reklamların dilinin genel meseleleri ve reklamların

Transkript

KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
REKLAMLARIN DİLİNİN GENEL MESELELERİ VE
REKLAMLARIN DİLİNE VERİLEN TALEPLER
ЯЗЫК РЕКЛАМ И ТРЕБОВАНИЯ, ПРЕДЪЯВЛЯЕМЫЕ К
НИМ
GENERAL PROBLEMS OF THE LANGUAGE OF
ADVERTISING AND REQUEST TO THEM
Эцларя Aqaidqızı МЯЛИКОВА*
Özet
Bu bildiride reklamlar araştırılmıştır.Reklamların dil, görüntü, metin vb.
Yönünden yaratıcı özellikleri ile aynı zamanda bir iletişim vasıtası olduğu göz
önüne alınmakta ve türleri incelenmektedir.
Anahtar kelimeler: Bildiri, dil, reklam, problem, sintaktik.
Summary
In the article it is shown that simple and easy language of advertising, redeem
of norms is the main condition of their being understandable. A lot of sentences
with complicated syntactic structure originated difficulties in expressing the mail
idea and diverts the attention of reader, listener and spectator. Therefore, for simple
language of advertising simplicity, laconism, lucidity and at the same time
shortness of sentences are very important.
Key words: Simple, language, general, request, problems
*
Gence Devlet Üniversitesi Öğretim Görevlisi
187
Reklamlar kommersiya vя biznes yaratma mяqsяdlяrinя xidmяt etsя dя,
onlar mahiyyяtcя kцtlяvilik tяbliьatы vяzifяlяri yerinя yetirdiyi цчцn baшqa
publisistik janrlarda olan vacib keyfiyyяt vя mяziyyяtlяr reklamlara da шamil
edilir. Bяllidir ki, qяzet, jurnal, televiziya vя radio reklamlaры, anonslar, elanlar,
afiшalar, bцlletenlяr, vitrin vя lюvhяlяr, iшыq elanlaры, яmtяя baьlamalaры, яmtяя
vя firma niшanlaры vя bцtювlцkdя bunlar hamыsы reklamын яsas vasitяlяridir. Bu
vasitяlяri bir чox tяdqiqatчыlar da gюstяrmiшlяr (D.V.Bekleшov, O.A.Feofanov,
N.V.Fleчikova, V.V.Usov, A.Я.Mirzяyeva, A.Dadaшov, C.Я.Mяmmяdli,
M.Kяrimov, R.Иsmayыlov).
Hazыrda reklam vя marketinq sahяsindя maraqlы olanlar, bizneslя mяшьul
olan шяxslяr, iш adamlarы reklamlaры bu gцn necя, hansы tяrzdя, hansы tяlяblяrя
uyьun шяkildя qurmaq, onlaрыn mяqsяd vя vяzifяlяrini daha dяqiq, daha
mцnasib formada mцяyyяnlяшdirmяk barяsindя чox baш sынdырыrlar. Bu da
olduqca tяbiidir. Ona gюrя ki, XXI яsri bir nюv reklam яsri dя adlandыrmaq
mцmkцndцr. Biznesmeni maraqlandыran odur ki, reklam bu gцn ona nя qяdяr,
nя dяrяcяdя gяrяklidir. Vя gяляcяkdя rekлama zяrurяt oлacaqmы? Ehtиyac
yaranacaqmы? Bu suallar, bu narahatlыqлar, яlbяttя, biznes iшindя olduqca
vacibdir. Ona gюrя ki, heч kяsя sirr deyil ki, reklam iшinя, rekлam fяaliyyяtinя
aьlasыьmaz mяblяьdя maliyyя xяrclяri sяrf olunur. Reklamlarsыz bu iшlяri
qurmaq mцmkцndцrmц? Reklamlarsыz keчinmяk oлmazmы? Mяhz bцtцn bu
suallara cavab tapmaq цчцn reklamlaрыn biznesdя yerini, mюvqeyini шяrh
etmяyя, onu tяdqiq vя tяhlil etmяyя bюyцk ehtiyac duyulur. Reklamlardan
яlavя reklamlaрын bazar iqtisadiyyatы dюvrцndя inkiшaf perspektivlяrini dя
mцяyyяnlяшdirmяk gяrяkdir. Dцnya ticarяt tяcrцbяsindяn, sяnяtkarlыq,
iqtisadiyyat vя bazarlaрыn fяaliyyяt tяcrцbяlяrindяn aydын olur ki, istehlakчыlar,
sяnяtkarlar, tacirlяr, bu gцn isя bizneslя, kommersiya ilя mяшьul olanlar,
mцxtяlif mяhsullaры satan шяxslяr hяmiшя satлыq mallaры, bazara чыxaрыlan ayрыayры mяhsullaры vя s. tяqdim etmiш, onlaрыn keyfиyyяtini, яhяmiyyяtini,
faydalыlыьыны sюyляmяyi, diqqяtя чatdыrmaьы lazыm bilmiш, tяbii ki, ilk яввяl
bunlar daha чox sюzlяr vasitяsilя, geniш mяnada dil vasitяsilя, шifahi formada
чatdырыlmышdыr, eлan edilmiшdir, car чяkilmiшdir.
Рекламларын щазырланмасында мцяййян принсипляр эюзлянилмяли, онларын
тяртиб олунмасы методикасына ямял олунмалыдыр.
Reklam mяtnlяri hazыrlanarkяn konkret, mцяyyяn, eyni zamanda zяruri
tяlяblяr gюzlяnilmяlidir ki, bu tяlяblяrя яsaslanыlmadan, onlara яmяl olunmadan
arzu olunan, istяnilяn nяticя mцmkцn deyiл. Hяmin tяlяblяri, eyni zamanda
reklamlaрыn dili цчцn mцhцm olan keyfиyyяtlяri biz tяxminяn aшaьыdakы шяkildя
tяsяввцr edir vя vacib sayырыq:
1. Reklamlaрыn dili sadя olmaлыdыr. Reklamlaрын dilinin sadяliyi, dцzgцn
olmasы, asan, aydын, anlaшыqlы olmasы onlaрыn tez baшa dцшцlmяsinin baшlыca
шяrtidir. Reklamlarda mцrяkkяb sintaktik quruluшlu cцmlяlяrin чoxluьu яsas
fikrin ifadяsindя vя чatdырыlmasынda чяtinlik yaradar, oxucu, dinlяyici vя
tamaшaчынын diqqяtini yayыndыra bilяr. Ona gюrя dя reklam dilinin sadяliyi цчцn
yыьcamlыq, anlaшыqlыlыq vя aydынlыq, eyni zamanda cцmlяlяrin qыsaлыьы zяruridir.
188
Tяdqiqatчыlar dilin sadяliyini, aydыnlыьыnы pozan bir чox hallaры
gюstярmiшlяr. Mяsяlяn, H.Я.Hяsяnov nitqin, mяtnin sadяliyinin pozulmasыны iki
sяbяblя aydынlaшdырыr. Birincisi, sюzчцlцk, aьыr vя uzun cцmlяlяr iшlяtmяk, yяnи
cцmlяpяrdazлыq. Иkincisi isя tam anlaшыlmayan vя ya az anlaшыlan sюz vя
terminlяrin iшlяdilmяsidir (1, 134). Bu sяbяblяrdяn sonra nitqin sadяliyini
pozan aшaьыdakы sюz birlяшmяlяri nцmunя gюstяrilir: auditoriya vakuumundan
чыxmaq, milli prizmadan baxmaq, priaritet istiqamяt, informasiya
transformasiyasы, intellektual sяviyyяdя vя s. Gюrцndцyц kimi, reklam
mяlumatlaрыnын dili sadя, lakonik, tez, asan anlaшыlan, asan bir dildя, hяm dя
obrazlы bir dildя olmaлыdыr. Яlbяttя, H.Я.Hяsяnovun tяnqidi baxыmdan
gюstяrdiklяrinin hamыsынa etiraz etmяk olmaz, чцnki яksяriyyяti terminlяrdir.
Onlaрыn isя iшlяnmя yeri, mюvqeyi vardыr. Mяsяlяn, priaritet istiqamяt. Buna
necя etiraz edяsяn. Vaxtilя qяribя gюrцnsя dя axы indi iшlяkdir vя s.
2.Reklamlaрыn dilindя mцъяrряdliyя aludя olunmamalыdыr. Eyni zamanda,
dar ixtisas sahяlяrinя xas olan sюz vя terminlяr imkan daxilindя az iшlяnmяli vя
anlaшыlmazlыгларыны qarшыsыны almaq xatirinя daha mцnasib izahat vя шяrhlяrя
mцraciяt olunmalыdыr. Mяnasы az mяlum olan, geniш ictimaiyyяtя tanыш olmayan
terminlяrdяn, termin-sюz birlяшmяlяrindяn mцmkцn olduqca qaчыlmaлыdыr.
Mяsяlяn, TV vя radioda sяsляndiriлiяn, mяtbuatda чap oлunan rekлamлaрыn vя
baшqa informasiya xarakterлi mяlumatlarын dili цzяrindя mцшahidяlяrimiz
nяticяsindя bir sыra terminlяrlя qarшыlaшыrыq ki, bunlarын da mяnasынын izahы
vacibdir: tender, bonus, depozit vя s.
3.Reklam elanlaры цчцn, reklam mяtnlяri цчцn leksik vahidlяrin seчimi
reklam yaradыcыlыьынda mяsul vя mцrяkkяb bir prosesdir. Bu, sюz цzяrindя,
mяxsusi bilik vя informasiya toplamaq цzяrindя yaradыcы iш tяlяb edir.
4.Uьurla tapыlmыш sюz reklam mяtnini dinamik vя canlы edir, mяtnя
mяqsяdyюnlцlцk keyfиyyяti aшыlayыr ki, bu da reklamlarын effektivliyinin
mayasыdыr, gюstяricisidir.
5.Reklam mяtnlяri hazыrlanarkяn яdяbi-publisistik yaradыcыlыьынын ayры-ayры
цsul vя vasitяlяrindяn istifadя olunmasы, mяtnlяrin lцьяt tяrkibi cяhяtdяn
юzцnяmяxsusluьu, mяtnin struktur-semantik quruluшu, яyanilik' formalaрыnын
tяшkili, reklamlaрыn цnvanlanmasы kimi mяsяlяlяr reklamlaрыn dilindяn bяhs
edilяrkяn diqqяt mяrkяzindя olmalыdыr.
Reklam informasiyalaрыnы яn geniш vя intensiv surяtdя чatdыran яn mцnasib
janrlardan biri dя elanlardыr ki, onlaрыn baшqa reklam vasitяlяrindяn bir чox
цstцnlцklяri vardыr. Belя ki, birincisi, elanlar stabillik, sabitlik baxыmыndan
xцsusilя fяrqlяnir, ikincisi, onlar geniш tutumlu informasiyanы яks etdirmяkdя
son dяrяcя mцnasibdir.
Elanlaрыn dяrc olunduьu mяtbuatын coьrafiyasы vя sяviyyяsi geniш vя
fяrqlidir. Belя ki, elanlar ta vilayяt, rayon qяzetlяrindяn tutmuш шяhяr,
respublika sяviyyяli, miqyaslы qяzet, jurnal vя hяftяliklяrdя чap olunur.
Hяmчinin reklam яlavяlяri шяklindя dя mцяyyяn qяzetlяrdя nяшr olunurlar.
189
Чoxsaylы kцtlяvi tirajlarla yayыmlanan qяzet vя jurnallaрыn xidmяti sayяsindя
reklamlar olduqca qыsa mцddяtdя яhalinin geniш tяbяqяlяrinя чatdырыla bilяr.
Reklamlы elanlar o zaman dяrc olunur ki, mцяyyяn bir sяnaye sahяsinя aid
sяrgilяr, yarmarkalar vя habelя qыsa mцddяt цчцn nяzяrdя tutulan tяdbirlяri
чatdыrmaq ehtiyacы, zяrurяti duyulur, bu informasiyaya tяlяbat, zяrurяt hiss
olunur vя yaxud da mцяyyяn sяnaye mяhsulu barяsindя hюkmяn bяhs etmяk,
daнышmaq lazыm gялir. Bu zaman rekлamlы eлanлar kara gялir. Rekлamлы eлаn
няzяr-дiqqяti cяlb etmяlidir, gяrяkлi olan, sifariш edilяn mюvzu ilя яlaqяdar
zяruri informasiyaны чatdыrmalыdыr. Konkret vя yыьcam olmalыdыr, inam hissi
aшыlamalыdыr.
Yяni elanlarda da яsas fиkir qыsa, aydын, anlaшыqlы шяkildя ifadя olunmalы,
sadя bir dillя ictimaiyyяtя чatdырыlmalыdыr. Reklamlaрыn dilinя verilяn tяlяblяr,
bizcя elanlar цчцn dя vacib sayыlmalыdыr.
Reklam vя marketinq problemlяrindяn bяhs edяn A.Dadaшov Azяrbaycan
mяtbuatы tarixindя dя reklamlara mцraciяt olunmasы mяsяlяsini шяrh edяrяk
yazыr: «Яkinчi» qяzetindя чap olunan reklamlar kommersiya ideyasы yerinя
yetirmяklя yanaшы, sosial-iqtisadi problemlяrin yaratdыьы dramatik vяziyyяtlяri
dя яks etdirir. Qяzetin 13 may 1876-cы il sayыnda чap olunmuш elan buna parlaq
misaldыr: «Badи-kubяdя olan mяxsusi bank bяyan edir ki, may ayыныn 24-dя,
yяni чяrшяnbя gцnц saat onda zikr olunan bankын hцzurunda, Mяhяmmяd
Kazыm Hacы Axundovun zaloqu ki, 9 tay vя 5 boчka saxsы qabdыr, onun
bankdan borc elяdiyi 900 manat яvяzinя fцruш olacaq».
Яlbяttя, bu gяtirilяn elandan da aydын gюrцnцr ki, mцasir elanlarla, reklam
sяciyyяli baшqa yazыlarla mцqayisяdя dil, ifadя baxыmынdan ayрыlыqlar olsa da
(mяsяlяn, «mяxsusi bank», «zikr olunan» bankын hцzurunda», «Axundovun
zaloqu», fцruш olacaq - bunlar bugцnkц oxucuya tam aydын deyildir) «Яkinчi»
qяzetindя sosial, ticarяt reklam elanlaры hяm kommersiya mяqsяdi daшыmыш,
hяm ana dilimizin ifadя qцdrяtini яks etdirmiш, eyni zamanda da XIX яsrin son
rцbцnцn sosial-iqtisadi mяnzяrяsini tяqdim etmiшdir».
Mяhz hяmin cяhяtя dя xцsusi яhяmiyyяt verяn A.Dadaшov da bu mяsяlя
яtrafынda geniш bяhs etmiшdir: «Яkinчi» qяzeti dюvrцn reallыqlaрыны informasiya
gerчяkliyi zяminindя oxucularынa чatdыrырdы. Qяzetdя чap olunan reklam vя
elanlar gяlir gяtirmяklя yanaшы, dюvrцn sosial-iqtisadi mяnzяrяsini yaradыrdы.
~Mяhz bu sяbяbdяn чar hюkumяti цч il яrzindя 56 sayы чapdan чыxmыш qяzetin
nяшrini dayandыrdы. Bu dюvrdя чap olunan 23 sayda 33 reklam elanы dяrc
olunmuшdu. Reklam elanlaрыndan gяlяn gяlir, qяzetdя mяqalяlяri dяrc olunan
21 mцxbirin яmяk haqqы ilя yanaшы, digяr xяrclяrin dя юdяnilmяsinя vя
xeyriyyячiliyя sяrf olunurdu. Reklam – koммeрsiya меxaнizмi qязетин iqтisaдi
mцstяqilliyiня шяraiт yаrадыrdы. Bu iqтisadi mцstяqillik isя avtoritarlары sarsыdan
yazыlы fikrin formalaшmasынa mцnbit шяrait yaradыrdы» (2, 17-18).
134 illik bir tarixi olan Azяrbaycan milli mяtbuatы mюhkяm tяmяl цzяrindя
inkiшaf keчяrяk bugцnkц demokratik, azad, mцstяqil bir sahяyя чevrilmiш vя
nяticяdя yeni-yeni mяtbuat tiplяri meydana gяlmiшdir. Bu haqda яtraflы vя
190
peшяkarcasынa tяhlil aparmaqla C.Я.Mяmmяdli яn vacib mяsяlяlяrя
toxunmuшdur. «Azяrbaycanda reklam mяtbuatы tipi dя yeni keyfiyyяtdir. Sovet
KИV sistemindя reklam, цmumiyyяtlя, yoxdur. Planlы tяsяrrцfat sistemi ilя
yaшayan, xarici iш adamlaрыны юlkяyя buraxmayan sovet dюvlяti KЫV-dя reklam
iшini qadaьan etmiшdi. Reklam iшi dюvlяtin inhisaрыnda idi. Sovet hюkumяti
xцsusi reklam iшinя yalныz yeni iqtisadi siyasяt dюvrцndя imkan vermiшdi…
1970-ci иlляrdя bяzi qяzetlяrдя hяftяlik reklam яlavяsinя icazя verildi.
Xцsusilя axшam qяzetlяri юz sяhifяlяrindя reklama yer ayыrdыlar. Azяrbaycanda
«Bakы» vя «Baku» axшam qяzetlяri sovet jurnalistikasы dюnяmindя ilk dяfя
reklam dяrc edяn qяzet oldu» (3, 199-200).
1990-cы illяrin baшlanьыcынda SSRИ-nin daьыlmasынa qяdяr artыq reklam iшi
formalaшmыш olur vя qяzetlяrin reklam tipi meydana gяlir. «Reklam qяzet tipi
populyarlaшdыqdan sonra чox bюyцk gяlir gяtirir. Tяsadцfi deyil ki, dцnyada ilk
reklam qяzeti oxuculara puлsuz няшr olunмuшdur. Bu prakтika indi dя geniш
yayылmышdыr. Azяrbaycanda reklam iшi, reklam agentliklяri ilя bяrabяr qяzetlяrin
reklam tipi dя yaranmышdыr. «Super market», «TV market» qяzetlяri чox bюyцk
tirajla nяшr olunur» (3, 200).
Bu gцn Azяrbaycan яdяbi dilinin dюvlяt dili kimi rolu, mюvqeyi, чяkisi
bцtцn fяaliyyяt sahяlяrindя dяrindяn юyrяnilmяli, tяdqiq edilmяli vя tяsbit
edilmяlidir. O cцmlяdяn dя reklamlaрыn, lюvhя vя elanlarын xidmяt sahяlяrindя
istifadя olunan baшqa mяtnlяrin dя dilчilik baxыmdan araшdырыlmasынa bюyцk
zяrurяt duyulur ki, bu da tяdqiq olunan bu sahяnin aktuallыьыны vя vacibliyini
gюstяrir. Reklamlar, lюvhя vя elanlar (sonuncusu hяm dя rяsmiyyяt cяhяtdяn
rяsmi-iшgцzar цslubu da tяmsil edir) bu gцn xцsusilя dя daha intensiv iшlяklik
tяlяb edir.
Onu da gюstяrmяyi zяruri hesab edirik ki, 1997-ci ilin oktyabрыn 3-dя
Azяrbaycan Respublikasынын Prezidenti H.Яliyev «Reklam haqqынda
Azяrbaycan Respublikasынын Qanunu»nu imzaladы. 30 maddяdяn ibarяt olan
bu qanunun II fяslinin (reklama цmumi vя xцsusi tяlяblяr fяsli) 6-cы
maddяsindяki 8-ci tяlяbdя deyilir: «Azяrbaycan Respublikasынын яrazisindя
reklamda dюvlяt dili iшlяnir vя bu, dюvlяt dilinin normalarынa uyьun olaraq
tяtbiq edilmяlidir. Zяruri hallarda reklamda dюvlяt dili ilя yanaшы, digяr dillяr
dя istifadя oluna bilяr. Lakin onlaрыn tutduьu sahя Azяrbaycan dilindяki
qarшыlыьынын tutduьu sahяdяn bюyцk olmamalы vя Azяrbaycan dilindяki yazыdan
sonra gяlmяlidir. (4, «Azяrbaycan» qяzeti, 28 noyabr, 1997, N 260).
Цmumяn Azяrbaycan яdяbi dilinin dюvlяt dili kimi hцquqi status
qazanmasы, onun dюvlяt dili kimi iшlяnmяsi, qorunmasы vя inkiшafы sahяsindя
qanunun Azяrbaycan Respublikasыныn Prezidenti tяrяfindяn imzalanmasы bu
gцnцmцzцn realлыьыdыr.
Yeri gяlmiшkяn gюstяrя bilяrik ki, Azяrbaycan Respublikasынda Dюvlяt dili
haqqынda Azяrbaycan Respublikasыныn Qanunu (6, Bakы шяhяri, 30 sentyabr
2002-ci il) 20 maddяdяn ibarяtdir. Hяmin maddяlяrdяn biri - 7-cisi «Dюvlяt
191
dilinin xidmяt sahяlяrindя, reklam vя elanlarda iшlяnmяsi» adlaныr vя hяmin
maddя 4 bяndя ayрыlыr.
7.1.Azяrbaycan Respublikasы яrazisindя bцtцn xidmяt sahяlяrindя, reklam
vя xidmяt sahяlяrindя dюvlяt dili ilя yanaшы, digяr dillяr dя tяtbiq oluna bilяr.
Zяrуri hallarda reklam vя elanlarda (lюvhяlяrdя, tablolarda, plakatlarda vя s.)
dюvlяt dili ilя yanaшы, digяr dillяr dя istifadя oluna bilяr.
7.2. Azяrbaycan Respublikasынын яrazisindя bцtцn xidmяt sahяlяrindя,
reklam vя elanlarda dюvlяt dili normalaрына uyьun olaraq tяtbiq edilmяlidir.
7.3. Azяrbaycan Respublikasынын яrazisindя istehsal edilяn, habelя, ixrac
edilяn mallarын цzяrindяki etiketlяr vя digяr yazыlar mцvafiq xarici dillяrlя
yanaшы, dюvlяt dilindя dя olmalыdыr.
7.4. Azяrbaycan Respublikasынa idxal edilяn mal vя mяhsullarын цzяrindяki
etiketlяr vя adlar, onlardan istifadя qaydalaры haqqынda izahat vяrяqяlяri baшqa
dillяrlя yanaшы, Azяrbaycan dilinя tяrcцmяsi ilя mцшayiяt olunmalыdыr.
Qanunun bu maddяsindяn gяtirdiyimiz bцtцn sitatdan da aydыn gюrцnцr ki,
reklam vя elanlar dюvlяt dilindя tяrtib olunmalы vя bu, hяmiшя, hяr zaman
gюzlяnilmяli, qorunmaлыdыr.
Mцtяxяssislяr reklamlaрыn mяqsяd vя vяzifяlяrinя aid юz fikir vя mцlahizяlяrini aydын шяkildя bildirmiш, mцяyyяn nяticяyя gяlmiшlяr. Буэцнкц рeклamыn
яsas vяzifяsi ictimai mцhitя чыxan vя чыxacaq hяr hansы bir texnologiyaны, o
cцmlяdяn mцasir dюvrdя bir-birinin ardынca inkiшaf edяn vя mяiшяtdя istifadя
olunan яrzaq mяhsullaрыны gюstяrmяk, щямчинин иctиmaи mцhiti
mяlumatlandыrmaг, insanlarын dцnyagюrцшцnц, intellektual sяviyyяsini nяzяrя
alaraq daha da mцkяmmяl olan reklam xarakterli mяlumatlaры чatdыrmaqdыr.
Йери эялмишкян ону да эюстярмяк истярдик ки, Азярбайъан дилчилийиндя
реклам вя лювщяляр, онларын дил вя цслуб хцсусиййятляриня даир бу эцня гядяр
мцнтязям, ъидди арашдырмалар, елми тящлиля ясасланан мягаляляри бармагла
саймаг олар.
Bu mяqalяlяrdяn biri dя A.Mиrzяyevaya mяxsusdur. O, reklamlarын dili
haqqынdakы mяqalяsindя yazыr: «Reklamlar Azяrbaycan dilinin яn iшlяk
йарымцslublaрыndan biri olub, юzцnяmяxsus leksikasы, sintaktik quruluшu ilя
seчilir» (5, 178). Яввяla onu deyяk ki, reklamlarын dilinin юzцnяmяxsus
leksikasынын vя sintaktik quruluшunun olmasы fikrinя kюklц iradыmыz yoxdur, bu
fikrя mцяyyяn qяdяr haqq qazandыrmaq olar. Lakin burada iшlяnmiш
«yaрыmцslub» termini bir o qяdяr dя uьurlu чыxmayыb.
A.Mirzяyeva azяrbaycanca reklamlaрыn dilinin юyrяnilmяsi iшinя дя бюyцk
яhяmiyyяt verir vя bu problemin mцasir Azяrbaycan-rus ikidilliliyi шяraitindя
(яslindя elmi mяqalя 1993-cц ildя dяrc олунмушдур. O dюvr цчцn ikidilliliyя tam
mяnada haqq qazandыrmaq doьрu olmazdы (5, 179). Мцяллиф рекламларын
mahiyyяti haqqынda da mцlahizяlяr sюylяmiшdir: «Reklam bir шeyin haqqынda
192
xяbяr verяn rяngarяng tяdbirляrin keчirilmяsi, mallarын, kinoteatrlarыn, mцxtяlif
idarяlяr tяrяfindяn edilяn xidmяtlяrin vя s. populyarlaшdырыlmasdыr» (5, 177).
Бир ъящятя дя диггят йетиряк. Reklamlaрыn, elan vя bildiriшlяriн hansы цsluba
daxil edilmяsi mяsяlяsi bu gцnяdяk bцtцn dilчilяr tяrяfindяn birmяnalы qяbul
olunmamышdыr. Ancaq bяzi tяdqiqatчыlar bu mяsяlяyя mюvqelяrini bildirmяmiш
deyillяr. Belя ki, bu mюvzunu T.И.Hacыyev rяsmi-iшgцzar цslubun tяrkibindя
vermяyi lazыm bilmiшdir. O, rяsmi-iшgцzar цslub nяdir? sualынa belя cavab verir:
«Rяsmi vя iшgцzar sяnяdlяrin dil tяzahцrцnя rяsmi-iшgцzar цslub deyilir. Rяsmiiшgцzar цslubda fиkir (informasiya) mцяyyяn standart formalarda vя olduqca
yыьcam шяkiлдя verilir, artыq sюzlяr, obrazlы ifadяlяr iшlяdilmir, fяrdi nitq
цнsцrlяrindяn qaчыlыr» (7, 104). Daha sonra mцяllif bir чox baшqa dilчilяr kimi
rяsmi-iшgцzar цslubu sяciyyяlяndirmяklя onu iki yerя ayырыr: «Rяsmi-iшgцzar
цslubun lцьяt tяrkibi nя qяdяr yыьcam, sintaksisi nя qяdяr mяhduddursa,
normalыlыьы o qяdяr mюhkяmdir... Rяsmi-iшgцzar цslub adыndan da gюrцndцyц
kimi, a) rяsmi, b) iшgцzar sяnяdlяrin dilini яhatя edir» (7, 105).
Бяллидир ки, щər биr дювлятин рясми sənəдляри sыrasынa щямин дювлятин
konstitusiyasы (Əsas Qanunu), qanunlaры, qərarlaры, hюkмləri, sərəncaмlaры,
nazirlərin əмrləri və s. daxildir.
Lakin iшgцzar sənədlər юz xarakter, мahiyyət və мəqsədinə gюrə rəsмi
sənədlərdən olduqca fərqlidir. Belə ki, «rəsмi sənədlərdən fərqli olaraq iшgцzar
sənədlər xцsusi dюvlət əhəмiyyəti daшымыr, ancaq bu və ya digər konkret
мəsələ ilə baьlы tərtib edilir: ərizə, tərcцмeyi-hal, bilдирiш (elan), arayыш,
protokol, izahat, reklaм, etiket və s. iшgцzar sənədlərə aiddir» (7, 112).
Ишgцzar sənədlərin haмыsы bir bюlgцdə birləшsələr də, onlaрыn dil baxымынdan
fərqli, seчilən cəhətləri də nəzər-diqqəti cəlb edir. «Rəsмi-iшgцzar цslubun
təzahцr forмalaры bədii, elмi və publisist цslubdakы janrlaры xatыrladыr. Həмin
цslublarda hər janрыn юz dili olduрu kiмi, rəsмi-iшgцzar цslubun hər təzahцr
forмasыnын da юz dili vardыr»(7, 115).
Buraya qədər nəzərdən keчirdiyiмiz fikir və мцlahizələrdən də aydын
gюrцnцr ki, reklaмlaрыn dili haqqынda, onlarын мюvqeyi barəsində taм razылыьa
gəlinмiш qənaət hələ də yoxdur. Bir həqiqəti yada salaq ki, bu gцnə qədər
publisistik janrlar daha чox qəzet və jurnal publisistikasынa bюlцnцb шərh
olunмuшdur.
Bir cəhəti də nəzərdən гачырмаг олмаз ки, щяр бир заманда, щяр бир дюврдя,
щяр бир шейя, щяр бир реаллыьа мцнасибят дя сабит олараг галмыр, мараг вя
истякляр, тялябат вя зювгляр дурмадан дяйишдийи цчцн рекламлара, билдириш вя с.йя дя мцнасибят ейни ъцр олмур. Щямчинин бу информатив жанрлар дил
бахымындан да тякамцл кечирир.
193
ЯДЯБИЙЙАТ
1. Щясянов Щ.Я. Нитг мядяниййяти вя цслубиййатын ясаслары. БДУ
няшриййаты. Бакы, 2003.
2. Дадашов А. Кцтляви Информасийа Васитяляриндя реклам вя маркетинг
проблемляри. Бакы, 2001.
3. Мяммядли Ъ. Мцасир журналистика. Бакы, 2003.
4. Азярбайъан Республикасынын реклам щаггында Гануну, 1997.
5. Мирзяйева А.Я. Азярбайъан рекламларынын лексикасы. Нитг мядяниййяти
мясяляляри. Бакы, 1992.
6. Азярбайъан Республикасынын Дювлят
«Азярбайъан» гязети. Бакы, 4 йанвар, 2003.
дили
щаггында
Ганун.
7. Щаъыйев Т., Ъяфяров Н. Азярбайъан дили. 10-11-ъи синифляр цчцн дярслик.
«Тящсил» няшриййаты. Бакы, 2000.
194

reklamların dilinin genel meseleleri ve reklamların

Transkript

Benzer belgeler

kitabı oxu