1 TC ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT

Transkript

T.C.
ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ
EDEBİYAT FAKÜLTESİ
BİLGİ VE BELGE YÖNETİMİ BÖLÜMÜ
AKADEMİK ÇALIŞMALARDA KAYNAK ve KAYNAKÇA YÖNETİM
YAZILIMLARININ ETKİN KULLANIMI ve BİLGİ OKURYAZARLIĞI
PROGRAMI HAZIRLAMA
Hazırlayan:
Abdullah DEMİR
Abdulsamet AKAN
Ramazan ÖZER
Ders Sorumlusu:
Doç. Dr. Coşkun POLAT
ERZURUM 2013
1
İÇİNDEKİLER
İÇİNDEKİLER ........................................................................................................................... 2
ÖNSÖZ....................................................................................................................................... 8
1
BÖLÜM ............................................................................................................................ 10
1.1 Araştırmanın Konusu ................................................................................................... 10
1.2 Araştırmanın Amacı ..................................................................................................... 10
1.3 Araştırmanın Önemi ..................................................................................................... 11
1.4 Araştırmanın Yöntemi .................................................................................................. 12
1.4.1
Araştırmanın Evreni ........................................................................................... 12
1.4.2
Sınırlılıklar ......................................................................................................... 12
1.4.3
Veri Toplama Tekniği: ....................................................................................... 13
1.5 Uygulama: .................................................................................................................... 13
1.6 Model ve Standart ........................................................................................................ 13
2
BÖLÜM ............................................................................................................................ 16
2.1 BİLGİ OKURYAZARLIĞI ......................................................................................... 16
2.2 BİLGİ OKURYAZARLIĞI İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR ....................................... 16
2.2.1
Okuryazarlık ve Bilgi ......................................................................................... 16
2.2.2
Görsel Okuryazarlık ........................................................................................... 17
2.2.3
Medya Okuryazarlığı .......................................................................................... 18
2.2.4
Bilgisayar Okuryazarlığı .................................................................................... 19
2.2.5
Sayısal Okuryazarlık .......................................................................................... 19
2.2.6
Ağ Okuryazarlığı ................................................................................................ 19
2.2.7
Kütüphane Okuryazarlığı ................................................................................... 20
KAZANIMLAR .................................................................................................................. 20
BÖLÜM TESTİ .................................................................................................................. 21
3
BÖLÜM ............................................................................................................................ 23
3.1 BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ, ÖZELLİKLERİ ve KULLANIMLARI ...... 23
3.1.1
DANIŞMA KAYNAKLARI.............................................................................. 23
3.1.1.1
Ansiklopediler ............................................................................................. 23
3.1.1.2
Sözlükler ..................................................................................................... 23
2
3.1.1.3
Veri Tabanları ............................................................................................. 23
3.1.1.4
Almanaklar .................................................................................................. 23
3.1.1.5
Yıllıklar ....................................................................................................... 24
3.1.1.6
El Kitapları .................................................................................................. 24
3.1.1.7
Rehberler ..................................................................................................... 24
3.1.1.8
Bibliyografyalar .......................................................................................... 24
3.1.1.9
Dizinler ....................................................................................................... 24
3.1.1.10
Tehesauruslar .............................................................................................. 24
3.1.2
SÜRELİ YAYINLAR ........................................................................................ 25
3.1.2.1
Gazeteler ..................................................................................................... 25
3.1.2.2
Bilimsel Dergiler ......................................................................................... 25
3.1.2.3
Magazinler .................................................................................................. 25
3.1.3
KİTAPLAR ........................................................................................................ 26
3.1.4
BİLGİ ARAMA ARAÇLARI ............................................................................ 26
3.1.5
BİLGİ MERKEZLERİ ....................................................................................... 27
KAZANIMLAR .................................................................................................................. 27
BÖLÜM TESTİ .................................................................................................................. 27
4
BÖLÜM ............................................................................................................................ 30
4.1 BİLGİ OKURYAZARLIĞI PROGRAMI ................................................................... 30
4.1.1
Araştırma Nedir? ................................................................................................ 30
4.1.2
Araştırma Türleri ................................................................................................ 30
4.1.2.1
Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmalar ......................................................... 30
4.1.2.2
Yöntemlerine Göre Araştırmalar ................................................................ 30
4.1.2.3
Amacına Göre Araştırmalar ........................................................................ 31
4.2 ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ...................................................................................... 32
4.2.1
Bilim ve Bilimsel Bilgi ...................................................................................... 32
4.2.2
Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri .......................................................... 32
4.2.3
Araştırmanın Planlanması .................................................................................. 33
4.2.4
Araştırma Yöntemleri ......................................................................................... 34
4.2.4.1
Deneysel Araştırma Yöntemleri.................................................................. 34
4.2.4.2
Alan Araştırmaları ...................................................................................... 34
4.2.4.3
Tanıtıcı Araştırmalar ................................................................................... 35
4.2.4.4
İstatistik Araştırmaları ................................................................................ 35
4.2.5
Veri Çeşitleri ve Veri Toplama Yöntemleri ....................................................... 35
4.2.6
Anket Formlarının Hazırlanması ........................................................................ 36
3
4.2.7
Verilerin Düzenlenmesi ve Analizi .................................................................... 36
4.3 AKADEMİK YAYIN HAZIRLAMA ......................................................................... 37
4.3.1
Kitap ................................................................................................................... 38
4.3.2
Tez ...................................................................................................................... 38
4.3.2.1
Tez Önerisi Hazırlama Biçimi .................................................................... 38
4.3.2.1.1 Tezin Adı .................................................................................................. 38
4.3.2.1.2 Tezin Konusu ............................................................................................ 38
4.3.2.1.3 Tezin Amacı ve Önemi ............................................................................. 39
4.3.2.1.4 Tez Çalışmasının Yöntemi ........................................................................ 39
4.3.2.1.5 Zaman Planlaması ..................................................................................... 39
4.3.2.1.6 Çalışma Planı ............................................................................................ 39
4.3.3
Makale ................................................................................................................ 39
KAZANIMLAR .................................................................................................................. 39
BÖLÜM TESTİ .................................................................................................................. 40
5
BÖLÜM ............................................................................................................................ 43
5.1 YASAL VE ETİK KONULAR .................................................................................... 43
5.1.1
Telif Hakkı ......................................................................................................... 43
5.1.2
Adil Kullanım ..................................................................................................... 43
5.1.3
İntihal (Bilgi Hırsızlığı) ...................................................................................... 43
5.1.3.1
İntihalin Sonuçları ....................................................................................... 43
5.1.3.2
İntihalden Kaçınmanın Yolları.................................................................... 44
5.1.4
Kaynak Gösterme ............................................................................................... 44
5.1.5
Kaynak Göstermenin Önemi .............................................................................. 44
5.1.6
Kaynak Gösterme Zorunluluğu .......................................................................... 44
5.1.7
Kaynak Göstermenin Aşamaları ........................................................................ 45
5.1.8
Kaynak Göstermede Temel Yaklaşımlar ........................................................... 45
5.1.9
Kaynak Gösterme Biçimleri ............................................................................... 45
5.1.9.1
Kaynak Gösterme Biçiminin Seçimi .......................................................... 46
5.1.9.2
Biçimler Arasındaki Fark Nedir? ................................................................ 47
5.1.10
Kaynakça Hazırlama .......................................................................................... 48
5.1.11
Künye Hazırlama ................................................................................................ 48
5.1.11.1
Kitap ............................................................................................................ 48
5.1.11.1.1 Künye Düzeni.......................................................................................... 48
5.1.11.1.2 Tek Yazarlı Kitap .................................................................................... 48
4
5.1.11.1.3 Çok Yazarlı Kitap ................................................................................... 49
5.1.11.1.4 Basım Bilgisi Olan Kitap ........................................................................ 49
5.1.11.1.5 Tüzel Kişi Tarafından Yazılmış Kitap .................................................... 49
5.1.11.1.6 Editörü Olan Kitap .................................................................................. 50
5.1.11.1.7 Hem Yazarı Hem Editörü Olan Kitap ..................................................... 50
5.1.11.1.8 Kitaptan Bir Bölüm ................................................................................. 51
5.1.11.1.9 Yazarı Olmayan Kitap............................................................................. 51
5.1.11.1.10 Çeviri Kitap ........................................................................................... 51
5.1.11.2
Makale......................................................................................................... 52
5.1.11.2.1 Bilimsel Dergi Makalesi ......................................................................... 52
5.1.11.2.2 Magazin Makalesi ................................................................................... 53
5.1.11.3
Tez............................................................................................................... 54
5.1.11.4
Web Sayfası ................................................................................................ 54
5.1.11.5
E-kitap ......................................................................................................... 54
5.1.11.6
Web Sitesi ................................................................................................... 55
KANAZNIMLAR ............................................................................................................... 55
BÖLÜM TESTİ .................................................................................................................. 56
6
BÖLÜM ............................................................................................................................ 58
KAYNAKÇA HAZIRLAMA YAZILIMLARI ve ETKİN KULLANIMI .................... 58
6.1 MENDELEY ................................................................................................................ 59
6.1.1
Mendeley Programının Etkin Kullanımına Dair Öneriler .................................. 59
6.1.2
Web Kullanımı ................................................................................................... 59
6.1.3
Yazılım (Mendeley Desktop) ............................................................................. 60
6.1.4
Yayın Kitapçığı oluşturma ................................................................................. 61
6.1.5
Bilgi Çıkartma .................................................................................................... 62
6.1.6
Mendeleyde Yayın Türü ..................................................................................... 63
6.1.7
Mendeleyde İndeksleme ..................................................................................... 63
6.1.8
Senkronizasyon .................................................................................................. 64
6.1.9
Mendeleyde (Masaüstü Desktop) Arama ........................................................... 64
6.1.10
Mendeleyde Not Almak ..................................................................................... 65
6.1.11
Mendeleyde Alıntı Yapmak ............................................................................... 65
6.1.12
Mendeley Word Pul-In ....................................................................................... 66
6.1.13
Mendeleyde Çalışma Grupları ........................................................................... 66
6.1.14
Mendeleyde Ortak Çalışma ................................................................................ 67
5
6.1.15
Mendeley Üyelik Akışları .................................................................................. 67
6.1.16
Web’den Alıntı Bilgi Alma ve Belge İndirme ................................................... 68
6.2 ENDNOTE ................................................................................................................... 70
6.2.1
EndNote Yazılımı ile Yapılabilecekler .............................................................. 70
6.2.2
Endnote Kurulumu İle Gelen Birkaç Önemli Bileşen: ....................................... 70
6.2.3
EndNote ile Gelen Yenilikler ............................................................................. 70
6.2.4
EndNote Web ..................................................................................................... 71
6.2.4.1
EndNote Web ile Daha Fazla Ortak Çalışmalar Yürütün ........................... 71
6.2.5
EndNote ve EndNote Web karşılaştırması ......................................................... 71
6.2.6
Microsoft Word İle Başlatmak ........................................................................... 72
6.2.7
Başlat (Start) Menüsünü Kullanarak Başlatmak ................................................ 72
6.2.8
Araç Çubukları ................................................................................................... 74
6.2.9
Text Style Araç Çubuğu ..................................................................................... 75
6.2.10
Cite While You Write Tab (CWYW) .................................................................. 75
6.2.11
Kütüphane (Library) Penceresi .......................................................................... 76
6.2.12
Referans Penceresi ............................................................................................. 79
6.2.13
Kısa Yol Tuş Komutları ..................................................................................... 80
6.2.14
Kütüphane (Library) Oluşturma ......................................................................... 81
6.2.15
Referans Kaydı Girme ........................................................................................ 82
6.2.15.1
Manuel Giriş ............................................................................................... 82
6.2.15.2
Online Veritabanlarından Bibliyografik Veri Import İşlemi ...................... 83
6.2.15.3
ScienceDirecte EndNote Kütüphanesine Referans Export İşlemi; ............. 86
6.2.15.4
EndNote ve Google Scholar Kullanımı; ..................................................... 88
6.2.15.5
Tekst Dosyası Import İşlemi Kopyalama ................................................... 91
6.2.15.6
EndNote ile PubMed’de Makale Arama ve Full Text Download ............... 91
6.2.16
Connection Files (Bağlantı Dosyaları) ............................................................... 94
6.2.17
PDF Arama Özelliği ........................................................................................... 94
6.2.18
Cite While You Write özelliği ........................................................................... 96
6.2.18.1
Atıflar & Şekiller Ekleme ........................................................................... 97
6.2.18.2
'Find Citation(s)' Özelliğinin Kullanımı...................................................... 97
6.2.18.3
‘Insert Selected Citation(s)’ Özelliğinin Kullanımı .................................... 99
6.3 ZOTERO .................................................................................................................... 100
6.3.1
Zotero Yetenekleri ve Özellikleri ..................................................................... 100
6.3.2
Zotero Programı Nasıl Kurulur? ...................................................................... 101
6
6.3.3
Firefox Programı üzerinde Zotero Arayüzü ..................................................... 102
6.3.4
Firefox Zotero Programı, Microsoft Ofis Word Uyum Arayüzü ..................... 103
KAZANIMLAR ................................................................................................................ 103
BÖLÜM TESTİ ................................................................................................................ 104
7
BÖLÜM .......................................................................................................................... 106
7.1 SONUÇ ve ÖNERİLER ............................................................................................. 106
KAYNAKÇA: ................................................................................................................... 108
7
NOT
Eğitim programına başlamak için aşağıdaki URL adresinden erişebilirsiniz.
http://bilgiokuryazarlig.wordpress.com/
ÖNSÖZ
Gelişen bilgisayar ve iletişim teknolojileri, üretilen bilginin olağanüstü biçimde artması
ve bilgi taşıyıcılarının çeşitlenmesi sonucunu doğurmuştur. İnternetin sağladığı bilgiye erişim
olanakları bilgiye erişimi kolaylaştırdığı oranda karmaşık hale de getirmiştir. Teknolojideki
gelişmeler, bilgi depolama ve iletme kapasitesini her gün daha da artırmaktadır. Bütün
bunların yanı sıra tek tek bireylerin bilgi, görgü ve deneyimlerini ağ üzerinden iletebilme
olanakları da gelişmiştir. Böyle bir ortamda doğru, güncel, güvenilir, yapılan çalışmanın amaç
ve düzeyine uygun bilgiye erişim kişinin bilgi okuryazarlığı becerilerine sahip olmasını
zorunlu kılmaktadır.
Bilgi patlaması sonrası, bilgi miktarındaki artış hızlanmış, bilginin önemini de arttırmış,
bilgiye erişim önem kazanmış ve ilgiler bilgiye yönelmiştir. Toplumlar bilgiye yapılan
yatırımlarla bilgi toplumu olma yolunda yol almaktadırlar. Toplumların geleneksel toplum
yapılanmalarından farklı olarak bilgi toplumu düzeyine çıkmasında 3 faktör ön plana
çıkmaktadır: Bilgi üretimi, bilgi tüketimi ve karmaşık problemlerin çözülmesinde bilginin üst
düzey kullanımı aşamalarıdır. Bireylerin bilgiyi üretme, tüketme ve problem çözmede
kullanabilmeleri sürecinde öncelikle bilgiye erişmesi gerekmektedir (Aldemir, 2003).
Zaman olgusu ve onu etkili kullanabilme durumu birçok alanda olduğu gibi bilime yön
veren insanlar açısından küreselleşen yenidünya düzeninde tartışmasız bir öneme sahiptir.
Teknoloji tabanlı bu yeni düzene ayak uydurabilme konusu bilgiye yön veren akademik
dünya içinde belki de en önemli parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi paylaşımı veya
ona ulaşabilme, yapılabilecek ortak çalışmalar/projeler, meslektaşların belli bir platform
ortamında buluşabilmesi, genel olarak iletişim çatısı altında teknolojinin etkili biçimde
kullanılması ile daha mümkün ve sürdürülebilir hale gelmiştir (Karaarslan ve Ercan, 2012 ).
Bilgisayar destekli yazılımların çalışma hayatımıza olan önemli katkıları her geçen gün
artmaktadır. Hızla gelişen bilgisayar tabanlı yazılımların bilinmesi, takip edilmesi ve etkili
kullanılabilmesi birçok alanda olduğu gibi akademik çalışma hayatının da vazgeçilmez
unsurudur. Bu çalışmaya temel oluşturan düşünce ise, bilgi okuryazarlık projesi kapsamında,
özellikle akademik anlamda çalışma hayatımızı kolaylaştıracak ve daha verimli bir çalışma
ortamı hazırlayacak olan kaynakça yönetim yazılımlarının yeterli derecede bilinmemesi veya
iş hayatımıza katacağı kolaylıkların yeterince fark edilememiş olmasıdır.
Günümüzde bilgiyi kullanan olmak kadar üreten olmak da büyük önem taşımaktadır.
Buradan yola çıkarak bilgi okuryazarı olmak için neden, ne zaman ve nasıl sorularına cevap
verebilir olmak ve sağlanan bilgiyi eleştirel düzeyde düşünmek ve değerlendirebilme
8
becerilerine sahip olmak gerekmektedir. Bu özelliklerin başında “bilgi okuryazarlığı”
becerileri gelir.
Bu nedenle çalışmada, Yükseköğretim Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans
öğrencilerine “araştırma süreci modeli” temel alınarak bilgi okuryazarlığı programı
çerçevesinde “Bilgisayar destekli Kaynakça yönetim yazılımları “ üzerinde durulacak. Aynı
zamanda araştırma da; Bilgi kaynaklarının özellikleri, türleri, kullanımları; bilginin üretimi,
düzenlenmesi, paylaşılması, etik vb. hususlar detaylı bir şekilde araştırmanın kapsamında ele
alınacaktır.
NOT
Eğitim programına başlamak için aşağıdaki URL adresinden erişebilirsiniz.
http://bilgiokuryazarlig.wordpress.com/
9
1
1.1
BÖLÜM
Araştırmanın Konusu
Bulunduğumuz çağın bilgi çağı olması bilginin niteliksel ve niceliksel olarak değerinin
artmasına sebep olmuştur. Bilginini değerini fark eden toplumlar bilgi toplumu olarak
adlandırılırken onları diğer toplumlardan farklı kılan en büyük özellik bilgiye ihtiyaçlarının
farkında olmaları, türlü yöntemler geliştirip bilgiye türlü yollardan erişebilen ve buldukları bu
bilgileri sentezleyip kullanan bireyler olmalarından kaynaklanmaktadır.
Günümüzde bilgiyi kullanan olmak kadar üreten olmak da büyük önem taşımaktadır.
Buradan yola çıkarak bilgi okuryazarı olmak için neden, ne zaman ve nasıl sorularına cevap
verebilir olmak ve sağlanan bilgiyi eleştirel düzeyde düşünmek ve değerlendirebilme
becerilerine sahip olmak gerekmektedir. Bu özelliklerin başında “bilgi okuryazarlığı”
becerileri gelir.
Bu nedenle çalışmada, Yükseköğretim Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek lisans
öğrencilerine “araştırma süreci modeli” temel alınarak bilgi okuryazarlığı programı
çerçevesinde “Bilgisayar destekli Kaynakça yönetim yazılımları “ üzerinde durulacak. Aynı
zamanda araştırma da; Bilgi kaynaklarının özellikleri, türleri, kullanımları; bilginin üretimi,
düzenlenmesi, paylaşılması, etik vb. hususlar detaylı bir şekilde araştırmanın kapsamında ele
alınacaktır.
1.2
Araştırmanın Amacı
Zaman olgusu ve onu etkili kullanabilme durumu birçok alanda olduğu gibi bilime yön
veren insanlar açısından küreselleşen yenidünya düzeninde tartışmasız bir öneme sahiptir.
Teknoloji tabanlı bu yeni düzene ayak uydurabilme konusu bilgiye yön veren akademik
dünya içinde belki de en önemli parametre olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi paylaşımı veya
ona ulaşabilme, yapılabilecek ortak çalışmalar/projeler, meslektaşların belli bir platform
ortamında buluşabilmesi, genel olarak iletişim çatısı altında teknolojinin etkili biçimde
kullanılması ile daha mümkün ve sürdürülebilir hale gelmiştir(Karaarslan ve Ercan, 2012 ).
Bilgisayar destekli yazılımların çalışma hayatımıza olan önemli katkıları her geçen gün
artmaktadır. Hızla gelişen bilgisayar tabanlı yazılımların bilinmesi, takip edilmesi ve etkili
kullanılabilmesi birçok alanda olduğu gibi akademik çalışma hayatının da vazgeçilmez
unsurudur. Akademisyenler hızla gelişen bilgisayar tabanlı yazılımlara ayak uydurabilecek
becerileri sahip olması gerekmektedir. Bu özelliklerin başında baş aktör olan bilgi
okuryazarlığı becerilerinin hedef kitlemizce kazanılması amaçlanmaktadır. Bunlar göz önünde
bulundurarak;
Serap Kurbanoğlu’nun 2001 yılında yapmış olduğu, “Öğrencilere Bilgi Okuryazarlığı
Becerilerinin Kazandırılmasının Önemi ve Okul kütüphanelerinin Bu Alandaki Rolü” adlı
çalışmasında, 21. yüzyıl bireylerinin başarılı bir iş performansı göstermeleri için etkin
olmaları gereken alanlar şu şekilde belirlenmiştir(SCANS, 1991. aktarıldığı gibi.).


Kaynak kullanımı (zaman, para, mekân, materyal ve insan gücü yönetimi).
Kişilerarası ilişkiler (grup çalışması, iletişim kurma, bilgiyi paylaşma).
10



Bilgi kullanımı (bilgiye ulaşma, bilgiyi değerlendirme, düzenleme, yorumlama
ve iletme).
Teknoloji kullanımı (her türlü teknolojiden yararlanabilme, uygun teknolojinin
seçimi, teknolojik sorunlarını çözme).
Sistem analizi (toplumsal, örgütsel ve etnik sistemlerin nasıl çalıştığını anlama).
Buna bağlı olarak hedef kitlemize bu becerileri kazandırmak amacıyla gerçekleştirilecektir.
Bilgi okuryazarlığı yaşam boyu öğrenme için temel oluşturur. Eğitim sürecinin tüm
aşamaları, öğrenme ortamları ve disiplinleri için ortak bir temeldir bu. Öğrencilerin
araştırmanın içerik ve boyutunu genişletmeleri, daha öz-yönelimli olmaları ve öğrenme
süreçleri üzerinde kontrol sahibi olmalarına olanak sağlayacaktır (ALA, 2000). Buna bağlı
olarak bilgi okuryazarı bireyin profilinde şu kazanımlar sağlanacaktır.
 Gereken bilginin kapsamını belirleyebilmek
 Gereken bilgiye etkin ve verimli bir şekilde erişmek
 Bilgiyi ve kaynakları eleştirel bir bakışla değerlendirmek
 Seçilmiş bilgiyi kendi bilgi dağarcığına katmak
 Belli bir amacı gerçekleştirmek için bilgiyi etkin şekilde kullanmak
Bilginin kullanımını çevreleyen ekonomik, hukuki ve sosyal konuları anlamak ve bilgiye etik
ve yasal bir şekilde erişmeyi sağlamak amacıyla gerçekleştirilecektir.
Not:
Ayrıca, 19 Temmuz 2011 yılında TÜBA Bilimsel Doğruluk İlkeleri doğrultusunda;
Tüm üniversitelerin, akademik kuruluşların, araştırma kurumlarının, araştırma ve
yüksek öğretimi destekleyen ve düzenleyen kurumların etik uygulamalar ve ihlaller
konusunda duyarlı kurallara sahip olması ve bu kuralları tutarlılıkla uygulaması gerektiği
görüşü, Bilim insanları, bulgularını ve yöntemlerini, açıklıkla, çarpıtmadan yayımlamalı,
yararlandıkları tüm kaynakları ve alıntıları açık ve eksiksiz şekilde vermeli, kendilerinin ve
başkalarının katkılarını ve sorumluluklarını titizlikle ve hakkaniyetle belirtmeli,
çalışmaya katkısı olmayanları eser sahibi olarak göstermemelidirler. Bu genel ilkeler
araştırma makaleleri, derlemeler, akademik yayınlar için olduğu kadar, ders kitapları, popüler
yayınlar, telif veya çeviri, basılı, sözlü, görsel, internet vs. tüm ortamlardaki yayınlar için de
geçerlidir(tuba.gov.tr, 2013). Bu geçerliliklere dayanarak bilgi okuryazarlığı programı
hazırlanacaktır.
1.3
Araştırmanın Önemi
Bilgi bulma ve kullanma becerisi olarak tanımlanan bilgi okuryazarlığı, yaşam boyu
öğrenmenin temel taşıdır. Yaşam boyu öğrenmenin temeli de eğitim kurumlarında
atılmaktadır. Eğitim kurumlarının bir bilgi okuryazarı bireylerinin yetiştirilmesinde önemli bir
görev üstlenmektedir. Yüksek lisans düzeyi öğrencilerine uygulanacak bilgi okuryazarlığı
programı, içinde yaşadığımız bilgi çağında gereksinim duyulan insan profiline uygun bireyler
yetiştirilmesini sağlayacaktır. Bireylerin akademik hayatları boyunca bilime yön veren
çalışmalar ve projeler geliştirmek istenilen standartlar doğrultusunda etik kurallar
çerçevesinde hareket etmelerini sağlayacaktır.
11
Genel olarak kaynak ve belge yönetimi; elde edilen çalışmaların ve sonuçlarının belli
bir düzen içinde etkili ve hızlı sunumu, hazırlanan çalışmalara değişken formattaki ulusal/
uluslararası dergilerin gereksinimlerine uygun biçimde kaynak düzeni oluşturma gibi
konularda belli programların/yazılımların kullanılmaları ile zamandan tasarruf sağlanarak,
yapılan çalışmalar için şekil açısından sarf edilen enerjinin başka işler için pozitif olarak
kullanılmasına katkıda bulunması açısından gerekli ve önemlidir.
Günümüzde akademik araştırma yapmak neredeyse bütünüyle bilgisayar ortamında
gerçekleşen bir etkinlik haline gelmiştir. Akademik çalışmaların laboratuvar, saha, gözlem,
sanat vb. çalışmaları dışında kalan bütün aşamaları akademisyen tarafından kendi
bilgisayarında gerçekleştirmektedir.












Sempozyum ya da bilimsel dergiyle iletişim kurup süreci başlatma,
Literatür taraması,
Alıntı yapma,
Referans verme,
Not alma,
Beyin fırtınası gerçekleştirme,
İstatistiksel işlemleri yapma,
Makale ya da bildiriyi bir sözcük işlemci programıyla düzenleme,
Diğer araştırmacılarla tartışma,
Bildiri sunusu hazırlama ve
Makale/bildiriyi dergi/sempozyuma gönderme
Akademik ağlara katılıp çalışmayı paylaşma
Yukarıda saydığımız unsurları hedef kitlemize kazandırmak amacıyla önem arz etmektedir.
1.4
Araştırmanın Yöntemi
1.4.1 Araştırmanın Evreni
Araştırmanın evrenini, yükseköğretim sosyal bilimler enstitüsü Yüksek lisans
öğrencileri oluşturmaktadır.
Teknolojideki gelişmeler, bilgi depolama ve iletme kapasitesini her gün daha da
artırmaktadır. Bütün bunların yanı sıra tek tek bireylerin bilgi, görgü ve deneyimlerini ağ
üzerinden iletebilme olanakları da gelişmiştir. Böyle bir ortamda Akademik çalışmalar yapan
bireyler doğru, güncel, güvenilir, yapılan çalışmanın amaç ve düzeyine uygun bilgiye erişim
kişinin bilgi okuryazarlığı becerilerine sahip olmasını zorunlu kılmaktadır.
1.4.2 Sınırlılıklar
Araştırma, her eğitim öğretim yılında üniversiteye (x üniversitesi) kayıt yapan sosyal
bilimler Enstitüsü yüksek lisans öğrencileriyle sınırlandırılmıştır
12
Araştırmanın uygulanacağı her hangi bir yükseköğretim kurumu
sınırlandırılmamıştır. Bu çalışma proje kapsamında olduğundan araştırmada
yükseköğretim kurumunun isminin verilmesine ihtiyaç duyulmamıştır.
ile
bir
1.4.3 Veri Toplama Tekniği:
Çalışmada kullanılan araştırma yöntemleri; belgesel kaynak analizi ve
betimleme yöntemleridir.
Belgesel tarama, farklı amaçlarla önceden gerçekleştirilmiş
çalışmaların sonuçları olarak yayımlanmış –kullanıma sunulmuşkaynaklardan yararlanılması olarak tanımlanmıştır (Ural ve Kılıç,
2006).
Betimleme tekniği, objelerin, varlıkların, kurumların, grupların ve
çeşitli alanların "ne" olduğunu betimlemeye, açıklamaya çalışır
(Şengül, 2005).
Kullanılan veri toplama teknikleri ise konu ile ilgili olarak yapılan daha
önceki çalışmaların yayınlandığı belgelerin analizi, sistematik ve gözlem
teknikleridir.
1.5
Uygulama:
Üniversite lisansüstü öğretim enstitülerine bağlı yüksek lisans ve doktora programlarına
kayıtlı öğrenciler tez aşamasına geldiklerinde kendilerini yeni, alışık olmadıkları rol beklenti
ve ihtiyaçları içinde bulmaktadırlar. Yüksek lisans veya doktora derecesi almak için zorlu bir
çalışmaya başlama kararı vermek, tez öğrencisinin yaşam tarzına alışmak, yeni bir araştırma
öğrencisi olarak enstitüde yer almak, iyi bir araştırmanın nasıl yapılabileceğini öğrenmek,
danışmanı ile etkileşimde bulunmak, doküman kaydı tutmak, gelecekte yapacaklarını
planlamak, kendini ve zamanını yönetmek, tezini geliştirme sorumluluğunu üstlenmek, diğer
öğrenciler ile yardımlaşmak, onlardan destek almak ve destek vermek üzere işbirliği yapmak,
rapor yazmak, sunuş yapmak, tezinde orijinalliği yakalamaya çalışmak, yaratıcı düşünce için
beceriler geliştirmek, kendi yeteneklerini yönlendirebilmek, tezi oluşturmak gibi konuları
dikkate alarak, Bilgi okuryazarlık projesi kapsamında Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans
öğrencisine uygulamalı olarak “Web Tabanlı Eğitim Hizmeti” verilecektir. Uygulama
esnasında Bilgi okuryazarlığı kapsamında “Seven Pillars Modeli” ve “ACRL Standartları”
dikkate alınacaktır. Uzun ve kısa vadeli amaçlar doğrultusunda, bu bilgi okuryazarlığı modeli
ve standartlarına göre hareket etmek; projenin başarılı bir şekilde sürdürülmesi için daha
yararlı olacaktır.
1.6
Model ve Standart
Seven Pillars Modeli:
Yedi Sütun Modeli SCONUL’ın Bilgi Okuryazarlığı Komitesi tarafından
yükseköğretime yönelik olarak hazırlanmış ve 1999’da yayımlanmıştır. Modelde bilgi
becerileri olarak adlandırılan bilgi problemi çözme aşamaları yedi adımda oluşmaktadır;
Bilgi gereksinimini fark etme;
13
Bilgi gereksinimine uygun kaynakları seçme;
Bilgiyi bulmak için stratejiler geliştirme;
Bilgiyi bulma ve elde etme;
Farklı kaynaklardan bulunan bilgiyi karşılaştırma ve değerlendirme;
Bilgiyi düzenleme, kullanma ve iletme;
Bilgiyi sentezleme, mevcut bilgiye ve bilgi üretimine katkıda bulunma;
Yedi Sütun Modelini diğer modellerden ayıran önemli iki özelliğinden birincisi, yedi
aşamada ele alınan bilgi becerilerinin başlangıç düzeyinden uzmanlık düzeyine doğru uzanan
bir ölçek ile gösterilmesidir. Aşamalarda tekrar gerçekleştikçe ilgili beceriye ait yeterlik
düzeyinde artış yaşanmaktadır. Modelin getirdiği ikinci yenilik ise yedi sütununun (bilgi
becerilerini) temel kütüphane becerileri ve bilgi teknolojileri becerileri olmak üzere iki temel
beceri üzerine oturtulmuş olmasıdır.
ACRL Standartları:
Eğitim sürecinde eleştirel düşünme, kaynağa dayalı eğitim, öğrenmeyi öğretme gibi bu
kavramların öneminin gittikçe artması ve yükseköğretimde bilgi okuryazarlığı programlarının
geliştirilmesine yönelik çalışmalarda bu kavramlara özellikle vurgular yapılması sonucu,
ACRL Yönetim Kurulu yükseköğretim bilgi okuryazarlığı standartlarının oluşturulması için
bir çalışma grubu oluşturmuştur. Ulusal düzeyde ve resmi olarak yükseköğretim standartları
olarak 18 Ocak 2000’de “Information Literacy Competency Standards for Higher Education”
adı ile yayınlanmıştır.
ACRL standartlarının, bireye kazandırılması gerekli becerileri şunlardır:
 Standart 1: Bilgi okuryazarı öğrenci, gereksinim duyduğu bilginin yapısını ve
boyutunu belirler. Bilgi okuryazarı öğrenci;
 Bilgi gereksinimini belirler ve ifade eder.
 Olası bilgi kaynaklarının değişik türlerini ve formatlarını belirler.
 Gereksinim duyduğu bilgiyi elde etmede maliyet ve yararları değerlendirir.
 Bilgi gereksiniminin doğası ve boyutunu yeniden değerlendirir.
 Standart 2: Bilgi okuryazarı öğrenci, gereksinim duyduğu bilgiye etkin bir
biçimde erişir. Bilgi okuryazarı öğrenci;
 Gereksinim duyduğu bilgiye erişmek için en uygun araştırma yöntemlerini ve
bilgi erişim sistemlerini seçer.
 Etkin ve yeterli bir arama stratejisi oluşturur ve yürütür.
 Bilgiye çevrimiçi ya da bir başka yöntem kullanarak erişir.
 Bilginin ve bilgi kaynaklarının özetini çıkarır, kaydeder ve yönetir.
 Standart 3: Bilgi okuryazarı öğrenci bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel olarak
değerlendirir ve seçilen bilgiyi kendi bilgi temeli ve değer sistemi ile birleştirir. Bilgi
okuryazarı öğrenci;
14
 Elde ettiği bilgiden çıkardığı temel düşünceleri özetler.
 Bu ölçütü bilginin ve bilgi kaynaklarının değerlendirmesi için de ifade eder ve
uygular.
 Yeni kavramlar oluşturmak için temel düşünceleri sentezler.
 Bilgiye değer katma, aykırılıkları ya da bilgiye has diğer özellikleri
belirlemede yeni bilgiyi önceki bilgisi ile karşılaştırır.
 Yeni bilginin bireysel değer yargısına etki edip etmeyeceğini belirler ve farklı
düşüncelerle uzlaşma yolunda adımlar atar.
 Başka kişiler, konu uzmanları ve/veya uygulamacılar ile görüşerek bilginin
anlaşılması ve yorumlanmasını geçerli kılar.
 İlk baştaki sorusunu yeniden gözden geçirip geçirmeyeceğine karar verir.
 Standart 4: Bilgi okuryazarı öğrenci, bilgiyi bireysel ya da bir grubun üyesi
olarak, belirli bir amacın gerçekleştirilmesinde etkin olarak kullanır. Bilgi okuryazarı öğrenci;
 Yeni ve önceki bilgiyi belli bir ürünün ya da performansın planlanması ve
gerçekleştirilmesinde kullanır.
 Ürün ya da performansın gelişim sürecini gözden geçirir.
 Ürünü ya da performansı başkalarına etkin bir biçimde iletir.
 Standart 5: Bilgi okuryazarı öğrenci, bilgi ve bilgi teknolojisine ilişkin etik, yasal
ve sosyo-ekonomik sorunların çoğunun farkındadır. Bilgi okuryazarı öğrenci;
 Bilgi ve bilgi teknolojisi ile ilgili etik, yasal ve sosyo-ekonomik sorunların
çoğunu anlar.
 Bilgi kaynaklarının erişim ve kullanımına yönelik yasalar, yönetmelikler,
kurumsal politikalar ve protokolleri takip eder.
 Ürünün ya da performansın iletilmesinde kullandığı bilgi kaynaklarını
kaynakça hazırlayarak doğrular.
15
2
BÖLÜM
Akademik Çalışmalarda Kaynak ve Kaynakça Yönetim Yazılımlarının Etkin Kullanımı
ve Bilgi Okuryazarlığı Programı etkinliği ve Model oluşturma konusunda bir değerlendirmeye
geçmeden okuryazarlık, bilgi ilişkisi ve bilgi okuryazarlık kavramının daha net
anlaşılabilmesi için okuryazarlık çeşitlerini oluşturan diğer kavramlar ve bu kavramların
birbirleriyle olan ilişkisi ve tarihsel gelişimi bu bölümde açıklanmaya çalışılacaktır.
2.1
BİLGİ OKURYAZARLIĞI
Literatürde bilgi okuryazarlığı tanımlanırken, biri kavramın içerdiği beceriler diğeri ise
bilgi okuryazarı bireyin sahip olduğu beceriler olmak üzere iki farklı yaklaşımın olduğu
görülmektedir. Bu yaklaşımlarla bazı tanımlar aşağıda verilmiştir:
Bilgi okuryazarlığı bilgi gereksiniminin fark edilmesi, bu bilginin elde edilmesi,
değerlendirilmesi ve etkin bir biçimde kullanılması için bireylerin gereksinim duyduğu
beceriler bütünüdür (ALA 1989).
Bilgi okuryazarlığı, günümüzde bilginin yeniden “sorun” haline dönüşmesine çözüm
arayışlarının bir sonucu olarak ortaya çıkmış ve gelişmiş bir kavramdır.
Bilgiyi okuyabilme ve yazabilme noktasından hareketle bilgi kaynaklarının kullanımı,
işaret edilen becerilerin merkezinde yer alırken, teknolojik gelişmelerle birlikte değişen bilgi
kaynakları ve bilgi hizmetleri bilgi okuryazarlığının teknoloji okuryazarlığı, ağ okuryazarlığı,
bilgisayar okuryazarlığı gibi kavramlarla da birlikte düşünülmesini zorunlu kılmıştır.
Bilgi okuryazarlığı bireylerin “bilgi ihtiyacını tanımak, gerek duyulan bilgiyi bulmak,
değerlendirmek ve etkin şekilde kullanmalarını sağlayan” çeşitli becerilerdir.
Bilgi okuryazarlığı günümüzdeki hızlı teknolojik değişim ve çoğalan bilgi kaynakları
nedeniyle giderek önem kazanmaktadır. Bireyler, bu ortamın artan karmaşası içinde, farklı ve
çok sayıda bilgi seçenekleri ile karşı karşıya bulunuyorlar. Akademik ortamlarında,
işyerlerinde ve özel yaşamlarında. Bilgiye erişim kütüphaneler, toplum kaynakları, özel ilgi
grupları, medya ve internet aracılığıyla mümkün olmaktadır. Bilgi giderek artan şekilde
bireylerin önüne filtresiz biçimlerde geliyor; bu da doğruluk, geçerlilik ve güvenilirlik ile
ilgili bazı soruları ortaya çıkarmaktadır(ALA, 2000).
2.2
BİLGİ OKURYAZARLIĞI İLE İLİŞKİLİ KAVRAMLAR
2.2.1 Okuryazarlık ve Bilgi
Okuryazarlığın tanımı, toplumu oluşturan bireylerin ortak katkıları ile devamlı
yenilenmekte ve anlamlandırılmaktadır. Her anlamlandırılan tanım ise bulunulan ortamı,
kullanılan araç veya istenilen amaca yönelik değişebileceğini ve farklı okuryazarlıkların
olabileceği düşüncesini yansıtır. Öncelikle, okur-yazar olmak sadece basılı simgeleri
algılamak ve bu simgeleri belirli normlar çerçevesinde kâğıda dökebilmek değil; bir
bağlamda,
kültür
veya
toplum
içerisindeki
değer
yargılarını
anlayıp
uygulayabilmektir(Duygu, 2007. s. 5).
16
UNESCO’nun tanımına göre okuryazarlık; değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları
kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma
yeteneğidir.
Okuryazarlık hakkında, birçok tanımlamalar yapılmakta eğitimli, okuma yazması olan
kişilerin vasıflarını yansıtan bir olgu olarak tanımlanmaktadır. Bilginin öneminin artması ve
okuryazarlık ile bilginin yan yana kullanılmaya başlamasıyla içeriği zenginleştirilmiştir.
Bu sebeple en yalın anlamından uzaklaşılarak yapılmış tanımlamalara bakarak kavramın
önemi aşağıdaki tanımlamalarda vurgulanmaktadır(Duygu, 2007. s. 6-7).



Okuryazarlık, temel okuma ve yazmanın ötesinde, son zamanlarda temel olarak
anlayabilme ve okunan bilginin başarılı bir şekilde işlevsel hale getirilmesini de
kapsamaktadır.
Okuryazarlık, toplumda yer edinebilmek için, ihtiyaç duyulan bilgiyi edinebilme
yeteneğidir.
Okuryazarlık, toplumun ilerlemesi için birey olarak işlevinin farkında olmayı olanaklı
kılan, iletişim becerilerinde yetkinliğini gösteren bir olgudur.
…
Okuryazarlık ve bilgi arasında organik bir bağ bulunmaktadır. Okuryazarlık yazılı her
türlü bilginin edinilmesini sağlamaktadır. Bu sebeple okuryazar bireylerin bilgiye sahip
olabilme şanslarının okuryazar olmayan bireylere göre daha fazla olduğunu düşünmek
mümkündür. Ancak öğrenilen her bilginin bireye ne tür bir faydasının dokunabileceğini
anlayabilmek için sadece okuryazar olmak yeterli değildir(Duygu, 2007. s.7).
Öncelikle edinilen bilginin ne tür bilgi olduğunu ve nasıl işleneceğini bilmek
gerekmektedir. Bunu için bugüne kadar bilgi ile ilgili olarak yapılan tanımları incelemekte
yarar vardır.
Bilgi tüm disiplinleri ilgilendiren bir kavramdır. Matematik, tarih, kütüphanecilik gibi
tüm alanların konusudur. Toplumların gelişmesinde, bireylerin düşünce ve davranışlarının
şekillenmesinde bilginin rolü çok büyüktür. Bilgi insan hayatı için bu kadar organik bir önem
taşımasına rağmen herkesçe kabul edilen bir tanımının yapılmaması veya tanımlamaya
yönelik çalışmaların eksik kalması dikkat çekmektedir.
2.2.2 Görsel Okuryazarlık
Bilginin ve yeni teknolojilerin artışıyla birlikte çoklu okuryazarlıklar gündeme
gelmiştir. İçinde yaşanılan çağa uyum sağlayabilmek ve yaşam kalitesini yükseltebilmek için
sözlü iletişimi içeren baskı ya da yazı okuryazarlığı yeterli olmamaktadır. Medya
okuryazarlığı, bilgisayar okuryazarlığı, sayısal okuryazarlık, ağ okuryazarlığı, kütüphane
okuryazarlığı ve görsel okuryazarlık gibi yeni okuryazarlık kavramları ortaya çıkmıştır
Serap Kurbanoğlu’nun 2010, Görsel okuryazarlık, fotoğraf, resim, grafik gibi görsel
unsurları anlama ve kullan becerisidir. Bireyin görsel unsurlarla düşünme, öğrenme ve
kendini ifade etme becerilerini de içerir (Braden ve Hortin, 1982, s. 41, aktarıldığı gibi).
Görsel okuryazarlık bir takım görme ya da görüş yeterliğine kaynaklık etmekte ve bu
yeterlik görerek ve aynı zamanda diğer duyusal yaşantılarla da bütünleştirilerek
geliştirilmektedir. Görsel okuryazarlık, insanın öğrenmesi için temel oluşturmaktadır. Görsel
17
okuryazarlığı gelişmiş bir kişi, çevresinde karşılaştığı, görünen eylemlerin, objelerin,
sembollerin doğal ya da yapay her şeyin ayrımına varabilmekte ve onları
yorumlayabilmektedir. (Alpan, 2008).
Görsel okuryazarlık, görsel bilginin (tablolar, grafikler, resimler, haritalar, şekiller,
simgeler) anlamlandırılması ve kullanılması için gerekli bir beceri olduğundan sadece bilgi
okuryazarlığının değil, aynı zamanda web okuryazarlığının da ön şartı olma özelliğini
taşımaktadır. Grafik tabanlı bir ara yüze sahip olan ve büyük miktarda görsel unsur içeren
Web’i kullanabilmek için vazgeçilmez bir temel beceridir(Kurbanoğlu, 2010).
Görsel okuryazarlık, bilgi sunumunda çok çeşitli ortamlar öneren bilgisayar teknolojisi
ile daha da anlam kazanmıştır. Kişinin gelişim ve öğrenmesinde, özellikle de bilgiyi aktarma
aşamasında görsel okuryazarlık becerilerinin kazanılmış olması, hedeflerin gerçekleştirmesine
önemli katkı sağlayacaktır(Polat, 2005, s.31).
2.2.3 Medya Okuryazarlığı
Bilgi okuryazarlığı ile en çok karıştırılan okuryazarlık türlerindendir. Aslında teknoloji
tabanlı düşünülen okuryazarlık türlerine oranla kapsamı oldukça geniştir.
Medya okuryazarlığı, günümüzde sayıca artış gösteren medya mesajlarını anlama ve
yorumlama bakımından bireylerin ve özellikle de çocukların bilinçlendirilebilmesi
konusundaki çeşitli girişimleri içeren ve ülkemiz açısından güncel nitelikte bir kavramdır.
(Karabacak, Erdinç, 2009) Medya okuryazarlığını; Medyanın bize etkisini ve bize
ulaşan mesajların anlamlarını, medyadan ve gerçek dünyadan ham halde aldığımız bilgiyi
kendi becerilerimizi kullanarak ortaya çıkarmamızı sağlayan bir bakış açısı olarak
görmektedir Potter (1998, s.5 aktarıldığı gibi).
Medya Okuryazarlığının Özelliklerini,
 Kitle iletişim sürecini kavramak
 Medya mesajlarını analiz etmek ve tartışabilmek için stratejiler
 Medyanın etkisi konusunda farkındalık
 Medya içeriğini kültürümüze ve yaşamlarımıza bakmayı sağlayan bir metin
olarak kavramak
 Medya içeriğinden zevk almak, onu kavramak ve onu takdir etmek yeteneği
 Medya çalışanlarının etik ve ahlaki yükümlülüklerini kavramak
 Uygun ve etkili üretim yeteneğinin gelişimi
Bilginin bulunduğu çok değişik ortamlara ilişkin becerilerin kazanılmasını ifade
etmesi açısından medya okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı kavramı ile çok yakından ilişkili
olmuştur. Eğitim kurumlarında, özellikle de ilk ve ortaöğretimde medya okuryazarlığı
programlarının geliştirilip, kütüphane medya uzmanları tarafından verilmesi sıkça rastlanılan
bir durumdur(Polat, 2005).
Günümüzde medya okuryazarlığı dendiğinde; bu iki içerikten daha çok medyayı
çözümleyebilme becerisi üzerinde durulmaktadır. Çünkü medya; gazete, kitap, dergi,
televizyon, video, sinema, internet, cep telefonu gibi birçok aracı içermektedir. Bu araçların
da günümüzde yaygınlığı herkes tarafından kabul edilmektedir. Diğer yandan bu araçların kişi
ve toplumlar üzerinde etkinliğinin boyutu konusu da tartışılmaktadır. Yani esas sorun,
medyada verilen mesajların kişi ve toplumları hangi ölçüde etkilediği, mesajların alıcılar
18
tarafından hangi düzeyde algılandığı ve çözümlemeye ya da eleştirel bir bakışa tâbi tutulup
tutulmadığı sorunudur(Medyaokuryazarligi. org.tr, 2013).
Medya okuryazarlığındaki amaç ise; medya mesajlarının doğru algılanması, eleştirel
bir bakış açısıyla alınabilmesi, gerçeklik-kurgusallık ayrımının yapılabilmesi, medyanın
sunduğu dünyanın gerçeğin kendisi olmayabileceğinin anlaşılması, medyanın yönlendirme ve
yönetme fonksiyonlarının olduğunun farkına varılabilmesi, mesajı gönderenlerin kendi
düşüncelerini empoze etme gayreti içinde olabileceklerinin değerlendirilmesi gibi hedefleri
içermektedir. Yani medya okuryazarlığı, kaynağı her ne olursa olsun, bilgiyi değerlendirip
onu
yerinde
kullanabilen
bireyler
olmayı,
böyle
bireyler
yetiştirmeyi
hedeflemektedir(Medyaokuryazarligi.org.tr, 2013).
Becerileri;
İzleyicinin medyayı bilinçli okumasına katkı yapmakta, kendini rahat ifade
edebilmesi, toplumsal hayata daha aktif ve yapıcı iştiraki sağlanmaktadır.
Medya iletilerini doğru algılayabilecek donanıma sahip olma ve zamanla iletiler
üretebilme yeteneğini kazanmaktır.
2.2.4 Bilgisayar Okuryazarlığı
Bilgisayar okuryazarlığı, bilgisayarları ve bilgisayar yazılımlarını etkin şekilde
kullanma becerisidir.
Bilgisayar okuryazarlığı, bilgi okuryazarlığı ile en çok karıştırılan okuryazarlık
kavramıdır. Bilgi okuryazarlığı ile eş anlamlı kullanıldığı sık görülmektedir. Oysa bilgisayar
okuryazarlığı sadece bilgisayar kullanımıyla ilgili temel becerileri kapsamaktadır. Bilgi
okuryazarlığı ise bilgisayar okuryazarlığını da kapsayan çok daha geniş bir kavramdır.
Günümüzde bilginin depolanması, erişimi, kullanımı, iletimi ve paylaşımında bilgisayar
teknolojilerinin kullanılması vazgeçilmez olduğu için bilgisayar okuryazarı olmadan bilgi
okuryazarı olmaya olanak yoktur. Bilgisayar okuryazarlığı bilgi okuryazarlığının bir parçası
ve hatta ön şartıdır(Kurbanoğlu, 2010).
2.2.5 Sayısal Okuryazarlık
Sayısal teknolojileri kullanarak bilgiye ulaşma, bilgiyi düzenleme, analiz etme,
yorumlama, değerlendirme, iletme ve bilgi üretme süreciyle birlikte, sayısal metinlerin
okunup yazılmasını da içermektedir(Akkoyunlu, Soylu, 2007).
Örnek vermek gerekirse, köprüler (hyperlink) yoluyla gezinerek bir internet sitesini
‘okuyabilmek’ ve bir sosyal ağa fotoğraflar yükleyerek ‘yazabilmek’ sayısal okuryazarlığa
girmektedir. Sayısal okuryazarlık aynı zamanda bilgi ve iletişim teknolojilerinin dünyayı nasıl
etkilediğini bilmek ve sayısal teknolojileri bu amaçla kullanmak anlamına da gelmektedir.
Günümüzde teknolojinin hızlı gelişimi ile bireyler aşırı bilgi yüklemesi, “bilgi
kirlenmesi” ile karşı karşıya kalmış, “doğru” ve “kendisi için gerekli/yararlı” bilgiye
ulaşmakta güçlük çekmektedir.
2.2.6 Ağ Okuryazarlığı
Bilgisayar okuryazarlığını da kapsayan, ancak daha çok ağ üzerinden bilgi elde etme
ve paylaşma konusuna yoğunlaşan becerileri ifade eder.
İnternet okuryazarlığı, teknoloji okuryazarlığı, web okuryazarlığı, çoklu-ortam
okuryazarlığı ile eş anlamlı da kullanılabilmektedir.
En basit tanımıyla ağ okuryazarlığı, bilgi kaynaklarına erişmek, bu kaynakları
kullanmak ve yeni bilgi kaynakları yaratmak amacıyla elektronik ağların kullanılmasıdır.
19
Ağ okuryazarlığının bilgi okuryazarlığı ile ilişkisi incelendiğinde bilgisayar
okuryazarlığı ile bilgi okuryazarlığı arasındakine benzer bir ilişki kurmak mümkündür. Ağ
ortamındaki bilginin erişimi ve kullanımı ağ okuryazarlığı becerilerini gerektirdiği için ağ
okuryazarlığı bilgi okuryazarlığının bir parçası ve ön şartıdır. Benzer bir ilişkiyi ağ
okuryazarlığı ile bilgisayar okuryazarlığı arasında da kurmak mümkündür. Bilgisayar
okuryazarlığı ağ okuryazarlığının ön şartıdır(Kurbanoğlu, 2010).
Ağ okuryazarlığı kavramı, “internet okuryazarlığı”, “çoklu-ortam okuryazarlığı”, “web
okuryazarlığı” gibi, bilginin elde edildiği ortama dayalı olarak tanımlanmış çeşitli
okuryazarlık türlerinin de ortaya çıkısına öncülük etmiştir(Polat, 2005, s.30).
2.2.7 Kütüphane Okuryazarlığı
Kütüphane okuryazarlığının iki anlamı bulunmaktadır. İlki kütüphaneleri kullanabilme
yeteneğidir. Aynı zamanda bilgi kaynaklarına erişebilme becerisiyle beraber gelişen “bilgi
okuryazarlığı” teriminden önce kullanılan terimdir. Kütüphanelerde oluşturulan okuma yazma
programları ve bu programların değerlendirilmesi ve orta yaş grubuna bilgisayar destekli
okuma yazma derslerinin verilmesi kütüphane okuryazarlığının ikinci anlamını
oluşturmaktadır.
(Polat 2005), Kütüphane okuryazarı olan kişiyle ilgili olarak, “bilgiye ilişkin
metinlerin bulunması ve değerlendirilmesi için sistematik bir yol ve arama stratejisi
izleyebilir” açıklamasını yapmıştır. Ayrıca kütüphane okuryazarlığının çeşitli aşamalarını
kütüphane okuryazarı kişinin becerileri açısından da şöyle belirtmiştir(Fatzer, 1987, s.314
aktarıldığı gibi).
 Kütüphane okuryazarlığı öncesi: Yardım almaksızın rafta kitapları bulamaz
 Orta düzey kütüphane okuryazarlığı: Katalogda ve rafta kitapları bulur ve makaleler
için ilgili danışma kaynaklarından yararlanabilir.
 Kütüphane okuryazarı: Verilen bir konuya ilişkin bilgiyi elde etme ve
değerlendirmede sistematik bir strateji izleyebilir.
 Deneyimli kütüphane okuryazarı: Çeşitli bilgi gereksinimlerini karşılamada arama
stratejisi geliştirir, gerektiğinde bu stratejiyi gözden geçirir, bilgi gereksinimi için
iletişim ve yayın modellerini de anlayabilir.
KAZANIMLAR
İkinci bölümü tamamladınız ve şunları kazandınız:
 Bilgi okuryazarlık ile ilişkili kavramların ne olduğu konusunda bir kazanım
sağlanmıştır.
 Bir kütüphane okuryazarı olabilme özelliğini kazanılmıştır.
 Okur-yazarlık kavramalarının arasındaki ilişkileri belirleme,
Şimdi bölüm sonu testini çözebilirsiniz.
20
BÖLÜM TESTİ
Bu bölüm testi ile kendinizi değerlendirme şansına sahip olacaksınız. Test, çoktan
seçmeli on sorudan oluşmaktadır. Testin bitiminde cevap anahtarı verilmiştir.
BAŞARILAR.
1. Aşağıdakilerden hangisi bilgi okuryazarlığını tanımlar?
a. Akademik makale yazabilmek
b. Veri tabanlarını iyi kullanmak
c. Kütüphanede araştırma yapmak
d. Bilgiyi, bilgi gereksinim doğrultusunda nasıl kullanacağını iyi bilmek
e. Bilişim teknolojilerini iyi bilmek
2. Aşağıdakilerden hangisi bilgi okuryazarlık ile ilişkili bir kavram değildir?
a. Görsel okuryazarlığı
b. Medya okuryazarlığı
c. Dergi okuryazarlığı
d. Ağ okuryazarlığı
e. Kütüphane okuryazarlığı
3. Aşağıdakilerden hangisi bilgi okuryazarlığının başlangıç aşaması değildir?
a. Bilgi gereksiniminin fark edilmesi
b. Akademik araştırmaya başlanması
c. Bilginin değerlendirilmesi
d. Bireyin gereksinim duyduğu becerilerin belirlenmesi
e. Bilginin elde edilmesi
4. Aşağıdakilerden hangisi okuryazarlığı tanımlamaz?
a. Bilgiyi nasıl kullanacağını iyi bilmek
b. Temel okuma becerilerini iyi bilmek
c. Toplumda yer edinmek için ihtiyaç duyulan bilgiyi edinmek
d. Toplumun ilerlemesi için birey olarak işlevinin farkında olmak
e. Temel yazma becerilerini iyi bilmek
5. Grafik tabanlı bir ara yüze sahip olan ve büyük miktarda görsel unsur içeren
Web’i kullanabilmek için vazgeçilmez bir temel beceri olan okuryazarlık
aşağıdakilerden hangisidir?
c. Sayısal okuryazarlığı
6.



Kitle iletişim sürecini kavramak
Mesajlarını analiz etmek ve tartışabilmek için stratejiler belirler
Uygun ve etkili üretim yeteneğinin gelişimi
21
Yukardaki verilen özellikler aşağıdakilerden hangi okuryazarlığa aittir?
c. Bilgisayar okuryazarlığı
7. Kütüphane okuryazarlığının çeşitli aşamalarını kütüphane okuryazarı kişinin
becerileri açısından ele alındığında aşağıdaki özelliklerden hangisi dışta kalır?
a. Kütüphane okuryazarlığı öncesi
b. Orta düzey kütüphane okuryazarlığı
c. Deneyimli kütüphane okuryazarı
d. Kütüphane okuryazarı
e. Bilgi okuryazarı
8. “Bilgisayarları ve bilgisayar yazılımlarını etkin şekilde kullanma becerisidir.”
Tanımı aşağıdakilerden hangi bilgi okuryazarlığını tanımlar?
9. “internet okuryazarlığı”, “çoklu-ortam okuryazarlığı”, “web okuryazarlığı”
gibi, bilginin elde edildiği ortama dayalı olarak tanımlanmış çeşitli okuryazarlık
türlerinin de ortaya çıkısına öncülük etmiştir” tanımı aşağıdakilerden hangi bilgi
okuryazarlığını tanımlar?
10. “Kütüphanelerde oluşturulan okuma yazma programları ve bu programların
değerlendirilmesi ve orta yaş grubuna bilgisayar destekli okuma yazma
derslerinin verilmesi” tanımı aşağıdakilerden hangi bilgi okuryazarlığını
tanımlar?
Cevaplar: 1d, 2c, 3b, 4a, 5a, 6b, 7e, 8c, 9d, 10e
22
3
3.1
BÖLÜM
BİLGİ KAYNAKLARININ TÜRLERİ, ÖZELLİKLERİ ve KULLANIMLARI
Bilgi patlaması sonrası, bilgi miktarındaki artış hızlanmış, bilginin önemi artmış, bilgiye
erişim önem kazanmış ve ilgiler bilgiye yönelmiştir. Toplumlar bilgiye yapılan yatırımlarla
bilgi toplumu olma yolunda yol almaktadırlar. Toplumların geleneksel toplum
yapılanmalarından farklı olarak bilgi toplumu düzeyine çıkmasında 3 faktör ön plana
çıkmaktadır: Bilgi üretimi, bilgi tüketimi ve karmaşık problemlerin çözülmesinde bilginin üst
düzey kullanımı aşamalarıdır. Bireylerin bilgiyi üretme, tüketme ve problem çözmede
kullanabilmeleri sürecinde öncelikle bilgiye erişmesi gerekmektedir (Aldemir, 2003).
Bilgi kaynağı; basılı, görsel-işitsel, elektronik ortamda üzerinde her türlü bilgi taşıyan
materyal olarak tanımlanabilir (Baltacı ve Paçalı, 2010).
3.1.1 DANIŞMA KAYNAKLARI
3.1.1.1 Ansiklopediler
Ansiklopediler, birçok konu hakkında gerçeklere dayanan bilgi içerirler. Her konuda
genel kapsamlı bilgi içeren ansiklopedilerin yanı sıra belli konularda detaylı bilgi içeren
ansiklopediler de vardır.
Bir konu hakkında arka plan bilgi edinmek için uygun kaynaklardır. Hazırlanmaları ve
yayımlanmaları uzun zaman aldığı için genellikle çok güncel bilgi içermezler. (Eansiklopedilerde bu sorun giderek ortadan kalkmaktadır.) (HÜBO, 2010).
Örnekler
• Meydan Larousse (genel ansiklopedi)
• Britannica (genel ansiklopedi)
• Müzik Ansiklopedisi (konu ansiklopedisi)
• Sanat Tarihi Ansiklopedisi (konu ansiklopedisi)
• Encyclopedia of Library and Information Science (konu ansiklopedisi)
3.1.1.2 Sözlükler
Kelimelerin tanımlarını, telaffuzlarını, eş ve zıt anlamlarını, yanlış söylenişlerini, vb.
veren danışma kaynaklarıdır
Birbirleriyle hiçbir bağlantısı olmayan girişlerin/başlıkların alfabetik sırada anlamları
ile birlikte sunulması ile oluşan kaynaklardır. Bir araştırma için başlangıç noktasını oluşturan
bilgi kaynaklarındandır (Polat, 2008).
3.1.1.3 Veri Tabanları
TDK sözlüğü ’ne göre; Bilgisayar kullanımında çözüme erişmek için işlenebilir
duruma getirilmiş bilgi ortamı. Bir konu ya da örgüte ilişkin verilerden oluşan ve genellikle
bir veri tabanı dizgesi aracılığıyla bir bütün olarak yaşatılan veri kümeleri topluluğudur.
3.1.1.4 Almanaklar
Almanak takvime göre düzenlenmiş, özel bir alan veya alanlarda bilgiler içeren yıllık
bir yayındır. Ayrıca almanaklarda güneşin ve ayın doğuş ve batış zamanları, güneş ve ay
tutulmaları, gelgit saatleri, belirli, küresel olayları içeren kaynaklardır.
23
3.1.1.5 Yıllıklar
İçinde gün ve ay bilgisi de bulunan, kimi konularda belirli bilgiler içeren kitaplardır.
Yılda bir çıkan ve son yılın her çeşit olaylarını kaydeden eser (TDK, 2013).
3.1.1.6 El Kitapları
Herkesin kolaylıkla yararlanması için herhangi bir konuda, pratik amaçlarla hazırlanan
bir kaynak türüdür.
3.1.1.7 Rehberler
Kişilerin ya da kuruluşlarla ilgili bilginin sistematik olarak düzenlenip bir liste halinde
sunulduğu kaynaklardır.
3.1.1.8 Bibliyografyalar
Belli bir konuyla ya da dönemle ilgili eserlerin tümünü kapsayan ya da en iyilerini
seçerek sıralayan, o eserlerin yazarlarını, yayın tarihlerini, hangi kitaplıklarda bulunduklarını,
türlerini de belirten kılavuzdur.
Araştırma ve incelemeye dayanan bilimsel eserlerin ya da yazıların sonunda, o konu
ile ilgili yayınları, kaynakları gösteren liste.
Özellik bakımından bibliyografyalar, ya ele aldıkları eserlerin belli bir sıraya ve tertibe
göre künyelerini (yazar, eser adı, basıldığı yer, tarih sayfa miktarı, fiyat gibi) bildirirler; ya ele
aldıkları eserlerin içindekiler hakkında bilgi verirler; ya da ele aldıkları eserin tenkidini
yaparlar.
3.1.1.9 Dizinler
Dizinler belirli bir konu ya da konularla ilgili bilgi parçalarını bir araya getirerek
araştırıcılar için gerekli bibliyografik bilgileri derleyen kaynaklardır.
Bilimsel bilginin bibliyografik denetiminin sağlandığı önemli araçlar kataloglar,
bibliyografyalar ve dizinlerdir. Dizinler belirli bir konu ya da konularla ilgili bilgi parçalarını
bir araya getirerek araştırıcılar için gerekli bibliyografik bilgileri derleyen kaynaklardır
(Atılgan, 2005).
Bir dosya doküman veya doküman grubunun içeriğine ulaşmayı sağlayan bir
rehberdir. Bir dizin, her şeyin içeriğine erişmek için kullanılır.
Örneğin: Kitap sonu dizinler, yazarın vurgu yapmak istediği önemli unsurlara yer verir
ve kullanıcının kaynak içinde doğrudan bu bilgi parçalarına erişmesini sağlar.
3.1.1.10
Tehesauruslar
Belirli bir alandaki sözcükleri veya bir bilgi topluluğunu veya kavramlar grubunu
içeren bir kitap; özellikle anlamdaşlar sözlüğü(Taner, 2010).
Kültür Bakanlığı tarafından Türkçe çevirisi yayınlanmış olan 1981 tarihli UNESCO
yayınında verilen Thesaurus tanımı şöyle:
Thesaurus sınırlandırılmış bir terimler grubunu kapsar; terimler doğal dilden seçilmiştir;
terimler arasında hiyerarşi ve bağlantı ilişkileri kurulmuştur; ayrıca, eşitlik ilişkisi, yine doğal
dilden alınmış anlamdaş sözcüklerle gösterilmiştir.
24
3.1.2 SÜRELİ YAYINLAR
Süreli yayınlar belirli aralıklarla yayımlanan kaynaklara süreli yayın adı verilir. En
çok bilinen süreli yayın türleri şunlardır
3.1.2.1 Gazeteler
Gazete haber bilgi ve reklam içeren genellikle düşük maliyetli kâğıt kullanılarak
basılan ve dağıtımı yapılan bir yayım olup halka güncel olaylara ilişkin bilgi verme amacı
gütmektedir. Genel olarak yayınlandığı gibi özel bir konu üzerinde de yayınlanabilir ve
genellikle günlük ya da haftalık olarak yayınlanır.
 Milliyet
 Cumhuriyet
 The Guardian
 The Wall Street Journal
 Daily News
3.1.2.2 Bilimsel Dergiler
Belli bir alanda konu uzmanları tarafından yazılmış bilimsel makaleleri içeren
yayınlardır. Makaleler çok özel konuları ya da araştırma alanlarını kapsayabilir(HÜBO,
2010).
• Hacettepe Tıp Dergisi
• Lancet
• Türk Psikolojisi Dergisi
• Journal of Agricultural and Food Chemistry
• Jounal of Documentation
Bilimsel dergilerin genel özellikleri şöyle sıralayabiliriz:
• Örnek olay incelemeleri ve özgün araştırma sonuçları içeren uzun ve ayrıntılı
makalelere yer verir.
• Makale yazarları bellidir ve alanlarında uzman kişilerdir.
• Bilim insanları, araştırmacılar ve meslek mensuplarına hitap ederler.
• Makalelerde kaynakça verilir.
• Makaleler yayımlanmadan önce hakemlerin ve editörlerin kontrolünden
geçer.
• Az sayıda fotoğraf ve reklam içerirler.
• Genellikle mesleki bir örgüt ya da akademik bir kurum tarafından
yayımlanırlar.
• Haftalık, aylık, üç aylık, altı aylık aralıklarla yayımlanırlar (HÜBO, 2010).
3.1.2.3 Magazinler
Halkın çoğunluğunu ilgilendirecek, çeşitli konulardan söz eden, bol resimli yayın:
Genellikle sanat, eğlence ve spor dünyasında tanınmış kişilerle ilgili haber ve yorum.
Çoğunluğu ilgilendirecek, çeşitli konulardan söz eden, bol resimli yayınlardır.
• Aktüel Dergisi
• PC World
• BusinessWeek
• National Geographic
• The Economist
25
Magazinlerin Özellikleri:
• Haberler, röportajlar, editoryal yazı ve görüşler içerirler.
• Makaleler genellikle kısadır ve kaynakçaları yoktur.
• Yazarın ismi belli olmayabilir.
• Makaleler genellikle gazeteciler, nadiren konu uzmanları tarafından yazılır.
• Genel okuyucu kitlesine hitap ederler.
• Çok sayıda fotoğraf ve reklam içerirler.
• Genellikle haftada bir ya da ayda bir yayımlanırlar.
3.1.3 KİTAPLAR
Kitap, bir kenarından birleştirilerek dışına kapak takılmış yani ciltlenmiş, (kâğıt,
parşömen vb. malzemeden üretilmiş) üzeri baskılı sayfaların toplamıdır (wikipedia, 2013).
Beli bir konuda yazılmış temel bilgi kaynaklarıdır. İçerdikleri konuyu çok yönlü ele alıp
sentezleyerek sunarlar (HÜBO, 2010).
• Felsefeye Giriş. A. T. Afşar, 2005.
• Kuantum Fiziği. F. Apaydın, 2004.
• Yeni Başlayanlar için Osmanlı Tarihi. A. Buz, 2008.
Bilgi kaynağı olarak kitapların özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
• Kapsamlı bilgiler içerirler (tarihçe ve alt alanlar gibi).
• Genellikle konunun uzmanları tarafından yazılırlar.
• Çok sayıda kaynağa dayanırlar. Kaynakçaları vardır.
• Yayım süreci uzun olduğu için genellikle çok güncel bilgi içermezler.
• Genellikle tek ciltten oluşurlar.
• Romanlar ve bilgi kurgu gibi kurgusal içeriğe sahip türleri de vardır (HÜBO,
2010).
3.1.4 BİLGİ ARAMA ARAÇLARI
İlk kez 1950'lerde başlayan kullanıcının bilgi arama davranışlarının incelenmesi ile
ilgili araştırmalar, daha çok kullanıcının bilgi merkezlerini ve basılı bilgi kaynaklarını
kullanım özellikleri üzerine yoğunlaşmıştır. Bilgi teknolojisindeki hızlı gelişmeler, zamanla
son kullanıcı kavramının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kullanıcıların bilgi sistemlerini
bir aracıya gerek duymadan, doğrudan kullanabilmeleriyle birlikte kullanıcı çalışmalarının
önemi daha da artmıştır. Son kullanıcıların elektronik ortamdan nasıl bilgi aradıkları,
elektronik kaynakların nasıl algılandığı ve basılı kaynaklara göre ne ölçüde tercih edildiği,
tarama sırasında ne tip hataların ne sıklıkta yapıldığı ve hepsinden önemlisi sistem
tasarımcıları ile kullanıcıların konuya yaklaşım farklılıkları ve bunlara getirilebilecek çözüm
önerileri kütüphanecilik ve bilgi bilim açısından üzerinde durulması gereken konular olmuştur
(Uçak ve Al, 2000).



Kataloglar
Toplu Kataloglar
Arama Motorları
26
3.1.5 BİLGİ MERKEZLERİ
Bilgiye gereksinim duyanlarla bilgi kaynakları arasındaki bağın kurulması
düşüncesinden hareketle, her türde bilgi kaynağını toplayan, belirli yöntem ve tekniklerle
bunları düzenleyen, bilgi erişim sistemleri ve hizmetleri aracılığıyla bu kaynaklardan
maksimum düzeyde yararın elde edilmesini amaçlayan toplumsal kuruluşlardır.




Kütüphaneler
Arşivler
Müzeler
Dokümantasyon Ve Enformasyon Merkezleri
KAZANIMLAR
Üçüncü bölümü tamamladınız ve şunları kazandınız.
 Bilgi kaynaklarının türlerini
 Bilgi kaynaklarının özelliklerini
 İhtiyaca uygun kaynak seçmeyi
 Web üzerindeki bilginin özelliklerini
 Kütüphane kaynaklarının özelliklerini
 Bilgi arama araçlarını
 Arama motorlarını
BÖLÜM TESTİ
BAŞARILAR
1. Aşağıdakilerden hangisi danışma kaynağı değildir?
a. Ansiklopedi
b. Sözlük
c. Gazete
d. Almanak
e. El kitabı
2. Veri tabanları hangi amaçla kullanılır?
a. Kütüphanedeki kitapları bulmak için
b. Web ’de bilgi aramak için
c. Güncel haberleri takip etmek için
d. Bir konuda genel bilgi bulmak için
e. Bilimsel dergilerde yayımlanmış makaleleri bulmak için
3. Aşağıdakilerden hangisi süreli yayın türlerinden biridir?
a. Gazeteler
27
b. Rehberler
c. El Kitapları
d. Almanaklar
e. Sözlükler
4. “Bir kenarından birleştirilerek dışına kapak takılmış yani ciltlenmiş, (kâğıt,
parşömen vb. malzemeden üretilmiş) üzeri baskılı sayfaların toplamıdır” tanımı
aşağıdakilerden hangisine aittir?
a. Kitap
b. Yıllık
c. Makale
d. Gazete
e. Dergi
5. Aşağıdakilerden hangisi bilgi merkezlerinden değildir?
a. Kütüphaneler
b. Arşivler
c. Müzeler
d. Dokümantasyon Ve Enformasyon Merkezleri
e. Toplu Kataloglar
6.





Haberler, röportajlar, editörle yazı ve görüşler içerirler,
Makaleler genellikle kısadır ve kaynakçaları yoktur,
Yazarın ismi belli olmayabilir,
Makaleler genellikle gazeteciler, nadiren konu uzmanları tarafından yazılır,
Genel okuyucu kitlesine hitap ederler,
Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki yayınlardan hangisine aittir?
a. Kitap
b. Arama Motorları
c. Magazin
d. Gazete
e. Dergi
7.
 Kapsamlı bilgiler içerirler (tarihçe ve alt alanlar gibi).
 Genellikle konunun uzmanları tarafından yazılırlar.
 Çok sayıda kaynağa dayanırlar. Kaynakçaları vardır.
 Yayım süreci uzun olduğu için genellikle çok güncel bilgi içermezler.
 Genellikle tek ciltten oluşurlar.
Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki yayınlardan hangisine aittir?
a. Yıllık
b. Makale
c. Gazete
d. Kitap
e. Dergi
28
8. “Herkesin kolaylıkla yararlanması için herhangi bir konuda, pratik amaçlarla
hazırlanan bir kaynak türüdür” tanımı aşağıdakilerden hangisine aittir?
a. Yıllıklar
b. El Kitapları
c. Rehberler
d. Bibliyografyalar
e. Dizinler
9. “Basılı, görsel-işitsel, elektronik ortamda üzerinde her türlü bilgi taşıyan
materyal olarak tanımlanabilir” tanımı aşağıdakilerden hangisine aittir?
a. Bilgi merkezleri
b. Bilgi kaynağı
c. Danışma kaynağı
d. Süreli yayınlar
e. Dokümantasyon ve enformasyon merkezleri
10. “Haber bilgi ve reklam içeren genellikle düşük maliyetli kâğıt kullanılarak
basılan ve dağıtımı yapılan bir yayım olup halka güncel olaylara ilişkin bilgi
verme amacı gütmektedir” tanımı aşağıdakilerden hangisine aittir?
a. Bilimsel Dergiler
b. Magazinler
c. Gazeteler
d. Dizinler
e. Rehberler
Cevaplar: 1c, 2e, 3a, 4b, 5e, 6c, 7d, 8a, 9b, 10c
29
4
4.1
BÖLÜM
BİLGİ OKURYAZARLIĞI PROGRAMI
4.1.1 Araştırma Nedir?
Bir konuda sorunların saptanması çözüm yollarının bulunması ve uygulamaya
konulması, sonuçlandırılması, sonuçların tartışılması ile ilgili çalışmalara araştırma denir.
Araştırma; kişinin yaşadığı toplumu ve çevreyi tanımak ve karşılaştığı sorunlara
çözüm yolları bulmak için giriştiği sistematik çaba olarak tanımlanabilir(Gurbetoğlu, 2008).
Araştırma bilimsel yöntemlere göre yürütülen planlı ve programlı akademik bir
çalışmadır. Bu nedenle araştırma belirli kurallara göre yani araştırma planlama tekniklerine
uygun olarak yürütülmelidir(Hamarat, 2009).
4.1.2 Araştırma Türleri
4.1.2.1 Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmalar
Bilimsel araştırma ya da kısaca araştırma, ilgili kaynaklarda değişik biçimlerde
tanımlanmaktadır. Yaygın olarak benimsenen tanım, “sorunlara güvenilir çözümler bulmak
amacıyla planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanması,
değerlendirilmesi ve rapor edilmesi süreci” biçimindedir(Gurbetoğlu, 2008).
Bilimsel araştırmaların temel amacı, bilinenlerden yola çıkarak bilinmeyenlere doğru
yol almak ve bu doğrultuda bilgi üretmektir. Bilimsel araştırma kuram geliştirmekle başlar ve
o bilim alanı için geçerli olan evrensel düzeyde bilimsel yasalar ortaya koyar.
Araştırmanın doğru, geçerli ve güvenilir bilgilere ulaşması için bazı özelliklere sahip
olması gerekir. Bu özellikleri dört temel başlık altında toplamak mümkündür. Bilimsel
araştırmanın sahip olması gereken özellikler:
 Nesnellik (objektiflik),
 Doğruluk ve tekrar,
 Basitlik ve açıklık,
 Sınırlılık,
Bilimsel araştırmalarda yöntem konusu, araştırmanın bilimsel bir temele oturtulması
açısından önemlidir. Çeşitli bilim alanlarında birbirinden farklı yöntemler kullanılarak
bilimsel sonuçlar elde edilebilir. Önemli olan, araştırmada kullanılacak yöntemin araştırılan
konuya uygun olması, o yöntemle ilgili konunun araştırılabilir olmasıdır. Bu açıdan bakılınca
bilimsel araştırmalarda kullanılan yöntemlerin çeşitli şekillerde sınıflandırıldıkları
görülür(Gurbetoğlu, 2008).
4.1.2.2 Yöntemlerine Göre Araştırmalar
Yöntemlerine göre araştırmalar kendi içinde 3 ayrılır.
1- Tarihi Araştırmalar
Geçmişten günümüze geçen süreçte yaşanmış olay ve olguların araştırılıp açıklanması ve
ortaya çıkarılmasında kullanılan yöntemdir. Dönemin dokümanları dikkatlice okunarak ya da
o zamanlarda yaşamış kişilerle görüşmeler yapılarak odaklanılan problemle ilgili cevap aranır.
Bu tür araştırmalarda doğruluğun sağlanması önemli bir sorundur(Gurbetoğlu, 2008).
“Nerede, niçin, ne zaman, sonuçta ne oldu” gibi sorulara cevap aranır.
30
Eğitim alanında bu yöntemle, günümüz eğitimini, geçmişteki uygulamaların
incelenmesi sonucu elde edilen bulgular ışığında anlamaya çalışılır.
2- Betimsel Araştırmalar
Mevcut durumu veya geçmişten gelen sorunları inceleyen araştırmadır.
Genelde verilen bir durumu aydınlatmak, standartlar doğrultusunda değerlendirmeler
yapmak ve olaylar arasında olası ilişkileri ortaya çıkarma amaçlı araştırmalardır.
Bu tür araştırmalarda amaç incelenen durumu etraflıca tanımlamak ve açıklamaktır.
Betimlemeli yöntemde inceleme sürecinde doğal şartları bozmadan veya inceleme yapılan
ortamda her hangi bir değişiklik yapmadan araştırmaların yürütülebilmesi nedeniyle, bu
yöntem birçok araştırmacı tarafından tercih edilmektedir. Eğitim sorunlarının pek çoğu
betimsel niteliktedir. O nedenle bu yöntem, eğitimin günümüzdeki durumunu ortaya koyma
çalışmalarında sıklıkla kullanılır(Gurbetoğlu, 2008).
3- Deneysel Araştırmalar
Bir araştırmada, değişkenleri (nicel olarak ölçülebilen ve farklı değerler alabilen
özellikler) ölçebilmek ve bu değişkenler arasındaki sebep-sonuç ilişkilerini ortaya çıkarmada
genelde deneysel yöntem kullanılır(Gurbetoğlu, 2008).
Araştırmacının amacı, araştırdığı konuyu ‘neden’ sorusu ve sebep-sonuç ilişkisi ile
irdelemek istiyorsa, onun için en uygun araştırma yöntemi deneysel yöntemdir.
Bilimsel yöntemler içinde en kesin sonuçların elde edildiği araştırmalardır. Çünkü
araştırmacı karşılaştırılabilir işlemler uygular ve daha sonra onların etkilerini inceler.
Deneysel çalışmalarda çoğu kez yapay bir durum oluşturulur. Birçok araştırmacı deneysel
çalışmalarda değişkenler arasında sebep-sonuç ilişkilerini tespite ve bulguları etkileyen
etkenleri belirlemeye çalışır(Gurbetoğlu, 2008).
Planlama aşaması kolay, fakat yürütülmesi zor olan bir yöntemdir ve eğitim
araştırmalarında da sıkça deneysel yöntemden faydalanılmaktadır.
Örnek olarak, yeni bir metotla yazılmış bir ders kitabının öğrenci başarıları üzerindeki
etkisi deneysel yöntem kullanılarak araştırılabilir. Bu yöntemle, eğitimi etkileyen faktörler ve
değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisi tespit edilir ve ölçümlerle elde edilen sonuçlar
karşılaştırılabilir.
4.1.2.3 Amacına Göre Araştırmalar
“Temel” ve “Uygulamalı” olmak üzere ikiye ayrılmaktadır(Gurbetoğlu, 2008).
Temel araştırmalar:
Kuram geliştirmeye yönelik bilgi üretmek, var olan bilgiye yenilerini katmak
Açıklama > Ayrıntılı tanımlama > Neden-sonuç ilişkisi belirleme > Kuram geliştirme.
Uygulamalı araştırmalar:
Üretilen bilgilerin değerlendirilmesiyle sorunların fiili çözümünü sağlar.
Aksiyon araştırmaları, AR-GE araştırmaları
1-Temel Araştırmalar
 Belirli bir uygulama amacı olmaksızın yapılan kurumsal ve deneysel çalışmaları
kapsayan araştırmalardır.
 Teori bulma amacıdır
31




Mevcut bilgiye yenilerini katmak amacıdır.
Derlenen bilgiden seçilen olguyu açıklama ve yorumlama amacıdır.
Önceden işlenmiş bilgiler farklı bileşenlerle yeniden üretilerek yeni teoriler geliştirilir.
Problemin çözümü değil, daha iyi anlama esastır.
2-Uygulamalı Araştırmalar
 Mevcut bilgilerden yararlanarak belli sorunları çözme amacıdır.
 Sorun hakkındaki bilgiler geliştirilerek sağlanan yararın artırılması hedeflenir.
 Elde edilen bilgiler için çoğunlukla patent hakkı alınır.
 Çeşitleri; örnek olay, özel durum, aksiyon (eylem), etnoğrafik, gelişimci, fenomen
grafik, deneysel, tarihsel vb.
4.2
ARAŞTIRMA TEKNİKLERİ
4.2.1 Bilim ve Bilimsel Bilgi
TDK sözlüğünde bilim şöyle tanımlanıyor:
Bilim: "Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere
ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi.“
"Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi.“
"Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe yönelen bir bilgi edinme
ve yöntemli araştırma süreci."
Bilim, yüzyıllar süren bilimsel bilgi üretme sürecinde kendi niteliğini, geleneklerini ve
standartlarını koymuştur.
Bu süreçte, çağdaş bilimin dört önemli niteliği oluşmuştur:
Çeşitlilik: İlgilendiği konular çeşitlidir
Süreklilik: Bilimsel bilgi üretme süreci hiçbir zaman durmaz
Yenilik: Bilime yeni bilgiler eklenir
Ayıklanma: Yanlış olduğu anlaşılan bilgiler kendiliğinden ayıklanır; yerine yenisi
konulur.
4.2.2 Bilimsel Araştırmanın Amaç ve Çeşitleri
Araştırma; soru sorma, inceleme, değerlendirme, yorumlama ve karar verme çabasının
oluşturduğu bir öğrenme ve bilgi edinme sürecidir (MEB, 2006).
Araştırma süreci soru sorabilmekle başlar ki, bu da en temelde merak etme yeteneğini
gerektirir. Bir araştırmanın ortaya konabilmesi, yeni ve faydalı sonuçların oluşturulabilmesi
için merak şarttır.
Bilim adamını sıradan insanlardan ayıran ve onu insanlığa faydalı bir birey yapan
özelliği merakı ve merak ettiği konuların sebep ve sonuçlarını ortaya çıkarmada gösterdiği
samimi gayretidir.
Merak edilmeyen hiçbir şey sorulmaz ve sorulmayan soruların da asla cevabı olmaz.
Bu yüzden bilimsel araştırmayı başlatan temel faktör meraktır.
Merak; öğrenme isteğidir. Öğrenme isteği ve çabasını gayret ve samimiyetle
birleştirebilen ve öğrenme isteğinden vazgeçmeyen kişiler insanlığı daha iyi ve daha erdemli
zeminlere taşıyabilir.
32
Bilimsel araştırma ise; yeni bilgi, yöntem veya ürünleri elde etmeye yönelik belirli bir
amacı, aşamaları ve yöntemi içeren bilgi üretme ya da derleme çabasıdır. Bilimsel
araştırmaların amaç ve yöntemleri belli bir düzenliliği gerektirir. Buna bilimsel araştırma
sistemi adı verilir ve her bilim türü kendine ait araştırma gerektirir. Tıp alanında yapılan
çalışmaların sistemi farklı gökbiliminin sistemi farklıdır (MEB, 2006).
Buna karşılık tüm bilimsel araştırmalarda gözetilen amaçlar ortaktır. Bilimsel
araştırmalar şu amaçlarla oluşturulur.
 Bir sorunu çözmek
 Yeni bir ürün ortaya koymak
 Yeni bir yöntem geliştirmek
 Faydalılık
Bilimsel araştırmaların ortak amaçlarının yanı sıra şu ortak niteliklerinden bahsedilebilir.
 Tarafsız ve sistemli bir süreçtir
 Bir uzmanlık işidir
 Tekrarlanabilir nitelikte olmalıdır
 Tutunabilecek nitelikte olmalıdır
 Rapor edilebilmelidir
Araştırmalar çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Araştırmalar; amaçları, yürütüldükleri
ortamlar ve yöntemleri açısından sınıflandırılabilir. Araştırmacı araştırmanın konusu,
nitelikleri ve veri türlerine göre uygun araştırma yöntemini belirleyebilir. Hatta araştırmanın
yapısı gereği birden fazla araştırma yöntemi aynı araştırma için kullanılabilir (MEB, 2006).
Araştırma türleri genel olarak şu şekilde sınıflandırılabilir.
Kütüphane Araştırmaları: Mevcut kaynaklardan faydalanılarak yapılan
değerlendirme nitelikli araştırmalardır.
Laboratuvar Araştırmaları: Laboratuvar ortamlarında gerçekleştirilebilecek deneye
dayalı teknik araştırmalardır. Fen ve teknik bilimlerde kullanılan bir araştırma yöntemidir.
Gözleme Dayalı Araştırmalar: Bazen laboratuvar verilerini tamamlamak bazen de
başlı başına veri toplamak amaçlı yapılan gözleme dayalı araştırma türüdür. Çevre, tarım,
gökbilimi, madencilik vb. alanların kullandığı araştırma yöntemlerindendir.
Anket Araştırmaları: Belirli konularda kişilerin görüşlerini almak amacıyla uygulanan
araştırma yöntemidir. Anket araştırmaları alan araştırmaları olarak da adlandırılır.
Analitik Araştırmalar: Eldeki verileri kullanarak mevcut durumun veya durumun
ileride alacağı boyutun tahmin edildiği araştırma türleridir.
Araştırma - Geliştirme Araştırmaları: Ürün ve yöntem geliştirmeye yönelik
araştırmalardır.
4.2.3 Araştırmanın Planlanması
Araştırmaların, araştırmacının niteliklerine beklentilerine ve araştırmanın içeriğine
göre planlanmasında ayrılıklar gözlenebilir. Fakat genel olarak bir araştırmanın
planlanmasında şu aşamalar görülür (MEB, 2006).
33
Fikir Üretme: Her araştırma bir düşünce aşaması içerir. Araştırmacının ilgileri,
karşılaştığı güçlükler, yetenek ve kabiliyetleri, bilgi birikimi, çevre ve daha birçok etken
araştırmacıyı bir öğrenme isteğine götürebilir.
Araştırma Konusunun Belirlenmesi: Araştırmacının, öğrenmek, bulmak, ortaya
çıkarmak veya geliştirmek niyetiyle oluşturduğu sorular ve merak alanlarının bir araştırma
konusuna dönüşebilmesi, fikirlerin çerçevesinin daha açık ve net olarak çizilmesini gerektirir.
Bir araştırma konusu şu özellikleri taşımalıdır (MEB, 2006).
 Konu yeni ve özgün olmalıdır.
 Konu anlamlı ve uygulanabilir olmalıdır.
 Konu bir amaç ve hipotez içermelidir.
 Konu araştırmacı ve diğer kişiler için ilgi çekici olmalıdır.
 Konu araştırmaya ayrılacak zaman içerisinde gerçekleştirilebilecek nitelikte
olmalıdır.
Bu özellikler değerlendirilirken konunun yeni ve özgün olması, araştırmanın başkaları
için de önem taşıması açısından gerekli bir unsurdur. Aksi taktirde araştırmacı kendi öğrenme
düzeyini artırmak ve başkaları için yeni olmayan fakat kendisinin bilmediği bir konuyu da
araştırabilir.
Araştırma Probleminin Belirlenmesi: Araştırmacının çözmek istediği sorunun
edinilen bilgiler sonucunda netleştirilip, araştırmayı yönlendirecek şekilde düzenlenmiş
halidir.
Araştırma Hipotezinin Oluşturulması: Araştırmacının oluşturduğu probleme cevap
olabileceğini düşündüğü varsayımlara hipotez denir.
Yöntem: Belirleme Aşaması; sorunun ve hedefin belirlenmesinden sonra uygun
yöntemin belirlenmesi gerekir. Hangi verilere ihtiyaç olduğu ve bu verilerin nasıl elde
edileceği sorusuna verilen cevap araştırmanın yöntemini ortaya çıkarır.
Verilerin Toplanması, analizi ve değerlendirilmesi: Araştırma süreci anlamına da
gelen bu aşamada araştırmacı kendisini beklediği çözüme götürecek her türlü bilgiyi toplar ve
değerlendirir.
Araştırmanın Sunumu: Tamamlanan araştırmanın ne şekilde başkalarına
ulaştırılacağının ortaya konduğu aşamadır.
4.2.4 Araştırma Yöntemleri
4.2.4.1 Deneysel Araştırma Yöntemleri
Herhangi bir materyali işleme tabi tutarak veya işleme tabi tutmadan oluşturulmuş bir
ortamda değişken ve etkenlerinin denetlenebildiği, sonucun izlendiği araştırma yöntemidir.
Deneysel yöntemde amaç, incelenen olaydaki neden sonuç ilişkilerinin ortaya
çıkartılmasıdır. Bu ilişkilerin gerçek niteliğini bulabilmek için sonucu etkileyebileceği
düşünülen tüm etkenler denenebilir. Deneysel yöntem dendiğinde laboratuvarlar akla gelse de
mümkün olan tüm çevre ve ortamlarda kullanılabilen bir yöntemdir.
4.2.4.2 Alan Araştırmaları
Alan araştırmaları, incelemenin incelenen varlıkların doğal ortamlarında yapılması
anlamına gelir. Laboratuvar araştırmalarından temel farkı gözlemcinin doğal ortamları
kullanmasıdır.
34
Deneysel araştırmalarda araştırmacı kendi kurgusunu oluşturur ve oluşturduğu ortam
içerisinde sonuçları almaya çalışır. Oysa alan araştırmalarında kişi ile incelenen değerler
arasında bir mesafe ve kurgu yoktur. Araştırmacı ortama dahil olur ve mevcut durumu
değerlendirmeyi amaçlar. Bu tip araştırmalarda bir kurgu söz konusu olmadığı için olay ve
davranışlar daha farklı biçimleri ile gözlemlenebilir. Bu da araştırmacı açısından bir zenginlik
oluşturur.
Alan araştırmalarının bir niteliği de bir araştırmacının kurduğu hipotezi doğrulamaktan
çok hipotez oluşturmaya yönelik olmalarıdır.
4.2.4.3 Tanıtıcı Araştırmalar
Belirli bir bilgi kümesinin ilgi duyulan bazı özelliklerini ortaya koymayı amaçlayan
araştırma türleridir. Tanıtıcı araştırmaların amacı genelde neden sonuç ilişkilerini
gözlemlemek değil durum ya da olayların genel niteliklerini belirleyebilmektir. Bu tür
araştırmalarda amaçlanan özelliklerin doğru olarak ölçümlenebilmesi ve gerçek niteliklerin
belirlenebilmesidir(MEB, 2006).
Tanıtıcı araştırmaların en bilineni monografiler ve tarihsel araştırmalardır.
Monografiler: Olay ve olguları olduğu gibi tanıtmayı amaçlayan çalışmalardır.
Tarihsel araştırmalar: Toplumsal olayların geçmişteki durumunu incelemeye
yönelik araştırmalardır. Bu tür araştırmaların verileri oldukça fazladır. Geçmişe ait olan her
bilgi bu araştırmalar için bir veri oluşturabilir. Fosillerden antlaşmalara, silahlardan
mektuplara kadar sayısız veri söz konusudur.
4.2.4.4 İstatistik Araştırmaları
İstatistik biliminin tekniklerinin kullanılabileceği araştırmalardır. Bu nedenle hem fen
bilimlerinde hem de sosyal bilimlerde kullanılabilecek bir araştırma türüdür. İstatistik
araştırmaları, araştırma verilerinin sayısal nitelikte ifadesi ve istatistik yöntemlerinin
yardımıyla yorumlanması ve değerlendirilmesini içerir.
4.2.5 Veri Çeşitleri ve Veri Toplama Yöntemleri
Araştırmacının problemini çözmek amacıyla kullanabileceği her türlü bilgiye veri
denir. Bilgi alanlarının çokluğu ve çeşitliliğine bağlı olarak sayısız veriden söz edilebilir. Bir
atomun yörüngesinden, aile ilişkilerine, yıldız kümelerinden balık türlerine her türlü bilgi
kaynağı herhangi bir araştırma için veri olarak kullanılabilir. İnsanlar, aileler, kuruluşlar,
yayınlanmış veya yayınlanmamış belge, bulgu, dokümanlar ve doğanın kendisi araştırmacı
için veri kaynağı olabilir.
Her bilim dalı için veriler farklı olduğundan veri toplama yöntemleri de bilim dallarına
göre değişiklik arz eder. Bilim dallarını fen bilimleri ve sosyal bilimler olarak ele alırsak fen
bilimleri için veri toplama yöntemi araştırmanın niteliğine bağlı olarak yapılan deney ve
gözlemler sonucunda elde edilen bilgilerdir.
Sosyal bilimlerde kullanılan veri toplama yöntemleri şunlardır.
Görüşme: Belli bir konuda insanların görüşünün alınması veya bu konuda
tartışmalarıdır.
Anket: Anket, insanlardan fikirleri, duyguları, sağlıkları, planları, inançları ve sosyal,
eğitimsel, ekonomik durumları hakkında bir bilgi toplama yöntemidir.
35
Örnekleme: Anket ya da görüşme yönteminin uygulanmasında kullanılan bir
yöntemdir. Örnekleme bir bütünün içerisinden seçilmiş bir parçasıyla temsil edilmesidir.
Gözlem: Bir olay/olgu/birey/grubun durumunun gözlem yolu ile belirlenmesidir.
Belgesel kaynak derlemesi: Araştırmacının konusuyla ilgili mevcut kaynakların
değerlendirilmesi yoluyla veri elde etme yöntemidir. Kaynaklar denince akla yazılı eserler
gelmelidir. Bunlar; kitap, makale, gazete, belge, tutanak, anı, biyografi vb.dir.
4.2.6 Anket Formlarının Hazırlanması
Herhangi bir konuda kişilerin görüşlerini almak amacıyla hazırlanmış soruların ve
muhtemel cevapların bulunduğu soru kâğıdına anket denir.
Bir anket formunda bulunması gereken kısımlar şunlardır:
Anketi yapan kişi ya da kurumun adı.
Anketin konusu.
Anketin tarihi.
Anketörün adı soyadı.
Anketi cevaplayana ait kişisel bilgiler.
Anket soruları.
Anketi yapan kişi ya da kurumun haberleşme adresi.
Anket formu hazırlanırken formun şekil itibariyle özenli hazırlanmasında fayda vardır.
Form kolayca okunabilecek ve cevaplanması olabildiğince kolay olacak türde hazırlanırsa
araştırmacının istediği sonuca ulaşması daha kolay olacaktır(MEB, 2006).
Anket soruları, cevap seçeneklerinin belirgin olma durumuna göre açık uçlu sorular ve
kapalı uçlu sorular diye ikiye ayrılır.
Açık uçlu sorular; Katılımcılardan serbestçe cevap vermelerinin istenmesi
durumunda tercih edilir. Yapılandırılmamış sorular olarak da bilinen açık uçlu sorularda
cevaplayıcı, soruya serbestçe cevap verilir. Bu tür soruların avantajı, araştırmacının
beklemediği veya planlamadığı cevapları da alabilmesi ve böylece konu hakkında daha geniş
ve ayrıntılı bilgiye sahip olunabilmesidir(Büyüköztürk, 2005).
Kapalı Uçlu Sorular; Kapalı uçlu sorular, cevaplayıcı ya olası cevap seçeneklerinin
verildiği soru türüdür. Yapılandırılmış sorular ismiyle bilinene bu tür sorularda cevaplayıcı,
soruları güvenilir ve hızlı bir şekilde cevaplar, araştırmacıda cevapları hızlı ve güvenilir bir
şekilde analiz eder. Küçük bir grup üzerinde açık uçlu sorulardan oluşan yapılandırılmamış
bir anketin uygulanmasının kapalı uçlu soruların cevap kategorilerini oluşturmada önemli
katkı sağlayacağını belirtmektedir(Büyüköztürk, 2005).
4.2.7 Verilerin Düzenlenmesi ve Analizi
Araştırma sonucu çeşitli yöntemlerle elde edilen verilerin bir anlam ifade edebilmesi,
bir hüküm bildirebilmesi için düzenlenmesi ve yorumlanması gerekir. Araştırmacının
derlediği verilerin sayısı az ise yorumlanması kolay olacaktır. Fakat araştırmalarda az sayıda
veri ile yetinmek genellemelere varmayı güçleştireceğinden araştırmanın geçerliliği açısından
daha çok verinin toplanması gerekir. Veri sayısı arttıkça da verilerin yorumlanması
güçleşecektir(MEB, 2006).
Örneğin; Bin kişiye uygulanan on soruluk bir anketin sonuçlarının belli bir analiz
yöntemi kullanmadan değerlendirilmesi mümkün olmayacaktır. İşte bu amaçla bilimsel
36
araştırmalarda verilerin yorumlanmasını sağlayacak yöntemlere ihtiyaç duyulur. Bu
yöntemleri ise istatistik bilimi ele alır.
İstatistik; sayısal bilgileri toplama, analiz etme, anlamını açıklama, bilgilerin
güvenilirliğini yansız bir biçimde yorumlamayı ve ortaya çıkarmayı hedef edinen bir bilim
dalıdır.
Tanımdan da anlaşılacağı üzere bir verinin istatistik yöntemleriyle incelenebilmesi için
o verinin sayısal bir dille ifade edilmesi gerekir. Araştırmanın alanı ne olursa olsun
araştırmadan elde edilen verilere sayısal bir nitelik kazandırılabilir.
Örneğin; bir sınıfta öğrencilerin okuma alışkanlıklarını inceleyen bir araştırmada ilk
bakışta sayısal verilerin yeri yokmuş gibi görünebilir. Ama araştırmacının bir sonuca
varabilmesi için verileri sayısallaştırması gerekir. O halde önce öğrencilerin hangi kitapları
okuduklarına dair bir soru formu oluşturulur. Alınan bilgiler ışığında verilen kitap isimleri
belli gruplara ayrılabilir. Diyelim bu sınıfta otuz öğrenci olsun, öğrencilerin verdiği isimlere
göre kitapları roman, hikâye, tarih, fizik ve gökbilimi olmak üzere beş gruba ayırıp her gruba
düşen kitap sayısı belirlenir ve bu sayı yorumlanabilir. Araştırma sonucunda öğrencilerin en
çok ilgi duydukları okuma alanı sayısal olarak belirlenebilir.
4.3
AKADEMİK YAYIN HAZIRLAMA
Akademik yayın bilimsel bir yazı türüdür(Robert, 1996).
 Özgün olmalıdır
 Tekrar (daha önceden yapılmış bir çalışma) olmamalıdır
 İntihal (aşırma, kaynak göstermeme) olmamalıdır
 Medeniyete, ülkeye bir katkısı olmalıdır.
 Bilimsel bir çerçevede ele alınmalıdır
 Değişik bakış açıları ve düşünceler de ele alınmalıdır
 Başkalarının referans vereceği kaliteli bir çalışma olmalıdır
 Başka çalışmaları doğuracak “verimli” bir alan olmalı ve devamı olmalıdır
İçeriğine göre çeşitli akademik yayınlardan söz edebiliriz.
Örneğin:
 Var olan yayınları özetleyen literatür taraması
 Durum incelemesi
 Laboratuvar sonuçlarını içeren deneysel çalışmalar
 Yeni tezler ortaya koyan ve önceki tezleri çürüten çalışmalar
Basım Şekli ve kongre/Sempozyumda Sunulmasına Göre: (Robert, 1996).
 Tez: Lisans ve lisansüstü çalışmasının (sunulan tezin) raporu
 Bildiri: Dinleyiciye sunulan akademik çalışmadır. Konferanslardaki çalışmalar bildiri
veya posterdir. Bildiriler bir yayın olarak basılabilir, internetten erişime açılabilir veya
CD ile dağıtılabilir
 Poster: Bilim adamlarının verilerini astıkları, deneylerini tanımladıkları sergi
panolarıdır. Konferanslarda sözlü olarak sunulmayan ama duvara poster olarak aşılan
ve ilgilenenlere bizzat anlatılan çalışmalardır. Poster oturumları, bir akademisyen için
bildiri sunmaktan daha verimli olabilmektedir. Poster hazırlamayla ilgili şu linkler
37

ilginizi çekebilir: Poster nasıl hazırlanır, Powerpoint ile poster hazırlama, (Robert,
1996).
(Bilimsel) Makale: Bilimsel makale, özgün araştırma sonuçlarını tanımlayan,
yazılmış ve basılmış rapordur. Bilimsel makale dediğimiz dergi yayınıdır.
o Araştırma makalesi
o Tarama (derleme) makalesi: Tarama/değerlendirme makalesi özgün bir
yayın değildir… Tarama/değerlendirme makalesinin temel amacı, daha önce
yayımlanmış makaleleri değerlendirmek ve bunları ayni bakış acısına
getirmektir.
4.3.1 Kitap
Belli bir konuda yazılmış temel bilgi kaynaklarıdır. İçerdikleri konuyu çok yönlü ele
alıp sentezleyerek sunarlar(HÜBO, 2010).
Bir ya da birkaç konuya dair elle yazılmış ya da matbaada basılmış sayfalardan ibaret
yaprakların, bir arada birleştirilmesi ile meydana getirilen, okumaya mahsus ciltli ya da ciltsiz
eserlere kitap denir.
Kitabın Önemi;
Yemek, içmek nasıl bedenimizin ihtiyacı ise, okumak da ruhumuzun vazgeçilmez bir
ihtiyacıdır. Sıkıntımızı unutmak; hayatımızı, ruhumuzu, kafamızı, düşüncelerimizi ve
fikirlerimizi aydınlatmak için mutlaka okumaya ihtiyacımız vardır.
Kitap, hiç şüphesiz fertlerin ve milletlerin hayatım değiştiren, yenileştiren ve
ilerlemelerini sağlayan en önemli vasıtalardan biridir Bizi maddi manevi yönden üstün kılan
bilgiler, kitap sayfaları arasındadır İyi kitap, insanda olumlu ilgilerin uyanıp gelişmesine
yardım eder.
4.3.2 Tez
Kısaca tez tartışmaya, iddiaya dayanarak bir öneri, fikir ileri sürmektir. Tezin amacı;
adayın özgün araştırma yapma yeteneğini kazandığını göstermektir. Bu nedenle uygun bir tez,
aynı amacı güden bir bilimsel makale gibi olmalıdır.
Seçilen araştırmada konu adı kısa ve öz olmalıdır. Bilim dünyasına bir yenilik
getirmek, yeni yorumlamalarda bulunmak ön planda tutulmalıdır.
4.3.2.1 Tez Önerisi Hazırlama Biçimi
4.3.2.1.1 Tezin Adı
Tezin konusunu açıkça belirten bir ifadedir. Çok uzun, anlaşılması güç ve çok genel
adlardan kaçınılmalı, ancak konuyu ifade edemeyecek kadar kapalı ve kısa da olmamalıdır.
Tez önerisi kabul edilmiş olan bir tezin adı, danışmanın veya savunma jürisinin önerisi ve
Enstitü Yönetim Kurulu kararı ile değiştirilebilir.
4.3.2.1.2 Tezin Konusu
Tez çalışmasının niçin ve hangi maksatla yapılacağı anlaşılır bir şekilde
açıklanmalıdır. Konu ile ilgili daha önce yapılan çalışmalar belirtilerek, araştırmanın önemi ve
araştırılacak konunun bunlardan ayrılan yanları ile alana katkısı vurgulanmalıdır.
38
4.3.2.1.3 Tezin Amacı ve Önemi
Tez çalışmasının niçin ve hangi maksatla yapılacağı anlaşılır bir şekilde
açıklanmalıdır. Konu ile ilgili daha önce yapılan çalışmalar belirtilerek, araştırmanın önemi ve
araştırılacak konunun bunlardan ayrılan yanları ile alana katkısı vurgulanmalıdır.
4.3.2.1.4 Tez Çalışmasının Yöntemi
Tezin hazırlanmasında izlenecek yöntemlerin açıklandığı bilgilerden oluşur. Arşiv
araştırması, kaynak taraması, saha araştırması, deneysel çalışma gibi yöntemlerden
hangilerinin kullanılacağı belirtilmeli, çalışmanın özelliğine göre araştırmanın yeri, zamanı,
nasıl yapılacağı, hangi araç ve materyallerin kullanılacağı açıklanmalıdır(SÜSBE, 2008).
4.3.2.1.5 Zaman Planlaması
Tez çalışmasının her bir aşamasına ne kadar zaman ayrılacağı, yaklaşık tarihler ile
belirlenmelidir.
Tezin yazılmasına başlamak için sonuçların çıkmasını veya her şeyin tanımlanmasını
beklemek gerekmez. Hatta tezin sonuçları tam olarak edinilmeden yazılmaya başlanılması
tavsiye edilir çünkü yazım sırasında, yapılan işteki eksiklikler ortaya çıkar. Tezin yazılmasına
tahmini sunum tarihinden 3 ay önce başlanmalıdır(Onat, 2010).
4.3.2.1.6 Çalışma Planı
Tez çalışması içinde bulunacak bölümleri gösteren taslak plandır. Bu plan belirsizliğe
yol açacak kadar genel ve dağınık, adayın çalışmasını sınırlayacak kadar da değişmez ve katı
olmamalıdır. Bu planda en az giriş, genel bilgiler, yöntem, bulgular ve yorumlar, sonuçlar ve
öneriler bölümleri ana başlıklar olarak bulunmalıdır(SÜSBE, 2008).
4.3.3 Makale
Herhangi bir konuda bilgi vermek, bir gerçeği ortaya koymak, bir tezi kanıtlamak veya
bir düşünceyi savunmak amacıyla kaleme alınan ve temel öğesi fikir olan yazılara “makale”
denir.
Makalede temel unsur düşünce “fikirdir.” Yazar, herhangi bir konudaki görüşlerini,
belli kanıtlar, belgeler, inandırıcı veriler kullanarak anlatmaya çalışır, böylece okuyucuyu
bilgilendirmeyi amaçlar. Makalenin amacı; açıklama, eleştiri, tanıtım, bilgilendirme de
olabilir. Ama genellikle eleştirel tutum ön plandadır.
 Makaleler, yazıldıktan sonra bir araya getirilerek makale kitapları şeklinde
yayımlanabilir.
 Makalede açık, anlaşılır, ciddi bir dil kullanılır.
 Makaleler öğretici yazılardır. Bu nedenle yazar tutarlı, tarafsız, bilimsel bir üslûp
kullanır.
KAZANIMLAR
Dördüncü bölümü tamamladınız ve şunları kazandınız:
 Bir araştırmanın hangi bölümlerden oluşturulduğu,
 Bir tez çalışması hangi bölümlerden oluşturulduğu,
 Araştırma tekniklerinin uygulanması,
 Akademik yayın nasıl hazırlanır bilgisi kazanıldı,
 Bir anket hazırlama bilgisi kazanılmıştır.
Şimdi bölüm sonu testini çözebilirsiniz
39
BÖLÜM TESTİ
BAŞARILAR
1. Aşağıdakilerden hangisi araştırma türlerinden biridir?
a. Bilimsel ve Uygulamalı Araştırmalar
b. Tarihi Araştırmalar
c. Betimsel Araştırmalar
d. Deneysel Araştırmalar
e. Uygulamalı araştırmalar
2. Aşağıdakilerden hangisi Bilimsel araştırmanın sahip olması gereken özellikler
biri değildir?
a. Nesnellik (objektiflik)
b. Doğruluk ve tekrar
c. Basitlik ve açıklık
d. Sınırlılık
e. Çeşitlilik
3. Aşağıdakilerden hangisi yöntemlerine göre araştırmalar sahip olması gereken
özellikler biridir?
a. Bilimsel araştırma
b. Amacına Göre Araştırmalar
c. Tarihi Araştırmalar
d. Temel araştırmalar
e. Uygulamalı Araştırmalar
4.
 Teori bulma amacıdır
 Mevcut bilgiye yenilerini katmak amacıdır.
 Derlenen bilgiden seçilen olguyu açıklama ve yorumlama amacıdır.
 Önceden işlenmiş bilgiler farklı bileşenlerle yeniden üretilerek yeni teoriler
geliştirilir.
 Problemin çözümü değil, daha iyi anlama esastır.
Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki araştırma türlerinden hangisine aittir?
a. Uygulamalı Araştırmalar
b. Deneysel Araştırmalar
d. Temel Araştırmalar
e. Tarihi Araştırmalar
5. Aşağıdakilerden hangisi amacına göre araştırmaların sahip olması gereken
özellikler biridir?
a. Deneysel Araştırmalar
40
b. Betimsel Araştırmalar
c. Uygulamalı araştırmalar
d. Bilimsel araştırma
6. “Bir araştırmada, değişkenleri (nicel olarak ölçülebilen ve farklı değerler
alabilen özellikler) ölçebilmek ve bu değişkenler arasındaki sebep-sonuç
ilişkilerini ortaya çıkarmada genelde deneysel yöntem kullanılır” tanımı
aşağıdakilerden hangi araştırma tekniğine aittir?
b. Bilimsel araştırma
d. Uygulamalı araştırmalar
7.
 Mevcut bilgilerden yararlanarak belli sorunları çözme amacıdır.
 Sorun hakkındaki bilgiler geliştirilerek sağlanan yararın artırılması hedeflenir.
 Elde edilen bilgiler için çoğunlukla patent hakkı alınır.
 Çeşitleri; örnek olay, özel durum, aksiyon (eylem), gelişimci, fenomen grafik,
deneysel, tarihsel vb.
Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki araştırma türlerinden hangisine aittir?
b. Betimsel Araştırmalar
c. Temel Araştırmalar
d. Uygulamalı Araştırmalar
8. Aşağıdakilerden hangisi çağdaş bilimin dört önemli niteliği sahip olması gereken
özellikler biri değildir?
a. Çeşitlilik
b. Süreklilik
c. Yenilik
d. Ayıklanma
e. Basitlik ve açıklık
9. Bilimsel araştırmalarda gözetilen amaçlar ortaktır. Aşağıdakilerden hangisi
bilimsel araştırmaların ortak amaçlarından değildir?
a. Bir sorunu çözmek
b. Ayıklanma
c. Yeni bir ürün ortaya koymak
d. Yeni bir yöntem geliştirmek
e. Faydalılık
10. Aşağıdakilerden hangisi çağdaş bilimsel araştırma türlerinin niteliği sahip olması
gereken özellikler biri değildir?
a. Kütüphane Araştırmaları
b. Laboratuvar Araştırmaları
41
c. Araştırmanın Planlanması
d. Gözleme Dayalı Araştırmalar
e. Anket Araştırmaları
Cevaplar:
1a, 2e, 3c, 4d, 5c, 6a, 7d, 8e, 9b, 10c
42
5
5.1
5.1.1
BÖLÜM
YASAL VE ETİK KONULAR
Telif Hakkı
Bir fikir veya sanat eserini yaratan kişinin, bu eserden doğan tüm haklarını (kopyalama,
çoğaltma, dağıtma, satma, başka formlarını üretme) ifade eder(Kurbanoğlu).
 Fikir veya Sanat Eseri
 Kitap
 Beste
 Film
 Bilgisayar Programı
 Resim
 Fotoğraf
 Grafik Tasarım
 Patent…
Bir fikir veya sanat eserini kopyalamak, çoğaltmak, dağıtmak, sergilemek, sahneye
koymak için eser sahibinden izin almak gereklidir
5.1.2
Adil Kullanım
Telif hakkı olan eserlerin eğitim ve araştırma gibi amaçlarla eser sahibinden izin
alınmaksızın kullanım hakkı(Kurbanoğlu).
–Kullanım amacı: Kar amacı gütmeyen, maddi/ticari çıkar içermeyen
–Kullanılan eserin niteliği
–Kullanılan/kopyalanan miktar
–Kullanım şeklinin eserin pazar değeri (satışı) üzerindeki etkisi
5.1.3
İntihal (Bilgi Hırsızlığı)
İntihal (TDK: Aşırma), bir kişinin eserinde başka kişilerin ifade, buluş veya
düşüncelerini kaynak göstermeksizin kendisine aitmiş gibi kullanması. İntihal bir tür
hırsızlıktır(wikipedia.org, 2013).
Başlıca türleri:
1.Alıntı ifadeler ve fikirler için kaynak göstermemek
2.Ödünç alınan ifadeleri tırnak içinde yazmamak ve kaynak göstermemek
İntihal bilinçli olarak veya kaza eseri oluşabilir.
Bilimsel Literatürde İntihal Dediğimizde ise Şunları Anlıyoruz:
 Aynen kopyalamak: Bir başkasına ait yazının / eserin tamamının veya bir kısmının bire
bir kopyalanması ve kaynak gösterilmemesi
 Değiştirerek yazmak: Bir başkasına ait yazının / eserin tamamının veya bir kısmının
kimi cümlelerinin değiştirilerek ve kaynak gösterilmeden kullanılması
 Düşünceyi çalmak: Bir başkasının ifade ettiği bir düşüncenin kaynak gösterilmeden
bir yazıya konu edilmesi
5.1.3.1 İntihalin Sonuçları
İntihal ciddi bir akademik suçtur. Cezaları öğrencilerin düşük not almasından akademik
kariyerin silinmesine kadar değişebilir.
43
Bazı önemli sonuçlar doğurur;
–Bir dersten kalma
–Disiplin cezası alma
–Okuldan atılma
–Meslekten ihraç
5.1.3.2 İntihalden Kaçınmanın Yolları
Serap Kurbanoğlu, “Atıf ve Kaynakça Düzenleme” adlı çalışmasında İntihalden Kaçınma
Yollarını şu şekilde elle almıştır.
 Araştırma süresince kullanılan kaynakların künyelerini eksiksiz not etmek
 Kullanılabilecek bilgi ve fikirlerle birlikte kaynağını not etmek
 Not alırken kendi ifadelerini kullanmak
 Cümleler aynen kopyalanmışsa tırnak işareti kullanmak ve sayfa numarasını
kaydetmek
 Tam bir kaynaklar listesi oluşturmak
 Her kullanımda kaynaklara gerekli göndermeyi yapmak
 Hangi durumlarda kaynak göstermek gerekli, hangi durumlarda değil bilmek
5.1.4
Kaynak Gösterme
Bir araştırmada kullanılan kaynakları belirtmenin çeşitli yolları vardır. Araştırmada çok
yararlanılan temel kaynakların giriş veya önsöz gibi bölümlerde belirtilmesi özellikle tezlerde
rastlanan bir durumdur. Kullanılan kaynaklar hakkında en ayrıntılı bilgi kaynakçada sunulur.
Kaynakçanın "kaynaklar", "kullanılan kaynaklar listesi" veya "bibliyografya" olarak
adlandırıldığı da görülür(Kurbanoğlu, 2004, s.4-5).
5.1.5
Kaynak Göstermenin Önemi
Kaynak gösterme/belirtme bilim ahlakının bir gereğidir. Kaynak gösterilmediği sürece,
ortaya atılan fikrin yazara ait olduğu varsayılır. Kaynak göstermek yoluyla bilginin asıl
sahibinin hakkı verildiği gibi, araştırmacının kendi katkısının ne olduğu da açıkça gösterilmiş
olur. Kaynak belirtmek, araştırmacının görüşlerinin doruluğunu destekleyen başka kaynaklar
olduğunu veya karşıt görüşleri de göz önüne aldığını kanıtlayacağı için yapılan çalışmanın
güvenirliğini artırır. Ayrıca, bilginin doruluğu, güvenirliği ve tarafsızlık konularında
okuyucuya denetim olanağı sağladığı gibi, okuyucuların kendi kullanımları için, örneğin daha
ayrıntılı bilgi saklamak için, söz konusu kaynaklara erişimine olanak sağlar(Kurbanoğlu,
2004, s.3).
Kaynak göstermede üç temel unsurun öneminden söz edilebilir:
Doğruluk, yeterlilik ve tutarlılık
5.1.6
Kaynak Gösterme Zorunluluğu
Bir araştırma yaparken makaleler, kitaplar, Web sayfaları, bloglar gibi çeşitli
kaynaklardan yararlanabilir ve bu kaynaklardan bilgi aktarabilirsiniz. Ancak, yararlandığınız
kaynaklara mutlaka gönderme (atıf) yapmanız gerekir Eserin telif hakkı kapsamında
olmaması, eser sahibinden izin almış olmak ve adil kullanım çerçevesinde kullanmış olmak da
dâhil olmak üzere hiçbir şey bir eseri kaynak göstermeden kullanma hakkını size
vermez(HÜBO, 2010).
 Eserin telif hakkı kapsamında olmaması
 Eser sahibinden izin almış olmak
 Adil kullanım çerçevesinde kullanmış olmak
44
5.1.7
Kaynak Göstermenin Aşamaları
Kaynak gösterme, birbirini tamamlayan iki aşamada gerçekleşir(HÜBO, 2010):
 Çalışmanın sonunda: Çalışmada kullanılan bilgi kaynaklarını gösteren bir liste
çalışmanın sonuna eklenir. Kaynakça (bibliyografya) adı verilen bu liste kullanılan
tüm kaynakların künyelerini içerir.
 Çalışmanın içinde: Metnin içinde hangi bilginin kaynakçadaki hangi bilgi
kaynağından alındığı kısaca belirtilir. Bu kısa bilgi gönderme (atıf) olarak adlandırılır.
5.1.8
Kaynak Göstermede Temel Yaklaşımlar
Kaynak gösterilirken kullanılan iki temel yaklaşım vardır. Bunlardan birincisi yazar-tarih
sistemi, diğeri ise numerik sistem olarak adlandırılır.
Numerik Sistem
Numerik sistemlerde iki temel yaklaşım söz konusudur: Birinci yaklaşımda kaynaklara
metin içinde kullanıldıkları- sıraya göre (gönderme/atıf sırasına göre) birden başlayan
numaralar verilir. Söz konusu numaralar metin içinde ilgili yere ayraç içinde girilebileceği
gibi satır üstünde kalacak şekilde de yazılabilir(Kurbanoğlu, 2004, s.6-7).
Numerik sistemlerde kullanılan ikinci yaklaşımda ise, önce, kullanılan kaynakların
alfabetik bir listesi oluşturulur. Sonra alfabetik listedeki kaynaklara birden başlayan numaralar
verilir. Metin içinde kaynaklara alfabetik listede aldıkları sıra numarası ile gönderme
yapılır(Kurbanoğlu, 2004, s.6-7).
5.1.9
Kaynak Gösterme Biçimleri
Akademik veya makale, kitap vb. çalışmalarda, daha önce yapılmış çalışmalardan
alıntılar, görüşleri belirmek amacıyla kaynak gösterilir. Kaynak gösterme; Dipnotla kaynak
gösterme ve metin içinde kaynak gösterme olarak iki değişik biçimde yapılmakla birlikte,
günümüzde akademik çalışmalarda, genellikle metin içinde kaynak göstermeye dayalı
APA’nın (American Psychological Association) 1995 yılında yayımladığı 5. sürümü
kullanılmaktadır.
•Antropoloji-AAA
•Biyoloji-CBE/CSE
•Dil ve Edebiyat-MLA
•Fizik-AIP
•Genel-Chicago
•Kimya-ACS
•Matematik-AMS
•Psikoloji-APA
•Sosyoloji-ASA
•Tıp-NLM, AMA
•
•
•
Örnek
APA
Tonta, Y., Bitirim, Y. ve Sever, H. (2002). Türkçe arama motorlarında performans
değerlendirme. Ankara: Total Bilişim.
MLA
Tonta, Yaşar, Yıltan Bitirim ve Hayri Sever. Türkçe Arama Motorlarında Performans
Değerlendirme. Ankara: Total Bilişim, 2002.
45
Chicago/Turabian
Tonta, Yaşar, Yıltan Bitirim ve Hayri Sever. Türkçe Arama Motorlarında Performans
Değerlendirme. Ankara: Total Bilişim, 2002.
5.1.9.1 Kaynak Gösterme Biçiminin Seçimi
Kaynak göstermenin kurallarını belirleyen çeşitli kaynak gösterme sistemleri/biçimleri
vardır. Söz konusu sistemlerin çoğu sadece kaynakça hazırlamak, künye düzeni, alıntı ve
gönderme yapmak ile ilgili değil; yazım, yazım formatı, bir araştırma raporunun bölümleri
gibi rapor yazımıyla ilgili hemen her konuda geçerli kuralları da belirler. Temel amaçları ilgili
konularda standartlaşmayı sağlamaktır(Kurbanoğlu, 2004, s.8).
Çoğunlukla belli bir disiplin için geliştirilmiş olmalarına karşın kaynak gösterme
biçimlerinin bazıları genel bir kullanım alanı kazanmıştır. Her biri tek başına bir el kitabını
dolduracak kadar çok kuraldan oluşan sistemler, genellikle yayıncılarının adlarından
oluşturulmuş kısaltmalarla anılırlar.
Söz konusu sistemlerden bir kısmı, Serap Kurbanoğlu’nun 2004 yılında yapmış olduğu
“Kaynak Gösterme El Kitabı” aldı çalışmasında kaynak gösterme biçimlerini aşağıda
konularına göre listelemiştir.
Antropoloji
AAA
American Antropological Association. (2003, Ocak). AM 5tyle guide. 7 Ekim 2003 tarihinde
http://www.aaanet.org/pubs/ style~uide.pdf adresinden erişildi.
Biyoloji
CBE/CSE
Council of Biology Editors. (1994). Scientific sıyle and format: The CBE manual for authon,
edicon, and publi5hen (6. bs.). New York: Cambridge University Press.
Dil ve Edebiyat
MLA
Gibaldi, }. (2003). lALA Handbook for writen of Te5earch papen (6. bs.). New Yerk: Modern
Language Association.
Fizik
AlP
American Institute of Physics. (1990). ALP sıyle manual (4. bs.). New York: Yazar.
Gazetecilik
Goldstein, N. (Ed.). (1996). As50ciated Pre.s5 5t)'lebook and Libel manual (6. bs..).
Reading, MA: Addison-Wesley.
Mühendislik
Michaelson, H. B. (1990). How to write and publish engineering papers and reports (3. bs.).
Phoenix: Oryx.
Psikoloji
APA
American Psychological Association. (2001). Publicadon manual of the American
PsychologicalAssodation (S.bs.). Washington, DC: Yazar.
46
ISO
InternationalOrganization for Standardization. (1987). DocumentationBibliographic
references - Coment, fomı and structure. Y.y.: Yazar. (ISO 690:1987).
InternationalOrganization for Standardization. (1997). Information and documentation Bibliographic references. - Part 2: Electronic docuınenes or pares thereof. Y. y.: Yazar.
(ISO 690-2: 1997).
APSA
American Political Science Association. (2001). Sıyle ma~ual for political science (GÖzd.
Geç. bs.). Washington, OC: Yazar.
NLM
Patrias, K. (2001). Nadana! LilJracy of Medicine recommended formats for bibliographic
dlatian. Bethesda, MD: Yazar.
5.1.9.2 Biçimler Arasındaki Fark Nedir?
Kaynak gösterme biçimlerinde sunulan bilgi hemen hemen aynıdır. Bilginin sunuş sırası
ve düzeni farklı olabilmektedir. Bir kitap künyesinde yazarın adını açık yazmak, eser adını italik
yazmak veya altını çizmek, yayın tarihini hemen yazar adından sonra yazmak veya künye
sonunda yayıncıdan sonra yazmak, yayın bilgilerini parantez içine almak gibi(HÜBO, 2010).
Örnek;
Makaleyle ilgili Bilgiler
Yazar
Makale adı
Dergi adı
Cilt
Sayı
Sayfa
Yayın tarihi
: İlhan Kum
: Başarılı Bir Kütüphaneler arası İşbirliği Projesi: GCLC
: Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni
: 28
:3
:109-114
: 1979
MLA
Kum, İlhan. "Başarılı Bir Kütüphaneler arası İşbirliği Projesi: OCLC." Türk Kütüphaneciler
Derneği Bülteni 28 (1979): 109-114.
APA
Kum, i. (1979). Başarılı bir kütüphaneler arası işbirliği projesi: OCLC. Türk Kütüphaneciler
Derneği Bülteni, 28, 109-114.
CBE/CSE
Kum, İ. Başarılı bir kütüphaneler arası işbirliği projesi: OCLC. Türk Kütüphaneciler Derneği
Bülteni 1979; 28: 109-114.
•
•
•
47
5.1.10 Kaynakça Hazırlama
Kaynakça, çalışmada yararlanılan tüm kaynakların künyelerini içerir. Çalışmada
kullanılmayan kaynaklar bu listeye eklenmemeli, kullanılan her kaynak bu listede mutlaka yer
almalıdır. Kaynakça alfabetik olarak düzenlenir. Bir yazarın birden fazla eseri varsa en eski
tarihten en yeniye doğru sıralama yapılır. Yazarı olmayan eserler alfabetik listeye eser
adından girerler(HÜBO, 2010).






Metin içinde atıf yapılan her kaynak kaynakçada yer almalı
Kaynakçada olan her kaynak metinde geçmeli
Kaynakçadaki künyelerin doğruluğu kontrol edilmeli
Künye bilgilerinde eksiklik olmamalı
Biçim açısından tüm künyeler tutarlı olmalı
Kaynakça alfabetik yapıya sahip ise alfabetik düzene uyulmalı
5.1.11 Künye Hazırlama
Künyelerde aktarılması gereken bilgi miktarı kaynağın türüne göre çeşitlilik gösterir.
Amaç, kaynağa erişimi sağlayacak bilgiyi aktarmaktır. Künyelerin düzeni kaynak gösterme
biçimlerinin belirlediği kurallar çerçevesinde oluşturulur.
5.1.11.1 Kitap
Bütün yazar adları, önce soyadı daha sonra ilk ad sırası izlenerek yazılır. Birden çok
yazarı olan kitaplarda yazar soyadları tam olarak, ilk adların ise baş harfleri yazılır.
5.1.11.1.1 Künye Düzeni
Bir kitap künyesinde aktarılması gereken bilgi, yazarın/yazarların adı/adları, kitabın
tam adı, yayın yeri, yayın evi ve yayın tarihinden oluşur. Künyedeki ilk unsur genellikle
soyadı başa alınmak koşuluyla yazarın adı olmasına rağmen, gerek yazar adını izleyen
bilgilerin sıralamasında, gerek bu bilgilerin sunumunda, gerekse bilgi ögeleri arasında
kullanılan noktalama işaretlerinde kaynak gösterme biçimleri arasında farklılıklar görülür.
Sadece kaynakçada verilen künye düzeninde değil, metin içinde yapılan göndermelerde de
farklılıklar vardır. Kaynak gösterilirken belli bir biçimin kullanılması ve kurallarının
izlenmesi önemlidir(Kurbanoğlu, 2004, s.20).
5.1.11.1.2 Tek Yazarlı Kitap
Tek yazarlı kitaplarda künye, soyadı başa alınmak kaydıyla yazar adı ile başlar. Sonra
sırasıyla kitap adı, yayın yeri ve yayın evi bilgileri gelir(Kurbanoğlu, 2004).
Künye Bilgileri----APA’ya Göre;
•Yazar adı
•Eser adı
•Yayın yeri
•Yayın evi
•Yayın tarihi
: Yusuf Akpınar
: Bilgisayar destekli öğretim ve uygulamalar
: Ankara
: Anı Yayıncılık
: 1999
Künye;
Akpınar, Y. (1999). Bilgisayar destekli öğretim ve uygulamalar. Ankara: Anı Yayıncılık.
Gönderme;
48
(Akpınar, 1999, s.12).
5.1.11.1.3 Çok Yazarlı Kitap
Kurallar yazar sayısına göre değişir. Yazar adları alınırken kitabın iç kapağındaki sıra
izlenir. Yazar adları arasında virgül, son iki ad arasında "ve" bağlacı kullanılır(Kurbanoğlu,
2004).
Yazarlar
: Yurdakul Ceyhun
M. Ufuk Çağlayan
Kitap adı
: Bilgi Teknolojileri Türkiye İçin Nasıl Bir Gelecek Hazırlamakta
Yayın yeri
: Ankara
Yayıncı
: Türkiye İş Bankası
Yayın tarihi : 1997
Künye;
Ceyhun, Y. ve Çağlayan, M. U. (1997). Bilgi teknolojileri Türkiye için nasıl bir gelecek
hazırlamakta. Ankara: Türkiye İş Bankası.
Gönderme;
(Ceyhun ve Çağlayan, 1997, s. 12).
5.1.11.1.4 Basım Bilgisi Olan Kitap
Basım bilgisi kitapta varsa belirtilir. Basımın baskı ile karıştırılmaması gerekir. Her
yeni basım yeni bir kitap gibi düşünülmelidir. Basımlar birbirlerinden farklıdır, bu yüzden
basım bilgisinin künyede belirtilmesi önem taşır(Kurbanoğlu, 2004).
Yazar
: Bozkurt Güvenç
Kitap adı
: İnsan ve Kültür
Basım
: Üçüncü Basım
Yayın yeri
: İstanbul
Yayıncı
: Remzi Kitabevi
Künye;
Güvenç, B. (1979). İnsan ve kültür (3. bs.). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Gönderme;
(Güvenç, 1979, s. 25).
5.1.11.1.5 Tüzel Kişi Tarafından Yazılmış Kitap
Burada yazarlık sorumluluğu bir tüzel kuruluşa (kurum, dernek, komite gibi) aittir.
Tüzel kişinin açık adı verilir, eğer varsa üst kurumun adı önde gelecek şekilde yazılır. Bu tip
durumlarda yayıncı ile yazarın aynı olması olasılığı vardır(Kurbanoğlu, 2004).
49
Yazar
Kitap adı
Yayın yeri
Yayıncı
Yayın tarihi
: Türk Kütüphaneciler Derneği
: 2000'e 5 Kala Kütüphaneciliğimiz ve Bilgi Hizmetlerindeki
Sorunlarımıza Çözüm Önerileri
: Ankara
:1995
Türk Kütüphaneciler Derneği. (1995). 2000'e 5 kala kütüphaneciliğimiz ve bilgi
hizmetlerindeki sorulanımıza çözüm önerileri. Ankara: Yazar.
Gönderme;
(TKD, 1995, s. 16)
5.1.11.1.6 Editörü Olan Kitap
Kitabın yazarı yok, editörü varsa (genellikle çok sayıda yazarın eserleri bir araya
getirilerek oluşturulan eserlerde/antolojilerde bir editör veya editörler grubu vardır), giriş
editörün adından yapılır(Kurbanoğlu, 2004).
Yayına hazırlayanlar :Yaşar Tonta
Ahmet Çelik
Kitap adı
: Bilgi Edinme Özgürlüğü
Yayın yeri
: Ankara
Yayıncı
Yayın tarihi
: 1996
Tonta, Y. ve Çelik, A. (Yay. Haz.). (1996). Bilgi edinme özgürlüğü. Ankara: Türk
Kütüphaneciler Derneği.
Gönderme;
(Tonta ve Çelik, 1996)
5.1.11.1.7 Hem Yazarı Hem Editörü Olan Kitap
Burada giriş yazar adından yapılır. Eser adından sonra editörün adı girilir.
Bölüm yazarı
: Bengü Çapar
Bölüm adı
: Bilgi İşletmelerinin Yönetiminde Sistem Yaklaşımı ve
Sistem Analizi
Kitap adı
: Jale Baysal'a Armağan
Yayına hazırlayan
: Hasan Keser oğlu
Yayın yeri
: İstanbul
Yayıncı
: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik
Bölümü
Çapar, B. (1993). Bilgi işletmelerinin yönetiminde sistem yaklaşımı ve sistem analizi. H.
Keseroğlu (Yay. Haz.), Jale Baysal'a armağan içinde. İstanbul: İstanbul Üniversitesi
Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü.
Gönderme;
(Çapar, 1993)
50
5.1.11.1.8 Kitaptan Bir Bölüm
Burada giriş ilgili bölümün yazarının adından yapılır. Dikkat edilmesi gereken, sadece
göndermenin yapıldığı sayfaların değil, ilgili bölümün başlangıç ve bitiş sayfa numaralarının
verilmesidir(Kurbanoğlu, 2004).
Bölüm yazarı
Bölüm adı
Kitap adı
Yayına hazırlayan
Yayın yeri
Yayıncı
Yayın tarihi
Başladığı sayfa
Bittiği sayfa
: Bengü Çapar
: Bilgi İşletmelerinin Yönetiminde Sistem Yaklaşımı ve
Sistem Analizi
: Jale Baysal'a Armağan
: Hasan Keseroğlu
: İstanbul
: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik
Bölümü
: 1993
: 51
: 71
Çapar, B. (1993). Bilgi işletmelerinin yönetiminde sistem yaklaşımı ve sistem analizi.
H. Keser oğlu (Yay. Haz.), Jale Baysal'a armağan içinde (ss. 51-71). İstanbul: İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Kütüphanecilik Bölümü.
Gönderme;
(Çapar, 1993, s. 55)
5.1.11.1.9 Yazarı Olmayan Kitap
Bir kitabın yazarı veya editörü yoksa künye, kitap adına hazırlanır. Kitap adından
sonra APA’da ayraç içinde yayın tarihi, sonra yayın yeri ve yayın evi bilgileri verilir.
Kitap Adı
: Redhouse Çağdaş Türkçe - İngilizce Sözlüğü
Yayın yeri
: İstanbul
Yayıncı
:Redhouse Yayın Evi
Yayın tarihi :1985
Redhouse çağdaş Türkçe -İngilizce sözlüğü. (1985). İstanbul: Redhouse.
Gönderme;
(Redhouse, 1985)
5.1.11.1.10
Çeviri Kitap
Çeviri kitaplarda kitabın yazarı ve adı yazıldıktan sonra çevirenin adı da yazılır.
"Çeviren" için "çev." kısaltması l1 kullanılır. Kitabın hem çevireni hem de editörü varsa
uygun kısaltmalarla iç kapaktaki sıra izlenerek ikisi de künyede belirtilir. Künyede verilen
yayın yeri, yayın tarihi gibi bilgiler çeviriye ait bilgilerdir(Kurbanoğlu, 2004).
Yazarlar
: Marty Bloomberg
G. Edward Evans
51
Çeviren
Çevirinin adı
Orijinal kitap adı
Yayın yeri
Yayıncı
Yayın tarihi
: Nilüfer Tuncer
: Kütüphane Teknisyenleri Için Teknik Hizmetlere Giriş
: Introduction to Technical Services for Library
Technicians
: Ankara
: 1989
Bloomberg, M., Evans, G.E. (1989). Kütüphane teknisyenleri için teknik hizmetlere
giriş (N. Tuncer, çev.). Ankara: Türk Kütüphaneciler Derneği. (Orijinali 1985'te
yayımlanmıştır).
Gönderme;
(Bloomberg ve Evans, 1985/1989, s. 182)
5.1.11.2 Makale
Dergi, magazin ve gazete gibi düzenli aralarla yayımlanan süreli yayınlarda yer alan
yazılara makale adı verilir. Bu yazılara erişimin sağlanabilmesi için, yazar adı ve makale
adının yanı sıra, makalenin içinde yayınlandığı derginin adı, cilt numarası ve makalenin
bulunduğu sayfa numaraları gibi bir takım ek bilgilere de gereksinim duyulur. Bilimsel
çalışmalarda en sık başvurulan bilgi kaynaklarından biri bilimsel dergilerde yayımlanan
makalelerdir. Bu nedenle bilimsel dergi makaleleri burada ayrıntısıyla ele
alınacaktır(Kurbanoğlu, 2004).
5.1.11.2.1 Bilimsel Dergi Makalesi
Alan uzmanları tarafından yazılan, araştırma sonuçlarına dayalı ve çoğu hakemli olan
bilimsel dergilerde yayımlanan makalelerdir. Bilimseli araştırmalar için güvenilir ve güncel
bilgi kaynakları olarak araştırmacılar tarafından sık kullanılırlar(Kurbanoğlu, 2004).
Tek yazarlı Makale;
Yazar
: Gülbün Baydur
Makale adı : Tıp Literatürüne Erişim ve Amerikan Ulusal Tıp
Kütüphanesi (NLM)
Dergi adı
:Türk Kütüphaneciliği
Cilt
:2
Sayı
:1
Başladığı sayfa: 3
Bittiği sayfa : 7
Baydur, G. (988). Tıp literatürüne erişim ve Amerikan Ulusal Tıp Kütüphanesi
(NLM). Türk Kütüphaneciliği, 2,3-7.
Gönderme;
(Baydur, 1988, s. 3)
52
Çok Yazarlı Makale;
Yazarlar
: Mehmet Emin Küçük, Umut Al
Makale adı
: Meta data Kavramı
Dergi adı
: Bilgi Dünyası
Cilt
:2
Sayı
:2
Yayın tarihi : Ekim 2001
Başladığı sayfa: 169
Bittiği sayfa : 187
Küçük, M. E. ve Al, U. (2001). Meta data kavramı. Bilgi Dünyası, 2, 169.187.
Gönderme;
(Küçük ve Al, 2001, s. 176)
5.1.11.2.2 Magazin Makalesi
Magazinler, gerek içerikleri, amaçları ve formatları, gerekse yayın aralıkları ile
bilimsel dergilerden farklı özellikler gösterirler. Bilimsel dergiler kadar olmasa da,
araştırmalarda, magazinlerin de kaynak olarak kullanıldığı görülmektedir. Bilimsel
makalelerin aksine, magazinlerde yayımlanan makalelerde yazar adı her zaman belli
olmayabilir(Kurbanoğlu, 2004).
Makalenin Yazarı Varsa;
Yazar
: Rıza Cem Erkun
Makale adı : Basılı Yayıncılığın Muhtemel Geleceği: Elektronik Yayıncılık
Magazinin adı: PC Magazin Türkiye
Sayı
:16
Yayın tarihi : Mart' 95
Başladığı sayfa:58
Bittiği sayfa :68
Künye;
Erkun, R. C. (1995, Mart). Basılı yayıncılığın muhtemel geleceği: Elektronik yayıncılık. PC
Magazin Türkiye, 16, 58-68.
Gönderme;
(Erkun, 1995, s. 59)
Makalenin Yazarı Yoksa
Makale adı : Geleceğin PC’leri Geliyor
Magazinin adı: PC World Türkiye
Sayı
:50
Yayın tarihi : Nisan 1995
Başladığı sayfa:40
Bittiği sayfa :44
53
Künye;
Geleceğin PC'leri geliyor. (1995, Nisan). PC World Türkiye, 50, 40-44.
Gönderme;
("Geleceğin PCleri geliyor", 1995, s. 43)
5.1.11.3 Tez
Yazar adı
Tezin adı
: Salih Lütfi Gürbüz
: Ankara Yükseköğretim Kurum Kütüphanelerinde İş
Analizi ve Eğitim Gereksinmeleri
Derece
: Yüksek Lisans
Sunulduğu kurum: Hacettepe Üniversitesi
Yer
: Ankara
Tarih
: 1982
Künye;
Gündüz, S.L. (1982). Ankara Yükseköğretim Kurum Kütüphanelerinde İş Analizi ve Eğitim
Gereksinmeleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Gönderme;
(Gürbüz, 1982, s. 57)
5.1.11.4 Web Sayfası
Web sayfası künyesinde, varsa yazar adı/adları, yayın veya son güncelleme tarihi,
sayfanın adı, erişim tarihi ve erişim adresi bilgileri verilir. Yazar yoksa künye doğrudan sayfa
adına çıkarılır(HÜBO, 2010).
Künye;
Tillman, H. N. (2003). Evaluating quality on the net. 5 Aralık 2009 tarihinde
http://www.hopetillman.com/findqual.html adresinden erişildi.
5.1.11.5 E-kitap
Yazar
Kitap adı
Yayın yeri
Yayıncı
Yayın tarihi
Site yayıncısı
Erişim tarihi
Erişim adresi
: Hüseyin Başar
: Sınıf Yönetimi
: İstanbul
: Milli Eğitim Bakanlığı
:1999
: Millî Eğitim Bakanlığı
:10 Aralık 2003
: http://www.meb.gov.tr/index800.htm
54
Künye;
Başar, H. (1999) Sınıf yönetimi [Elektronik versiyon). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı.
Gönderme;
(Başar, 1999, s. 175)
5.1.11.6 Web Sitesi
E-kitaplar, makaleler, bildiriler, raporlar, basılı yayın geleneğinin ürünleri olup,
teknolojik gelişmelerin sonucunda elektronik ortamda da yayımlanmaya başlanmış bilgi
kaynaklarıdır. Bazı farklılıklar göstermelerine karşın elektronik versiyonları da basılı
versiyonlarına benzer. Web siteleri/web sayfaları ise world wide web ile birlikte ortaya çıkan,
basılı benzerleri olmayan bilgi kaynaklarıdır(Kurbanoğlu, 2004).
Site adı
Yayıncı
Yayın tarihi
Erişim tarihi
Erişim adresi
: Eğitim.com
: Mobilsoft
: 2002
: 12 Aralık 2003
: http://www.eğitim.com/
Künye;
Eğitim.com, (2002). 12 Aralık 2003 tarihinde http://www.eğitim.com/ adresinden erişildi.
Gönderme
(Egicim.com, 2003).
KANAZNIMLAR
Beşinci bölümü tamamladınız ve şunları kazandınız:
 Telif hakkının ve adil kullanımın ne olduğunu
 İntihalin ne olduğunu ve intihalden kaçınmanın yollarını
 Kaynak göstermenin önemini
 Kaynak gösterme biçimlerini ve biçim seçmeyi
 Farklı kaynak türleri için künye hazırlamayı
 Kaynakça hazırlamayı
 Gönderme ve alıntı yapmayı
 Kaynak göstermeye yardımcı yazılımları
55
BÖLÜM TESTİ
Bu bölüm testi “Hacettepe Üniversite Bilgi Okuryazarlık Programının Etik ve Yasal
Konular” Bölümünden alınmıştır. Bu test ile kendinizi değerlendirme şansına sahip
olacaksınız. Test, çoktan seçmeli on sorudan oluşmaktadır. Testin bitiminde cevap anahtarı
verilmiştir.
BAŞARILAR.
SORULAR
1. Aşağıdakilerden hangisi bilgi kaynaklarının kullanımıyla ilgili yasal bir konudur?
a) Telif hakkı
b) Dolaylı aktarma
c) Gönderme
d) Alıntı
e) İntihal
2. Aşağıdaki eserlerden hangileri telif hakkı kapsamına girer?
a) Beste
b) Film
c) Bilgisayar programı
d) Fotoğraf
e) Hepsi
3. Telif hakkı olan bir eserle ilgili aşağıdakilerden hangisi adil kullanım kapsamına
girer?
a) Eseri çoğaltıp dağıtmak
b) Eseri satmak
c) Kişisel kullanım için bir kısmının fotokopisini çektirmek
d) Eseri filme almak
e) Eseri sahneye koymak
4. Aşağıdaki durumlardan hangisinde kaynak göstermek zorunludur?
a) Eser telif hakkı kapsamında değilse
b) Eser telif hakkı kapsamındaysa
c) Eser sahibinden izin alındıysa
d) Adil kullanım çerçevesinde kullanıldıysa
e) Hepsi
5. Aşağıdakilerden hangisi intihal kapsamına girer?
a) Kaynak göstermeden bilgiyi kopyalamak
b) Kaynak göstermeden İnternet’ten kesip yapıştırmak
c) Bilgiyi yeniden ifade edip kaynak göstermeden kullanmak
d) Bir çalışmayı kaynak göstermeden özetlemek
e) Hepsi
6. Çalışmada kullanılan tüm bilgi kaynaklarını gösteren listeye ne ad verilir?
a) Gönderme
b) Kaynakça
c) Atıf
d) Künye
e) Alıntı
7. Aşağıdakilerden hangisi bir kaynak gösterme biçimidir?
a) RefWorks
b) EndNote
c) EasyBib
56
d) APA
e) Word 2007
8. Bir Web sayfası künyesinde aşağıdaki bilgilerden hangisi bulunmaz?
a) Yayın tarihi
b) Erişim tarihi
c) Yayın yeri
d) Eser adı
e) Erişim adresi (URL)
9. Aşağıdaki künye ne tür bir yayına aittir?
Kum, İ. (1979). Kütüphaneler arası işbirliği. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni,
28(2),9-14.
a) Makale
b) Kitap
c) Bildiri
d) Web Sayfası
e) Tez
10. Aşağıdakilerden hangisinde tırnak işareti kullanmak zorunludur?
a) Kaynakça
b) Alıntı
c) Gönderme
d) Atıf
e) Bibliyografya
Cevap Anahtarı: 1a, 2e, 3c, 4e, 5e, 6b, 7d, 8c, 9a, 10b
57
6
BÖLÜM
KAYNAKÇA HAZIRLAMA YAZILIMLARI ve ETKİN KULLANIMI
Akademik çalışma yaparken literatür taraması temel bir işlemdir. Her araştırmacının
kendi alanına ait önemli makaleleri, bildirileri ve kitap bölümlerini biriktirdiği bir klasör
bulunur. Geçmişte bu klasörler genellikle yayınların basılı kopyalarında çekilmiş
fotokopilerini içeren fiziksel klasörler oluşmaktayken, günümüzde daha çok bilgisayarımızda
sakladığımız dijital belgelerden oluşmaktadır.
Günümüzde akademik araştırma yapmak neredeyse bütünüyle bilgisayar ortamında
gerçekleşen bir etkinlik haline gelmiştir. Akademik çalışmanın laboratuvar, saha, gözlem,
sanat vb. çalışmaları dışında kalan bütün aşamalar araştırmacılar tarafından kendi
bilgisayarlarında gerçekleştirilmektedir. Literatür taraması, referans verme, not alma beyin
fırtınası gerçekleştirme gibi konuları yapama özelliğine sahip olmaları gerekmektedir.
Başlangıç aşamasında sınırlı sayıda belgeyle çalışmak sorun olmazken, zamanla
binlerce Word, PowerPoint ve Pdf dosyasını yönetmek sorun olmaya başlar. Bu aşamada
kaynakça yönetim yazılımları araştırmacının iş yükünü ve karmaşasını önlemede önemli bir
kolaylık sağlamaktadır. Kaynakça yönetim yazılımlarının akademisyen ve araştırmacıların
başvuru kaynaklarını yönetmelerini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir.
Başlangıçta yayınlara ait alıntıların ve dijital kopyaların saklandığı ve saklanan bu
kayıtlar üzerinde arama yapılabilen bir masaüstü veri tabanı uygulaması olarak tasarlanmış
olan bu kaynakça yazılımları, günümüzde;
 Bilimsel yayın veri tabanlarında belge arama
 Belge paylaşma
 Sosyal ağ oluşturma
 Grup çalışmaları gerçekleştirme
 Belgeleri bulut ortamında saklama
 Dosyaları birden çok bilgisayarda senkronize etme gibi gelişmiş web 2.0
özellikleri barındırmaktadırlar.
Bu yazılımların temel görevi, kaynakçaları düzenli tutmaktır. Kaynakça yönetim
yazılımları (Reference management software) farklı adlarla (citation management software,
personal bibliographic management software) da tanımlanabilmektedirler. Bu yazılımlar aynı
zamanda bir veritabanı olarak da çalıştığından, “Bibliography database managers" olarak da
adlandırılmışlardır. Bu yazılımlar günümüzde ek fonksiyonlar sağlayarak akademisyenler ve
yazarlar için bir dokümantasyon yönetim sistemi, takım çalışmalarını sağlayan bir araç ve bir
sosyal ağ sunmaktadırlar.
Akademik bir çalışma yapmanın en zor yanı eseri eksik referans olmaksızın
tamamlayabilmektir bu yüzden de kullanılan her bir kaynağın tam olarak, istenen standartta
eser içinde ve kaynakçasında yer almasında gerekir. Hele ki makale değil de tez yazımıyla
uğraşıyorsanız çalışmanızın jüride reddedilmemesi için yapılmış her bir alıntının uygun
yöntemle belirtilmesi ve kaynakçada gösterilmesi şarttır; her birinin tek tek kontrol etmek ve
hatta başkalarına okutmak ise yorucu fakat güven veren bir metoddur. Çalıntı suçlamasına
58
maruz kalmadan bir araştırmayı jüriye teslim edebilmenin keyfi ise bambaşkadır. Ne olursa
sonucu doğru veya hatalı olsun eser de Sezar’dan tutun herkesin hakkını teslim etmek esastır.
Eğer günlerinizi harcadığınız eserlerinizin hakem veya tez jürisinden yazım hataları nedeniyle
reddedilmesini istemiyorsanız gösterdiğiniz özenin yüksek olmasında önem vardır.
Araştırmanın bu bölümünde amacı uygun bir şekilde kaynakça yönetim yazılımlarını
teknik olarak genel bir inceleme yapılarak akademik dünyada daha etkili kullanımlarına
yönelik ipuçlarının verilmesi ve farklı yazılımların kıyaslanması hedeflenmektedir. Bir
kaynakça ve aynı zamanda akademik sosyal ağ platformu olan ‘Mendeley, EndNot ve Zotero’
yazılımları üzerinde ayrıntılı uygulama önerileri verilecektir.
6.1
MENDELEY
6.1.1 Mendeley Programının Etkin Kullanımına Dair Öneriler
Bu bölümde, vereceğimiz öneriler, örnek bir yazılım (Mendeley) üzerinde verilecektir. Bu
yazılımı seçmemizin başlıca nedenleri olarak şunlar belirtilebilir:
 Kullanım kolaylığı
 Birçok işletim sistemine ve akıllı telefonlara kurulabilmesi
 Ücretsiz sunulması
 Sosyal ağ imkânlarını sunması. Örneğin; takım çalışması ile belge ve yorum
paylaşımı, aynı konuda çalışan kişilere ulaşmayı sağlayan web hizmeti
Mendeley’in çalışmasını site ve yazılım (Mendeley Desktop) olmak üzere iki aşamada
inceleyelim. Her ikisinden de tam verim elde etmek için ücretsiz üyeliği kullanmanızı
kesinlikle tavsiye ederim.
6.1.2 Web Kullanımı
Üyeliğinizin ardından CV’yi oluşturduktan sonra “Library” kısmından kendimize
Mendeley veri tabanındaki eserlerden oluşan koleksiyonlar oluşturuyoruz. Eserler Mendeley
eklenmiş olabileceği gibi kişiler tarafından da eklenebilir. Koleksiyonlarınız başlığı ve ieçriği
tamamıyla size ait olup gizli (private), açık (public) ve paylaşımlı (shared) olarak
yayınlayabilirsiniz. Açık koleksiyonlar sadece sahibi tarafından güncellenebiliyorken
paylaşımlı koleksiyonlara eser ekleyip çıkarmak kayıtlı üyeler tarafından yapılabiliyor.
Koleksiyonlar üyeler tarafından hazırlanıyor ve farklı bilim dallarına ait konular üzerine
hazırlanmış binlerce farklı koleksiyona ulaşabilir ve üyeliğinizle (subscription) yeni çıkan
makaleleri takip edebilirsiniz. Mendeleye’e üye olmanın avantajı ise koleksiyon kullanımında
ortaya çıkıyor; Mendeley Desktop’ı kullanarak koleksiyonunuzda yer alan eserleri -dosya
değil, veri olarak- indirebilirsiniz. Siz eğer bir makaleyi diskinizde kayıtlı olmaksızın
doğrudan veya dolaylı olarak kullandıysanız ve koleksiyonunuzda mevcutsa, bu eserden de
otomatik alıntılar yapabilirsiniz.
59
Üyelik yapıldıktan sonra masaüstü bileşeni ve web sitesi hizmeti kullanıma hazır
gelecektir.
Mendeley’in bir diğer yararlı aracı ise Web Importer. Sayfada yer alan bağlantıyı yer
imlerinize ekleyerek sonra akademik veri tabanlarında rast geldiğiniz yer almasını istediğiniz
makaleleri koleksiyonlarınıza aktarabilirsiniz.
6.1.3 Yazılım (Mendeley Desktop)
Üyelik tamam, koleksiyonlar oluşturuldu ve şimdi sıra kurulumda. Sayfadan uygun
işletim sistemine göre paketi indirdikten sonra kurulumu başlatın, Word/OOWriter eklentisini
kurun ve kurulumu bitirip sonra programı başlatınca PDF dosyalarınızın yer aldığı klasörü
seçin. Program otomatik olarak PDF dosyalarınızdan elde edebildiği verilerle yerel
kütüphanenizi oluşturacak ve senkronizasyon işleminin ardından sahip olduğunuz
koleksiyonlar da programın içinde gözükmeye başlayacak. PDF içeriğinin (yazar adı, dergi
adı, sayı, yıl v.b.) tam olarak okunabilmesi dosyanın metin olarak oluşturulmuş olması
gerekiyor.
Word’de 1.000 farklı yöntemden biriyle alıntı yapmak ve kaynakça hazırlamak için
önce kütüphanemizde yer alan ilgili makaleyi seçtikten sonra “Send Citation to Word”e
60
tıklıyoruz. Referansınız hazır, bütün alıntıları Mendeley Desktop ile yaptığınız takdirde
otomatik olarak seçtiğiniz yönteme uygun kaynakçanız da hazır olacak.
Başlık Çubuğu
Menu Çubuğu
Kütüphane Penceresi
6.1.4 Yayın Kitapçığı oluşturma
Mendeley masaüstü uygulaması bilgisayarınıza kurulduğunda hemen akademik yayın
dosyalarınıza kitaplık oluşturabilirsiniz.
Bu amaçla bilgisayarınızda bulunan makalelere ait PDF dosyalarını ya da diğer
formatlardaki belgeleri sürekle bırak ile Mendeley yazılımına taşımanız yeterli olacaktır.
Kendi kütüphanenizin altında kitaplık oluşturmak için ‘Untitled Folder’ seçeneğinden
oluşturabilirsiniz. Örnek bir kitaplık olarak ‘Bilgi okuryazarlığı’ adlı bir kitaplık oluşturunuz.
Kişisel bilgisayarınızdan belirlemiş olduğumuz PDF’leri kitaplığımıza aktarınız.
61
6.1.5 Bilgi Çıkartma
Mendeley kendisine yüklenen belgelerin içeriğini tarayarak, makalenin adı, yazar adları,
makalenin yayınlandığı derginin adı, yayın yılı, cilt sayısı, yayınevi, özeti, anahtar sözcükler,
URL adresi vb. bilgilerini otomatik olarak çıkartacaktır.
62
6.1.6
Mendeleyde Yayın Türü
Mendeleyde sadece dergi makaleleri değil, kitap, kitap bölümü, tez, web sayfası,
bilgisayar programı, televizyon yayını vb. 20 farklı yayın türüne ait içerik girilebilmektedir.
Mendeley her yayın türü için çok sayıda alanda (örneğin dergi yayınları için 66 farklı
alan) meta veri tutabilmektedir.
6.1.7 Mendeleyde İndeksleme
Mendeley kendisine yüklenen yayınları hemen yazar adına, dergi adına, yazarın
belirlediği anahtar sözcüklere ya da sizin girdiğiniz etiketlere göre indekslenecektir.
Bilgisayarınızdaki yüzlerce PDF’yi bir kerede mendeley’e sürükleyerek bu işlemlerin birkaç
dakikada gerçekleşmesini sağlayabilirsiniz.
63
6.1.8 Senkronizasyon
Mendley’e yüklediğiniz belgeleri Mendeley Web sitesiyle senkronize edebilirsiniz.
Böylece başka bir bilgisayara Mendeley masaüstü uygulaması kurduğunuzda, yüklü
belgelerinizi o bilgisayarda, indirerek eşleştirmeniz mümkün olacaktır.
6.1.9 Mendeleyde (Masaüstü Desktop) Arama
Mendeleyin diğer güçlü aracı ise arama aracıdır. Tüm yayınlar üzerinde sözcük ya da
tümce bazı aramalar yapabilirisiniz. Böylece bir sözcüğün makale adı başta olmak üzere, en
çok geçtiği yayınlara erişebilirsiniz. Bu araç literatür taramasını çok kolaylaştırmaktadır.
64
6.1.10 Mendeleyde Not Almak
Mendeley içerisinde açarak incelediğiniz belgeler üzerinde not alabilir, belge üzerinde
yazıların üstünü çizebilirsiniz.
6.1.11 Mendeleyde Alıntı Yapmak
Bir ya da daha çok belge seçiliyken sağ tuş menüsündeki ‘Copy Citation’ seçeneği ile
belgelere ait alıntı bilgisini kopyalayabilir ve daha sonra Word belgesine yapıştırabilirsiniz.
Mendeley yararlanılan kaynakları APA, APSA, AMA gibi 16 farklı başvuru stilinde
oluşturabilmekte, seçeceğiniz onlarca başka sitili de kendisine indirebilmektedir.
65
6.1.12 Mendeley Word Pul-In
Mendeley Word Pul-In’ini indirerek, çeşitli belgelere ait alıntı bilgisini Microsoft Word
belgelerine aktarabilir, ayrıca metin içerisinde yaptığınız alıntılara ait “Yararlanılan
Başvurular” listesini tek bir işlemle oluşturabilirsiniz.
6.1.13 Mendeleyde Çalışma Grupları
Birlikte çalışma alanına ait gruplar oluşturarak bu gruplara belge yükleyebilir, diğer
araştırmacıları buraya davet edebilir, ya da kendiliğinden bu gruba kayıt yaptırmalarını
sağlayabilirsiniz.
66
6.1.14 Mendeleyde Ortak Çalışma
Invite Colleagues ile çalışma arkadaşlarınızı davet edebilirsiniz. Onları bir çalışma
grubuna dahil ederek belge paylaşımı yapabilirsiniz. Hatta aynı belge üzerinde not alma,
belge üzerini çizme gibi işlemleri gerçekleştirerek ortak çalışma yapabilirsiniz.
6.1.15 Mendeley Üyelik Akışları
Mendeley aynı zamanda bir sosyal ağ olarak da kullanılabilir. Kendinize, gruplarınıza
ya da davetli arkadaşlarınızla mesaj paylaşımı yapabilirsiniz. Grup üyelerinin etkinliklerinden
akış biçiminde haberdar edilirsiniz.
67
6.1.16 Web’den Alıntı Bilgi Alma ve Belge İndirme
Tarayıcınıza Web Importer eklentisini kurarak, 30’dan fazla veri tabanından doğrudan
Mendeley’e belge indirmek ve alıntı bilgisi yakalamak mümkündür.
Web Importer Kurmak için kullandığımız tarayıcılara göre farklılık gösterir.
Internet Explorer
1. www.mendeley.com adresinden “Web Import” kategorisine tıklayın, açılan
pencerede “
” butonunun üzerine “sağ” tıklayıp “sık
kullanılan” kategorisine ekleyin
2. Açık Internet Explorer
3. “Araçlar” menüsünden “Açılır pencere engelleyici” seçeneğinden “Açılır
pencere engelleyici ayarlarında” izin verilecek Tarayıcı veya Web sitesinin
URL adresi girilir.
4. Kullanmak istediğimiz Tarayıcı veya Web sitesini Mendeleyin sağlamış
olduğu tarayıcı ve web sitelerini şu adresten http://www.mendeley.com/import/
erişip sık kullanılan kategorisine eklemek gerekmek tedir.
Örnek olarak; Google Scholar
68
“Sık kullanılan” kategorisinden “Import to Mendeley” sekmesini tıkladıktan sonra
“Import documents to Mendeley” penceresinden “Import” işlemi gerçekleştirilir.
69
6.2
ENDNOTE
Dünya çapında akademik enstitülerde ve araştırma kurumlarında yaygın olarak
kullanılan, akademik personel, öğrenci ve araştırmacıların makale, tez vb. çalışmalarının
yazımı aşamasında baştan sona yardım amacıyla tasarlanmış web tabanlı bir hizmet olan
EndNote bibliyografya hazırlamaya yardımcı programdır(atauni.edu.tr, 2013).
EndNote; makale, tez vb. yazımı aşamasında kendi bilgi veri tabanlarınızı
oluşturmanıza, bibliyografik bilgilerinizi (örneğin kitaplar, dergiler, kataloglar, görsel veriler
vb.) saklamanıza, yönetmenize ve verilerinize kolaylıkla ulaşmanızda kullanılan özel bir veri
tabanı uygulamasıdır.
6.2.1 EndNote Yazılımı ile Yapılabilecekler
 EndNote bir online arama aracıdır;
Size online bibliyografik veri tabanlarında arama yapma, referansları doğrudan ve
yeniden düzenleme konusunda en kolay yolları sunar. Ayrıca Endnote online
servislerden, CD`lerden ve veri tabanı kütüphanelerinden veri dosyaları import işlemi
için birçok seçenek sunar(atauni.edu.tr, 2013).
 EndNote bir referans ve imaj veri tabanıdır;
Özel kütüphanelerinizde bibliyografik referanslar depolama, yönetme ve arama
işlemlerinde uzmandır. Grafik, tablo, şekil ve formül içeriklerinin her birinin kendi
altyazı (caption) ve anahtar kelimelerini (keywords) düzenleyebilirsiniz.
 EndNote ile makaleler ve bibliyografiler oluşturun;
Cite While You Write özelliği ile Microsoft Word`de atıf, şekil ve tablolar dizini
oluşturabilirsiniz. Siz makalenize referans, şekil ve tablo eklediğinizde listeler
otomatik olarak oluşturulur. Microsoft Word şablonları ile yayımcılar tarafından
istenen makale formatları konusunda size kolaylık sunacaktır(atauni.edu.tr, 2013).
6.2.2 Endnote Kurulumu İle Gelen Birkaç Önemli Bileşen:
 Styles (Stiller): atıf yaparken ve bibliyografyalar oluştururken kullanılan
Formatlar
 Filters (Filtreler): referans verileri içeren tekst-dosyalarını import yaparken
kullanılan dosyalar
 Connection Files (Bağlantı Dosyaları): online referans veri tabanlarındaki
referanslara doğrudan erişim için kullanılan dosyalar
 Kelime İşlemci Dosyaları: Word veya WordPerfect için ‘EndNote Manuscript
Şablon Dosyaları’.
 Spelling Dictionaries: imla (spelling) kontrolü için sözlükler mevcuttur.
6.2.3 EndNote ile Gelen Yenilikler
EndNote, bir PDF dosyasının yâda bir klasörde bulunan birden fazla PDF dosyasının
doğrudan EndNote kütüphanesine importu ile PDF yönetim özelliklerini geliştirmeye devam
etmektedir. Bu import işlemiyle PDF'lerdeki temel bibliyografik bilgileri kütüphanenize
aktararak PDF dosyasının ilişkilendirildiği referans kayıtları oluşturabilir ve hatta sonrasında
PDF dosyalarının içeriğinde arama işlemleri gerçekleştirebilirsiniz.
70
6.2.4 EndNote Web
Öğrencilerin ve araştırmacıların araştırma makalelerinin yazım aşamasında baştan sona
yardım amacıyla tasarlanmış web tabanlı bir hizmettir.


Üniversite öğrencileri makalelerine atıf yapmak için referanslarını düzenleyebilir
Profesyonel araştırmacılar ve mastır öğrencileri, EndNote’u ve diğer desktop
yazım araçlarını mükemmel bir şekilde tamamlayan EndNote Web’i referansları
depolarken ISI Web of Knowledge arama bölümleri arasında da kullanabilirler.
6.2.4.1 EndNote Web ile Daha Fazla Ortak Çalışmalar Yürütün
EndNote Web ile ortak çalışmalar yürütmek çok daha kolaylaşacak. Araştırma
projelerinizde desktop ve Web versiyonları arasında 10,000'e kadar referans kaydının
transferine imkân sağlayarak çalışma arkadaşlarınızla birlikte ortak çalışmanın en kolay
yolunu sunmaktadır. Paylaştığınız EndNote Web grupları sayesinde kütüphane dosyalarını
bilgisayardan bilgisayara taşıma gereğini ortadan kaldırabilirsiniz. Ayrıca ‘ResearcherID’
içerisinden kişisel referanslarınızı ve ‘Web of Knowledge’ tarafından sağlanan atıf değerlerini
sunabilirsiniz(Researchsoftware.Com, 2013).
6.2.5 EndNote ve EndNote Web karşılaştırması
EndNote Web, kütüphanede yada başka bir yerde aşağıdaki işlemlere olanak sağlamaktadır:
 ISI Web of Knowledge, PubMed ve yüzlerce OPAC kütüphanesinde doğrudan arama
 Yüzlerce online bibliyografik veri tabanından referansları import etme ve birçok
dildeki referans kütüphanesini düzenleme (bkz. notlar Unicode uyumluluğu)
 Kullanımı kolay ara yüzüyle fonksiyonlara hızlı erişim
 Her EndNote Web hesabında 10,000 kayıda kadar depolama
 Birçok grupta referans takibi
 Meslektaşlarınızla birlikte çalışmayı kolaylaştırma—EndNote Web gruplarının
paylaşımı ve paylaşılan grupların meslektaşlarınız tarafından görüntülenmesi
 Referansların düzenlenmesi—notlar, anahtar kelimeler ve daha fazlasını ekleme
 Metin içi atıfların ve bibliyografyaların biçimlendirilmesinde 3,200’ün üzerinde yayım
sitili kullanma
 Her sayfada 50 referansın üzerinde görüntüleme
 Microsoft Word’de Cite While You Write™ (uyumlu ek (plug-in) gerektirmektedir)
özelliğiyle anında referanslar ekleme ve makaleleri biçimlendirme
 Diğer kelime işlemcilerde RTF (rich text format) dosyası kullanılarak makaleleri
biçimlendirme
 Microsoft Internet Explorer ve Mozilla’da bir tıklamayla referans kütüphanenize
erişim için EndNote Web araç çubuğu kullanımı ve atıf verinizi kolayca bulma
(uyumlu ek (plug-in) gerektirmektedir)
 EndNote’a veya EndNote’dan kolayca referansların transferi (EndNote X.0.2 ve üstü).
Önceki versiyonlardan export/import etme.
 Online bağlantı dosyaları, import filtreleri ve yayım stilleri için “sık kullanılanlar”
listesi oluşturma
71
ISI Web of Knowledge, EndNote ve EndNote Web’le düzenli görünmeyen çalışmalarınızı ve
araştırmalarınızı düzenlemek için:
 ISI Web of Knowledge kullanıcıları bir yada daha fazla referansı tek adımda
EndNote’da olduğu gibi EndNote Web kütüphanelerine gönderebilirler
 ISI Web of Knowledge, ileriki araştırmalar için EndNote Web’te depolanan referansları
tanımaktadır
 EndNote Web kullanıcılara Times Cited'da, Related Records’a link sunmakta ve
referans makalesinde en son bilgiye tek tıklama ile erişimi sağlamaktadır
 EndNote Web referansları doğrudan EndNote masaüstüne transfer etmektedir
 Makalelere hem EndNote hem de EndNote Web ile atıf yapılabilmektedir, bu
meşlektaşlar arasındaki işbirliğini arttırmaktadır
6.2.6 Microsoft Word İle Başlatmak
1. Microsoft Word’ü açın.
2. EndNote tabında butonununa basın. En son kullanılan EndNote
Kütüphanesi default olarak açılacak ve aşağıdaki ‘Kütüphane (Library) Penceresi
Görüntülenecektir
Başlık Çubuğu
Menu Çubuğu
Tab Paneli
6.2.7 Başlat (Start) Menüsünü Kullanarak Başlatmak
1. ‘Başlat’ menüsüne tıklayın.
2. Menüden ‘Programlar/EndNote/EndNote Program’a tıkladığınızda en son kullanılan
EndNote kütüphanesi varsayılan olarak açılacak ve aşağıdaki ‘Kütüphane Penceresi’
görüntülenecektir.
72
Başlık Çubuğu
Menu Çubuğu
Tab Paneli
Eğer EndNote programını ilk kez kullanıyorsanız bu ekran yerine aşağıdaki ‘Getting
Started with EndNote’ ekranı görüntülenecektir. Bu ekran EndNote programını ilk kez
açtığınızda görüntülenecektir.
Bu ekranda EndNote programınızı başlatmak için üç farklı seçenek sunulmaktadır;

‘Create a new library’ seçeneği ile yeni bir kütüphane oluşturabilirsiniz.
73

‘Open an existing library’ seçeneğini kullanarak daha önceden oluşturulmuş bir
EndNote kütüphanesini açabilirsiniz.
‘Learn about EndNote’ seçeneğini kullanarak EndNote ‘Help’ (yardım) penceresine
ulaşabilirsiniz.

Not

‘Registyaıt Number’ (Kayıt Numarası) ve EndNote sürümünüzü ‘Help/About EndNote
X5’ Menüsünü kullanarak öğrenebilirsiniz.
‘Edit/Preferences/Libraries’ menüsünden ‘When EndNote starts’ listesinde bulunan
seçenekler kullanılarak EndNote programının başlatılma şekli belirlenebilir.

o
o
o
o
Open the most recently used library
Open the specified libraries
Prompt to select a library
Do nothing
6.2.8 Araç Çubukları
En çok kullanılan komutlara kolay erişim için EndNote araç çubuklarını
kullanabilirsiniz. ‘Main’, ‘Text Style’ ve ‘CWYW’ olmak üzere üç farklı araç çubuğu
bulunmaktadır. Araç çubuklarının içeriği aşağıda ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.
1
2
3
4
5 6 7 8
9 10 11 12 13 14 15 16 17
1. Integrated Library& Online Search Mode; Lokal kütüphane ve online arama
işlemlerinin birlikte görüntülenmesi için kullanılır.
2. Local Library Mode; Lokal kütüphane işlemleri için kullanılır.
3. Online Search Mode; Online arama yapmak için kullanılır.
4. Bibliographic Output Style; Style seçmek için kullanılır.
5. Copy to Local Library; Online arama sonuçlarını Local Library’e eklemek için
kullanılır.
6. New Reference; yeni bir kayıt eklemek için ‘New Reference’ penceresini açmak için
kullanılır.
7. Online Search; Online arama işlemleri için bağlantı seçim ekranına ulaşmak için
kullanılan butondur.
8. Import referans; İmport penceresine ulaşmak için kullanılır.
9. Export; Referansları RTF, HTML, XML ve TXT formatlarında export yapmak için
kullanılır.
10. Find Full Text; Tam metinleri download etmek için kullanılır.
11. Open Link; Referans kaydına ait URL adresine ulaşmak için kullanılan butondur.
74
12. Open File; Referans kaydına eklenen dosyalara ulaşmak için kullanılan butondur.
13. Insert Citation; Atıf eklemek için kullanılan butondur.
14. Format Bibliography; Atıf ve referans formatı belirlemek için kullanılır.
15. Return To Word Processor; Word dokümanına dönmek için kullanılır.
16. Help; ‘Yardım’ menüsüne ulaşmak için kullanılır.
17. Quick Search; Hızlı arama yapmak için kullanılır.
6.2.9
Text Style Araç Çubuğu
1 2
3
4
5
6
7
8
9 10 11 12 13 14 15
1. Open Link; Referans kaydına ait URL adresine ulaşmak için kullanılan
butondur.
2. Open File; Referans kaydına eklenen dosyalara ulaşmak için kullanılan
butondur.
3. Spell Check; ‘Spell Check’ penceresine ulaşmak için kullanılır.
4. Attach Figure; Referans kaydına resim veya şekil eklemek için kullanılan
butondur.
5. Format Bibliography; Atıf ve referans formatı belirlemek için kullanılır.
6. Return To WordProcessor; Word dokümanına dönmek için kullanılır.
7. Font; Font belirlemek için kullanılır.
8. Size font; Boyutu belirlemek için kullanılır.
9. Bold; Teksti kalın yapmak için kullanılır.
10. Italics; Teksti italik yapmak için kullanılır.
11. Underline; Tekstin altını çizmek için kullanılır.
12. Plain; Teksti düz yapmak için kullanılır.
13. Superscript; Üst simge yapmak için kullanılır.
14. Subscript; Alt simge yapmak için kullanılır.
15. Symbol Font; Sembol eklemek için kullanılır.
6.2.10 Cite While You Write Tab (CWYW)
Citations Grubu
 Insert Citation
75



1. Find Citation; veri tabanınızdan bir veya birden fazla referans kaydını seçmek ve
atıf yapmak için, arama kriteri girilen ekrana erişim için kullanılır.
2. Insert Note; yeni bir not eklemek için kullanılır;
3. Insert Selected Citation(s); EndNote ekranında seçilen referans(ları) eklemek için
kullanılır;
4. Find Figure; EndNote ‘Figure’ alanında bulunan bir imaj/grafik dosyasını
eklemek için kullanılır;
Go to EndNote; EndNote programına Word içerisinden erişmek için kullanılır.
Edit & Manage Citation(s); seçilen atıf(ları) düzenlemek için kullanılır.
Edit Library Reference(s); seçilen atıfa ait referans kaydında yapılacak bir
düzenleme işlemi için kullanılır.
Bibliography Grubu




Style; Atıf ve bibliyografya stilini seçmek için kullanılır.
Update Citaitons; yapılan stil değişikliklerini güncellemek için and Bibliography
kullanılır.
Convert Citations and Bibliography;
 Convert to Unformatted; biçimlendirilmiş atıfları, ‘geçici atıflara’,
Citations dönüştürmek için kullanılır.
 Convert to Plain Text; dökümandan EndNote kodunu kaldırarak
düz yazıya dönüştürmek için kullanılır.
 Convert Word 2007 Citations to EndNote; Word özellikleri ile oluşturulmuş
atıfları EndNote formatına dönüştürmek için kullanılır.
Bibliography Preferences; Atıf ve bibliyografya biçim ayarları için kullanılır; Tools
Grubu
Tools Grubu
 Export to EndNote
 Export Travelling Library bir Word dokümanında bulunan referansları
EndNote kütüphanesine export yapmak için kullanılır;
 Export Word 2007 Word özellikleri ile oluşturulmuş atıfları export Citations
yapmak için kullanılır;
 Export Word 2007 Word özellikleri ile oluşturulmuş atıfları Master Master List
List olarak export yapmak için kullanılır;


Preferences ‘Cite While You Write’ seçeneklerini düzenlemek için kullanılır;
EndNote Help ‘Cite While You Write’ yardımı görüntülemek için kullanılır.
6.2.11 Kütüphane (Library) Penceresi
EndNote ‘My EndNot Library’ kütüphanesini açtığınızda kütüphane içeriğinde
bulunan
tüm referanslar liste halinde ‘Kütüphane Penceresinde görüntülenecektir.
76
Kütüphane Adı
Referanslar
Bibliyografik Output Stili
Kolon Başlıkları
Groups paneli
Search (Arama) tabı
Tab Panel Butonu
Quick Edit tabı
Preview (Önizleme) tabı






Referanslar kolon başlığına tıklanarak kolaylıkla sıralanabilir. Ayrıca sıralama düzeni
‘Tools/Sort Library’ menüsü kullanılarak değiştirilebilir.
Kolon genişlikleri kolon ayraçları kaydırılarak belirlenebilir.
Bu pencerede default olarak sekiz kolon/alan görüntülenmektedir. Bunlar: ‘File
Attachments
(
), Author, Year, Title, Journal, RefType, URL ve Last
Updated’dir. ‘Edit/Preferences/Display Fields’ menüsü kullanarak görüntülenecek
kolonlar belirlenebilir veya sıralamaları değiştirilebilir.
‘Edit/Preferences/Display Fonts’ menüsü kullanılarak default font ayarları
değiştirilebilir.
Bir referansı seçerek ‘Kütüphane Penceresinin alt bölümünde bulunan ‘Tab
Panelinden ‘Preview’ tabını seçerek seçilen referansa ait detayları kolaylıkla
görüntüleyebilirsiniz. ‘Tab Panelini alanını görüntülemek veya gizlemek için
butonunu kullanabilirsiniz.
EndNote kütüphanenizde herhangi bir referans kaydı arama işlemi için ‘Tab Panelinde
bulunan ‘Search’ tabını seçerek aşağıdaki ekranda arama işlemini
gerçekleştirebilirsiniz.
77

Seçtiğiniz herhangi bir referans kaydı üzerinde hızlı bir şekilde değişiklik yapmak için
‘Quick Edit’ tabını kullanabilirsiniz.

Online veri tabanlarında arama yapmak için arama yapılmak istenen veri tabanı
‘Kütüphane Penceresi/Groups Paneli/Online Search’ grubunun altında bulunan listede
yer alıyorsa listeden seçilebilir. Eğer listede bulunmayan bir veri tabanında arama
yapılacaksa ‘more…’ seçeneği yada menülerden ‘Tools/Online Search...’ komutu
kullanılarak açılan ‘Choose a Connections’ ekranında arama yapılmak istenen veri
tabanı seçilerek veri tabanı ile bağlantısı kurulur ve ‘Tab Panelinde yer alan ‘Search’
tabı otomatik olarak aktif duruma gelir. ‘Search’ tabı aktif hale geldikten sonra arama
kriterleri girilerek arama işlemi gerçekleştirilebilir.
78
Online Veri tabanları
Daha önce arama yapılan veri tabanları listesi
Online arama yapılan veri tabanı
adı
Search Tabı
6.2.12 Referans Penceresi
Açılan referansın başlık çubuğunda ‘Author’, ‘year’ ve ‘record number’ görüntülenir.
Örnek: [Zhang, 2013 #28].
Referans Türü
Kayıt Numarası
İleri/Geri Butonları
Veri Alanı
79
Boş Alanları
Görüntüle/Gizl
e

Not:
‘Kütüphane Penceresinde bir referans kaydının üzerine çift tıklayarak referans
detaylarının görüntülendiği ‘Referans Penceresi ’ne erişilebilir, bu pencerede referansa
ait alan bilgileri düzenlenebilir. Ayrıca referansa ait alan bilgileri ‘Tab Panelinde
bulunan ‘Quick Edit’ tabı kullanılarak da düzenlenebilir.

Referans penceresinde bulunan

gizleyebilir
veya
butonu
ile
bu
alanları
görüntüleyebilirsiniz. Default olarak referanslardaki tüm alanlar görüntülenir.
PDF dosyası ve URL adresi örnek olması için sonradan eklenmiştir.
butonunu ile veri içermeyen alanları
6.2.13 Kısa Yol Tuş Komutları
Komutlar
Ctrl + O
Ctrl + W
Ctrl + S
Ctrl + P
Ctrl + Q
Ctrl + Z
Ctrl + X
Ctrl + C
Ctrl + V
Ctrl + A
Ctrl + K
Ctrl + R
Ctrl + N
Ctrl + E
Ctrl + D
Ctrl + M
Ctrl + Y
Ctrl + 1
İleri/Geri
komutları
Ctrl + Page Down
Ctrl + Page Up
Home
End
Ctrl + F
Ctrl + J
Biçim komutları
Ctrl + T
Ctrl + L
Ctrl + B
Ctrl + I
Ctrl + U
Ctrl + +
Ctrl + =
Ctrl + 2; Ctrl + 5
Eylem
Kütüphane Aç
Kütüphane Kapat (aktif)
Kaydet
Yazdır
Çıkış
Geri Al (yalnızca en son yapılan eylem)
Kes
Kopyala
Yapıştır
Tümünü Seç / Tümünü Seç İptal
Copy Formatted
Change Text …
New Reference (Yeni Referans)
Edit Reference (Referans Düzenle)
Delete Reference (Referans Sil)
Show All References (Tüm Referansları Göster)
Spell Check (Sözcük Kontrolü)
Açılan referans kaydında seçilen alana ait terimler
listesini
Eylem
Sonraki Referans (Edit penceresinde)
Önceki Referans (Edit penceresinde)
İlk referansa git
Son referansa git
Referans Ara (Referans Listesinde)
Go To … (Edit penceresinde)
Eylem
Seçilen metnin düz yazı (plain size) boyutuna getirir
Seçilen metnin düz yazı (plain font) tipine getirir
Kalın
İtalik
Altını Çiz
Üst Karakter
Alt Karakter
Çift satır aralığı; 1.5 satır aralığı
80
tekrar
CWYW
komutları
Alt + 0
Alt + 1
Alt + 2
Alt + 3
Alt + 4
Alt + 5
Alt + 6
Alt + 7
Alt + 8
Alt + 9
Eylem
Insert Note (Not Ekle)
Return to Word / Go to EndNote (Word’e Dön / EndNote’a
Insert Selected Citation(s) (Seçilen atıf(lar)ı ekle)
Format Bibliography (Bibliyografya Biçimi)
Unformat Citations
Edit Library References (Kütüphanedeki referansları
Edit Citation(s) (Atıf(lar)ı Düzenle)
Find Citation(s) (Atıf(lar)ı Bul)
Export Traveling Library
Cite While You Write Preferences (Cite While You Write
6.2.14 Kütüphane (Library) Oluşturma
Referans kayıtları daha sonra eklenecek boş bir kütüphane oluşturmak için aşağıdaki
işlem sırası izlenmelidir.
1. ‘File/New’ menüsünü seçin. ‘New Reference Library’ penceresi görüntülenecektir.
2. ‘Dosya adı’ alanına yeni kütüphane adını girin ve kütüphanenizi kaydetmek istediğiniz
yeri belirleyin.
3. ‘Kaydet’ butonuna basın. Artık EndNote kütüphanenize referanslar ekleyebilirsiniz.
New (Yeni)
File (Dosya)
81
6.2.15 Referans Kaydı Girme
EndNote kütüphanelerinize birkaç farklı veri (yeni kayıt) girme seçeneğiniz mevcuttur:
6.2.15.1 Manuel Giriş
Farklı Bibliyografya Formatlarının Oluşturulabilmesi İçin Minimum Girilmesi Gerekli
Alanlar
Her bir EndNote referansında bibliyografik bilgiler farklı alanlara girilir. Bibliyografik
verilerin bu şekilde saklanması sayesinde, EndNote daha sonra bu verileri birbirinden farklı
bibliyografya formatlarına dönüştürebilmek için kullanır. Eğer bu bilgileri uygun formatlarda
atıf yapmak için kullanmak istiyorsanız, referans tipine göre minimum bilgiler ilgili alanlara
girilmelidir(Researchsoftware.Com, 2013).
Referans tipine göre minimum girilmesi gerekli alanlar listesi aşağıda yer almaktadır:
 Journal Article: Author, Year, Title, Journal, Volume, Issue, Pages.
 Book: Author, Year, Title , City, Publisher.
 Book Section: Author, Year, Title, Edition, Book Title, City, Publisher, Volume,
Pages, Series Editor, Series Title ,Edition.
 Edited Book: Editor, Year, Title, Series Edition, Series Title, City, Publisher, Volume,
Number of Volumes, Edition.
 Magazine Article: Author, Year, Title, Magazine, Volume, Issue Number, Pages,
Date.
 Newspaper Article: Reporter, Year, Title, Newspaper, City, Pages, Issue Date.
 Conference Proceedings: Author, Year of Conference, Title, Editor, Conference
Name, Conference Location, Publisher, Volume, Number of Volumes, Pages, Series
Editor, Series Title, Edition Date.
 Electronic Source: Author, Year, Title, Access Year, Access Date, Edition, Last
Update Date, Type of Medium, Label, URL.
Manuel Referans Kaydı Giriş İşlemi;
‘New Reference’ ekranına ‘Main’ araç çubuğunda ‘New Reference
’
butonunu, menülerden ‘References/New Reference’ komutunu veya klavyeden
‘Ctrl+N’ tuş kombinasyonu seçeneklerinden birisini kullanarak ulaşabilirsiniz.
82
Girmiş oldunuz referans bilgilerini kaydetmek isteyip istemediğinizi soran EndNote
uyarı mesajı ekranında ‘Yes’ butonuna basın (Eğer uyarı mesaj ekranının her kayıt
değişikliğinde açılmasını istemiyorsanız ‘Do not display message again’ onay kutusunu
işaretleyin. Ancak, kütüphanenizdeki referans kayıtları üzerinde hatalı bir değişiklik
yapılmaması için bu onay kutusunun işaretlenmemesi önerilmektedir).
6.2.15.2 Online Veritabanlarından Bibliyografik Veri Import İşlemi
EndNote kütüphaneleri oluşturmanın birçok yolu vardır:
 Eğer online bibliyografya veri tabanlarına, üniversite kataloglarına erişiminiz varsa
referans kayıtlarını EndNote kütüphanenize eklerken veya bu kaynaklardan tekst
formatında kaydedilmiş referansları EndNote kütüphanenize eklerken EndNote import
filtrelerini kullanabilirsiniz. EndNote filtreleri ihtiyacınız olan referans kayıtlarını
aktarmanızı kolaylaştırırken ihtiyacınız olmayanları ise elemenizde size yardımcı
olacaktır. Download edilen referans kayıtlarını EndNote kütüphanesine import
yaparken önemli olan iki şey vardır(Researchsoftware.Com, 2013):
 Verilerin doğru output formatında download yapılması.
 EndNote’a import yaparken doğru import filtresinin kullanılması.
Verilerin doğru alanlara yerleştirilebilmesi için doğru import filtresinin seçimi son derece
önemlidir.
 Belirli Web siteleri arama sonuçlarınızı doğrudan EndNote’a aktarmak için bir
download butonu içerir, bu buton kullanılarak import işlemi otomatik olarak
gerçekleştirilir. Yapmanız gereken tek şey belirlediğiniz referans kayıtlarının hangi
EndNote kütüphanenize import yapılmasını istiyorsanız onu seçmek olacaktır. Bu
yönteme ‘direct export’ veya ‘direct download’ yöntemi denilmektedir. Bu yöntemle
daha önce bahsedilen adımlara gerek olmaksızın kusursuz bir şekilde import işlemi
gerçekleştirilir.
 Eğer Z39.50 protokolünü destekleyen kütüphane katalogları veya bibliyografya veri
tabanlarına erişiminiz varsa arama işlemlerinizi doğrudan EndNote içerisinden
83
EndNote araçlarını kullanarak gerçekleştirebilirsiniz. Bu sayede import işlemlerine
gerek kalmayacaktır. Yalnızca Connect komutunu kullanmanız yeterli olacaktır.
Direct Export
Birçok bilgi sağlayıcının web sitesinde referans kayıtlarını doğrudan EndNote
kütüphanelerinize kopyalamanız için direct export seçeneği mevcuttur. Direct export işlemi
seçildiğinde EndNote import filtresi ve verilerin aktarımı için gerekli bilgiler otomatik olarak
belirlenmektedir. Yalnızca ihtiyacınız olan aktarmak istediğiniz EndNote kütüphanesini
belirlemek olacaktır.
Direct export özelliği bulunan birçok bilgi sağlayıcı aşağıdaki listede yer almaktadır.
Yeni eklenen bilgi sağlayıcılar ve güncellemeler için lütfen aşağıdaki web sitesini ziyaret edin
http://www.endnote.com !
Bilgi Sağlayıcı
American Psychological Association
Bausch & Lomb
Bibliotech. dk
BioMedCentral
BioOne
Blackwell Synergy
BMJ
Buffalo University
Canadian Journal of Communication
Delphion
EBSCO
Ei Engineering Village
Elsevier
EMBASE
JAMA and Archives
Veri/Erişim Türü
PsycInfo Online
http://www.apa.org
Üyelik gerekli
Vision Science Reference Database
http://www.bausch.com/us/resource/visioncare/reference.jsp
Ücretsiz erişim
Agricultural and Veterinary Information
http://biblioteck.dk/sogning.php
All journals
http://www.biomedcentral.com
Biomedical
http://www.bione.org Üyelik gerekli
All journals published by Blackwell that are online
http://www.blackwell-synergy.com
British Medical Journal Tobacco Control Database
http://bmj.bmjjournals.com/cgi/citmgr
Ücretsiz erişim
Library catalog
http://ublib.buffalo.edu/libraries/eresources/
bison/off.html
Access for Buffalo University students only
http://www.cjc-online.ca
Patent data
http://www.delphion.com
All EBSCO databases
http://www.ebsco.com/
Elsevier Engineering Information database
http://www.ei.org
Üyelik gerekli
Science Direct
http://www.elsevier.com
Üyelik gerekli
EMBASE database
http://www.embase.com
Üyelik gerekli
Journal of the American Medical Association
84
JSTOR
Karger Publishing
Los Alamos National Laboratory
MicroPatent
Nature
Nerac
NISC
OCLC
OhioLink
OVID
OVID SilverPlatter
Oxford Press Journals
Pacific Northwest Labs
Patent Café
PILOTS
PNAS Online
ProQuest
RLG
http://pubs.ama-assn.org/
Ücretsiz erişim
The Scholarly Journal Archive
http://www.jsgtor.org/help/export_help.html Üyelik gerekli
Medical and scientific journals
http://www.karger.com/
Ücretsiz erişim
Library without walls
http://www.lanl.gov/
Ücretsiz erişim
All articles
http://www.micropat.org
Üyelik gerekli
Scientific data
http://www.nature.com
Üyelik gerekli
All articles
http://www.nerac.com
Üyelik gerekli
All articles
http://www.nisc.com
Üyelik gerekli
All databases
http://www.oclc.com
Üyelik gerekli
Multiple databases
http://www.ohiolink.edu
Üyelik gerekli
All databases
http://www.ovid.com
Üyelik gerekli
400+ databases
http://www.ovid.com
Üyelik gerekli
Journal articles
http://www.oxfordjournals.org/
Ücretsiz erişim
Internal veritabanları
http://www.pnl.gov
Yalnızca Internal (iç) kullanım mümkündür
Patent data
http://www.patentcafe.com
Üyelik gerekli
Medical PTS research
http://www.ncptsd.va.gov/publications/pilots/
Yalnızca Internal (iç) kullanım mümkündür
Online science journal search tool at Boston University
http://cybele.bu.edu/biomass/ar/pnas/all.shtml.htm
All databases
http://www.proquest.com
Üyelik gerekli
Historical and humanities
85
Science Magazine
Scopus
St. John of God, Ireland
Stanford University’s HighWire Press
Telemed
Thieme
Web of Science
WebFeat
WilsonWeb
http://www.rlg.org
Üyelik gerekli
Journals
http://www.sciencemag.org Üyelik gerekli
Scopus
http://www.scopus.com
Üyelik gerekli
Medical library
http://www.library.sjog.ie
Internal use only
HighWire Press
http://highwire.stanford.edu/
Ücretsiz erişim
Telemed
http://tie.telemed.org
Ücretsiz erişim
Journal publications
http://www.fiz-karlsruhe.the
Üyelik gerekli
Thomson Scientific
Üyelik gerekli
Federated Search Engine
http://www.webfeat.org
General science and social science journals
http://vnweb.hwwilsonweb.com/hww/login.jhtml
Required login
6.2.15.3 ScienceDirecte EndNote Kütüphanesine Referans Export İşlemi;
1.
http://www.sciencedirect.com URL adresini açın. ‘ScienceDirect’ veritabanının
anasayfası görüntülenecektir.
2. ‘Quick Search’ (hızlı arama) kutusuna aramak istediğiniz kelimeleri girin.
(Örneğin: ‘All fields’da “Engineering” kelimesini alan makaleleri aramak
istiyoruz). ‘Go’ butonuna basın.
86
3. Arama sonucunda 81,572 makale bulunacaktır.
4. Kütüphanenize export etmek istediğiniz referans kayıtlarını işaretleyin ve
‘Export Citations’ butonuna basın.Export formatını RIS format (for Reference
Manager, ProCite,EndNote) işaretleyerek ‘Export’ butonuna basın.
87
5. ‘Select a Reference Library’ ekranında referans kayıtlarınızı eklemek
istediğiniz EndNote kütüphanenizi seçerek ‘Aç’ butonuna basın.
6.2.15.4 EndNote ve Google Scholar Kullanımı;
Google Scholar veri tabanında gerçekleştirilen arama sonuçlarını EndNote
kütüphanelerine aktarmak için aşağıdaki işlem sırasını kullanabilirsiniz;
1. http://scholar.google.com.tr/ URL adresini açın, ‘Google Scholar’
veritabanının arama sayfası görüntülenecektir.
2. ‘Kaynakça Yöneticisi’ olarak EndNote’u belirlemek için, ‘Ayarlar’ linkine
tıklayın ve açılan ekranın alt bölümünde yer alan ‘Kaynakça Yöneticisi’
88
bölümdeki ‘Alıntıları EndNote konumuna aktarma bağlantılarını gösterin’
seçeneğinde bulunan listeden EndNote’u seçin.
3. Yapılan değişiklikleri kaydetmek için ‘Seçenekleri Kaydet’ butonuna basın.
Kayıt işlemi tamamlandığında arama ekranına tekrar dönülecektir.
Yapılan bu ayarlar sonrasında Google Scholar veri tabanında yapılan arama işlemi
sonucundaki referans kayıtları kolaylıkla EndNote kütüphanelerine eklenebilecektir.
EndNote ve Google Scholar kullanımı için yukarıda bahsedilen gerekli ayarlar
yapıldıktan sonra arama ve EndNote kütüphanelerine kayıt aktarma işlemlerini aşağıdaki
işlem sırasını izleyerek gerçekleştirebilirsiniz;
1. Basit veya gelişmiş arama ekranlarından herhangi birinde aramak istediğiniz
kriterleri gerekli alanlara girin ve ‘Ara’ butonuna basın. (Örneğin: ‘Kütüphane’
olan makaleleri aramak istiyoruz).
89
2. Arama sonucunda ‘Kütüphane’ kelimesini içeren tüm kayıtlar listelenecektir.
3. İstediğiniz referans kaydını EndNote kütüphanesine aktarmak için kaydın
hemen altında bulunan ‘EndNote konumuna aktar’ linkine tıklayın.
4. İlgili linke tıkladığınızda açılan ekrandan referans kaydını EndNote
kütüphanenize
iki farklı yöntemle ekleyebilirsiniz;
 ‘Dosya Yükleme’ (File Download) ekranında ‘Aç’ (Open) butonuna
bastığınızda referans kaydınız açık olan EndNote kütüphanenize
eklenecektir.

‘Dosya Yükleme’ ekranında ‘Kaydet’ (Save) butonuna basarak
referans kaydınızı EndNote import dosyası olarak kaydedip daha sonra
istediğiniz EndNote kütüphanenizi açtıktan sonra kaydedilen dosyanın
üzerine çift tıklayarak import işlemini gerçekleştirilebilirsiniz.
90
6.2.15.5 Tekst Dosyası Import İşlemi Kopyalama
İnternet üzerinden online veritabanı servislerinden tekst formatında indirilen veya bir
CD’de bulunan tekst dosyalarındaki referans kayıtları import modülü kullanılarak EndNote
kütüphanelerine eklenebilir. Bu metodu kullanarak manuel referans kaydı girişinden hem
daha hızlı hemde daha kolay referans kaydı eklemek mümkündür. Tekst formatında
kaydedilmiş referans kayıtlarını sorunsuz import edebilmeniz için EndNote’un hazır import
filtrelerini kullanabilir, ‘Edit/Import Filters/New Filter…’ menüsünden kendi import filtrenizi
oluşturabilir veya ‘Edit/Import Filters/Open Filter Manager…’ menüsünden tüm import
filtrelerine ulaşabilir ve ‘Edit’ butonunu kullanarak açacağınız ekrandan import işlemi için
kullanacağınız
filtreler
üzerinde
değişiklik
ve
düzenleme
işlemlerini
de
yapabilirsiniz(Researchsoftware.Com, 2013).
Referans import işlemini gerçekleştirmeden önce tekst dosyasındaki referans
kayıtlarının formatının kullanılan import filtresinin okuyabileceği formatta olduğundan emin
olun. Her bir alanda bulunan veriler belirli bir düzende birbirinden ayrılmalıdır. Bu sayede
import işlemini gerçekleştirirken veriler doğru bir şekilde okunacak, ayrıştırılacak ve ilgili
alanlara doğru şekilde yerleştirilerek EndNote kütüphanesine problemsiz bir şekilde import
işlemi tamamlanacaktır.
6.2.15.6 EndNote ile PubMed’de Makale Arama ve Full Text Download
ADIM 1– BAĞLANTI DOSYASI (CONNENTION FILE) SEÇİMİ
1. ‘Tools/Online Search’ ü yada ‘Online Search’ grubunun altından ‘more…’u
seçin. ‘Choose A Connection’ ekranı açılacaktır.
2. ‘PubMed (NLM)’ i seçin. ‘Choose’ butonuna basın.
91
3. Arama (Search) tabı aktif hale gelecektir.
ADIM 2 – UZAK VERİTABANINDA (REMOTE DATABASE) ARAMA
1. İlk alanı listeden ‘Terms(MeSH)’ seçin.
<Tab> a basıp listeden ‘Contains’ i seçin.
<Tab> a basıp aramak istediğiniz metni (electromyography) girin.
<Tab> a basıp listeden ‘And’ parametresini girin.
<Tab> a basıp listeden ‘Author’ u seçin.
<Tab> a basıp listeden ‘Contains’ ı seçin.
<Tab> a basıp yazar adını girin.
2. Arama (Search) tabı aşağıdaki gibi gözükecektir;
3. Arama (Search) butonuna basın.
4. ‘Confirm Online Search’ ekranında ‘OK’ butonuna basın.
92
Sonuç
ADIM 3 – REFERANSLARIN KÜTÜPHANEYE KAYDEDİLMESİ
Download edilen referansları kütüphanenizdeki mevcut bir gruba yada yeni bir gruba
ekleyebilirsiniz.
1. Grup altına eklemek istediğiniz referansları belirleyin. Bunun için <Ctrl> yada
<Shift> tuşlarını kullanabilirsiniz.
2. Seçilen referans kayıtları ‘sağ tuş’ veya ‘References’ menüsünden ‘Add
References to’ seçeneği kullanılarak eklenebilir.
3. Mevcut olan gruplardan birine yada yeni oluşturduğunuz gruba eklediğiniz
referans kayıtları aşağıda bulunan ekrandaki gibi görüntülenecektir.
93
6.2.16 Connection Files (Bağlantı Dosyaları)
Bağlantı dosyaları ile online bibliyografya veritabanlarında sanki kendi
bilgisayarınızdaki bir EndNote kütüphanesinde arama yapar gibi kolay bir şekilde arama
yapabilirsiniz. Ayrıca arama sonuçlarınızı EndNote içindeki referanslarınız gibi
görüntüleyebilir ve kolaylıkla EndNote kütüphanenize ekleyebilirsiniz.
EndNote, bu uzak kaynakların kullanımı için, Z39.50 olarak adlandırılan bilgi alma
protokolü ile kaynaklara erişmenizi sağlamaktadır. Z39.50 tüm dünyada kütüphane
kataloglarına ve referans veritabanlarına erişim için kütüphaneler ve bilgi sağlayıcılar
tarafından yaygın olarak desteklenen bir yöntemdir.
Bazı online veritabanı sağlayıcıları verilerin bu şekilde kullanımı için ekstra bir ücret
talep etmektedir. Ayrıca bu veritabanlarına erişim için bir kullanıcı hesabı gerekmektedir:
Bunun yanında birçok veritabanı herhangi bir ücret ödemeden veya kullanıcı hesabınız
olmadan erişiminize izin vermektedir. İki büyük veritabanına bu şekilde erişim mümkündür.
Bunlar ‘National Library of Medicine’dan PubMed ve Library of Congress. Ayrıca bir çok
genel kütüphane kataloğuna (library catalogs) herhangi bir kısıtlama olmaksızın
erişebilirsiniz.
6.2.17 PDF Arama Özelliği
EndNote, PDF arama özelliği sayesinde size kütüphanenizde bulunan PDF
dosyalarının içinde ve PDF dosyalarına eklemiş olduğunuz notlarda geçen kelimelerde arama
yapma imkânı sağlamaktadır.
Tüm alanlarda ve PDF dosyalarının içinde arama yapmak için;
1. Arama yapacağınız EndNote kütüphanenizi açın.
2. ‘Search’ tabında arama yapmak istediğiniz alanı listeden ‘Any Field+PDF’
olarak seçin.
3. ‘Contains’ listesinde arama kriterlerini belirleyin
4. Aramak istediğiniz kelimeyi arama alanına girin.
94
5. ‘Search’ butonuna basın.
EndNote tüm alanlarda ve PDF dosyalarının içinde geçen kelimeleri tarayarak
girmiş olduğunuz arama kriterlerine uyan kayıtları geçici bir grup olan ‘Search
Results’ grubunun altında listeleyecektir.
Sadece PDF dosyalarının içinde arama yapmak için ;
1. Arama yapacağınız EndNote kütüphanenizi açın.
2. ‘Search’ tabında arama yapmak istediğiniz alanı listeden ‘PDFNotes’ olarak
seçin.
3. ‘Contains’ listesinde arama kriterini belirleyin.
4. Aramak istediğiniz kelimeyi arama alanına girin.
95
5. ‘Search’ butonuna basın.
EndNote tüm alanlarda ve PDF dosyalarının içinde geçen kelimeleri tarayarak
girmiş olduğunuz arama kriterlerine uyan kayıtları geçici bir grup olan ‘Search
Results’ grubunun altında listeleyecektir.
6.2.18 Cite While You Write özelliği
‘Cite While You Write’ (CWYW) özelliği ile Microsoft Word ile kolay, hızlı ve hatasız
bir şekilde atıflar gerçekleştirebilirsiniz. Ayrıca siz referans, şekil ve tablolara atıflarınızı
gerçekleştirirken referans, şekil ve tablo listeleriniz otomatik olarak oluşturulacaktır.
Atıf, makalenizde yeralan bibliyografyadaki (kaynakçadaki) referansa atfen verilen
kısa bibliyografik bilgidir. Atıf, parantez içinde bibliyografya numarası yada yazar adı ve yılı
şeklinde bilgiler içermektedir. Atıflar bir dökümanda biçimlendirilmiş yada
biçimlendirilmemiş olarak görüntülenebilir. EndNote’un ‘Cite While You Write’ özelliği siz
96
Word’de makalenizi yazarken, belirleyeceğiniz biçimlerde atıflar yapma ve referans listeleri
oluşturma gibi birçok özellik içermektedir. Ayrıca bütün bu EndNote özelliklerini Word’ün
bir parçası gibi kullanmanıza olanak sağlamaktadır.
‘Cite While You Write’ biçimlendirilmiş atıfları oluştururken Word alan kodlarını
kullanmaktadır. Bu gizli kodlar, Word’de atıf ve referans listelerini EndNote ile biçimleme,
biçimlemeyi kaldırma yada yeniden biçimlendirmeyi sağlamaktadır. Bu alan kodları atıf
yapılan referansların bir ‘Traveling Library’sini içermektedir. Referans verisi notlar ve özet
dışındaki tüm alanlarla birlikte veritabanı ismi ve yer bilgisini saklamaktadır. Bu size
veritabanınızın herhangi bir kopyasını tutmadan dokümanı bilgisayarınızda kullanmanıza
olanak sağlar.
6.2.18.1 Atıflar & Şekiller Ekleme
EndNote, makalelerinizi yayımcılara elektronik olarak sunmanızı kolaylaştıran daha
önceden tanımlanmış birçok Microsoft Word manuscript (makale) şablonları içermektedir. Bu
şablonlardan birini kullanarak makalenizi yazmaya başladığınızda makalenizin birçok
biçimsel ayarları, örneğin kenar boşlukları, başlıklar, numaralandırma, satır aralığı, başlık
sayfası, özet sayfası, grafiklerin yerleşimi, yazı tipi ve boyutu gibi ayarlar hedef yayınınıza
uygun şekilde önceden ayarlanacaktır. Bütün bu ayarlardan sonra atıflarınızı makalenize
ekleyebilir ve daha önceden tanımlı olan yüzlerce bibliyografik stili kullanarak veya kendi
bibliyografik stilinizi oluşturarak atıf ve referanslarınızı düzenleyebilirsiniz. Bibliyografya
stillerinin bulunduğu listeden sizin için uygun bibliyografya stilini seçerek makalenizi
yazarken kolay, hatasız bir şekilde atıflarınızı yapabilir ve otomatik olarak referans listenizi
oluşturabilirsiniz. Hatta EndNote kütüphanenizde bulunan şekil ve tablolarınızı
ekleyebilirsiniz(Researchsoftware.Com, 2013).
Atıflarınızı Word dokümanınıza, birkaç farklı şekilde ekleyebilirsiniz:
butonunu kullanın.
butonunu kullanın.
6.2.18.2 'Find Citation(s)' Özelliğinin Kullanımı
Default olarak ‘Instant Formatting’ özelliği açıktır. Bunun anlamı her atıf
eklediğinizde anında biçimlendirilmekte ve dokümanınızın sonunda bulunan referans listeniz
otomatik olarak güncellenmektedir. ‘Instant Formatting’ özelliğini etkinleştirmek yada devre
dışı bırakmak için EndNote X5 CWYW araç çubuğunda ‘Format Bibliography’ butonuna
basın, ‘Instant Formatting’ sekmesini seçin ve ‘Turn Off’/’Turn On’ butonuna basın.
1. Atıf yapmak istediğiniz referansları içeren kütüphane yada kütüphaneleri açın.
2. Microsoft Word’ü başlatın ve yazdığınız dökümanı açın.
3. İmleç, metinde atıfı koymak istediğiniz yerde olmalıdır.
4. ‘Find Citation(s)’
butonuna basın.
Önceki arama sonuçlarının bulunduğu 'EndNote Find Citation(s)' ekranı
görüntülenecektir.
5. ‘Find' kutusuna belirlenen metni girin (excavation), EndNote uygun referansları
getirecektir. ‘Search’ butonuna basın.
97
6. EndNote belirlenen metinleri referanslarınızda karşılaştıracak ve eşleşenleri
listeleyecektir. Uygun referansı belirleyin ve 'Insert' butonuna basın.
Yeni bir atıf yapmak için 4, 5 ve 6’ıncı adımları tekrarlayın.
NOT
1. Instant Formatting özelliği default olarak açıktır. Bunun anlamı her atıf
eklediğinizde otomatik olarak biçimlendirilecek ve referans listeniz
güncellenecektir.
2. EndNote kütüphaneniz içerisinde aradığınız metin, arama sonucunda ulaşılan
referans kayıtlarında bir yazarın soyadı, makalenin yılı, bir anahtar kelime,
98
kayıt numarası ya da terimlerin diğer kombinasyonlarından herhangi biri
olabilir.
3. Word ile çalışırken ‘Go To EndNote’
butonuna basarak
EndNote’u çalıştırabilir veya EndNote ekranına geçiş yapabilirsiniz.
4. Eğer atıflarınız otomatik olarak biçimlenmiyorsa ve bibliyografya her atıf
girerken güncelleme yapmıyorsa ‘Format Bibliography’
butonuna basın.
5. Atıflarınızın ve bibliyografyalarınızın stilinde düzenleme yada değişiklik
yapmak için ‘Format Bibliography’
butonunu kullanabilirsiniz.
6.2.18.3 ‘Insert Selected Citation(s)’ Özelliğinin Kullanımı
EndNote kütüphane listesinden istediğiniz sayıda referans kayıdını belirledikten sonra
bu kayıtları Word ile hazırladığınız makalenizde istediğiniz yere ekleyebilirsiniz. Seçilen
atıflar EndNote ya da Word’den eklenebilmektedir.
butonuna basın, yada
butonuna basın.
Aşağıdakileri takip edin:
1. Eğer Microsoft Word’le çalışıyorsanız,
butonuna basın.
EndNote kütüphanenizdeki istenen referanslar seçili olarak gözükecektir.
2. EndNote ‘Main’ araç çubuğunda ‘Insert Selected Citation(s)’
butonuna
basın. Sonuçları Word’de görüntülemek için ‘Return to Word Processor’
butonuna basın.
99
6.3
ZOTERO
Araştırma yaparken hemen hemen tüm araştırmacı ya da genç akademisyenlerin
karşılaştıkları bazı durumlar ya da sorunlar vardır.
 Bu makaleyi hangi kaynaktan indirmiştim?
 Bu paragrafı makalemde alıntı olarak kullanacağım ama hangi kaynaktan
okuduğumu, kaynağın yazarını ve basım yılını hatırlayamıyorum.
 Kullandığım eser, kitap mıydı yoksa İnternetten aldığım bir makale miydi?
Araştırma yaparken karşılaştığımız bu sorunlar benzer ya da farklı olabilir. Yapmış
olduğumuz araştırmalar kadar elde ettiğimiz bilgilerin düzenlenmesi ve eğitim gördüğümüz
bilim dalı tarafından kabul edilen yazı formatında sunulması da büyük önem taşımaktadır.
Firefox Programının ücretsiz bir uzantısı olan Zotero; araştırma yaparken karşılaştığımız bu
sorunlara sunduğu alternatif çözümlerle kullanımı her geçen gün artan popüler bir programdır.
Bu program, araştırmacılara ve akademisyenlere kendi araştırma kütüphanelerini
oluşturmalarına imkân tanır. Oluşturulan bu kütüphanenin içine künye bilgileriyle birlikte
sayısız doküman yüklenebilir ve kütüphanelerine kaydettikleri dokümanlara bağımlı ya da
bağımsız notlar eklenebilir. Ayrıca araştırmacılara, dokümanlar içinde arama yapabilmelerine
ve kaydedilen dokümanların alfabetik ya da konu klasörlerine göre belirli bir düzende
sıralamalarına da olanak tanır(KTÜ, 2010).
Zotero, çalışmalarınızdaki kaynakça ve atıflar için hem bir veritabanı hem de
bilgisayarınızdaki kelime işlemci ile entegrasyonu sayesinde bir uygulama aracıdır. Fiziki
kaynaklar dışında, Zotero İnternet üzerinde gezinti yaparken akıllı içerik tarama sistemiyle
gezdiğiniz içeriği kolayca veritabanınıza kaynakça olarak alabilmenizi sağlar. Bu içerik sanal
bir kütüphanedeki bir kitap olabildiği gibi, çevrim içi bir belge ve hatta bir video bile olabilir
(pardus-wiki.org, 2013).
Araştırmacılar için zaman alıcı bir işlem olarak görülen kaynakça hazırlanması için de
Zotero programı pratik çözümler sunmaktadır. İnternetten elde edilen kaynakların yanında
çalışmalarınızda kullandığınız basılı bilgi kaynaklarının künye bilgilerini sisteme elle girerek
çalısma klasörünüze çeşitli eklemeler yapabilir ve oluşturduğunuz bu klasör içinde bulunan
tüm kaynakları istenilen akademik yazı formatına göre (APA, MLA, AMA, Vancouver vb)
kaynakça oluşturabilirsiniz(KTÜ, 2010).
6.3.1 Zotero Yetenekleri ve Özellikleri
 İnternet sayfalarındaki kitap, makale ve diğer dokümanların bilgilerini tek
tıklama ile kayıt
 Kaynakça veritabanı oluşturabilme, düzenleme
 Yerel veritabanı oluşturabilme
 Kütüphane özelliği sayesinde, dokümanların kayıt altına alınması ve veri
dosyalarının saklanması
 Gelişmiş atıf sistemi
100



Senkronizasyon özelliği ile kütüphanenize her yerden erişebilme, kaynakça
yönetimi
Kullanabileceğiniz yüzlerce kaynakça biçemi
Kütüphanelerinizi paylaşabilme
6.3.2 Zotero Programı Nasıl Kurulur?
Programın kurulumu oldukça basit. Yapmanız gereken Zotero'nun başlangıç sayfasını
(www.zotero.org ) açmak ve sağ üst kösede bulunan “Zotero Download” bağlantısına
tıklamaktır. Daha sonra Firefox Programının ayarlarının aktif hale gelmesi için yeniden
başlatmanız gerekmektedir. Bu adımdan sonra, Firefox Programının sağ alt kösesinde
belirtilen “Zotero” simgesine fare sol tuş menüsüne tıklayarak programı açabilir ve
araştırmanız için kendi kütüphanenizi oluşturmaya başlayabilirsiniz.
1. Sağ üst köşede bulunan “Zotero Download” bağlantısına tıklayın.
2. Zotero programını masaüstüne kurduktan sonra Firefox Programının
ayarlarının aktif hale gelmesi için yeniden başlatmanız gerekmektedir.
101
6.3.3 Firefox Programı üzerinde Zotero Arayüzü
12
3
4 5 6 7 8 9 10
11
12
13
1. Araştırmalarınız için oluşturduğunuz kütüphanenizde istediğiniz isimde “Yeni
Çalışma Klasörü/Derme” açar. Aynı konulu araştırma ya da kullandığınız
anahtar kelimelerinizin sonuçlarını bu klasörlerde saklayabilirsiniz.
2. Zotero'nun kendi sayfasını kullanarak meslektaşlarınızla ya da arkadaşlarınızla
“Yeni Çalışma Grubu” oluşturmanıza ve Zotero içinde kaydettiğiniz
dokümanları çalışma grubunda bulunan arkadaşlarınızla paylaşmanızı sağlar.
3. (SOL SÜTUN) Bu alanda oluşturduğunuz çalışma klasörlerini düzenleyebilir,
yeni klasörler ekleyebilir ya da çıkarabilirsiniz.
4. Kütüphanenize kaydettiğiniz eserleri başka alanlara aktarmanızı ve program
ayarlarını değiştirmenizi sağlar.
5. İstediğiniz bir eserin künye bilgilerini elle girerek ilgili eseri kütüphanenizin
bir parçası haline getirir.
6. Açtığınız herhangi bir İnternet sayfasının ya da dosyasının künye bilgileri
Zotero tarafından otomatik olarak çekilemediği durumlarda güncel sayfayı
adresiyle birlikte kaydetmenizi sağlar.
7. Bu kutucuğa girdiğiniz, DOI, ISSN ya da ISBN numaralarını İnternetten
araştırarak ulaştığı eseri ve künye bilgisini otomatik olarak kütüphanenize
kaydedilmesini sağlar.
8. Kütüphanenizde kayıtlı herhangi bir bilgi kaynağına (makale, kitap vb) ya da
kayıtlı olmayan bağımsız bir bilgi kaynağına sınırsız not almanızı sağlar.
9. Kullandığınız geçerli İnternet sayfasının resmini çekerek künye bilgisiyle
kütüphanenize ekler.
10. Kütüphanenizde kayıtlı eserler içinde “Gelişmiş Arama” yapmanıza olanak
tanır.
11. Kütüphane penceresindeki Kayıtlı eserleri isim, yazar ve basım yılına göre
sıraladığınız ve üzerinde çeşitli işlemler yapabildiğiniz alandır.
12. Eserler arasında hızlı arama yapmanızı sağlar.
102
13. (SAĞ SÜTUN) Seçili eserin ayrıntılı künye bilgilerini görüntülediğiniz ve
üzerinde değişiklik yapabildiğiniz alandır (eserin türü, baslığı, yazarı, diğer
künye bilgileri vb. özellikleri içerir.)
6.3.4 Firefox Zotero Programı, Microsoft Ofis Word Uyum Arayüzü
1
2
3
4
5
6
7
1. Çalışmakta olduğunuz makalenize alıntı/gönderme yapmanıza olanak tanır.
2. Yaptığınız alıntıyı/göndermeyi kontrol ederek yapmış olduğunuz hataları
(sayfa numarası vb) düzeltir.
3. Kütüphanenizde bulunan tüm eserleri ve yaptığınız diğer tüm
alıntıları/göndermeleri kullanarak çalışmanızın “Kaynakça” bölümünü
oluşturmanıza yardımcı olur.
4. Oluşturduğunuz “Kaynakça” üzerinde düzeltme yapmanıza yardımcı olur.
5. Kütüphanenizde bulunan eserlerden yaptığınız alıntı/gönderme ve kaynakça
üzerindeki değişikliklerin uygulanmasını sağlar.
6. Tek tıkla akademik yazı formatları arasında geçis yapmanızı sağlar. Örneğin;
APA'ya göre hazırladığınız kaynakçanızı MLA'e ya da başka bir yazı formatına
dönüştürebilirsiniz.
7. Bu simgeyi tıkladığınızda Zotero devre dışı kalır.
KAZANIMLAR
Altıncı bölümü tamamladınız ve şunları kazandınız:
 Yayın hazırlama sürecinde kolaylık sağlanması ve zamandan tasarruf etmeyi,
 Daha etkili takım çalışmasını sağlayacak imkânların oluşturabilmeyi,
 Kâğıt tüketiminin azaltılması ile daha çevreci bir yaklaşımın kazanılması,
 Kaynakça veritabanı oluşturabilme, düzenleme yeteneği kazanma,
103
 Yerel veritabanı oluşturabilme
 Ortak çalışmaları yürütebilme,
BÖLÜM TESTİ
1) Aşağıdakilerden hangisi bir kaynakça yönetim yazılım değildir.?
a) Mendeley
b) EndNot
c) Zotero
d) Refworks
e) Network
2) Aşağıdakilerden hangisi Mendeley’in özelliklerinden değildir.?
a) Kullanım kolaylığı
b) Birçok işletim sistemine ve akıllı telefonlara kurulabilmesi
c) Bir Firefox eklentisi ile çalışır
d) Ücretsiz sunulması
e) Sosyal ağ imkânlarını sunması
3) Aşağıdakilerden hangisi bir Türkçe ara yüzüne sahiptir.?
a) EndNot
b) Zotero
c) Mendeley
d) Refworks
e) Refmobil
4) Aşağıdakilerden hangisi EndNote’nin özelliklerinden değildir.?
a) EndNote bir online arama aracıdır;
b) EndNote bir ücretsiz online kaynakça yazılımıdır;
c) EndNote bir referans ve imaj veri tabanıdır;
d) EndNote ile makaleler ve bibliyografiler oluşturun;
e) EndNote 10,000'e kadar referans kaydının transferine imkân sağlamaktadır;
5) “Bir referansı seçerek ‘Kütüphane Penceresinin alt bölümünde bulunan ‘Tab
Panelinden ‘Preview’ tabını seçerek seçilen referansa ait detayları kolaylıkla
görüntüleyebilirsiniz. ‘Tab Panelini alanını görüntülemek veya gizlemek için “Hide
Tab Pane” butonunu kullanabilirsiniz.
Yukarıdaki verilen özellik hangi yazılıma aittir?
a) Mendeley
b) Zotero
c) EndNote
d) Refworks
e) Hepsi
6) Aşağıdaki yazılımlardan hangisinde kütüphane penceresinde “Dizin Çıkarma”
özelliğine sahiptir?
104
a) Refworks
b) Zotero
c) Mendeley
d) EndNote
e) Hepsi
7) “Cite While You Write” (CWYW) özelliği hangi yazılıma aittir?
a) EndNot
b) Mendeley
c) Zotero
d) Refworks
e) Hepsi
Cevaplar: 1e, 2c, 3b, 4b, 5c, 6b, 7a
105
7
BÖLÜM
SONUÇ ve ÖNERİLER
7.1
Toplumsal bir varlık olan insan için sosyal bilimler oldukça önemlidir. Bu tür alanlarla
ilgili gelişmeler toplumu ilgilendirmekte ve etkilemektedir. Sosyal bir alan olarak sosyal
bilgiler öğretimi diğer alanlar kadar eski değildir. Bu yüzden bu alanla ilgili çalışmaların
sayısı oldukça azdır. Bu çalışmalar alanın gelişimine istenilen nitelikte katkı
sağlayamamaktadır. Bu durumun çeşitli sebepleri vardır. Bunlar; araştırmacıların
çalışmalarında yanlış veya eksik araştırma yöntemlerini kullanmaları ve konu seçiminde
özgünlüğü sağlayamamalarıdır(Oruç ve Ulusoy, 2008).
Bireylerin çağdaş toplumun işlevsel bir üyesi olabilmesi, kendi iş ve yaşam koşullarını
düzenleyebilmesi; özgür, bağımsız ve katılımcı bir kişilik oluşturabilmesi; hepsinden de öte
çağdaş bir bakış açısı kazana-bilmesi okuryazarlık becerilerini geliştirebilmelerine bağlıdır.
Bilgi okuryazarlığı, değişik formatlardaki bilginin bulunması, erişilmesi,
değerlendirilmesi, kullanılması ve iletilmesi becerileridir. Bu becerilerin kazandırılmasında
eğitim kurumları öncelikli sorumludurlar. Üniversiteler de bu becerileri öğrencilere
kazandırmak için bilgi okuryazarlığı programları geliştirmelidirler(Polat, 2005).
Bilgi çağının öğrenen toplumunu oluşturmada bireylere gereksinim duyacakları
becerilerin kazandırılması eğitim kuruluşlarının sorumluluğundadır. Eğitim zincirinin son
halkası ve bireylerin mesleki yaşamında büyük ölçüde belirleyici olan üniversitelere de, bu
anlamda büyük sorumluluklar düşmektedir. Üniversiteler mevcut bilgilerin öğretilmesi
yanında, geleceğin toplumunun şekillenmesinde gerekli olan beyin gücünü yetiştirmek gibi
bir misyona sahiptir. Bu nedenle üniversiteler bilgiye nasıl ulaşılacağı, bilginin nasıl elde
edilip yorumlanacağı ve bu bilginin sorun çözmede nasıl kullanılacağına ilişkin becerileri
öğrencilerine kazandırmalıdır. Böylece öğrenciler gerek okul yaşamlarında ve gerekse mezun
olduktan sonra karşılaştıkları sorunları çözmede ve herhangi bir karar vermede gereksinim
duyacakları bilgileri bulma ve değerlendirme becerileri ile kendi kendilerine ve yaşam boyu
devam edecek bir öğrenme becerisini de kazanmış olacaklardır. Böyle bir yaklaşım üniversite
eğitiminin de nihai hedefleri ile birebir örtüşmektedir(Polat, 2006).
Sonuç olarak bu eğitim süresince kullanıcılara sağlamış olduğumuz “Web Tabanlı
Eğitim Hizmeti” sonucunda kullanıcıların başarılı bir şekilde eğitimlerini tamamlamışlardır.
Eğitimin kullanıcılara sağlamış olduğu kazanımları şu şekilde belirte biliriz.















Bilgi okuryazarlık ve bir bilgi okuryazarda olması gereken beceriler nasıl kazanılır,
Bir kütüphane okuryazarı olabilme şartları, özellikleri ve bu özellikler nasıl kazanılır.
Okur-yazarlık kavramalarının arasındaki ilişkileri belirleme,
Bilgi kaynaklarının türlerini
Bilgi kaynaklarının özelliklerini
İhtiyaca uygun kaynak seçmeyi
Web üzerindeki bilginin özelliklerini ve bu bilgilere nasıl erişildiği,
Kütüphane kaynaklarının özelliklerini
Bilgi arama araçlarını
Bir araştırmanın hangi bölümlerden oluşturulduğu,
Bir tez çalışması hangi bölümlerden oluşturulduğu,
Araştırma tekniklerinin uygulanması,
Akademik yayın nasıl hazırlanır,
Bir anket formu nasıl hazırlanır,
Telif hakkının ve adil kullanımın riayet etme,
106














İntihalin ne olduğunu ve intihalden kaçınmanın yollarını
Kaynak göstermenin önemini
Kaynak gösterme biçimlerini ve biçim seçmeyi
Farklı kaynak türleri için künye hazırlamayı
Kaynakça hazırlamayı
Gönderme ve alıntı yapmayı
Kaynak göstermeye yardımcı yazılımları
Yayın hazırlama sürecinde kolaylık sağlanması ve zamandan tasarruf etmeyi,
Daha etkili takım çalışmasını sağlayacak imkânların oluşturabilmeyi,
Kâğıt tüketiminin azaltılması ile daha çevreci bir yaklaşımın kazanılması,
Kaynakça veritabanı oluşturabilme, düzenleme yeteneği kazanma,
Yerel veritabanı oluşturabilme
Ortak çalışmaları yürütebilme,
Kaynakça gösterme programlarından; Mendeley, EndNote ve Zotero kullanımı.
Kazanımları özetleyecek olursak bir bilgi okuryazar bireyinin sahip olması gereken
bütün vasıflarını başarıyla tamamlamıştır.
Kullanıcılarımıza yukarıdaki kazanımları nasıl belirlendiği konusunda, Eğitim
programımızın başından sonuna kadar belirlemiş olduğumuz her bölümün başında ve sonunda
çoktan seçmeli testlerin sonuçlarına dayanarak saptanmıştır.
Eğitim öncesi ön değerlendirme testlerinin sonuçları ile eğitim sonrası bölüm sonu
değerlendirme testlerinin sonuçlarının karşılaştırmasına göre ön değerlendirme testi
sorularının %70 doğru sonuç alınmışken %30 ise yanlış cevap vermiştir.
Eğitim sonrası uygulanan bölüm sonu test sonuçlarına bakacak olursak soruların
%100’üne doğru cevap verilmiştir.
ÖNERİLER:
Toplumsal gelişmenin, refah ve huzurun, geleceğe güvenle bakabilmenin yolu,
bilgiden geçer. Ancak doğru ve faydalı bilgiye ulaşmayı başaranlar yeryüzünde bireysel ve
toplumsal gelişmeyi yakalayabilir ve yarınından emin olabilirler. Bu amaçla her bireyin ve
toplumun yapması gereken bilgi edinme sürecinde geride kalmamak ve bu süreçte
varabileceği en üst noktaya varmaktır.
Günümüzde bilginin gücünün her türlü alana hakim olması, bir anlamıyla bilgi çağı
içerisinde yaşıyor olmamız bilgi ihtiyacının önemini daha da artırmaktadır. Bu amaçla hedef
her alanda gerekli olan bilgiyi mümkün olan en kısa zamanda elde etmek ve yarınlara daha
güvenle bakabilmek olmalıdır.
Elinizdeki bu modül; bilimsel araştırma kavramı, bilimsel araştırma yöntemleri,
bilimsel verilerin değerlendirilmesi, yorumlanması ve raporlaştırılması ile ilgili bilgi ve
becerileri kazandıracaktır.
Günümüzde bilim dallarının çokluğu ve bilgi çeşitliliğinin fazlalığı nedeniyle modülde
verilen yöntemler tüm alanların ortak kullanabilecekleri genel bilgileri içermektedir. Bu
araştırma yöntemlerinin kendi alanınıza uygulanması noktasında gayretli olmanız ve
öğretmenlerinizin yönlendirmelerine riayet etmeniz kendi meslek alanınızda gelişiminiz
açısından faydalı olacaktır.
107
KAYNAKÇA:
Akkoyunlu, B. ve Soylu, M. (2007). Öğretmenlerin Sayısal Yetkinlikleri Üzerine Bir Çalışma.
Türk Kütüphaneciliği 24, 4 (2010), 748-768.
ALA, (1989). Presidential Committee on Information Literacy.Final Report.Chicago:
American
Library
Association,
[çevrilmiş
elektronik
adres]
http://www.ala.org/acrl/publications/whitepapers/presidential adresinden 28.04.2013
tarihinde erişildi.
ALA, (2000). Yükseköğretim için Bilgi Okuryazarlığı Yetkinlik Standartları.
http://www.ilipg.org/sites/ilipg.org/files/documents/2011/02/il-competencystandardsforhighereducationtr.pdf adresinden 05.04.2013 tarihinde erişildi.
Aldemir,
(2003).
Bilgiye
Erişimde
Yeni
Yaklaşım:
Bilgi
Okuryazarlığı.
http://www.ilipg.org/sites/ilipg.org/files/documents/2011/02/il-competencystandardsforhighereducationtr.pdf adresinden 05.04.2013 tarihinde erişildi.
Alpan, G. (2008). Görsel Okuryazarlik ve Öğretim Teknolojisi. Yüzüncü Yıl Üniversitesi,
Eğitim Fakültesi Dergisi. Aralık 2008. Cilt:V, Sayı:II, 74-102.
Baltacı, D. ve Paçalı, D. ( 2010). Yaratıcı Kütüphane Girişimleri Tanıtım Grubu bilgi
Okuryazarlığı Eğitim Programı “Bilgi Kaynakları” 19 Mayıs 2013 tarihinde
http://www.ilipg.org/sites/ilipg.org/files/bo/sunumlar/BILGI_KAYNAKLARI.pdf
adresinden erişildi.
Braden, R. A. ve Hortin, J. A. (1982). Identifying the theoretical foundations of visual
literacy. Journal of Visual/Verbal Languaging, 2, 37-42.
Büyüköztürk, Ş.(2005).
Anket Geliştirm Yöntemleri. Türk Eğitim Dergisi.
http://www.tebd.gazi.edu.tr/arsiv/2005_cilt3/sayi_2/133-151.pdf 02.04.2013 tarihinde
erişildi.
Duygu, K. (2007). Bilgi Okuryazarlığı ve Üniversite Kütüphnaleri: Bilgi Okuryazarlığı Planı
Hazırlama Unsurları. Istanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek lisan tezi.
http://www.belgeler.com/blg/18w6/bilgi-okuryazarlii-ve-niversite-ktphaneleri-bilgiokuryazarlii-plani-hazirlama-unsurlari-information-literacy-and-universitylibrariesparts-of-an-information-literacy-plan adresinden 29.04.2013 tarihinde erişildi.
Gurbetoğlu, A. (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. http://www.agurbetoglu.com/files/2%20ARA%C5%9ETIRMA%20%20T%C3%9CRLER%C4%B0.ppsx
19.05.2013
Hamarat, B. (2009). Araştırma yöntemleri. http://www.slideshare.net/serhat_comu/aratrmayntemleri-presentation 19.05.2013 tarihinde erişildi.
HÜBO,
(2010).
Hacettepe
Üniversitesi
Bilgi
Okuryazarlığı.
http://hubo.hacettepe.edu.tr/docs/hubo_gorme_engelli.doc 19.05.2013 tarihinde erişildi.
KTÜ,
(2010).
Kütüphane
Bülteni.
02.04.2013
tarihinde
http://www.ktu.edu.tr/library/subatbulten10.pdf adresinden erişildi.
Kurbanoğlu, S. (2004). Kaynak Gösterme El Kitabı. Üniversite ve Araştırma Kütüphanecileri
Derneği; Ankara. 20.05.2013 tarihinde http://www.unak.org.tr/kitkaynak.htm
adresinden erişildi.
108
Kurbanoğlu, S. (2010). Bilgi Okuryazarlığı: Kavramsal Bir Analiz. Türk Kütüphaneciliği 24,
4 (2010), 723-747. http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/2253-4361-1PB.pdf 19.04.2013 tarihinde erişildi.
Kurbanoğlu,
S.
Atıf
ve
Kaynakça
Düzenleme.
20.05.2013
tarihinde
http://uvt.ulakbim.gov.tr/sbvt/kurultay4/kurbanoglu.pdf adresinden erişildi.
MEB, (2006). Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Araştirma
Teknikleri, Ankara. www.mustafaaltinisik.org.uk/s-BilimveBilimselDusunceNedir.ppt
adresinden 13.05.2013 tarihinde erişildi.
Medyaokuryazarligi.org.tr,
(2013).
Medya
Okuryazarlığı
Nedir?
http://www.medyaokuryazarligi.org.tr/nedir.html 20.05.2013 tarihinde erişildi.
Onat, A. (2010). Tez Yazımında Dikkat Edilmesi Gereken Bazı Teknik Kurallar.
http://people.sabanciuniv.edu/onat/Files/TezYazimi.pdf 19.05.2013 tarihinde erişildi.
Oruç, Ş. ve Ulusoy, K. (2008). Sosyal Bilgiler Öğretimi Alanında Yapılan Tez Çalışmaları.
Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi Sayı 26, Sayfa 121 -132,
http://www.ide.konya.edu.tr/egtfakdergi/Sayilar/sayi%2026/26_10_EFD-2008-034.pdf
22.05.2013 tarihinde erişildi.
Pardus-wiki.org, (2013).
Zotere Nedir. http://tr.pardus-wiki.org/Zotero adresinden
Polat, C. (2005). Üniversitede Kütüphane Merkezli Bilgi Okuryazarlığı Programlarının
Geliştirilmesi: Hacettepe Üniversitesi Örneği. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü. Ankara.
Polat, C. (2006). Bilgi Çağında Üniversite Eğitimi İçin Bir Açılım: Bilgi Okur‐Yazarlığı
Öğretimi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 29
Erzurum.
19
Mayıs
2013
tarihinde
http://edergi.atauni.edu.tr/index.php/taed/article/viewFile/1720/1719 adresinden erişildi.
Polat,
C.
(2008).
Danışma
kaynakları.
19
Mayıs
2013
tarihinde
http://polatcoskun.wordpress.com/2011-2012-bahar/bby22-bilgi-kaynaklari-vehizmetleri-ii/ adresinden erişildi.
Polat,
C.
(2009).
Bilimsel
Bilgiye
Erişim.
12
Mayıs
2013
tarihinde
http://fbe.atauni.edu.tr/BilimEtik/2008_2009_Guz/5_%20Hafta%20%20Bilimsel%20Bilgiye%20Eri%C5%9Fim%20(C%20Polat).pdf adresinden erişildi.
POTTER, W.James, Media Literacy, USA, Sage Publications, 1998.
ROBERT, A. (1996). Bilimsel Bir Makale Nasıl Yazılır ve Yayımlanır? [Çev. Gülay Aşkar
Altay].
http://journals.tubitak.gov.tr/kitap/maknasyaz/maknasyaz.pdf
19.05.2013
SÜSBE, (2008). Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Hazırlama. ve Yazma
Kılavuzu. Konya:
Taner, S. (2010). Bilgi Tanımlama ve Bilgi Erişim Aracı Olarak THESAURUS 21 Mayıs 2013
tarihinde http://www.iudergi.com/tr/index.php/edebiyat/article/view/710/pdf adresinden
erişildi.
TDK.
(2013).
19
Mayıs
2013
tarihinde
http://tdk.gov.tr/index.php?option=com_bilimsanat&view=bilimsanat&kategoriget=teri
m&kelimeget=y%C4%B1ll%C4%B1k&hngget=md adresinden erişildi.
109
TÜBA, (2011). Bilimsel Doğruluk İlkeleri'ni http://www.tuba.gov.tr/tr/etik.html adresinden
Uçak, N. ve Al, U. (2000). Internet'te Bilgi Arama Davranışları. Türk Kütüphaneciliği 14, 3,
317-331.
27
Mayıs
2013
tarihinde
http://www.bby.hacettepe.edu.tr/yayinlar/dosyalar/1661-3321-1-PB.pdf
adresinden
erişildi.
Vikipedia, İntihal. http://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0ntihal 20.05.2013 tarihinde erişildi.
wikipedia, (2013). 23 Mayıs 2013 tarihinde http://tr.wikipedia.org/wiki/Kitap adresinden
erişildi.
110

1 TC ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ EDEBİYAT

Transkript

Benzer belgeler

EndNote web kullanici klvz

[Kaynakların yazılması ve atıf düzenleme programları] Writing

1 Manuel Referans Kaydı Ekleme

EndNoteReferans Yönetim Sistemi

3. Sunum

Yeni Arayüz OvidSP Kullanım Kılavuzu

Lazer Tabanlı İşaret Çizgisi Ölçümü ve Referans Tanımı

SAFARI E-Kitaplar KULLANIM KILAVUZU