Nüfus İcmal Defterine Göre 19. Yüzyılda Arapgir

Transkript

ANKARA ~ J N ~ V E R S ~ T E S ~
OSMANLI TARIH~ARASTIRMA VE UYGULAMA MERKEZ~D E R G ~ S
AYRIBASIM
19. YUZYILDA ARABGIR
Yrd. DOG.Dr. Ahmet AKSIN, Yrd. DOG.Dr. Erdal KARAKAS
Yrd. DOG.Dr. Ahmet AKSIN*
Yrd. Dog. Dr. Erdal KARAKAJ**
Arapgir ,Do@ Anadolu bolgesi ,yukan Flrat bolumu iqinde yer
alan Malatya ilinin kuzeyinde bu ile bag11 bir ilqe merkezidir. Merkez Keban Baraj golu olugmadan once Karasu ve Murat nehirlerinin
birlegtigi alanin kuzey batisinda Karasu nehrine kavugan Kozluk Fayi vadisinin guney kenannda akarsularla parqalanmig plato yuzeyi
uzerinde yer alir.
Neolitik donemden beri yerlegmeye sahne olan alan Hitit, Urartu, Med, Pers, Roma, Bizans, Selquklu, Osmanli gibi bir qok devletlerin yonetiminde kalmigtir. Merkez, tarihi donem i~erisindeulagim
yoluna yakinlik, uygun arazi varligi, azda olsa tanmsal arazi potansiyeli nedeniyle uzun bir donem hayatiyetini surdurerek gunumuze
kadar gelmigtirl .
Kesin kurulug tarihi bilinmeyen Arapgir'in ad1 "1bni Bibi'nin
1281 tarihine dogru yazdigi Selqukiler vekayinamesinde ve Bizans
kaynaklannda Arabrakes olarak geqer"2. Bugun kaynaklarda Arapkes ve Araprakes olarak geqen yerle~meyleArabgir'in ilgisinin ol*
Firat Universitesi Fen Edebiyat Fakultesi Tarih Boliimii 0gretim Uyesi ELAZI(:.
** Firat ~niversitesiFen Edebiyat Fakiiltesi Cografya Bolumu 0gretim Uyesi
E L A Z I .~
1 . Erdal Karakag; "Arapkir'in Kurulug ve Geligmesi", Fzrot Uiliversitesi Sosyal
Bilinzler Derg.. C.8 .S.1.Elazlg. 1996. s. 175.
2. Besim Darkot; Arapkir Maddesi Islam Ansiklopedisi, C. I. Ist.1988. s. 553.
AHMET AKSIN - ERDAL KARAKAS
92
madig1 ortaya ~ikmaktadlr.Zira kaynaklarda ismi geGen yerin aslinda I1Arabraka/Araurakadenilen yer oldugu ve Semseddin Samilnin
yukandaki kelimeleri L2tin harfleri ile ve Fransizlann yazimi ile
Arabraca diye ge~irmesindenkaynaklandigi ileri suriilur. Zira
Arabraca - Arauraka diye anilan yeri Ramsaylin Arabgir'den ~ o k
uzakta Kelkit ile Refahiye arasinda gostennesi aynca Antoninuslun
rehberinde Satala'dan (Kelkitlin guney dogusundaki Sadak Koyu)
Melitene1ye(Eski Malatya gimdiki Battalgazi 1l~esi)gidilirken Satalalnin 17 mil sonrasinda Suissa'ya (Kelkit yakininda) onun 28 mil
sonrasinda da Arabraka/Araurakatya varildigini belirtmesi ve aynca
Satalaldan sonra Arauraka'yi iki durak, Zimaralya (Kelkit) alti durak
olarak yazmasi"3 Arabgir olarak belirtilen yerin Kelkit'in daha kuzeyinde bagka bir yerlegme oldugunu gosterir".
Bazi kaynaklarda isminin Dascusa oldugu belirtilirse de, bunda
da bir takim kariglkliklann oldugu dikkat ~ e k e rZira
. ayni isimli iki
yerin kangtinldigi uzerine gorii~leryogunlagmaktadlr. Nitekim Jorke'nin 1896 yilinda Geographical Journal1dayayinlanan "A Journey
in the valley of the Upper Eupharates" ad11 makalesinde Dascusa ve
Dagusa isimli iki yerden birisi olan Dascusa'nin Melitene bolgesinde, digerinin Dagusa oldugunu ve Guney Dogu Anadolulda bulundugunu belirterek, Dascusalnin, Pingan1in (Kemaliyelnin kuzey dogusunda, 1 l i ~1lqesi'ne bag11 Adatepe Koyu) kargisinda oldugunu
soylemektes ve buna Umar da katilmaktadifi. Yorke seyahati esnasinda Kemaliyelden sonra Pengalya (Pingan) gittigini belirtir ki7
Yorkelnin gittigi Penga'nin, bugun Kemaliyelnin 30 kilometre Kuzey batisindaki Pingan (Penga) harabeleri ad1 verilen yer olmasi buyiik olasilik tegkil etmektedir. Dascusa ad11 yerlegmenin Pingalnin
kargisinda bulunmasi, Pingalnin ise Kemaliye Kasabasilnin kuzey
3. Bilge Umar;Tiirkiyedeki Tarihsel Adlar, Istanbu1,1993, s.94.
4. Erdal Karakag; Merkezi Fonksiyonlarz A~zszndanAg'rn, Arapkir ve Kemaliye
llgeleri, Flrat U . Sos. Bil. Enst. e basil ma mi^ Doktora Tezi), Elan& 1996, s.113.
5. Jorke Vincet; A Journey in The Valley of the Upper Euphrates, England 1896, s.
465-467.
6. Bilge Umar; Tiirkiyedeki Tarihsel Adlar, Istanbu1,1993,~.205.
7
1-
1.-
XI'.
-
L
A
r
TI
1 7
IT
r . 1
rr
P
I
.
P . - I - - A
*on/
-
NUFUS ICMAL DEFTERfNE GORE 19. YUZYILDA ARABGIR
93
batisinda yer almasi, Dascusa'nin Arabgir olma ihtimalini tamamen
ortadan kaldirmaktadir*.
Arapgir Sehri Gozderesi'nin iqinden aktigi bati-dogu dogrultusunda uzanan goz vadisinde Goz Deresi ile Kozluk Cayinin birlegtigi dirsek kesiminin batisinda yer alan Say Tepesinin kuzeydogusundaki kayalik bir alan uzerine kalekent olarak kurulmugtur.
Arapgir'in burada kurulmasinda
1- Cegitli yonlerden gelebilecek tehlikelere kargi rahatqa savunma imkani
2- Goz Deresinin iginden geqtigi vadideki tanmsal alan varli%i.
3- 1qme kullanma iqin gerekli suyun bulunmasi gibi avantajlar
etkili olmugtur.
Vadi i ~ i n d egeligen gehir nufusun artigi ile birlikte vadinin yetersiz kalmasi nedeniyle vadi gevresindeki uygun alanlara yerlegilmeye baglanmig. Sonralan alan darligi sebebiyle Kervan yoluna daha yakin olan yeni gehire yaklagik 1765 yillannda taginmaya baalamigtir .
I- OSMANLI DONEMINDE ARABGIR
1. idan' Yapz
Ortaqagda, Ermeniler, ~ranlilarve Bizans arasinda elden ele geqen gehir, sonunda Araplar tarafindan fethedilmig, l l . asnn sonlannda ise Selquklu egemenligine gegmig ve 15.. asnn baglannda ise
(Timur istilasi geqtikten sonra) Osmanli hakimiyetine girmigtir?
Arabgir Osmanli hakimiyetine girdikten sonra bir muddet Sivas
Eyaletine bag11 bir sancak olarak kalmig, Dogu Anadolu'nun
1515'de fethedilmesiyle Diyarbaklr Eyaletine baglanmigtlr. 1515 ve
1520 yillannda yapilan tahrirlerde Diyarbaklr Eyaleti iqerisinde goriilen Arabgirlo Diyarbakn'dan sonra Sivas Eyaletine tekrar baglan8. Erdal Karakq; "Arapkir'in Kurulug ve Geligmesi", Frat Universitesi Sosyal
Bilimler Derg., C.8 .S.1 .Elazig. 1996, s. 175.
9. Besim Darkot; Arapkir Maddesi Islam Ansiklopedisi, C. I , Ist.1988, s. 553.
10. Ibrahim Y ~lmazqelik;XIX. Yiizyrlln ilk Yarrslnda Diyarbaklr, Ank. 1995, s.124.
94
mig ve 1735 yilina kadar Sivas Eyaletine bag11 bir sancak olarak
kalmig ve bu tarihden sonra Gumiighane Muka'atina ilhak olunmugturl 1 .
1775 yilinda Ma'den-i Humlytin Emanetinin kurulmasiyla
Arabgir de bu Emanet iqerisine alinmigtirl*. Diyarbakir Eyaletine
bag11 olarak kurulan Maden-i Humlytin Emaneti dahilindeki bazi
kazalar (ki bunlardan biri de Arabgir'dir) mali aqidan Diyarbakir
Eyaletine bag11 olmasina kargin idari aqidan bagka bir eyalete bag11
olabiliyordu. Nitekim Arabgir bu donem iqerisinde yine Sivas
Eyaletine idari olarak bag11 bulunmaktaydi. Arabgir ile birlikte
Ma'den-i HiimlyOn emanetine tabi olan kazalar gunlardil3.
Tablo 1: Ma'den-i Hiimtyiin Emaneti Kazalar~(1837).
1- Harput
9-
Carsancak
2- Cemiggezek
10- Arabgir
3- Kemah
1 1- Gurcanis
4- K u r u ~ a y
12- Palu
5- Ergani
13- Eijin
6- Cermik
14- Ciingiig
7- Ebutahir
15- Siverek
8- Siro
Tabiidir ki Maden-i HiimlyOn'a bag11 kazalann sayilari yillar
iqerisinde degigiklikler arzetmigtir. Yukanda 1837 tarihli sicil kayitlanna dayanilarak bu tarihteki kazalar verilmigtir. Harput Eyaleti
kurulduktan sonra (1846) Maden-i Hiimlytin da bu Eyalete Sancak
1 1 . Orhan ~ 1 1 1 Osmanll
~;
Devleti'nin fdnri Taksirnatl- Eyalet ve Sancak Tevcihatl,
Elazlg, 1997, s.54.
12. 1775 tarihinden itibaren Arapkir'in de dahil oldugu bir kls~msancaklar malf
apdan bu emanete baglanmlgtlr. Maden-i Hiimayun emanetini olugturan sancaklara
bak~ldlkindabunun bir k a eyaleti
~
havi oldugu gorulecektir. Bu durum ileriki tarihlerde
idari aqdan bir k l s ~ mkarlg~kl~klarinortaya ~lkmaslnada sebep olmugtur. Maden-i
Hiimayun hakklnda geni? bilgi ic;in baklnlz. Fahrettin Tlzlak; Keban ve Ergnni Yoresinde
Madencilik 1780-1850, TTK. Yay. Ankara. 1997.
13. Ahmet Aksln; 2 18 N~rrnaralrHarput Jer'iye Sicili ( 1 833-1840), Flrat Unv.
Sosyal Bil. Ens. (Basllmamlg Yiiksek L,isans Tezi). Elazlg. 1990. s.414 ve 186.
NUFUS ICMAL DEFTERINE GORE 19. YUZYILDA ARABGIR
95
statusunde baglanmigtir. Ancak Arabgir Kazasi Ma'den-i HiimiiyyOn
Sancagindan qikanlarak Harput Sancagi dahiline alinmigtirl? Harput Eyaletine bag11 Harput Sancagina tabi bir kaza olan Arapgir'in
bu statusu 1876 tarihinde Ma'muratu'l-Aziz Mutasarnfliginin kurulmasina kadar devam etmigtir. Bu tarihten itibaren Ma'muratu'l-Aziz
Sancagina bag11 bir Kaza olarak statusunu devam ettirmigtirls.
1878 senesinde Ma'muriitu'l-Aziz vilayet haline getirilmig ve
Arabgir de Harput Sancagina bagliligini surdiirmugtur. 1883 tarihinde Ma'miiriitii'l-Aziz Vilayetinin idari taksimati gu gekildedirk
Tablo 2: Ma'miirritii'l-Aziz Vilayeti Sancaklar~ve Kazalari.
1- Ma'mQratii'l-AzizKazas~
2- Arabgir Kazasi
MA'MURATU'L AZIZ S A N C A ~ I
3- Egin Kazas~
4- Keban Madeni Kazas~
1- Malatya Kazasi
MALATYA SANCAGI
2- Ak~adagKazas~
3- H~sn~mansur~Kazasi
4- Kahta Kazasi
5- Behisni Kazasi
Cumhuriyet'in ilaniyla birlikte yapilan yeni idari duzenlemeler
neticesinde Arabgir 1928 yilinda Malatya Vilayetine baglanmig ,
1938 yilinda yapilan ikinci duzenleme ile Malatya'ya bag11 olan Kemaliye'nin Erzincan'a baglanmasi esnasinda Arapgir'e bag11 Dutluca
bucagi Kemaliye'ye, Agin ise Elazig ili Keban ilqesine verilmig ve
bu idari statiisunu gunumiize kadar siirdurmektedir.
2- Osmanb Doneminde Arapgir'in iktisadi ve Sosyal Yapzsz
Yukanda idari yapisini verdigimiz Arapgir'in sosyal ve iktisadi
yapisi hakkinda da bir takim bilgiler vermeye qaligacagiz. Her geyden once Arapgir'in tarih boyunca en onemli geqim kaynagi ve geh-
-
-
-
--
14. Ahmet Aksln; 19. Yiizyrlda Harput, s. 164. Elazig, 1999.s. 30.
15. Ahmet Aksin; 19. Yiizyrlda Harput, s.164. Elazig, 1999s. 35.
16. 1301 Tarihli Ma'mitratii'l-AzizSnlnamesi.
96
rin iktisadi hayatinin can daman ipekcilik ve dokumacilik olmugtur.
~pekcilikve dokumacilik diginda ikinci onemli zirai uriin olarak
uziim yetigtiriciligini gormekteyiz. Semsettin Sami, Kamusu'lAlam adili eserinde bu konuyla ilgili gunlan demektedir. ..pek ~ o k
bag' ve bah~esigezi ve alaca gibi ipek ve pamuk mensucatr .....18
mensucatfabrikasl bulunmakta olub ...arazi-i mezru'asr ve hububat
ve sa'ire mahsulatr dahi var ise de baglrca mahsulatr iiziimdiirl7.
$emsettin Sami Karnusu'l-Alam isimli eserinde Arabgir ile ilgili olarak gu bilgileri de vermektedir. 18 camii ve mescidi, 1 tekkesi, 3 medresesi, Ikutiiphanesi, 4 Ermeni, I katolik, ve I protestan kilisesi, dort hanr ve bir ~ o Gargrsr,
k
muteaddid hamamlarr, ~egmeleri,
2 riigdiye ve 2 srbyan mektepleri, 16 Ermeni ve katolik ve protestan
mekteb-i muhtelifesi, 2 kitabcr diikkanr, 2 eczahanesi, I8 mensucat
fabrikasl ve 4 debbag'hanesi vardrrl*.
Yine qegitli tarihlere ait Ma'muratu'l-Aziz salnamelerinde de
yukanda bahsettigimiz hususu destekleyen bilgiler mevcuttur. Salnamelerde Arabgirle ilgili olarak Koylerde yaygrn bir gekilde pamuklu bez dokumacrhg'z, kumag boyaczlrg'r yapllmaktadrrl9 denilmektedir .
Mensucat sektoriiniin oldukqa yaygin oldugunu gordu~umiiz
Arabgir'de ozellikle Osmanli Devletine duguk gumriiklerle giren
Avrupa sanayi mamulleri, Osmanli sanayisini ve esnafini oldukqa
g u durumlara
~
dugurecekti. Kisa zaman sonra Osmanli Devleti buyuk ekonomik ve sosyal problemlerle kargi kargiya kalacakti. Bu
zorluklardan ve sikintilardan elbetteki Arapgirde payina dugeni alacaktir. Nitekim 18. yuzyilin sonlanndan itibaren dokumacili~in
onemini kaybetmesi ve igsizligin artmasi neticesinde buyuk gehirlere goq baglamigtir20. ~nceleyecegimiznufus icmal defterinde de goriilmektedir ki nufusun onemli bir kismi (Muslimlerin % 69'u,
Gayr-i muslimlerin ise % 3 l'i) Arapgir'den goq etmiglerdir. Bu
goqler guphesiz Arapgir'in sosyal ve ekonomik yapisini da etkileye17. $emsettin Sami; Kamusu'l-Alum,C.4,Ist 1306, s.3142.
18. Semsettin Sarni; Kamusu'l-Alam,C.4,Ist 1306, s.3142.
19. 1301 ve 1298 tarihli Ma'muratii-1- Aziz Salnameleri.
20. Besim Darkot; Arapkir Maddesi, Islam Ansiklopedisi, C.1, Ist.1988. s.533.
97
cektir. Gayr-i muslim nufusun gBq etmesiyle ilgili buna bir iirnek
vermemiz gerekirse Arabgir Kazasinin yillik cizye21 miktan 1848
yilinda 58395 kurugdan 1849 yilinda 53010 kurug ve 1850 yilinda
~
da 50205 kurug'a dugmugtur22. Bu rakamlar gostermektedir ki i i yil
iqerisinde Arabgir cizye gelirinde % 15'lik bir dugug gerqekle9mip
tir. Bu orani Gayr-i muslim nufusun goqu olarak da nitelemek
murnkundur .
Mensucat sektoriiniin Arapgirde bu gekilde gerilemesine neden
olan faktorlerin, 19. yiizyilin ikinci yansindan itibaren ortadan kalktigini goriiyoruz. Bu tarihlerden itibaren Arapgirde 1ngiliz ipliginin
kullanilmaya baglamasi ticari amaqli dokumaciligi tekrar geligtirmigtir23. Arapgirde bu qaligmalar neticesinde dokumacilik 19. yuzyila kadar onemini korudu. Arabgir dokumalan daha ucuz ve saglam oldugu i ~ i ningiliz dokumalan hizla piyasa dipnda kaldi. Boylece buradaki tezgah sayisi artti ve yilda 95.000 kg ithal iplik bu
tezgahlarda dokunmaya baglandi . 1885 yilinda uretim 120.000 top
yani 1.2 milyon kurug degerine ulagmig, 1907 yilinda ise tezgah sayisi 1200'e yukse1rnigti1-24.Bu durum sonralan onem kaybetmeye
yuz tutsa da 1940 yillanna kadar varligini korumugtur. Zira 1940 yilinda yazilan bir eserde Arapgir'in gezi, alaca, gibi ipek ve pamuklu mensucatlan 1400-1500 kiginin 700 yakin tezgahta galiprak
urettikleri ve bu dokuma iiriinlerinin satigindan gehrin 1940 yilinda
10.000 liralik gelir elde ettigi belirtilirzs. Bu tarihten sonra 1940 yillannda Malatya'daki Sumerbank dokumacilik tesislerinin aqilmasi
o tarihten sonra bu sektoriin qokiigune neden olmugtur26.
- -
-
21. Cizye vergisi sadece Gayr-i miislimlerin, erkek, iggijren (harbe darbe kadir,
kar-u kisbe kadir)'lerinden nakit olarak alinan bir vergi olup, daima merkez hazineye ait
olmugtur. Kanunen tlmara verilmezdi. Ali- evsat ve edna olarak s~ntflandmlmigti.
22. B .A.; ML.VRD.CMH, No:930.
23. Ticari amaqli dokumaciligln geligmesinde Karadenizin kargi yakaslndaki pazarlarini kaybeden ve yeni pazarlar bulma gayretindeki Trabzon'lu tiiccarlmn rolii fazladrr.
Zira tiiccarlar ingiliz ipligi pazarladiklari isin yeni alicl alanlar olugturmaya qali~iyorlardi.
Bkz. Donald Quataert, Sannyi Devrilni Cag'lnda Osmanlr Imalat Sektoru, Istanbul, 1999,
24. Donald Quataert; Sanayi Devrimi Cag'lnda Osmanll Imalat Sektorii, Istanbul,
1999, s.176
25. Ekrem Yalsinkaya; Malaya Tarih ve Cog'rafyasl, Istanbul, 1940, s.38.
26. Erdal Karakag; Merkezi Fonksiyonlarz A~zslndanAg'zn, Arapkir ve Kemaliye
Ilfeleri, Firat U. Sos. Bil. Enst. (Basllmamig Doktora Tezi), Elazig, 1996, s.167.
98
. 11. HARPUT VE ARABGIR NUFUS ICMAL DEFTERIN
TANITIMI
11. Mahmut doneminde 1830 yilinda butun devleti kapsayacak
bir niifus sayimi yapilmasl kararlagtinlmigti. Bu sayimda askerlik
hizmetine alinmalanndan olsa gerek sadece erkek nufus sayilacakti.
Gereken talimatnameler qikanlip, sayim hazirliklanna baglandi. ilk
olarak sayim sonuqlannin degerlendirilmesi iqin Ceride Nezareti
kuruldu. Sancak merkezlerinde ise bu nezarete bag11 olarak qaligacak olan Defter Nazzrlrklarz kurumu olugturuldu. Defter Nazlrlannin gorevleri sancakda dogan, olen, goq eden veya sancaga gelip
yerlegenlerin kayitlanni gunu gunune tutmakti. Bunlardan bagka
murfir tezkeresi verme gorevi de Defter Nazinna aitti27.
1830 yilinda karara baglanan ve 1831 yllinda ise uygulamasina
geqilen nufus sayiminin Harput'ta kaq yilinda yapildigina dair bir
bilgi elimizde yoktur. Ancak inceledigimiz defter Bagbakanlik Argivinde Bab-r Defteri Ceride Odasr Katalogu.nda kayitli Harput ve
Arabgir'e ait tarihsiz bir nufus icmBl defteridirz*.Bu defter zayif bir
ihtimalle bu karardan sonra yapilan bir niifus sayimina ait olabilir.
Zira bu katalogda yer alan qegitli sancaklann nufuslarinin yer aldigi
39 adet defterin tarihleri 1798-1839 (12 13- 1255) yillanni ihtiva etmektedir29. Bu defterin tarihi olmamakla birlikte bazi hususlar, donem olarak bazi i p u ~ l a nvermektedir. Mesela defterde Harput Eyaleti teriminin ge~memesiHarput'un bu donemde Diyarbakir Eyaletine bag11 bir sancak oldugu ve dolayisiyla 1845 yilindan once bu
sayimin yapildiginin gostergesidir. Aynca gerek sayfalar iqerisinde
gerekse gene1 toplamln yapildi$ji sayfada geqen Harput'a bag11 nahiyeler ve zikredilen mahallelerin 398 Numarali Harput ger'iye sicilinde geqen 1821 tarihli bir belgedeki mahalleler ile ayni olmasi da
bu iddiayi nisbeten dogrulamaktadlr3o.
27. Musa Cadirc~;"1 830 Genel Sayimina gijre Ankara Sehir Merkezi Niifusu Uzerinde bir Aragtirma",Osmanli Arajtrmalari Dergisi, Say1 I , Ankara 1980, s.110-111.
28. BA, D.CRD., Genel 40721,0zel 845.
29. Bkz. Bafbakanlrk Oslnanlr Arjivi Rehberi, T.C. Bagbakanl~kDevlet Argivleri
Gen. Md. Osmanl~Ar9ivi Daire Bgk. Yay. No. 5, Ankara 1992, s . 252.
30.398 Numaralr Harpuz Jer'iye Sicili, belge. 242.
NijFUS ICMAL DEFTERINE GORE 19. Y UZYILDA ARABGIR
99
Defter mufassal bir nufus sayim defteri olmayip icmal defteridir. Bu bakimdan diger mufassal nufus defterlerindegoriilen boy,
meslek, fiziki goriiniig ve yag gibi ozellikler kaydedilmemigtir. Sadece mahallelerde sakin olan erkek niifus askere alinma ihtimalinden olsa gerek yaglanna gore tasnif edilmigtir (Tuvana, Sibyan, Musin, Nizamiye gibi). Buna ilave olarak da bagka mahallere gidenler
de mahall-i aher olarak kaydedilmigtir. Her mahallede bulunan erkek nufus ile birlikte hane sayilan da ayrica verilmigtir.
Gayrimuslim nufus ise cizye guruplanna gore yazilmig , ilave
olarak qocuklar ve cizye alinacak durumda olmayanlar (Mande),
yabanci statusunde olanlar (Yabanciysn) ve diger gehirlere gidenler
yazilmigtir.
1- Musluman Niifus iqin Defterde Kullanzlan Terimler
a- Tiivana: Guqlu, kuvvetli demek olup, askerlik ~ a g i n agelmig
erkek niifus iqin kullanilmaktad~r.
b- Sibyan: Henuz memeden kesilmemig erkek qocuksl veya balig olmamig erkek qocuk32 manasindadir. Defterde kastedilen manasiyla bu terim ergenlik ~ a g i n akadar olan erkek ~ o c u knufusunu
gostermektedir.
c- Musinn: Ya@, yagi geqmig ,kocamig ,ihtiyar manasindadir .
d- Nizamiye: Askerlik gaginda olan gen~leriqin kullanildigi
diiguniilmektedir. Bunun yaninda askerlik hizmetini bitiren ve muvazzaf er statusunde bulunan kigiler de bu katagoride degerlendirilmig olabilir .
e- Tzmarlu: Timar sistemi kaldinlmig olmasina ragmen Anadolunun qegitli bolgelerinde varli$jini halen siirdiiren sipahiler bulunmaktadir. Bu terimle sayilan az da olsa (105 ki9i) bu gruba girenler
timarli olarak kaydedi1migti1-33.
31. Ferit Devellioglu; Osmanlicn-Tiirk~eAnsiklopedik Lugat, s. 1085,Ist. 1988.
32. !$emsettin Sami; Kanzus-1 Tiirki, s.8 17. Dersaadet, 1317.
33. Defterde bu konuda dikkat geken nokta !$ehir merkezindeki mahallelerde sakin
99 adet timarl] olmasina ragmen koylerde sadece 6 kigi olmasidir. Bu durum tlmarll sipahilerin eskisi gibi toprag1 igletmediklerinin ve gehir merkezlerine yerlegmeye bagladiklarinln da bir gostergesi olabilir.
100
'
f- Mahall-i Aher: Bagka mahale gidenler veya bagka mahalde
bulunanlar manasinda kullanilmaktadlr .
2- Gayr-i Muslim Nufus igin Defterde Kulhnzlan Terimler
a- A'la: En yuksek cizye orani uzerinden vergi veren kigilerdir.
b- Evsat: Orta gelir seviyesi uzerinden vergi veren kigilerdir.
c- Edna: En duguk cizye orani uzerinden vergi veren kigilerdir .
d- Slbyan: Gayr-i Muslimlerin cizye verme durumunda olmayan, erkek qocuklannin kastedildigi terim olarak kullanilmaktadir.
e- Mande: Cizye verme yiikumlulugii dugmug, yagli gayr-i
muslimler iqin kullanilan bir tabir olarak geqmektedir.
f- Mahall-i Aher: Ayni gekilde bagka mahallerde bulunan
gayr-i muslimler kasdedilmektedir .
~nceledigimizdonemde Arabgir Kazasinda 152 kirsal yerlegme
ve 1 adet gehir yerlegmesinde 19356 kigilik nufus yagamaktadir. Bu
nufusun 4169'11 Arabgir gehrinde geriye kalan 15187 kigi ise 152
adet kirsal yerlegmede yagamaktadir.
1- Arabgir Sehrinin Mahallelen ve Nufusu
Daha onceki donemlerde ilk kurulug yeri olan Goz Vadisinin
zamanla artan nufus iqin yetersiz gelmeye baglamasiyla vadi qevresinde yerlegmeye uygun bazi alanlara yerlegilmeye baglanmig ve
boylece vadi qevresinde yenigehire tapmadan once Zohrab, Sihlar,
Serge gibi bazi mahalleler olugmugtur. fnceledigimiz defterdeki bilgilere gore 4 169 erkek nufus ve 2 l adet mahalleye sahip olan gehir
gunumuzde geqmigteki 5 adet mahalle yer almamasina ragmen yeni
kurulan 5 mahalle nedeniyle bugun de 2 1 mahalleye sahiptir. Sehir
1765 yilindan itibaren ulagim yetersizligi ve ekonomik nedenlerden
dolayi yeni yerine taginmaya baglamigtir. Boylece 1836- 1839 yillannda aralannda 3-4 km'lik mesafe bulunan iki farkli yerlegim yeri
olugmaya baglamig ve ilk kurulug yeri yani goz vadisinde yer alan
101
kesim eskigehir adiyla sonraki gidilen yerde yenigehir adiyla anilmi?tir34.
1ki farkli alanda birden yer alan gehrin yenigehir kesimine olan
talebin azligi o yillarda Arabgir gehir nufusunun %50 ye yakininin
ilk yerlegim yeri olan eskigehirde yani vadi (Goz vadisi) ve qevresinde yer alan eski mahallelerden 6 tanesinde yaSamasina neden
olmugtur. Nitekim o donemde nufusun % 50'ye yakininin (toplam
4169 kiginin 2034 kigisi) eskigehirde yani vadi ve kevresinde yer
alan eski mahallelerden 6 tanesinde yagiyor olmasida bunu destekler niteliktedir (Harita 1). Bilhassa nufusu en fazla olan ilk uq mahallenin (Osmanpaga, Zohrab, Sekisu) eskigehirde yer almasida bunun bir gostergesidir. Gunumiizde ise (1990) eskigehir ulagim vb.
olumsuzluklar sebebiyle eski onemini tamamen kaybettiginden geqmig donemin tersine bu uq mahalle toplam nufusun ancak % 9'unu
biinyesinde banndirabilmektedir .
Tablo 3: Arabgir Sehri Mahalleleri, Hane sayilan ve Niifusu.
I
21
Mahalle
Hane
Osmanpaga
TOPLAM
273
1710
I
%
Toplam
15.9
100
697
4169
I
%
16.8
100
34. Erdal Karakag; Merkezi Fonksiyonlarl Apszndan Ag'zn, Arapkir ve Kemaliye
flGeleri,Frat U . Sos. Bil. Enst. (Basilmamig Doktora Tezi), Elazig, 1996, s.35.
103
Defterde vergi ve asker alma hususlanndaki oneme binaen sadece erkek nufus kaydedildigi iqin toplam rakami iki ile qarptigimizda nufus yaklaglk 8400'e kadar pkmaktadir (Tablo. 3). d t e yandan yukanda zikredilen mahallelerde toplam hane sayisi bagina ortalama 2.5 kigi dugmektedir. Bu rakama da ayni oranda kadin nufus
eklendiginde bir haneye dugen nufus sayisi 5'e pkrnaktadir.
Deftere gore Arabgir merkezinde 21 mahalle bulunmaktadir.
Bu mahalleler i~erisindeen kalabalik olan 273 hane ve 697 nufusla
Osmanpaga Mahallesi en az nufus ise 16 hane ve 40 nufusla Alibaba
mahallesidir .
Arabgir gehrinden ger~elegengoqleri inceleyecek olursak gehir
nufusunun %24'ii go$ hareketine katilmigtir. Hemen hemen tum
mahallelerden az veya sok oranda gop olayi meydana gelmigtir.
Mahaleler bazinda kaybedilen nufus oranlar aqisindan bakildiginda
bazi mahallelerin daha fazla oranda nufus kaybettigi dikkati ~ e k e r .
Fakat mahallelerin nufus miktarlan farkli oldugu isin her mahalleden olan kayip kendi i ~ i n d degilde
e
toplam go$ eden nufus miktannin mahallelere dugen orani goz onune alinarak hesaplanmigtir. Zira
bazi mahalelerde giden rakam k u ~ u koldugu halde mahallenin toplam nufus miktan da az oldugundan oran yuksek qikmakta aksine
mahalle nufusu buyuk olupta giden rakamda diger mahalleninkinin
iki, i i kati
~ olmasina ragmen oran dugiik pkmaktadir. Mesela toplam nufusu 176 kigi olan mahallede 52 kiginin go$ etmesi orani %30
gkardigi halde 177 kiginin go$ ettigi 697 kigilik bir mahallede bu
oran %25 olmaktadlr.
Bu hesaba gore go$ orani en yuksek olan mahalleler en fazla
nufusa sahip eskigehirde yer alan i i mahalle
~
Zohrab, Osmanpaga ve
Sekisudur. Zira Arapgirden go$ eden toplam nufusun yaklagik %
50'si bu ug mahalleden gitmigtir. Yerlegme alaninin darligi, ekonominin ziraate dayali olmasi ve gehirdeki yer degigililiginin eskigehirde yer alan bu u~ mahalledeki go^ olayini dahada artirmigtir. Bunun aksine tanm alanini varligi yerlegme i ~ i nyeterli duz sahanin
mevcudiyeti diger mahalelerdeki go~lerindiiguk oranlarda ger~eklegmesine sebep olmugtur. Cunku diger mahallelerdeki go$ oranlan
104
%2 ile 7 oranlan arasinda seyrederken aksine eskigehirde yer alanlarda bu go$ orani % 12 ile 17 arasinda gerqeklegmig ve gehirden go$
eden toplam nufusun %44'unu bu mahallelerden gidenler olugturmugtur (Tablo: 4).
Tablo 4: Arabgir Sehrinden Mahalle Bazlnda Go9 Eden Niifus Miktan.
Mahalle
Toplam nilfus
Goq eden
%
Car21
Hocaali
446
71
7
97
25
3
Boganad
75
20
2
Cobanli
44
7
Hacibehigefendi
49
11
1
1
Suluca
49
13
1
Y enice
Comertli
Hezenek
Corenge-i Ulya
Corenge-i Siifla
Ulupinari Ulya
Ulup~nariSiifla
Zohrab
Sekisu
Osmanpaga
Slhlar
Alibaba
Agagi Sihlar
Sehr-i Karg~
Serge
Toplam
247
45
5
160
20
2
116
31
3
224
56
6
,160
45
5
176
52
5
152
41
4
544
124
13
523
159
16
697
177
18
98
28
3
40
5
1
68
16
2
100
24
2
104
11
1
4169
98 1
100
.
Sehirin mahallelerindeki nufusun gene1 ozelliklerine baktigimizda toplam niifusun yaklagik %50 si yaali ve ~ o c u kniifustan
meydana gelmektedir. Mahalleler bazinda da eskigehirde yer alan
bu i i mahalledeki
~
oran diger mahallelere nazaran oldukqa yuksektir .
~ncelenendonemde ismi geqen mahallelerden bazilan gunumuze kadar intikal etmig, Alibaba, Haci Behiq Efendi, Suluca, Boganad
ve gehr-i Karsi gibi bazi mahalleler ise tarih igerisinde varliklanni
mu hafaza edememiglerdir .
Tablo 5: Niifus guruplarinin toplam niifusa orani.
Mahall-i aher olarak adlandlnlan 981 kigilik nufusu gehir nufusundan ayn tutmamiz gerektigine inaniyoruz. Cunku bu nufus toplam nufus igerisinde verilmesine r a m e n gehre hi$ bir sosyal ekonomik katki yapmamaktadu. Sehir merkezinde yagiyor olup bagka
mahallere gidenlerin yag gruplan ise gu gekildedir (Tablo: 6).
Tablo 6: Goc; Eden Niifusun ~zellikleri.
Say1
%
Tiivana
720
73.4
Musin
257
26.2
Sibyan
4
0 .W
TOPLAM
981
100
Goriildugu uzere goq eden nufusun % 73.4% tuvanadir. Arabgir
merkezindeki toplam tuvana nufusunun goq edenler hariq 827 olduaunu gozoniine allrsak Arapgirdeki genq ve dinamik nufusun (Topa
106
lam 1547) % 46'sinin b a ~ k amemleketlere goq ettigi anlagilmaktadir. Bu bakimdan genq nufusun bu ~ekildegehirden aynlmasi elbette Arapgirin ekonomisini olumsuz yonde etkilemigtir diyebiliriz35.
Dikkat edilirse en yuksek oran her iki gekilde de ~ o c u ksayisindadir. Esas topragi igletecek uretim yapacak dinamik nufus olarak
say~labilecekTuvana ve Nizamiye toplaminin orani ise ortalama %
25 olarak goriilmektedir. Mahall-i aher tasnifinde olup tuvana olanlann sayisinin 720 oldugunu gozonune alirsak (Tablo: 6) bu yag
grubunun toplaminin 1547 oldugunu ve toplam nufusa oraninin da
% 37 oldugu goriilecektir. Ancak biraz once de belirttigimiz gibi bu
% 37'lik gurubun yariya yakini Arapgirde yagamamaktadir.
0 t e yandan gehre ekonomik katki saglamayan gruplar olarak
nitelendirdigimiz yagli, qocuk ve diger mahallere gidenlerin toplam
niifusu 3 113 olup orani ise % 74.6'dir. Bu rakamlar ve oranlar
Arabgir gehri aqisindan pek iq aqici bir tablo ortaya qikarmamaktadir .
2- Arapgir'in Kiiy, Meua' ve Ciftliklerinde Niifus ve Gog
Hareketleri
~ncelenendefterde ~iftlik,mezra' ve karye olarak toplam 152
yerlegim birimi ve bu birimlerde hayatini surdiiren 15187 kiai bulunmaktadlr (Tablo: 7).
Tablo 7:Arapgir1eBag11 Mezra,Ciftlik ve Karyelerin
Hane sayilari ve Niifuslari.
Birim
Adet
Hane
Niifus
Mezra
6
63
176
Ciftlik
12
59
170
Karye
134
5209
14841
TOPLAM
152
5331
15187
35. Go$ eden niifus i~erisinde~ o c u ksaylsinin hemen hemen hi$ olmamasi. kad~n
niifusun bu goqlere pek kat~lrnadigin~n
da gostergesi sayilabilir. Bu bakimdan gehrin kadln erkek toplam niifusu hesaplanirken gehirde kalip egleri veya qocuklari bagka gehirlere
gitmig kadlnlan da gozoniine almak gerekmektedir. Ancak bu konuda kesin bir rakam vermek giiq oldugu i ~ i nfazla deget-lendirme yapmayi uygun gormedik.
1
Tabloda goriildugu gibi yaklaaik nufusun % 985 koylerde geriye kalan % 2'lik nufus ise mezraa ve ~iftliklerdeyagamaktadir.
Toplam 12 adet olan ~iftlikleri~erisindeen az nufus 1 hane ve 3 ki~ i y l Kurd
e
kulu (Tablo sira 112), en ~ o nufusa
k
sahip olan ise 11 hane ve 3 1 kigiyle Gebuk qiftligidir (Tablo slra 119). Mezralarda ise
en az nufus 5 hane ve 14 kiaiyle Ciftlik mezrasi (Tablo sira 25), en
qok nufusa sahip olan ise 23 hane ve 57 nufusla Esikli Mezrasidir
(Tablo sira 92). Kirsal yerlegmelerin nufuslanna bakacak olursak
tanmsal alan potansiyeli ve sulama imkani fazla olan alanlarda yer
alan yerlegmelerde nufus fazladir. Mesela Kozluk ~ayindansulama
imkanina sahip olan Engiti (Topkapi) ,Sebik (Yaylacik) ,Tepte (KOrukoy), Anbarge (Kayakesen) yine dgneden deresinden faydalanan
Citkoy ile tanmsal alan potansiyeli fazla olan alanlarda yer alan Saraycik, Bostancik, Onar gibi yerlegmeleri ornek olarak verebiliriz.
(Harita 2).
1
15187 kigilik kirsal nufusun % 46'si 100-250 nufusa sahip yerleamelerde yagarken, Yerleame sayisi fazla fakat nufusu az olan 50
kigiden az nufuslu 63 yerlegmede ise toplam nufusun ancak % 9 yaaamaktadir (Tablo: 8).
I
Tablo 8: Kirsal yerlegme niifus grubu,yerlegme sayisl ve niifus miktan.
Niifus grubu
yerlegme saylsl
Niifus
%
50'den az
63
1327
9
51-100
33
2619
17
101-250
44
6942
46
25 1-500
10
2976
19
500'den fazla
2
1323
9
Genel Toplam
152
15187
100
Bu 152 yerleame biriminde yaaayan nufusun % 85.7'si muslim
% 1 4 . 3 ' ~gayrimuslimdir (Tablo: 9). Gayrimuslim nufus degigik
oranlarda 15 adet yerlegmede yagamaktadir.
108
. . - - .-.I-~ A R ~ T2A: A R A B G ~TOPO~RAFYA
HAR~TASIVE BAZI K ~ Y L E R
1
Tablo 9: Kirsal Kesimde Miislim, Gayr-i Miislim Niifus ve Oranlan.
-
-
-
Hane
Niifus
Oran %
Miislim
4632
1301 1
85.7
Gayr-i Muslim
699
2176
14.3
TOPLAM
5331
15187
100
Bu yerlegmelerden 4 tanesinde % 50'nin ustunde bir qogunluga
sahiplerken geriye kalanlarda ise bu oranin altinda nufusa sahiptirler. Arabgir koyleri arasinda en fazla nufusa sahip olan koy 302 hane ve 814 nufusla Agin koyudur (Bu sayinin 44 hane ve 144 kigisi
Gayri muslimdir). Agin gibi nufusunun fazlali~idikkat qeken diger
koylerin ise gayr-i muslim ve muslim nufusun birlikte yagamakta
oldugu koyler oldugu goze qarpmaktadir. Nitekim Enqiti, 177 muslim 332 gayr-i muslim olmak uzere toplam 509 nufusla ve Magklr
44 muslim, 385 gayr-i muslim toplam 429 nufusla en qok dikkat geken koyler olmaktadlr (Tablo: 10).
Tablo 10: Arapgir'e Bag11 bazi buyiik koylerin niifus guruplari ve Oranlan.
Hane
G. Miislim
(9614.5)
Hane
Muslim
Nufus
Muslim
Nufus
G. Miislim
258 (9685.5) 302
670 (9682.3)
144 (9617.7). 814
Toplam
Hane
Toplam
Niifus
Agm
44
Enqiti
I10 (9666.6)
55 (9633.4)
165
177 (9634.8) 332 (9665.2)
Magk~r
138 (9687.4)
20 (9612.6)
158
44
385
429
Nimri
0
121
121
319
0
319
Tepte
0
99
99
31 1
0
31 1
Vah~in
40
65
105
191
108
299
105
105
280
0
280
Eski Arabgir 0
509
Eynir
71
0
71
0
260
260
Saraycik
0
106
106
279
0
279
Sebik
54 (9696.5)
2 (963.6)
56
6 (9i2.5)
228 (9697.5)
234
Kirsal kesimde yagayan 15187 ki9inin 2807 kigisi yani % 185
bagka alanlara goq etmigtir (Tablo: 11). Bu 152 yerlegme iqinde nu-
110
fusu 50 kiginin altinda olan toplam 64 adet yerlegmeden 25 adetinden hiq goq hareketine katilan kigi olmamigtir. Geriye kalan 127
yerlegme biriminden degigik oranlarda go$ edenler olmugtur. Nufusun % 46'sinin yagadigi 100-250 nufus grubundaki kirsal yerlegmelerden g@ olayi en fazla oranlardayken kiiquk nufuslu yerlegmelerde goq orani daha alt seviyelerde kalmigtir. Bunun nedeni ~ o niik
fuslu merkezler tanm aqisindan elverigle alanlarda yer aliyorlarsada
niifusun artigi bir kisim nufusun bagka alanlara gitmesini engelleyememigtir. Kismen goqlerin temelinde ekonomik faktorler agirlik tagimaktadir .
Tablo 1 I: Niifus Biiyiikliigiine Care C ~ ~ ~ i k t a n .
Niifus grubu
toplam yerlepme
sayls~
go$
vermeyen
giil
veren
go$
miktarl
g& %
50'den az
63
25
38
173
6
51-100
33
33
40 3
14
101-250
44
44
1176
42
25 1-500
10
I0
685
24
500'den fazla
2
2
370
14
Gene1 Toplam
152
,2807
100
25
127
Arapgirden goq eden 2807 kiginin %3 1 (865) gayrimuslum nufusu olugturmaktadir. Goq eden nufusta zorlanmadan degil tamamen ekonomik sebeplerden gitmigtir. Zira nufusunun % 99'unu
gayrimuslimlerin olugturdu%u Gerugla (Gugna), Eynir gibi yerlegmelerde dahi goq edenlerin toplam koy niifusuna oranlan % 30-35
arasinda oynamaktadir. Oysa musliiman nufusun goq edenlerin toplam nufusa orani yogun bulundugu yerlegmelerden Kugcu'da % 97,
Tecdeyi sufla'da % 50, Nimri'de % 38 oranlanna qikmaktadir. Bu
sonuqlar gayrimuslimlerin goqe zorlanmadigini aksine Musluman
niifusun da buyuk ol~iideetkilendigi ekonomik yetersizliklerin bir
sonucudur denilebilir. GOGeden nufusun yag guruplanna gore da~ i l i m ise
i gu gekildedir.
a
111
Kirsal kesimden bagka alanlara gog eden nufusun buyuk bir kesimini gehir nufusunda oldugu gibi yine geng nufus olugturmaktadlr. Geri kalan gog eden nufus grubu ise sibyan ve musinn'dir (Tablo: 12).
Tab1012 : Kirsal Alandan Gos Eden
Niifusun Ozellikleri .
Say1
%
Tiivana
1398
72
S~byan
113
6
Musinn
43 1
22
Toplam
1942
100
Neolotik donemden beri bir yerlegme alani olan Arabgir 15.
yuzyilda Osmanli Hakimiyetine girdikten sonra 1515 yilinda Dogu
Anadolunun fethiyle Diyarbekir Eyaletine baglanmigtlr. 1775 yilinda Ma'den-i Hum2yQnEmaneti igerisinde gordugumuz Arabgir, bu .
donemde Sivas Eyaletine 1846 yilindan sonra ise Harput Eyaletine
bag11 bir kaza olmu$ur. Harput'a (Ma'mOrltull-Aziz-Elaziz-Elazig)
bag11 idari yapisini 1938 yilina kadar surdurmug ve bu tarihden itibaren Malatya vilayetine ilge olarak baglanmigtir.
Zirai olarak bagcilik sanayi olarak da dokumacili~inoldukqa
yaygin oldugunu gordiigumuz Arabgir, Osmanli Devletinin gegirdigi sikintilardan tabii olarak etkilenmig ve sosyal ve ekonomik yapisi
zaman zaman sarsintiya u$jramigtir. 19. yuzyil sonuna kadar iyi denilebilecek seviyede olan dokumacilik sektorii bu donemden itibaren biraz gerilemeye baglamigsa da 19. yuzyil ortalanna dogru bu
sektorde bir canlilik goriilmeye baglanmigtlr.
Aragtirmamizin temel kaynagi olan nufus icmal defteri de bu
doneme ait oldugundan, defterde en gok gog edenlerin fazlaligi dikkat ~ekmektedir.Nitekim toplam 19356 olan erkek nufusun 3788
kigisi (% 19.5) Arabgir Kazasindan gog etmigtir (Tablo: 13-14).
112
Tablo 13: Genel Niifus Igerisinde Gog Miktm ve Oranlm.
Muslim
%
Gayr-i Miislim
%
Genel Toplam
%
Sehir
981
34
0
0
98 1
26
K~rsal
1942
66
865
100
2807
74
Toplam
2923
100
865
100
3788
100
Tablo 14: Gog Eden Genel Niifusun
~zellikleri.
Say1
%
Tiivana
21 18
72
S~byan
117
4
Musinn
688
24
Toplam
2923
100
-
Goq eden nufus gerek kirsal alanda gerekse gehir merkezinde
en fazlaTiivana yani genq niifus iqerisinde olmugtur. Bunu musinn
ve sibyan gurubu izlemektedir (Tablo: 14).
Arabgir gehir merkezinde hiq gayr-i muslim bulunmamasina
kargillk kirsal kesiminde % 21.5 oraninda gayr-i muslim nufus yagamaktadir (Tablo: 15). Bu donemde yiiksek oranda gordiigumuz
bu goqler aragtirmamizda da belirttigimiz gibi dokumacilik sektoriinun zaman iqerisinde canlanmasiyla azalacak ve Arabgir ekonomik
olarak canlanmaya baglayacaktir.
Tablo 15: Arabgir Genel Niifusu ve Oranlan.
Sehir
krsal
Toplam
Muslim
4169
13011
17180
Gayri Muslim
2176
2176
KAYNAKLAR
I . ARSWBELGELERI
1. 398 Numaralz Harput Ser'iye Sicili.
2. 1298 tarihli Ma'muratii-1- Aziz Salnamesi.
Toplam
4169
15187
19356
%
21.5
78.5
100
NUFUS ICMAL DEFTERINE GORE 19. Y UZYILDA ARABGIR
3.
1301 Tarihli MalmGratii'l-Aziz Salnamesi.
4.
Bagbakanlik Argivi; ML.VRD.CMH, No:930.
5. Bagbakanllk Argivi; D. CRD., Genel 40721, Ozel 845.
IZ. TETKIK ESERLER
6.
Ahmet Aksin; 19. Yiizyllda Harput, shf.164. Elazig, 1999.
7.
Ahmet Aksin; 218 Numaralr Harput Jer'iye Sicili (1833-1840),Fuat Unv. Sosyal Bil.
Ens. (Basilmamig Yiiksek Lisans Tezi), Elazig,1990.
8. Bagbakanlzk Osmanlr Argivi Rehberi, T.C. Bqbakanllk Devlet krgivleri Gen. Md.
Osmanli Argivi Daire Bgk. Yay. No. 5, Ankara 1992.
9.
Besim Darkot; Arapkir Maddesi Islam Ansiklopedisi, C. I, Ist.1988.
10. Bilge Umar; Tiirkiyedeki Tarihsel Adlar, Istanbul,l993.
1 1. Donald Quataert; Sanayi Devrimi Cag'rnda Osmanlr Imalat Sekriirii, Istanbul,l999.
12. Ekrem Yalgmkaya; Malatya Tarih ve Cog'rafyasl, Istanbul, 1940.
13. Erdal Karakag; " Arapkir'in Kurulug ve Geligmesi",Frrat Universitesi Sosyal Bilimler
Derg, C.8.S.1.Elazig. 1996.
14. Erdal Karakag; Merkezi Fonksiyonlarr Agzslndan Ag'rn, Arapkir ve Kemaliye ~ l ~ e l e r i ,
Firat U. Sos. Bil. Enst. (Basilmamig Doktora Tezi), Elazig.
15. Ferit Devellioglu; Osmanbca-Tiirk~eAnsiklopedik Lugat, shf. 1085,Ist. 1988.
16. Ibrahim Yilmazgelik; XIX. YiizyrlrnIlk Yarrsrnda Diyarbakrr, Ank.1995.
17. Jorke Vincet; A Journey in The Valley of the Upper Euphrates, England 1896.
18. Musa Cadirci; " 1830 Genel Sayimina Gore Ankara Sehir Merkezi Nufusu Uzerinde
bir Aragtirma",Osmanll Aragtrrmalarl Dergisi, Say1 I, Ankara 1980.
19. Orhan Kilig; Osmanll Devleti'nin ldari Taksimatl-Eyalet ve Sancak Tevcihatr, Elazig,
1997.
20. $emsettin Sarni; Kamusu'l-Alum, C.4, Istanbul, 1306,
21. Mesut Elibiiyiik; "Turkiye'nin Tarihi Cografyasi Bakimindan 0nemli Bir Kaynak
Mufassal Defterler", A.K.D.T.Y.K. Cog'rafya Arapzrmalarr Dergisi, Ciltl, Sayi, 2,
Ankara, 1990.
22. $evket Iglk; "Tarihsel Cografya Aqisindan Temettu'at Defterlerinin Degerlendirilmesi ve Agagi Akgay Havzasi dmegi'', Ege Cog'rafya Dergisi, Say1 10, Izmir, 1999.
23. Refet Yinanq, Mesut Elibiiyiik; Marag Tahrir Defreri (1563), Cilt 1-2, Ank. Unv.
Osmanli Tarihi Arg. ve Uyg. Merk. Yayin No: 1, Ankara, 1988.
EKLER
EK 1: ARABGIR KOYLERI VE YENI ISIMLERI BUGUN B A ~ L OLDUKLARI
I
ILCE VE I L L E R ~ ~
36. Yeni isirnleri yaz~lmayankoylerin giiniimiizdeki yerleri tespit edilememi~tir.
NUFUS
ICMAL DEFTERINE GORE 19. YUZYILDA ARABGIR
115
120
121
P a ~ Kundi
k
Pekiisii
Diii
Caybap
Arapkir
Arapkir
.
Mdatya
Malatya
NUFUS ICMAL DEFTERINE GORE 19. YOZYILDA ARABGIR
k
8
6
7
5
1
2a
3
4
Mahalle
Cargu
Hoca Ah
Boganad
Cobanli
H a c ~Bchig Efendi
Suluca
Yenicc
Chcrtli
94
48
17
23
19
37
37
207
Hane
18
8
15
11
54
48
14
17
13
11
80
54
Musinn
97
20
S~byan
141
21
120
27
18
11
7
12
56
33
4
1
0
0
2
1
8
0
11
i
1
1
5
4
1
2
Timarlr
Nizamiye
METNI.
Tiivana
EK 2 : NUFUS ~ C M A LDEFTER~NINTAM
11
13
45
20
0
0
0
0
1
M.aher
71
25
20
0
2
1
4
Diger
75
44
49
49
247
160
Toplanl
446
97
*
NCJFLJS IC'IMAI, DEFTERINE GORE 19. YclZY!L.DA ARABGIR
-
122
NUFUS IcMAL D E P E R I N E GORE 19. YUZYILDA ARARGIR
NUFUS ICMAL DEFTERfNE GORE 19. YUZYILDA ARABGfR

Nüfus İcmal Defterine Göre 19. Yüzyılda Arapgir

Transkript

Benzer belgeler

EKLER :

3-20 Mart 2014^ K