ulardek quruq gep
qilmaydikensen.her ighiz giping bizge quwet bolidiken
Ekber;qasim aka.köz qarishingizgha memnu qoshulimen. Beshinji iyul künidiki qanliq
weqede bunchiwala biguna ademning ölüp kitishini bizmu bilmeyttuq.shawguwende
xitaylar
teripidin
öltürülgen
biguna
uyghurlar
toghruluq
melumatqa
irishelmigechke namayishqa chiqqantuq.eskerler bizni oqqa tutti.shuning bilen bu
ish uyghurlar bilen xenzular arisidiki urushqa aylinip ketti.eng qorqup ketkenler
özlirini we bizni qoghdap shihit bolup ketken yashlar we ularning a'ilisi
emes,belki,shu balagha chitilip qalamizmikin,dep lagh-lagh titrep ketken uyghur
emeldarlar,ziyali…
digenler
boldi.qelbi
pitne,shehwet
bilen
tolghan
emeldarlar,döletning bayliqini,xelqning risqini özining qiliwélish üchün dastixan
dimlumatsiyesi qilishni,para shunggutushni tijari maharet dep bilidighan, pul üchün
öz xelqini duzaxqa tashlashqa teyyar ach köz we hiliger baylar,mihmandarchiliqta
emeldar we baylarni maxtap qosaq toyghuzidighan ghurur yoqsuli,özini ziyali
diyishke adetlengen suxenchilerning uyghur xelqige tegken paydisini körop
baqtinglarmu?
Hejer;-men hich oylap baqmaptikenmen.bu heqiqeten tetqiq qilishqa erziydighan
bir tima iken
Ekber:-men silerge mundaq bir misalni körsitip birey; türkiyede, kürt ishchilar
partisi ,yeni-p.k.k ,digen kürtlering quralliq bir teshkilati bar.bu teshkilat 1978.yili
qurulghanda 120 kishige wezipe teqsim qilinghan bolup, bu 120 kishi p.k.k,ning
qurghuchi ezaliri,dep hisaplanmaqta.türkiyege qarishi kürtlerning musteqilliqini
qolgha keltürüsh üchün quralliq küreshni waste qilip tallighan bu 120 kishilik
qurghuchi ezalar arisida 100 din artuq kishi unwirsitit püttürgenler idi.bu 120 kishi
ichidiki 45 kishi uniwirsitit,orta we bashlanghuch mektep mu'ellimliri idi.bularning
quralliq kürishi jeryanida 40 mingdin artuq kürt we türk öldi.taghlardiki p.k.k
partizanlirigha qoshulush üchün pidayi bolup ketkenlerning köpünchisi inwirsititta
oquwatqan kürt yashliridin terkip tapqan.kürt bilen türk oxshash musulman,ming
yildin biri bille yashighan qirindash xelqler.amma kürt musteqilliqi üchün quralliq
teshkilat qurghan,küresh qilghanlarning köp sanliqi kürt ziyaliliridin terkip tapqan
P.k.k digen quralliq teshkilatni qurghan 120 ademdin bugün hayatta qalghan 7
adem bar.bularning bir qismi türkiye turmisida,bir qismi türkiyening sirtidiki
taghlarda.qalghan 113 p.k.k qurghuchiliri urushta yaki türkiye turmilirida ölüp
ketti
Hemmeylen inqilap toghruluq tarix we siyaset derisi anglawatqandek, ekberining
sözlirini ixlas bilen tingshawatatti
Ekber:- bugün dunyada eng zor téror teshkilatigha aylanghan junggo koministik
partiyesi 1921.yili qurulghanda, beyjing uniwirsititining eng ataqliq profissorliri
bolghan chin dushu,lidajawlar teripidin qurulghan
Oylap baqayli; bugün uyghur xelqining azatlighi üchün küreshke qatnashqan
qanche ziyali bar? Buningdin kiyin qanchilik bolishi mumkin? Gungchendangning
kéyinki 35-40 yil ichide yurtimizdiki eng chong muwapiqiyiti, uyghur ziyalilirini pul,
emel we unwan bilen setiwélishtiki mahariti boldi. Uyghur millitining eng zor
bexitsiligimu bu yerde yatmaqta.
Qasim aka;-toghra deysen uka.xelq digen beden,ziyali digen bash.bashsiz beden
bir goshqu.bizning nimishke mushundaq ehwalgha chüshüp qalghanliqimizning tigige
yetkendek buliwatimen,mana
Ekber:-tarim deryasi,erkinlikning makani dingiz-okiyanlargha emes,turghunluqning
büshügi köllerge kélip toxtashqa mejbur bolghan tarixi ötmüshke ige. Uyghur
millitining kiyinki 500 yüz yilliq teqdiri, tarim deryasining teqdiridin
periqsizdur.ziyalilar teripidin zihni ichilmighan millet,aldamchilarning oljisigha
aylinip qalidu.eger millitimizning nadan qalghanliqi bir guna bolidighan bolsa,bu
gunaning mesuliyiti bu milletni,düshmen üchün elleylitip oxlutup bergen,yaki
oyghunishigha
hesse
qoshmighan
ehli
ölüma,ziyali,digen
tebiqilerdur.epsuski,qedirdan uyghur milliti téxiche heqiqi ziyalilar qushunigha ige
bulalmidi
Hemmeylen ekberning yalqunluq sözlirini ixlas bilen anglidi.memet,ekberning her
bir sözini bishini lingshitip testiqlap olturatti
Memet -; ularghimu xudayim insap bergey
Ekber;-bilmey azghanlar,ügetseng öginidu,tüzitimen deydu.bilip azghanlar pul,emel
üchün millitini ölümge heydeydu.nadanni oyghutush,kapirni toghra yolgha qayil
qilish mumkinki, ”men hemmini bilimen“ deydighan munapiqning heqiqetke bolghan
nepritini tosup qilish mumkin emes.chünki,munapiqlar her waqit xelqning
emes,xelqni puldek xejleshning ghimide yürüydu
Mexsut;-biz bilmey iziptikenmiz.öz millitimizge ziyan salghan chaghlirimiz
boldi.emdi heqiqetni körduq,oyghanduq
Ekber;-oyghanduq digendin köre,ölgen rohimiz tirildi disek téximu toghra
bolidu.milliy rohimiz tirildi.tengdashsiz küchke ige bolduq.rohi oyghanghan insanlar
erkinlik üchün küresh qilidu,yaki erkinlik yolida ölidü.mana biz buning misali
emesmu?
Herjer;-heqiqeten wezipimiz ighir.xelqni oyghutush,teshkillesh,küresh qilish we
kirlengen milliy wijdanni tazilash
Ekber;-supun kiyimlerdiki kirni,qan wijdanlardiki kirni tazilaydu.bu aqqan qanlar
millitimizninng wijdanidiki kirlerni tazilap pakizlaydighanliqigha ishinimen
Beziler bishini lingshitip,beziler yüz ipadisi bilen,beziler ixlas bilen tingshash
arqiliq hemmeylen ekberning sözini testiqlimaqta idi
16
Qarighaylargha baghlanghan igerlengen 5 at. Mihmanlar moqan we uning keke
saqalliq dadisi bilen quchaghliship ayrildi.ular atning yénigha keldi. We hemmeylen
yéngi kömülgen zohrening tupraq bishigha kilip süküt ichide du'a qilishti.du'adin
kiyin ekber ünlük awazda “ mining yolbashchim zohre! Sen mini oyghatting. “Bizni
bashquriwatqan düshmen hakimiyetke ishinishimiz,ölüm nöwitini kütüp turghan
qurbanlq qoydin perqsiz ikenligimizning ispatidur” digen iding.bunche köp qurban
bergendin kéyin séning gipingning toghriliqini chüshendim. Sen tixi ikki kün burun“
siler uyghur erliri nimishke bunchiwala toxu yürek? Mining weten üchün biridighan
peqet birla jinim bolghanliqidin könglüm yirim bolidu. ” Digen waqittiki simayingi
hich unutmaymen.sen allahning huzurida xatirjem yat.sen öz qolung bilen tikken
ay-yultuzluq kök bayraq bizning qolimizda.” didi yahajan ichide
Memet,ekberning mörisini tutti : ukam.könglümdiki gepni qilding.menmu
perishtedek ayalimni tashlap chiqtim.aynurum üchün,yitim qalghan azatgülüm
üchün jénimni birishke chiqtim.
Tagh baghrini bir pes süküt qaplidi. .Arqidin ular yüklirini atlargha yüklidi. Atlarni
yiship minishke bashlidi
Ekber bolsa qol telipunigha yiziwalghan “ejem” muzikisini ünlük awazda
qoyiwetti.etirapni temburning lerzan sadasi qaplidi. Ejem…. Uyghur millitining ming
yilliq rohi tuyghuliri yushurunghan muzikisi.tembur bilen urunlanghan bu muzika
sadasi ichide ekber ay-yultuzluq kök bayraqni qolidiki xada yaghachqa kirgüzdi
,andin atqa mindi.ekber,memet,qasim.mexsutaka we hejer 5 kishi kechki
shepeqning nurigha pürkengen yéshil wadida jenup terepke qarap atlirini
chapturup ketti.ay-yultuzluq kök bayraq süzük asmanda jawlan qilip ilgirlimekte
idi.uyghur milliy ghururining senettiki bibaha namayendisi bolghan ejem muzikisi
taghlarni,dawanlarni süyüp we halqip ötüp uzaqlargha singip ketmekte
Hejer ekberge qolini uzatti;-bayraqni men tutaychu
Ekber;-qolung yaridar tursa
Hejer;-kirek yoq .ber-hejer bayraqni qoligha aldi.u,hayatida hich bir zaman his
qilip baqmighan hayajanliq tuyghu ichide idi.u,bishini kötürüp, béshida
lepildewatqan ay-yultuzluq bayraqqa qaridi we öz-özige pichirlidi “bizning
bayrighimiz nime digen güzel-he!”.Hejer yekshenbe künidiki namayishta junggoning
qizil bayrighini kötürüp mangghuchilardin birsi idi.u,namayishta qizil bayraqni
kötürüp mangghan körünüshni esige aldi.uning yüzi willide qizardi.u, “3 kün aldida
nime digen axmaq,nime digen sadde idim-he”dep oylidi. – Endi ölgiche bu
bayraqning astida bolimen.tekrar aldanmaymen- dédi öz-özige
Memet mingen étini hejerge yéqinlashturdi;-hejer singlim.shu bayraqni manga
beringe.men bir kötürüp baqay
Hejer bayraqni memetke berdi.memet aldigha ötti.memet nimishkidur qattiq
hayajanlandi. Shamalda bayraq shunchlik titirep lepildep jewlan qildiki, bu
bayraqni körgen her qandaq bir kishi bu sepke qétilishtin waz kechelmeytti.at
üstide weten jengchisige aylanghan memet etirapqa nezer saldi.igiz qarliq
choqqa,orman bilen qaplanghan qatmu-qat yéshil tagh dawanliri,ayaq astida yishil
mexmel rextek yiyilghan yaylaq,süzük asman,qizarghan upuq…memet,yanmu yan
kitiwatqan ekberge burulup;-bizning wetinimiz nime digen güzel!-Didi
Ekber chongqur oygha chömgen halda memetke jawap berdi; – memet aka.bu
weten biz üchün güzel we qedirlik.bu ziminlarning biz üchün eng qimmetlik teripi,
bu weten ejdatlirimizning shejeriler qamusi bolghanliqida.wetenning her bir
dawan,her bir oyman,her bir dala,her bir yol,her bir aqar sugha ata buwilirimizning
hikayiliri
yushurunghan.wetenni
düshmenge
tapshurup
birish,ötmüshimizni,bugünimizni we kilichegimizni düshmenge teslim qilish,dimektür
Memet,ekberning bu nutuqtek sözlirining menisini chüshünüsh üchün
tirishiwatqandek qilatti; – he,mundaq de,uka.biz bek uqumighan adem.weten
toghruluq sendin yingi geplerni anglisaq rohimiz ösüp qalidiken.
Ekber; – oghuzxan dep anglighanmiding,aka?
Memet :yaq.
Ekber; – ughuzxan biz uyghurlarning islamdin köp esir burunqi buwimiz we
xanimiz.u,sherq tereptin zimin sorap sogha-salam bilen gelgen dölet elchilirige
shundaq dep jawap bergen; “i'étiming igirini sora birey,itimni sora birey,chidir
öyümni
sora
birey.amma
yurtumdin
bir
ghirich
ziminni
hichkimge
birelmeymen.bermeymen.alidighanlar bolsa kelsun” dep qilichini körsetken.ular
bermigen wetenni biz birip qoyduq.shunga bu künler bishimizgha keldi.biz ene shu
oghuzxanning ewlatliri.atilirimizning rohigha qaytqandila biz qedirimizni
tapalaymiz.” memet ekberge oxshash bir bilimlik yigitke egiship mangghanlighidin
heqiqeten pexirlendi
Sözge mexsut aka arilashti; – allah dep yolgha chiqtuq.insha'allah bizmu
erkinlikimizge irishermiz.biz irishelmisek ballirimiz irisher.
Ekber yene yalqunluq sözliri bilen jawap berdi; – allah bizge hayat
bergende,erkinligimizni bille bergen.alla bendilirige bergen heq muqeddes
heqtur.bu heqqimizni qayturup élip shereplik yashash,yaki sherewpsiz yashashtin
shereplik ölüsh yolida yolgha chiqtuq.izimizdin kilidighanlar nahiyiti köp.biz
dunyani heyran qalduridighan bir küchke aylinimiz.- ekberning bu sözliri
hemmeylenni janlandurdi.memet ay-yultuzluq kök bayraqni tiximu igiz köterdi we
atqa bir qamcha urdi.atlar yishil chimlar ustide shamaldek tiz ilgirleshke bashlidi
Memet yene xiyalgha patti. Uning köz aldigha birdin aynur keldi.bu güzel weten
aynurningmu wetini idi.dimek özining we aynurning ata-buwilirining hikayisimu bu
weten topraqlirigha kömülgen.aynurning shepqet yé'ighip turghan közliri…arqidinla
yaridar ömerning bedinidin qanlarni tazilawatqanda aynurning qusup ketken haliti
köz aldigha keldi.mehelle meydanidiki qetliyamlar…jesetlerni öz qoli bilen
kömüshliri,ölüp ketken anisi,qolliri kilepchilinip saqchilar heydep mangghan iniliri…
nimishkidu memetning köz aldidin birmu bir ötüshke bashlidi.“hemmeylenning
intiqamini alimen.“dep pichirlidi memet öz-özige.memetning xiyalini arqidin
waqirighan awaz böliwetti.kigiz qalpaq kiyiwalghan moqan arqidin at chapturup
kiliwatatti. U,”ekber,ekber”dep waqiraytti. Atliqlar toxtidi.moqan ulargha yétishti
“ekem maghan ruxsa t berdi.sizderge qosulamanghoy” . Hemmeylen memnun boldi
Ay-yultuzluq kök bayraq pitiwatqan qoyashning qizghuch nurigha chümülüp
birdinla qan renggige kirdi we arqidinla yene esli renggige keldi
Memet ilgirlep kétiwetip qasim akidin sordi;-qasimaka.düshmen bilen urush qilimiz
dewatimiz bizde qural yoq. Nime bilen urush qilimiz?
Qasim aka;-qural düshmen eskerliride barghu.-dep jawap berdi
Memet;-uni dimeywatimen.bizde yoq dewatimen
Qasim aka;-düshmenning qolidiki qoral bizning.uni tartip alalghan oghul balilar
urush qilalaydu.-qasimakining awazi jarangliq we qeti idi
Ekber söz qisturdi;-qasimaka toghra deydu.yiterki bizde yürek bolsun.qoral her
yerde bar.biz ölsek öz wetinimiz üchün wetinimizde ölimiz,ular ölse tajawuzchi
bolup,shermende bolup ölidu.shundaq bir kün kilidiki,bu éziz wetinimizdin tirik
düshmennila emes,ziminimizni kirletken ölüklirining küllirinimu tazilap chiqirimiz
Atliqlar 6 kishik bir qushun idi,ular az idi,amma keypiyati yuqiri idi.bu zorayghusi
qoshun ejem muzikisining sadasi ichide asta-asta uzaqliship kitiwatati.asman
renggi ay-yultüzluq bayraq memetning qolida lepildewatatti. Kechki shepette
körüngen onbesh künlük tolun ay guyaki bayraqqa kélip qonghandek
boldi.bayraqlar
birdin
köpüyüshke
bashlidi.
Choqqilarda,dalalarda,jilghilarda…hemme yerde bayraq.ay-yultuzluq kök bayraqlar
déngizi hasil boldi.bayraqlarning déngizdek dolquni asmanni we ziminni qaplidi. Töt
etirapni qaplighan bayraqlar déngizi uyghur muzikisining shahi,besh ming yilliq
uyghur tarixining muzikida mujessemleshken tentenisi bolghan ”ejem ”muzikisining
ka'inatni elleyligen sihirliq sadasi ichide ilgirlimekte idi
Yil 2009.iyulning 17-22.küni
Bu hikaye eyni yillarda ”wetinim.org“ torida ilan qilinghan