önemli enerji iletim hattı atlamaları

Transkript

TEİAŞ
2010 ÖNEMLİ ENERJİ İLETİM HATTI ATLAMALARI
Ersen ÇAPANGİL Md.Yrd. TEİAŞ İŞİB DAİ. BŞK. İH İŞL.BAK.KOOR.MD. 19.04.2010 ÖNSÖZ
Yüksek ve çok yüksek gerilimli enerji iletim hatlarının tesisinde, seçilen güzergahın büyük vadi,
nehir, göl, körfez, fiyort gibi doğal engellerin aşılmasını gerektirmesi durumunda bu engeller özel
projelerle aşılmaktadır. Üzerinde trafik olan nehir (Yangtze-Çin), körfez (Cadiz-İspanya), boğaz
(Messina-İtalya, Boğaz-Türkiye), fiyort (Amelik-Grönland, Sogne-Norveç) gibi engellerin iletim
hattıyla atlanabilmesi için ana hattın direklerinden, iletkenlerinden farklı özel atlama direkleri ve
iletkenler kullanılmaktadır.
Burada dünyadaki önemli atlamalar hakkında tanıtıcı bilgiler verilmektedir. Atlama hatlarının önce
coğrafi konumu kısaca belirtilmiş, sonra atlamanın teknik özelliklerinden bahsedilmiştir. Esas
itibariyle iletken sehiminin atlama direklerinden küçük olduğu, devasa atlama direklerinin, özel
iletkenler ve temellerin kullanıldığı projeler tanıtılmaya çalışılmıştır.
Dağların tepesine yerleştirilen, çok büyük açıklıkları daha farklı iletkenlerle atlayan, direkleri
normal direkler boyunda ve iletken sehiminden küçük olan yukarıda belirtilen iki fiyort atlaması ile
bunlardan farklı olan bir göl geçişinden de karşılaştırma yapılabilmesi için bahsedilmiştir.
Atlama hatları konusuna yer veren sınırlı kaynakların belirttikleri atlama açıklığı, direk yüksekliği,
tesis yılı gibi verilerde birbirlerinden faklılıklar bulunmakta olup, kaynaklardaki veriler
karşılaştırılarak konulmuş, atlama hattını yapan yüklenici firmaların verdiği bilgilerden de
yararlanılmıştır. 154 kV Boğaz Atlama I’in 50. yılında bu teknik magazinin iletim ve atlama
hatlarıyla ilgilenenler için yararlı olacağını ümit ederim.
İÇİNDEKİLER

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ BOĞAZ, NEHİR, KÖRFEZ ATLAMALARI
1- 220 kV MESSİNA BOĞAZI ATLAMASI (İTALYA)
2- 154 kV BOĞAZ ATLAMA I (TÜRKİYE)
3- 132 kV CADİZ KÖRFEZİ ATLAMASI (İSPANYA)
4- 220 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI I (ALMANYA)
5- 220 kV CHUSİ ATLAMASI (JAPONYA)
6- 380 kV THAMES NEHRİ ATLAMASI (İNGİLTERE)
7- 380 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI II (ALMANYA)
8- 380 kV BOĞAZ ATLAMA II (TÜRKİYE)
9- 500 kV PEARL NEHRİ ATLAMASI (ÇİN)
10- 500 kV YANGTZE NEHRİ ATLAMASI (ÇİN)
12- 220kV ORİNOCO NEHRİ ATLAMASI (VENEZÜELLA)
13- 230 kV GESHM BOĞAZI ATLAMASI (İRAN)
14- 500 kV SUEZ (SÜVEYŞ) KANALI ATLAMASI (MISIR)
15- 380 kV BOĞAZ ATLAMA III (TÜRKİYE)
16- 400 kV ARANİTA ADASI ATLAMASI (MEKSİKA)
17- 330 kV NİGER NEHRİ ATLAMASI (NİJERYA)
18- 275 kV AUST SEVERN (SEVERN NEHRİ) ATLAMASI (İNGİLTERE)
19- 380 kV EMS NEHRİ ATLAMASI (ALMANYA)

DÜNYADAKİ ÖNEMLİ FİYORT ATLAMALARI
20- 132 kV AMERALİK FİYORDU ATLAMASI (DANİMARKA)
21- SOGNE FİYORDU ATLAMASI (NORVEÇ)

ÖNEMLİ BİR GÖL GEÇİŞİ
22- MARACAİBO GÖLÜ GEÇİŞİ (VENEZÜELLA)

DİĞER PROJELER

Düz alanda yüksek direklerle iletim hattı açıklıkları/atlamaları (tablolar)
Dağlık alanlarda daha kısa direkler gerektiren iletim hattı açıklıkları/atlamaları (tablolar)
DÜNYADAKİ ÖNEMLİ BOĞAZ, NEHİR, KÖRFEZ
ATLAMALARI
1- 220 kV MESSİNA BOĞAZI ATLAMASI (İTALYA)
Messina Boğazı Sicilya adasını İtalya'nın güneyindeki Calabria bölgesinde ayıran boğazdır. En dar
noktasında genişliği 3,3 kilometredir. 220 kV çift devre, 300 MW güç taşıma kapasitesindeki
Messina Boğazı Atlaması, Sicilya adasını İtalya enterkonnekte sisteminden beslemek için ana
karada Calabria’daki Rizziconi TM ile Sicilya’daki Sorgente TM arasında, ENEL (İtalya Elektrik
Şirketi) için SAE (İtalya) Firmasınca 1955 yılında tesis edilmiştir.
Atlama açıklığı 3653 m, taşıyıcı direklerin yüksekliği 225 m, direklerin her birinin ağırlığı 550 ton,
deniz üzerinde düşey klerans 70 m’dir. Buradaki direkler Elbe Atlaması I için model ve Elbe
Atlaması II tamamlanıncaya kadar dünyanın en yüksek iletim hattı direği olmuştur.
Atlamada Ercole alüminyum özlü çelik iletken kullanılmıştır. Bu iletkenin alüminyum kesiti 45
mm2, çelik kesiti 305 mm2, toplam kesiti 350 mm2, çapı 26,8 mm, alüminyum tel adedi 19, çelik
tel adedi 120, kopma mukavemeti 55 ton’dur.
Sicilya ile İtalya arasındaki Messina Boğazı
Atlama direğinin günümüzdeki durumu
Messina Atlaması profili
Tepedeki atlama direği
Sahildeki atlama direği
İletken çekimi
Modern işletme koşullarını sağlamayan ve ihtiyaca cevap veremeyen atlama hattı 1994 yılında 380
kV denizaltı kablo hattıyla değiştirilmiştir. Direkler günümüzde kurtarma eğitimleri, meteorolojik
ölçümler ve telekomünikasyon için kullanılan tarihi eser olarak koruma altındadır.
2- 154 kV BOĞAZ ATLAMA I (TÜRKİYE)
İstanbul Boğazı Karadeniz ile Marmara Denizi'ni birbirine bağlayan, uluslararası deniz
taşımacılığının yapılabildiği en dar geçittir. Genel olarak kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda
uzanır ve İstanbul şehrini Avrupa ve Anadolu yakası olmak üzere ikiye böler. Kuzeyde AnadoluRumeli Fenerleri ile güneyde Sarayburnu-Kızkulesi arasında boğazın uzunluğu, boğazın tam
ortasından geçen bir çizgi boyunca 29,9 km’dir. Boğazın genişliği ise kuzeyde anılan fenerler
arasında 3600 m, Yenimahalle-Sütlüce arasında 1000 m’nin altında, orta kesimde Emirgan-Kanlıca
arasında 790 m, en dar yeri olan Anadolu-Rumeli Hisarları arasında 698 m, Kandilli Burnu-Bebek
arasında 720 m’dir. İstanbul Boğazı TEİAŞ’a ait olan 1 adet 154 kV, 2 adet 380 kV atlama hattıyla
geçilmiştir.
İstanbul Boğazı
1. Atlama hattının güzergahı
154 kV çift devre 360 MVA (termik) taşıma kapasitesinde Boğaz Atlama I Hattı Anadolu ve
Trakya enterkonnekte sistemlerinin irtibatı için 1957-1959 yıllarında Etibank tarafından tesis
edilen ülkemizin ilk boğaz atlama hattıdır. Avrupa yakasında Bebek sırtlarına, Anadolu yakasında
Kandilli tepesine dikilen durdurucu direklerle 1599 m’lik açıklık atlanmıştır. Her iki yakada atlama
direği olarak SAE (Societa Anonima Elettrificazione S.p.A.)’nin 113 m yüksekliğinde, 180 ton
ağırlığındaki durdurucu direkleri ile bu direklerin arkalarında ankraj sistemleri kullanılmıştır. Bu
sistemler klasik direk şeklinde olmayan durdurucu özel konstrüksiyondur.
Boğaz Atlama I profili
İletkeni çelik oranı yüksek özel 795 MCM iletkendir. Bu iletkenin alüminyum kesiti 402,83 mm2,
çelik kesiti 140,65 mm2, toplam kesiti 543,48 mm2, çapı 33,53 mm, alüminyum tel adedi 54, çelik
tel adedi 37, kopma mukavemeti 38,3 ton’dur. İstanbul Boğazı üzerindeki düşey klerans 69 m’dir.
Atlama direği montaj safhası
Atlama direğinin konsol tertibi
Atlama direğinin Arnavutköy ve Vaniköy’den görünüşü
Durdurucu konstrüksiyonun Etiler ve Vaniköy’den görünüşü
1964 yılında detaylı bir tadilat projesi hazırlanarak Anadolu atlama direğinin toprak kulesi ve
konsolundaki hasarlı elemanlar ile hasarlı bir iletkeni işletme ekiplerince değiştirilmiştir. Direğin
gergi takımlarında kullanılan özel hırdavatlarda arızalar çıkması nedeniyle, 2003 yılında da her iki
atlama direğinin tüm gergi takımları ile ankraj direklerinin boğaza bakan tarafındaki gergi
takımları değiştirilmiş, 2 ankraj direğinde pasa karşı soğuk galvaniz kaplama yapılmıştır.
Boğazatlama I büyük sorunlar olmadan 50 yıldır hizmet vermektedir.
3- 132 kV CADİZ KÖRFEZİ ATLAMASI (İSPANYA)
İspanya’nın güneyinde, Atlantik Okyanusu kıyısında, Andalusia’da Kadiz Körfezini atlayan 132
kV çift devre hattın anakarada Puerta Real’deki direği Matagorda’da, Kadiz yarımadasındaki direği
de Fort Puntales yakınındadır. Direkler 158 m yüksekliğinde olup Kadiz Kuleleri olarak da
anılmaktadır. Direkler İtalyan mühendis Alberto Toscano tarafından dizayn edilmiş olup çelik
kafes direk geleneklerine uymayan çok özel bir konstrüksiyondur. 1957-1960 yılları arasında inşa
edilmiştir. Atlama açıklığı 1635 m’dir.
Kadiz Körfezi
Kadiz direğinin görünüşü
Cadiz atlama direğinin Fort Puntales’den görünüşü
4- 220 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI I (ALMANYA)
Orta Avrupa'nın en büyük nehirlerinden biri olan Elbe Nehri Çek Cumhuriyeti-Polonya sınırına
yakın 1400 m yüksekliğindeki Krkonoše (Giant) Dağı'ndan doğar, Almanya topraklarından
geçtikten sonra Hamburg'u yüzlerce parçaya ayırarak Kuzey Denizi'ne dökülür.
Elbe Nehri haritası ve nehirden bir görünüş
Elbe Atlaması I, 1959-1962 yılları arasında Hamburg yakınlarında 220 kV çift devre olarak tesis
edilmiştir. Atlama açıklığı 1140 m’dir. Dört direkten oluşmaktadır. Taşıyıcı atlama direklerinin her
biri 189 m yükseklikte ve 330 ton ağırlığındadır. Direklerin biri Lühesand Adasında, diğeri
Buhnenfeld içinde Schleswig-Holstein tarafındadır. Atlama direklerinin arkasındaki durdurucu
portal direkler ise 50 m yükseklikte ve 33 ton ağırlığındadır. Elbe Nehri üzerinde düşey klerans 75
m’dir. Direkler bataklık arazi nedeniyle kazık (fore) temel üzerine inşa edilmiştir. İletkeninin
alüminyum (aldrey) kesiti 340 mm2, çelik kesiti 110 mm2, çapı 28,1 mm’dir.
Elbe Atlaması I ve II’nin güzergahı
Elbe Atlaması I’in iki konsollu taşıyıcı
atlama direği
Elbe Atlaması I’in atlama direkleri
Elbe Atlaması I
Elbe Atlaması kuzey taşıyıcı direkleri, ön planda
2. Atlama, arka planda 1. Atlama
Elbe Atlaması I’in portal durdurucu direği
5- 220 kV CHUSİ ATLAMASI (JAPONYA)
Resmi adıyla Seto Inland Denizi Japonya’nın güneybatısında bir iç denizdir. Japonya’nın üç ana
adası Honshū, Shikoku ve Kyūshū’yu ayıran, Japon Denizi ile Pasifik Okyanusunu birleştiren
uluslararası bir suyoludur.
Seto Inland Denizi
Honshū, Shikoku, Kyūshū Adaları
Miyajima Adasından Inland Denizi görünüşü
1962 yılında inşa edilen Chusi Atlaması Inland Denizini geçen 220 kV çift devre iletim hattının bir
parçasıdır. 226 metre yüksekliğindeki iki atlama direğinden biri Honshu (Tadanoumi) kıyısında,
diğeri Okino-shima adasındadır. Taşıyıcı direklerin arkasındaki durdurucu direkler 142 m
yüksekliğindedir. Taşıyıcı direkler Japonya’daki en yüksek iletim hattı direkleri olup 6 iletkeni 3
konsolla taşımaktadır. İki direk arasındaki atlama açıklığı 2357 metre, deniz üzerinde düşey
klerans 42 metre, iletkenin kesiti 170 mm2 *, çapı 35,2 mm (çapı TEİAŞ’ın Pheasant iletkenine
yakın bir iletken), maksimum akım kapasitesi 645 Amper’dir.
*(muhtemelen çelik nüve kesiti E.Ç.)
Chusi atlama direği
6- 380 kV THAMES NEHRİ ATLAMASI (İNGİLTERE)
Güney İngiltere'deki Thames Nehri Londra'nın içinden geçerek Manş Denizi'ne dökülür. İsmi
Keltçe Tamesa (karanlık olan) kelimesinden gelmektedir. Thames Nehri İngiltere'de çok önemli bir
nehirdir, çoğu zaman sadece "Nehir" olarak anılır. Uzunluğu 338 km, yüzölçümü 13.000 km²,
ortalama debisi 65,8 m³/s’dir.
Güney İngiltere ve Thames Nehri
1965 yılında inşa edilen 380 kV çift devre Thames Nehri Atlaması Swanscombe-Kent’te
Greenhithe bataklığındadır. Atlama direkleri İngiltere’deki en yüksek iletim hattı direkleridir.
Thames’in her iki yakasındaki kafes direklerin yüksekliği 190 metre, atlama açıklığı 1372 metre,
nehir üzerinde minimum düşey klerans 76 metredir. İletkeninin alüminyum (aldrey) kesiti 1300
mm2, çelik kesiti 680 mm2, çapı 56,1 mm’dir.
Kent direğinin uzaktan görünüşü
Essex direği detayı
Kent direği detayı
7- 380 kV ELBE NEHRİ ATLAMASI II (ALMANYA)
İskandinav ülkeleri ile Elbe Nehrinin güneyindeki Avrupa ülkeleri arasında enterkonnekte sistemin
oluşturulması için 1976-1978 yıllarında tesis edilmiştir. Her bir devresi 3000 MVA taşıma
kapasitesinde 4 devreli, yaklaşık 3 km’lik 4 direkten oluşan bir atlama hattıdır. Atlama açıklığı
1200 m’dir. 76 m yüksekliğindeki durdurucu direk Aşağı Saksonya’da Elbe’nin güney kısmında,
62 m yüksekliğindeki durdurucu direk de Schleswig-Holstein tarafındadır.
İki taşıyıcı direk 227 m yüksekliğindedir, biri Lühesand Adasında, diğeri Hetlingen yakınında
Schleswig-Holstein içinde, kuzey kıyısındadır. Temel genişliği 45 m x 45 m’dir. Bu direkler
Avrupa’nın en uzun, dünyanın 6. uzun direkleridir. Taşıyıcı direklerin ağırlığı 980 ton, durdurucu
direklerin ağırlığı 264 ton ve 196 ton’dur. Nehir üzerinde düşey klerans 80 m’dir.
Atlamada Finch (aldrey/çelik) iletken kullanılmıştır. Bu iletkenin aldrey (alüminyum alaşımı)
kesiti 564 mm2, çelik kesiti 71,5 mm2, toplam kesiti 635,5 mm2, çapı 32,85 mm, alüminyum tel
adedi 54, çelik tel adedi 19, kopma mukavemeti 26 ton’dur.
Elbe Atlaması II profili
2. Elbe Atlamasının iki taşıyıcı direği
Atlama direğinin konsol tertibi
Atlama direği
Konstrüksiyonun yakın görünüşü
Elbe Atlaması II’nin durdurucu direği
Elbe Atlaması II’nin üç konsollu taşıyıcı atlama direğinin görünüşleri
Taşıyıcı direk ölçüleri
8- 380 kV BOĞAZ ATLAMA II (TÜRKİYE)
İstanbul Boğazı üzerindeki ikinci atlama hattıdır. Toplam taşıma kapasitesi 2800 MVA olup,
Siemens AG - MİTAŞ Konsorsiyumu tarafından tesis edilmiş, 1983 yılında tamamlanmıştır. 380
kV çift devre, atlama direkleri arası 1801,1 mm2 AACSR (aldrey)/226,2 mm2 AW (alumoweld),
toplam kesiti 2027,30 mm2, çapı 58,63 mm özel iletkenli olan Boğaz Atlama II projesinde Anadolu
Kavağı ve Rumeli Kavağı’na yerleştirilen taşıyıcı direklerle 1757 m’lik açıklık atlanmıştır. Atlama
direklerinin yüksekliği 124 m, ağırlığı 230 ton’dur. Atlama direklerinin arkasındaki durdurucu
direklerden Avrupa yakasındaki 28 m, Anadolu yakasındaki 38 m yüksekliğindedir. Boğaz
üzerinde klerans 70 m’dir.
Hat güzergahı
Atlama planı
Atlama profili
Direğin Telli Baba’dan görünüşü
Durdurucu direğin Anadolu
Kavağından görünüşü
Atlama detayı
Taşıyıcı (askı) izolatör takımları
Taşıyıcı direkte montaj ve tel çekimi çalışmaları
Aşağıdaki resimlerde Boğaz Atlama II’de kullanılan 850 kN (86 ton) mukavemetindeki AACSR
iletkenin askı klempleri ile 414 kN (42 ton) mukavemetindeki toprak telinin gergi klempi
görülmektedir.
RIBE firmasının askı klempleri ve gergi klempi
380 kV Boğaz Atlama II Hattıyla ilgili detaylı bilgi e-bülten’in makaleler bölümünde Mart
2010’da yayınlanan Ersin SOYBERK’in sunumunda verilmiştir.
9- 500 kV PEARL NEHRİ ATLAMASI (ÇİN)
Hong Kong ile Macau arasında Güney Çin Denizi’ne dökülen Pearl (inci) Nehri 2200 km
uzunluğuyla Yangtze ve Yellow Nehirlerinden sonra Çin’in üçüncü uzun, hacim olarak
Yangtze’den sonra ikinci büyük nehridir. Nehir ismini nehrin ortasında bulunan, deniz incisi
denilen kumlu-taşlı bir adadan almıştır. En kirli su yollarından biridir.
Güney Çin Denizinde Pearl Nehri ve deltası
500 kV DC, çift devre Pearl Nehri Atlaması Guangdong General Power Company (Çin) için
Güney Çin’de Guangdong’da Jiangmen ve Sha Jiao arasında, ağız kısmında nehri atlamak üzere,
1986-1988 yıllarında SAE Firmasınca tesis edilmiştir. 100 km’lik iletim hattının bir parçasıdır. Her
devresinin iletim kapasitesi 1600 MW’dır.
Atlama üç adet taşıyıcı direkle gerçekleştirilmiş olup, direkler 240 m, 253 m ve 80 m
yüksekliktedir. 253 m’lik direk nehir içindeki yapay bir ada üzerinde ve derin beton dubalar
kullanılarak inşa edilmiştir, dünyanın o tarihteki en yüksek iletim hattı direğidir.
240 m’lik direk nehrin doğu tarafında, 80 m’lik direk nehrin batı tarafında konumlanmıştır. 253 ve
240 m’lik direkler arasındaki atlama açıklığı 1547 m, 253 ve 80 m’lik direkler arasındaki atlama
açıklığı 931 m’dir. 1547 m’lik açıklıkta nehir üstündeki klerans 70 m’dir. Bir taşıyıcı direğin
ağırlığı 1040 ton’dur.
Pearl Nehri Atlaması profili
Ada üzerindeki direğin alt montajı
Yangtze Nehri (Uzun Nehir) Asya ve Çin’in en uzun, dünyanın üçüncü uzun nehridir. Nehir 6300
km uzunluğunda olup, Qinghai eyaletindeki kaynağından doğuya, Doğu Çin Denizi’ne doğru akar.
Nehrin modern Çince adı Chang Jiang olup, tam anlamıyla uzun nehir anlamına gelmektedir.
Yangtze bazen Altın Su Yolu olarak adlandırılır. Nehrin üzerindeki Three Gorges (üç boğaz)
Barajı dünyanın en büyük hidro elektrik santralıdır.
Yangtze Nehri
Pearl River, Yangtze River,Yellow River-Çin
(İnci Nehri, Yang-Çe Nehri, Sarı Nehir)
SAE (İtalya) Firmasınca anahtar teslimi proje olarak East China Electric Power Administration
(Çin) için 1987-1988 yıllarında tesis edilen 500 kV çift devre bu atlama hattı Yangtze Nehri
Atlamalarından biri olup, her devresinin iletim kapasitesi 2250 MW’dır. Atlama direklerinin
yüksekliği 180 m, atlama açıklığı 1820 m, bir direğin ağırlığı 540 ton, nehir üzerindeki, düşey
klerans 48 m’dir.
Atlama profili
Atlama direği
500 kV çift devre Yangtze Nehri Atlaması Çin’in Jiangsu Eyaletinde Jiangyin’dedir. Atlama hattı
Yan Chen santralinden Dou Shan TM’ye giden hattın bir parçasıdır. Direkler Cleveland Bridge &
Balfour Beatty Power Networks Ortak Girişimi tarafından inşa edilmiştir. Hattın yapımı 2002-2004
yılları arasında tamamlanmıştır. 346,5 m yüksekliğindeki taşıyıcı direkler 13 Nisan 2004 tarihinden
itibaren dünyadaki en yüksek iletim hattı direkleridir. Atlama açıklığı 2303 m, her bir çelik kafes
direğin ağırlığı 4192 ton, direğin zemindeki genişliği 68 m x 68 m’dir. Nehir üzerindeki düşey
klerans 56 m’dir. Direklerin içinde özel bir asansör sistemi bulunmaktadır. Her iki yakadaki
taşıyıcı direklerin arkasında 55 m yüksekliğinde ve 110 ton ağırlığında durdurucu direkler yer
almaktadır.
346,5 m yüksekliğinde taşıyıcı atlama direği
Atlama direğinin nehirden görünüşü
Konstrüksiyon detayı alt görünüş
Nehrin atlanması
Jiangsu Eyaletinde Nanjing’de 1992 yılında inşa edilen 500 kV çift devre bir başka Yangtze Nehri
Atlaması’nda güçlendirilmiş betondan yapılmış iki adet 257 m yüksekliğinde direk kullanılmıştır.
Bu kategoride dünyadaki en yüksek direklerdir. Atlama açıklığı 2053 m’dir. Bu açıklık için
kullanılan toprak teli 418,2 kN (42 ton) mukavemetinde OPGW ACS 325 iletkendir.
Nanjing’de Yangtze Nehrinin atlanması
RİBE firmasının askı takımı
Ayrıca Anhui eyaletinde Wuhu yakınında Yangtze Nehri’ni atlayan, 229 m yüksekliğinde çelik
tüp direkleri olan, her bir direği iki iletken taşıyan HVDC (yüksek gerilim doğru akım) iletim hattı
bulunmaktadır. Hat 2003 yılında inşa edilmiştir. Atlama açıklığı 1910 m olup, direkler HVDC için
kullanılan en yüksek direklerdir.
12- 220 kV ORİNOCO NEHRİ ATLAMASI (VENEZÜELLA)
Orinoco Nehri 2140 km uzunluğuyla Güney Amerika'nın en uzun nehirlerinden biri olup, nehir
yatağının tümü Venezuela topraklarındadır. Nehrin kaynağı Brezilya sınırı yakınlarında Parima
civarında bulunur. Buradan başlayarak geniş ve batıya doğru oluşan bir kavisle kuzeye doğru Atlas
Okyanusu'na akar. Deltası 41.000 km²’lik bataklık coğrafyası oluşturur.
Orinoco Nehri
Orinoco Nehrini atlayan ikinci hat olan 220 kV çift devre atlama hattı Venezüella’da Bolivar
eyaletinde Caroni’dedir. SAE firmasınca 1992’de tamamlanmıştır. 3 adet atlama direği bulunmakta
olup, bunların biri nehirdeki bir ada üzerindedir. Direklerin her biri 240 m yüksekliğinde ve üç
konsolludur, V şeklindeki toprak kulesi iki toprak teli taşımaktadır. Bu direkler Güney
Amerika’nın en yüksek direkleridir. Üç direk arasındaki atlama açıklıkları 2537 m ve 2161 m’dir.
Orinoco Nehri üzerindeki 800 kV ilk atlama hattı 1981 yılında SAE tarafından yapılmış olup,
atlama açıklığı 1200 m, atlama direklerinin yüksekliği 110 m’dir.
13- 230 kV GESHM BOĞAZI ATLAMASI (İRAN)
İran’ın güneyindeki Geshm (Quesm-Keşm) Adası Basra Körfezinde Hürmüz Boğazındaki bir
adadır. Aynı zamanda İran'ın en büyük adasıdır. 5 adayla birlikte görülür. Yüzölçümü 1,491 km² ,
tek taraflı uzunluğu ise 135 km.'dir.
Hürmüz Boğazı ve Geshm Adası
Adayı anakaradaki sisteme bağlayan 230 kV çift devre Geshm Boğazı Atlaması KRECO (İran)
için 1989-1993 yıllarında SAE Firmasınca tesis edilmiştir. Atlama direkleri 130 m yüksekliğinde
ve 125 ton ağırlığındadır. Atlama direklerinden biri Boğazın içinde, prefabrik betonarme temeller
boğaza yerleştirilerek inşa edilmiştir. Bu tip bir inşaatın dünyada ilk uygulamasıdır. Direk temeli
(30x30x21 m) ebadında olup 6000 ton ağırlığındadır. Bu direğin ön ve arkasındaki direklerle
atlama açıklığı 1585 m ve 1016 m’dir.
Direk temelinin yerleştirilmesi
Geshm Atlama direği
14- 500 kV SUEZ (SÜVEYŞ) KANALI ATLAMASI (MISIR)
Mısır topraklarında bulunan Süveyş Kanalı Akdeniz ile Kızıldeniz'i birbirine bağlayan yapay bir
suyoludur, ilk defa 1869'da açılmıştır. Sina Yarımadası'nın batısındadır. Afrika çevresinde
dolaşmaya gerek kalmadan Asya ile Avrupa arasında deniz taşımacılığı yapılmasını sağlar. Kanalın
uzunluğu 161 km, derinliği 11-12 m’dir. Genişliği 70-125 m arasında değişmektedir.
Kızıldeniz’den Akdeniz’e Suez-Süveyş Kanalı geçişi
Mısır’ın en önemli enerji iletim hatlarından Suez Kanalı Atlaması 1998 yılında, STFA Enerkom
A.Ş.- Siemens Konsorsiyumu tarafından Suez Şehrinde inşa edilmiştir. 500 kV çift devre iletim
hattıdır. 600 m’lik küçük atlama menziline rağmen yoğun deniz trafiği nedeniyle kanal üzerinde
gerekli olan 152 m kleransın sağlanması için her iki taraftaki direk 221 m yüksekliktedir. Direkler
dört konsollu olup, üç konsol iletkenlerin tespiti, en alt konsol ise izolatör zinciri arızasında iletkeni
tutmak için kullanılmaktadır. Aşağıdaki resimde STFA Enerkom’un mühendis ve ekiplerince inşa
edilen direkler görülmektedir.
STFA Enerkom’un inşa ettiği dört
konsollu taşıyıcı atlama direkleri
RİBE firmasının gergi takımı
15- 380 kV BOĞAZ ATLAMA III (TÜRKİYE)
İstanbul Boğazını atlayan, dört devreli üçüncü hattır. İkinci atlama hattının paralelinde ve
kuzeyindedir. 380 kV Boğaz Atlama III ve İrtibat hatlarının komple tesisi H.140 referanslı Teklif
İsteme Şartnamesiyle TEAŞ İletim Şebekeleri Proje ve Tesis Dairesi Başkanlığınca ihaleye
çıkarılarak 10.09.1996 tarihinde teklifler alınmıştır. Bu büyük çaptaki ihale boğaz atlamada
kullanılacak taşıyıcı BS ve durdurucu BT direkleriyle birlikte irtibat hatlarında kullanılacak taşıyıcı
DS1, DS2 ve durdurucu DT1, DT2 direklerinin proje, test ve tesis işlerini kapsamıştır.
Atlama planı
Atlama direğinin Tellibaba’dan görünüşü
İhaleye; Statnet International-Mitaş, Cegelec-Galkon-Electomontaj, ABB SAE Sadelmi - Usluel,
Siemens - STFA Enerkom ve Romelectro - Hayrettin Özdil Konsorsiyumları ile SAG Firması
olmak üzere Türkiye, Norveç, Fransa, Romanya, İtalya, Almanya’dan firmalar katılmış, yapılan
değerlendirmelerden sonra Siemens - STFA Enerkom Konsorsiyumu ile 18.12.1997 tarihinde
sözleşme imzalanmıştır.
Atlama direklerinin arası AACSR 1801,1 mm2 (aldrey)/AW 226,2 mm2 (alumoweld), toplam kesiti
2027,30 mm2, çapı 58,63 mm özel iletkenli olan hattın koruma teli olarak 2 adet 350,50 mm2 20
fiberli OPGW iletken kullanılmıştır. Direkler 420 kV dört devre için dizayn edilmiş olup,
modifikasyonla 800 kV için de kullanılabilecektir. 2000 yılında tamamlanan atlama hattının bu
tarihten itibaren iki devresi kullanılmaktadır.
Taşıyıcı atlama direklerinin yüksekliği 160 m, ağırlığı 460 ton’dur. Bu direklerin arkasındaki
durdurucu direkler 65 m yüksekliğinde olup, her birinin ağırlığı 170 ton’dur. Atlama açıklığı 1882
m, boğaz üzerinde düşey klerans 73 m’dir. Atlama direklerinin dikme ve çaprazlarında tek eleman
yerine, dört ana köşebentin örülmesinden oluşan kafes sistemi kullanılmıştır.
Boğaz Atlama III profili
Atlama direğinde 420 kV devreleri
Atlama direğinde 800 kV- 420 kV devreleri
Boğazdan 380 kV Boğaz Atlama II ve III Hatlarının Kireçburnu’ndan görünümü
Telli baba’dan görünüş, solda 3. Atlama, sağda 2. Atlama Hatları
Anadolu Kavağı’ndan 3. ve 2. Atlama
durdurucu direklerinin görünüşü
380 kV Boğaz Atlama III Hattıyla ilgili detaylı bilgi e-bülten’in makaleler bölümünde Nisan
2010’da yayınlanan Ersin SOYBERK’in makalesinde verilmiştir.
16- 400 kV ARANİTA ADASI ATLAMASI (MEKSİKA)
Commission Federal de Electricidad (CFE) için SAE Firmasınca 2002-2004 yılları arasında
Meksika’nın Chiapas Bölgesinde tesis edilen 400 kV çift devre, 120 km’lik iletim hattının bir
parçası olan Aranita Adası Atlaması toplam 4500 m’yi dört açıklıkta atlamaktadır (ada atlama
açıklıkları 1631 m ve 1408 m’dir).
Aranita Adası Atlaması
Atlama direği
17- 330 kV NİGER NEHRİ ATLAMASI (NİJERYA)
Uzunluğu 4.184 km, havza alanı 2.261.763 km2 olan Niger (Nijer) Nehri Batı Afrika'daki en büyük
nehirdir. Gine, Mali, Nijer ülkelerinden geçerek Benin - Nijerya sınırının bir kısmını oluşturur ve
Nijerya topraklarına sokularak bir delta yapar ve Atlas Okyanusu'nun bir kolu olan Gine Körfezi'ne
dökülür. Doğduğu kaynaktan döküldüğü yerin doğrultusu bir hilali andırır.
Nijer Nehri ve OVTL (EİH) güzergahı
Nijer Nehri Atlaması, Nigerian Agip Oil Company (NAOC) için SAE Firmasınca 2002-2005
yılları arasında Nijerya’da tesis edilen 330 kV çift devre, 56 km’lik iletim hattının bir parçasıdır.
Atlama direği
Nijer Nehri’nden görünüş
18- 275 kV AUST SEVERN (SEVERN NEHRİ) ATLAMASI (İNGİLTERE)
Orta Galler’de Cambrian Dağları’ndan çıkan, güneybatı İngiltere’de Bristol Kanalı’ndan Celtic
Denizi’ne dökülen Severn Nehri İngiltere’nin en uzun ve debi itibariyle en büyük nehridir.
Uzunluğu 354 km, debisi ortalama 107 m³/s, havzası 11,42 km2’dir.
Severn Nehri
Nehirden görünüş
275 kV çift devre Aust Severn Atlaması 1618 m atlama açıklığıyla İngiltere’deki en uzun iletim
hattı açıklığıdır. Severn Nehrini atlayan hat Aust ile Beacley arasında olup, İngiltere sisteminin bir
parçasıdır. Hat Severn köprüsü’nün güneyinde olup, JL Eve&Co tarafından inşa edilmiştir. Atlama
direkleri 148,75 m yüksekliğindedir. Nehir üzerindeki düşey klerans 40 m’dir. İletkeninin
alüminyum (aldrey) kesiti 515 mm2, çelik kesiti 601 mm2, çapı 43 mm’dir.
Doğuda Aust’daki direk
Batıda Beacley’deki direk
19- 380 kV EMS NEHRİ ATLAMASI (ALMANYA)
Kuzeybatı Almanya ve kuzeydoğu Hollanda’da bulunan Ems Nehri Kuzey Ren-Westphalia ve
Aşağı Saksonya eyaletlerinden geçer Kuzey Denizi’ne dökülür. Uzunluğu 371 km olup, havzası
17,934 km2’dir.
Lingen yakınında Ems Nehri’nden görünüş
Ems Nehri
Almanya Güney Weener’deki Ems Nehri’ni atlayan hat 380 kV çift devredir. Her iki taraftaki
direkler 84 m boyunda ve iki konsollu olup, atlama menzili 405 m’dir. Aşağıdaki resimde atlama
direkleri görülmektedir.
Atlama direkleri
DÜNYADAKİ ÖNEMLİ FİYORT ATLAMALARI
20- 132 kV AMERALİK FİYORDU ATLAMASI (DANİMARKA)
Dünyanın en büyük açıklıklı iletim hattı atlamasıdır. Atlama açıklığı 5376 m’dir. Grönland’ın
güneybatısında Nuuk yakınında Ameralik fiyordunu atlamaktadır. Yukarıda anılan klasik atlama
hatlarından farklı olan bu atlama hattı 1993 yılında Norveç Elektrik Şirketi Statnet tarafından inşa
edilmiştir. Bu şirket açılan ihalede Boğazlama III için teklif vermiş, ancak ihaleyi kazanamamıştır.
Hat 132 kV tek devre olup, Buksefjord Hidroelektrik Santralından Nuuk’a giden hattın bir
parçasıdır. Atlamada 40 mm çapında 4 adet çelik iletken kullanılmıştır. Bunlardan biri yedek
iletkendir. Her iki yakadaki direkler birer iletkeni taşımaktadır. Dağdaki direklerden kuzey
kıyısındaki 444 m yükseklikte (kotta), güney kıyısındaki 1013 m yüksekliktedir.
Ameralik Atlaması uydudan
Grönland’da Nuuk bölgesi
Statnet’in Sunndal Fiyordu atlaması
21- SOGNE FİYORDU ATLAMASI (NORVEÇ)
Sogne Fiyordu (Sognefjorden) Grönland'daki Scoresby Sund'dan sonra dünyanın en büyük ikinci,
Norveç'in ise en büyük fiyordudur. Kuzey Norveç, Sogn og Fjordane'de bulunan Sogne
Fiyordu’nun ağzı 72 km, genişliği ise 203 km’dir. Hermansverk yakınında Sogne Fiyordu’ndaki
derin bir vadiyi atlayan hat dünyanın en büyük açıklıklı ikinci atlamasıdır. Klasik atlamalardan
farklı olan bu atlamada fiyordun sonundaki direk vadinin derinliği nedeniyle normal bir direkten
daha uzun değildir. Her iletken ayrı bir direğe tespit edilmiştir. Atlama açıklığı 4850 m, direklerin
yüksekliği 17 m, zemine olan düşey klerans 68 m’dir.
Norveç Sogne Fiyordu
Bu atlamanın yakınında Dünyadaki üçüncü en uzun atlama olan 4520 m açıklığında ikinci bir
Sogne fiyordu atlaması ile yine Sogne Fiyordunu atlayan 4500 m’lik üçüncü bir atlama hattı
bulunmaktadır.
ÖNEMLİ BİR GÖL GEÇİŞİ
22- MARACAİBO GÖLÜ GEÇİŞİ (VENEZÜELLA)
Venezüella’nın kuzeybatısında, Karayip Denizi kıyısında, 13,210 km² yüzölçümüyle Güney
Amerika’nın en büyük tabii gölü ve dünyanın en eski göllerinden biri olan Maracaibo Gölü 55
km’lik Tablazo Boğazı ile Venezüella Körfezine bağlanmaktadır. Maracaibo ve Cabimas
limanlarına ulaşan büyük bir gemi yoludur.
Maracaibo Gölü
Gölü geçen direkler ve gemi trafiği
Maracaibo Gölü birbirine paralel iki adet tek devre yüksek gerilim iletim hattıyla geçilmiştir Bu
geçiş en büyüğü 1500 m olan 15 açıklık (menzil) ile sağlanmıştır. Toprak teli olarak 199 kN (20
ton) mukavemetinde OPGW ACS 204 ve 234 kN (23,8 ton) mukavemetinde OPGW ACS 197
iletken kullanılmıştır.
Konsept olarak karadaki hatlara benzerlik göstermekle birlikte, göl yüzeyine olan düşey
kleransların göldeki trafiğe göre ayarlanması ile yukarıdaki iletim hattı atlamalarına da
benzemektedir.
Direkteki çalışmalar için direğin çevresinde taban seviyesinde tesis edilen özel platform bu hattın
özelliğidir. Platform ayakları birbirine bağladığından aynı zamanda statik rijitlik sağlamaktadır.
Direklerin tabanındaki platform
Gölü geçen iki tek devre hattın direkleri
DİĞER PROJELER
Yukarıda karakteristiklerinden bahsedilen önemli atlamalar haricinde, aşağıdaki projeler gibi pek
çok iletim hattı atlaması bulunmaktadır. Konuyla ilgili sınırlı kaynaklarda bunlarla ilgili detaylı
bilgi ve görsel doküman bulunmamakla birlikte, projeleri gerçekleştiren yüklenici firmaların
verdiği bilgilere göre kısaca projeler ve yüklenici firmalar belirtilmiştir.
¾ 220 kV Nile River Crossing / Nil Nehri Atlaması - Mısır (STFA Enerkom)
¾ 230 kV çift devre Panama Channel Crossing / Panama Kanalı Atlaması - Atlama açıklığı
1149 m, atlama direği yüksekliği 146 m - Panama (SAE)
¾ 500 kV çift devre Yellow River Crossing / Sarı Nehir Atlaması - Atlama açıklığı 1820 m,
atlama direği yüksekliği 180 m - Çin (SAE)
¾ 500 kV Uruguay River Crossing / Uruguay Nehri Atlaması - Brezilya (SAE)
İletim hattı atlamalarından örnekler
Yukarıda tanıtılan iletim hattı atlamaları haricinde çeşitli ülkelerde bulunan atlama hatlarının listesi
aşağıda verilmiştir.
Bu tablolar “Wikipedi’den http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_spans” adresinden alınmıştır.
Powerline spans in flat areas with high pylons – Düz alanda yüksek direklerle
iletim hattı açıklıkları/atlamaları
(At these spans the sag of the conductors is less than the height of the pylons-Bu açıklıklarda
iletkenin sehimi direklerin yüksekliğinden daha azdır)
Crossing
Atlama
Country
Ülke
City
Şehir
Height of
Span
pylons
width
Direk
Açıklık
yüksekli
[metre]
ği
Height of
conducto Year of
rs over inaugurat
ground
ion
Zeminde
Bitiş
düşey
tarihi
klerans
Daqi-Channel-Crossing
Japan
?
223 m
2145
?
1997
LingBei-Channel-Crossing
Japan
?
214.5 m
1463
?
1993
Luohe-Crossing
China
?
202.5 m
1478
?
1989
Tracy Saint Lawrence River
Powerline Crossing
Canada
Tracy
Churchill River crossing
Canada
Labrador
?
132kV Thames Crossing
UK
West
Thurrock
Karmsundet Powerline
Crossing
Norway
Limfjorden Overhead
powerline crossing 2
1971
148.4 m
76 m
1932
Karmsundet
143.5 m
?
?
Denmark
Raerup
141.7 m
797
?
?
Limfjorden Overhead
Denmark
Raerup
141.7 m
797
?
?
Saint Lawrence River HVDC
Quebec-New England
Overhead Powerline Crossing
Canada
Deschambau
lt-Grondines
140 m
Rhine Crossing Voerde
Germany
Voerde
138 m
516
?
1926
Köhlbrand Powerline Crossing Germany
Hamburg
138 m
597
?
?
Bremen-Farge Weser
Powerline Crossing
Germany
Bremen
135 m
648
?
?
Oka River Crossing
Dzerzhinsk
Russia
Dzerzhinsk
?
1929
Poland
127 m
Tarchomin/L (Tarchomi
omianki
n), 121 m
(Lomianki)
963
?
?
Skolwin-Inoujście Odra
Powerline Crossing
Poland
Skolwin/Ino
ujście
126 m (
Skolwin),
125 m (
Inoujście )
664
?
?
Little Belt Overhead
Denmark
Middelfart
125.3 m +
119.2 m
927
?
?
Duisburg-Wanheim Powerline
Germany
Rhine Crossing
Duisburg
122 m
635
?
?
Little Belt Overhead
Middelfart
119.5 m +
113.1 m
927
?
?
Denmark
pylons of
reinforced
concrete
tallest electricity
pylon in Canada
174.6 m
?
Tarchomin-Lomianki Vistula
Powerline Crossing
Remarks
Açıklama
1463
1989
128 m, 70
m
demolished in
1987
dismantled in
1992
Hyperboloid
structure,
abandoned
Rhine Crossing DuisburgRheinhausen
Germany
DuisburgRheinhausen
118.8 m
570
?
1926
Bullenhausen Elbe Powerline
Crossing
Germany
Bullenhause
n
117 m
666
?
?
Lubaniew-Bobrowniki Vistula
Poland
Powerline Crossing
Lubaniew/B
obrowniki
117 m
960
?
?
Świeże Górne-Rybakow
Vistula Powerline Crossing
Poland
Świeże
Górne/Ryba
ków
116 m
1025
?
?
Ostrówek-Tursko Vistula
Powerline Crossing
Poland
Ostrówek/Tu
rsko
115 m
880
?
?
Bremen-Industriehafen Weser
Powerline Crossing
Germany
Bremen
111 m
506
64 m
1972–1974
three phase AC
current
single phase AC
current. Tallest
pylons for single
phase AC
Bremen-Industriehafen Weser
Powerline Crossing
Germany
Bremen
550
64 m
?
Nowy Bógpomóż-Probostwo
Dolne Vistula Powerline
Crossing
Poland
111 m (
Probostwo
Nowy
Dolne),
Bógpomóż/P
109 m (
robostwo
Nowy
Dolne
Bógpomóż
)
1248
?
?
Daugava Powerline Crossing
Latvia
Riga
110 m
?
1975
Regów Gołąb Vistula
Powerline Crossing
Poland
Regów/Gołą
b
108 m
960
?
?
Orsoy Rhine Crossing
Germany
Orsoy
105 m
545
?
?
Emmerich Rhine Crossing
Germany
Emmerich
102 m
460
?
?
Limfjorden Overhead
Denmark
Raerup
101.2 m
723
?
?
Powerline Crossing Wittower
Fähre
Germany
Wittower
Fähre
95 m
840
?
?
Reisholz Rhine Powerline
Crossing
Germany
Düsseldorf
?m
375
?
1917
Sacramento
USA
Sacramento
?
1180
43 m
?
Mississippi Crossing
USA
?
?
1190
?
?
Dordogne Crossing
France
?
?
1095
32 m
?
Aggersund
70 m
470
?
1977
HVDCpowerline
Canada
Montague
Harbour
?m
880
?
1968
Part of HVDC
VancouverIsland
Germany
Karlshagen
75 m
306
50 m
?
Aggersund Crossing of CrossDenmark
Skagerak
Galiano Island - Parker Island
HVDC Powerline Span
Peene Crossing Karlshagen
Rhine Crossing
Düsseldorf/Neuss
Germany
Düsseldorf/
Neuss
111 m
?
?
?
Powerline for
traction current
(single phase
AC, 16.67 Hz,
110 kV)
Powerline spans in mountainous areas requiring shorter pylons – Dağlık
alanlarda daha kısa direkler gerektiren iletim hattı açıklıkları/atlamaları
At these spans, the pylons are situated on the tops of mountains, so the topography determines the
height of the lines. Because of this it is possible that the span pylons can be lower than the height
of the line at point of largest sag.- Bu açıklıklarda, direkler dağların tepesindedir, böylelikle
topoğrafya hattın yüksekliğini belirler. Bu nedenle atlama direkleri en büyük sehimin olduğu
yerdeki hat yüksekliğinden daha az olabilir.
Crossing
Atlama
Country
Ülke
City
Şehir
Span wid
Height of
th,
Height of
conducto Year of
leaning
rs over inaugurat
pylons
straight
Direk
ground
ion
line
yüksekli
Zeminde
Bitiş
Açıklık
ği
düşey
tarihi
[metre]
klerans
Remarks
Açıklama
Canada
Kootenay
Lake
90 m
3248
37 m
1958
Canada
Powell
River,
British
Columbia
?m
3100
?m
?
Canada
Sansum
Narrows
?m
1900
?
1968
Part of HVDC
Vancouver Island
Eyachtal Span
Germany
Höfen
70 m
1444
?
1992
Longest span of
Germany
Enztal Crossing Calmbach
Germany
Calmbach
?
1372
?
1992
Carquinez Strait Powerline
Crossing
United
States
Benicia
68 m + 20
m
1350
?
1901
Nagold Valley Span
Germany
Bad
Liebenzell
?
941
?
?
Kootenay Lake Crossing
Saltery Bay Span
Sansum Narrows HVDC
Powerline Crossing
Neckar Crossing Sulz
Germany
Sulz
61 m
891
?
dynamited in
1962
1976
Powerline for
traction current
(single phase
AC, 16.67 Hz,
110 kV)
Powerline for
traction current
(single phase
AC, 16.67 Hz,
110 kV)
Neckar Crossing Weitingen
Germany
Weitingen
61 m
864
?
1976
Rhine Powerline Crossing
Hirzenach-Oberkestert
Germany
Hirzenach/O
berkestert
?m
734
?
?
Yararlanılan Kaynaklar:
- EİHPT Dairesi Başkanlığı dokümanları
- İŞİB Dairesi Başkanlığı dokümanları
- Siemens-MİTAŞ Konsorsiyumu broşürü-The New 380 kV Bosphorus Crossing of the TEK
- SAE Brochure-Power Transmission and Distribution
- SAE Presentation April 2009
- The Story of SAE and Its Man-1986
- Enerji Hatları Mühendisliği-H.Dengiz 1991
- Messina Boğazı Atlaması-M.Adnan ŞENYOL
- Yangtze Cossing Brings-John Hooper
- Alimak lifts at work: Electricity transmission towers, Yangtze River Crossing
- RIBE Selected Project References
- en.wikipedia.org/wiki/Category:Powerline_river_crossings
- en.wikipedia.org/wiki/List_of_spans
- en.allexperts.com/e/p/py/pylons_of_pearl_river_crossing.htm
- en.structurae.de/structures/ftype/index.cfm?id=2018
- www.stfa.com
- www.statnet.no
- Google Earth
*****