Fethiye - DKA Yönetim Paneli

Transkript

T.C. ÇEVRE ve ŞEHĐRCĐLĐK
BAKANLIĞI
TABĐAT VARLIKLARINI KORUMA
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
FETHĐYE – GÖCEK ÖZEL ÇEVRE KORUMA
BÖLGESĐ TÜR VE HABĐTAT ĐZLEME PROJESĐ
KAPSAMINDA FETHĐYE KUMSAL ALANLARINDA
DENĐZ KAPLUMBAĞALARI (Caretta caretta, Chelonia
mydas) POPULASYONLARININ ARAŞTIRILMASI
ĐZLENMESĐ VE KORUNMASI PROJESĐ-2012
PROJE SONUÇ RAPORU
Pamukkale Bilim Merkezi Derneği
Danışmanlık ve Organizasyon Đktisadi Đşletmesi
Raporu Hazırlayan
Yrd. Doç. Dr. Eyup BAŞKALE (Proje Yürütücüsü)
Yrd. Doç. Dr. Yusuf KATILMIŞ
Musa AZMAZ
Fatih POLAT
© MUĞLA, 2012
1
ÖZET
Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi içerisinde yer alan Çalış, Yanıklar ve
Akgöl Kumsalındaki deniz kaplumbağalarının üreme ve yuva bilgileri 2012 yaz sezonunda
araştırılmıştır. Deniz kaplumbağa yuvalarının tamamı iribaş deniz kaplumbağasına (Caretta
caretta) ait olup Fethiye Kumsalında 2012 yılı alan çalışmalarında 247 adet Caretta caretta
çıkışı saptanmıştır. Bu çıkışlardan 89’u (%36,03) yuva ile 158’i (%63,97) ise yuvasız çıkış
(iz) ile sonuçlanmıştır. Yuvalı ergin çıkışlarının GPS kayıtları alınarak denizden uzaklıkları
ölçülmüş ve kaydedilmiştir. Yuva yoğunlukları, çalışılan toplam 8,3 km’lik Fethiye
Kumsalında Caretta caretta için 10,72 yuva/km olarak saptanmıştır. Yuvaların ortalama
derinlikleri 47,98 (39-61) cm, ortalama çapları 24,13 (17-36) cm, yuvalara bırakılan ortalama
yumurta sayısı ise 81,62 (17-134) olarak bulunmuştur.
Fethiye Kumsalında 2012 yılı alan çalışmalarında üç adet C.caretta ergin dişi bireyi
markalanmış ve bunlardan bir adedi tekrar gözlenmiştir.
Fethiye Kumsalına yapılan C.caretta yuvalarının %11,23’ü olası insan zararlarına
karşı prizma kafeslerlerle kafeslenmiştir. Yapılan C.caretta yuvalarının %97,7’ünde yavru
çıkış gerçekleşmiş, sadece yuvalarının % 2,3’sında yumurtalar tamamen bozulmuştur. Su
altında kalarak bozulma riski taşıyan iki yuva da taşıma gerçekleşmiştir.
Fethiye Kumsalındaki C.caretta yuvalarına bırakılan 7265 yumurtadan 5287 yavru
çıkmış ve bunlardan denize ulaşan yavru sayısı 4884 (%92,37) olarak hesaplanmıştır.
Yumurtaların 669 adedi döllenmemiş ve 1309 adedi ölü embriyodur.
Fethiye Kumsalında deniz kaplumbağalarının korunmasına otellerde her ay düzenli
olarak gerek personel ve gerekse turistlere yönelik bilgilendirici sunumlar gerçekleştirilmiştir.
Bu bilgilendirme çalışmaları, Çalış kumsalında her akşam devam ettirilerek gerek yerli ve
gerekse yabancı ziyaretçiler açısından farkındalık oluşturulmaya çalışılmıştır.
Proje çalışmaları sonuçları ilgili literatür çerçevesinde değerlendirilip tartışılarak,
Fethiye kumsalında deniz kaplumbağalarının korunmasına yönelik önerilerde bulunulmuştur.
2
ABSTRACT
Breeding and nesting activities of Sea Turtles on Fethiye Beach, which take place in
Fethiye-Göcek Special Environmental Protection Area, were studied in 2012 nesting season.
A total of 247 emergences, all of which belongs to loggerhead sea turtles, occurred in 2012, of
which 89 (36,03 %) nests were deposited and the remaining 158 (63,97 %) non-nesting
emergences were recorded. GPS records of the nests were taken and the distances of
emergences from the sea were also measured. Mean nesting density was 10,72 nests/km in
2012 for the length of 8,3 km long beach. Mean depth of the nests was 47,98 (39-61) cm,
diameter of egg chamber was 24,13 (17-36) cm with a mean clutch size of 81,62 (17-134).
A total of 3 nesting females were tagged, one of them re-observed during their second
nesting.
The nests were caged against predation and human activities. A total of 11.23 % nests
were caged against human activities and against predators. Hatching was observed in 97.7 %
of the nests and only 2.3 % of the nests were not produced any hatchlings.
After excavating the nests, a total of 7265 eggs were counted, of which 669 of them
were unfertilized. 1309 dead in shell embryos and 5287 empty eggshells that produced
hatchlings. The hatching success was calculated as 92.37 %.
For the public awareness, monthly meetings with hotel owners and personnel have
taken place and PowerPoint presentations were also made to the tourists and visitors. This
public awareness champagne for both local and international tourists was active every night at
Caretta Info Desk on Calis beach.
The present results together with the relevant literature were evaluated and the
conservation priorities for Fethiye beach were proposed.
3
ĐÇĐNDEKĐLER
ÖZET ..................................................................................................................................................................... 2
ABSTRACT ........................................................................................................................................................... 3
ŞEKĐLLER VE TABLOLAR LĐSTESĐ .............................................................................................................. 5
1. GĐRĐŞ ................................................................................................................................................................. 6
1.1. DENĐZ KAPLUMBAĞALARI .......................................................................................................................... 6
1. 1. 1. Türkiye Sahillerinde Yapılan Bazı Çalışmalar .................................................................................... 8
2. MATERYAL METOD ................................................................................................................................... 11
2.1. ÇALIŞMA ALANININ TANITIMI .................................................................................................................. 11
2.2. DENĐZ KAPLUMBAĞALARI ĐLE ĐLGĐLĐ ÇALIŞMA YÖNTEMĐ ..................................................................... 12
2.2. TEKNĐK EKĐPMAN ...................................................................................................................................... 15
3. BULGULAR .................................................................................................................................................... 16
3.1. DENĐZ KAPLUMBAĞASI ĐLE ĐLGĐLĐ SONUÇLAR......................................................................................... 16
3.1.1. Ergin Çıkışları, Zamansal ve Mekânsal Dağılımı ............................................................................... 17
3.1.2. Ergin Bireyler ve Morfometrik ölçümler ............................................................................................. 28
3.1.3. Yuva ve Yuvalarla ilgili ölçümler ........................................................................................................ 28
3.1.4. Sıcaklık Çalışması ............................................................................................................................... 29
3.2. BĐLGĐLENDĐRME ÇALIŞMALARI ................................................................................................................ 30
4. DEĞERLENDĐRME SONUÇ VE ÖNERĐLER ........................................................................................... 33
4.1. DENĐZ KAPLUMBAĞALARI ĐLE ĐLGĐLĐ SONUÇLARIN DEĞERLENDĐRĐLMESĐ ............................................ 33
4.3. ÖNERĐLER .................................................................................................................................................. 34
4.3.1. Yumurtlama Bandının Boşaltılması..................................................................................................... 34
4.3.2. Yumurtlama Bandında Kumun Kazılmasına Đzin Verilmemelidir ....................................................... 35
4.3.3. Kumsal Temizlenmesi-Düzeltilmesi Kontrollü ve Dikkatli Yapılmalı.................................................. 36
4.3.4. Denize Yakın Alanlarda Geceleri Eşya Bırakılmamalı ....................................................................... 36
4.3.5. Yuva, Yumurta ve Yavrulara Müdahale Edilmemeli ........................................................................... 36
4.3.6. Plaj Barları ve Diskolarında Işık Düzenlemesi ................................................................................... 37
4.3.7. Plaj Partileri, Kumsalda Ateş Yakma, Havai Fişek Gösterileri, Gürültü Kirliliği.............................. 37
4.3.8. Süratli Deniz Araçları Kullanımının Kontrolü .................................................................................... 37
5. KAYNAKLAR ................................................................................................................................................ 39
EK-1 : BROŞÜRÜN ÖN YÜZÜ ......................................................................................................................... 48
EK-1 : BROŞÜRÜN ARKA YÜZÜ ................................................................................................................... 49
4
ŞEKĐLLER VE TABLOLAR LĐSTESĐ
ŞEKĐLLER
ŞEKİL 1. TÜRKİYE’DEKİ ÖNEMLİ DENİZ KAPLUMBAĞA ÜREME KUMSALLARI. BÜYÜK HARFLE YAZILANLAR ÖNEMLİ KUMSALLARI, KÜÇÜK
HARFLE YAZILANLAR İKİNCİ DERECE ÖNEME SAHİP KUMSALLARI, İTALİK YAZILAN KUMSALLAR DA SONRADAN İLAVE EDİLEN
POTANSİYEL ÖNEME SAHİP KUMSALLARI GÖSTERMEKTEDİR. ........................................................................................ 10
ŞEKİL 2: FETHİYE KUMSALLARI HARİTASI ......................................................................................................................... 12
ŞEKİL 3: FETHİYE KUMSALLARI HARİTASI ......................................................................................................................... 12
ŞEKİL 4:DENİZ KAPLUMBAĞALARININ ÖLÇÜM VE MARKALAMA İŞLEMLERİ .............................................................................. 13
ŞEKİL 5 :DENİZ KAPLUMBAĞALARINDAKİ VÜCUT ÖLÇÜLERİ VE PLAKLAR (NELSON, 1988) ........................................................ 14
ŞEKİL 6: YUVA KORUMADA KULLANILAN KAFESLEME ÇALIŞMALARI: KUM ÜSTÜ KAFESLERİ.......................................................... 14
ŞEKİL 7: FETHİYE KUMSALINDA 2012 YILINDA KAPLUMBAĞA YUVALAMALARININ ZAMANSAL DAĞILIMI........................................ 17
ŞEKİL 8: FETHİYE KUMSALINDA 2012 YILINDA KAPLUMBAĞA ÇIKIŞLARININ MEKÂNSAL (DENİZDEN UZAKLIĞINA GÖRE) DAĞILIMI. ...... 18
ŞEKİL 9: FETHİYE KUMSALLARINDA 2012 YILINDA KAPLUMBAĞA YUVALARININ MEKÂNSAL (ÇALIŞ, YANIKLAR VE AKGÖL
KUMSALLARININ) DAĞILIMI. .................................................................................................................................. 18
ŞEKİL 10: FETHİYE KUMSALLARINDA YUVA YERLERİNİN GPS KAYITLARINA GÖRE HARİTA ÜZERİNDE GÖSTERİLMESİ ......................... 27
ŞEKİL 11: FETHİYE KUMSALLARI’NDA 2012 YILINDAKİ YUVA VE YUMURTALARIN DURUMLARINI GÖSTEREN GRAFİKLER. ................... 29
ŞEKİL 12: YUVA BAŞARISI %87,82 OLAN BİR YUVANIN YUVA SICAKLIĞI ................................................................................. 30
ŞEKİL 13: YUVA SICAKLIKLARI KAYDEDİLEN YUVALARIN SICAKLIK BİLGİLERİ .............................................................................. 30
ŞEKİL 14: BİLGİLENDİRME OFİSİ, OTEL, KAFE VE RESTAURANTLARDA YAPILAN BİLGİLENDİRME ÇALIŞMALARI ................................. 31
ŞEKİL 15. FETHİYE KUMSALLARI'NDA YILLARA GÖRE YUVA SAYILARININ KARŞILAŞTIRILMASI. ...................................................... 33
ŞEKİL 16. FETHİYE KUMSALLARINDAKİ YUMURTA SAYISI VE YAVRU ÇIKIŞ BAŞARISININ YILLARA GÖRE KARŞILAŞTIRILMASI. ................. 34
ŞEKİL 17: YUMURTLAMA BANDI ÜZERİNDE YER ALAN ŞEZLONGLAR. ...................................................................................... 35
ŞEKİL 18: YUMURTLAMA BANDINDA KAZI ÇALIŞMASI. ........................................................................................................ 35
TABLOLAR
TABLO 1. FETHİYE KUMSALINDA YILLARA GÖRE TESPİT EDİLEN YUVA SAYILARI (A: TÜRKOZAN VE BARAN, 1996; B: BARAN VE
TÜRKOZAN, 1996; C: TÜRKOZAN, 2000; D:YERLİ VE CANBOLAT, 1998A; E: TÜRKOZAN, 2006; H: ILGAZ VE ARK., 2007; İ:
CANBOLAT VE ARK., 2006; J; CANBOLAT, 2007; K; TAKVA, 2008; L; TAKVA (DURMUŞ VE GÜÇLÜ, 2009), 2009; M;
CANBOLAT VE ARK., 2010; N: KASKA VE ARK., 2011). .............................................................................................. 10
TABLO 2: 2012 YILINDA FETHİYE KUMSALLARI’NDA TESPİT EDİLEN YUVALARA AİT ÖZET BİLGİLER................................................ 20
TABLO 3. FETHİYE KUMSALLARI’NDA MARKALANAN DENİZ KAPLUMBAĞALARI İLE İLGİLİ BİLGİLER .............................................. 28
5
1. GĐRĐŞ
1.1. Deniz Kaplumbağaları
Dünyadaki 8 tür deniz kaplumbağası: Dermochelys coriacea (Deri Sırtlı Deniz
Kaplumbağası), Chelonia mydas (Yeşil Deniz Kaplumbağası), Chelonia agassizii (Siyah
Deniz Kaplumbağası), Caretta caretta (Adi Deniz Kaplumbağası veya Đribaş Deniz
Kaplumbağası), Ertmochelys imbricata (Atmaca Gagalı Deniz Kaplumbağası), Lepidochelys
olivace (Zeytin Yeşili Deniz Kaplumbağası), Lepidochelys kempii (Gündüz Yuvalayan Deniz
Kaplumbağası) ve Natator depressus (Düz Kabuklu Deniz Kaplumbağası)’dur (Lutz ve
Musick, 1997). Bu türlerden ikisi (C. caretta ve C. mydas) Türkiye’nin Akdeniz sahil şeridi
boyunca 17 kumsala çıkarak yumurta bırakmaktadır (Hathaway, 1972; Başoğlu, 1973;
Geldiay ve Koray, 1982; Geldiay, 1983,1984; Groombridge, 1990; Baran ve Kasperek,1989;
Baran, 1990; Canbolat, 1991; Baran ve ark. 1992; Lutz ve Musick, 1997). Bern sözleşmesi ile
koruma altına alınan bu iki türden C. caretta nesli tehdit altında, C. mydas ise nesli tehlike
altında olan türler arasında gösterilmiştir.
Çok uzun yıllardan beri dünya sularında yaşayan deniz kaplumbağalarının yuvalama
yaptıkları kumsallar yavaş yavaş yok olmaktadır. Bu yok olmanın en büyük nedeni insan
aktivitelerinin yoğunlaşmasıdır. Bu nedenle Akdeniz populasyonu için Türkiye’de bulunan
kumsallar büyük önem taşımaktadır. Türkiye kumsallarının genel olarak belirtilmesine
karşılık (Başoğlu ve Baran, 1982; Baran ve Kasparek, 1989; Baran, 1990; Baran ve ark.,
1992) söz konusu kumsallarda detaylı çalışmalar çok azdır.
Dünya denizlerinde yaşayan deniz kaplumbağası türlerinin hepsi yayılış alanlarının
tamamında veya önemli bir bölümünde nesli yok olma tehlikesinde olan "Tehlike Altındaki
Türler" ya da yakın gelecekte muhtemelen tehlike altında olacak "Tehdit Altındaki Türler"
kategorisinde bulunmaktadır. Uluslararası Doğal Hayatı Koruma Birliği (IUCN) tarafından
yayınlanan kırmızı listede Türkiye'nin Akdeniz sahillerinde düzenli olarak yuva yapan iki
türden Chelonia mydas "tehlikede", Caretta caretta ise "tehdit altında" olan hayvanlar olarak
tanımlanmaktadır, çünkü bu tür deniz kaplumbağalarının populasyonları, insan aktivitelerinin
bir sonucu olarak farklı derecelerde büyük oranda azalmıştır.
Deniz kaplumbağalarının neslinin devamı, öncelikle üremek için kullandıkları
kumsalların, çiftleşme, beslenme, kışlama ve göç alanlarının doğal durumlarında
korunabilmesine bağlıdır. Bu durumda deniz kaplumbağalarının korunması yalın bir tür
koruması olmaktan çıkmakta, karasal ve denizel habitatların kesiştiği kıyı ekosisteminin
6
korunabilmesiyle mümkün olabilmektedir. Kıyı ekosistemini olumsuz etkileyebilecek her
türlü faaliyet diğer canlı türlerine olduğu gibi deniz kaplumbağalarına da zarar verecektir.
Deniz kaplumbağalarının etleri insan tüketiminde evrensel kıymet görmüş,
yumurtaları besin olarak veya afrodizyak özelliğine sahip olduğuna inanılarak yenilmiş,
yağları kozmetiklerde, kabukları süs eşyaları veya gözlük çerçeveleri yapımında
kullanılmıştır. Kaplumbağaların büyük oranlarda katledilmesi ve yuvalarının yağmalanması,
populasyonlarının
azalmasında
baş
sebep
olarak
kalmıştır.
Deniz
kaplumbağası
populasyonlarındaki bir diğer azalma, kişisel veya ticari amaçlarla kontrolsüz avcılık ve
balıkçılık faaliyetlerindeki tesadüfi ölümler nedeniyle meydana gelmiştir.
Türk
Hükümeti
imzalamış
olduğu
çeşitli
uluslararası
sözleşmelerle
deniz
kaplumbağaları ve üreme alanlarının korunmasında yasal sorumluluk üstlenmiştir.
Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) gözetiminde yürütülen çalışmalarla, 1975
yılında 16 Akdeniz ülkesi tarafından Akdeniz Eylem Planı (AEP) adı altında Akdeniz'in
korunması için bir eylem planı prensip olarak onaylanmış, 1976 yılında ise Avrupa Topluluğu
ile birlikte aynı ülkeler tarafından Barselona'da Akdeniz'in Kirlenmeye Karşı Korunması
Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) imzalanarak AEP'ye yasal boyut getirilmiştir. 1982'de bu
ülkeler tehlikedeki Akdeniz bitki ve hayvanları ile bunların yaşam alanlarının korunmasını
hedefleyen ve Barcelona Sözleşmesi’nin eki protokollerinden olan "Akdenizde Özel Koruma
Alanlarına Đlişkin Protokol"ü imzaladılar. Türkiye'de 1988 yılında yürürlüğe girmiş olan bu
protokol sonrasında aralarında Dalyan ve Patara'nın da bulunduğu önemli bazı deniz
kaplumbağası üreme alanları "Özel Çevre Koruma Bölgesi" ilan edilmiştir.
AEP'e taraf olan ülkelerce 1989 yılında "Akdeniz'deki Deniz Kaplumbağalarının
Korunması Đçin Eylem Planı" adı altında bir eylem planı kabul edilerek yürürlüğe girmiş ve
deniz kaplumbağalarının korunması için uygulamada dikkate alınması gereken öncelikler şu
başlıklar halinde sıralanmıştır;
•
Yuvalama ve kışlama alanlarının korunması ve yönetimi,
•
Tesadüfi yakalanmaların en aza indirilmesi ve bu nedenle ortaya çıkacak
kullanımların yasaklanması,
•
Yeni yuvalama alanlarının araştırılması,
•
Türlerin yuvalama alanlarının araştırılması,
•
Türlerin davranışı hakkında daha fazla bilgi.
Avrupa Doğal Hayatı ve Doğal Ortamların Korunmasına ilişkin "Bern Sözleşmesi",
Avrupa Ekonomik Topluluğu ve 19 ülke tarafından 1982'de imzalanmış ve bu sözleşme
Türkiye'de 1984 yılında yürürlüğe girmiştir. Sözleşmeyi imzalayan taraflar, doğal flora ve
aralarında deniz kaplumbağalarının da bulunduğu fauna populasyonlarını korumak ve göçmen
7
olarak gelen tehlike altındaki türler de dahil olmak üzere tüm hayvanların korunmasına ilişkin
özel bir çaba sarf etmekle yükümlüdür.
Barcelona Sözleşmesi ve eki Protokoller ile Bern Sözleşmesi Türk Hükümeti
tarafından da imzalanmıştır. T.C. Anayasası'nın antlaşmalarla ilgili 90. maddesi uyarınca
"usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletler arası antlaşmalar kanun hükmündedir".
Dolayısıyla taraf olduğumuz diğer antlaşma ve protokoller gibi bu sözleşmeler de ulusal
mevzuatımızın bir parçasıdır.
Caretta caretta ve Chelonia mydas Akdeniz kıyılarında düzenli olarak yuvalayan iki
tür deniz kaplumbağasıdır. Dermochelys coriacea, Eretmochelys imbricata ve Lepidochelys
kempii ise Akdeniz havzasında gözlenen ancak düzenli yuvalamaları saptanamamış diğer
deniz kaplumbağalarıdır. Akdenizdeki Caretta caretta’nın önemli yuvalama alanları
Yunanistan ve Türkiye'de, düşük oranda da Kıbrıs'ta bulunmakta, Chelonia mydas
yuvalamaları ise esas olarak Türkiye'nin doğu Akdeniz sahillerinde gerçekleşmektedir. Bu
nedenle Türkiye, Akdeniz'deki deniz kaplumbağası populasyonlarının geleceği için önemli bir
sorumluluk taşımaktadır.
Türkiye'nin Akdeniz kıyı kuşağı tarihi ve doğal zenginlikleriyle haklı bir üne
kavuşmuş, bununla birlikte kıyı bölgelerindeki hızlı nüfus artışı ile bölgenin canlı ve cansız
kaynakları üzerindeki baskı da artmıştır. Son yıllarda giderek gelişen turizm ile ortaya çıkan
yoğun yapılaşma, insanların kıyı bölgelerindeki aşırı yığılması, kötü arazi kullanımı,
endüstriyel veya tarımsal kaynaklı kirleticilerin denize ulaşması kıyı habitatlarının ve
ekosistemlerinin farklı ölçeklerde bozulması sonucunu doğurmuştur.
1. 1. 1. Türkiye Sahillerinde Yapılan Bazı Çalışmalar
Türkiye sahillerindeki ilk çalışma Hathaway tarafından yapılmış ve C. caretta (Đribaş
Deniz Kaplumbağası) ve C. mydas (Yeşil Deniz Kaplumbağası)’ın Türkiye sahillerinde
yumurtladığı ve kara sularında bulunduğu belirtilmiştir. Başoğlu (1973) tarafından yapılan
çalışmada, Đzmir bölgesinden iki ve Köyceğiz’den sahilinde bir sırt kabuğu tespit etmiş ve
bunların C. caretta’ya ait oldukları saptanmıştır. Başoğlu ve Baran (1982), Ege Üniversitesi
Sistematik Zooloji Kürsüsü koleksiyonlarında bulunan C. caretta hakkında bilgi vermektedir.
Geldiay ve Koray (1982), Geldiay ve ark. (1982), Geldiay (1983, 1984) Türkiye’nin Ege ve
Akdeniz kumsallarına yumurtlayan C. caretta ve C. mydas deniz kaplumbağalarının
populasyonları ve bu kaplumbağaların korunmaları ile ilgili çalışmalar yapmıştır. Baran ve
Kasparek (1989), Baran (1990), deniz kaplumbağalarının Türkiye kıyılarındaki önemli yuva
yapma yerlerini ve bu bölgelerin sorunlarını saptamışlardır. Bu çalışmalarda ülkemiz
8
sahillerinde yuvalama yoğunluğu açısından önemli 17 bölge tespit edilmiştir. Ayrıca bu
kumsallardan 13 tanesinin birinci derece öneme sahip olduğu belirtilmektedir. Bu kumsallara
Alata, Çıralı ve Yumurtalık kumsallarının da eklenmesi ile deniz kaplumbağa üreme
kumsallarının sayısı 20 olarak ifade edilmekte ve kumsallar hakkında da ayrıntılı bilgiler
verilmektedir (Kaska, 2007). Son olarak Ağyatan kumsalının da eklenmesiyle kusmaların
sayısı 21 olarak ifade edilmiştir (Türkozan ve Kaska, 2010). Bu kumsallar aşağıdaki Şekil
1’de verilmektedir.
Canbolat (1990, 1991, 1997, 1999), Erk'akan ve Canbolat (1990) ve Erk'akan (1993)
Dalyan Kumsalı’ndaki, Yerli (1990) Patara Kumsalı’ndaki, Kaska (1993) Kızılot ve Patara
Kumsalları’ndaki, Baran ve ark. (1991) Mersin-Kazanlı bölgesindeki, Baran ve ark. (1992)
Dalyan, Patara, Kumluca, Kızılot, Anamur ve Kazanlı Kumsallarındaki, Piggelen ve
Strijbosch (1993) Göksu Deltası'ndaki, Türkozan ve Baran (1996) Fethiye Kumsalı'ndaki,
Baran ve ark. (1996, 1997), Canbolat (2000 a, b, c) Belek bölgesinde, Yerli ve Canbolat
(1998 a, b) ile Yerli ve diğ. (1998) ise tüm Akdeniz kıyısı boyunca deniz kaplumbağası
yuvalama alanlarında düzenli araştırmalar gerçekleştirmişlerdir. Canbolat (1999) Dalyan ve
Patara'daki
deniz
kaplumbağası
yuvalama
alanlarında
düzenli
araştırmalar
gerçekleştirmişlerdir. Canbolat (2000a,b); Canbolat (2001a,b; 2002), Belek bölgesinde ve
Canbolat (2001c) Dalyan Bölgesinde araştırmalar yapmıştır.
Selin Đnşaat Turizm Müşavirlik Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. ise 2004 ve 2005 yıllarında
Dalyan, Fethiye, Patara, Belek ve Göksu Deltası Özel Çevre Koruma Bölgelerinde çalışmalar
yapmıştır (Selin Đnşaat, 2004 ve 2005).
Ekolojik Araştırmalar Derneği Đktisadi Đşletmesi tarafından 2006 ve 2007 yıllarında
Dalyan ve Fethiye kumsallarında çalışmalar yapılmıştır (Canbolat, 2006, 2007). 2008 ve 2009
yıllarında da Tarımsal Kalkınma Vakfı tarafından koruma ve izleme çalışmaları
gerçekleştirilmiştir (Durmuş ve Güçlü, 2009). 2010 yılında yine Ekolojik Araştırmalar
Derneği Đktisadi Đşletmesi tarafından koruma ve izleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Bu çalışmalar ve yapılan 4 ulusal sempozyum sonucunda ortaya çıkan raporlara ve
basılmış yayınlara bakıldığı zaman, Akdeniz’deki bütün kumsallarda yıllık ortalama yuva
sayısı 5031 yuva/sezon olarak verilirken bunların 1366 adeti (%27,2) Türkiye kumsallarında
yer aldığı belirtilmiştir (Margaritoulis ve ark. 2003). Türkozan ve ark. (2003) bu sayıyı bütün
kumsalları değerlendirerek 1267 (663-1991) Đribaş deniz kaplumbağası yuvası olduğunu
belirtmişlerdir. Canbolat (2004) ise 2000 (1547-2485) yuva yapan dişi sayısını da 500 ile 800
arasında rapor etmiştir. Kaska ve ark. (2005) ise basılmış ve basılmamış raporları dikkate
alarak 178,4 km olan toplam kumsal uzunluğu içerisinde 1360-2710 yuva yapıldığını ve bu
yuvaların 700-1150 dişi kaplumbağa tarafından yapıldığını belirtmişlerdir. Her ne kadar
9
yıldan yıla gösterilen bu farklılıklar deniz kaplumbağa yuva sayılarındaki yıldan yıla
farklılıklar olabileceği gibi farklı yıllarda farklı araştırmacıların rapor ettiği yuva bilgilerinde
de kaynaklanabilmektedir. Ancak bu rakamlar bile dikkate alındığında ve çok küçük
kumsallar dâhil edilmediği için kesin yuva sayıları bu rakamların üzerinde olduğu da kesindir.
Şekil 1. Türkiye’deki önemli deniz kaplumbağa üreme kumsalları. Büyük harfle yazılanlar önemli kumsalları,
küçük harfle yazılanlar ikinci derece öneme sahip kumsalları, italik yazılan kumsallar da sonradan ilave edilen
potansiyel öneme sahip kumsalları göstermektedir.
Tablo 1. Fethiye Kumsalında yıllara göre tespit edilen yuva sayıları (a: Türkozan ve Baran, 1996; b:
Baran ve Türkozan, 1996; c: Türkozan, 2000; d:Yerli ve Canbolat, 1998a; e: Türkozan, 2006; h: Ilgaz
ve ark., 2007; i: Canbolat ve ark., 2006; j; Canbolat, 2007; k; Takva, 2008; l; Takva (Durmuş ve
Güçlü, 2009), 2009; m; Canbolat ve ark., 2010; n: Kaska ve ark., 2011).
Yıllar
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Yuva Sayısı
118
158
191
88
95
93
100
110
114
84
106
58
80
72
106
79
90
95
60
Kaynaklar
a
b
c
c
c
d
e
e
e
e
e
e
h
i
j
k
l
m
n
10
2. MATERYAL METOD
2.1. Çalışma Alanının Tanıtımı
Alanın Sahip Olduğu Statüler;
Özel Çevre Koruma Alanı
Birinci Derece Doğal Sit Alanı (kumsalın bir bölümü)
Deniz Kaplumbağası Yuvalama Alanı
Fethiye Kumsalı üç bölüm halinde incelenmiştir (Şekil 2,3). Bunlar aşağıda
verilmiştir;
1.
Akgöl Kumsalı;
1,1 km
2.
Yanıklar Kumsalı;
4,9 km
3.
Çalış Kumsalı;
2,3 km
Fethiye Kumsalı Muğla Đl sınırları içerisinde olup toplam uzunluğu 8,3 km’dir.
1.
Akgöl Kumsalı: Kargı Çayı ile Uzun Burun arasında kalan 1,1 km’lik kumsal alandır.
Kumsalın batı ucu ince kumlu, diğer alanlar ise kumla karışık çakıl ya da büyük çakıl
taşlarıyla kaplıdır.
2.
Yanıklar Kumsalı: Çalıştepe’den başlayıp Kargı Çayı’na kadar uzanan 4,9 km’lik
alandır. Bu kısımda kum yapısı ince kumla karışık büyük taşlar ve çakıllar şeklindedir.
Kumsalın doğu ucunda günlük kullanım alanı mevcuttur. Batı ucunda ise bir tatil köyü, bir
otel ve bir kamp alanı ve bu tesislere ait şemsiye, şezlong, su sporları kullanımı söz
konusudur. Doğal kalmış alanlar ise günlük ormanıyla kaplıdır.
3.
Çalış Kumsalı: Fethiye tarafındaki en uçtan Çalıştepe’ye kadar uzanan 2,3 km’lik
alanı kapsar. Kumsalın arka kısmı turizm tesisleriyle doludur. Kumsalın önemli bir kısmı
arkasındaki yoldan beton bir bariyerle ayrılmıştır. Kum yapısı ince ve yer yer karışık çakıllı
bir yapıya sahiptir.
11
Şekil 2: Fethiye Kumsalları Haritası
Şekil 3: Fethiye Kumsalları Haritası
2.2. Deniz Kaplumbağaları Đle Đlgili Çalışma Yöntemi
Daha önce ön raporda literatür taraması yapılarak basılmış yada basılmamış makale,
rapor ve tezler araştırılmış farklı çalışma yöntemleri incelenmiş ve bu inceleme sonucu
sahillerde çalışma yöntemlerinin bazen araştırıcıya göre değiştiği gözlenmiştir. Ancak yapılan
çoğu çalışmada da ortak yöntemlerin kullanıldığı da görülmüştür. Ortaya çıkan bu verilere
göre standart bir çalışma yöntemi çıkarılmıştır. Farklı araştırıcılar ve farklı kurumlarca
yapılan çalışmaların bir çatıda toplanması için T.C. Orman ve Su Đşleri Bakanlığı Deniz
12
Kaplumbağa Bilim Komisyonu’nun ön raporda verilen standart veri formları kullanılmıştır.
Yuva tespiti ve yuvaların kaydedilmesi ve yuva sıcaklıklarının kaydedilmesi daha önce
sonuçları yayınlanan çalışmalara göre yapılmıştır (Kaska ve Ark., 1999; Başkale ve Kaska,
2005).
Sabah 06:°°-12:°° saatleri arasında yapılan alan çalışmalarında ergin birey çıkışlarının
yuva ile sonuçlanıp-sonuçlanmadığı, bu çıkışların tarihleri, denize olan uzaklıkları, DIA
(Devamlı Islak Alan) ve YIA (Yarı Islak Alan) uzaklık ve konumları ile kumsal üzerinde
bırakılan izlerin tipleri ve şekilleri formlara günlük olarak kaydedilmiştir.
Sabah çalışmaları sırasında tüm yuvaların birebir kayıtları yapılmıştır. Bu çalışmalar
sırasında ergin bireylerin yuvalarını tespit için yuva yüzeyindeki ilk yumurtalar görününceye
kadar yuva yüzeyindeki kum 10 cm çapındaki genişlikte açılarak elle alınmış, yuva sıcaklık
ve nemliliğinde değişiklikler olmaması için yuva yüzeyi, çıkartılan kum ile tekrar
kapatılmıştır. Tespit edilmiş yuvalar kum yüzeyine ve kumun altına konulan ve üzerinde yuva
tarih ve numaraları bulunan çubuklarla işaretlenmiştir. Ergin yuvalama zamanında
saptanamamış ancak yuva olma olasılığı bulunan izler de benzer şekilde işaretlenerek daha
sonraki predasyonlar veya yavru çıkışı zamanında kontrol edilmiştir.
Ergin bireylerin markalanması amacıyla yapılan gece çalışmalarında National Band
and Tag Co'nun "1005-681 Conservation Tag" tipi metal markaları kullanılmıştır. TRY300...TRY-400 serisi diğer yüzeyinde haberleşme adresi bulunmaktadır.
Şekil 4:Deniz kaplumbağalarının ölçüm ve markalama işlemleri
Gece çalışmalarımızda görülen ergin deniz kaplumbağalarının düz ve eğri karapaks
ölçüleri kumpas ve mezüre kullanılarak kaydedilmiştir (Şekil 4). Neural plak, costal plak,
nuchal plak, subcaudal plak ve marjinal plak sayıları kaydedilmiştir.
Düz Karapaks Boyu: Kumpas kullanılarak nuchal plak ile subcaudal plaklar arası
ölçülmüştür. Düz Karapaks Eni: Karapaksın en geniş bölgesinde sağ ve sol marjinal plaklar
arası mesafe kumpas yardımı ile ölçülmüştür. Eğri Karapaks Boyu: Mezüre kullanılarak
nuchal plak ile subcaudal plaklar arası ölçülmüştür. Eğri Karapaks Eni: Karapaksın en geniş
bölgesinde sağ ve sol marjinal plaklar arası mesafe mezüre yardımı ile ölçülmüştür. Nuchal
plak: Başın arkasında bulunan plaktır. Subcaudal plak: Kuyruk bölgesinde bulunan plaktır.
Neural plak: Karapaksın merkezinde baş-kuyruk istikametinde uzanan plaklardır. Costal
13
plak: Karapaksın sağ ve sol kısımlarında bulunan, neural ve marjinal plaklar arasında kalan
plaklardır. Marjinal plak: Karapaksın sağ ve sol kenarlarında bulunan plaklardır (Şekil 5).
Şekil 5 :Deniz Kaplumbağalarındaki Vücut Ölçüleri ve Plaklar (Nelson, 1988)
Yuvaların vejetasyona uzaklığı ölçülmüştür ve yuvalar predatörlere karşı kafeslenmiştir.
Kafesleme işleminde uzunluğu bir metre olan kare kafesler veya kum üstü kafesler
kullanılmıştır (Şekil 6).
Şekil 6: Yuva korumada kullanılan kafesleme çalışmaları: kum üstü kafesleri.
Sabah yapılan arazi çalışmalarında kumsalda daha önce yapılmış bütün yuvalar
kontrol edilmiştir. Predasyona uğramış bir yuva bulunmuş ise hangi yuvanın predasyona
14
uğradığı, predasyonun tarihi, predasyonda tahrip edilmiş yumurta sayısı ve yuvada yumurta
kalıp-kalmadığı belirlendikten sonra yuva tekrar kapatılmıştır. Predasyona uğramış bir
yuvadaki predasyonda tahrip edilmiş yumurta sayısı, predasyon sonrası yuva etrafındaki
kabukların sayılması ile gerçekleştirilmiştir.
Yavru çıkış zamanında sabah yapılan alan çalışmalarıyla, yavruların kum üzerinde
bıraktıkları izlerden faydalanılarak hangi yuvalardan yavru çıkışı olduğu, yavru çıkışlarının
hangi günde gerçekleştiği, yuvaların ağzında kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yuvadan
çıkan, denize ulaşan ve ulaşamayan yavru sayıları ile denize ulaşamayan yavru ve predatör
izlerinin takibiyle yavruların ölüm nedenleri ortaya çıkartılmaya çalışılmıştır.
Yavru çıkışlarının tamamlanmasından belli bir süre sonra yuvalar kontrol amacıyla
açılmış ve yuva içinde kalan (ölü ve canlı) yavru sayıları, yumurtadan çıkmış yavru sayıları
(yavru çıkışı olmuş boş yumurta kabukları), bozulmuş yumurta sayıları ve bunların
embriyonik gelişme durumları belirlenmiştir. Kontrol açışları sırasında yavru çıkışı olmuş
yumurta kabuklarının sayılmasıyla hangi yuvadan kaç tane yavrunun çıktığı saptanmış ve
yavru
zamanında
çıkışları
yavru
izlerinin
kullanılmasıyla
elde
edilen
verilerle
karşılaştırılmıştır.
Bölgeyi kullanan kişilerinin deniz kaplumbağaları ve korunmaları konusunda
bilinçlendirilmesi ve bilgilendirmesi amacıyla Kuruma ait danışma merkezlerinde (Đnfo-Desk)
bilgilendirme çalışmaları yapılmıştır.
Bilgilendirme çalışmalarına ilave olarak her ay yedi büyük otelde (Berlin, Ceren,
Güneş, Botanik, Tuana, Mutlu, Kafe Keyif) deniz kaplumbağaları hakkında genel bilgiler ve
karşılaştığı çevre sorunları hakkında seminerler düzenlenmiştir.
Yaralı
deniz
kaplumbağalarının
bakım
ve
tedavileri
Dalyan’daki
Deniz
Kaplumbağaları Araştırma Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi’nde (DEKAMER)
gerçekleştirilmiştir.
Bu araştırma Muğla il sınırları içerisinde yer alan Fethiye Kumsalı’nda (Çalış,
Yanıklar ve Akgöl) yapılacak ve deniz kaplumbağası populasyonları incelenmiştir.
2.2. Teknik Ekipman
Projede kullanılacak donanım olarak, kumpas, pense ve marklar, GPS cihazı, sıcaklık
ölçerler, gruplar arası haberleşmede kullanılacak telsizler, metre ve mezro gibi standart veri
kaydı için gerekli olan malzemeler, fotoğraf makinesi, kameralar elde mevcuttur. Ayrıca
yaralı deniz kaplumbağalarının bakım ve tedavilerinde kullanılacak her tür teknik cihaz ise
15
Dalyan’daki Deniz Kaplumbağaları Araştırma Kurtarma ve Rehabilitasyon Merkezi
(DEKAMER)’nde mevcut olan cihazlar ve sarf malzemeler kullanılmıştır.
3. BULGULAR
3.1. Deniz Kaplumbağası ile Đlgili Sonuçlar
Fethiye Kumsalı’nda deniz kaplumbağası izleme ve koruma çalışmalarına, proje ihale
süreci 01 Haziran 2012 tarihinden itibaren kumsal düzenli olarak gece ve gündüz arazileriyle
kontrol edilmiştir.
Bu çerçevede kumsalda elde edilen toplam yuva ve bu yuvalara ait bilgiler özet olarak
aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 2). Teknik şartnamede belirtilen yuvalarla ilgili özellikler
bu tabloda verilmiştir.
Deniz kaplumbağa yuvalarının tamamı iribaş deniz kaplumbağasına (Caretta caretta)
ait olup Fethiye Kumsalında 2012 yılı alan çalışmalarında 247 adet Caretta caretta çıkışı
saptanmıştır. Bu çıkışlardan 89’u (%36,03) yuva ile 158’i (%63,97) ise yuvasız çıkış (iz) ile
sonuçlanmıştır. Yuvalı ergin çıkışlarının GPS kayıtları alınarak denizden uzaklıkları ölçülmüş
ve kaydedilmiştir.
Yuva yoğunlukları, çalışılan toplam 8,3 km’lik Fethiye Kumsalında Caretta caretta
için 10,72 yuva/km olarak saptanmıştır. Yuvaların ortalama derinlikleri 47,98 (39-61) cm,
ortalama çapları 24,13 (17-36) cm, yuvalara bırakılan ortalama yumurta sayısı ise 81,62 (17134) olarak bulunmuştur.
Fethiye Kumsalında 2012 yılı alan çalışmalarında üç adet C.caretta ergin dişi bireyi
markalanmış ve bunlardan bir adedi tekrar gözlenmiştir.
Fethiye Kumsalına yapılan C.caretta yuvalarının %11,23’ü olası insan zararlarına
karşı prizma kafeslerlerle kafeslenmiştir. Yapılan C.caretta yuvalarının %97,7’ünde yavru
çıkış gerçekleşmiş, sadece yuvalarının % 2,3’sında yumurtalar tamamen bozulmuştur. Su
altında kalarak bozulma riski taşıyan iki yuva da taşıma gerçekleşmiştir.
Yumurtaların 669 adeti döllenmemiş ve 1309 adeti ölü embriyodur.
Fethiye Çalış Plajında bilgilendirme standı haftanın her günü, 21:00-00:00 saatleri
arasında yapılmıştır. Bu bilgilendirmeler sırasında deniz kaplumbağalarının yaşam döngüsü
16
ve deniz kaplumbağalarını tehdit eden faaliyetleri anlatan iki adet stant, broşür dağıtımı ile
sürekli slayt gösterisi ve film gösterimi yapılmıştır.
.
3.1.1. Ergin Çıkışları, Zamansal ve Mekânsal Dağılımı
Çalışma döneminde 2012 yılında 247 adet deniz kaplumbağası çıkışı olmuş, bunlardan
89 adeti yuva ile sonuçlanmıştır. Kaydı alınan bu 89 adet yuvanın tamamı Caretta caretta
türüne aittir. Bu yuvaların büyük çoğunluğu Temmuz ayı içerisinde gerçekleştirilmiştir. Buna
göre Haziran ayı yuva sayısı 41, Temmuz ayı yuva sayısı 47, Ağustos ayı yuva sayısı 1’dir
(Şekil 7).
Denizden uzaklıklar söz konusu olduğunda yuvaların büyük çoğunluğu 20 ile 25.
metreler arasında yoğunlaşmıştır (Şekil 8).
Fethiye kumsallarında yuvalar kumsallar üzerinde değerlendirildiğinde, yuvaların
büyük çoğunluğunun Yanıklar kumsalı (51), üzerinde olduğu, bu kumsalı takip eden Akgöl
(28) ve Çalış (10) kumsalları bulunmaktadır (Şekil 9).
Şekil 7: Fethiye Kumsalında 2012 yılında kaplumbağa yuvalamalarının zamansal dağılımı
17
Şekil 8: Fethiye Kumsalında 2012 yılında kaplumbağa çıkışlarının mekânsal (denizden uzaklığına göre)
dağılımı.
Şekil 9: Fethiye Kumsallarında 2012 yılında kaplumbağa yuvalarının mekânsal (Çalış, Yanıklar ve Akgöl
kumsallarının) dağılımı.
Deniz kaplumbağaları, yuvalarını kumsal topografyasının en fazla yavru çıkışına
olanak sağlayan alanlarında yapma eğilimindedir. Bu nedenle kumsallardaki dalga etkisi ile
devamlı yıkanan alan ve zaman zaman yüksek dalgalar etkisinde kalarak ıslanan yarı ıslak
alan uzunlukları, yuvaların denizden ne kadar uzaklıkta yapılması gerektiğini etkileyen
önemli bir parametredir. Fethiye Kumsallarında, 2012 yılı üreme sezonunda devamlı ıslak
alan (DIA) uzunlukları 1,4 metre; devamlı ıslak alan ile yarı ıslak alan toplam (DIA+YIA)
18
uzunlukları ise ortalama olarak yaklaşık 3,3 metredir. Her yuvanın bu uzaklıkları Tablo 2’de
verilmiştir.
Bütün yuvaların, denize olan, ıslak ve yarı ıslak mesafeleri ölçülmüş, GPS kayıtları
alınmıştır. Her yuvayla ilgili özet bilgiler aşağıda verilmiştir. Bu yuvaların yavru çıkış
bilgileri, predasyon durumları ve yavru çıkış başarıları Tablo 2’de özetlenmiştir.
19
Kontrol Tarihi
Kuluçka Süresi
(Gün)
Yuva Koordinatları
Kuzey
Yuva Koordinatları
Doğu
Kumsal
Kuru (m)
Yarı Islak (m)
Islak (m)
Denize Uzaklık (m)
Taşınma Durumu
Predasyon Durumu
Kafes Durumu
Marka
Yuva Derinliği (cm)
Yuva Çapı (cm)
Boş Kabuk Sayısı
Erken Embriyo
Orta Embriyo
Geç Embriyo
Toplam Ölü
Embriyo
Döllenmemiş
Yumurta Sayısı
Toplam Yumurta
Sayısı
02.07.2012
29.08.2012
51
36 41 807 N
29 02 091 E
AKGÖL
KUMSALI
14,5
1
1,5
17
YOK
YOK
YOK
YOK
45
30
77
0
0
0
0
0
0
1
78
A2
02.07.2012
24.08.2012
49
36 41 792 N
29 02 163 E
AKGÖL
KUMSALI
8
2,1
1,1
11,2
YOK
YOK
YOK
YOK
52
19
17
0
1
21
1
16
38
21
76
A3
03.07.2012
25.08.2012
46
36 41 764 N
29 02 215 E
AKGÖL
KUMSALI
12
1,1
1,2
14,6
YOK
YOK
YOK
YOK
46
22
39
0
13
14
2
5
21
14
74
A4
07.07.2012
31.08.2012
49
36 41 805 N
29 02 089 E
AKGÖL
KUMSALI
10
1,2
2,1
13,7
YOK
YOK
YOK
YOK
60
25
78
0
2
0
0
7
7
5
90
A5
10.07.2012
31.08.2012
46
36 41 805 N
29 02 101 E
AKGÖL
KUMSALI
12
1,5
1,1
14,4
YOK
YOK
YOK
YOK
54
23
74
0
0
2
2
2
6
7
87
A6
11.07.2012
04.09.2012
48
36 41 805 N
29 02 103 E
AKGÖL
KUMSALI
11
2,4
1,6
15
YOK
YOK
YOK
YOK
51
24
54
0
0
0
2
5
7
7
68
A7
11.07.2012
11.09.2012
50
36 41 809 N
29 02 087 E
AKGÖL
KUMSALI
5,8
1,2
1,3
8,3
VAR
YOK
YOK
YOK
42
20
0
0
0
89
1
2
92
0
92
A8
14.07.2012
11.09.2012
47
36 41 791 N
29 02 164 E
AKGÖL
KUMSALI
0,8
1,7
1,8
4,3
VAR
YOK
YOK
YOK
53
21
0
0
0
62
0
4
66
0
66
A9
15.07.2012
05.09.2012
49
36 41 810 N
29 02 094 E
AKGÖL
KUMSALI
21
1,8
1,1
23,5
YOK
YOK
YOK
YOK
46
20
28
0
0
1
0
14
15
5
48
A10
27.07.2012
17.09.2012
46
36 41 807 N
29 02 094 E
AKGÖL
KUMSALI
10
2
2,5
14,6
YOK
YOK
YOK
YOK
53
22
49
0
0
0
0
9
9
4
62
AS 1
02.06.2012
27.07.2012
52
36 41 803 N
29 02 153 E
AKGÖL
KUMSALI
25
2,4
1
28,2
YOK
YOK
YOK
YOK
45
24
79
0
0
0
3
5
8
1
88
AS 2
15.06.2012
11.08.2012
54
36 41 797 N
29 02 145 E
AKGÖL
KUMSALI
9
3
0,6
12,6
YOK
YOK
YOK
YOK
42
29
45
3
26
13
0
5
18
9
72
AS 3
01.07.2012
20.08.2012
47
36 41 812 N
29 02 085 E
AKGÖL
KUMSALI
23
2,3
1,9
27,5
YOK
YOK
YOK
YOK
47
24
76
0
3
0
0
14
14
3
93
AS 4
01.07.2012
17.08.2012
44
36 41 814 N
29 02 097 E
AKGÖL
KUMSALI
28
1,5
1,3
30,5
YOK
YOK
YOK
YOK
41
26
45
12
18
1
1
16
18
2
65
Yuva Đçi Canlı
Yavru
Yuva Dışı Ölü
Yavru
Yuvanın Tarihi
A1
Marka Kodu
Yuva Sıra No
Tablo 2: 2012 yılında Fethiye Kumsalları’nda tespit edilen yuvalara ait özet bilgiler
20
AS 5
01.07.2012
15.08.2012
42
36 41 806 N
29 02 102 E
AKGÖL
KUMSALI
11
3,1
1,5
16
YOK
YOK
YOK
YOK
43
25
39
0
3
6
0
1
7
6
52
AS 6
04.06.2012
19.07.2012
42
36 41 812 N
29 02 093 E
AKGÖL
KUMSALI
23
1,8
1,1
26,2
YOK
YOK
YOK
YOK
39
21
98
0
42
0
0
3
3
1
102
AS 7
05.06.2012
24.07.2012
46
36 41 807 N
29 02 090 E
AKGÖL
KUMSALI
17
1,2
1
19
YOK
YOK
YOK
YOK
40
22
71
0
0
1
0
5
6
8
85
AS 8
03.06.2012
19.07.2012
43
36 41 794 N
29 02 172 E
AKGÖL
KUMSALI
28
1,1
0,4
29,1
YOK
YOK
YOK
YOK
48
24
107
0
0
1
0
0
1
12
120
AS 9
06.06.2012
29.07.2012
50
36 41 812 N
29 02 091 E
AKGÖL
KUMSALI
22
2,7
1,7
26,7
YOK
YOK
YOK
YOK
44
23
74
0
0
0
0
0
0
3
77
AS 10
12.06.2012
06.08.2012
52
36 41 808 N
29 02 104 E
AKGÖL
KUMSALI
15
2
2
19
YOK
YOK
YOK
YOK
43
30
80
0
0
0
0
0
0
3
83
AS 11
17.06.2012
07.08.2012
48
36 41 813 N
29 02 097 E
AKGÖL
KUMSALI
22
5
2
29
YOK
YOK
YOK
YOK
40
24
81
3
5
0
0
1
1
4
86
AS 12
18.06.2012
09.08.2012
49
36 41 770 N
29 02 221 E
AKGÖL
KUMSALI
30
4
2
36
YOK
YOK
YOK
YOK
48
27
39
1
15
3
0
69
72
2
113
AS 13
22.06.2012
12.08.2012
48
36 41 809 N
29 02 102 E
AKGÖL
KUMSALI
17
3
1,3
21,3
YOK
YOK
YOK
YOK
45
22
56
0
0
22
0
3
25
11
92
AS 14
23.06.2012
10.08.2012
45
36 41 813 N
29 02 101 E
AKGÖL
KUMSALI
7
2
2
11
YOK
YOK
YOK
YOK
50
28
86
0
0
1
0
0
1
0
87
AS 15
21.06.2012
16.08.2012
53
36 41 807 N
29 02 105 E
AKGÖL
KUMSALI
14
2
1,7
17,7
YOK
YOK
YOK
YOK
49
21
21
0
0
21
17
10
48
19
88
AS 16
24.06.2012
15.08.2012
49
36 41 805 N
29 02 092 E
AKGÖL
KUMSALI
9
3
1
13
YOK
YOK
YOK
YOK
50
22
83
1
3
2
0
0
2
1
86
AS 17
04.07.2012
22.08.2012
46
36 41 806 N
29 02 090 E
AKGÖL
KUMSALI
12
2
1,1
15,1
YOK
YOK
YOK
YOK
46
20
74
0
0
3
0
0
3
1
78
AS 18
16.07.2012
10.09.2012
53
36 41 258 N
29 02 810 E
AKGÖL
KUMSALI
16
4
2
22
YOK
YOK
YOK
YOK
45
25
42
0
0
1
0
4
5
12
59
Ç1
06.06.2012
07.08.2012
51
36 39 789 N
29 06 469 E
ÇALIŞ
KUMSALI
9,8
2
2
13,8
YOK
YOK
VAR
YOK
42
20
31
0
0
0
0
3
3
20
54
Ç2
17.06.2012
10.08.2012
49
36 39 992 N
29 06 339 E
ÇALIŞ
KUMSALI
9
3
3
15
YOK
YOK
VAR
YOK
45
22
59
0
0
0
0
5
5
2
66
Ç3
25.06.2012
08.08.2012
44
36 40 125 N
29 06 261 E
ÇALIŞ
KUMSALI
19
2,1
3
24,1
YOK
YOK
VAR
YOK
47
21
53
0
0
7
0
3
10
4
67
Ç4
27.06.2012
16.08.2012
46
36 39 745 N
29 06 491 E
ÇALIŞ
KUMSALI
9
1
3
13
YOK
YOK
VAR
VAR
47
21
64
0
0
0
0
11
11
1
76
TR-Y0301
21
Ç5
01.07.2012
19.08.2012
49
36 39 743 N
29 06 497 E
ÇALIŞ
KUMSALI
14
3,5
2,5
20
YOK
YOK
VAR
YOK
48
23
69
0
0
5
2
4
11
4
84
Ç6
15.06.2012
01.08.2012
47
36 40 235 N
29 06 190 E
ÇALIŞ
KUMSALI
29
2
3
34
YOK
YOK
VAR
YOK
49
24
26
1
1
1
0
15
16
1
43
Ç7
07.07.2012
31.08.2012
48
36 40 107 N
29 06 276 E
ÇALIŞ
KUMSALI
21
4,1
1,5
26,3
YOK
YOK
VAR
VAR
49
22
51
1
0
14
1
13
28
0
79
Ç8
24.07.2012
02.08.2012
49
36 39 852 N
29 06 430 E
ÇALIŞ
KUMSALI
7,4
2,5
2,3
12,2
YOK
YOK
VAR
YOK
45
22
70
0
0
1
0
0
1
3
74
Ç9
28.07.2012
05.08.2012
48
36 40 494 N
29 06 907 E
ÇALIŞ
KUMSALI
28
2
2
32
YOK
YOK
VAR
YOK
42
25
26
0
0
0
0
32
32
7
65
Ç10
09.08.2012
13.08.2012
47
36 40 482 N
29 05 924 E
ÇALIŞ
KUMSALI
34
2
2,5
38,5
YOK
YOK
VAR
YOK
47
27
31
2
0
0
0
42
42
6
79
Y1
25.06.2012
09.08.2012
42
36 40 944 N
29 03 293 E
YANIKLAR
KUMSALI
20
1,9
2,1
23,6
YOK
YOK
YOK
YOK
60
31
88
10
17
5
0
3
8
2
98
Y2
04.07.2012
07.09.2012
53
36 40 822 N
29 03 725 E
YANIKLAR
KUMSALI
21
1,5
1,4
24,2
YOK
YOK
YOK
YOK
48
24
45
1
0
4
1
9
14
5
64
Y3
16.06.2012
05.08.2012
47
36 40 918 N
29 04 416 E
YANIKLAR
KUMSALI
17
2,8
0,8
21
YOK
YOK
YOK
YOK
53
27
73
2
12
1
0
0
1
19
93
Y4
16.06.2012
04.08.2012
46
36 40 829 N
29 03 846 E
YANIKLAR
KUMSALI
10
2
2
14
YOK
YOK
YOK
YOK
40
22
64
1
1
8
0
4
12
52
128
Y5
24.07.2012
17.09.2012
48
36 40 841 N
29 03 609 E
YANIKLAR
KUMSALI
18
1
1,5
20,7
YOK
YOK
YOK
YOK
49
23
57
0
0
18
6
7
31
0
88
Y6
04.06.2012
20.07.2012
43
36 40 915 N
29 04 429 E
YANIKLAR
KUMSALI
18
1
2,6
21,9
YOK
YOK
YOK
YOK
50
25
70
6
51
6
8
5
19
22
111
Y7
02.06.2012
22.07.2012
47
36 40 928 N
29 04 370 E
YANIKLAR
KUMSALI
18
1,5
1,5
20,6
YOK
YOK
YOK
YOK
55
21
51
2
9
1
0
11
12
2
65
Y8
16.07.2012
17.09.2012
53
36 40 832 N
29 03 656 E
YANIKLAR
KUMSALI
20
1,5
1,7
22,9
YOK
YOK
YOK
YOK
52
21
68
0
0
4
2
7
13
3
84
Y9
12.07.2012
11.09.2012
50
36 41 084 N
29 03 039 E
YANIKLAR
KUMSALI
12
1,4
1,3
15,1
YOK
YOK
YOK
YOK
52
22
80
0
0
1
0
2
3
0
83
Y 10
09.07.2012
07.09.2012
48
36 40 885 N
29 03 403 E
YANIKLAR
KUMSALI
19
1,2
1,3
21,5
YOK
YOK
YOK
YOK
60
26
75
6
4
11
0
2
13
6
94
Y 11
10.06.2012
04.08.2012
52
36 40 802 N
29 03 850 E
YANIKLAR
KUMSALI
10
2
1,3
13,3
YOK
YOK
YOK
YOK
46
25
68
2
0
18
1
2
21
18
107
Y 12
13.06.2012
30.07.2012
44
36 40 822 N
29 03 718 E
YANIKLAR
KUMSALI
20
1
1
21,5
YOK
YOK
YOK
YOK
40
22
7
1
0
1
0
1
2
9
18
TR-Y0302
22
Y 13
25.06.2012
15.08.2012
48
36 40 844 N
29 03 571 E
YANIKLAR
KUMSALI
8,7
2
1,5
12,2
YOK
YOK
YOK
YOK
51
27
89
1
2
0
0
0
0
1
90
Y 14
15.06.2012
30.07.2012
45
36 40 999 N
29 03 181 E
YANIKLAR
KUMSALI
17
1
1
18,9
YOK
YOK
YOK
YOK
44
31
94
0
0
3
0
1
4
9
107
Y 15
05.07.2012
30.08.2012
50
36 40 915 N
29 04 294 E
YANIKLAR
KUMSALI
24
2,3
2
28,4
YOK
YOK
YOK
YOK
52
27
53
1
1
2
0
2
4
6
63
Y 16
04.07.2012
26.08.2012
44
36 40 915 N
29 04 437 E
YANIKLAR
KUMSALI
41
1
1,3
43,5
YOK
YOK
YOK
YOK
57
20
30
0
4
6
0
34
40
4
74
Y 17
24.06.2012
12.08.2012
46
36 40 918 N
29 04 424 E
YANIKLAR
KUMSALI
40
1,2
1
42
YOK
YOK
YOK
YOK
47
24
45
6
9
1
0
70
71
7
123
Y 18
01.07.2012
15.08.2012
42
36 40 814 N
29 03 776 E
YANIKLAR
KUMSALI
21
2
1,7
24,3
YOK
YOK
YOK
YOK
47
22
65
1
0
1
0
0
1
0
66
Y 19
02.07.2012
24.08.2012
50
36 40 916 N
29 04 253 E
YANIKLAR
KUMSALI
20
1
1
22
YOK
YOK
YOK
YOK
49
18
11
2
8
16
1
15
32
12
55
Y 20
02.07.2012
25.08.2012
51
36 40 805 N
29 03 832 E
YANIKLAR
KUMSALI
14
1,4
1,2
16,6
YOK
YOK
YOK
YOK
44
23
80
6
4
0
0
0
0
10
90
Y 21
27.06.2012
11.08.2012
42
36 40 808 N
29 03 803 E
YANIKLAR
KUMSALI
16
2,1
1,5
19,5
YOK
YOK
YOK
YOK
48
26
79
3
0
4
0
3
7
0
86
Y 22
23.06.2012
08.08.2012
43
36 40 836 N
29 03 616 E
YANIKLAR
KUMSALI
13
2,2
1,2
16
YOK
YOK
YOK
YOK
61
31
110
0
0
16
0
2
18
6
134
Y 23
21.06.2012
11.08.2012
48
36 41 029 N
29 03 131 E
YANIKLAR
KUMSALI
28
1,3
1
30,3
YOK
YOK
YOK
YOK
46
20
57
6
6
10
1
2
13
5
75
Y 24
02.07.2012
25.08.2012
51
36 41 081 N
29 03 037 E
YANIKLAR
KUMSALI
8,7
1
1
10,7
YOK
YOK
YOK
YOK
47
26
68
0
0
0
2
2
4
36
108
Y 25
12.07.2012
11.09.2012
58
36 41 096 N
29 03 017 E
YANIKLAR
KUMSALI
16
1,5
1
18,8
YOK
YOK
YOK
YOK
44
23
18
0
0
86
2
3
91
6
115
Y 26
01.07.2012
25.08.2012
52
36 40 828 N
29 03 678 E
YANIKLAR
KUMSALI
20
1
1,5
22,3
YOK
YOK
YOK
YOK
49
23
56
1
5
6
0
2
8
2
66
Y 27
21.06.2012
14.08.2012
45
36 40 812 N
29 03 785 E
YANIKLAR
KUMSALI
17
1
1
19
YOK
YOK
YOK
YOK
48
34
88
5
0
1
0
0
1
5
94
Y 28
28.06.2012
10.09.2012
60
36 40 885 N
29 03 401 E
YANIKLAR
KUMSALI
15
1,5
1
17,5
YOK
YOK
YOK
YOK
48
30
87
17
13
0
1
3
4
12
103
Y 29
01.07.2012
27.08.2012
54
36 40 955 N
29 03 260 E
YANIKLAR
KUMSALI
13
2
1
16
YOK
YOK
YOK
YOK
49
23
57
0
4
7
3
8
18
0
75
Y 30
01.07.2012
23.08.2012
47
36 41 008 N
29 03 166 E
YANIKLAR
KUMSALI
14
1
1
15,5
YOK
YOK
YOK
YOK
54
26
74
8
11
0
0
3
3
5
82
23
Y 31
18.07.2012
01.09.2012
42
36 40 812 N
29 03 794 E
YANIKLAR
KUMSALI
14
4
2
20
YOK
YOK
YOK
YOK
45
23
91
0
0
0
0
0
0
0
91
Y 32
17.07.2012
31.08.2012
42
36 40 841 N
29 03 619 E
YANIKLAR
KUMSALI
21
2
2
25
YOK
YOK
YOK
YOK
49
17
51
17
0
1
0
0
1
2
54
Y 33
09.07.2012
29.08.2012
48
36 41 089 N
29 03 024 E
YANIKLAR
KUMSALI
22
2
2
26
YOK
YOK
YOK
YOK
45
23
77
1
0
0
0
1
1
3
81
Y 34
15.07.2012
29.08.2012
42
36 41 099 N
29 03 010 E
YANIKLAR
KUMSALI
17
1
1
19
YOK
YOK
YOK
YOK
50
19
47
1
0
1
0
0
1
1
49
Y 35
08.07.2012
24.08.2012
44
36 41 324 N
29 03 107 E
YANIKLAR
KUMSALI
24
2
2
28
YOK
YOK
YOK
YOK
51
22
43
0
0
11
0
7
18
2
63
Y 36
03.07.2012
23.08.2012
48
36 40 883 N
29 03 402 E
YANIKLAR
KUMSALI
14
1
2
17
YOK
YOK
YOK
YOK
47
33
63
2
1
9
1
2
12
19
94
Y 37
05.07.2012
21.08.2012
44
36 40 925 N
29 03 315 E
YANIKLAR
KUMSALI
16
1
1
18
YOK
YOK
YOK
YOK
56
28
96
2
3
1
0
1
2
1
99
Y 38
05.07.2012
27.08.2012
50
36 40 902 N
29 03 353 E
YANIKLAR
KUMSALI
13
1
1
15
YOK
YOK
YOK
YOK
44
23
86
9
60
0
0
0
0
4
90
Y 39
02.07.2012
19.08.2012
45
36 40 884 N
29 03 400 E
YANIKLAR
KUMSALI
19
1
1
21
YOK
YOK
YOK
YOK
46
24
30
1
0
7
0
0
7
50
87
Y 40
06.07.2012
19.08.2012
41
36 40 935 N
29 03 299 E
YANIKLAR
KUMSALI
19
1
1
21
YOK
YOK
YOK
YOK
42
36
101
3
2
4
1
0
5
9
115
Y 41
02.07.2012
17.08.2012
43
36 40 916 N
29 04 412 E
YANIKLAR
KUMSALI
22
2
1
25
YOK
YOK
YOK
YOK
47
25
73
3
23
6
0
0
6
14
93
Y 42
06.07.2012
23.08.2012
45
36 40 916 N
29 04 421 E
YANIKLAR
KUMSALI
21
1
1
23
YOK
YOK
YOK
YOK
48
22
30
2
0
23
1
2
26
32
88
Y 43
21.06.2012
08.08.2012
45
36 40 911 N
29 04 434 E
YANIKLAR
KUMSALI
14
1
1
16
YOK
YOK
YOK
YOK
56
25
95
0
0
5
0
0
5
2
102
Y 44
18.06.2012
06.08.2012
46
36 40 816 N
29 03 758 E
YANIKLAR
KUMSALI
22
1
1
24
YOK
YOK
YOK
YOK
51
25
42
0
0
31
1
2
34
12
88
Y 45
21.06.2012
13.08.2012
50
36 40 825 N
29 03 692 E
YANIKLAR
KUMSALI
23
2
1
26
YOK
YOK
YOK
YOK
45
25
65
30
16
18
0
1
19
2
86
Y 46
19.06.2012
15.08.2012
54
36 40 920 N
29 04 420 E
YANIKLAR
KUMSALI
20
1
1
22
YOK
YOK
YOK
YOK
48
28
94
1
0
1
0
0
1
12
107
Y 47
23.06.2012
13.08.2012
48
36 40 919 N
29 04 440 E
YANIKLAR
KUMSALI
19
2
1
21,5
YOK
YOK
YOK
YOK
50
22
51
2
0
4
0
16
20
7
78
Y 48
28.06.2012
16.08.2012
46
36 40 915 N
29 04 420 E
YANIKLAR
KUMSALI
22
1
1
24
YOK
YOK
YOK
YOK
48
27
72
3
0
0
0
2
2
2
76
24
Y 49
29.06.2012
14.08.2012
43
36 40 914 N
29 04 419 E
YANIKLAR
KUMSALI
19
2
1
22
YOK
YOK
YOK
YOK
50
21
42
4
5
13
0
2
15
7
64
Y 50
27.06.2012
18.08.2012
49
36 40 819 N
29 03 742 E
YANIKLAR
KUMSALI
21
1
1
23
YOK
YOK
YOK
YOK
45
17
2
0
0
2
0
0
2
13
17
Y 51
20.07.2012
13.09.2012
52
36 40 842 N
29 03 612 E
YANIKLAR
KUMSALI
14
1
1
16
YOK
YOK
YOK
YOK
50
30
37
0
0
7
1
4
12
1
50
5287
193
403
673
65
571 1309
669
7265
7,56 0,7
6,4
14,7
7,52
81,6
Ortalama
47,6
17,5
1,83
1,48
20,81
47,99
24
59,4
2,2
4,5
Minimum
41
0,8
1
0,4
4,3
39
17
0
0
0
0
0
0
0
0
17
Maksimum
60
41
5
3
43,5
61
36
110
30
60
89
17
70
92
52
134
25
Gece arazileri esnasında yuva ve izlerin kayıtları tutularak yuvaların korunması için
kafesleme çalışmaları da devam ettirilmiştir. Yuva kafeslemede kullanılan kum üstü kafesler
aşağıdaki Şekil 6’da verilmiştir.
Fethiye Kumsallarında 2012 yaz sezonunda tespit edilen yuvaların GPS kayıtları
alınmış ve bu veriler dijital harita olarak işlenmiştir (Şekil10).
26
Şekil 10: Fethiye Kumsallarında yuva yerlerinin GPS kayıtlarına göre harita üzerinde gösterilmesi
27
3.1.2. Ergin Bireyler ve Morfometrik ölçümler
Kumsal’a çıkan bireylerden 3 adeti markalanmış ve bunlardan 1 adeti tekrar ikinci
kumsala çıkışında görülmüştür ve daha önceki yıllarda markalanmış birey gözlenmemiştir. Bu
kaplumbağalarla ilgili morfometrik ölçümler ve marka numaraları Tablo 3’de verilmiştir.
Tablo 3. Fethiye Kumsalları’nda Markalanan Deniz Kaplumbağaları Đle Đlgili Bilgiler
Marka No
Markalama
Tarihi
Markalama
Yeri
DKB
DKE
EKB
EKE
1. Görülme
Tarihi
TR-Y0301
27.06.2012
SAĞ
61
54
67
63
27.06.2012
TR-Y0302
06.07.2012
SAĞ
61
48
71
63
06.07.2012
TR-Y0303
15.07.2012
SAĞ
63
50
67
61
15.07.2012
2. Görülme
Tarihi
07.07.2012
3.1.3. Yuva ve Yuvalarla ilgili ölçümler
2012 yaz sezonu içerisinde tespit edilen toplam 89 yuvanın Akgöl bölgesinde yer
alan 2 adet yuva tilki tarafından predasyon girişimine uğramıştır. Çalış bölgesinde ise insan
tahribatına karşı toplam 10 (%11) yuva kafeslenmiştir. Toplam 87 yuvadan yavru çıkışı
gerçekleşmiştir.
28
Şekil 11: Fethiye Kumsalları’nda 2012 yılındaki yuva ve yumurtaların durumlarını gösteren grafikler.
Toplam 87 yuvadan yavru çıkışı gözlenmiş, kontrol açışlarının sonucunda toplam
yumurta sayısı 7265, döllenmemiş yumurta sayısı 669, ölü embriyoların sayısı 1309 ve
yavru çıkışı gerçekleşmiş boş kabuk sayısı 5287 olarak bulunmuştur. Yavru çıkış başarısı
% 72,77 olarak hesaplanmıştır.
Yuvaların ortalama derinlikleri 47,98 (39-61) cm, ortalama çapları 24,13 (17-36) cm,
yuvalara bırakılan ortalama yumurta sayısı ise 81,62 (17-134) olarak bulunmuştur.
Yumurtaların 669 adeti döllenmemiş ve 1309 adeti ölü embriyodur (Şekil 11).
3.1.4. Sıcaklık Çalışması
2012 yuvalama sezonunda yumurtadan çıkan yavruların cinsiyetinin tahmin
edilmesine yönelik olarak 4 yuvaya sıcaklık ölçer yerleştirilmiştir. Ölçümlerin tamamı
“TĐNYTALK” adı verilen data loggerlarla yapılmıştır. Cihazlar yuvalara ve kumsala
yerleştirilmeden önce her 45 dakikada bir, günde toplam 32 ölçüm alacak şekilde
programlanmıştır (Şekil12).
Dişi ve erkek oluşumundaki kritik eşiğin 29 ˚C olduğu göz önünde bulundurulduğunda
kuluçka süresinin ortadaki 1/3’lük kısmında etkili olan sıcaklık ortalamalarını kullanmak
suretiyle kaydı yapılan yuvalardan çıkan yavruların %84,83 (%79,02-%87,82) oranında
dişi olduğu saptanmıştır (Şekil 13).
29
Şekil 12: Yuva başarısı %87,82 olan bir yuvanın yuva sıcaklığı
Şekil 13: Yuva sıcaklıkları kaydedilen yuvaların sıcaklık bilgileri
3.2. Bilgilendirme Çalışmaları
Deniz kaplumbağaların korunması amacıyla kumsalları kullanan yerli yabancı
turistlere yönelik olarak kumsallarda küçük el broşürler dağıtılarak, uyarı tabelaları
dikilerek farkındalık oluşturulmuştur (Ek-1). Turizm tesis yönetici ve personellerinin
eğitimi ve konaklayan misafirlerin bilgilendirilmesi amacıyla deniz kaplumbağaların
korunması amacıyla bölgede konaklayan yerli yabanı turistlerin bilgilendirilmesi amacıyla
30
7 tesiste (Berlin, Ceren, Güneş, Botanik, Tuana, Mutlu, Kafe Keyif) ayda bir deniz
kaplumbağaları ve biyoçeşitlilik konularında sunumlar yapılmıştır. Proje kapsamına büyük
otellerde verilen bilgilendirme seminerleri, katılan gruplara bağlı olarak Türkçe, Đngilizce
ve Almanca olarak belirli aralıklarda gerçekleştirilmiş olunup, 5 otelde yöneticilere, otel
personeline ve turistlere yönelik bilgilendirme toplantıları yapılmıştır. Proje gönüllüleri
arasında olan Viyana Üniversitesi öğrencileri bu konuda büyük katkı sağlamıştır (Şekil
14).
Haziran - Eylül ayları arasında, her akşam Çalış Kumsalı’ındaki bilgilendirme
ofisinde 21:00-00:00 saatleri arasında gerçekleştirilen bilgilendirme çalışmalarında her
gece yaklaşık 100 civarında bir ziyaretçiye bilgi verilmiştir. Gerek bu bilgilendirmeler ve
gerekse otellerde yapılan bilgilendirmeler neticesinde 12.000’ün üstünde yerli ve yabancı
turiste birebir karşılıklı olarak bilgilendirilmiştir ve deniz kaplumbağaları ile ilgili merak
ettikleri sorulara cevap verilmiştir. Yine 4000 adet bilgilendirme broşürü, otellerde yapılan
bilgilendirme seminerlerinde ve bilgilendirme ofisinden ilgili yerli ve yabancı turistlere
verilmiştir.
Şekil 14: Bilgilendirme ofisi, Otel, Kafe ve Restaurantlarda yapılan bilgilendirme
çalışmaları
31
Bölgeyi kullanan kişilerinin deniz kaplumbağaları ve korunmaları konusunda
bilinçlendirilmesi ve bilgilendirmesi amacıyla Çalış Plajındaki Caretta Bilgilendirme Ofisi
(Caretta Info-Desk) bilgilendirme çalışmaları yapılmıştır.
Bilgilendirme çalışmalarına ilave olarak her ay beş büyük otelde deniz
kaplumbağaları hakkında genel bilgiler ve karşılaştığı çevre sorunları hakkında seminerler
düzenlenmiştir. Fethiye Kumsalları’na bilgilendirme levhaları da yerleştirilerek, yerel
halkın ve turistlerin bilgilendirilmesi amaçlanmıştır.
32
4. DEĞERLENDĐRME SONUÇ VE ÖNERĐLER
4.1. Deniz Kaplumbağaları ile ilgili sonuçların Değerlendirilmesi
Fethiye Kumsalı’nda yıllara göre elde edilen yuva sayıları Şekil 15’de
verilmiştir.
Şekil 15. Fethiye Kumsalları'nda yıllara göre yuva sayılarının karşılaştırılması.
Genel olarak 19 yılın verilerine bakıldığında ortalama yuva sayısı 99,84’dır. Bu yıl
yuva sayısı 89’dur ve ortalama yuva sayısının altındadır. Fethiye kumsallarında neredeyse
her yıl yuva sayılarında önemli dalgalanmalar gözlenmektedir. Bu şekilde yuva sayısındaki
düşüşler devam etmesi önemli sorunlara işaret etmektedir.
2012 yılında, Fethiye Kumsalları’nda Deniz kaplumbağa yuvalarının tamamı iribaş
deniz kaplumbağasına (Caretta caretta) ait olup Fethiye Kumsalında 2012 yılı alan
çalışmalarında 247 adet Caretta caretta çıkışı saptanmıştır. Bu çıkışlardan 89’u (%36,03)
yuva ile 158’i (%63,97) ise yuvasız çıkış (iz) ile sonuçlanmıştır. Yuvalı ergin çıkışlarının
GPS kayıtları alınarak denizden uzaklıkları ölçülmüş ve kaydedilmiştir.
Yuva yoğunlukları, çalışılan toplam 8,3 km’lik Fethiye Kumsalında Caretta caretta
için 10,72 yuva/km olarak saptanmıştır.
Fethiye Kumsalı’nda elde edilen veriler önceki yıllarla karşılaştırıldığında ise 2012
yılında da daha önceki yıllardaki gibi yavru çıkış başarısı %60 ile %80 arasında değiştiği
görülmektedir (Şekil 16). Yıllara göre yavru çıkış başarıları karşılaştırıldığında 2005
33
yılında; %63,5; 2006 yılında %68,4; 2007 yılında %70,7; 2008 yılında %59,8; 2009 yılında
%72,6; 2010 yılında %78,9; 2011 yılında %76,8 ve bu çalışmada da (2012 yılı) % 72,7
olarak hesaplanmıştır.
Şekil 16. Fethiye Kumsallarındaki yumurta sayısı ve yavru çıkış başarısının yıllara göre
karşılaştırılması.
4.3. Öneriler
Genel olarak Fethiye Kumsal hem deniz kaplumbağalarının yuvaladığı hem
de turizm faaliyetlerinin yapıldığı bir kumsal olması nedeniyle her sezon deniz
kaplumbağaları açısından bazı sıkıntılı durumlar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle hem
bunların takibi hem de kumsalda bilgilendirme çalışmalarının devamı açısından
koruma ve izleme çalışmaları devam ettirilmelidir. Karşılaşılan sorunların
çözümlerine yönelik aşağıda maddeler halinde önerilerde bulunulmuştur. Bu
faaliyetlerin her sezon kontrol edilmesinde büyük yarar görülmektedir.
4.3.1. Yumurtlama Bandının Boşaltılması
Đşin Gerekçesi: Fethiye bölgesinde deniz kaplumbağası yuvaları denizden itibaren
karaya doğru ilk 25 m'lik alanda yoğunlaşmaktadır. Bu alan "Yumurtlama Bandı"
olarak tanımlanmaktadır. Deniz kaplumbağası yuvalarındaki yavru başarısını
etkileyebilecek olumsuz faaliyetlerin minimuma indirilebilmesi için bu alanın
tamamen boşaltılması gerekmektedir (Şekil15).
34
Şekil 17: Yumurtlama bandı üzerinde yer alan şezlonglar.
Đşin Zamanı: Her yıl Mayıs-Eylül ayları boyunca
Đşin Sorumlusu: Belediye ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
Yöntem: Denizden itibaren karaya doğru 25 m'lik alan içerisinde sabit ya da
taşınabilir güneş şemsiyesi ve şezlong bulundurulmamalı-kullanılmamalıdır. Bu
alandaki mevcut tüm şemsiye, şezlong, su sporları merkezleri, güvenlik kulübeleri
gibi yapılar 25 m'lik alanın gerisine taşınmalıdır. Yumurtlama bandı sınırları uygun
işaretlerle belirlenmeli ve bu uygulamalar konusunda tesiste konaklayan misafirler
bilgilendirilmelidir.
4.3.2. Yumurtlama Bandında Kumun Kazılmasına Đzin Verilmemelidir
Đşin Gerekçesi: Bu alandaki kumun kazılması faaliyeti ile deniz kaplumbağası
yumurtaları direk zarar görebilir ya da yuvadan çıkıp denize gitmeye çalışan
yavruların denize ulaşmalarını engelleyebilir. Bu nedenle bu alanda kumun
kazılmasına izin verilmemelidir (Şekil18).
Şekil 18: Yumurtlama bandında kazı çalışması.
35
Đşin Zamanı: Her yıl Mayıs-Eylül ayaları boyunca
Đşin Sorumlusu: Kumsal güvenlik personelleri ve FETAB personelleri
4.3.3. Kumsal Temizlenmesi-Düzeltilmesi Kontrollü ve Dikkatli Yapılmalı
Đşin Gerekçesi: Bu alanda ağır ekipmanlarla ve fazla derinliklere kadar yapılacak
kumsal temizleme işlemleri yuvadaki yumurta ve yavrulara zarar verebilir. Bu
nedenle temizlik işlemleri ağır olmayan ekipmanlarla yapılmalıdır. Bununla birlikte
sabah saatlerinde yapılan kumsal düzeltme-düzenleme işlemleri ergin dişi iz ve
yuvaları ile yavru izlerinin silinmesine, yuvaların kaydedilememesine neden olduğu
için bu işlemler akşam saatlerinde, FETAB personelleri tarafından tamamlanmalıdır.
Đşin Sorumlusu: FETAB personelleri
4.3.4. Denize Yakın Alanlarda Geceleri Eşya Bırakılmamalı
Đşin Gerekçesi: Bu alanda bırakılan eşyalar, ergin bireylerin yuvalama amaçlı
kumsala çıkışlarını engelleyebilmektedir. Bu nedenle bu alandaki eşyalar akşamları
Yumurtlama Bandı gerisine taşınmalıdır.
Đşin Sorumlusu: Teknik Müdürler, Personel Müdürleri
4.3.5. Yuva, Yumurta ve Yavrulara Müdahale Edilmemeli
Đşin Gerekçesi: Turizm tesislerinin önü ya da yakınında yapılan yuvalar bulunduğu
taktirde olası bir zarar verilmemesi için yuva, yumurta ya da yavrulara kesinlikle
müdahale edilmemeli, müdahale edenler uyarılmalı ve bu durumlarda araştırmaizleme ekipleri mutlaka bilgilendirilmelidir.
Đşin Sorumlusu: Güvenlik Müdürleri, Personel Müdürleri
36
4.3.6. Plaj Barları ve Diskolarında Işık Düzenlemesi
Đşin Gerekçesi: Genellikle denize çok yakın bir alanda kurulmuş olan plaj barları,
deniz kaplumbağalarının yuvalama alanları içerisinde ya da yakınında yer almakta
olup ergin ve yavru deniz kaplumbağalarını direkt etkileyen ışıklar konumundadır.
Đşin Zamanı: Her yıl Mayıs-Eylül ayları
Đşin Sorumlusu: Genel Müdürler,
Yöntem: Plaj barlarındaki ışık kaynakları ancak loş bir ışık yaratacak düzeye kadar
azaltılmalı veya gölgelendirme yapılmalıdır. Disko ışıkları ise kullanılmamalıdır.
4.3.7. Plaj Partileri, Kumsalda Ateş Yakma, Havai Fişek Gösterileri, Gürültü
Kirliliği
Đşin Gerekçesi: Kumsal üzerinde ışık kaynağı ya da gürültü kirliği yaratacak bu tip
faaliyetler erginlerin yuva yapmasına ve yavruların bu kaynaklarına yönelerek
ölümlerine neden olmaktadır.
Đşin Zamanı: Her yıl Mayıs-Eylül ayları
Đşin Sorumlusu: Genel Müdürler,
Yöntem: Yuvalama ve yavru çıkış sezonunda (Mayıs-Eylül ayaları) bu tip
faaliyetlerin yapılmasına izin verilmemelidir.
4.3.8. Süratli Deniz Araçları Kullanımının Kontrolü
Đşin Gerekçesi: Deniz kaplumbağaları akciğerli solunum yaptıkları için kısa
aralıklarda su yüzeyine çıkar ve oksijen alırlar. Aynı zamanda çok hızlı hareket
edemedikleri için hava alma sırasında süratli deniz araçlarından kaçamaz ve tekne
veya pervane çarpması sonucu ölebilirler. Bunun yanı sıra ergin bireyler
yumurtlayacakları kumsalı belirlemek üzere akşam saatlerinde kıyıya yaklaşırlar. Bu
sırada rahatsız olan bir dişi kumsala yumurtlamaktan vazgeçebilir.
Đşin Zamanı: Her yıl Mart-Eylül ayları
Đşin Sorumlusu: Genel Müdürler, Su Sporları Merkezi yetkilileri
37
Yöntem: Turizm tesisi yöneticileri kendi sorumluluk alanlarında olan su sporları
merkezlerindeki süratli deniz araçlarının kullanım düzenini sağlamalıdır. Bu
merkezde görev alan tüm personel konu hakkında bilgilendirilerek, daha dikkatli ve
duyarlı olmaları konusunda uyarılmalıdır. Gerekli olması durumunda, bu tip
uygulamanın neden yapıldığı konusunda turistler, tabelalar veya broşürlerle
bilgilendirilmelidir. Süratli deniz araçlarından kaynaklanabilecek ergin ölümlerini
engellemek için en azından, özellikle Mart-Eylül aylarında, bu tip araçlar kıyıdan
BĐR MĐL açığa kadar kullanılmamalı, iskelelere yanaşma sırasındaki hızları da 5
mil/saat'i geçmemelidir. Akşam saatlerinde kıyıya yaklaşan erginleri rahatsız
etmemek için bu saatlerde süratli deniz araçları kullanımının engellenmesi
gerekmektedir.
38
5. KAYNAKLAR
Atatür, M.K., 1992, Türkiye deniz kaplumbağaları biyolojileri ve korunmaları, TKB
Yayınları, A-8, Bodrum, 55 s.
Auth, D.L. (1975), Behavioural Ecology of Basking in the Yellow-Bellied Turtle,
Chrysemys scripta (Schoepff), Bulletin of Florida State Museum Biology of Science,
20, 1-45S.
Bang P. ve Dahlstom P., (1990), Animal Tracks and Signs, Collins, London, 50-51 pp.
Baran, Đ. and Kasparek, M., 1989, Marine turtles Turkey, status survey 1988 and
recommendations for conservation and management, Max Kasparek Verlag,
Heidelberg, 123 p.
Baran, Đ. ve Atatür, M.K. (1998), Türkiye Herpetofaunası (Kurbağa ve Sürüngenler), Çevre
Bakanlığı, ISBN 975-7347-37-X, Ankara, 214 s.
Baran, Đ., 1990, Sea turtles in Turkey, MTN, 48, 21-22.
Baran, Đ., Durmuş, H. and Atatür, M. K., 1991, On Chelonia mydas (L.) (Reptilia :
Chelonia) population of Mersin-Kazanlı region, Doğa Tr. J. of Zoology, 15, 185-194.
Baran, Đ., Durmuş, H., Çevik, E., Üçüncü, S. ve Canbolat, A.F., 1992, Türkiye deniz
kaplumbağaları stok tesbiti, Doğa-Tr. J. of Zoology, 16, 119-139.
Baran, Đ., Kumlutaş, Y., Kaska, Y. and Türkozan, O., 1994, Research on the amphibia,
reptilia and mammalia species of the Köyceğiz-Dalyan special protected area, Tr. J.
of Zoology, 18, 203-219.
Baran, Đ., O. Türkozan, Ç. Ilgaz, Kaska, Y., S. Sak, 1996, Research on the marine turtle
populations of Dalyan, Fethiye, Patara and Belek Beaches, Final Report, Đzmir, 44 p.
Baran, Đ., O. Türkozan, Ç. Ilgaz, S. Sak, N. Taşkın, 1997, Research on the marine turtle
populations of Dalyan, Fethiye, Patara and Belek Beaches, Final Report, Đzmir, 39 p.
Başkale, E., ve Y. Kaska (2005). Sea turtle nest conservatıon techniques on Southwestern
beaches in Turkey. Israel Journal of Zoology, 51, 13-26.
Başoğlu, M. (1973), A Preliminary Report on a Specimen of Soft-Shelled Turtle from
Southwestern Anatolia, Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Đlmi Rapor Ser. No., 172, 111.
Başoğlu, M. ve Baran, Đ., 1982, Anadolu sahillerinde toplanan deniz kaplumbağası
materyali üzerine kısa bir rapor, Doğa, Temel Bilimler, Seri A, 6, 2, 69-71.
Başoğlu, M., 1973, Sea turtles and the species found along the coasts of neighboring
countries, Türk Biyoloji Dergisi, 23, 12-21.
Berk, V.M. Van Den Langeveld, M.J. ve Sarıgül, G. (1988), Observation of Cheloniidae
and Trionychidae along the Çukurova Coast, Southern Turkey, Spring 1986 and
1987 167-171. In: T. M. Van Der Have, Van Den Berk, V. M., Cronau, J. P. ve
Langeveld, M. J. (1988), South Turkey Project, WIWO report 22, 1-217.
Bishop, C.A., Brooks, R.J., Carey, J.H., Ng, P., Norstrom, R.J. ve Lean, D.R.S. (1991),
The Case for a Cause-Effect Linkage Between Environmental Contamination and
Development in Eggs of the Common Snapping Turtle (Chelydra serpentina) from
Ontario, Canada. Journal Toxicology Environment Health, 33, 521–547.
Bodenheimer, F.S. (1944), Introduction into the Knowledge of the Amphibia and Reptilia
of Turkey, Rev- Facult Science University Đstanbul, 9 (B), 1-83.
Borneff, I., Engelhardt, K. ve Griem, W. (1968), Carcinogenic substances in water and
soil, XXII. Mouse drinking study with 3,4-benzpyrene and potassium chromate,
Archiv Für Hygene, 152, 45-53.
Boulenger, G.A. (1889), Catalogue of Chelonians, Rhynchocephalians and Crocodiles in
the British Museum, Taylor and Francis, London.
39
Burger J. ve Gibbons J.W. (1998) Trace elements in egg contents and egg shells of slider
turtles (Trachemys scripta) from the Savannah River Site. Archives of
Environmental Contamination and Toxicology, 34:382–386.
Canbolat, A.F., 1990, Dalyan Kumsalı'nda yuva yapan deniz kaplumbağası, Caretta
caretta (LINNAEUS 1758) üzerine incelemeler, Master Tezi, H.Ü.F.B.E., Ankara,
52 s.
Canbolat, A.F., 1991, Dalyan Kumsalı (Muğla, Türkiye)'nda Caretta caretta (LINNAEUS
1758) populasyonu üzerine incelemeler, Doğa-Tr. J. of Zoology, 15, 255-274.
Canbolat, A.F., 1997, Dalyan ve Patara Caretta caretta (Lınnaeus 1758) Deniz
Kaplumbağası Populasyonlarının Biyolojisi, DOKTORA TEZĐ, HÜ FBE, Ankara,
454 sayfa.
Canbolat, A.F., 1999, Köyceğiz-Dalyan ve Patara Özel Çevre Koruma Bölgeleri'ndeki
kumsallarda deniz kaplumbağalarının populasyonlarının araştırılması, ÖÇKKB
Sonuç Raporu, Ankara, 73 s.
Canbolat, A.F., 2000a, Belek Deniz Kaplumbağalarının Korunması, Sonuç Raporu, Belek
Turizm Yatırımcıları Birliği, Ankara, 142 s.
Canbolat, A.F., 2000b, Belek Özel Çevre Koruma Bölgesi'nde Deniz Kaplumbağalarını
Đzleme Projesi, Sonuç Raporu, Çevre Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı, Ankara, 132 s.
Canbolat, A.F., 2000c, Antalya-Belek Kumsalı Deniz Kaplumbağalarının Korunmasına
Yönelik Ekolojik Araştirma II. Alt Projesi, Gelişma Raporu, Çevre Bakanlığı Çevre
Koruma Genel Müdürlüğü- BETUYAB A.Ş., Ankara, 130 s.
Canbolat, A.F., 2001a, Antalya-Belek Kumsalı Deniz Kaplumbağalarının Korunmasına
Yönelik Ekolojik Araştirma II. Alt Projesi, Sonuç Raporu, Çevre Bakanlığı Çevre
Koruma Genel Müdürlüğü- BETUYAB A.Ş., Ankara, 180 s.
Canbolat, A.F., 2001b, Belek Özel Çevre Koruma Bölgesi'nde Deniz Kaplumbağalarını
Đzleme Projesi, 2001 Yılı Proje Sonuç Raporu, Çevre Bakanlığı-Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı, Ankara, 116 s.
Canbolat, A.F., 2001c, Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi'nde 2000 ve 2001
Üreme Sezonundaki Deniz Kaplumbağası Populasyonunun Araştırılması, Sonuç
Raporu, Hacettepe Üniversitesi-Biyoloji Bölümü, Ankara, 68 s.
Canbolat, A.F., 2002, Belek ve Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz
Kaplumbağaları Đzleme Projesi, 2002 Yılı Sonuç Raporu, Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı Ankara, 152 s..
Canbolat, A.F., 2004, A review of sea turtle nesting activity along the Mediterranean coast
of Turkey, Biological Conservation, 116: 81-91.
Canbolat, A.F., 2006a, Köyceğiz-Dalyan ve Fethiye Özel Çevre Koruma Bölgelerinde
Deniz Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası
(Trionyx triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması ve Korunması Projesi Hizmet
Alımı Đşi Projesi. Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma
Kurumu Başkanlığı, Muğla Özel Çevre Koruma Müdürlüğü, Muğla, 148 s.
Canbolat, A.F., 2007. Köyceğiz-Dalyan ve Fethiye Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz
Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx
triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması ve Korunması Projesi Hizmet Alımı Đşi
Projesi. Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı, Muğla Özel Çevre Koruma Müdürlüğü, Muğla.
Canbolat, A.F., 2010. Köyceğiz-Dalyan ve Fethiye Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz
Kaplumbağası (Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx
triunguis) Popülasyonlarının Araştırılması ve Korunması Projesi Hizmet Alımı Đşi
40
Projesi. Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu
Başkanlığı, Muğla Özel Çevre Koruma Müdürlüğü, Muğla.
Carr, A., 1987, Impact of nondegradable marine debris on the ecology and survival
outlook of sea turtles, Marine Pollution Bulletin, 18, 6B, 352-356.
Conley, W.J. and Hoffman, B.A., 1987, Nesting activity of sea turtles in Florida, Florida
Sci., 50, 4, 201-210.
Connell, D. W. ve G. J. Miller. (1984) Chemistry and Ecotoxicology of Pollution, ISBN:
0-471-86249-5, Hardcover, 464.
Davenport, J. ve Wrench, J. (1990), Metal Levels in a Leatherback Turtle, Marine
Pollution Bullettin, 21, 40-41.
Demirsoy, A. (1998), Yaşamın Temel Kuralları, Omurgalılar, Amniyota, Cilt 3, Kısım 2,
ISBN 975-7746-02-9, Ankara, 941 s.
Deraniyagala, P.E.P. (1948), Trionyx triunguis rudolfianus, Spoila Zeylan, Colombo, 25,
2-30.
DHKD-WWF, 1996, Belek Management Plan 1995, DHKD, Đstanbul, 84 s.
Díaz-Paniagua, C., Marco, A., Fernández, M. ve Hernández, L.M. (2002), Lead, PCBs and
Other Environmental Pollutants on Chameleon Eggs in Southern Spain, Fresenius
Environmental Bulletin, 11(9), 631-635.
Dodd, C. K., 1988, Synopsis of the biological data on the loggerhead sea turtle Caretta
caretta (Linnaeus 1758), U.S. Fish Wildl. Serv., Biol. Rep. 88(14), 110 p.
Dumeril, A.H.A. (1860), Reptiles et poissons de l’Afrique Occidentale, Annales du
Muséum d'Histoire Naturelle, Paris,10, 137-240.
Durmuş, H., ve Güçlü, Ö. (2009). Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi, Dalyan
(Đztuzu) Kumsal Alanında 2009 Yılı Đçin Deniz Kaplumbağaları (Caretta caretta,
Chelonia mydas) Ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis) Popülasyonlarının
Korunması Ve Đzlenmesi Projesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı, Özel Çevre
Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara.
Egemen, Ö. (2000), Çevre ve Su Kirliliği, Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları
No: 42, ISBN 975-483-175-0, Đzmir, 120 s.
Eisler, R. (1985), Cadmium Hazards to Fish, Wildlife, and Invertebrates: a Synoptic
Review, U.S. Fish Wildlife Server Biology Report, 85, 46 pp.
Eisler, R. (1986), Chromium Hazards to Fish, Wildlife, and Invertebrates: a Synoptic
Review, U.S. Fish Wildlife Server Biology Report, 85, 60 pp.
Eisler, R. (1988), Lead Hazards to Fish, Wildlife, and Invertebrates: a Synoptic Review,
U.S. Fish Wildlife Server Biology Report, 85, 134 pp.
Engel, D.W., Sunda, W.G. ve Fowler, B.A. (1981), Factors Affecting TraceMetal Uptake
and Toxicity to Estuarine Organisms, I. Environmental Parameters, In Biological
Monitoring of Marine Pollutants, Academic Pres.
Erk'akan, F. and Canbolat, A.F., 1990, The investigation on the biology of loggerhead sea
turtle which use Dalyan Beach for nesting places and their protection from
environmental effects, Littoral 1990 (9-13 Julliet 1990, Marseilla), Eurocoast,
France, 405-410.
Erk'akan, F., 1993, Nesting biology of loggerhead turtles Caretta caretta L. on Dalyan
Beach, Muğla-Turkey, Biological Conservation, 66, 1-4.
Erk'akan, F., Yerli, S.V., Canbolat, A.F., Çalışkan, M., Gündoğdu, N. ve Temel, A., 1990,
Köyceğiz Dalyanı, Eşen Çayı Deltası (Patara) ve Dalaman Çayı Deltası
(Sarıgerme)'nda yuva yapan deniz kaplumbağalarının biyolojik incelenmesi, bunları
etkileyen çevre faktörlerinin araştırılması ve korunmaları ile ligili önlemlerin
41
belinlenmesi projesi, Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı-H. Ü. Yer Bilimleri Uyg. ve
Arş. Merkezi, Ankara, 146 s.
Flower, S.S. (1933), Notes on the Recent Reptiles and Amphibians of Egypt with a List of
the Species Recorded from that Kingdom, Process of Zoology Society, London, 75355.
Forskal, O. (1775), Descriptiones Animalium, Avium, Amphibiorum, Piscium, Insectorum,
Vermium, Quae in Itinere Oriental Observavit, Hauniae, 1775, Mölleri.
Frazer, N.B., 1983. Survivorship of adult female loggerhead sea turtles, Caretta caretta,
nesting on Little Cumberland, Georgia, USA, Herpetologica, 39, 436-447.
Frazer, N.B., 1986. Survival from egg to adulthood in a declining population of loggerhead
turtles, Caretta caretta, Herpetologica, 42, 47-55.
Frazier, J., 1990, Biology and conservation of sea turtles in the Indian Ocean, in:
Proceedings of the Centenary Seminar of the Bombay Natural History Society, J.C.
Daniel and J.S. Serrao (eds.), 364-386.
Gadow, H. (1923), Amphibia and Reptiles, MacMillan and Co., Ltd., St. Martin’s Street,
London, 313-410.
Geldiay, R. ve Koray, T., 1982, Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarında yaşayan deniz
kaplumbağalarının (Caretta c. caretta L. ve Chelonia m. mydas L.) populasyonları
ve korunmaları ile ilgili tedbirler üzerine araştırmalar, TÜBĐTAK, Proje no; WHAG431, 121 s.
Geldiay, R., 1983, Deniz kaplumbağalarının (Caretta c. caretta L. ve Chelonia m. mydas
L.) korunmasında temel bilimler yönünden takip edilecek stratejinin önemi, E. Ü.
Fen Fak. Dergisi, Seri B, 1, 328-349.
Geldiay, R., 1984, Türkiye'nin Ege ve Akdeniz kıyılarında yaşayan deniz
kaplumbağalarının (Caretta c. caretta L. ve Chelonia m. mydas L.) populasyonları
ve korunması ile ilgili araştırmalar, Doğa Bilim Dergisi, A2, 8, 1, 66-75.
Geldiay, R., Koray, T. and Balık, S., 1982, Status of the sea turtle population (Caretta c.
caretta ve Chelonia m. mydas ) in the Northern Mediterranean Sea, Turkey. p. 424435, in: K.A. Bjorndal (Ed.), Biology and Conservation of Sea Turtles, Washington,
DC, 583 p.
Geoffroy, S.T. Ve Hilaire, E.F. (1809), Sur Les Tortues Molles, Nouveau Genre Sous le
Nom de Trionyx et Sur la Formation des Carapaces, Annales du Muséum d'Histoire
Naturelle, Paris, 14, 1-20.
Gidis, M. ve Kaska, Y. (2004), Population Size, Reproductive Ecology and Heavy Metals
in Eggshells of the Nile Soft-Shelled Turtle (Trionyx Triunguis) Around Thermal
Lake Kükürtlü (Sulphurous), Muğla-Turkey, Fresenius Environmental Bulletin, 13
(5), 405-412.
Gons, C. ve Billet, F. (1985), Biology of the Reptilia, Volume 15, John Wiley and Sons,
New York.
Gramentz, D. (1990), Beobachtungen an der Afrikanischen Weichschildkröte T. triunguis
(Forskal, 1775) in der Türkei, Herpetofauna 12, 22-25.
Gramentz, D. (1993), Beobachtungen und Untersuchungen zur Ethologie und Ökologie
von T. triunguis in Western Anatolien, Salamandra, 29 (1), 16-43.
Gramentz, D. (1994), Zur Thermoregulation von T. triunguis am Kükürtlü Gölü in WestAnatolien, Salamandra, 30 (2), 143-154.
Gray, J.E. (1831), Synopsis Reptilium or Short Descriptions of the Species of Reptiles,
Part 1, Cataphracta, Tortoises Crocodiles and Enaliosaurians, London, Treütel,
Würtz and Co., 78 pp.
42
Gray, J.E. (1844), Catologue of the Tortoises, Crocodiles and Amphisbaenians in the
Collection of the British Museum, London, Taylor and Francis, 80 pp.
Gray, J.E. (1855), Catologue of Shield Reptiles in the Collection of the British Museum,
Part 1, Testudinata, London, British Museum, 82 pp.
Gray, J.E. (1864), Revision of the Species of Trionychidae Found in Asia and Africa, with
the Description of Some New Species, Process Zoology Society, London, 76-98.
Gray, J.E. (1869), Notes on the Families and Genera of Tortoises and on the Characters
Afforted by the Study of Their Skulls, Process Zoology Society, London, 1869, 165225.
Gray, J.E. (1873), Notes on Mud-Tortoises (Trionyx, Geoffroy) and on the Skulls of the
Different Kinds, Process Zoology Society, London, 1873, 38-73.
Groombridge, B., 1990, Marine turtles in the Mediterranean; distribution, population
status, conservation, A report to the Council of Europe, World Concervation
Monitoring Centre, Cambridge, UK, 72 p.
Grzimek, B. (1975), Grzimek’sAnimal Life Encyclopedia, Volume 6, Van Nostrand
Reinhold Company, New York.
Gündoğdu, N., Erk'akan, F., Yerli, S.V. ve Canbolat, A.F., 1988. Dalyan (Köyceğiz)
sahilinde yuva yapan deniz kaplumbağalarının (Caretta caretta) biyolojik
incelenmesi ve bunların çevresel etkenlerden korunmasının araştırılması projesi,
Başbakanlık Çevre Müsteşarlığı-H.Ü. Yer Bilimleri Uyg. ve Arş. Merkezi, Ankara,
220 s.
Haas, G. (1951), On the Present State of Our Knowledge of the Herpetofauna of Palestin,
Bulletin of the Research Council of Israel, Vol. 1, No 3. 67.
Hathaway, R.R., 1972, Sea turtles, unanswered questions about sea turtles in Turkey, Balık
ve Balıkçılık, 20, 1, 1-8.
Henwood, T.A., 1987. Movements and seasonal changes in loggerhead turtle Caretta
caretta aggregations in the vicinity of Cape Canaveral, Florida (1978-84), Biological
Conservation, 40, 191-202.
Heyer, W.R., Donelly, M.A., McDiarmid, R.W., Hayek, L.C. ve Foster, M.S. (1994),
Measuring and Monitoring Biological Diversity: Standard Methods for Amphibians,
Smithsonian Institution Press, London, 364 pp.
Hoofien, J.H. (1972), Reptiles of Israel, Dept. of Zoology, Tel Aviv University, Israel.
Husain, M.M. ve Kaphalia, B.S. (1990), Bioconconcentration of Cadmium, Manganese
and Lead is Some Common Species of Wild Birds from Lucknow city, Journal
Environment Biology, 11,193-201.
Ilgaz, C., O. Turkozan, A. Ozdemır, Y. Kaska, & M. Stachowıtsch. 2007. Population
decline of loggerhead turtles: two potential scenarios for Fethiye beach, Turkey.
Biodiversity and Conservation. 16: 1027-1037
Janus, J.A. ve Krajnc, E.I. (1990). Integrated Criteria Document Cromium, Effects:
Appendix. Bilthoven, Netherlands, National institute of Public Health and
Environmental Protection.
Kaska, Y. ve Downie R. (1999), Embryonic Development of Sea Turtles in the
Mediterranean, Zoology in the Middle East, 19, 55-69.
Kaska, Y., 1993, Kızılot ve Patara Caretta caretta populasyonunun araştırılması, Master
Tezi, D.E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Đzmir, 28 s.
Kaska, Y. ve Başkale, E. (2001), Conservation and Research Aspects of Hatchery
Practices. First Mediterranean Conference on Marine Turtles, Roma-Italy, 24-28
Ekim 2001.
43
Kaska, Y., I. Baran, Ç. Ilgaz, O. Turkozan, M. Oz ve A. Erdogan, “An estimation of the
total nesting activity of sea turtles in Turkey”, Pp. 204-205 In: Coyne M.S., and
Clark, R.D. (Compilers). Proceedings of the Twenty-First Annual Sea Turtle Biology
and Conservation. NOAA Technical Memorandum NMFS-SEFCS-528, 368 pp.
Miami, 2005.
Kaska,Y. (2007). II.Ulusal Deniz Kablumbağaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı.25-27
Ekim 2007 Dalyan, Muğla.(Editör).
Kaska, Y., Sözbilen, D. ve Sarı, F. (2008). Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi,
Dalyan (Đztuzu) Kumsal Alanında 2008 Yılı Đçin Deniz Kaplumbağaları (Caretta
caretta, Chelonia mydas) Ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
Popülasyonlarının Korunması Ve Đzlenmesi Projesi. T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı,
Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, Ankara. 978-9944-0847-1-0.
Kaska, Y., Başkale, E. ve Kara, Đ.. (2011). Fethiye – Göcek Özel Çevre Koruma Bölgesi
Tür ve Habitat Đzleme Projesi Kapsamında Fethiye Kumsal Alanlarında Deniz
Kaplumbağaları (Caretta caretta, Chelonia mydas) Popülasyonlarının Araştırılması
Đzlenmesi Ve Korunması Projesi. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat
Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü.
Kasparek, M. (1990), Zur Herpetofauna des Beckens von Köycegiz, Turkei (Dalyan
Region), Salamandra 26, 155-164.
Kasparek, M. (1999), An Assessment on the Status of the Nile Soft-Shelled Turtle (T.
triunguis) in Turkey with Recommendations for Conservation, Testudo, 5 (1), 40-50.
Kasparek, M. (2001), Priorities for the Conservation of the Nile Soft-Shelled Turtle,
Trionyx triunguis in the Mediterranean, Testudo, The Journal of the British Chelonia
Group, 5 (3), 49-59.
Kasparek, M. ve Kinzelbach, R. (1991), Distribution and Bionomics of the Nile SoftShelled Turtle, T. triunguis, in the Eastern Mediterranean, Zeitschrift für angewandte
Zoologie, 78 (2), 137-159.
Lutz, P.L. ve Musick, J.A. (1997), The Biology of Sea Turtles, CRC Press, New York, 432
pp.
MacKenzie, R.D., Byerrum, R.U., Decker, C.F., Hoppert, C.A. ve Langham, R.F. (1958),
Chronic toxicity studies, II. Hexavalent and Trivalent Chromium Administered in
Drinking Water to Rats, Archives of Industrial Health, 18, 232-234.
Margaritoulis D, Argano R, Baran Đ, Bentivegna F, Bradai MN, Camiňas JA, Casale P, De
Metrio G, Demetropoulos A, Gerosa G, Godley BJ, Haddound DA, Houghton J,
Laurent L, Lazar B (2003) Loggerhead turtles in the Mediterranean Sea: Present
knowledge and conservation perspectives. In: Bolten AB, Witherington BE (eds),
Loggerhead sea turtles, Washington, USA, pp.175-198
Marigomez, J.A., Vega, M.M, Cojaraville M.P. ve Angulo E. (1989), Quantitative
Response of the Digestive Lysosomal System of Winkles to Sub Lethal
Concentration of Cadmium, Cellular and Molecular Biolgy, 35, 555-562.
Marx, H. (1968), Checklist of the Reptiles and Amphibians of Egypt, Special publication,
U.S. Navy med. Res. Unit. No. 3, Cairo, Egypt.
Meylan, P.A. (1987), The phylogenetic Relationships of Soft-Shelled Turtles (Family
Trionychidae), Bulletin American Museum National History, 186, 1-101.
Mrosovsky, N., 1983, Conserving Sea Turtles, The British Herpetological Society,
London, 176 p.
Mutluay, H. ve Demirak, A. (1996), Su Kimyası, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş.,
Đstanbul, 83-84 s.
44
Nelson, D. A., 1988. Life history and environmental requirements of loggerhead turtles, U.
S. Fish Wildl. Serv. Biol. Rep. 88(23), U.S. Army Corps of Engineers, TR EL-862(Rev.), 34 p.
Ozaner, S., 1991, Çarpık yapılaşma ve aşırı kum alımının Türkiye'nin Akdeniz kıyı
kuşağındaki kıyı dengesi ve deniz kaplumbağaları üzerindeki olumsuz etkileri,
Jeomorfoloji Dergisi, 19, 151-158.
Öz, M., Düşen, S., Tunç, M.T., Kumlutaş, Y., Durmuş, H. Ve Kaska, Y. (2004), A
Morphological and Taxonomical Study on the Subspecies of the Lycion Salamander,
Mertensiella lushani, Turkish Journal of Zoology, 28, 237-244.
Özer, A. ve Karakoç, G., 1992. Köyceğiz-Dalyan Özel Çevre Koruma Bölgesi, ÖÇKK
Yayın No : 92-13, Ankara, 110 s.
Özer, A. ve Sevim, F, 1994, Özel Çevre Koruma Bölgesi BELEK, ÖÇKKB Yayınları, No:
29, 99 s.
Özhan, E., 1988. Flow regimes and dynamics equilibrum of morfological changes at
Köyceğiz Lake inlet Turkey, Coastal Engineering, 12, 109-132.
Öztürk, M. ve Öztürk, M. (1994), Karadeniz’in Sinop Kıyılarından Toplanan Deniz
Salyangozlarında (Rapana venosa Valenciennes, 1846) Bazı Ağır Metal Düzeyleri,
Turkish Journal of Zoology, 18, 193-198.
Piggelen, D.C.G and Strijbosch, H., 1993, The nesting of sea turtles, (Caretta caretta and
Chelonia mydas) in the Göksu Delta, Turkey, June-August, 1991, Doğa-Tr. J. of
Zoology, 17, 137-149.
Pritchard, P.C.H. (2001), Observations on Body Size, Sympatry and Niche Divergence in
Softshell Turtles (Trionychidae), Chelonian Conservation and Biology, 4, 5-27.
Ross, J. P. and Barwani, M. A., 1982. Review of sea turtles in the Arabian Area, p. 373383 in K. Bjorndal (ed.), Biology and Conservation of Sea Turtles, Smithsonian
Institution Press, Washington, DC, 583 p.
Sakai, H., Ichihashi, H., Suganuma, H. ve Tatsukawa, R. (1995), Heavy Metals Monitoring
in Sea Turtles Using Eggs, Marine Pollution Bulletin, 30, 347-353.
Sakai, H., Saeki, K., Ichihashi, H., Suganuma, H., Tanabes, S. ve Tatsukawa, R. (2000),
Species-Specific Distribution of Heavy Metals in Tissues and Organs of Loggerhead
Turtle (Caretta caretta) and Green Turtle (Chelonia mydas) from Japanese Coastal
Waters, Marine Pollution Bulletin, Volume 40, 8, 701-709.
Salmon, M. and Wyneken, J., 1987, Orientation and swimming behavior of hatchling
loggerhead sea turtles (Caretta caretta L.) during their off-shore migration, J. Exp.
Mar. Biol. Ecol., 109, 137-153.
Schmidt, K.P. ve Ingler, R.F. (1957), Living Reptiles of the World, London.
Schmitt, C.J. ve Brumbaugh, W.G. (1990), National Contaminant Bio Monitoring
Program: Concentrations of Arsenic, Cadmium, Copper, Lead, Mercury, Selenium
and Zinc in U.S Freshwater Fish, 1976-1984, Archives of Environmental
Contamination and Toxicolology, 19, 731-747.
Schroder, H.A. ve Mitchener, M. (1971), Scandium, Cromium (VI), Gallium, Yttrium,
Rhodium, Palladium, Đndium in Mice Effects on Growth and Life Span, Journal of
Nutrition, 101,1431-1438.
Schuhmacher, M., Bosque, M.A., Domingo, J.L. ve Corbella, J. (1990), Lead and
Cadmium Concentration in Marine Organisms from the Tarragona Coastal Waters,
Spain, Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology, 44, 784-789.
Selin Đnşaat, 2004, Deniz Kaplumbağası ve Nil Kaplumbağası Populasyonlarının
Araştırılması ve Korunması Projesi, ÖÇKKB Kesin Raporu, 84 s.
45
Selin Đnşaat, 2005, Deniz Kaplumbağası ve Nil Kaplumbağası Populasyonlarının
Araştırılması ve Korunması Projesi, ÖÇKKB Kesin Raporu, 74 s.
Siebenrock, K.F. (1913), Schildkröten aus Syrien und Mesopotamien, Ann. Naturhist.
Hofmuseums, Wien, XXVII. Bande, 209-225.
Simkiss, K. ve Taylor, M. (1981), Cellular Mechanisms of Metal Ion Detoxification and
Some New Indices of Pollution Aquatic Toxicology, 1, 279-290.
Skoog, D.A., Holler, F.J. ve Nieman, T.A. (1998), Principles of Instrumental Analysis,
Bilim Yayıncılık, 849 s.
Stoneburner, D.L., Nicora, M.N. ve Blood, E.R. (1980), Heavy Metals in Loggerhead Sea
Turtle Eggs (Caretta caretta) Evidence to Support the Hypothesis that Demes Exist
in the Western Atlantic Population, Journal of Herpetology, 14 (2), 171-175.
Storelli, M.M., Ceci, E. Ve Marcotrigino, G.O. (1998), Distribution of Heavy Metal
Residues in Some Tissues of Caretta caretta Specimen Beached Along the Adriatic
Sea (Italy), Bulletin of Environmental Contamination and Toxicology, 60, 546-552.
TAKVA, 2008, Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
Popülasyonlarının Đzlenmesi ve Korunması Projesi Hizmet Alımı Đşi Projesi.
Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı,
Ankara, 55 s
TAKVA, 2009, Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgelerinde Deniz Kaplumbağası
(Caretta caretta, Chelonia mydas) ve Nil Kaplumbağası (Trionyx triunguis)
Popülasyonlarının Đzlenmesi ve Korunması Projesi Hizmet Alımı Đşi Projesi.
Destekleyen, Çevre ve Orman Bakanlığı-Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı,
Ankara, 76 s
Taşkavak E. (1998), Comparative Morphology of the Euphrates Soft Shelled Turtle,
Rafetus euphraticus in Southeastern Anatolia, Amphibia-Reptilia, 19: 281-291.
Taşkavak E. ve Atatür M.K. (1998), Distribution and Habitats of the Euphrates Softshell
Turtle, Rafetus euphraticus, in Southeastern Anatolia, Turkey, with Observations on
Biology and Factors Endangering its Survival, Chelonian Conservation and Biology,
3 (1): 20-30.
Taşkavak, E. (2003), Nil Yumuşak Kabuklu Kaplumbağası’nın, Trinoyx triunguis (Forskal,
1775) Kıyılarımızdaki Son Durumu ve Türü Korumaya Yönelik Alternatif Bir
Tedbir, Türk Sucul Yaşam Dergisi, 62-68.
Taşkavak, E. ve Reimann, M.J. (1998), The Present Status of Emys orbicularis in Southern
Central Anatolia, Mertensiella, 10: 267-278.
Taşkavak, E., Reimann, M.J. ve Polder, W.N. (1996), First Record of T. triunguis from
Kos Island, Greece with Comments on its Occurrence in the Eastern Mediterranean,
Chelonian Conservation and Biology, 3, 510-512.
Terhivuo, J., Pankokoshi, E., Hyvarinen, H. ve Koivisto, I. (1994), Pb Uptake by
Ecologically Dissimilar Earthworm (Lubricidae) Species Near a Lead Smelter in
South Finland, Environmental Pollution, 85, 87-96.
Türkozan, O. and Baran, Đ., 1996. Research on the loggerhead turtle, Caretta caretta, of
Fethiye Beach, Tr. J. of Zoology, 20, 183-188.
Türkozan, O. , (2000) Reproductive ecology of the loggerhead turtle, Caretta caretta, on
Fethiye and Kızılot beaches, Turkey. ,Chelonian Cons. And Biol ,3(4) ,686-692.
Turkozan, O., (2006) Preliminary results for the population trends of two index beaches,
Fethiye and Dalyan. In: Frick MA, Panagopoulou A, Rees AF, Williams K (eds)
Twenty sixth Annual Symposium on Sea Turtle Biology and Conservation, Athens,
Greece. 376 p, p 330
46
Türkozan O. ,Taşkavak E. ,Ilgaz Ç. 2003 ,A Rewiev On The Nesting Beaches Of
Loggerhead Turtle, Caretta caretta, On The Southwestern Mediterranean Coasts Of
Turkey ,British Herpetological Journal ,13 ,27-33.
Ugurtas, Đ. H., Papenfuss, T.J. ve Orlov, N.L. (2001), New Record of Walterinnesia
aegyptia Lataste, 1887 (Ophidia: Elapidae: Bungarinae) in Turkey, Russian Journal
of Herpetology, 8(3), 239-245.
Vazquez G.F., Reyes, M.C., Fernandez, G., Aguayo, J.E.C. ve Sharma, V.K. (1997),
Contamination in Marine Turtle (Dermochelys coriaca) Eggs Shells of Playon de
Mexiquillo, Michoacan, Mexico, Bulletin of Environmental and Contamination
Toxicology, 58, 326-333.
Venizelos, L., 1996, Mediterranean loggerheads are thriving in Libya, MTN, 72, 2.
Villar, C., Stripeikis, J., Colautti, D., D’Huicque, L., Tudino, M ve Bonetto, C. (2001),
Metals Contents in Two Fishes of Different Feeding Behaviour in the Lower Parana
River and Rio de la Plata Estuary, Hydrobiolgia, 457, 225-233.
Way, C.A. ve Schroder, G.D. (1982), Accumulation of Lead and Cadmium in Wild
Populations of the Commensal Rat, Rattus norvegicus, Archives of Environmental
Contamination and Toxicology, II, 407-417.
Wermuth, H. ve Mertens, R. (1961), Schildkröten, Krokodile, Brückennechse, Veb Gustav
Fischer Veriag Jena.
Witherington, B.E. and Bjorndal, K.A., 1991, Influences of artificial lighting on the
seaward orientation of hatchling loggerhead turtles Caretta caretta, Biol.Conserv.,
55, 139-149.
Yerli, S.V, A.F. Canbolat, 1998a, Doğu Akdeniz Bölgesi'ndeki Deniz Kaplumbağalarının
Korunmasına Yönelik Yönetim Planı Đlkeleri, Çevre Bakanlığı, ÇKGM Yayınları,
ISBN 975-7347-44-2, Ankara, 88 p.
Yerli, S.V, A.F. Canbolat, 1998b, Özel Çevre Koruma Bölgeleri'nde (Köyceğiz-Dalyan,
Patara, Fethiye-Çalış, Belek ve Göksu Deltası) Deniz Kaplumbağalarının
Korunmasına Yönelik Yönetim Planı Đlkeleri, Çevre Bakanlığı, ÖÇKKB Yayınları,
ISBN 975-7347-43-4, Ankara, 82 p.
Yerli, S.V, A.F. Canbolat, Uluğ, H., Doğan, O., 1998, Batı Akdeniz Bölgesi'ndeki Deniz
Kaplumbağalarının Korunmasına Yönelik Yönetim Planı Đlkeleri, Çevre Bakanlığı,
ÇKGM Yayınları, ISBN 975-7347-45-0, Ankara, 90 p.
Yerli, S.V., 1989, Köyceğiz Lagün sistemi ekonomik balık türleri üzerine incelemeler,
Doktora Tezi, H.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 287 s.
Yerli, S.V., 1990, Patara Kumsalı (Antalya)'na yuva yapan deniz kaplumbağaları (Caretta
caretta Linnaeus) üzerine incelemeler, Hacettepe Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 11, 133143.
Yerli, S.V., F. Demirayak, 1996, Türkiye'de Deniz Kaplumbağaları ve Üreme Kumsalları
Üzerine Bir Değerlendirme '95, DHKD-Kıyı Yönetimi Bölümü 96/4, Đstanbul, 129 s.
Zug, G.R. (1993), Herpetology, An Introductory Biology of Amphibians and Reptiles,
Academic
Press,
527
s.
47
EK-1 : Broşürün ön yüzü
48
EK-1 : Broşürün arka yüzü
49

Fethiye - DKA Yönetim Paneli

Transkript

Benzer belgeler

1 DENİZ KAPLUMBAĞALARI ARAŞTIRMA, KURTARMA

Zoology in the Middle East Authors in volumes 1 - Kasparek

Dalyan_finalrapor_20.10.2012 son

2009 Faaliyet Raporu