docðuw 0hyvlp - konyaaltı ilçe millî eğitim müdürlüğü
download 
Şikayet Transkript
ðuw 0hyvlp - konyaaltı ilçe millî eğitim müdürlüğü
'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Antalya 2012 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× GEZİ İNCELEME BİRİNCİ BASKI Haziran 2012 ISBN: 978-605-359-946-3 Kapak Tasarımı: Zennur COŞKUNTUNA (KONDER’in katkılarıyla) Basım Yeri ÖZGÜN MATBAACILIK SANAYİİ VE TİCARET A Ş Ankara - Polatlı kara yolu 52. km Özgün Grup Sitesi Temelli beldesi - Polatlı / ANKARA 5FMQCY t#FMHFÎ Yazışma Adresi ve Genel Dağıtım: Konyaaltı Kaymakamlığı, ANTALYA URL: www.konyaalti.gov.tr Tel: 0 242 229 94 90 -91 Faks: 0 242 229 94 92 ,POZBBMUơMÎF.çMMÔ&ƭçUçN.àEàSMàƭà"/5"-:" URL: www.konyaalti.meb.gov.tr Tel: 0 242 229 94 85 Faks: 0 242 229 94 86 © Bu kitabın tüm yayın hakkı 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince Konyaaltı Kaymakamlığı’na aittir. Kaynak gösterilerek kitaptan alıntı yapılabilir. "ODBLLçUBQUBZFSBMBOIçLBZFMFSGBSLMBNBÎMBSMBEFWBNFUUçSçMFSFLLVMMBOMBNB[ *H]LñQFHOHPH °QVÐ] Osmanlı coğrafyasını gezerek buralardaki gözlemlerini kayıt altına alan Evliya Çelebi olmasaydı, 17.yüzyıl Türk-Osmanlı sosyal, kültürel ve ticari hayatı, mimari ZBQMBSTBOBUWFTBOBUÎMBSçMFçMHçMçCçMHçMFSçZBIçÎÚƭSFOFNFZFDFLZBEBOPLTBO öğrenecektik. 71 yıllık ömrünün 50 yılını seyahata ayıran Evliya Çelebi, Seyahatname’nin giriş bölümünde gezi merakını bir rüyaya bağlar. Kendi anlatımına göre, bir gece rüyasında Hazreti Muhammed’i (SAV) gördü. “Şefaat ya Resulallah” diye ƾFGBBU çTUFZFDFLLFO ƾBƾSQ i4FZBIBU ZB 3FTVMBMMBIw EFEç #ÚZMFDF CçSÎPL àMLFZç gezme, tanıma fırsatı bulduğunu yazar. Seyahatname, yalnızca 17. yüzyıl Osmanlı EàOZBTçÎçOEFƭçM,BGLBTZB"SBQàMLFMFSç#BMLBOMBSWF0SUB"WSVQBCBLNOEBO da önemli bir tarihsel coğrafya-kültür eseri ve haritası niteliğindedir. ,POZBBMUçMÎFNç[EFLçCçSHSVQÚƭSFUNFOBSLBEBƾN[EBHàOàNà[àO&WMçZB ±FMFCçMFSçPMBSBLçMÎFNç[çOIFSLÚZàOàIFSNBIBMMFTçOçIFSTPLBƭOHF[FSFLZBƾ LFNBMF FSNçƾ EFƭFSMç ,POZBBMUM #àZàLMFSçNç[MF HÚSàƾFSFL çMÎFOçO ,BOBBU ½OEFSMFSçOçOEFIBUSBWFUFDSàCFMFSçOçEçOMFZFSFLçMÎFNç[WF"OUBMZBçÎçOÎPLEFƭFSMç CçSLBZOBLFTFSçPSUBZBÎLBSEMBS6[VOTPMVLMVCçSÎBMƾNBOOWFTBCSOàSàOà PMBOCVFTFS,POZBBMUçMÎFNç[çOUBSçIçLàMUàSFMWFTPTZBMIBZBUçMFçMHçMçZBQMBO çMLLBQTBNMÎBMƾNBPMNBTBÎTOEBOEBBZSCçSÚOFNUBƾNBLUBES ,POZBBMU çMF çMHçMç HFÎNçƾç CVHàOà HFMFDFƭç WF àNçUMFSç LBQTBZBO i%ÚSU Mevsim Konyaaltı” ismini verdiğimiz eserde her Konyaaltılı ailesi ve akrabaları ve hemşerileriyle ilgili güzel hatıralar bulacağına inanıyorum. Eserle ilgili araştırma, LBZUBMUOBBMNBÎÚ[àNMFNFZB[MNWFCBTLZBIB[SMBONBTBƾBNBMBSOEBFNFƭç HFÎFO CàUàO ½ƭSFUNFOMFSçNç[F ơMÎF .çMç &ƭçUçN .àEàSàNà[F LBUL TBƭMBZBO Değerli Konyaaltılı Hemşerilerimize ve Üniversite Hocalarımıza sonsuz teşekkür FEçZPSFTFSçOçMÎFNç[WF)FNƾFSçMFSçNç[çÎçOIBZSMWFGBZEBMPMNBTOEçMçZPSVN Bayram YILMAZ Konyaaltı Kaymakamı III 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 6XQXí Yaşamak yedi gün, yirmi dört saat. Yaşamak gündüz gece bir ömür boyu. Bir ömrü yaşamak vardır, bir de şehri yaşamak… ,POZBBMUOZBƾBNBLCFƾBOUçLLFOUUFOCBƾMBZQàÎCàZàLÎçGUMçƭçEÚSULÚZà ve Konyaaltı’nın bugününü yaşamaktır. i%ÚSU.FWTçN,POZBBMUwLçUBC,POZBBMUOOBSLFPMPKçLUBSçIçOçÎçGUMçLMFS ve köy (Arapsuyu, Çakırlar, Hurma, Uncalı) dönemini, günümüz Konyaaltını ve IBZBMMFSEF,POZBBMUPMNBLà[FSFçMÎFNç[çOEÚSUNFWTçNçOçBOMBUNBLUBES #VFTFS,POZBBMUOOCVHàOàçMFHFÎNçƾçBSBTOEBCçSIBSÎ,POZBBMUMMLCçlincinin oluşmasında ve gelişmesinde bir basamak oluşturmaktadır. ,POZBBMUOUBONBLWFIçTTFUNFL,POZBBMUOBBçUPMNBEVZHVTVOVHàÎMFOEçSNFLUFEçS&TFSçNç[CVCBLNEBOIFSLFTçLVDBLMBZBOCVçMÎFZçCçSUFLOFEFHFÎmişi ile geleceği ile örfü ile adeti ile karıp yoğuran bütünleştirici bir eserdir. Gültekin ACAR ,POZBBMUơMÎF.çMMç&ƭçUçN.àEàSà IV *H]LñQFHOHPH ñÁLQGHNLOHU 1930 TÜRKİYE’Sİ ve ATATÜRK’ÜN MURSİ ÇİFTLİĞİ GEZİSİ...............................................1 KONYAALTI’NDA İLK GÜN ...................................................................................................................................................5 COĞRAFYA, İKLİM, BİTKİ ÖRTÜSÜ, EKONOMİ ..................................................................................8 İklim ve Bitki Örtüsü ....................................................................................................................................................................10 Konyaaltı’nın Endemik Bitkileri .......................................................................................................................................11 Tarım ...............................................................................................................................................................................................................14 Turizm ............................................................................................................................................................................................................16 Çaltıcak Plajları ve Olimpos Milli Parkı...................................................................................................................16 5PQÎBN1MBK ................................................................................................................................................................................18 4ÎBO"EBT .....................................................................................................................................................................................19 Konyaaltı Plajı ............................................................................................................................................................................19 Tünektepe Seyir Noktası ................................................................................................................................................23 Kemer Yolu, Kargıcak Piknik Alanı ve Akyarlar Mağarası........................................................24 AYNI GÜNDE HEM YÜZME HEM KAYAK ........................................................................................................26 HACISEKİLİLER KÖYÜ İSMİ NEREDEN GELİYOR? ...........................................................................29 GEYİKBAYIRI TIRMANIŞI ..........................................................................................................................................................30 TRİATHLON ANTALYA .................................................................................................................................................................32 ÇAKIRLAR ve MİSAFİR ODALARI ..................................................................................................................................33 Osman Ağa ve Kıl Çağşır ..........................................................................................................................................................37 Çakırlarda Tokat Yeri Uygulaması...................................................................................................................................40 ASKERE UĞURLAMA .......................................................................................................................................................................41 ASKER MANİLERİ..................................................................................................................................................................................42 DÖRT KURUŞLA 13 YIL ASKERLİK .............................................................................................................................46 GİRİTLİ HASAN’IN (KARTAL) KIZ KAÇIRMASI .......................................................................................47 İMECE .....................................................................................................................................................................................................................50 DÜĞÜN ................................................................................................................................................................................................................53 BEBEĞİN KIRKLANMASI ...........................................................................................................................................................70 BEBEĞİN TUZLANMASI..............................................................................................................................................................71 DİŞ ÇIKARAN ÇOCUK ve GÖLLE ..................................................................................................................................72 SÜNNET ..............................................................................................................................................................................................................73 ÇOCUK OYUNLARI............................................................................................................................................................................75 ERGENLİK PARASI ...............................................................................................................................................................................82 CENAZE TÖRENİ...................................................................................................................................................................................83 FESLİ EFE EFSANESİ ..........................................................................................................................................................................85 AŞAĞIKARAMAN ve KALABA AŞİRETİ....................................................................................................................86 ÜÇ KARDEŞE ÜÇ KÖY....................................................................................................................................................................88 V 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× HIDIRELLEZ..................................................................................................................................................................................................92 KONYAALTI’NIN ARKEOLOJİK TARİHİ ..............................................................................................................94 Gürsu’daki Roma Hamamı (Orta Bizans Dönemi) .....................................................................................98 Beydağların’da Yeni Antik Kentler...................................................................................................................................100 SU PROBLEMİ .............................................................................................................................................................................................109 DOYRAN GÖLETİ .................................................................................................................................................................................110 AKKUYU ..............................................................................................................................................................................................................112 KONYAALTI’NDA EVRAN YILANI HİKÂYESİ ...............................................................................................113 UNCU ALİ EFSANE Mİ? .................................................................................................................................................................114 YILBAŞI GECESİ KOPAN FIRTINA VE ÜÇ OLAY........................................................................................116 NASHİRA PARK GEZİSİ ve SPOR ŞENLİĞİ ...........................................................................................................127 ÇANDIRLILARIN GÜNEŞİ ŞİKÂYETİ........................................................................................................................150 RAMAZAN AYI ve YEMEK TARİFLERİ ......................................................................................................................152 KANDİL GECESİ ......................................................................................................................................................................................159 AĞAÇ KÖŞK ....................................................................................................................................................................................................160 BAYRAMLAR ..................................................................................................................................................................................................161 GÖBEKLİ HÜSEYİN ............................................................................................................................................................................163 HACI KARŞILAMASI ve ZİYARETİ .................................................................................................................................165 YARBAŞÇANDIRLILARI KONYAALTINA TAŞIYAN ADAM: RECEP TIRAK .......166 ARAPSUYU: SAÇLARI DOLAŞIK, BAKIMSIZ, GÜZEL BİR KIZ ..........................................172 ULUÇ AİLESİ ve UNCALI ÇİFTLİĞİ.............................................................................................................................178 MURSİ ÇİFTLİĞİ .....................................................................................................................................................................................189 BİR ANTALYALI GÖZÜYLE KONYAALTI ............................................................................................................202 KOCA KARI İLAÇLARI ve UĞRASALAR..................................................................................................................205 İNANIŞLAR ......................................................................................................................................................................................................207 Nazar Değmesi ve Çaltı Ağacı Hikâyesi ...................................................................................................................211 Kuraklığa Karşı Matıbar Oyunu .......................................................................................................................................213 YÖRESEL TELAFFUZLAR ...........................................................................................................................................................214 Konyaaltı’nda Kullanılan Lakaplar .................................................................................................................................218 Eşya İsimleri ...........................................................................................................................................................................................219 HALK ÇALGILARI ve KIYAFETLER...............................................................................................................................224 Konyaaltı Yöresi Halk Çalgıları ..........................................................................................................................................224 Konyaaltı’nda Geleneksel Giyim ......................................................................................................................................227 Kadın Giysileri ......................................................................................................................................................................................229 Erkek Giysileri.......................................................................................................................................................................................237 VEDA ........................................................................................................................................................................................................................244 TEŞEKKÜR .......................................................................................................................................................................................................245 KAYNAKÇA ......................................................................................................................................................................................................248 VI 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× *H]LñQFHOHPH Sevgili Günlük, Evliya Çelebi bir gece rüyasında Peygamber efendimizi görmüş. “Şefaat ya Resülullah!” diyeceğine heyecandan, “Seyahat ya Resülullah!” demiş. İşte o geceden sonra gönlünde gezmek, yeni yerler keşfetmek arzusunu duymuş. Ben de uzun zamandır bir yerlere gitme, yeni yerler keşfetme arzusundaydım. Ama nereden başlayacağıma karar veremiyordum. Ta ki aşağıdaki “1930 Türkiye’si ve Atatürk’ün Konyaaltı Gezisi” başlıklı yazıyı okuyana kadar. Bu yazıdan çok etkilenmiştim. Dedelerimizin çektikleri sıkıntılar, zorluklar beni “Az zamanda çok ve büyük işler yaptık.” sözüne götürdü. Yazıda geçen Konyaaltı ilçesini biraz araştırdım. Gezilerim için ilk durak olarak burayı seçtim. İlk durak olarak neden bu ilçeyi seçtiğimi merak edersen söyleyeyim. Bu İlçe, tarihiyle, kültürüyle, tarımıyla, doğal güzellikleriyle Türkiye’nin; denizi ve sahiliyle dünyanın incisi durumunda. Konyaaltı’nı görmek ve gördüklerimi sana anlatmak için sabırsızlanıyorum. İşte benim hayallerimi gerçekleştirmemi sağlayan yazı: 1930 TÜRKİYE’Sİ ve ATATÜRK’ÜN MURSİ ÇİFTLİĞİ GEZİSİ Nüfusun yüzde sekseni köylerde yaşıyordu. 40 bin köy vardı. Erkekler kenti asker olunca görüyor, kadınlar görmeden ölebiliyordu. Yorgun akşamların kederli sofralarında beslenme basit olmakla beraber ekseriyetle bir türlüdür; Darı çorbası, bulgur pilavı, ayran ve ekmek. 1 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Köylerde başlıca geçim kaynağı tarımdır, o da ilkel tekniklerle yapılıyordu. Babadan oğula, dededen toruna aktarıldığı gibi. Bilgi ve teknik yetersizlik nedeniyle tümüyle doğa şartları egemendi. Yağmur yağmazsa az, yağarsa biraz çok ürün alınıyordu. Rüzgâr eserse harman savruluyor, yoksa bekleniyordu. Bir sel yıllık emeği alıp götürüyor, el kol bağlı bekleniyordu. Oysa ocağın yanması, bacanın tütmesi gerekiyordu. Anadolu’nun kapalı sahalarındaki nakil tekniği kağnı seviyesini bile aşamamıştı. Genelde aile kendi tüketimi için üretiyor, dışarıdan almak zorunda olduğu pek az şey için ürün satıyordu. Kasabaya gitmek için bir çift ayakkabı, kasabadan köye gelecekleri ağırlamak için bir okka kahve ve şeker. Kadınlar kendi elleriyle, iğleriyle pamuk veya yünleri bükerler, iplik yaparlar, bildikleri otlardan elde ettikleri boyalarla boyarlar, üstlükleri, don ve gömlekleri bu iplerle dokurlar. Terzileri de kendileridir. Köylü fakir olduğundan makineli üretime geçemezdi. Kapalı, durgun bir ekonomiydi yaşanan. Tablonun böyle olduğu 30’lu yıllarda Atatürk: “Köylü milletin efendisidir.” sözüyle şartlar ne olursa olsun Türk köylüsünün, Türk milletinin değerli olduğunu hissettirmeye çalışmıştır. Mustafa Kemal Atatürk, her alanda olduğu gibi çiftçilikte de milletine kılavuzluk etmek, onları dünya gerçekleriyle tanıştırmak için ve gönlünün bir tarafında hep saklı kalmış toprakla bütünleşme arzusunu dindirebilmek için “Burada bir çiftlik kuracağım. Bu çiftlikte hayvanlar yetiştireceğim. Bir küçük ormanın kenarında tarım endüstrimize ait bacalar tütecek.” sözünü söyleyerek Atatürk Orman Çiftliği’ni kurmaya karar verir. 1925 yılının ilkbaharında ülkenin tanınmış tarımcılarını köşke çağırtarak Ankara civarında modern bir çiftlik kurmak istediğini söyler ve bu amaca uygun bir arazi bulmaları emrini verir. 2 *H]LñQFHOHPH Uzmanlar yaptıkları araştırmalar sonucu Ankara’da çiftlik kurmaya elverişli bir arazi olmadığı görüşünü Büyük Önder’e bildirirler. Ancak Atatürk ağaç bile yetişmeyen bir yerde insanın nasıl yaşayabileceğini kendi kendilerine soran ve Ankara’nın devlet merkezi oluşunu affedilmez bir hata sayan insanlara yepyeni bir mucize daha göstermek ister. Verilen emirle ilk olarak 20.000 dönüm arazi alınır. Daha sonra satın alınan arazi büyük ve modern bir tarım işletmesi için yeterli genişliğe ulaşınca Gazi Orman Çiftliği doğmuş olur. Yapılan bu çalışmalarla çiftliğin kuruluşunu tamamlayan Büyük Önder, bu teşebbüsteki iki ana gayesini gerçekleştirmiştir. Bu sayede hem modern tarım tekniklerinin ilk örneklerini Türkiye tarımına hediye etmiş, hem de o zamana kadar Ankara halkının tek mesire yeri olan Kayaş Vadisi’ni aratmayacak hatta her yönüyle ondan üstün olan bir mesire yeri yaratmak arzusunu gerçekleştirmiştir. Atatürk, çiftliğin yapım aşamaları sürdürülürken yurt gezilerine devam eder. 6 Mart 1930 yılında Antalya’ ya gelen Ulu Önder Konyaaltı’nda o dönem için modern bir çiftlik olan Mursi Çiftliği’ni de ziyaret etmek ister. 8 Mart 1930 Cumartesi günü, saat 11.00’ de iskeleden (Şimdiki Yat Limanı) Rüstemiye vapuru ile Arapsuyu kıyılarına ulaşır. Burada çiftlik sahibi Mehmet Mursi (Bileydi) ve yanındakiler tarafından karşılanır. Mehmet Mursi Bey (Bileydi) 3 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Buradan Boğaçayı’ndaki çiftliğe kadar halı serilmiştir. Hep birlikte çiftliğe yürünür. Atatürk çiftlikte çalışmaları yakından izleyerek çiftlikle ilgili teknik bilgiler alır. Çiftlikteki faaliyet ve mesai tarzından memnun kaldığını belirten Atatürk saat 15.30’da çiftlikten ayrılmıştır. Atatürk ve Latife Hanım Mursi (Bileydi) Çiftliğini gezerken Atatürk Ankara’ya dönüşünde Atatürk Orman Çiftliği’nin modernizasyonu için Hayri Ülkü Bey’e (Mehmet Mursi’nin damadı) bir mektup yazmış, çiftlikte görev alacakların bir süre Mursi (Bileydi) Çiftliğinde gözlem yapmalarını istediğini belirtmiştir. Günlüğüm, inanıyorum ki sen de benim kadar etkilendin. Biz çok şanslıyız. Tüm yoksulluğuna, imkansızlığına rağmen kimliğinden hiçbir şey yitirmeyen bir millete ve her şeyin en iyisini hak eden bu millet için gece gündüz demeden çalışan, her alanda ona en iyisini sunmak için mücadele eden bir Atatürk’e sahibiz. Artık bende yapmak istediklerimi ertelemeyeceğim. Yarından tezi yok hazırlıklarımı tamamlayıp, yollara düşeceğim. Eee… Ne demiş atalarımız? “Yolcu yolunda gerek.” 4 *H]LñQFHOHPH KONYAALTI’NDA İLK GÜN Sevgili Günlüğüm, Bu akşam seninle Konyaaltı’nda ilk buluşmamız. Sabah saatlerinde Antalya otobüs terminaline indim. Muavine Konyaaltı’na nasıl gidebilirim? diye sorduğumda, şirketlerinin servisi olduğunu biraz sonra Konyaaltı’na doğru hareket edeceğini, söyledi. Servise binip şoföre beni güzel bir pansiyonun yakınında indirmesini rica ettiğimde “Pansiyonların hepsi güzel” cevabını aldım. Konyaaltı’na geldiğimizde garip bir duyguya kapıldım. Bu duygu sabırsızlıktı. Bir an önce burayı tanımak, gördüğüm herkese Konyaaltı’nı anlattırmak bu şehrin sırrına ermek istiyordum. Etrafıma öylesine meraklı gözlerle bakıyordum ki halimi gören, içimdekini de mutlaka sezmiştir. Kendime, kalmak için şirin bir pansiyon bulup yerleştim. Konyaaltı’nda dikkatimi çeken ilk şey, ilçenin düzenli, temiz, geniş caddeleri ve sokaklarıydı. Gözüme çarpan renk ise yeşildi. Parklar, yol kenarları, refüjler, evlerin, sitelerin bahçeleri, dükkânların önleri ağaçlarla, rengarenk çiçeklerle kaplıydı. Burayı gördükten sonra kendimi siyah beyaz televizyondan, renkli televizyona geçiş yapan insanlar gibi hissettim. Konyaaltı Kent Meydanı’ndan bir görünüm Aşağıya inip, biraz etrafı tanımak istedim. Pansiyonun bahçesinde birkaç kişinin sohbet ettiklerini gördüm. Beni görünce gülümseyip çay içmeye davet ettiler. Benim de istediğim bu olduğundan hemen yanlarına gidip oturdum. Bu kişiler kaldığım yerin sahipleri Mahmut Bey ve eşi Fatma Hanım ile onların öğretmen dostlarıymış. Kendimi tanıttıktan sonra Konyaaltı’na ne amaçla geldiğimi anlattım. Bana muazzam bir ilgi gösterdiler. Yaptığım işten dolayı tebrik edip, yüreklendirdiler. İstediğim her konuda bana yardımcı olacaklarını belirttiler. Düşündüm de, hayatım boyunca karşılaştığım öğretmenler hep böyle candan, ufukları açık, hep kılavuzdular. İyi ki varlar. 5 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Hemen oracıkta Konyaaltı’yla ilgili bilgileri derlemeye başladım. Öğretmenlerime Konyaaltı isminin bir efsanesi olup olmadığını sordum. Bekir Hocam bu konuyla ilgili birçok söylenti olduğunu belirtti ve şöyle devam etti: “Eskiden Antalya Konya’nın bir ilçesiymiş. Haritadaki konumu nedeniylede buraya Konya’nın altı denmiş, zamanla Konyaaltı’na dönüşmüş. Bu anlatılanlardan bir tanesi. Bir başka görüşe göre de şimdiki falezlerin olduğu yere eskiden Konya başı derlermiş. Zamanla falezlerin altında uzanan sahile de Konyaaltı denmiş.” Eskiden Konyabaşı olarak adlandırıldığı söylenen falezlere çıkan varyanttan eski bir görünüm Bekir Hocam’dan sonra İbrahim Hocam da kendi bildiği anlatıları özetledi: “Antalya Konya’nın ilçesiyken askerliği Konya’ya çıkan bütün askerler önce bugünkü Arapsuyu mevkiinde toplanır, buradan dağıtım yapılırmış. Askerlerin toplandığı bu yere Konya üssü denirmiş. Bu üssün altında kalan sahile de Konyaaltı denmeye başlamış. Kaldığım pansiyonun sahibi ben de şöyle bir şey biliyorum diyerek söze girdi; “Konya kelimesi aslında koy sözcüğünün zamanla değişmesinden oluşmuş. Çünkü coğrafi bakımdan da Konyaaltı sahili bir koy altında kalıyor. Bu nedenle buraya koy altı denmiş bu isim zamanla Konyaaltı’na dönüşmüş.” İşte birbirinden bağımsız birkaç efsanecik. Benim gibi gezginlerin ve derlemecilerin en sevdiği şeylerin başında sırrı henüz çözülmemiş efsaneler, öyküler, destanlar gelir. Bana öyle geliyordu ki Konyaaltı birçok gizemi barındırıyordu ve ben onları çözmeye kararlıydım. 6 *H]LñQFHOHPH Konyaaltı’ndaki bu ilk tanıdıklarımla vedalaştık. Onları kapıya kadar uğurladık. Pansiyonun kapısının önünde bir portakal ağacı vardı. Pansiyon sahibine: — Buraya gelirken her yerde portakal ağaçları dikkatimi çekti. Üzerlerindeki portakalları neden kimse koparıp yemiyor? dedim. Pansiyon sahibi bana gülerek şöyle dedi: — Konyaaltı’na ilk kez gelip de bu soruyu sormayan kimse görmedim. Sonra ağacın dalına uzanıp bir meyve kopardı. Soyup, bir dilim uzattı. Meyveden bir parça ısırdım. — Aman Allah’ım bu çok ekşi, acı, garip bir tat bu nasıl portakal dedim? — O, portakal değil. Portakalın atası turunç, cevabını verdi. Portakal, mandalina gibi meyve çeşitlerinin turunçgillerden olduğunu hatırladım. Ama ilk defa bir turunç görüyor ve yiyordum. Meyvesi ekşi olduğundan yemek imkânsız ama Konyaaltılılar kabuğundan reçel yapıyorlarmış. Yarın kahvaltıda turunç reçeli yiyeceğiz. Şimdi yatalım ve Konyaaltı’ndaki ilk uykumuzu uyuyalım. 7 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× COĞRAFYA, İKLİM, BİTKİ ÖRTÜSÜ, EKONOMİ Coğrafya Sevgili Günlük, Her ne kadar yiğitlerin yoğurt yiyişi faklı da olsa, her işin kendine göre kuralları var. Gezginlerin ilk görevi de gittiği yerin tarihi, coğrafyası ve ekonomisini incelemektir. Ben de üstatlarımın geleneğini bozmadan bu alanlarda Konyaaltı ile ilgili bilgileri toplamaya karar verdim. Önce ilçenin sınırlarını öğrendim. İlçenin bugünkü sınırları: Antalya ilinin batısında Kemer ilçesinden önce yer alıyor. Kuzey doğudan Kumluca ve Korkuteli ilçeleri, kuzeyden Döşemealtı ve Kepez ilçeleri, doğudan Muratpaşa ilçesi ile komşudur. Güneyinde Akdeniz bulunmaktadır. 8 *H]LñQFHOHPH Bir de Konyaaltı’nın ne zaman ve nasıl İlçe olduğunu merak ederek Konyaaltı Kaymakamlığı’nın Web Sitesi’nde yer alan bilgilere baktım. Buradan edindiğim bilgilerden; Konyaaltı’nda 1994 yılında Belediye teşkilatı kurulduğunu, ilk Belediye Başkanının Hasan TALŞIK (Merhum) olduğunu, 2008 yılına kadar Antalya Büyükşehir Belediyesi sınırları içerisinde ilk kademe Belediyesi iken, 06.03.2008 tarih ve 5747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun ile ilçe olduğunu, 04/06/2008 tarih ve 26896 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 2008/10086 sayılı kararname ile ilçeye atanan ilk Kaymakam Bayram YILMAZ’ın 11.07.2008 günü göreve başlaması ile ilçe faaliyetlerine fiilen başlandığını, Kaymakamlık bünyesinde kurulan İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü’nün ilk Müdürü’nün de, Gültekin ACAR olduğunu öğrendim. 9 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× İklim ve Bitki Örtüsü Sevgili Günlüğüm, Bu sabah uyandığımda Konyaaltı İlçe Tarım Müdürlüğüne gitmeye karar verdim. Amacım Konyaaltı’nın bitki örtüsü ve iklimi hakkında bilgi toplamaktı. Konyaaltı İlçe Tarım Müdürlüğünde çalışan ziraat mühendislerimizden aldığım bilgilere göre: Doğaya, mavi ve yeşil renkler ile bunların ara tonları egemendir. Akdeniz kıyısında kendi adını taşıyan körfezde kuruludur. Deniz kıyısı ile Toros Dağları arasında farklı büyüklükte ovalar vardır. Kara ile deniz kilometrelerce uzanan plajlarla ya da sarp kayalıklarla birbirine kavuşur. Doğal bitki örtüsü çok zengin olup kıyı şeridinde her türlü tropikal bitki örtüsü görülebilir. Yılın 300 gününde güneş alır. Uygun iklim koşulları yılın büyük bölümünde temiz, mavi, ılık Akdeniz sularına girmeye olanak sağlar. İklimi genel olarak Akdeniz iklimi özelliğindedir. Yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı olarak ifade edilen iklim tipi görülmektedir. İç kesimlerinde ise soğuk veya karasal iklim görülmektedir. Konyaaltı İlçe merkezinde kar yağması ve don gibi meteorolojik olaylar hemen hemen hiç görülmemiştir. Konyaaltı İlçesinde denizden dolayı nem oranı yüksektir. Sıcak havalar nem ile birleşince hissedilen sıcaklık daha fazla olmaktadır. Konyaaltı ilçesinin kıyı bölgeleri daima sıcaktır. Yaz dönemi uzun geçmektedir. 10 *H]LñQFHOHPH Buna bağlı olarak da turizmin oldukça geliştiğini söyleyebiliriz. Kışı ılık geçer. Yazın neredeyse hiç görülmeyen yağmur, Sonbahar dönemine doğru sağanak yağış halindedir. Aralık, Ocak ayları ise Akdeniz iklimine uygun olarak yağışlıdır. Konyaaltı ilçesi havasıyla da yılın on iki ayı boyunca turizm merkezi haline gelmiştir. Her ay turist çekmeyi başaran ilçede yılın en az dokuz ayı denize girilebilir. Akdeniz kıyılarında ormanlar bazen makilerin üst sınırından, bazen deniz kıyısından başlar. Bu durum makilerin orman tahribi sonucunda oluştuğuna kanıttır. Bu ormanlarda ışığı ve sıcaklığı seven kızılçam ağaçları vardır. Yükseltinin fazla olduğu alanlarda karaçam, sedir, köknar ağaçlarına rastlanır. Maki, Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde kızılçamların tahrip edildiği kıyı kuşağında geniş alanlar kaplayan, daima yeşil kalan, bodur ağaç ve çalılardan oluşan bitki örtüsüdür. Genellikle 1-3 metre boyunda olan bu ağaç ve ağaççıkların yaprakları kalın, sert, cilalı veya keçe gibi tüylüdür. Makiyi oluşturan başlıca bitkiler; yabani zeytin, mersin, keçiboynuzu, kermez meşesi, sandal, koca yemiş, defne, sakız, melengiç, zakkum, tespih ve akçakesmedir. Makinin tanıtıcı bitkisi zeytindir. Akdeniz kıyılarında makiler, yaz kuraklığı daha belirgin olması ve enlemin etkisiyle 700-800 metre yükseltiye kadar çıkabilmektedir. Akdeniz kıyılarında makilerin tahrip edildiği, toprağın inceldiği alanlarda genelde diz boyu yüksekliğinde dikenli çalılardan oluşan garig adı verilen bitkiler görülür. Bu bitkilerin başlıcaları; lavanta çiçeği, diken çalısı, süpürge çalısı, laden, yasemin ve fundadır. Konyaaltı’nın Endemik Bitkileri Sevgili Günlüğüm, Bir arkadaşım bana yerden kopardığı bir bitki gösterdi ve bu bitkinin sadece Konyaaltı’nda yetiştiğini söyledi. Nasıl olur? diye şaşırdım. Bu tür bitkilere “Endemik Bitkiler” deniyormuş. Yani, yeryüzünün yalnızca belirli bölgelerinde yayılış gösteren “yaşam alanı belirli bir bölgeyle sınırlı” canlı tür ya da cinsi anlamına geliyormuş. Sonra da acaba böyle başka bitkiler de var mıdır? diye düşündüm. Sorumun cevabını bulmak için Akdeniz Üniversitesi, Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Doç. Dr. R. Süleyman GÖKTÜRK’ü ziyaret etmeye karar verdim. İşte hocamın bana verdiği cevap: Akdeniz Bölgesinde yetişen 750 endemik bitkinin 500 adedi Antalya’da da yetişmekte olup; bunlardan 200 adedi sadece Antalya’ya özgü türlerdir. Bu türlerin bir çoğu da Konyaaltı İlçesinin, özellikle Saklıkent ve Feslikan Yaylası bölgesinde görülmektedir. 11 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı İlçesi sınırları içinde kayalık, sahil kenarı, su kenarı, makilik ve orman gibi değişik vejetasyon tipleri bulunmaktadır. (Bir bölgenin belirli yaşam koşullarına göre gelişen ve yaşam koşulları özdeş olan bitkileri.) Buna paralel olarak bu vejetasyonlarda değişik ve çok sayıda bitki yetişmektedir. Bu bitkilerin bazıları endemiktir. Bu endemik türlerin bazılarının özellikleri ve fotoğrafları aşağıda verilmiştir. Alkanna macrophylla - Boiss. & Heldr. (Havacivaotu) Mart-Haziran ayları arasında çiçeklenen bu tür, ülkemize özgü olup, sadece Antalya ilinde yetişmektedir. Bu tür yetişme ortamı olarak deniz kenarındaki kayalıkları tercih etmektedir. Bu bitkiye genellikle Konyaaltı’ndaki kayalıklarda rastlanılmaktadır. Dianthus elegans d’Urv. var. cous (Boiss.) Reeve (Yabani karanfil) Bu karanfil varyetesi (Çeşit) Konyaaltı ve çevresindeki kayalıklarda yetişmekte olup dünyada sadece Antalya ve Aydın illerinde yayılış göstermektedir. Gösterişli ve güzel çiçeklere sahip olan bu bitki ağustos-ekim aylarında çiçeklenmektedir. 12 *H]LñQFHOHPH Onosma strigosissimum - Boiss. (Emzikotu) Antalya iline özgü olan bu tür, yetişme ortamı olarak deniz kenarındaki kayalıkları tercih etmektedir. Nisan ayında çiçeklenen bu tür, sarı renkli gösterişli çiçeklere sahiptir. Rosularia globulariifolia (Fenzl) Berger Antalya, Muğla, Mersin ve Hatay illerine özgü olan bu tür, yetişme ortamı olarak 10-1000 m.’ler arasındaki kayalıkları tercih etmektedir. Bu türün çiçeklenme zamanı Mayıs ve Haziran aylarıdır. 13 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Stachys aleurites - Boiss. & Heldr. apud Bentham Ülkemize özgü olan bu tür sadece Antalya ilinde yetişir. Çiçeklenme zamanı Nisan-Temmuz aylarında olan bu tür, yetişme ortamı olarak ise 10-900 m.’ler arasındaki kayalıkları tercih eder. Tarım Ekilebilir arazilerin yarısında sulu tarım yapılmaktadır. İlçede ağırlıklı olarak narenciye, zeytin, elma ve nar üretilmekte; sera sebze yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yüksek kesimlerde yılda bir ürün, sahile yakın kesimlerde iki, bazen üç ürün alınabilmektedir. Yüksek rakımlı köylerde tahıl üretimi de yapılmaktadır. Süs bitkileri yetiştirilmektedir. Sebze tarımı yoğunlukla seralarda yapılmaktadır. 14 *H]LñQFHOHPH Dünyaca meşhur olan Çandır Fasulyesi’ne ismini veren Yarbaşçandır köyü Konyaaltı İlçesi kapsamındadır. 15 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Turizm Konyaaltı’nın asıl ekonomik faaliyeti turizmdir. İlçe sınırları içinde çok sayıda turistik otel ve konaklama tesisi yer almaktadır. Bunların büyük bir çoğunluğunun ünü ülke sınırlarını aşmış durumdadır. Çaltıcak Plajları ve Olimpos Milli Parkı Sevgili Günlüğüm, Bugün arkadaşım Salih Gür’le birlikte Konyaaltı’nın mesire yerlerini gezmeye karar verdik. Salih Hocamla önce Çaltıcak plajlarına gittik. 16 *H]LñQFHOHPH Büyük Çaltıcak’tan bir görünüm. Bu plajlar kızılçam ağaçlarıyla kaplı, görenleri hayran bırakan bir güzelliğe sahip. Ormanla denizin kaynaşması, yeşille mavinin birbirine yaklaşmasıyla görsel bir şölen gibi. Salih Hocam, Küçük ve Büyük Çaltıcak’la ilgili olarak bana bildiklerini anlattı. Aynen sana aktarıyorum: “Kemer karayolu üzerinde, İl merkezine 19 kilometre mesafede yer alır. Çaltıcak plajlarının doğuda olanı, Küçük Çaltıcak, batıda olanı ise Büyük Çaltıcak plajıdır. Çaltıcak plajlarının batısında Beldibi, doğusunda Topçam plajı, kuzeyinde de Olimpos Beydağları Sahil Milli Parkı vardır. Güneyinde ise, tabii ki masmavi ve tertemiz sularıyla Akdeniz. Çaltıcak plajlarında, Topçam plajının aksine ince kumullar geniş yer kaplamaktadır. Çaltıcak plajlarında turistik alt yapı imkanlarının yeterli derecede bulunduğu söylenebilir. Spor yapma imkanları, su sporu için gerekli deniz gereçleri ve turistik işletmeleri ile Çaltıcak plajları, model bir plaj görünümüne sahiptirler.” Beydağları Olimpos Milli Parkı’ndan bir görünüm. 17 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Topçam Plajı Çaltıcak’tan sonra Topçam Plajlarına geldik. Burası da dağlar ile denizin birbiriyle bütünleştiği bir plaj. Topçam Plajında denize girip sahilde soluklandık. Hemen karşımızda yer alan ada da Sıçan Adası olarak adlandırılıyormuş. Topçam Plajı’na Tünektepe’den bir bakış Salih Hocam bu bölgeyle ilgili bildiklerini anlatmaya başladı: “Topçam plajının batısında Çaltıcak plajı, doğusunda ise Sarısu çayı ve Antalya Limanı yer alır. Plaj, doğu ve batısında yükseklikleri 2-15 metre arasında değişen falezler tarafından çevrilmiştir. Topçam plajının kuzey sınırını ise, Antalya körfezinin batısında Beydağları ve Tahtalı dağının uzantısı olan Tünektepe (674 metre) oluşturur. Dağların denize bu denli yaklaştığı Topçam’da, özelikle bitki örtüsü ve manzara bakımından eşsiz görüntüler ortaya çıkar. Plajın 100 metre kuzeyinden itibaren kızılçam ormanları başlar ve bu ormanlık alan, plaja gelen ziyaretçiler için dinlenme ve piknik alanı oluşturur. Özellikle yaz aylarında gündüz 11.00-16.00 saatleri arasında güneş ışınları insan sağlığı için tehlikeli boyutlara ulaştığı için, Topçam plajında ziyaretçiler çamların altında dinlemeyi tercih ederler.” 18 *H]LñQFHOHPH Sıçan Adası Topçam plajına turistik değer katan özelliklerinden birisi de plajın 750 metre güneybatısında yer alan Sıçan adasıdır. Adanın en yüksek noktası 180 metredir. Hemen hemen tamamı makiler ve zeytinliklerden oluşan adanın özellikle güneye bakan yamaçlarında, bitki örtüsünün yoğunlaştığı göze çarpar. Adanın kuzey kesiminde şiddetli eğim nedeniyle, bitki örtüsü uygun yetişme ortamını bulamamıştır. Antalya limanına bir kaç kilometre uzaklıkta olan bu küçük ada dalgıçların ilgisini çeker. Sahile bakan batı yakası sığ bir derinliğe sahip olup (maksimum 8 metre) dip yapısı genelde kumludur. En ilgi çekici bölümü kuzey doğu yakasıdır. Kayalık dip yapısı 22 metreye kadar iner. Aynı zamanda doğusunda ufak bir mağaranın olması, dalıcılara hoş bir sürpriz yapıyor. Sıçan Adası günlük tekne gezilerinin uğrak yerlerindendir. Topçam Plajı’nın hemen karşısında yer alan adanın neden bu adla anıldığını sorduğumda Salih Hocam bana, adanın denize düşen gölgesi sıçana benziyormuş da ondan, dedi. Sıçan Adası’nın Çaltıcak’tan görünümü Konyaaltı Plajı Bir sonraki durağımız Konyaaltı plajları idi. Dünyanın en güzel plajları arasında sayılan bu yerden etkilenmemek mümkün değil. Öylesine cıvıl cıvıl bir yer ki insanın içi yaşama sevinci ile doluyor. Şöyle bir etrafıma baktım. Birçok ülkeden gelen insan gördüm. Bunun yanında ailelerin rahatlıkla denize girebildiği, çocukların gönüllerince vakit geçirdiği dinlendirici bir plaj. Salih Hocamın ağzına sağlık bu plajla ilgili bildiklerini bana tek tek anlattı. 19 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı ve Plajları Sakin bir günde Konyaaltı Plajları ve sahil 20 *H]LñQFHOHPH “Antalya İl merkezinin 4 km. batısında yer alan Konyaaltı Plajı yaklaşık 6 km. uzunluğu ile Antalya İl merkezine en yakın ve çevrenin en uzun plajıdır. Konyaaltı Plajı doğuda Antalya Falezleri, batıda ise Antalya Limanı ile sınırlıdır. Tünektepe’den Liman Antalya Limanı ve Serbest Bölge 21 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Antalya Limanı Ancak, Konyaaltı Plajı’nın batı sınırını Antalya Limanı gibi insan yapımı bir sınırla ayırmak yerine limanın bir km. batısından denize dökülen Sarısu deresi ile sınırlamak daha uygundur. Sarısu deresinin batısı itibari ile görülmeye başlanan kayalıklar ve falezler bu görüşü güçlendirir. Tünektepe’den Sarısu 22 *H]LñQFHOHPH Plajda yer yer ince kumullar bulunur ancak genel olarak çakıl taşı dokusu hakimdir. Çevredeki Lara, Kumköy gibi plajlarla karşılaştırıldığında kumsal yönünden fakirdir. Buna rağmen temizliği, ulaşım kolaylığı ve konumu nedeniyle en çok tercih edilen plajların arasında yer alır. Konyaaltı Plajı Antalya’da bulunan birçok plajın aksine bir halk plajı olma özelliği taşır.” Tünektepe Seyir Noktası Konyaaltı’na geldiğimde ilk dikkatimi çeken şey sivri bir dağın tepesindeki binaydı. Orada ne var? Oraya nasıl çıkılır? Çok merak ediyorum. Merakımı Konyaaltı’ndaki tanıdıklarımdan Mustafa KAN’a açtım. Bana: — Öyleyse hazırlan yarın seni oraya pazar kahvaltısına götüreyim, dedi. Tünektepe seyir terasları Sabah yola çıktığımızda oraya nasıl gideceğimizi düşünüyordum. Gidişimiz bugüne kadar ancak filmlerde gördüğüm güzellikte bir yoldan geçerek oldu. Yükseldikçe tüm Konyaaltı ayaklarımızın altına serildi. Seyrine doyum olmaz manzaralardan geçerek Tünektepe’ye geldik. Güzel bir kahvaltıdan sonra gözlerimizi maviye ve yeşile doyurduktan sonra inişe geçtik. Mustafa Hocam bana yolda Tünektepe ile ilgili bildiklerini anlattı. “Tünektepe seyir noktası, Tahtalı Dağının güneydoğusunda 674 metre rakımlı Tünektepe üzerinde bulunur. Antalya şehir merkezinin 10 kilometre batısında yer alan Tünektepe seyir noktasına ulaşmak için, Konyaaltı Plajının kuzeyinden geçen Antalya-Kemer karayolunu kullanmak gerekir. Tünektepe’nin hemen hemen tamamı makilerle kaplıdır. Güzergâh boyunca hemen her yer, karstik bir oluşum şekli olan lapyalar ile kaplıdır. Tünektepe’nin güneyinde Akdeniz, kuzeyinde Sarısu çayı, kuzeybatısında Tahtalı dağı, batısında Beydağları, Olimpos Milli Park sahası ve doğusunda da Antalya Limanı yer alır.” 23 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kemer Yolu, Kargıcak Piknik Alanı ve Akyarlar Mağarası Sevgili Günlüğüm, Konyaaltı’na geldiğim ilk günlerde Şehit Hemşire Canan AKKUŞ Parkı’nda karşılaşıp tanıştığım arkadaşım Ayşenur ÇAKIR, bir sürprizi olduğunu belirterek piknik için hazırlanmamı söyledi. Kargıcak Piknik Alanı Antalya-Kemer yolundaki Kargıcak Piknik Alanı’nda rahatlatıcı bir piknikten sonra Ayşenur, beni Akyarlar Mağarası’na götürdü. İnanılmaz güzellikte olan bir yerdi. Ayşenur’dan edindiğim bilgiye göre bu mağara 1971 yılında Kemer yolu yapımı sırasında keşfedilmiş. Eski kemer yolu çok dar ve tehlikeli bir yolmuş. Antalyalılar bu yolu çoğu zaman yürüyerek geçerlermiş. Şimdilerde ise çok modern bir yol inşa edilmiş. Antalya-Kemer karayolu – 1971 Günümüzdeki görünümü (Kullanılmıyor) 24 *H]LñQFHOHPH Antalya-Kemer karayolu - 2012 Antalya-Kemer karayolu tüneller - 2012 Antalya-Kemer karayolunun hemen yanında yer alan Akyarlar Mağarasında birbirinden ilginç sarkıt, dikit ve sütunlar yer almaktadır. Mağaranın çevresinde kaya tırmanma parkurları da bulunmaktadır. Bu kadar güzel yerler göreceğimi ummazdım. Zaten Konyaaltı ummadığımız güzellikleri önümüze sermekte usta bir ilçe. Akyarlar Mağarası Akyarlar Mağarası içinden bir görüntü 25 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× AYNI GÜNDE HEM YÜZME HEM KAYAK Sevgili Günlüğüm, Bizim yurdumuz dört mevsimin yaşandığı bir ülke. Dünyada çok az ülkeye böyle bir güzellik nasip olmuştur. Peki, söyle bakalım dünyanın neresinde aynı gün içinde denize girip güneşlendikten yaklaşık bir buçuk saat sonra, kayak takımlarını takıp kayak yapabilirsin. Cevabını bulamadın değil mi? Sıkı dur söyleyeyim. Doğru cevap; Konyaaltı. Bunu Kargıcak Piknik Alanı’nda tanıştığım Ahmet YÜCEEVREN’le denemeye karar verdik. Sabah Konyaaltı plajında buluştuk, birlikte denize girdik ve kahvaltımızı sahilde yaptık. Sonra bindik arabamıza, ver elini Saklıkent. Konyaaltı Plajı Saklıkent Kayak Merkezi 26 *H]LñQFHOHPH Buraya yaklaştığımızda üşümeye başladım. Bir buçuk saat sonra Saklıkent’teydik. Karla kaplı alanları ve kayak yapan insanları görünce yaşadıklarımı algılamakta zorlandığımı hissettim. Allah’ım bu bir mucizeydi ve bu mucize Konyaaltı’na nasip olmuştu. Ahmet, Saklıkent ile ilgili bildiklerini anlatırken, “Saklıkent, ideal bir kış sporları merkezidir. Mart ve Nisan aylarında bile sabah kayak yapabilir, öğle yemeğinde Konyaaltı’nda taze balık yiyebilir ve öğleden sonra da güneşlenebilir, yüzebilir hatta su kayağı yapabilirsin.” deyince bütün iklim bilgilerimin alt üst olduğu kanısına kapıldım. Tübitak Ulusal Gözlem Evi Ahmet, Saklıkent’e gelmişken burada TÜBİTAK Ulusal Gözlem Evi’ni de görelim dedi ve şunları ekledi; “Konyaaltı İlçesi aslında Antalya’nın da kalbi. Çünkü şehre hayat veren birçok kurum ve kuruluş Konyaaltı’nda. Akdeniz Üniversitesi Kampüsü, İl Sağlık Müdürlüğü, İl Emniyet Müdürlüğü 2. Hizmet Binası, Serbest Bölge, Sahil Güvenlik Komutanlığı, Antalya Limanı, Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) İl Müdürlüğü. Bir de, Konyaaltı Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifi’nden bahsetmeden geçemeyeceğim. Bir ara Başkanı Durali KOLPAK ile tanışma fırsatı bulmuştum. Çok değerli bir insan. Bana Kooperatiften bahsederken, Türkiye’de bir ilk olduklarını, bunun sebebinin de üç belgeye birden sahip olduklarını, bunların ISO 9001:2008 Kalite Yönetim Sistemi, ISO 10002 Müşteri memnuniyeti Yönetim Sistemi ve OHSAS 18001 İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi belgeleri olduğunu anlatmıştı.” Beraberce Tübitak Ulusal Gözlem Evine gittik. Benim için ilginç bir deneyimdi. Oraya vardığımda öğretmenleriyle birlikte ziyarete gelmiş öğrencileri gördüm. Çocukların heyecanı gözlerinden okunuyordu. Orada edindiğim bilgilere göre; Tübitak Ulusal Gözlem Evi Antalya Yönetim Binası Akdeniz Üniversitesi Kampüsü içinde yer alıyormuş. 2500 m yükseklikte modern bir araştırma merkezi kurmak hiç de kolay olmamış. Saklıkent’ten gözlemevine yol açılması, elektrik hattının döşenmesi, teleskop ve hizmet binalarının yapılması, gözlemevinde çalışacak teknik, idari ve araştırmacı personelinin oluşturulması gibi önemli aşamalar birer birer aşılarak 5 Eylül 1997 tarihinde resmi açılışı yapılmış. TUG’un ilk teleskopu olan 40 cm. çaplı T40 teleskopunda ilk ışık Ocak 1997’de, 150 cm. çaplı RTT 150 teleskopunda ise ilk ışık Eylül 2001’de alınarak gözlemevinde bilimsel gözlemler başlamış. Bu gezi sırasında gözlem evinde yapılan bilimsel çalışmalar hakkında biz ziyaretçilere bilgiler verdiler. Akşam olunca gökyüzünü izleme deneyimini de yaşamış oldum. Eve döndüğümde üzerimde hoş bir yorgunluk vardı. 27 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Tübitak Ulusal Gözlemevi Saklıkent Tesisleri TUG Saklıkent Tesisi İç Görünüm TUG Akdeniz Üniversitesi Kampusu Tesisi 28 *H]LñQFHOHPH HACISEKİLİLER KÖYÜ İSMİ NEREDEN GELİYOR? Günlüğüm, Bu akşam sana havası, suyu, doğal güzellikleri şöyle bir kenarda beklesin, insanlarıyla görülmeye değer bir köyden bahsedeceğim. Anadolu insanının o sımsıcak yakınlığını bugün yine iliklerime kadar hissettim. Bugün arkadaşım Arif KAN’la birlikte Hacısekililer köyüne gittik. Arkadaşım beni kendi köyünde misafir etmek istedi. Köye gelene kadar gördüğüm manzaralar karşısında; “İyi ki yaşıyorum, iyi ki buradayım, Allah’ım ne güzel yerler yaratmışsın.” sözleri dilimden düşmedi. Köyü gördüğümde ise duyduğum yaşama sevinci son noktaya ulaştı. Köy halkı bizi misafirperverlikte adeta yarışarak karşıladı. Biz köye ulaşmadan yemeğimiz hazırlanmış, çayımız demlenmişti. Köy sofrasında yere bağdaş kurarak karnımızı doyurduk. Çaylarımızı içtik. Köyde biraz dolaştıktan sonra bir kayanın üzerine oturup etrafı seyretmeye başladık. Arif’e “Dedelerin bu güzel köyü nereden bulup, yerleşmişler.” diye sordum. Arif bana şöyle bir cevap verdi: “Aslında biz buraya yerleşen dördüncü aileyiz. Bu köyde ilk olarak ağaç kesimiyle uğraşanlar yaşarmış. Daha sonra iki ayağında farklı renkte ve desende çoraplar bulunan adına Sekili denen bir adam gelip yerleşmiş. Sonra bu köyün adı Hacısekililer olarak bu kişiden yadigâr kalmış. Bundan sonra köyümüze ilk yerleşen kişi Yanık Hasan’ın babası olan Gök Meemed imiş. Daha sonra Gocagır (Abdurrahman KÖSE) yerleşmiş. Üçüncü olarak Cebel Mısdava (Mustafa KÖSE) gelip yerleşmiş. Dördüncü gelen dedem Meyilli (Meelli) Mısdava (Mustafa KAN DT: Hicri1317) Karaöz’den gelip yerleşmiş. Sonra gelen diğer aileler de ISMIK, ÖZEN, GÖKAY ve UYGUN soy isimli ailelermiş.” Hacısekililer Köyü’nden bir görünüm 29 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× İşte günlüğüm gezip, görüp, gönlümüzün bir köşesine yerleştirdiğimiz bu köyün köy olmasının da, isminin de böyle bir öyküsü varmış. Akşam üzeri Konyaaltı’na dönerken yolda yaklaşık kırk kişilik bir grupla karşılaştık. Giyim kuşamlarından dağcı oldukları hemen anlaşılan bu grupla sohbet etmek için durduk. Grubun lideri Ahmet ŞİMŞEK Bey’le tanıştık. TODOSK (Toros Doğa Sporları Kulübü Derneği) kapsamında faaliyette bulunduklarını, hafta sonları doğa yürüyüşleri yaptıklarını, dağcılıkla ilgilenenlerle birlikte tırmanışlar gerçekleştirdiklerini anlattı. Ben de orada bulunma amacımı açıklayınca “Konyaaltı’nın bütün dağlarını karış karış bilirim.” dedi. Beni kulüplerine ve etkinliklerine davet etti. Ertesi gün bir araya gelmek için sözleşerek yollarımıza devam ettik. Yarın görüşmek üzere sevgili günlüğüm iyi geceler. GEYİKBAYIRI TIRMANIŞI Evet Günlüğüm, Konyaaltı’nın dağlarını keşfetmeye hazır mısın? Sabah daha gün doğarken kalktım. Uzun bir yürüyüşte gerekli olabilecek eşyaları bir sırt çantasına doldurup yola koyuldum. Ahmet Bey beni bekliyordu. Önce bana yaptıkları etkinliklerden bahsetti. Daha sonra Konyaaltı dağlarında çektikleri fotoğraflara baktık. Gördüğüm manzaraların güzelliği karşısında Konyaaltı’nın dağlarının bile farklı bir havası, cazibesi olduğu kanaatine vardım. Ahmet ŞİMŞEK ve arkadaşları zirvede (TODOSK) 30 *H]LñQFHOHPH Hareket saati geldiğinde ekipteki diğer arkadaşlarla bir noktada buluşup, Geyikbayırı tırmanışına geçtik. Eşsiz manzaralarda fotoğraflar çektirdik. Ahmet Bey bana Konyaaltı’nda; Sarıçınar, Sivridağ, Tunç Dağı, Gökdere, Geyik Sivrisi, Çalbalı tırmanışlarının yapıldığını anlattı. Tırmanışların yanında doğa yürüyüşleri de düzenleniyormuş. Tırmanışta birçok kişiyle tanıştım. Aralarından Konyaaltı’nda yaşayanlar da vardı. Bu arada uğradığımız Geyikbayırı Köyü’nün Sinan Değirmeni mevkiindeki manzara, doğanın güzelliği, buz gibi kaynak suları, Keklikpınarı’nın eşsiz güzelliği karşısında neredeyse dudaklarım uçuklayacaktı. Sinan Değirmenine günümüzde ihtiyaç kalmamış. O yüzden kapısına kilit vurulmuş. Çalıştığı dönemde kim bilir nelere şahit olmuştur. Değirmene su taşıyan ve demirden yapılmış olan, halk arasında “Umman” olarak adlandırılan su boruları hala sapasağlam. Değirmene un öğütmeye gelenlerin istirahat ettikleri, ihtiyaçlarını karşıladıkları, hayvanlarını hemen yanında yapılmış bölüme bağladıkları, serinledikleri kır kahvesi zamana meydan okurcasına ayakta durmaya devam ediyor ama, onun da kapısına kilit vurulmuş. O da kim bilir ne sohbetlere vesile olmuştur. Buralara bayıldım. Heybemi yeni dostluklarla doldurarak geri döndüm. Geyikbayırı’ndan bir görünüm 31 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× TRİATHLON ANTALYA Sporcu Günlüğüm, Ne güzel bir ilkbahar sabahı değil mi? Bugün çok aktif, heyecanlı, dinamik bir güne hazır mısın? Çünkü bugün Triathlon yarışlarına gidiyoruz. Birkaç gün önce reklam panolarına Triathlon yarışı ile ilgili afişler asıldı. Yarışmalar 1500 metre yüzme, 40 km. bisiklet, 10 km. koşu olmak üzere üç ayrı kategoride düzenleniyor. Avrupa Triathlon Yarışmasının 2010 yılından itibaren her yıl ilkbaharda Konyaaltı’nda düzenlendiğini öğrendim. Yarışmalara birçok ülkeden sporcu katılıyordu. Sahile gittiğimde sportmen bir kalabalıkla karşılaştım. Aynı anda birçok yarış yapılıyordu. Hepsini ilgiyle izledim. Yarışlardan sonra hemen ödül töreni düzenleniyor, sporcular daha terleri kurumadan madalyalarıyla kucaklaşıyordu. Eve döndüğümde yarışçılar kadar yorgundum. Antalya-Konyaaltı Triathlon Avrupa Kupası yarışmaları 32 *H]LñQFHOHPH ÇAKIRLAR ve MİSAFİR ODALARI Sevgili Günlük, Dün akşam yatmaya hazırlanırken telefonum çaldı. Arayan pansiyon sahibimiz Mahmut Bey’di. Yarın sabah beni güzel bir yere kahvaltı yapmaya götüreceğini söyledi. Sabah Mahmut Bey beni Çakırlar’a kahvaltı yapmaya götürdü. Orada bizi büyük bir misafirperverlikle karşıladılar. Mükellef bir kahvaltıdan sonra bir kahveye uğradık. 33 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Birkaç amca beni masalarına buyur etti. Bu amcalar Çakırlarlı Hüseyin DEMİRCİ, Ömer Ali KAÇAR, İzzet AVCI’ydı. Kendileriyle güzel bir sohbete başladık. Misafirperverliklerinin çok eskiye dayandığını anlamam uzun sürmedi. Çakırlarlı Hüseyin DEMİRCİ, Ömer Ali KAÇAR, İzzet AVCI Eskiden Çakırlar’da gelen geçen yolcular için konaklama odaları varmış. Uzaktan biri gelse hemen bu odalara yerleştirilir, yemeği hazırlanır, ihtiyaçları görülürmüş. Çocuklar omuzlarında peşkir, ellerinde ibrikler, önlerinde leğenlerle misafirlere su döker, peşkir tutarlarmış. Suyu dökerken biraz az eğilecek olsalar babaları maşa ile sırtlarına vurup, daha çok eğilmeleri için uyarırmış. Bu nedenle amcalar hep bir ağızdan, babalarımız odalara büyük önem verirlerdi, diyorlar. Odalarda kalan misafirlere evlerde hazırlanan yemekler getirilip ikram edilirmiş. Onların rahat etmesine, sıkıntı çekmemesine çok önem verilirmiş. Bir kişi Çakırlar’a geldi mi gidene kadar büyük hürmet görürmüş. Misafir odalarının kendi evlerinden ayrı, müstakil olarak yapılması, misafirlerin kendilerini daha rahat hissetmeleri içinmiş. Şimdi odalar kalkmış ama misafirperverlik aynen yerinde duruyor. Bu adet, yöredeki yakın çevre köylerinde de uygulanırmış. 34 *H]LñQFHOHPH Zamana karşı meydan okumaya devam eden eski bir köy misafir odası (Yarbaşçandır) Biz sohbetimize devam ederken uzun boylu, mavi gözlü bir amca masamıza geldi. Bu amca Niyazi TEMEL’di. Niyazi Amca sinema sanatçılarını andırıyordu. Bu düşüncemi yüksek sesle söyleyince masadakiler gülerek “Öyle zaten” dediler. Niyazi TEMEL biraz sıkılarak anlatmaya başladı: — Bizim Çakırlar’da iki tane film çekildi. Biri Cüneyt ARKIN’ın oynadığı Ala Geyik filmi, diğeri Fatma GİRİK’in oynadığı Kara Peçe filmi. Çekimler benim evin yakınındaki bir evde yapıldı. Hatta o ev hâlâ durur. Alageyik ve Kara Peçe filmlerinde kullanılan ev (Çakırlar) 35 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× O zaman filmi çekenler bana da bazı sahnelerde figüranlık yaptırdılar. Yevmiyeyle çalıştığımız günler de oldu. Filmi çekenlerin eşyalarını falan taşıdık. Ala Geyik filmi 1969 yılında, Kara Peçe filmi de 1970 yılında çekildi. O zamanlar televizyon yoktu. Sinemalar vardı. Parası olan sinemaya gider bu filmleri izlerdi. O zamanlar imkanlar kısıtlıydı. Ama güzel günlerdi. Niyazi Amca’ya beni filmlerin çekildiği yere götürüp götüremeyeceğini sordum. — Yakın zaten, çayımızı içip gidelim. dedi. Ben de bahsedilen filmleri izlemiştim. Ev oldukça sağlam taş bir evdi. Artık kullanılmıyor ama, Çakırlarlılar için hoş bir anı olarak duruyor. 1969 1970 36 *H]LñQFHOHPH Alageyik ve Kara Peçe film çekimlerinde ulaştırma amacıyla kullanılan araç (Ali ABAY albümünden ) Osman Ağa ve Kıl Çağşır Çakırlar’daki sohbetimiz devam ederken söz anlatıla gelen bir hikâyeye uzandı. Bu hikâye Konyaaltı ilçesinde erkeklerin giydiği bir tür şalvar olan çağşır ve Osman Ağa diye bilinen bir Konyaaltılıya dayanıyor. Bu hikâyeyi buraların ilk dolmuş şoförü Ahmet Muhammet DURMAZ anlattı. Ahmet Muhammed DURMAZ 37 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Keçi kıllarının kirmende kadınlar tarafından eğrilmesinden sonra dokuma tezgâhlarında dokunan bu çağşır, insanı çok kaşındırdığı için direk giyilmez, altına mutlaka ak don denilen uzun külotlar giyilirdi. Akdamlar yöresinin sahibi Osman Ağa’nın da kış boyu üstünden çıkarmadığı dillere destan bir çağşırı vardı. Osman Ağa devrin sözü geçen, saygın insanlarındandır. Osman Ağa’nın sağlığında çekilen fotoğraflarından Akdamlar mevkiinde kendisine ait bir odası vardı ve günün hangi saatinde olursa olsun, kim oradan geçerse aç mısın, tok musun? diye sorulmadan sofrası hazırlanılırdı. Her an yemek hazır bulunurdu. Osman Ağa her gün faytonuna binerek, Kışlahan’da (Bugünkü Şarampol kapalı yoldaki KHAN Hotel’in bulunduğu yer.) Çandırlıların kahvesine gelir, Köfteci Nazif’in (Durali KOLPAK’ın babası) dükkanında dostlarına öğle yemeği yedirir, yarenlik eder, işlerini takip eder, akşam olduğunda ise geri dönerdi. 38 *H]LñQFHOHPH Nazif KOLPAK (Çandırlı Köfteci Nazif) Bu kahve o dönem çeşitli yaylalardan gelip Konyaaltı’na yerleşen insanlar için büyük önem arz ederdi. Çünkü, bu insanların ve zamanın ileri gelenlerinin buluştukları, dertlerin paylaşıldığı, sorunların çözüldüğü, işlerin takip edildiği yer Çandırlıların kahvesiydi. Manavgatlı bir şahıs, bir haftadır Manavgat’tan Antalya’ya gelmesine rağmen tapudaki işini sonuçlandıramaz. Yolda bir yakınına rastlar, ayaküstü durumunu anlatır. Yakını, “Sen niye üzülüyorsun Kışlahan’daki Çandırlıların kahveye git, Osman Ağa’yı bul, o senin işini hemen halleder.” deyince adam kahvenin yolunu tutar. Etrafta takım elbiseli, kravatlı birini arar, bulamayınca kahveciye yaklaşır, Osman Ağa’yı nerede bulabilirim, diye sorar. Kahveci “İşte şurada oturan Osman Ağa’dır,” diyerek kıl çağşırlı bir adam gösterir. Bizimki Osman Ağa’nın kıyafetine bakar, söyleyeceği işi düşünür ikisini birbirine bağlaştıramaz. Yine de yanına gider, durumunu anlatır. Osman Ağa, “Adını soyadını ver, sen burada otur, beni bekle.” der. Faytona binip gider. Bir süre sonra geri döner, “Al hemşerim işin tamam” diyerek elindeki kâğıtları uzatır. Adam şaşırır ve “Ben bir haftadır tapu aradım meğer tapu bu kıl çağşırın içindeymiş.” der. Bu hikâye yıllardır dilden dile aktarılır. 39 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Çakırlarda Tokat Yeri Uygulaması Çakırlar’ın güzel bahçelerinde gezerken bir çocuk koşarak yanımızdan geçti. Bir süre sonra çocuk, yanında bir keçi ile söylene söylene karşımıza geldi. Kendisine ne olduğu sorulduğunda keçilerinin komşunun bahçesine girdiğini söyledi. Yanımda bulunan Çakırlarlı Ömer Ali KAÇAR: — Eskiden olsaydı bu keçi tokat yerine kapatılırdı, dedi. Bunun ne demek olduğunu sorduğumda da hikâyesini anlattı. Çakırlarda hayvancılıkla geçinildiği dönemlerde, başkasının arazisine giren ve bahçelere zarar veren hayvanlar yüzünden sıkıntılar yaşanırdı. Böyle bir soruna neden olan hayvanlar ihtiyar heyeti tarafından görevlendirilen bekçilerce, adına “tokat yeri” denilen etrafı tellerle çevrili bir alana hapsedilirdi. İhtiyar heyeti bu hayvanın sahibine bir ceza keserdi. Cezasını ödeyen hayvanını geri alırdı. Bu uygulama Çakırlar’ da hayvancılığın bitmesiyle son buldu. 40 *H]LñQFHOHPH ASKERE UĞURLAMA Sevgili Günlük, Bu akşam pansiyonumuzun bulunduğu mahalle, “En büyük asker bizim asker!’’ nidalarıyla yankılanıyor. Askere gidecek gençler ve arkadaşları arabalarını bayraklarla süsleyip, konvoy yapıp, geziyorlar. Bu sabah bir tanıdığımın aracılığıyla gençlerden birinin evinde asker yemeğine katıldık. Yemeğe gelen davetliler askere gidecek gence çamaşır, çorap gibi hediyeler getirdiler. Daha yakın akrabaları cebine para koydular. Yemek esnasında mevlit okundu, dualar edildi. Yemekten sonra kına gecesi düzenlendi. Gençler gönüllerince çalıp eğlendiler. Sonra kına tepsisi getirildi. Askere gidecek gencin avuçlarına ve tetik parmağına kına yakıldı. Bu esnada annesi gözyaşlarını tutamadı. Ben etrafa göz gezdirirken evin çatısında bir bayrak dikkatimi çekti. Bu sırada bir kırmızı kurdele ile nazar boncuğu getirdiler. Askere gidecek genç bunları alıp, kapısının üstüne çaktı. Bunun ne olduğunu sorduğumda, gencin askere gideceği gün evinin kapısına bunları astığını ve genç, askerden gelene kadar orada asılı kaldığını, tezkere alan gencin kendi elleriyle bunları çıkardığını söylediler. Ali ABAY ve Süleyman ABAY 41 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kına gecesinde Recep SEVİNÇ’le tanıştım. Recep Amca Konyaaltı’nın en yaşlı insanlarından biriymiş. Recep Amca’ya eskiden de asker uğurlaması yapar mıydınız? diye sorduğumda; — Ahh ahh! Nerde! Biz tarladan, bahçeden çıktık, askere gittik, dedi. Eskileri anlatmaya devam ederken Konyaaltı’ndan askere gidecek gençlerin önce Burdur’a gittiğini söyledi. Ancak bu gidiş sanıldığı gibi kolay olmazmış. En eskiler askerlik şubesinden kumanyalarını alıp, yürüyerek giderlermiş. Daha sonraları gidenler at arabalarıyla, otobüslerle gitmeye başlamış. Burdur’dan sonra trenle herkes kendi birliğine dağılırmış. Kına gecesi sonunda davetliler evlerine dağıldılar ama gençler o gece yola çıkacak arkadaşlarını uğurlamak için konvoylarla terminale doğru yola çıktılar. Terminale geldiğimizde büyük bir kalabalık vardı. Askere gidecek genç, omuzlar üzerine alınarak “En büyük asker bizim asker!’’ nidalarıyla otobüse bindirildi. Otobüsün önünde bayraklar açıldı. Davul zurnalar çalındı. En son hep birlikte İstiklâl Marşı okundu. Otobüs hareket ettikten sonra arkasından su döktüler. Anneler, babalar hem gururlu hem de buruk bir şekilde terminali terk ettiler. Biz de evimize döndük. Ancak yarın sabah yola çıkacak gençler için atılan nidaların sesleri hala geliyor. İşte bir Konyaaltı gününü de tamamlamış olduk. ASKER MANİLERİ Sevgili Günlüğüm, Erkeklerin hayatında en önemli kilometre taşlarından biri de askerliktir. Askerlik anıları hiç bitmez. Hacısekililer Köyü’nde, yol kenarındaki evinin önünde asasına dayanmış otururken tanıştığım 87 yaşındaki Ali KAN’la aramızda geçen konuşmanın ilk konusu askerlik hatıralarıydı. Ali Dede, askerliği ile ilgili şunları anlattı: “Ben Muş’ta ve Van’ın Çaldıran İlçesi’nde dört yıl askerlik yaptım. Okuma yazmayı askerde öğrendim. İlk iş olarak da köyüme, sevdiklerime mektuplar yazdım. Mektupların sonuna da bildiğim asker manilerini de yazardım.” 42 *H]LñQFHOHPH Kartal Ailesi albümünden Bize bu manilerden birkaç tane söyleyebilir misin? deyince, Ali Dede başladı manileri sıralamaya: Destana başladım, beni soranlara selam söyleyin! Âlem Dağı’na düştüm, merak etmeyin. Gönderin mektubumu, şen olsun gönlüm. O sebepten arz ederim sılayı. 43 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kışlanın önünde kantin dükkânı, Talimler sıkıştı, teftiş zamanı. İzinli gitmenin yoktur imkânı, O sebepten arz ederim sılayı. Yaz gelmiş de garip bülbül ötmüyor, İstanbul’un gülü açmış kokmuyor. Özledim, bu ay, gün yetmiyor, O sebepten arz ederim sılayı. İstanbul’dan aldım bir kilo üzüm kurusu, Üstüne içtim su, bir matara dolusu. Daha çok yazacaktım, çaldı istim borusu O sebepten arz ederim sılayı. Âlem dağı suları çağlayıp akmaz, Askerin gözyaşlarına kimseler bakmaz. Postaya baktım mektuplar çıkmaz, O sebepten arz ederim sılayı. Kışlanın önüne çıkar çatarım silahımı, Sağ yanımda saklarım mektubumu, Gelmiş mi diye ah çeker yoklarım postamı, O sebepten arz ederim sılayı. 44 *H]LñQFHOHPH Kışlanın önünden bir pınar akar, Asker arkadaşlar çamaşır yıkar, Sevgili kardeşim gözyaşı döker, O sebepten arz ederim sılayı. Memleketten çıktım sağdı başım, Sıladan kesildi ekmeğim aşım, Bir mektup gönderin sevgili kardeşim, O sebepten arz ederim sılayı. İstanbul’un üstünde tayyareler gezer, Derindir Marmara vapurlar yüzer, İnsan evladından böyle mi bezer, Hiç olmazsa ayda bir mektup yazar. Şu Alem Dağı’nda nöbet beklerim, Tüfeğimi sağ yanımda saklarım, Mektup gelir mi diye beklerim, Atmadık mektuba ne yapsın posta. 45 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× DÖRT KURUŞLA 13 YIL ASKERLİK Çanakkale Savaşı yıllarında seferberlik ilan edilmişti. Konyaaltılı İbrahim GÖKCEN iki kat ihrama sarınır. Yanına kıl çağşır ve bir kebe (yelek) alır. Cebinde sadece iki kuruş para ile askere gider. Askerliği on üç sene sürer. Bu sırada parası tükenir. Bir yolunu bulup eşine haber gönderip para ister. Eşinin bir keçisi vardır. Dört kuruşa keçiyi satar, iki kuruşunu cephedeki eşine gönderir. Böylece İbrahim GÖKÇEN, dört kuruşla on üç yıl askerlik yapmış olur. İbrahim GÖKÇEN 1978 yılında 79 yaşında hayatını kaybeden İbrahim GÖKÇEN’in bu hikâyesi aslında Anadolu’da her mahallede yaşanan, Mehmetçiklerin ortak, hazin öyküsüdür. Bu öyküyle tüm Mehmetçiklerimizi, Şehitlerimizi ve Gazilerimizi minnetle anıyor, aziz hatıraları huzurunda saygıyla eğiliyoruz. 46 *H]LñQFHOHPH GİRİTLİ HASAN’IN (KARTAL) KIZ KAÇIRMASI Merhaba Günlük, Bugün Uncalı Siteler mahallesinden KARTAL ailesinin evine konuk oldum. Hoşbeş ederken konu kız kaçırma hikâyelerine dayandı. Ferda BARUT’tan büyük dedesiyle ilgili güzel bir hikâye dinledim. Giritli Hasan (KARTAL) Giritli Hasan tarlada çalışırken Ayşe Hanım’ı görür ve gönlünü 16 yaşındaki bu güzele kaptırır. Aile büyükleri Allah’ın emri ile Ayşe Hanım’ı babasından isterler. Ancak baba, “Biz Giritliye kız vermeyiz.” diyerek lafı kestirip atar. 47 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Giritli Hasan o zamanlar 18 yaşında bir delikanlıdır. Sevdiğinden ayrı kalmaya dayanamaz ve Ayşe Hanım’ı kaçırmaya karar verir. Durumu ağabeyi Mehmet Ziya’ya anlatır. Onun da onayını alır. Giritli Hasan ve arkadaşları; Etem Çom, Çamur Ali, Hacı Mehli ve Salata Mustafa kızı kaçırmak için uygun bir zaman kollamaktadır. Nihayet, Ayşe Hanım tarlada çalışırken bir fırsatını bulup onu kaçırırlar. Ancak, Ayşe Hanım çabuk pes etmez. Kendisini kaçıranlarla kıyasıya mücadele eder. Arapsuyu’ndan geçerken attığı tekmelerle hepsini suya yıkar. Daha sonraları bu olayı anlatan Salata Mustafa, Ayşe Hanım için, “Ne aksi kadındı, bir vurdu mu bizi suyun dibine yıkıyordu.” der. Giritli Hasan ve eşi Ayşe (Kartal) Nihayet boş bir Giritli evi bulup, Ayşe Hanımı buraya kapatırlar. Bu arada Jandarma o civarda sıradan arama tarama faaliyetinde bulunmaktadır. Tesadüfen Ayşe Hanım’ın kapatıldığı eve girerler. Giritli Hasan ve Ayşe Hanım’ı yakalarlar. Ayşe Hanım durumu anlatınca babasına teslim edilir. 48 *H]LñQFHOHPH Giritli Hasan ve eşi Ayşe (Kartal) Aile büyükleri araya girer Ayşe Hanım’ı bir kez daha isterler. Ancak kızın annesi Şerife Hanım kızını vermemekte direnir. Giritli Hasan’ın ağabeyi Mehmet Ziya devreye girer, bahçedeki incir ağacını göstererek Şerife Hanım’a; — “Bu kızı kardeşime vermezseniz incirin altına mezarınızı kazın.’’ diyerek tehditte bulunur. Baştan tehditlere aldırış edilmese de, sonunda aile razı olur ve bu iki genç evlenir. 49 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× İMECE Merhaba Günlük, Bugün öğleye doğru pansiyon sahibinin tanıdığı Mukaddes KILDIRAN geldi. Bana “Konyaaltı’nın her şeyini merak eder dururmuşsun. Öyleyse hadi gel, seni düğün sarmasına götüreyim.” dedi. Olur, ama düğün sarması nedir?” diye sorduğumda, bana: “Düğünden bir gün önce tüm akrabalar, komşular toplanır, yemekte ikram edilecek yaprakları sararız.” dedi. Hazırlandım, birlikte gittik. Üç dört yere düğün sofraları kurulmuştu. Her sofranın başında altı yedi kadın yaprak sarması yapıyordu. Üç dört genç kız, getir götür işine bakıyorlardı. Koca koca tencereler dolusu sarmalar hazırlandı. İş bitince ev sahibi herkese çay ikram etti. “Hep birlikte yardımlaşmanız ne güzel dedim.” Mukaddes Teyze: “Biz eskiden gündüzleri pamukta çalışıp akşamları da evlerde toplanıp imeceler yapardık. (Bir köy halkı ya da topluluğun içinde işlerin elbirliği içinde yapılması) Hem vakit geçirir, hem de işlerimizi bitirirdik,” dedi. Yaptıkları işleri öyle güzel anlattı ki, insanın keşke bende orada olsaydım diyesi geliyor. Neler yaparlarmış biliyor musun? Dinle, anlatayım. 50 *H]LñQFHOHPH Fıstık İmecesi İmece yapılacak evde toplanılır. Yere büyük bir sofra bezi serilir. Eve gelen herkes etrafına oturur. Fıstıklar ortaya dökülür. Önce fıstıklar kırılır. Sonra bunlardan bir kısmı seneye kullanmak üzere tohumluk olarak ayrılır. Fıstık imecesinde ev sahibinin misafirleri için “arabaşı” veya “kölle” yapması adettendir. İş bitince fıstıklar kaldırılır. Hazırlanan yemekler yenir. Darı İmecesi Bu imece geniş bir tarlada yapılır. Herkes kendi darısını bir öbek olarak tarlaya döker. İmeceye katılacak olan kişiler altlarına serecek hasırlarını getirirler. O akşam hangi komşunun mısırı yapılacaksa, hasırlarını onun mısır öbeğinin etrafına serer, mısırlarını soymaya başlarlar. Darı imecesinde adet olarak, işi yapılan aile, kendisine yardım edenlere kavun karpuz yedirir. Erişte İmecesi Bu imece kış için yapılan hazırlıklardandır. Bir komşu erişte keseceği haberini diğer komşulara gönderince hanımlar en keskin bıçaklarını alıp yardıma gelirler. Önce büyük teknelerle 30-40 yumurtayla hamurlar yoğrulur. Üç ayrı sofra kurulur. Birinci sofradakiler oklava ile yufka açarlar. Açtıkları hamurları yan sofraya verirler. Onlar da bu hamurlardan uzun şeritler keserler. Kestiklerini yan sofraya verirler. Orada oturan hanımlar da bu uzun şeritlerden kısa kısa makarna biçiminde hamurlar keserler. Son olarak bunlar temiz sofralara serilerek kurumaya bırakılır. İş bitince hemen bir tencere erişte pişirilir ve yardım edenlere ikram edilir, hep birlikte yenir. 51 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Tarhana İmecesi Kış için tarhana hazırlamak Konyaaltılıların vazgeçemediği işlerdendir. Tarhana için büyük hamur teknelerinde un, nane, tuz, domates rendesi, yoğurt birlikte yoğrulur. Bunlar keseye konulup üç hafta, yüksek bir yere asılarak süzdürülür. İyice süzülünce evlerin damlarına hazırlanan beyaz bezlerin üzerine tarhanalar serilir. Güneşin altında iyice kuruyuncaya kadar bekletilir. Daha sonra bez torbalarda saklanır. Salça İmecesi Salça imecesi Temmuz ayında yapılır. Hanımlar bir araya gelerek domates veya biber salçası yaparlar. Domates ve biberlerin doğranması işinde birbirlerine yardım ederler. Yufka İmecesi Yufka imecesi en sık yapılan imecedir. Çünkü ekmek fırınlarının olmadığı dönemlerde ekmek ihtiyacını bu şekilde karşılıyordu. Yufka imecesi özellikle düğünlerde hala devam eden bir gelenektir. Büyük hamur tekneleriyle hamurlar yoğrulur. Kadınların bir kısmı hamurları küntler, yani küçük parçalara ayırıp yuvarlar, topak yaparlar. Bir kısmı oklavalarla açarlar. Diğer bir kısmı da sacın üzerinde pişirirler. 52 *H]LñQFHOHPH DÜĞÜN Sevgili Günlük, Bugün pansiyon komşularımdan biri olan Sevil İBİK’in davetlisi olarak bir tanıdığının düğüne katıldım. Konyaaltı’nda düğünler üç gün sürüyormuş. İlk gün herkesin katıldığı büyük bir yemek veriliyor. Sevil ile yemeğe geldiğimizde masalar kurulmuş, yemekler yeniyordu. Yemekler gerçekten çok güzeldi. Bizi de boş bir masaya oturttular. Sofrayı birkaç kişiyle daha paylaşıyordum. Yemekte tanıştığım Esmer ER ve gelini Fatma ER, Gülay ÇAKAR, Zeynep ÇAKMAK ve Makbule ÇAKMAK’a Konyaaltı’nda eski düğünlerin nasıl yapıldığını sordum. Bana bir bir anlattılar. Şimdiki düğünlerle karşılaştırdılar. Adetler, günümüz şartlarına uyarlanarak korunmaya devam ediyor. Bu konuda buranın halkı gerçekten takdire şayan. Eski geleneklerle yenileri çok güzel harmanlıyorlar ve gelecek kuşaklara aktararak devamlılığını sağlıyorlar. Şimdi bu güzel insanlardan öğrendiğim, kız beğenmekle başlayıp, evlilikle sonuçlanan bu heyecanlı süreci sana anlatmaya çalışayım. 53 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kız beğenme: Konyaaltı ilçesinde 40-50 yaş üstü kime sorsanız; “Bizim zamanımızda görüşmek, buluşmak yoktu. Annemiz kimi beğenirse, babamız kimi uygun görürse onunla evlenirdik.” cevabını alırsınız. Günümüzde bu durum, her yerde olduğu gibi burada da gençlerin birbirlerini görüp, konuşmaları, en önemlisi kendi kararlarını yine kendilerinin vermeleri esasına dayanmaktadır. Eski zamanlarda oğlu olan hanımlar düğün ve nişanlarda kız bakarlardı. Beğenilen kız eşten dosttan sorulur, araştırılır uygun bulunursa kız isteme faslına geçilirdi. Kız isteme: Beğenilen ve istenmesine karar verilen kızı istemek için aile büyüklerinden “Sakallısulu” denilen bir erkek seçilirdi. “Sakallısulu” sözü geçen, yol yordam bilen kişi anlamındadır. Kız isteme üç seferde yapılırdı. İlk gidişte kızın isteneceği, kız tarafına duyurulurdu. İkinci gidişte kız istenirdi. Kız, yaygın olarak kullanılan “Allah’ın emri, Peygamber’in kavli” sözüyle babasından istenirdi. Kız tarafı düşünmek için zaman ister, bu zaman içinde kızın babası etraftan oğlanı sorup soruştururdu. Alınan cevaplar neticesinde karar verilirdi. Karar olumsuzsa ‘’Kısmetinizi başka yerde arayın.’’ denirdi. Olumluysa söz kesimi için gün kararlaştırılırdı. Başlık parası: Konyaaltı ilçesinde başlık parası adı altında bir para almak, ailelere göre değişen bir gelenekti. Bazı ailelerde böyle bir gelenek yoktu. Ancak, alınan başlık paraları insanları zorlayan, güçlerinin üstünde bir miktar olmaz, usulen alınan sembolik bir miktardır. Başlık parası olmadığı için evlenemeyen genç yoktur. Olay tamamen semboliktir. Kızın verildiği akşam misafirler giderken, oğlanın babası veya bir aile büyüğü hiç kullanılmamış bir tülbendin içine sarılmış parayı, yerdeki bir minderin altına koyup çıkardı. Bırakılan para miktarı ailenin gücüne göre belirlenirdi. Çeyizin ve takıların belirlenmesi: Kızın verildiği akşam veya birkaç gün sonra toplanılarak takıların miktarı ile çeyizler hakkında karar verilirdi. Takılar genellikle Reşat altını, beşibirlik gibi altınlardan istenirdi. Çeyizde ise kız tarafının vereceği çeyiz ile oğlan tarafının alacakları kararlaştırılırdı. Kız çeyizi: Tahta divanların üstüne beyaz danteller, işlemeli örtüler, ucu iğne oyası yapılış damat kesesi, kolları iğne oyası yapılmış yakası açılmamış damat gömleği, yakası işlemeli iğne oyalı gelin gömleği, işlemeli havlular, seccadeler, oyalı yazmalar, işlemeli yastık yorgan yüzleri kız çeyizinin başlıcalarındandır. 54 *H]LñQFHOHPH 55 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 56 *H]LñQFHOHPH 57 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Çeyizin damat evine gidişi: Oğlan evi bir araba tutar ve kız evine gelir. Bu araba zamanında at arabası iken, şimdilerde küçük kamyonetler kullanılmaktadır. Kızın çeyizi gitmeye hazır beklemektedir. Ama çeyizi almak o kadar kolay değildir. Çünkü başta sandık olmak üzere her çeyizin üstüne biri oturmuştur. Bu kişiye onu memnun edecek bahşiş verilir, çeyiz alınır. Erkek çeyizi: Yorgan, yastık, döşek, kilim, halı, uzun yastık erkeğin çeyizini oluştururdu. Eskiden, evlenenler genellikle aileleriyle birlikte oturdukları için ev eşyasına çok ihtiyaç yoktu. Hatta bir evin her odasında bir gelin yaşardı. Günümüzde gençler ayrı eve çıktıkları için çeyiz konusunda iki taraf gücü oranında anlaşmaktadır. Genellikle odalar paylaşılmakta her iki taraf kendine düşen odayı dayayıp döşemektedir. Söz kesimi: Söz kesiminde oğlan tarafından kız evine çerez ve lokum gider. Kız tarafı da tatlı ve şerbet ikram eder. Kadın erkek ayrı oturur. Damat erkeklerle, gelin kadınlarla oturur. Tercihe göre mevlitli, ya da çalgılı bir şekilde gerçekleşen gecede söz yüzükleri takılır. Nişan gününe karar verilir. Nişan töreni (Nişan atma): Nişan törenine nişan atma denirdi. Nişanlar akşam yapılırdı. Nişan günü oğlan tarafından kız tarafına “Alaheybe” gelirdi. Alaheybenin içinde beş tane kömbe (mayalı ekmek), bir tepsi tatlı veya pazar helvası bulunurdu. Nişana, oğlan evi ve davetlileri atlarla silah ata ata gelirlerdi. Atlar süslenirdi. Erkekler kendileri için ayrılan yere oturur, kadınlar ise kendileri için ayrılan yere geçerlerdi. Önce nişan yemeği yenirdi. Yemekten sonra eğlence düzenlenir, kadınlar ve erkekler ayrı ayrı eğlenirdi. Kadınlar tepsi çalar, türküler söylerlerdi. Eğlencelerin ortasında geline ve damada yüzükleri ve daha önceden belirlenen takılar takılır. Davetliler de yakınlıklarına göre altın veya para takarlar. Eğlencelere bir süre daha devam edilir. Nişan ve Takı Töreninden 58 *H]LñQFHOHPH Alaheybe geleneğinin bir başka versiyonu da “Nişan kofası” adı altında yapılmaktadır. Nişan kofasında gelin için çarşıdan alınan elbise, kumaş, terlik, ayakkabı, makyaj malzemesi gibi hediyeler bulunur. Bu kofalar (bohça) gramofon kâğıtlarıyla süslenir. Kofayı kadınlar başlarının üstünde tutarak, zılgıtlar çekerek, eğlenceli bir şekilde kız evine getirirdi. Kız tarafı da damat için aldığı hediyeleri oğlan evine aynı şekilde götürür. Bunlar; ayakkabı, gömlek, terlik, traş takımı, işlemeli traş önlüğü gibi hediyelerdir. Nişanda alaheybe ya da nişan kofası verilmemişse bunlar düğün öncesinde muhakkak verilirdi. Alaheybenin oğlan evine gidişi: Nişanda kız evine getirilen “Alaheybe”, nişandan birkaç gün sonra kız tarafından oğlan evine tekrar götürülürdü. Ancak, bu sefer içine beş yerine altı kömbe konurdu. Tatlı tepsisine de yine tatlı koyularak götürülürdü. Bu iş kadınlar tarafından yapılırdı. Kadınlardan bazıları, “Kız evinde eğlence oluyor da burada niye olmuyor.” diye bağırınca oğlan evinde de küçük bir eğlence yapılırdı. Çeyiz serilmesi: Düğün yaklaşınca kızın çeyizini sermek adettendi. Çeyiz yıkanır ütülenir. Evin bir odasına duvardan duvara ipler çekilir. Bütün çeyiz bu iplere serilir. Konu komşuya hısım akrabaya çeyizin serildiği duyurulur. Haberi alanlar bir iki gün içinde gelerek çeyize bakarlar. Düğün davetiyesi, oku gönderilmesi: Düğün günü, saati ve yerinin davetlilere duyurulması için davetiyeler bastırılır. Bu davetiyeler ikinci derece yakınlara dağıtılır. Birinci derecede yakınlara oku gönderilir. Oku, erkekler için bir gömlek, pantolonluk kumaş, bayanlar için bluz, bir eteklik kumaş veya havlu, atlet, çorap biçiminde olur. Bu okular bulunursa bir gazete kağıdına sarılır yoksa sarılmadan tek tek evlere dağıtılır, içine de düğün saatinin, yerinin yazıldığı bir kâğıt eklenir. Oku alan kişiler düğünde altın takmak zorundadır. Eskiden bunlara ilave olarak mahalle mahalle davulcu (Tellak) dolaştırılır, düğün ilan edilirdi. Günümüzde bunlara davetiye ve okuya ek olarak cami ya da belediye hoparlöründen de anons yapılabilmektedir. Şimdilerde oku sadece yakın akrabalara (Amca, dayı, hala, teyze gibi.) verilmektedir. Gelinin kıyafeti: Çok eskilerden beri gelin üç etek denilen yöresel kıyafeti giyer. Göynek denilen yakası iğne oyası ile oyalanmış, bir bluz giyer. Biraz yakın tarihlerde beyaz elbiseler giyilmiş, daha sonra gelinlik giyilmeye başlanmıştır. 59 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kartal ailesinden Bileydi ailesinden Gelin kıyafeti 60 Sade ailesinden *H]LñQFHOHPH Damat kıyafeti: En eski kıyafet yakasız gömlekti. Damat için bir damat kesesi yapılır kenarı oyalanırdı. İç çamaşırı olarak “akdon” giyerdi, onun da uçkuru oyalanırdı. Damat Kesesi Damat Gömleği Düğün yemeğinin hazırlanması: Yemek yapımına geçmeden bir iki gün önce oğlan tarafı kız tarafına yemekte kullanılacak malzeme ile gücüne göre büyükbaş veya küçükbaş hayvan getirirdi. Bu getirme işinin davullu zurnalı yapıldığı zamanlar da olurdu. Düğün yemeği imece usulüyle hazırlanırdı. Yemekte tavuk çorbası, fasulye, pilav, sarma, et kavurma, sulu et, irmik helvası, çarşı helvası, salata bulunurdu. Düğünden bir iki gün önce ekmek pişirilirdi. Ekmeği gelinin bekâr arkadaşları pişirir. Bu kızlar kına gecesinde de gelinin kıyafetlerinden birini giyerlerdi. Kına boyunca bütün kadınlar bu kızlara sataşır, ‘’Şuradan bir oğlan size bakıyor, oradan bir oğlan size bakıyor, kovalayın onu.’’ diyerek kızları kızdırırlardı. 61 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kuru Fasulye Keşkek Salata Un helvası Günümüzde düğün yemeği geleneği hala devam etmektedir. Ancak, yemeklerin imece usulü yapılması artık zor olduğundan şirketlere veya yemekçi sıfatıyla bilinen kişilere yaptırılmaktadır. Bu kişiler yemek günü sabah erkenden gelir. Kendi tabak, çatal ve kaşık gibi servis araç gereçleriyle, yemekleri pişirdikleri büyük kazanları yanlarında getirirler. Yemek malzemesini davetli sayısına göre düğün sahibi temin eder. Kiralanan masa ve sandalyelerin mahallede, apartmanların aralarında uygun yerlere yerleştirilmesiyle yemek için uygun ortamlar hazırlanmaktadır. 62 *H]LñQFHOHPH Kına gecesi: Kına gecesi bazı mahallelerde küçük kına, büyük kına olmak üzere iki gece de yapılırdı. Bazı mahallelerde sadece büyük kına yapılırdı. Kına gecelerinde kınacılar kız evine gelirlerdi. Gelirken yolda türküler söyleyenler de olurdu. Kına gecesinde gelin “fıta” veya “alafıta” denilen bir örtüyü boynuna bağlar ve hiçbir iş yapmadan içeride otururdu. Kına gecesinde üzeri sırma işlemeli bindallı giymek son zamanlarda gelenek haline gelmeye başladı. 63 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Öğretmen Bilge KEMER KARACA’nın kına gecesinden Kadınlar eskiden kendileri tepsi çalarak, türkü söyleyerek eğlenirlerdi. Günümüzde saz ekipleri tutularak eğlenceler yapılır. Gecenin ilerleyen saatlerinde kına yakma merasimi düzenlenir. Bir tepsinin içinde kına su ile karılır. Kınanın üstüne mumlar yakılır. Gelin odanın ortasına bir sandalyeye veya bir mindere oturtulur. Kına tepsisi genç kızların elinde elden ele dolaşarak gelinin etrafında dönerek gezdirilir. Kınayı damadın yengelerinden biri yakar. Bu yenge evliliğinde mutlu olan biri olmalıdır. Fakat kız avucunu açmayarak bahşiş ister damadın annesi kızın avucuna bir altın koyar, kız avucunu açar ve kına avucuna sürülür. Kızın kınalı ellerine önceden dikilen kırmızı renkli kına keseleri geçirilip bağlanır. Kına yakarken kadınlar gelini ağlatmak için türküler söylerler, “Yüksek yüksek tepelere ev kurmasınlar” türküsü en çok söylenen türküdür. Buna son yıllarda ‘’Kınayı Getir’’ türküsü de eklenmiştir. Gelin alma: Eski adetlere göre gelin almacılar sabah saatlerinde, silahlar sıkarak, türküler söyleyerek gelirlerdi. Günümüzde ise gelin alma akşamüzeri yapılıyor ve kız, baba evinden alınarak arabalardan oluşan bir konvoyla düğün salonuna getiriliyor. Orada yapılan eğlencelerden sonra yeni çift evlerine uğurlanıyor. 64 *H]LñQFHOHPH Her iki zamanda da gelin almacılar kız evine geldiklerinde kapıda biri onları karşılıyor ve bahşişini almadan gelenleri içeri almıyor. Gelini, evden hayattaysa babası, değilse ağabeyi, erkek kardeşi, amca, dayı gibi yakınlarından biri çıkarıyor. Gelin evden çıkmadan önce, baba bolluk, bereket olsun diye kızının ayakkabısının içine para, çörek otu ve buğday koyuyor ve kızının ayakkabısını kendisi giydiriyor. Kız da babasının ayağının altını öpüyor. Daha sonra baba kızının beline kırmızı kurdele bağlar, bunu bağlarken Fatiha Suresini okur. Kırmızı kurdelenin ucunda bir altın bilezik bulunur. Geline kırmızı bir duvak örtülür. Duvak üç kez örtülür açılır, bu arada yine dualar okunur. Baba evinden çıkan Gelin 65 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Gelin’e kuşak bağlama Kız baba evinde herkesle vedalaşır. Büyüklerin ellerini öper. Atına biner. Atı kızın babası çeker sağ ve sol yanında da birinci dereceden erkek akrabalarıyla oğlan evine kadar gelirler. Günümüzde at yerine gelin arabası kullanılır. Gelin çıkarken ve yolda kadınlar şu manileri söylerler: Evlerinin önü iğde İğdenin dalları yerde Hani bu evin Güzeli nerde. Evlerinin önü kavak Sular çevirdim savak savak Hoca babam giydirsin Benim başıma al duvak 66 *H]LñQFHOHPH Benim annem kahve pişirir Köpüğün cezveden taşırır Kıymetli kızını önüne düşürür Kıymetsiz kızını dağlardan aşırır Benim anam evin önüne Çıkar oturur Kızım gurbetten gelecek diye Bakar oturur. Gelin almacılardan biri kız evinden bir çivi çalar, onu gelinle beraber gelinin yeni evine getirir. 67 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Gelinin yeni evine gelişi: Gelin kendi evine gelmeden yengeleri hazırlık yaparlar. Kapının önüne bir sac, üzerine de su dolu testi koyarlar. Kapıya bir ip gererler. Bir tasta yağ ile bal karıştırırlar. Gelinin başından atılmak üzere buğday, para, şeker karıştırırlar. Gelin indirme töreni Gelin eve gelince attan ya da arabadan inmez. Kayınbabasından, kayınvalidesinden “indirmelik” ister. Herkes gücü oranında gelinine indirmelik verir. Bu bir tarla olabilir, bir hayvan olabilir. Gelin indirmelik sözünü alınca Hoca tarafından hayır dualar edilir. Bu arada hazırlanan şeker, para, buğday kafasından aşağıya, havaya saçılır. Çocuklar bunları toplar. Sonra Gelin eve yönelir, kapının önüne sac, üzerine de su dolu testi konur, eline de bir bardak verilir. Gelin ayağıyla vurarak testiyi devirir, sacın üstüne basar, elindeki bardağı yere atar, kırar. Kapının önünde durur yağ ve bal karışımını parmağıyla alarak kapının üstüne sürer. Bu arada kız evinden çalınarak getirilen çivi geline verilir ve gelin evin duvarına bu çiviyi çakar. Kapıya gerilen ipi de kırarak (kopararak) gelin eve girer. Gelin içeri girince kucağına bir erkek çocuk verilir veya gelin yatağında erkek çocuk yuvarlanır. Böylece doğacak çocuğun erkek olması beklenir. 68 *H]LñQFHOHPH Damadın eve gelişi: Damat eve girmek için yatsı namazını beklerdi. Namazdan çıkan damadın arkadaşları ellerinde mumlarla ilahiler söyleyerek damadın yanına gelir. Dualar edilir. Damadın sırtı yumruklanarak evin içine ittirilir. Böylece damat eve girmiş olur. Yüz görümlüğü: Gelin damattan yüz görümlüğü almadan konuşmaz ve duvağını açmazdı. Yüz görümlüğü bir miktar para, altın yüzük, beşibirlik gibi hediyelerdi. Gelin yüzü: Düğünden bir gün sonra “gelin yüzü” adı altında bir eğlence düzenlenir. Sabah gelin üç eteğini giyer, başına “elbi” denilen bir başlık takar. Gelin hiç konuşmaz bir sandalyede oturur. Bir ara gelin orada bulunan büyük küçük demeden herkesin elini öper. Kadınlar ikindiye kadar eğlenir ikindiden sonra yemek verilir, yemekten sonra herkes evine dağılır. Gelin bohçası: Gelin çeyiziyle beraber sandığında oğlanın yakınlarına bohçalar getirirdi. Bu bohçalar işlemeli kare kumaştan olur, içine hediyelikler konularak bağlanırdı. Düğünün ertesi günü el öpmeye kayınvalidesinin evine giderken ya da aynı evdeyse ertesi sabah bu bohçalardan bir tanesini kayınvalidesine, bir tanesini de kayınpederine el öperek verirdi. Kayınvalide için hazırlanan bohçada işlemeli yatak takımı, kayınpeder için hazırlanan bohçada da havlu, seccade, takke, tespih, pantolonluk kumaş gibi hediyeler yer alırdı. Ayrıca, varsa oğlanın halasına, dayısına, teyzesine, amcasına, nine ve dedesine gelin gezmesi yapılır, onlara da el öperek benzer hediyeler içeren küçük bohçalarda takdim edilirdi. Bohçada yer alacak hediyeler kız evinin maddi gücüne göre çeşitlilik gösterirdi. El öpme: Gelin ve damat düğünden birkaç gün (En az üç gün) sonra Gelinin baba evine beraberce el öpmeye giderler. Akşam yemeğini hep birlikte yerler. Yemekten sonra damadın önüne daha önceden hazırlanmış olan bir tepsi baklava getirilir. Damat, getirilen baklava tepsisinin ortasından baklava yerse kızdan memnun olduğu, baklava tepsinin kenarından baklava yerse memnun olmadığı anlamına gelir. 69 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Elek asma: Bir evdeki son çocuk da evlenince evin bahçesindeki ağaca, ağaç yoksa dış duvara elek asılır. Bu artık bu evde evlenecek kimse kalmadı anlamındadır. Elek asma geleneği İşte sevgili günlük, Konyaaltı’nda bir yuva böyle güzel geleneklerle kuruluyor. Her yuvanın mutlu, huzurlu ve gelenekleri kadar sağlam olması dileğiyle… BEBEĞİN KIRKLANMASI Sevgili Günlük, Bugün Konyaaltı İlçesinin güzel bir mahallesi olan Uncalı mahallesinde Ayşe GÖNENÇ’in evine misafir oldum. Misafir olduğum evde kırk gün önce bir bebek dünyaya gelmiş. Bugün onun “ kırklama” töreni yapılacakmış. Bu nedenle sabah erkenden kalktık, büyükçe bir taş aradık, o taştan çekiç yardımıyla kırk bir tane küçük parça taş kopardık. Çocuğun annesi bu kırk bir taştan birini omzunun üstünden geriye doğru attı. Kalan kırk taşı, arkasına hiç bakmadan eve getirdi. Denizden gelen su ısıtıldı içine kırk taş, bir altın yüzük atıldı. Bir yumurtanın kabuğuna kırk kere su doldurularak ısınan suyun içine döküldü. Hazırlanan bu su ile bebeğe banyo yaptırıldı. Bebek yıkandıktan sonra aynı su ile anne de yıkandı. Kalan su gül ağacının dibine döküldü. Annenin ve bebeğin kırkı böylelikle çıkmış oldu. 70 *H]LñQFHOHPH BEBEĞİN TUZLANMASI Konyaaltı’nda bebekler için bir de “tuzlama” yapıldığını öğrendim. Bebeğin doğumundan on-on beş gün sonra (Göbeği düştükten hemen sonra) yakın birkaç kişi tuzlama için eve davet edilirmiş. Davetliler birer hediye getirirlermiş. Bu hediyeler eski zamanlarda bir parça bez veya çaputtan ibaretken şimdi kıyafet çamaşır şeklini almış. Çocuk soyulup, odanın ortasına bir leğene yatırılır, misafirler birer tutam tuz alarak bebeğin üzerine dökerlermiş. Bir kapta tuz, bal ya da pekmez, tarçın karıştırılıp çocuğun vücuduna sürülürmüş. Bir müddet bekletildikten sonra çocuk yıkanırmış. Bazı aileler çocuğun vücuduna biraz da süt dökerlermiş. Banyo yaptırılan çocuk kundağa sarılır ve uyutulurmuş. Bebek tuzlama geleneği 71 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× DİŞ ÇIKARAN ÇOCUK ve GÖLLE Sevgili Günlüğüm, Bu sabah Nesli AFLAY beni torununun diş göllesine davet etti. Davete gittiğimizde evde başka misafirler de vardı. Önce ev sahibinin ikram ettiği gölleleri yedik. Gölle, buğdayın kaynatılmasıyla yapılan özel bir yiyecekmiş. Gölle’nin yanında tuz, karabiber, limon, dövülmüş ceviz içi, dövülmüş bedem, şeker servisi de yapıldı. İsteyen bunlardan damak tadına göre Gölle’ye ilave ederek yiyebiliyormuş. Diş Gölle’si davetine gelen misafirler adet gereği Gölle yediği tabağa yanında getirdiği hediyeyi ya da parayı bırakarak çocuğa hediye vermiş oluyor. Ben de tabağa bir miktar para bırakarak hediyemi vermiş oldum. Diş Göllesi geleneği Yemekten sonra çocuk ortaya oturtuldu. Çocuğun başı üzerinde al yazma denilen kırmızı bir örtü gergin bir şekilde 2 kişi tarafından tutularak dişleri sağlam ve güzel olduğu söylenen bir kişi gelerek ağzına bir kaşık Gölle alıp al yazmanın üzerine ağzındaki Gölle’yi bıraktı. Bu çocuğun dişlerinin sağlam ve güzel olması için uygulanan bir adetmiş. Ayrıca, al yazma üzerine dökülen buğday taneleri bir ipe dizildi. Bu, çocuğun süt dişleri dökülene kadar annesi tarafından saklanıyormuş. Bu adet de çocuğun sağlam ve güzel dişli olması dileğinin yerine gelmesi için uygulanan bir adetmiş. Daha sonra da çocuğun önüne bir tepsi getirdiler. İçinde tarak, makas, kalem, altın, 72 *H]LñQFHOHPH ayna, para gibi eşyalar vardı. Daha sonra tepsinin İçinden birini seçmesini istediler. Çocuk hepsine dokunduktan sonra makası eline aldı. Bu çocuğun büyüyünce terzi olacağı anlamına geliyormuş. Kalemi seçmesi alim, altını seçmesi kuyumcu, aynayı seçmesi berber olacağı anlamına gelirmiş. SÜNNET Sevgili Günlük, Konyaaltı’nda 23 Nisan Ulusal Egemenlik Parkı’nda tanıştığım Cemali EKİZ bugün beni torununun sünnet düğününe davet etti. Davetli olduğum eve geldiğimde bahçede masaların kurulmuş olduğunu gördüm. Birçok davetli bu masalarda yemeklerini yiyordu. Ev sahibi bizi kapıda karşıladı bir masaya yerleştirdi. Masadakilerle selamlaştık. Genç kızlar, delikanlılar ellerinde tepsilerle masalara yemek taşıyorlardı. Bizim masaya da hemen tepsilerle yemek geldi. Kuru fasulye, pilav, tavuklu çorba, et kavurma, helva, salatadan oluşan yemeklerle karnımızı doyurduktan sonra arabalarla bir konvoy oluşturuldu. Konvoya katılan her arabanın aynasına çocuğun annesi bir havlu bağladı. Bu havlu araba sahibine hediye mahiyetindeymiş. Bizler Konyaaltı sokaklarında gezerken yolumuz birkaç kez çocuklar tarafından kesildi. Düğün sahipleri çocuklara harçlık vererek yolun açılmasını sağladılar. 73 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konvoyla gezildikten sonra kına gecesine geçildi. Eğlencelerden sonra çocuğa kına yakıldı. Misafirler çocuğa altın, para, oyuncak gibi hediyeler sundular. Sünnet olan çocuğa yaygın olarak giydirilen sünnet kıyafeti giydirildi. Yemekte 71 yaşındaki Cemali EKİZ ve eşi 62 yaşındaki Günnur EKİZ ile aynı sofrayı paylaştım. Cemali Amca’ya: — Sizin zamanınızda sünnet düğünleri nasıldı? diye sordum. — Bizim zamanımızda böyle düğün yoktu. Mahalleye bir sıhhiyeci gelir, mahalledeki tüm çocukları sünnet eder giderdi. Ancak, sünnet olan çocuğa aile büyüğü yani dedesi bir hediye verirdi. Bu hediye bir tarla, bahçe, keçi, inek tarzında olurdu. Sünnet çocuğu gezdirme geleneği Düğünden sonra davetliler evlerine dağıldı. Ben de pansiyondaki odama gelip gördüklerimi sana anlatabilmek için yola çıktım. 74 *H]LñQFHOHPH ÇOCUK OYUNLARI Sevgili Günlüğüm, Bugün akşam üzerine kadar yollarda dolaştım. Eve dönerken mahallede birkaç yaşlı ninenin bir evin önünde oturmuş çay içip sohbet ettiklerini gördüm. Yanlarından geçerken beni de çay içmeye davet etiler. Büyük bir zevkle kabul ettim. — Torunlarımız sokakta oynuyor, biz de sohbet ediyoruz, dediler. — Siz eskiden oynamaz mıydınız? diye sordum. — Oynamaz mıydık, işten fırsat buldukça oynardık tabi. Eee sohbet buraya kadar gelince, gerisi çorap söküğü gibi gelmeye başlardı. Şimdi de böyle oldu. Nineler başladılar eski oyunları anlatmaya. Onlarla konuşurken torunları da gelip etrafımızı sardılar. Onlar da kendi oyunlarını anlattılar. İşte Konyaaltı’nın eski ve yeni oyunları. 75 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Mit Değnek İki kişi veya iki takım ile oynanır. 50 cm. kadar, ucu kertilmiş (yontulmuş) bir sopa ve sopadan daha ince, genellikle sürük çalısından (bir bodur ağaçcık) yapılmış, 20 cm. kadar bir mit ile oynanır. Dikdörtgene yakın bir taş bulunur, bu taş kale olarak ön tarafı düzlük bir yere konur. Oyuna başlayan kişi bu kalenin önünde oyuna başlar. Rakip karşıya geçer. Birinci oyun “yumruk” tur. Miti sopanın kertiğine koyup kertiğin dibinden tutar, miti vurabileceği şekilde hafifçe havaya atıp sopayı elinden hiç bırakmadan sopanın sapı ile bütün gücüyle mite vurur. 76 *H]LñQFHOHPH t t t t Mite vuramazsa (buna fıs çıktı denir), Miti kaleden çok uzağa atamamışsa (mit, rakip oyuncunun koşup mitten kaleye atlayabileceği kadar yakın mesafede ise), Rakip oyuncu, mit yere değmeden havada iken çıplak elle veya elbisesini açıp miti yere düşürmeden kapmışsa (havada yakalamışsa), Rakip miti fırlatıp, oyuncunun sopa ile miti çelemeden (kaleden uzaklaştıramadan) mitin kaleye bir sopa boyundan daha az mesafeye düşmesi durumunda, Oyun oynama hakkı rakip oyuncuya geçer. Oyuncu, mite vurdu; rakip miti yakalayamadı ve miti kaleye doğru fırlattı. Kaleci; mite sopası ile havadayken veya yerde sekerken (mit durmadan) vurup uzaklaştırdığı noktadan kaleye doğru en kısa yoldan (en kestirme yol) sopa boyu kadar sayar. Bir, iki, üç, dört, beş…. Sayı sayarken ikinci oyuna kadar yükselemediyse, miti yine yumruk sitiliyle fırlatır. Tekrar mitin rakipçe fırlatılıp düştüğü yerden kaleye kadar sayar: altı, yedi, sekiz, dokuz, dıkız, bir el, iki, üç, dört… Çok iyi oyuncu ise, hiç kalmadan (yani miti rakibe havada yakalatmadan, miti kalesine bir sopa boyu kadar yaklaştırmadan, fıs çıkmadan, saymada ve oyunun aşamalarında hata yapmadan oyunu istediği şekilde yönlendirerek rakibi avlandırabilir (karşıda oradan oraya koşturur durur), dırık sayabilir. İkinci oyun (EL): Sopayı sapından tutup, sopa tuttuğumuz elin baş ve uzun parmağı ile miti tutarız. Miti hafifçe havalandırıp aynı eldeki sopa ile mite bütün gücümüzle vururuz. Üçüncü oyun (UÇ): Sopayı sapından tutarız. Miti sopanın ucundaki kertiğe koyarız. Miti hafifçe havaya atıp sopa ile vururuz. Dördüncü oyun (APIŞ): Sağ ayağımızı yarım kaldırırız. Sopayı iki ayağımızın arasından geçirip miti sopanın kertiğine koyarız. Miti hafifçe yukarı fırlatıp, sopayı ayaklarımızın arasından çekip, havadaki ayağımızı yere basıp, mit yere düşmeden, mite bütün gücümüzle vururuz. Beşinci oyun (BEL): Karnımızı öne doğru çekip, sağ elimizde tuttuğumuz sopayı sırtımızdan yere paralel bir şekilde sol tarafımıza doğru uzatırız. Sopanın kertiğine miti koyarız. Miti hafifçe yukarı fırlatıp, sopalı elimizi arkamızdan öne geçirip, mite bütün gücümüzle vururuz. Altıncı oyun (PART): Mitin üçte bir uzunluğu kalenin önüne taşacak şekilde, miti yere paralel olarak kalenin üzerine koyarız. Bütün gücümüzle sopayı mitin kalenin önüne taşan kısmına vururuz. 77 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Yedinci oyun (DİK): Miti, kalenin iki sopa boyu kadar önüne, yere yaklaşık 45 derecelik açı yapacak şekilde, devrilmeyecek biçimde çakarız. Mite bütün gücümüzle vururuz. Sekizinci oyun (MİNÂ): Toprağı; kaleye iki sopa boyu kadar mesafede, kaleye paralel olacak şekilde, iki parmak kadar kalınlıkta, mit uzunluğuna yakın olacak şekilde eşeleriz. Mitin bir ucunu, eşelediğimiz çukura yani boşluğa gelecek şekilde, yere paralel olarak koyarız. Sopa ile mitin ucuna hafifçe vurup, havalanan mite sopa ile bütün gücümüzle vururuz. En zor olan minâ’dır. Dokuzuncu ve son oyun (DOKUZÇEL): Miti, sol elimizde yere dik bir şekilde ön ilerimizde tutup, miti bırakırken, sopayla bütün gücümüzle mite vururuz. Karşıdan rakip miti kaleye fırlattığında, kaleci sopa ile mite vurur ve mit kaleden epeyce uzağa düşerse, kaleci bu uzaklığı yeterli görürse, mit ile kale arasını sopa ile ölçer. Bu sefer dokuzdan sonra dıkız demez, dokuzun üstüne devam eder. Kaleye kadar kaç saymış ise, o sayı kadar rakibe dırık saymış olur. Oyun el değiştirir. Pilav Oyunu İki oyuncu karşılıklı olarak yere oturur. İkisinin de gözleri bağlanır. Ancak göz bağının üzerine göz resimleri çizilir. Oyuncuların ortasına bir tabak pilav koyulur. Oyuncular elleriyle karşılarındaki oyuncuya pilav yedirmeye çalışır. 78 *H]LñQFHOHPH Cıngırak Yere sağlam ve kalın bir direk (Sibek), toprak yarım metre kadar kazılarak dikilir. Bu direğin boyu bir kişi ayakta iken yaklaşık göbek hizasına kadardır. Direğin tepesi, oval bir şekilde sivriltilir. Üç metre kadar düzgün ve sağlam bir ağaç hazırlanır. Bunun adı cıngıraktır. Cıngırağın tam orta noktası, yanan kömür ile büyük emek harcanarak üfleye üfleye oyulur. Bu oyuk ile direğin uç kısmı birbirini tamamlamalıdır. Kökü soğana benzeyen bir ot, tereyağ veya kömür, direk ile cıngırağın çakıştığı noktaya konur ve bu ot cıngırak dönerken değişik bir ses verir. Çocuklar cıngırağın iki tarafına binerek, dönme dolap gibi döndürürler. Babışçık Bir ebe seçilir. Ebe, bir ayağından, ip ile sabit bir yere bağlanır. Diğer oyuncular birer ayakkabılarını çıkarıp ebeye fırlatırlar. Sonra yaklaşarak ayakkabılarını almaya çalışırlar. Ebe de bağlı olduğu yerden oyuncuları yakalamaya çalışır. Ayakkabısını alamadan ebeye yakalanan oyuncu ebe olur. Oyuna yeniden başlanır. Bom Sayıları on ile on beşi bulan çocuklar daire şeklinde çökerler. İlk başlayan çocuk bir diye saymaya başlar. Yanındaki iki sonraki üç daha sonraki dört diye sayma devam eder. Beş rakamı ve katları gelince sayı yerine bom demek gerekir. Bom demeyi unutan oyundan çıkarılır. Hata yapmadan en sona kalan çocuk oyunu kazanır. Kurt Kuzu Çocuklar el ele tutuşarak çember olurlar. Bir kişi kurt bir diğeri kuzu olur, kurt kuzuyu kovalamaya başlar. Kuzu çemberin içine dışına rahatça girer çıkar. Kurt ise çemberin içine girince çocuklar onun çıkmasına izin vermez engellerler. Kurt kuzuyu yakalayınca, kurt kuzu, kuzu kurt olur ve oyun bu şekilde devam eder. Şaşırtmaca Karşılıklı iki kişi ile oynanır, eller karşılıklı tutularak “Şa-şırt-ma-ca-lar-şaşı-ra-na-on-ce-za-var” tekerlemesi şarkı şeklinde söylenir. Bu arada oyuncuların birinin sağ eli diğerinin sol elini tutacak şekilde el ele tutuşurlar. Ellerini ileri geri sallarlar, tekerleme bitince her oyuncu kendi iki elini önde birbirine vurur, sonra sağ ellerini birbirine karşılıklı tokat atar şeklinde vururlar, sonra sol ellerini karşılıklı vururlar. Bundan sonra her oyuncu iki elini önce birbirine vurur, ardından hemen eller karşılıklı vurulur. El vurmalar sağ elini karşıdakinin sol eline vurarak ve gittikçe hızlanarak devam eder. Bu hareketleri yaparken şaşıran yanar ve ceza alır. 79 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Hacısekililer köyünden Ali KAN ile çocukları Mustafa ve Arif (1975) Karpuz Almaya Geldim Kalabalık iki grup şeklinde oynanır. Her grupta bir ebe vardır. Ebe kendi grubuna takma isimler verir. (armut, kavun, elma, karpuz gibi) ebe yer değiştirerek diğer grubun yanına gider. Giderken karpuz almaya geldim diyerek oyuncuların başına olgunlaşmış mı diye vurmaya başlar. Seçtiği oyuncunun gözlerini arkadan elleri ile kapatarak, kendi grubundan birisini takma adıyla çağırır. Bu oyuncu gözü kapatılan oyuncunun alnına fiske vurarak yerine geçer. Oyuncunun gözleri açılır, fiskeyi kim vurduğunu bilirse vuran oyuncu esir olur, bilemezse kendi esir olarak karşı tarafa geçer. En fazla esir alan grup birinci olur. Tura (Yağ Satarım) Oyuncular daire biçiminde yere otururlar. Ebe bir mendilin içine taş bağlar. Buna şırbattı derler. Ebe taş bağlı bu mendili oyunculardan birinin arkasına bırakır. Bir tur atıp dönene kadar oyuncu bunu fark etmelidir. Edemezse ebe, içi taş dolu bu mendille oyuncunun yargınınına (sırtına) vurur. 80 *H]LñQFHOHPH Zobi (Saklambaç) Ebe bir duvara yüzünü kapatır ve sayar. Diğer oyuncular saklanır. Ebe onları bulunca “zobi” diyerek yüzünü kapattığı duvara elini vurur. Oyunculardan biri ebeye yakalanmadan duvarı zobilerse oyun baştan kurulur. Yedi Kiremit Bu oyunun dokuztaş olarak oynandığı da bilinir. Yedi tane kiremit parçası büyükten-küçüğe doğru olmak üzere üst üste dizilir. Oyuncular iki gruba ayrılır. Bir grup belirli bir uzaklıktan top atarak kiremitleri devirmeye çalışır. Kiremitler devrilince ikinci grup tarafından topla vurulmadan, tekrar kiremitleri üst üste dizmeye çalışırlar. Bu arada vurulan oyundan çıkar. Bütün oyuncular vurulursa iki grup yer değiştirir. Oyuna baştan başlanır. Yerden Yüksek Bir kişi ebe seçilir. Diğer oyuncular etrafta koşuşturmaya başlarlar. Ebe de onları yakalamaya çalışır. Ebeye yakalanmak üzere olan oyuncu yerden yüksekte bulunan bir şeyin üstüne çıkarsa ebe ona dokunamaz. Oyunculardan biri yerde yakalanırsa o ebe olur. Böylelikle oyuna devam edilir. Aslan Kemik Oyunculardan biri ebe olur. Diğer oyuncuları yakalamaya çalışır. Dokunduğu oyuncu ebe olur. Ebe kendisine dokunmadan önce aslan diyen oyuncuya ebe dokunamaz. Ebe yanından uzaklaşınca kemik diyerek oyuna tekrar devam eder. Yalakçık (Kuyucuk) Toprağa karşılıklı iki ince uzun çukur kazılır. Bu çukurlara yalakçık denir. Daha sonra iki oyuncu ellerindeki taşları bu yalakçıklara dizerler. Sonra birbirlerinin taşını vurarak yalakçıktan çıkarmaya çalışırlar. Kimin taşı çok olursa o oyunu kazanır. Don Ateş Bir kişi ebe olur. Diğer oyuncular etrafta kaçışırlar. Ebe bunları yakalamaya çalışır. Yakalanmak üzere olan oyuncu “don” diyerek olduğu yerde kalır. Ebe ona dokunamaz. Ancak, diğer oyunculardan biri bu donan kişinin altında ateş diyerek tekrar hareket edip oyuna devam eder. Ebe “don” demeden birini yakalarsa yakalanan oyuncu ebe olur. 81 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı İlçesinde bu oyunlardan başka yaygın olarak bilinen istop, çizgi, çelik çomak, ip atlama, ortada sıçan, beştaş gibi oyunlar da oynanırmış. ERGENLİK PARASI Sevgili Günlüğüm, Dün geceyi Mollayusuf mahallesinde konuk olduğum evde geçirdim. Sabahleyin kapının hızlı hızlı çalmasıyla uyandım. Mahallenin gençleri ziyaretime gelmişler. Daha ilk etapta bunun yeni bir maceranın başlangıcı olduğunu anlamıştım. Çünkü öylesine heyecanlıydılar ki, anlatamam. Gençler hep bir ağızdan, “Ergenlik paramızı isteriz.” dediler. Onlara bunun ne demek olduğunu sordum. Çocuklardan biri bu geleneği kısaca anlattıktan sonra, hadi gel bizimle, dedi. Yanıma poşetler alarak hemen peşlerine takıldım. Komşu evleri tek tek gezdik. Kapıyı açan mahalle sakinleri bize meyve, lokum, çerez veya para verdiler. Elimizdeki poşetleri iyice doldurduktan sonra kasaba gidip topladığımız paralarla da et aldık. Gençler evlerinden piknik malzemeleri getir82 *H]LñQFHOHPH diler. Boğaçayı’nın kenarında serin bir ağaç gölgesine yerleştik. Nevalemizi yiyip şarkılar, türküler söyleyerek akşama kadar eğlendik, sonra herkes evine dağıldı. Böylece dolu dolu bir Konyaaltı günü daha yaşadık. CENAZE TÖRENİ Sevgili Günlük, Bu sabah erken saatte bir salâ sesiyle uyandım. Misafir olduğum mahallenin sakinlerinden birinin ölüm haberi duyuruldu. Hemen herkes cenaze evinde toplandı. Ben de cenaze evine gittim. Bir kısım insan kefenleme işiyle uğraşırken bir kısmı da mezarını kazmaya gittiler. Ölen kişinin ayakkabılarından bir çiftini, ihtiyacı olan biri alsın diye sokağa koydular. Eskiden ölü bir gece evinde bekletilirmiş. Bu geceye “uzun ömür” derlermiş. Ölen kişinin bu geceyi hatırladığı söylenirmiş. Şimdilerde ise evde bekletmek yerine hastanelerin morglarında bekletiyorlar. Bizler cenaze evinde otururken cenaze yıkama arabası geldi. Yıkama işlemi yapılırken, cenaze sahipleri taziyeye gelenleri karşılıyorlardı. Gelen misafirler üzüntülerini dile getirip acıya ortak oluyorlardı. Dualar edili83 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× yor, kuranlar okunuyordu. Yanıma oturan bir misafirle sohbet etme fırsatı buldum. Eskiden cenaze yıkama arabalarının olmadığını, ölülerin evlerin önünde yıkandığını söyledi. Evlerin önünde ateşler yakılır. Kazanlarla sular kaynatılırmış. Daha sonra o kazan ters çevrilir üzerine de üç taş koyulur ve üç gün boyunca ölünün yıkandığı yerde bekletilirmiş. Bir başka gelenekte ölünün üzerine su dökülen tasın içine su doldurularak üç gece bekletilmesidir. Sabah olunca suya bakılır, içinde kirpik olup olmadığı kontrol edilir. Eğer içine kirpik düşmüşse bu gece ruhu buraya gelmiş, diye inanılır. Cenaze işleri devam ederken komşuların tepsi tepsi yemek getirdiklerini gördüm. Konyaaltı’nda cenaze evinde üç gün yemek pişmez, konu komşu pişirdikleri yemeklerle gelen misafirleri ağırlarlarmış. Bu yemeğe “acı yemeği” denirmiş. Hurma Mezarlığından Hacı Ali ağa Haremi Hatice Hanımın Kabir Taşı Hüve’l-Hallâk’ul Baki Kıl beni mağfiret ey rabbi Yezdan Sene 1270 Hüve’l – Hallâk’ul – Baki Bi-hakk-ı arz-ı azam, nur-u Kur-an El Merhum el-Mağfur Gelüp kabrime ziyaret eden El-Muhtaç ilâ rahmet-i rabbihi’r rahiym Edeler ruhuma bir Fatiha ihsan. Hacı Ali Ağanın Haremi El-mağfur Hacı Ali Ağanın mahdumu Hatice Hanım ruhu içün fatiha Ahmed Efendi. 84 *H]LñQFHOHPH Cenaze yıkandıktan sonra erkekler tarafından camiye götürüldü. Kadınların da bir kısmı onlarla gitti. Bir kısmı da yağda kızartılan bir hamur yiyeceği olan “pişi” yapmak üzere evde kaldı. Camide cenaze namazı kılındıktan sonra, tabut omuzlar üzerine alınarak mezarlığa getirildi. Mezarlıkta dualar ve gözyaşları ile defin işlemi gerçekleştirildi. Mezarlıktan çıkarken herkese pişi dağıtıldı. Bazen pişi yerine helva yapıldığı da olurmuş. Cenaze evinde gün boyu gelen giden misafirler eksik olmadı. Akşamda bütün gece ışıklar yandı. Burada bir başka gelenek, ışık üç gece boyunca açık bırakılırmış. Cenazeden bir iki gün sonra ölen kişinin elbiselerinin yıkanmış ve asılmış olduğunu gördüm. Bunun sebebini sordum. Elbiselerin cenazenin yıkandığı sabunla yıkanıp kurutulduktan sonra ihtiyacı olanlara verildiğini öğrendim. Yine yaşlı bir amca eskiden cenaze olan mahallede kırk gün televizyonun, radyonun açılmadığını, yüksek sesle gülünmediğini söyledi. Böylece komşular birbirinin acısına hürmet gösterme nezaketinde bulunurlarmış. Ölümden üzerinden geçen üç, kırk, elli ikinci günlerde mevlitler okunur, yemekler verilir. FESLİ EFE EFSANESİ Sevgili Günlük, Geçenlerde Çakırlar’da tanıştığım Hüseyin DEMİRCİ beni arayarak Feslikan yaylasına davet etti. Daveti kabul ederek Feslikan yaylasına gittim. Doğal güzelliğiyle herkesi büyüleyen bir yer. Feslikan yaylasından görünümler 85 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Ben bu yaylanın isminin nereden geldiğini sorduğumda. Hüseyin amca bu soruma şöyle karşılık verdi: Tekelioğlu zamanında Yörükler oba oba gelip Konyaaltı’na yerleşmeye başlamışlar. Üç dört Yörük obası da Feslikan yaylasına, dağınık bir şekilde yerleşir. Bunların arasında Fesli Efe denen yiğit bir kişi vardır. Sürekli olarak bir fes taktığından kendisine bu ad verilmiştir. Fesli Efe herkesçe sevilen, cömert, mert bir adamdır. Bir zaman sonra obalar arasında anlaşmazlık çıkar. Bu anlaşmazlık silahlı çatışmaya dönüşür. Bu çatışmada Fesli Efe vurulur. Fesli Efe’nin kanının aktığı yerde güzel kokulu bir bitki yeşerir. Bu bitkiye feslinin kanı adı verilir. Çıkan güzel kokulu bitki o yörenin de adı olur. Zaman içinde “feslinin kanı” ismi Feslikan ismine dönüşür. Feslikan (Fesleğen) bitkisi AŞAĞIKARAMAN ve KALABA AŞİRETİ Selam Günlük, Bugün Mehmet YÜKSEL’in davetlisi olarak Aşağıkaraman’a gittim. Sanki dünyada bir cennete düştüm. Gözlerim yeşilin her tonuna doydu. Burada yaşayan insanların ne kadar şanslı olduğunu düşünürken, Mehmet amcaya nereden ve ne zaman buraya gelip yerleştiklerini sordum. Keyifli bir halk efsanesiyle karşılaştım. Mehmet Amca’nın anlattığına göre; Karamanoğlu Beyliği’nin Osmanlı İmparatorluğuna karşı ayaklanmasıyla başlayıp, Karamanoğlu Beyliği’nin yıkılmasıyla sonuçlanan karışıklardan dolayı Karaman ahalisi daha güvenli yerlere göç etmek zorunda kaldı. Karaman’da yaşayan Kalaba Aşireti Antalya’ya doğru geldi. İlk olarak bugün Aşağı Kepez eteğinde bulunan ve adı hala “Kalaba İnleri” olarak bilinen 86 *H]LñQFHOHPH mağaralarda yaşamaya başladılar. Bir müddet sonra Kapuz altında “Güzelim Karaman” adını verdikleri yere gelip evler yaptılar. Güzelim Karaman adı zamanla “Gözlüm” adına dönüşmüştür. Daha sonraları devlet bu aşirete, bugün Aşağıkaraman denilen yerdeki, Rumlardan kalma arazi ve evleri vermiştir. Bu halk buraya yerleşmiş ve ata topraklarını unutmamak için Aşağıkaraman adını koymuşlardır. Aşağıkaraman halkı önceleri hayvancılıkla geçimini sağlamış daha sonraları tarıma yönelmiştir. Mehmet Amca’yla sohbet ederken Aşağıkaraman’ın sınırlarının neresi olduğunu sorduğum, Mehmet Amca gülerek bununla ilgili çok güzel bir anının hâlâ tüm Aşağıkaraman’da anlatıldığını söyledi. Hafızalardan silinmeyen anı şöyle: 1975’li Yıllarda Bahtılı ile Aşağıkaraman arasında su yüzünden anlaşmazlık çıkar. Dönemin Antalya valisi Nihat Oğuz BOR tarafları barıştırmak için Aşağıkaraman’a gelir. Okulun bahçesinde köylü toplanır, bir sessizlik hakimdir. Vali sessizliği bozmak amacıyla “Bu köy kurulalı kaç yıl oldu.” der. Muharrem Onbaşı denilen bir kişi ayağa kalkar. “Vali Bey, bizim köy kurulduğunda Antalya vilayeti yoktu.” der. Vali şaşırır. Muharrem Onbaşı “Hudutlarımızı sayayım.” diyerek konuşmasını sürdürür. Vali Nihat Oğuz BOR (28/08/1975-02/03/1978) 87 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× “Hudutlarımız; Kale Kapısı, Kütükçüburnu, Kapıkaya, Zincirligedik, Alanlar Deresi, Mancarcık Sarnıcı ve lebi derya.” Bu alan o günkü Antalya’nın neredeyse yarısıydı. Vali duydukları karşısında bir an duraksar ve “Ha babam bee. Siz çok kaptırmışsınız, “ diyerek şaşkınlığını ortaya koyar. Kapuz su kaynağı (Aşağıkaraman) ÜÇ KARDEŞE ÜÇ KÖY Selam Günlüğüm, Bu sabah uyandığımda günü nasıl geçireceğime dair hiçbir planım yoktu. Pansiyonun bahçesinde otururken ne yapacağımı düşündüğüm sırada Konyaaltı’nda edindiğim güzel bir dost ziyaretime geldi. Biraz hoş beşten sonra bana, ‘’Sen hiç deve gördün mü?’’ diye sordu. ‘’Hayır’’ cevabını alınca da, “Öyleyse hemen hazırlan Hurma’ya gidiyoruz.” dedi. Hurma mahallesine geldiğimizde kendimi büyülü bir ortamda hissettim. Yol kenarlarındaki yıllanmış ağaçlar, kahveler, mahallenin ortasından kıvrıla kıvrıla geçen yol, müstakil ve iki katlı taş evler, asırlık mezarlar kendimi bir Anadolu romanında başkahraman gibi hissetmemi sağladı. 88 *H]LñQFHOHPH 89 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Hayranlık içinde dolaşırken Hurma’nın eski sakinlerinden Mehmet KILDIRAN’la karşılaştık. Hal hatırdan sonra bize tapuda işi olduğunu söyledi, sonra elindeki eski kâğıdı gösterip, “Bu Hurma’nın tapusu” dedi. Yer yer yırtılmış olan tapuyu bir müddet inceledik. Hurma isminin hurma ağaçlarıyla bir ilgisi olup olmadığını, sordum. Amca tebessüm ederek, eskiden bu bölgede hurma ağaçlarının yetiştiğinin söylenmesine karşın Hurma isminin bir efsaneye dayandığını söyledi. Bu efsaneye göre: Üç kardeş kendilerine yerleşecek yer bulmak için yola çıkarlar. Epey yol aldıktan sonra kardeşlerden biri yorulur ve elindeki çadır kazığını yere saplar, “Ben buraya çakıldım kaldım.” der ve orayı kendine yurt edinir. O köyün adı Çakırlar olarak kalır. 90 *H]LñQFHOHPH Çakırlar’da eski konaklar Diğer iki kardeş yollarına devam ederler. İkinci kardeş dinlenmek için bir ağaca sırtını dayar ve “Ben buraya kuruldum kaldım.” der. O da oraya yerleşir ve o köyün adı Kurulma’dan Kurma’ya zamanla da Hurma’ya dönüşür. Hurma mahallesinden Üçüncü kardeş tek başına yola devam eder. O da güzel bir yere gelir ve “Benim bahtıma da burası düştü.” der ve o bölgeyi kendine yurt edinir. Bu köyün adı da Bahtılı olarak kalır. İşte sevgili günlük, önceleri köy olan bu üç güzel mahallenin adlarının nereden geldiği ile ilgili efsanemiz böyle. 91 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Efsanemizi dinledikten sonra yolumuza devam ettik. Amacımız Hurma’da bulunan develeri görmekti. Deve eski zamanlarda bu yörenin insanları için önemli bir yere sahip. Yazın yaylaya çıkan halk develeri binek aracı olarak kullanırmış. Eskilere “Yaylaya nasıl çıkardınız?” sorusunu sorduğunuzda şu cevabı alırsınız: “Bir deveye iki hasır atarsın, bir deveye de döşekleri atarsın yaylanın yolunu tutarsın.” Develer aynı zamanda düğünlerin de baş eğlencesidir. Düğününde deve güreşi yaptırmak aileler için bir övünç kaynağıdır. HIDIRELLEZ Sevgili Günlüğüm, Bugün 6 Mayıs yani dilek dilemenin, doğayla buluşmanın günü. Konyaaltı’nda bugün, öylesine dolu dolu kutlanıyor ki, böylesine canlı bir kutlayışı ancak yaşamak lazım. Kutlamaların nasıl olduğunu iyi anlayabilmek için 5 Mayıs’a geri dönmek gerek. 5 Mayıs günü arkadaşım Çiğdem ŞAY’la birlikte kırmızı bir kurdele aldık. Sonra tarlalarda karınca yuvası aradık, bulduğumuz karınca yuvasından biraz toprak aldık. Bir madeni parayı ve karınca yuvasından aldığımız kumu kırmızı kurdelenin içine koyup diktik. Akşam ezanı okunurken bir gül ağacının dibine bunu gömdük. Ertesi gün yani 6 Mayıs Hıdırellez günü sabah ezanı okunmadan gidip gömdüğümüz bu paraları gül ağacının dibinden geri aldık ve cüzdanımıza koyduk. Bu para bir dahaki hıdırelleze kadar cüzdanımızda taşıyacağımız bereket paramız oldu. Gün doğmadan sahile ulaştık. Sanki bütün Konyaaltı oradaydı, kâğıtlara dileklerini yazanlar veya resimlerini çizenler bunları denize attı. Bazıları önce 2 rekat namaz kıldı, yanlarındaki 40 taşı denize atıp onların yerine denizden 40 tane taş topladılar. Bu taşları bir dahaki hıdırelleze kadar evlerinde saklayacaklarmış. Kimileri denizden su aldılar ellerini yüzlerini yıkadılar. Kimileri denize girdi. Kimileri taşlarla bir şeyler çizdi. 92 *H]LñQFHOHPH Herkes isteğini, dileğini bildirdi. Kabul olması için dualar etti. Gün doğunca bütün insanlar evlerine dağıldılar ancak, kutlamalar devam etti. Öğleden sonra Yabaşçandır’daki hıdırellez kutlamalarına katılmak için kalabalık bir konvoy hazırlanmıştı. Arkadaşım Çiğdem ŞAY ve ben de konvoya katılıp pikniğe gittik. Kazanlarla et kavurmaları, keşkekler, salatalar hazırlanmıştı. Herkes gönlünce yedi içti hıdırellezi karşıladı. Portakal ağacının çiçeklerini toplayıp, iğneyle ipe dizdiler ve kızlar bu kolyeleri boyunlarına taktılar. Hıdırellez için kaynatılmış yumurtalar yenildi. Ebegümeci bitkisinden kemer yapıp bellerine bağlayanlar vardı. Gül dallarına dileklerini asanlar veya gül ağacının altına gömenler dua ederek dileklerinin kabul edilmesini istiyorlardı. Dileklere baktığımda her çeşit istek olmasına rağmen ev isteyenlerin, kısmet bekleyenlerin, araba resmi çizenlerin, okulda başarı bekleyenlerin daha çok olduğu görülüyordu 93 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× KONYAALTI’NIN ARKEOLOJİK TARİHİ Sevgili Günlük, Konyaaltı’na geleli epey bir zaman oldu, buraya iyice alıştım. Artık bu bölgenin tarihi ile ilgili araştırma yapma vakti geldi. Bu bölgenin tarihi hakkında bilgi edinmek için bu sabah Akdeniz Üniversitesi’ne gitmeye karar verdim. Gitmeden önce bölgenin tarihçesi ile ilgili çeşitli kaynaklardan bilgiler edindim. Öğrendiğime göre; Bugünkü Konyaaltı Lykia-Pamhylia sınır bölgesinin bulunduğu yerdir. Antik Olbia kentinin bu bölge içinde olduğu antik yazarlar tarafından anlatılmaktadır. Kelime anlamı şans getirici olan Olbia’nın kurucuları, Termessos ve çevresinde bir luwi boyu olarak yaşayan Solymler olmalıdır. Solym halkı için ulaşım ve ticaret açısından böyle bir kıyı yerleşimi vazgeçilmez olmalıydı. Bu nedenle Termessos’u Akdeniz’e bağlayacak, ticareti ve ulaşımı yürütebilecekleri bir kıyı kentine ihtiyaçları vardı. Bizanslı Stephanus, Olbia’ya solymler’in oturduğu kent olarak değinerek bu gerçeği doğrular. Kuruluş olarak Attaleia’dan önce vardır. Yerleşimin Bizans çağına kadar sürdüğü, Olbia’nın M.S. 5.yy’da iyice önemini yitirdiği bişof listelerinde adının geçmemesinden anlaşılır. Lokalizisyonu konusu tartışmalı olan Olbia’nın, yeri konusunda, antik yazar ve bilim adamları arasında çeşitli görüşler vardır. Strabon, (antik dönem coğrafyacısı) Olbia’yı Pamphylia’nın başlangıcı ve Lykia’nın güney ucundan 66 km. içerde olarak tarif etmektedir. Lykia- Pamphylia sınırında bir kent olan Phaselis’den sonra Attaleia kenti arasında lokalize edilmiş olmalıdır. Ele geçen kalıntılar nedeniyle Olbia kentinin şimdiki Hurma merkezli olduğu düşünülse de son yıllarda yapılan kapsamlı araştırmalar sonucunda Hurma’nın bir çiftlik yerleşimi özelliğinde olduğu, Olbia’nın ise Deliktaş mevkii ile Arapsuyu arasında konumlandığı kabul görmektedir. İ.Ö 4. yy ‘a tarihlenen kaba işçilikli büyük taşlardan yapılmış, 2.70 m. kalınlığındaki sur duvarlarının kalıntıları ve rıhtım blokları, Olbia’nın deniz taşıtlarının yanaşabildiği bir kıyı yerleşimi olduğunu göstermektedir. Akdeniz Üniversitesi Eskiçağ Kültürleri Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sencer ŞAHİN’in 2002 yılında yaptığı epigrafik çalışmalar sonucunda Olbia’nın Kemer’de lokalize edilmesinin doğru olacağını söylemiştir. Öte yandan “Termesos’un güney komşusu olan Olbia kenti, Pamphylia’da beşinci kenttir” diye kaydeden Hierokles’den Strabon’a, Pseudo-Skylax’a kadar antik dönemin ünlü yazarları tarafından söz konusu edilmiş ve bugünkü kalıntılarla karşılaştırıldığında, Olbia’nın bugünkü Deliktaş-Arapsuyu mevkii olduğu görüşü önem kazanmıştır. 94 *H]LñQFHOHPH Olbia’nın diğer kentlerde olduğu gibi sikke basımı yaptıkları bilinmektedir. Bugün kum-çakıl ocakları arasında seçilemeyen Çandır Çayı’nın doğu kıyısına dağılmış kalıntıların tamamen saptanmasıyla, önceki yıllarda araştırılan Olbia ile birlikte Antalya’nın batı yerleşim yerlerinin kimlik tespitinde önemli bir adım daha atılmıştır. Bu yerleşimlerden en önemlisi bugünkü adıyla Hurma bölgesidir. Hurma kalıntılarının tamamı yoğun bitki örtüsüne rağmen belirlenmiştir. Şimdi artık bilinmektedir ki, Çandır Çayı’nın doğu kıyısındaki kalıntılar birkaç çiftlik evi ve lahitten öte gitmemektedir. Baştanrı Zeus’a ilişkin bir açık hava tapınağı ve aynı alanda kurulmuş olan bir Bizans Şapeli ile ona bağlı bazı yapılar Hurma’daki önemli kalıntılardır. Bunların hiçbiri büyük bir yerleşim yerinin izini vermez. Lahit Tabulası’nda (Tabula=bilgi levhası) okunan “Ceza Yazıtı” yerleşim konumunu açıkça belirtir. Tünektepe’nin kuzeyindeki Bahçealtı vadisindeki çiftlik yerleşiminde bulunan özgün lahitler kabartmalarıyla değerlendirildiğinde, bunların yerli Hurma yapımı olduğu anlaşılmaktadır. Hurma Tepesi Kule Antik Yol 95 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× İşlik Teknesi Hurma Tepesi Kuleler Zeus Kabartması Hurma Sarısu Arıtma Tesisleri 96 *H]LñQFHOHPH Hurma Mağara Kiliseye çıkan merdivenler Hurma tepesi etekteki konut alanları Arı Konağı Hurma Çiftlik lahit kabartma 97 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Arapsuyu kiremit mezar Gürsu’daki Roma Hamamı (Orta Bizans Dönemi) İ.S. 3. yy’dan 7. yy’a kadar hamam olarak kullanılmış, daha sonra terk edilmiştir. Terk ediliş nedeni bilinmemekle birlikte deprem veya bir yangın sonucu olabileceği düşünülmektedir. Daha sonra bir müddet işlik olarak kullanılmıştır. Çünkü, yapılan kazı çalışmalarında çok sayıda demir cüruf ve yanık izlerine rastlanmıştır. Ama yanmış bu tabakaların bir yangının izi mi yoksa işliklerle ilgili yanık izleriyle mi ilgili olduğunu söylemek zor. Kapsamlı araştırmaların devam etmesi ile bu sorulara cevap bulabileceğimiz kesindir. Tipik bir Roma hamamı mimarisine sahiptir. Roma Hamamından bir görünüm. 98 *H]LñQFHOHPH Öğleden sonra üniversiteye gittiğimde çok güzel bir kampüs ile karşılaştım gençlerin hayata atılmadan önceki son eğitim yuvaları olan üniversite kampüsünde gezerken Edebiyat Fakültesi gözüme çarptı. Aradığım bilgilerin burada bulunabileceğini düşünerek içeri girdim. Akdeniz Üniversitesi Kampüsü’nden Görünümler Arkeoloji bölümü öğretim görevlilerinin bulunduğu koridora geldiğimde, Prof. Dr. Nevzat ÇEVİK’in odasını gördüm. Prof. Dr. Nevzat Çevik’in adını birçok başarılı çalışmada duyduğumdan bu isim beni heyecanlandırdı. Hemen kapıyı çaldım. Nevzat Bey beni büyük bir sıcaklıkla karşıladı. Amacımın Konyaaltı’nı tanımak, incelemek olduğunu anlattım. Çalışmam için yardım istedim. İsteğimi içtenlikle karşılayarak, ilk etapta karşıma çıkabilecek tarihi kalıntılar hakkında bilgiler verdi. Benim yukarıda anlattığım bilgilerin dışında yeni beş antik kent hakkında bilgi verdi. Resimlerle yapacağımız bu gezinti beni o eski çağların içine çekti. Seninle bu bilgileri paylaştığımda göreceksin ki, bir gezi için doğru yerdeyiz. 99 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Beydağların’da Yeni Antik Kentler Beydağları’nda Antik Kentler 100 *H]LñQFHOHPH Nevzat Hocam şöyle anlatıyor; Antalya’nın batı ufku boyunca perde perde uzayan Bey Dağları görsel bir şölen içerisinde eski zaman yaşamlarından zengin izler saklar. İsa’dan sonra 3. bine girmiş olmamıza ve Anadolu topraklarında da arkeolojik araştırmaların çoktandır başlamış olmasına karşın Bey Dağları’nda hâlâ yeni kalıntılar buluyor olmamız, esasında arkeolojik zenginliğiyle bilinen Anadolu için bile şaşırtıcıdır. Yeni araştırmalarımız göstermiştir ki, dağların ve düzlerin taşıdığı kültürel ve tarihsel zenginlik, bilinen ve varsayılanın çok üstündedir. Arkeolojik kalıntıların birçoğu ilk kez keşfedilmekte ve bilim dünyasına sunulmaktadır. Bölgeye gelen bunca araştırmacı ve aradan geçen onca zamandan sonra kent Antalya’nın hemen batısında görülen kalıntılara ilişkin ilk arkeolojik yayınların çoğunlukla ekibimize kalmış olması sevinç vericidir. Ancak, Akdeniz Üniversitesi’nin bu kadar yakınındaki dağlarda yayılı kalıntıların araştırılmasında bunca geç kalınmış olması nedeniyle bilim gecikmiş, özellikle de tespit ve tescille başlayan korumada ve keşifle başlayan bilimsel tanıtımda zaman kaybedilmiştir. 2006 sezonunda başladığımız Rhodiapolis çalışmaları ile Doğu Likya’ya bu kez kazıyla el verilmiştir. Genellikle Hellenistik, Roma ve Bizans dönemlerine ait olan kalıntıların detaylı ve periyodik yüzey araştırmaları ilk kez tarafımızdan gerçekleştirilir. 1997’de “Trebenna ve Çevresi Yüzey Araştırmalar” olarak başlayan çalışmalarımız 2001 yılı sonrasında “Bey Dağları Yüzey Araştırmaları”na dönüştürülmüştür. Beydağlarında Arkeolojik Araştırma Bölgesi Kuzey Kesimi Bey Dağları’nı Yüzey Araştırmaları Proje alanı olarak seçmemizin nedenleri şöyle sıralanabilir: t Bu bölgede arkeolojik envanterin henüz yapılmamış olması. 101 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× t t t t t t t t t t Akdeniz Üniversitesi’nin en yakınındaki bilimsel sorumluluk alanında bulunması. Zor arkeolojik çalışmalarda önemli başlangıç etkenlerinden biri olan lojistik açıdan çok avantajlı bir konumda bulunması. Özellikle Hellenistik, Roma ve Bizans dönemleri açısından var olan bilimsel sorunların çözümüne katkı sağlayacak ve her dönem ve her konuda yeni bilgiler sunacak daha önce bilinmeyen veriler içermesi. Arkeolojik açıdan çoğunlukla hala çok bakir olması. Daha önceki çalışmaların büyük çoğunlukla yazıtların keşfine yönelik olması nedeniyle yeni keşifler ve orijinal bilimsel yayın nitelik ve niceliğinde beklenen düzeye ulaşmak için çok uygun bir alan olması. Keşiflerin bugüne kalmasında etkenlerden biri olarak görünen araziden kaynaklanan araştırma zorluklarının bizim açımızdan pek çok orijinal bilgiyi sakladığı için özellikle tercih edilmesi. Arkeolojide genellikle bir alışkanlık olarak büyük kentler ve anıt yapıların öncelikle araştırılma geleneği ve doğal isteği nedeniyle, araştırmaları daha eksik kalmış olan küçük yerleşim birimleri ve küçük yapıların, yani eski çağların geniş halk kitlelerinin yaşamına ilişkin verilerin yoğun bulunduğu bir bölge olması. Bölgede çok sayıda çiftlik, köy yanında garnizon ve kule gibi diğer küçük çaplı kalıntıların yoğun varlığı. Küçük yerleşim birimleri yanında, göz alıcı ve daha önce arkeolojik kalıntıları büyük çoğunlukla yayınlanmamış olan Kelbessos, Neapolis, Trebenna, Onobara, Typallia, Kithanaura, Mnnara, Lykai gibi farklı ölçekte yerleşimlerin de bulunması. Kronolojik zenginliğin Prehistorik mağaralardan erken Türk yerleşimlerine kadar, özellikle Roma ve Bizans dönemlerinde zenginleşen kalıntıların varlığı. Roma dönemi sanat ve mimarlığı büyük kentlerden elde edilen verilerden büyük ölçüde bilinmekteydi, Bey Dağları’nda küçük birimlerin, içindeki kalıntıların tespitiyle Roma dönemi taşra mimarisi ve sanatına ilişkin de pek çok ipucu bulunması. Farklı karakterler gösteren yerleşimleri nedeniyle, yerleşim arkeolojisi araştırmaları için benzersiz örnekler içermesi. TREBENNA Yörede bulunmuş antik kentlerin belki de en büyüğü. Antalya’nın yaklaşık 30 km. batısında ve Geyikbayırı–Çağlarca yakınlarındadır. Kentteki kalıntıların çoğu Roma ve Bizans dönemi eserleri. Trebenna’ya ait olduğu bilinen bazı sikkeler var ve bunların tümü III. Gordianus döneminden kalma.Trebenna sikkelerinin bir yüzünde Marcus Antonius Gordianus, diğer yüzünde de karısı Tranquillina’nın başları bulunuyor. Kent bu dönemde Roma kolonisi unvanını almış. Kaynaklarda Trebenna Pamphilia, Likia ve Pisidia bölge102 *H]LñQFHOHPH lerinin ortak sınırındaki “Sınır kenti” olarak anılıyor.Trebenna’da farklı alanlara dağılmış mezarlıklar bulunuyor. İlki Akropol, ikincisi İrimli, sonuncusu da Elmin mezarları. Akropoldekiler kaya mezarları. Diğerlerinden, eserlerin yapısı ve yerleşim yerlerinin özelliğinden dolayı İrimli soyluların, Emlim de orta ve alt sınıfın mezarlığı olarak tanımlanmıştır.Trebenna nekropollerinde 200’ün üzerinde lahit tespit edilmiştir. Trebenna (Prof. Dr. Nevzat ÇEVİK çizimi-2002) Bey Dağları Kral Mezarlar ONABARA Daha önce kaynaklarda adı anılan ancak ilk kez, bölgede epigrafi araştırmaları yapan İplikçioğlu-Çelgin ekibinin okuduğu yazıtlarla lokalizasyonu kesinleşen yerleşimin kültürel kalıntılarına yönelik ilk araştırmalar ekibimiz tarafından gerçekleştirilmiştir. 103 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Trebenna territoriumunun bu yönde sınırlarının tespitine yönelik verilerin de saptandığı araştırmalarda bu küçük yerleşimin Trebenna’ya bağlı olduğu saptanmışta yerleşim çevresinde dağınık bulunan çiftliklerde lahitler Onobara’nın merkezi yerleşimle kalmadık dağınık çiftliklerin de bu isime bağlı olarak anıldığı ve bulunan çiftliklerle birlikte tümünün Trebenna’ya bağlı olduğu anlaşılmıştır. Yerleşimin bulunduğu tepenin güney yüzünde İplikçioğlu ekibinin bulduğu sınır yazıtıyla da Phaselis-Trebenna sınırı aydınlanmıştır. Bu durumda güney sınırı Tünektepe’nin güneyi, kuzey sınırı Badrıktepe ve Belen’in kuzeyinden geçen derin vadi (Sinandeğirmeni), Antalya düzlüğünde ise Hurma kalıntıları sınırı çizmektedir. Yerleşim, Gökdere Vadisi’nin doğusunda, kuzey güney doğrultusunda uzanan Deveboynu Tepesinin güney ucunda konumlanır. Kente ulaşımı, vadi içinde kuzey güney doğrultusunda uzanarak Gedeller Köyünü Gökdere Mahallesine bağlayan orman yolu sağlar. Deveboynu Tepesi’nin güney bitiminde, orman yolundan doğuya dönülüp, yamaca doğru hareket edildiğinde karşılaşılan ilk patika, Onobara kentine ulaşır. Onobara’dan devam eden antik yol Stadiasmus Patarensis’de anıldığı gibi Thalasa’ya (Deniz) varır. Denize varmadan önce yol üstündeki Dipsiz yerleşiminden geçer. Tepenin sırtı tamamen kayalık, kuzeyi ve batısı ise oldukça sarptır. Bu nedenle kent, tepenin yerleşime uygun olan doğu yamacın güney ucunda konumlanmıştır. Deveboynu Tepesi’nin batı ucunda iz veren, 2.00-2.50 m. kalınlığındaki sur duvarları, doğu yönünde 50 m. arayla iki kule ile desteklenerek kent merkezine yönelir. Yerleşim merkezinde görülen yapılar Bizans ve Roma dönemlerine aittir. Yapı malzemeleri neredeyse tamamıyla Roma iken, yapılar son halleriyle Bizans yapımıdır. Devşirme malzeme ile yapılan 3 odalı Bizans yapısı dikkat çekicidir. Merkezde 4 adet aslan ayaklı lahit podyumu, bir adet ostothek parçası, şimşek kabartmalı küçük bir al- tar ile yarısı ele geçen bir güneş saati diğer önemli parçalardandır. Oldukça yoğun olarak görülen diğer mimari bloklar kentin Roma Dönemi yapılarına dair önemli bilgiler vermektedir. Kentin onur yazıtlarından bazılarının, anıtsal bir giriş üzerinde konumlandığı düşünülmektedir. Tüm yapılar Bizans dönemi değişiklikleri geçirdiğinden ve tüm malzemeleri tekrar kullanıldığından bunların plan ve fonksiyonlarını tam belirlemek güçtür. Bizans dönemine ilişkin en önemli yapı iyi korunmuş küçük bir kilisedir. TYPALLİA Çakırlar Mahallesi bitiminden sonra, Körler Mezarlığı Mevkii’nde yer alan kavşaktan Çandır istikametine doğru gidildiğinde asfalt yolun on dördüncü kilometresinde sağa, toprak ve bozuk orman yoluna döndükten sonra 3.100 m. daha ilerlendiğinde ilk kalıntılara ulaşılır. Çitdibi Köyü kuzey arkasında konumlanan antik yerleşimin bulunduğu bölgeye haritalarda ve ormancılar arasında “Asarlık Tepe” adı verilmektedir. 104 *H]LñQFHOHPH Sarp bir tepe üzerine kuruludur. Trebenna ve Kitanaura ile yol bağlantılıdır. Patara Yol Kılavuz Anıtı’ndan edindiğimiz bilgiler bu konuda kuşku bırakmaz. Lahit yazıtları da kentin adını doğrular. Bugünkü orman yolu çıkışı boyunca lahitler dizilidir. Sırta varıldığında yine lahitlerden oluşan bir mezarlık görülür. Yerleşimde tüm planıyla ve işleviyle saptanabilen tek yapı bir Roma hamamı kalıntısıdır. Akropolün GD eteğindedir. Yapı üst duvarlarına kadar ayaktadır. Mimarisi ve planı dışında duvarların dış ve içte sıvalı olması, yuvarlak ve kare tubuliler ile mermer levha parçalarıdır. İnce kristalli, mavi damarlı beyaz mermer plakalar yapının buranın bir hamam olduğunu doğrulamaktadır. Orman yolu sonlanırken lahitlerin sıralandığı antik yol başlar. Yerleşimde akropol kayalığının batı yüzüne açılan üç kaya mezarı vardır. Birbirlerine benzeyen üç mezar ortak karakterdedir. Sarp kayalığın yüzündeki çok dar giriş önü alanıyla ve küçük bir kapıyla girilen tek odadan oluşur. İki yan duvar boyunca ölü yatağı yapılmıştır. Arka duvar önünde ise iki ölü yatağı arasında kalan küçük boşluk bir armağan ve mezar eşyası sehpası işlevinde arada düzgünce kesilerek bırakılmıştır. Ortada kalan kısım ise derince bir hareket alanı çukurudur. Sivri tonozlu çatı taklidi biçiminde kesilen ana kayada, tepede ana kiriş de kayaya işlenerek taklit tamamlanmıştır. Kirişin ucu dışarıda mezar önü alanında da çıkarılmıştır: Ahşap konutlarda olduğu gibi. KELBESSOS Bey Dağları’nın Antalya’ya bakan Çağlarca-Doyran çanağında Ağırtaş Mevkiinde bulunur. Trebenö Neapolis ile birlikte oluşturduğu bir üçgen noktasını oluşturur. Termessos egemenlik alanı içerisindedir ve onun adına Helenistik dönemden Roma’ya kadar önemli bir uç kaledir. Askeri yerleşim olarak kurulmuştur. Roma içerisinde de bu askeri karakterini koruduğu anlaşılmaktadır. Termessos egemenlik alanının güneyi antik dönemde büyük olasılıkla idari sınırın oluşumunu da etkilemiş olan Beydağları tarafından çevrilmiştir. Likya ve Pamphylia arasında da doğal bir kültürel sınır durumunda olan bu dağlık bölge güvenli tepeleri ve bereketli vadileriyle Hellenistik ve Roma Dönemleri boyunca çok sayıda köy ve ikincil yerleşimle iskan edilmiştir. Bu yerleşimlerin bazıları insitu yazıtlar sayesinde tanımlanabilmiştir. Arkeolojik kalıntılar açısından ilk kez Bey Dağları Yüzey Araştırmaları kapsamında İncelenmekte; olan yerleşimdeki arkeolojik kalıntılar Hellenistik Dönem’den başlayıp Geç Roma Dönemi’ne uzanmaktadır. Yerleşimde, ana kayaya oyulmuş çok sayıda sarnıcın yanı sıra birçok mimari kalıntı da saptanmıştır. Savunma duvarının dışında, tepenin kuzey yamacına serpiştirilmiş olarak farklı yapı ve yapı grupları bulunur. Bunlar askeri yapılar, kamu yapıları, konutlar, mezarlar ve işliklerdir. Biri kuzeydoğuda, diğeri ise güneybatıda olmak üzere iki nekropol çoğunlukla lahitlerle doludur. Bizans dönemine ilişkin olarak sadece küçük bir şapel görülür. 105 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kalıntılar incelendiğinde, yerleşimin yavaş geliştiği ve yüzyıllar boyunca ciddi bir değişim geçirmemiş olduğu gözükmektedir. Mimari kalıntıların yoğunluğu ve yayılımı değerlendirildiğinde, savunma çemberinin dışında kalan Roma Dönemi yapılaşmasının oldukça gelişmiş olduğu görülür. Öte yandan, Kelbessos antik kentinin gerçek anlamda bir şehirleşme sürecine girmediğini, daha çok tüm tarihi boyunca ikinci derece askeri bir taşra yerleşimi olarak kaldığını söyleyebiliriz. Sarnıçların bolluğu, mezarların yoğunluğu ve askeri motiflerin baskınlığı göz önüne alındığında Roma Dönemi’nde burada çok sayıda askerin yerleşmiş olduğunu söyleyebiliriz. Buradaki askeri varlığın, savunma duvarının büyük kısmının inşaatıyla da bağlantılı olarak, Hellenistik Dönem’e dek geri gittiğini düşünebiliriz. Kelbessos’taki en önemli/özgün yapı bir yönetim yapısıdır. Kelbessos’da da başlangıçta küçük bir askeri karargâh vardı. Sonradan bu daha büyük bir yerleşime dönüştü. Ancak yönetim biçimi değişmedi. Peripolionu her zaman askerler yönetti. Bu yapı Kelbessos’un siyasal ve kentsel statü ve yapısını aynısıyla yansıtmaktadır. Dolayısıyla sadece kendisini bir kamu yapısı olarak değil aynı zamanda Kelbessos kentini de anlatmaktadır. Kelbessos Kent Surları Kelbessos peripolionunun, Hellenistik Dönem’den itibaren Termessos egemenlik alanına yerleşmiş sürekli bir garnizon olduğunu ve hem şehir savunmasının bir kolu, hem de gerektiğinde çevredeki kırsal birimlerde yaşayan halkın sığınabileceği güvenli bir kale olarak hizmet verdiğini düşünüyoruz. Başlangıçta belki de bir piyon işlevine sahipti, yani yeni toprakların ele geçirilmesi ve kontrolünde ilk adımdı. Bu askeri ve kırsal oluşum, Roma Dönemi’nde sosyal ve demografik yapıların çeşitlenmesiyle birlikte bir ikincil yerleşim haline gelmiş, ancak Termessos’un ön karakolu olma işlevini devam ettirmiştir. İN ÖNÜ Tarafımızdan keşfedilen diğer bir yerleşimdir. Üç ana bölümden oluşur. Merkez, doğu ve batı. Merkezi yapılar kamuya yöneliktir. Çevresinde ko106 *H]LñQFHOHPH nutlar ve mezarlar yer alır. Roma ve Bizans dönemlerinde ait kalıntılar iç içedir. Doğu kesimde üretime yönelik yapılar ve işlikler bulunur. Bu kısma ait mezarlar da aynı alandadır. Batı kesimde yüksek bir tepe üzerinde dinsel amaçlı yapılara ait kalıntılar vardır. Küçük bir yerleşim olmasına karşın, kısmen yönetim erki olduğuna dair, toplantı salonu gibi veriler bulunmaktadır. Yerleşimde kayaya bağımlı ve bağımsız olarak yazıtlı ve kabartmalı eserler de bulunmuştur. Bunlar kakasbos betimlemeli dört adet adak stel, yine atlı tanrının betimlendiği kaya kabartmasıdır. Buluna stel parçaları üzerinde |Perikles oğlu Hermais Heraklesse (adadı)” ifadesi geçmektedir. İlk incelemelere göre, yerleşimde bulunan seramikler Roma, Geç Roma ve Bizans Dönemlerine tarihlenebilecek özellikler göstermektedir. İn önü NEAPOLİS İlk kez 1996 da tespit edilmiş, ön gözlemleri 1997 de yapılmış ve de detaylı haritalama ve envarterleme çalışmalarına da 2003 de başlanmıştır. İsmi b.iplikçioğlu ve çelgin tarafından tespit edilmiştir. 2004 sezonunda da baştan planlandığı gibi haritalama ve envarterleme çalışmalarına başlanmıştır. Kentteki kalıntılar 4 ayrı başlıkta gruplanmıştır. I. Kutsal yapılar, II.Kamu yapıları, III. Nekropoller, IV. Konut, işlik ve sarnıçlar. Henüz kesin saptanamayan Zeus Tapınağı dışında kentte tanımlanan Artemis Tapınağı ve Dionysos tapınağında bulunmaktadır. Bunlar yanına başka bir yapının da kült amaçlı olduğu büyük bir monoblok taştan altar masasından anlaşılmıştır. Zor okunan yazıtta ‘’Aureliost Trokondast’’ adı okunmaktadır. Aynı alanda bulunan başka bir yazıt güney kemerin sol iç bloğunun ön yüzündedir. Bu yazıt tamamen deşifre edilebilmiştir. 107 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kentle bağlantısızlığı ve diğer yapılardan çok ayrı ve tepenin yüksek bir kesiminde inşa edilmiş olmasıyla kaliteli taş işçiliği tanrısal amaçlı bir yapı olduğunu göstermektedir. Hangi tanrı ya da kült ile ilişkide olduğu ise bugün için karanlıktır. Kent girişinden gelen anayolun kent merkezine Bazilikaya doğru yöneldiği güzergah üzerinde yöneldiği bazı anıt ve yapılar görülmektedir. Bu bölümde yoğun Bizans yerleşimi ve yıkıntı nedeniyle kamu yapıları ve anıtlar konusunda fazla kalıntı kaldığı söylenemez. Roma merkezi kent yolu resmini heykel altlıkları bütünler. Bunlardan birinin ön yüzünde imparator kommodos anılmaktadır. Anıt Kommodos öldükten sonra S.Severius döneminde İ.S.195 de yapılmıştır. Bu altlığın üzerinde bronz heykelin ayakların tutturulduğu dübel delikleri bulunur. Neapolis’te Bir Tonoz içine Yerleştirilmiş Kapaklı Lykia Lahiti Kent içerisinde dağınık durumda bulunan üç lahit ve öç khamosorion dışında diğer tüm mezarlar kente ulasan yol boyunca dizilidirler. Yerleşimde ve çevresinde çok sayıda üzüm ve zeytin işliği ve bunlara ilişkin ekim alanları keşfedilmiştir. Bazı işlik tipleri ünik örnekler ortaya koymuştur. Neapolis ve çevresinde çok zengin ve özgün Bizans kültür varlıkları tespit edilmiş ve bunlar Bizans ekibimiz tarafından çalışılmıştır. Yukarıda çok kısaca özetlenmeye çalışılan Bey Dağları’ndaki bulguların araştırma ve yayın çalışmaları devam etmektedir. 108 *H]LñQFHOHPH SU PROBLEMİ Sevgili Günlük, Bugün arkadaşım Ahmet YÜCEEVREN’le Akdeniz Üniversitesi Tarih bölümü öğretim görevlisi Yrd. Doç. Dr. Muhammed GÜÇLÜ ile su problemini görüşmeye gittim. Sayın GÜÇLÜ bize Antalya’nın su probleminin tarihsel sürecini anlattı ve şunları söyledi: “Cumhuriyet devrinin ilk yıllarına kadar şehirde önem derecesine göre iskele, sarnıç ve Düden nehrinden gelen yedi arıkların suyu içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktaydı. Sağlıksız olan iskele suyu at ve merkeplere sarılan testi ve gaz tenekeleri ile taşınıp, 10-20 para arasında satılmaktaydı. Akdeniz Üniversitesi Kampüsü Olbia çarşısı genel görünümü 1921 yılında Antalya Mutasarrıflığı’na (Vali) atanan Hilmi (Uran) Bey, 1929 yılında Vali Sahip (Örge) ile Belediye’nin Hurma köyünden sağlıklı su getirme çabaları başarısız oldu. Bu iş için boru ve künk getirildiği halde tesis işlemi yapılamadı. Şehirde su problemi olduğundan halk bazen kavga etmekte bir kısmı hastaneye, diğer bir kısmı Adliye’ye gitmekteydi. Vali Haşim İşcan, Tekirpınarı suyunu getirmek için 1942 yılında harekete geçti. II. Dünya Savaşı nedeniyle boru tedarik edilemediği için tesis savaş sonrasına bırakıldı. Ancak, pınarın olduğu yere bir yol açılarak tankerle getirilen su, şişelenerek Haşim İşcan suyu adı ile şehirde satıldı. Vali Haluk Nihat Pepey zamanında “Yayla Suyu Derneği” kurularak, Tekirpınarı suyunu şehre getirme çabaları sürdürüldü. Tekirpınarı suyunun maliyetinin yüksek olduğunu düşünen Vali Sadri Aka, Hurma köyündeki Soğucak pınar suyunu, Yayla Suyu Derneği’nin katkıları ile önce Konyaaltı mevkiine, daha sonra Bahçelievler’deki Erkek Sanat Okulu karşısına getirdi. Bu su, Vali İ.Hakkı Baykan döneminde önce Memleket Hastanesine daha sonra Saat Kulesi ile Paşa Camii dibine getirilip, üç çeşmeden akıtıldı. 1963 yılında Gürkavnak memba suyu şehre getirildi. Aynı dönemde 90 km. şehir şebekesi yapıldı. 109 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Günümüzde şehir iki kaynak ile 34 kuyudan su almakta olup, 2020 yılında Karacaören barajından şehre su akıtılması planlanmaktadır. Toros mahallesindeki eski su biriktirme havuzu ve eski su arıkları DOYRAN GÖLETİ Sevgili Günlüğüm, Bugün Rahmi Hocayla tanıştık. Rahmi Hocama yaptığım çalışmalardan bahsettim. Gittiğim yerleri anlattığımda: Bana, “Sen Doyran Göleti’ni görmemişsin!” dedi. - Nerede bu gölet? diye sorduğumda ise saatine baktı, bugün başka bir planın yoksa seni götürebilirim, dedi. Doyran Göleti 110 *H]LñQFHOHPH Teklifini büyük bir sevinçle kabul ettim. Doyran Göleti’ne geldiğimizde bir midye kabuğunun içinde gizlenmiş inci tanesi bulmuş gibi hisse kapıldım. Eşsiz biz manzara vardı. Rahmi Hoca’mla manzarayı seyretmeye daldık. Göletin kıyısında piknik yapan ailelerden birisi bize çay ikram etti. Gölete karşı çaylarımızı yudumlarken keyfimize diyecek yoktu. Rahmi Hoca sayesinde Konyaaltı defterime bir yaprak daha ekledim. Gezimizin sonunda tekrar görüşmek üzere sözleştik. İlçede yaşayan herkes böyle sıcak kanlı mı? İyi geceler günlüğüm. Doyran Göleti’nden bir Görüntü 111 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× AKKUYU Sevgili Günlüğüm, Konyaaltı’na geldiğim ilk günden beri herkes bana ve çalışmalarıma destek oldu. İnsanların canla başla yardım etmesi içimdeki gezgini yüreklendirdi. Mahalleye ismini veren Akkuyu Bu insanlar arasında mahalle ve köy muhtarlarının büyük yeri var. Bugün de Toros Mahallesinden geçerken muhtarım Sami EKE’ye selam vermek için muhtarlığa girdim. Hal hatır sorduktan sonra konu benim gezip gördüklerime geldi. Sami muhtarım koruma altına aldıkları Akkuyu’dan bahsetti. Birlikte Akkuyu’yu görmeye gittik. Bu kuyular eskiden Konyaaltılılar için çok önemliymiş. Hayvancılıkla geçinildiği dönemlerde bu kuyulardan hayvanlarını sularlar, kendileri de serinliğinden yararlanırlarmış. Kırk elli yaşlarındaki her Konyaaltılı bu kuyulardan su içmiştir dedi. Konyaaltı’nda adım attığım her yer bir öyküye dönüştü. Şimdi yatma vakti. Yarın verilecek selamlarım, alınacak öykülerim var. İyi geceler sevgili günlüğüm. 112 *H]LñQFHOHPH KONYAALTI’NDA EVRAN YILANI HİKÂYESİ Selam Günlük Arkadaşım, Güzel bir Konyaaltı gününe uyandıktan sonra, çıkıp dolaşmaya karar verdim. Siteler Mahallesinde gezerken sitelerin arasında kalmış, bahçe içinde güzel bir ev gördüm. Eve biraz daha yaklaşınca bahçede çalışan iki kişi de beni fark etti. Yanlarına yaklaşıp kendimi tanıttım. Onlar da kendilerini tanıttılar. Karşımda duran bu kişiler Halil KARTAL ve torunu Halil Kartal BARUT’tu. Biz Halil Amca’yla sohbete koyulduk. Bu arada torunu Kartal, bahçede düşen yaprakları temizliyordu. Bir ara yanımıza gelip dedesine, bahçede yılan olup olmadığını, sordu. Halil Amca gülerek yılanın olmadığını; sonra bana dönerek kendisi daha çocukken çok büyük bir yılanla karşılaştığını söyledi. Kendisinden hikâyesini anlatmasını istedim ve yine bin bir gece masallarını andıran bir hikâyeyle karşılaştım. Dinle bakalım, Halil KARTAL neler anlatmış. “Konyaaltı’nda Mayıs ayından itibaren börtü böcek çoğalırdı. Tavşan, yılan, domuz, çoktu. Bazı insanlar “evran” denilen çok büyük bir yılanın Konyaaltı’nda gezdiğinden bahsederlerdi. Evran yılanı bugün şuradan geçmiş, falanca adam evran yılanını görmüş, diye haberler Konyaaltı’na yayılırdı. Kartal ailesi albümünden 113 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Ben de bir gün çobanlara yemek getirmek için tarladan eve doğru yola çıktım. Şimdi Delik Taş denilen mevkide su kaynağı vardı. Orada su içmek için durdum. Su kaynağına inmeden önce kaynağın kenarındaki kayaya oturdum. Boynumdaki yağdanlığı çıkarıyordum ki makilerin arasından bir nefes duydum. Duyduğum ses çok güçlüydü ve bu nefesin neye ait olduğunu kestirmeye çalışıyordum. Nefes git gide yaklaşıyordu. Birden bir insanı rahatlıkla yutabilecek büyüklükte bir yılanla karşı karşıya geldim. Yanımda bıçağım vardı, yavaşça onu çıkardım. Yılan, dilini çıkararak bana bakıyordu. Çok yavaşça oturduğum yerden geriye doğru bir hamle yaptım. Aynı anda yılan da bana doğru yaklaştı. Bir hamle daha yaptım, oturduğum kayadan arkaya düştüm. O düşüş belki benim hayatımı kurtardı. Çok korkmuştum, koşarak eve gittim. Annemi korkutmamak için bir şey söylemedim. Annem çobanların yemeğini hazırlayana kadar yattım ve uyudum.” Bir efsane gibi dilden dile anlatılan bu dev yılanı böylece görmüş oldum. Çok farklı şekillerde olduğu söylenir durur. Adam yiyen yılan. Boynuzlu, kafası bir öküzün kafası kadar, hatta sakallı. Farklı farklı efsanelerde yer alır. İnsanlarla da dostluk kurabilen bir yılan olduğu da söyleniyor. “Evran yılan varmış!” sözleri insanları ilk başta hemen ürkütüyor. Efsane işte. UNCU ALİ EFSANE Mİ ? Sevgili Günlüğüm, Öğlene doğru gazetelerimi okuyup, kahvemi içmek için Uncu Ali Parkı’na gittim. Parka geldiğimde bir masada oturan ihtiyar delikanlılarla karşılaştım. Onlarla kaynaşabilmek için bir fırsat bulurum düşüncesiyle hemen yanlarındaki masaya oturdum. Öylesine derin bir söyleşi içindeydiler ki beni fark etmediler. Konuştukları şeye kulak kabarttım. Uncu Ali Parkı’na yapılan Uncu Ali Heykeli ile ilgili konuşuyorlardı. Bir fırsatını bulup söze karıştım. Beni de masalarına davet ettiler. Onlara Uncu Ali’nin kim olduğunu sorduğumda masada kaç kişi varsa o kadar değişik hikâye çıktı. Hikâyelerin bir kısmı birbirlerine benzese de bir kısmı tamamen farklıydı. Ben dinlediğim bütün hikâyeleri sana da anlatacağım. Aldı Sazı Yusuf Amca: Eskiden Uncalı bölgesinde İtalyanlara ait bir çiftlik vardı. İtalyanlar çiftliği yönetmesi için Uncu Ali isimli bir adamı kâhya yapmıştı. İtalyanlar Antalya’yı terk edince bu topraklar kâhyaya kaldı. Bu semtin adı da zamanla Uncu Ali’den Uncalı’ ya dönüştü. Aldı Sazı Mustafa Bey: Uncu Ali, sırtında çuvalla un getirip satan birisidir. Antalya merkezindeki değirmenlerden un alır, Uncalı mevkiindeki insanlara satar. Geçimini böyle sağlardı. 114 *H]LñQFHOHPH Uncu Ali Heykeli Aldı Sazı Mehmet Amca: Atla, eşekle ulaşımın lüks sayıldığı dönemlerde Uncalı bölgesine en yakın değirmen Çakırlar ve Bahtılı’daydı. Uncalı’da yaşayan insanlar, buğdaylarını öğütmek için bu değirmenlere gitmek zorundaydılar. Birçok kişi de binek hayvanı olmadığından buğdayın öğütülmesi için taşıyacak birine ihtiyaç duyardı. Ali isminde kimsesiz bir adam ahaliden aldığı buğdayları bir rivayete göre sırtında, bir rivayete göre eşekle, diğer bir rivayete göre de at arabası ile alıp değirmene götürür, öğüttürüp geri getirirdi. Bu adamın adı zamanla Uncu Ali’ye dönüştü. Uncu Ali hiç evlenmediğinden bugün onu anlatacak çocukları, torunları yoktur. Aldı Sazı Muhammed Ali Dayı: Uncu Ali aslında bir Rum’du. Bugün Uncalı denilen yerler hep onundu. Hatta Çakırlar’dan Antalya’ya giden üç kişi yolda öğle namazına denk gelirler. Aralarından birisi hocadır. Namaz kılmak için mola verdiklerinde hoca olan, yeşil alanları boş bırakıp toprak yolda namazı kıldırır. Namazdan sonra biri: “Hocam neden şu yeşilliklerde kılmadık da bu tozlu yerde kıldık namazı?” diye sorar. Hoca: “Orası Rum Uncu Ali’nin toprağı, ama yol devletin toprağıdır. Onun için yolda kıldık.” cevabını verir. Uncu Ali daha sonra nüfus mübadelesinde Yunanistan’a gönderilir. Uncu Ali bilmecesi bu masada çözülemedi. Herkes kendi hikâyesinin doğruluğunu savundu. Ama bu masada Uncalı’nın ismi ile ilgili güzel efsaneler çıktı. 115 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× YILBAŞI GECESİ KOPAN FIRTINA VE ÜÇ OLAY Sırdaşım Günlük, Mahinur ÇAKAR Hanımefendi, Konyaaltı’nda tanıdığım en neşeli, hayat dolu insanlardan biri. Mahinur Teyze Hicri takvime göre 1340 (Miladi: 1921) doğumlu. Mahinur Teyze benim, Konyaaltı’nı gezen bir seyyah olduğumu duyunca bana anlatacak şeyleri olduğunu söyleyerek torunu aracılığıyla beni yanına çağırttı. Hemen bugün yanına gittim. Beni ne kadar güzel karşıladı bilemezsin. Mahinur Teyze’nin kökeni Girit göçmeni. Rumca’yı annesinden öğrenmiş. Bana önce uzun uzun kendi hayatını anlattı. Bu arada bir yılbaşı gecesi hayatının en acı günlerinden birini yaşadığına değindi. O gece Antalya ve Konyaaltı’nda üç büyük olay yaşandığını, bu olaylardan birinin de kendi kaderini değiştiren bir olay olduğunu söyledi. Mahinur ÇAKAR 116 *H]LñQFHOHPH Kendisini üzmeyecekse bu olayları anlatmasını rica ettim. O da beni kırmayıp anlatmaya başladı: “1952’yi 1953’e bağlayan yılbaşı gecesi çok büyük bir fırtına koptu. O sabah Yunanistan’a büyükbaş hayvan götürmek isteyen üç gemi limana demir atmıştı. Bu üç büyük gemi fırtınada battı. Binlerce sığır telef oldu. Fırtınadan sonra bu hayvanlar ayaklarından bağlanarak teknelerle çekilerek açıklara bırakıldı. Liman temizlenmiş oldu. Ancak, dalgalar hayvanların leşlerini Konyaaltı Sahili’ne taşımıştı. Konyaaltı Sahili’nde günlerce sürecek bir koku ortalığı kaplamıştı.” Bu hikayenin devamında yaşanan ikinci olay şudur: Aynı fırtınada üç arkadaş; Abidin Ağa, Mehmet GÜLFİDAN, Ali BÜYÜKÇELEBİ tekneyle balığa çıkarlar. Fırtınaya yakalanırlar. Fırtınadan sonra tüm Antalya, teknelerle bu üç kişiyi aramaya çıkar. Bütün halk sahillere akın eder, arama çalışmalarını izler. Bu kişilerden bir haber bekler. Ancak saatler, günler geçer bir haber çıkmaz. Umutlar tükenmektedir. Havanın kapalı ve fırtınalı olduğu bir günde Konyaaltı Sahili Ali BÜYÜKÇELEBİ çok iyi bir yüzücüdür. Fırtınada dalgalarla mücadele eder. Tam bir hafta sonra Ali BÜYÜKÇELEBİ Sarısu’da bir ağaca yaslanmış olarak bulunur. Boğulmadan kıyıya çıkmayı başarmıştır. Fakat, verdiği mücadelelerden kılcal damarları çatlamış, hayatını o ağacın altında kaybetmiştir. 117 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Ali BÜYÜKÇELEBİ Ali BÜYÜKÇELEBİ, Mahinur Teyze’nin çok büyük bir sevgiyle evlendiği ilk eşidir. Fırtınada yaşanan üçüncü olay şöyledir; Kambur Mehmet ve kızı aynı gün Sıçan Adası’na nergis toplamaya giderler. Akşam olunca eve dönmeye karar verirler. Teknelerine binip açıldıkları sırada hava birden bozunca kız: “Baba korkuyorum, geri dönelim.” diye ısrar eder. Kızının ısrarlarına dayanamayan Kambur Mehmet, Sıçan Adası’na geri döner. Baba kız burada kendilerine korunaklı bir yer bulup oraya sığınırlar. Fırtınalı geceyi zor şartlar altında atlatırlar, fakat tekneleri parçalandığı için geri dönemezler. Bir hafta sonra denizcileri arayan kişilerce bulunup kurtarılırlar; ancak denizin tuzundan ikisinin de gözleri kör olmuştur. Mahinur Teyze ile Konyaaltı’ndaki eski adetlerden bahsederken kendisiyle ilgili bir şey daha öğrendim. Kına gecelerinde söylenen maniler deyince akla Mahinur Teyze gelirmiş. Bana: “Ben herkesin kınasında mani söylemezdim. Beni söz kesimine, nişanına, düğününe davet edenlerin kınalarında söylerdim.” dedi. Manileri de Girit’ten gelen annesinden öğrendiğini belirtti. Bize manilerinden birkaç tane söylemesini rica ettim. Beni kırmadı ve o güzel sesiyle manileri okumaya başladı: 118 *H]LñQFHOHPH Rumca Maniler-Türkçe Açıklamaları 1) Çinifisprepi o kinas (Geline yakışıyor kına) Çe tu gabruımya (Geline yakışıyor duvak) Rograrametopolivaraçi (Damada da bir ) Çinifistoduvaçi (Gül ağacı kadar pul) 2) İnifimueçapurapaz (Gelinim gittiğin yerde) Kseraraninetaksila (Odunlar kurudur) Çapuskalosinesu (Senin yaptığın iyiliklerden) Ranixsuneçeçina (Hepsi yeşerecek) 3) İniyfimueçapurapaz (Gelinim gittiğin yerde) Toprotozimotosu (İlk yoğurduğun hamur) Zaharina ta nerosu (Unun şeker olsun) Çakaryutonerosu (Suyun da berrak) 4) Penesete çe to gabro (Damat için) (Meth edin damadı da) Yati iğne penemenos (Zaten methi bellidir) Siboliçesivenetya (İstanbul’dan, Viyana’ya) İğne xsakuzmenoz (Methi zaten gitmiştir) 5) Kritimuomorfo (Girit’im güzel adam) Nysimavranetastenasu (Sokakların siyah) Gavğu ta palikaryasu (Kabadayım gidiyor) Çeçeyetekaryusu (Yürekleri yanıyor) 119 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 6) Çe prepetuçetugabru (Damat) (Damada da yakışıyor) Kravatinaçimate (Karyolaya yatmak) Veluzonaşipazete (Pırlantalı örtüler örtünsün) Namiğriloğate (Üşümesin) 7) Sabassgkriti (Girit’e gidersen) Kırticevassamu (Bana bir bıçak al) Ena maşeri (Belimde taşıyayım) Natoforasimesimu (Kış ve yaz) Şimonakaloçeri 8) Sigiriti iğne yomorfez (Güzeller Girit’te) Çessahanya iğne yazprez (Hanyada da beyazlar) Çestopadermoresmno (Kimsesizlerin) İgaytonafrirates (Kaytan gibi kaşları) 9) Eparasiratazamya (Camileri süpürdüler) Çipsaneçsilabares (Meşaleleri yaktılar) Apopsekinadizune (Bu akşam kına yakıyorlar) Çinifisçipalamez (Gelinin avuçlarına) 10) Nyfimusadatelyasu (Gelinim yüzün) Lambitoprosoposu (Nur saçıyor) Çadifecitesrihnune (Saçların, gelin teli gibi) İyakrestomalyosu (Parlıyor) 120 *H]LñQFHOHPH 11) Sifilaçimevalane (Hapishaneye koydular) İsivaruz si kutsuruz (Ağır kütükleri) Ta palikarya vanune (Yüklediler üstüme) Revanuçibuburuz (Kuvvetli, değerli, büyük, Saygın İnsanları koyuyorlar.) (Giritte hapse atılan Türkler bu maniyi söylermiş.) 12) Sifilaçimevalane (Hapishaneye koydular) O yanavaloğnosi (Akıllanayım diye) O çerataspumevale (Beni koyan kerata) Ato me talyos (Pişman olacak) (Rumların hapse attığı Türk söylüyor.) 13) Sifilaçimevalane (Hapishaneye koydular) Nağrafoilaveres (İlaveler “istekler-dilekçeler” yazmaya) Tilefteryalimenome (Affımızı bekliyoruz) Etutusestsimerez (Bu günlerde) (Girit’te hapishaneye atılmış Türkler söylüyor.) 14) Arabasperna (Araba geçiyor) Yemato kassana (Kestane dolu) Tigiritiepirame (Girit’i aldık) Merihosvasana (Emek vermeden) (Bunu Rumlar söylemiş.) Maniler bittikten sonra hepimizin içinde hoş bir duygu kaldı. Bu arada 121 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× kapı çalındı. Mahinur Teyze’nin torunları geldi. Çocuklar da gelip yanımıza oturdular. “Anneanne bize masal anlat.” dediler. Ben de isteyince Mahinur Teyze bildiği masalları anlattı: Nohutçu Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, cinler cirit oynarken eski hamam içinde, pireler tellal iken develer berber iken, ben annemin beşiğini tıngır mıngır sallar iken uzak uzak ülkelerin birinde bir kadın yaşarmış. Bu kadının bir tek oğlu varmış. Bu oğlanın da üç tek nohudu varmış. Bir gün ocak başında üç tek nohudu ile oynarken annesine sormuş: — Anne, bu üç tek nohudumuzu ekersek kaç nohudumuz olur? — Altı nohudumuz olur oğlum. — Peki, altı nohudumuzu ekersek kaç nohudumuz olur? — Bir avuç nohudumuz olur oğlum. — Bir avuç eksek? — Bir kilo nohudumuz olur. — Bir kiloyu eksek? — Bir çuval nohudumuz olur. — Bir çuvalı eksek ne kadar olur? — Bir ambar nohudumuz olur. Sonra çocuk annesine döner ve der ki: — Anne bir ambar nohudumuz var, ama ekecek arazimiz yok. — Sen en iyisi padişahtan arazilerini iste. Sorarsa, oğlum var nohutçu dersin. Anne tek evladını kıramaz, kalkar gider padişaha: — Padişahım, benim oğlum var nohutçu, size selam söyledi. Nohut ekmek için arazilerini istiyor. — Git Vezire söyle, arazileri versin. Kadın Vezire gider ve arazileri alır. Evine gelir. Çocuk yine üç nohudu avucunun içinde, ocak başında otururken düşünür, annesine döner ve şöyle der: “Anne, padişah kadar arazilerimiz var. Artık evlenme vaktim geldi. Git bana padişahın kızını iste.” Anne tek oğlunu kıramaz, kalkar padişahın yanına gider: — Padişahım, benim oğlum var nohutçu. Sizin kızınızla evlenmek istiyor. — Gelsin bakalım, bir görelim, der. 122 *H]LñQFHOHPH Oğlan saraya gelir. Padişah, oğlana, bu akşam burada kal, der. Hizmetçilerini çağırır ve: — Misafire bir yatak hazırlayın ki, çuldan çaputtan olsun. Yastığı da çuldan olsun. İçeriyi ışıklı bırakın. Kendiniz kapıdan gözleyin, bakalım nasıl yatacak? Hizmetliler, denildiği gibi bir yatak hazırlarlar ve denildiği gibi gözlemeye başlarlar. Oğlan yatağa yatar. Tam uykuya dalacakken, elindeki üç nohudu düşürür. Hemen nohutlarını aramaya başlar. Nohutlar çulların arasına girdiğinden hemen bulamaz. Kalkıp tek tek çulları silkeler, nohutlarını bulur, tekrar yatar. Yine uykuya dalacakken, nohutlarını bir daha düşürür. Aynı şeyleri tekrar yapar. Oğlan sabaha kadar uyuyamaz. Sabah padişah, adamlarını çağırır ve sorar: — Misafir dün gece nasıl uyudu? — Hiç uyumadı padişahım. Sabaha kadar çulları silkeledi durdu. — Bu cevap karşısında padişah, adamlarına: — Bu gece de kuş tüyünden bir yatak hazırlayın, der. Adamlar, istenilen yatağı hazırlarlar ve yine gözetlemeye başlarlar. Nohutçu rahat yatağı bulunca, hemen uykuya dalar. Nohutları yine elinden düşürür ama yatak düzgün olduğundan el yordamı ile hemen bulur. Padişah adamlarına tekrar sorar: — Bu gece nasıl uyudu? — Çok rahat uyudu padişahım, cevabını alınca, düşünür. Demek ki gerçekten zengin bir adam. Rahat yatağa alışık olduğundan hemen uyudu. Fakir olsaydı, çul yatağa alışık olurdu, o yatakta da uyurdu. Padişah oğlanı çağırır ve: — Kızımı sana verdim. Hazırlansın düğün kervanı, yola çıksın, der. Çeyizi ile beraber gelin kervanı yola çıkar. Oğlan, eşeğiyle develerin önünden gider. Yolda bir çiftliğe rastlarlar ki içinde olmayan yok. Oğlan, orada çalışan işçilere: — Birazdan buradan padişahın kervanı geçecek. Padişah kendinden zenginleri sevmez. Eğer sizin bu çiftliğinizi görürse, sizi hemen öldürür. En iyisi çiftliğin sahibini sorarsa, nohutçu deyin, ölümden kurtulun, der. Padişahın kervanı gelir. Bakarlar ki çok zengin bir çiftlik. İşçilere sorarlar: — Bu çiftlik kimin? — Nohutçunun. 123 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Biraz daha giderler, karşılarına arı çiftliği çıkar. Balların bolluğu, görenlerin iştahını kabartır. Oğlan hemen arıcıların yanına gider: — Birazdan buradan padişahın kervanı geçecek. Sizin kendisinden daha zengin olduğunuzu düşünürse, sizi öldürür. Size bu arıların kimin olduğunu sorarsa, nohutçunun, deyin. Arıcılar ölümden kurtulduklarına sevinirler. Padişahın kervanındakilere de buraların sahibi, nohutçudur, derler. Kervan biraz daha ilerler. Oğlan eşeği ile önden giderken, birden karşısına her tarafı altından bir saray çıkar. Gidip bu sarayın sahibini bulayım, diye düşünür. Saraya girer. Birden karşısına, bir dudağı yerde, bir dudağı gökte bir Arap çıkar. Oğlana: — Sen kimsin? Buraya nasıl geldin? Buraya hiçbir âdemoğlu giremez, der. Şimdi sana on soru soracağım. Bilirsen, bu gördüğün saray senin olur; bilemezsen seni bir lokmada yutarım der, sorulara başlar: — Bir laf ne demektir? — Allah bir demektir. — İki laf ne demektir? — İki yanımızda iki melek var demektir. — Üç laf ne demektir? — Üç kişi el ele vermiş, oynuyorlar demektir. — Dört laf ne demektir? — İneklerin dört memesi var. — Beş laf ne demektir? — Elimizde beş parmak var demektir. — Altı laf ne demektir? — Gökte altı yıldız var. — Yedi laf ne demektir? — Yer ve gök yedi kattan oluşur. — Sekiz laf ne demektir — Denizde sekiz kollu ahtapot yaşar. — Dokuz laf ne demektir? — Annenin karnında dokuz ay bebek yaşıyor, demektir. — On laf ne demektir? 124 *H]LñQFHOHPH — Patla emi, demektir. Oğlanın bu sözünden sonra, Arap patlayıp bir top altına dönüşür. Bu arada kervan gelir. Oğlan, saraya buyur eder. Burası benim sarayım, der. Padişahın adamları, gelini bırakıp saraya geri dönerler. Padişah adamlarına, damadının zenginliğini, kızının durumunu sorar. — Padişahım, kızınız öyle bir yere gelin gitti ki yolda gördüğümüz her yer nohutçunundu. Öyle bir sarayı var ki sizinkinden daha güzel. Kızınız çok rahat edecek. Padişah buna sevinir. Nohutçu da yeni sarayında prensesle birlikte mutlu bir hayat yaşar. Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine. Gökten üç elma düştü: Biri kahramanların başına, biri dinleyenlerin başına, biri de anlatanın başına. İki Kız Bir Anne Masalı Bir anne ve iki kızı varmış. Anne, kızlarından büyüğüne: — Git çeşmeden su doldur gel, der. Kız çeşmeye gelir. Suyu doldururken ileriden kırmızı pantolonlu bir adamın koşarak geçtiğini görür. Sonra kendi kendine düşünceye dalar: “Şimdi bu adam beni görürse, benimle evlenirse, çocuklarımız olursa, bu adam hastalanır ölürse, ben o çocukları nasıl büyüteceğim?” Böyle düşünüp dizlerine vurarak ağlamaya başlar: — Kocacığım, kocacığım ! Anne bekler, kız gelmez. Küçük kıza: — Git ablana bak niye gelmedi, der. Küçük kız gelir, görür ki ablası dövüne dövüne ağlıyor. — Ne oldu abla neden ağlıyorsun? der. 125 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Ablası: — Ben burada su doldururken şuradan bir kırmızı pantolonlu adam geçti. Şimdi bu adam beni görürse, benimle evlenirse, çocuklarımız olursa, bu adam hastalanır ölürse, ben o çocukları nasıl büyüteceğim? der. Küçük kız bunu duyunca, saçını başını yolarak ağlamaya başlar: — Enişteciğim, enişteciğim! Anne bekler, kızlar gelmez. Kalkar, kendi gider. Bakar ki, kızları birbirine sarılmış ağlıyor. “Ne oldu?” diye sorar. Büyük kız: — Ben burada su doldururken şuradan bir kırmızı pantolonlu adam geçti. Şimdi bu adam beni görürse, benimle evlenirse, çocuklarımız olursa, bu adam hastalanır ölürse, ben o çocukları nasıl büyüteceğim? der. Anne iki kızına birden sarılır ve başlar ağlamaya: — Damadım, damadım! Âlim Zalim Biri iyi huylu diğeri kötü huylu iki kız kardeş varmış. Bir gün su doldurmaya çeşmeye gitmişler. Önlerinde yaşlı bir adam su doldurmak için bekliyormuş. Kötü huylu kız yaşlı amcanın testisine bir tekme atmış ve onu kırmış. Adam testisini kıran kıza: “Allah sana bir âlim koca versin.” diye dua etmiş. İyi kalpli kız ihtiyarın koluna girip yerinden kaldırmış. Bu sefer yaşlı adam ona dönüp: “Allah sana da bir zalim koca versin kızım.” diye dua etmiş. İyi kalpli kız: “Dedeciğim ben size kötülük yapmadım.” deyince, yaşlı adam: “O kardeşin kötü huylu, iyi huylu biriyle evlensin ki beyi onu idare etsin, sen akıllı bir kızsın sen de kötü huylu biriyle evlen ki onu idare et.” demiş. 126 *H]LñQFHOHPH NASHİRA PARK GEZİSİ ve SPOR ŞENLİĞİ Yine başbaşayız sevgili günlüğüm, “Ben sporcunun zeki, çevik aynı zamanda ahlaklısını severim.” Atamızın bu sözü benim bugünümü özetlemeye yetiyor aslında. Son zamanlarda herkesin dilinde Konyaaltı’nın yeni gözdesi Nashira Park var. Gezip dolaşmak, piknik yapmak ve kahvaltı için olduğu kadar, sporun da en önemli adresi Nashira Park. Nashira Park’tan görünümler Tabii bende de bir merak. Bugün Nashira Park’a gitmeye kararlıyım. Oraya geldiğimizde büyük bir sürprizle karşılaştım. Konyaaltı Kaymakamlığı’nın düzenlediği 4. Geleneksel Kaymakamlık Kupası Spor Şenlikleri ödül töreni vardı. Ödül töreninden önce kros yarışmaları yapılıyordu. Yarışmalara katılan çocuklar çok heyecanlıydı. 127 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kros yarışı Startından bir görünüm Kros yarışı galibi bir kız öğrenci (Yaren DÖNMEZ) 128 *H]LñQFHOHPH Konyaaltı Kaymakamı Bayram YILMAZ Kupa Töreni Açılış Konuşmasında Konyaaltı Kaymakamı Bayram YILMAZ ve İlçe Milli Eğitim Müdürü Gültekin ACAR sporcularla Konyaaltı’ndaki tüm okullardan öğrenciler birçok dalda yarışmışlardı. Son olarak koşu alanında yapılan yarışları izleme fırsatını yakalayabildim. Öğrencilerin mücadelesi bana Atatürk’ün yukarıda yazdığım sözünü hatırlattı. Hem rakiptiler hem de arkadaş. Keşke bütün yarışlar böyle olsa. 129 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Ödül töreninde ilk üçe girenlerin yanında “Centilmenlik Kupası” da verildi. Bana göre bütün öğrenciler bu kupayı hak ediyordu. 4. Geleneksel Konyaaltı Kaymakamlık Kupası’nda Kupa Töreninde Protokol ve izleyiciler 4. Geleneksel Konyaaltı Kaymakamlık Kupası’nda derece alan öğrenciler, Beden Eğitimi Öğretmenleri Aylin AYDIN ve Levent AYDIN derece alan öğrencileri ile birlikte 130 *H]LñQFHOHPH Burada gençlerin arasında gezerken aklıma Konyaaltı’na geldiğimden beri hep belli yaşın üstündeki insanlarla görüştüğüm, konuştuğum, onlardan Konyaaltı’nın mazisini dinlediğim; ancak, Konyaaltı’nın geleceğine kulak vermediğim geldi. Acaba gelecekte Konyaaltı nasıl olacaktı? Çocuklar yaşadıkları bu İlçe için neler hissediyor, nasıl bir Konyaaltı hayal ediyorlardı? Hemen yakınındaki bir grup gencin yanına yaklaştım. Onlarda benim gibi yarışları izlemeye gelmişlerdi. Onlara Konyaaltı’na geliş nedenimi ve yaptığım çalışmaları anlattıktan sonra: — Arkadaşlar siz bu güzel İlçe’nin yarınlarısınız. Gelecekte nasıl bir Konyaaltı hayal ediyorsunuz? diye sordum. Sorum karşısında düşünmeye başladılar. İlk önce Konyaaltı İlköğretim Okulu’ndan Melisa KARACA söz aldı: Hayallerde Kalmasın Konyaaltı’nın şimdiki halini ve on yıl, yirmi yıl sonrasını bir düşünelim. Sizce sevgi, saygı içinde mi oluruz, yoksa herkes savaş, kıskançlık ve kin içinde mi olur? Konyaaltı’nın nasıl olmasını isterdiniz? Ben on yıl, yirmi yıl sonrasında buraların herkesin dilinde, cennet kadar güzel bir yer olmasını isterim. Kuşlar bile herkese buranın güzelliklerini anlatsın. İnsanlar birbirlerinin arkasından konuşmasın, kimse kimseye yalan söylemesin, hile, hırsızlık, gıybet, kıskançlık yapmasın; sevgi, saygı, kardeşlik ve dayanışma olsun. Duyarlılık, sorumluluk içinde hareket edelim. Bağımsızlığımızı hiçbir şeye değişmeyelim. Altın kafeste olsak bile yine de vatanım diyelim. Türklüğümüzden hiçbir zaman utanmayalım, doğru sözlü olalım, hayatımızın sonuna kadar çalışmaktan usanmayalım, küçüklerimizi koruyup büyüklerimizi sayalım. Her zaman amacımız yükselmek ve ileri gitmek olsun. Atatürk’ün açtığı yolda, gösterdiği hedefe doğru koşalım. Çünkü eğer böyle yaparsak hayallerimizde olan güzel, ilerlemiş, çağdaş bir Konyaaltı’na sahip oluruz. Gelecekte temiz, sağlıklı, mutlu bir Konyaaltı diliyorum. Tabii ki sadece dilemekle olmaz, çok çalışmalıyız. Çalışırsak başarırız. 131 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Halit ULUÇ İlköğretim Okulu’undan Büşra YETİM kendi hayallerini şöyle dile getirdi: Hayalimdeki Konyaaltı Hayalimdeki Konyaaltı daha fazla çiçekli, temiz havalı ve etrafında çevreye gülücükler saçan mutlu ve neşeli insanlarla dolu. Her yerde mis gibi etrafa kokular saçan portakal ve zeytin ağaçlar. Sahilin maviliği ve canlılığı insanlara enerji saçar. Sabah işine gitmeye çalışan, akşam ise bütün bir günün yorgunluğunu atmaya çalışan insanlar. Bütün bunlar, balkonumdan dışarıya bakıp, kahvemi yudumlarken hayaller kurmamı ve kendimi daha mutlu hissetmemi sağlıyor. Gökçe Su SUNA isimli bir arkadaşımız da Konyaaltı’na duyduğu sevgiyi anlatan bir şiir yazdığını söyledi. Kendisinin KONYAALTI isimli şiirini bizimle paylaşmasını istedik. Bizi kırmadı. Konyaaltı ’nın denizi, Dünya ’nın en temizi. Severim kentimizi, Geliştirir benliğimizi. 132 *H]LñQFHOHPH Dağları var dibinde, Konyaaltı sahilinde. Yoktur böyle bir güzellik Dünya’nın hiçbir yerinde. Dünya’daki en güzel sahil, Konyaaltı’nın denizine, Hayran kalır herkes, Konyaaltı cennetine. Şiirin okunduğunu duyan başka öğrencilerde etrafımıza toplanmaya başladı. Durum artık benden çıkmıştı. Çocuklar Konyaaltı’yla ilgili söylemek istedikleri her şeyi söylüyor, kimileri şiir okuyor kimileri bir anısını anlatıyordu. 133 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Beldibi İlköğretim Okulu’ndan olduğunu belirten Ayşe TALİH bir anısını şöyle anlattı: Konyaaltı Hatırası Güneşin doğuşuyla uyandım o sabah. Uzun ve yorucu bir yolculuğun sonunda masmavi denizin güneşle buluşan yüzü karşıladı bizi. Annem ve babamla çıkmıştım yola. Merakla karışık bir heyecan sarmıştı içimi. Hep televizyonlarda görmüştüm, uzaklardan izlemiştim o büyülü şehrin sahillerini. Nereye baksam mavi, nereye baksam yeşil. Nereye baksam bir başka güzellik! Tarih yaşarmış taşında, toprağında. Tuttum annemin babamın elinden, geçtik bir bir portakal, mandalina kokulu bahçelerinden. Dalgaların kıyıya çarparak çıkardığı müziğin eşliğinde güzel bir kahvaltının ardından, masmavi denizin koynuna bıraktık kendimizi. Denizin ve dağların arasından yol aldık Beldibi’ne doğru. Denizin ortasında küçücük bir ada el sallıyordu bize. Sıçan Adasıymış adı. Çok eskiden Çekirge Adası, Güvercin Adası gibi isimlerle anılırmış. Babam anlatıyor, ben manzaranın eşsiz güzelliğinde kayboluyordum. Akyarlar Mağarası’nı görmek için durduğumuzda bir kez daha anladım; doğanın bize sunduğu bu armağanların kıymetini bilmemiz gerektiğini. Feslikan Yaylası’na çıktığımızda güneş batmak üzereydi. Yemyeşil ağaçların içinde, tertemiz havayı çektim içime, buz gibi suyundan içtim kana kana. Bu güzel günün sonunda, geceyi burada geçireceğimizi bilmenin huzuruyla, yüzümde kocaman bir gülümsemeyle dalmışım uykuya. 134 *H]LñQFHOHPH Z. Marsel–Z. Denizhan Öner İlköğretim Okulu’nun bir öğrencisi olan Betül BAYRAM Konyaaltı’nı neden sevdiğini şöyle açıkladı: Güneyde Küçük Bir Koy Ülkesi Antalya iline bağlı Konyaaltı İlçesinde yaşıyorum. Burada yaşamayı seviyorum. Yazın Antalya’nın sıcağından kendimi Konyaaltı Plajları’nın serin sularına bırakıyorum. Konyaaltı Plajları’nda kendimi cennette gibi hissediyorum. Eğer soğuk havayı ve kışı sevmiyorsanız mutlaka burada yaşamalısınız. Yazları nemli ve sıcak; kışları ise yağışlı ve ılık oluyor. Konyaaltı’nın çevresini neredeyse dağlar sarıyor ve kendinizi Konyaaltı’nda küçük ıssız ve güvenli bir limanda gibi hissediyorsunuz. Birçok mahalle, sokak ve yollarda ağaçlar ve yeşillikler var. Her yer yemyeşil ve güzel görünüyor. Bu yeşillikler aynı zamanda soluduğumuz havayı da temizliyor. Antalya’daki tek Üniversite, Akdeniz Üniversitesi de Konyaaltı’nda bulunur. Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Türkiye’de ve dünyada büyük başarılar elde etmiştir. Birçok nakil işlemleri burada başarıyla gerçekleşmiştir. Akdeniz Üniversitesinde Konservatuar da mevcuttur. Bu sayede birçok sanat etkinliği de ilçemizde etkendir. Görüldüğü gibi ilçemizde birçok değerli, güzel, hoş hazinelerimiz vardır. Masmavi denizi yemyeşil sokakları. Bir hayal ülkesi gibi. Tünektepe’de Konyaaltı ve Akdeniz 135 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı İlköğretim Okulu öğrencisi Zehra MANAVOĞLU konuya farklı bir çerçeveden baktı. Engelliler İçin Konyaaltı Konyaaltı bizim için ferah ve güzel bir yerdir; ama gözü görmeyen, kulağı işitmeyen veya zihinsel engelli olan vatandaşlarımız için Konyaaltı nasıl olmalıdır? Konyaaltı’nda gözleri görmeyen birinin kaldırıma çıkmasının zor olmadığı bir yer olmalıdır. Bunun için kaldırımların engelliler de düşünülerek ona göre yapılması gerekir. Konyaaltı’nda oturan işitme engellilere beden dili kursları verilebilir. İşitme engellilerin alışveriş yaparken zorluk çekmemeleri için esnafa da beden dili dersi verilebilir. Engelliler için parklar yapılabilir. Yaşlılar için gençlerle iç içe olacakları kapalı veya açık sosyal tesisler açılabilir. Üst geçitler ve binalar engelliler için düzenlenebilir. Her engellinin bir elektrikli sandalyesi olmalıdır. Bu sayede Konyaaltı yaşlılar ve engelliler için yaşanabilecek yer olur. Beldibi İlköğretim Okulu’ndan Binnur ALDEMİR ANILARIN GÖZDESİ isimli şiirini okumak istediğini söyleyerek söz aldı. Konyaaltı’nda her sabah, Güneş gülümser doğaya. Kuşlar dile gelir, Şarkı söyler çocuklara. Her ülkeden her milletten, Gelen insan sevgisi, Güzelliklerle buluşur, Büyütür bu ilçeyi. İlçemin benzeri yok, Anıların değeri çok, Gelip gören burada anlar, Yaşamanın değerini. 136 *H]LñQFHOHPH Dr. İlhami TANKUT Anadolu Lisesi öğrencilerinden Güler Nehir AKIN ise, CENNETTEN BİR KÖŞE isimli şirini dile getirdi: Dört yanı cennet ülkemde, Cennetin başköşesi sanki… Denizinin kokusu, güneşinin sıcaklığı, Güler yüzlü insanı… Yeşille toprağın buluştuğu dağları, İnsanı rahatlatan havası… Size göz kırpar güneşi, Unutturur üzüntüleri, dertleri. Toprağı bile bir başka, Işıldar her taşı, çimeni Kıyıya vuran dalgaları, Dinlendirir yorgun zihinleri. Bir yanı dağ, bir yanı deniz, Güzellikler ilçesi de diyebiliriz. Hışırdayan yaprakları, cıvıldayan kuşları Huzura çağırır sizi Konyaaltı! 137 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Halit ULUÇ İlköğretim Okulunda okuyan Zeynep Yaren ÖZKAN hayalindeki Konyaaltı’nı şiirle karışık olarak ifade etti. Konyaaltı’nın meşhurdur sahili Orada gezinir insanlar Neşeyle dolu çocuklar Yarınlara kucak açıyorlar Akşam açan, Laleler gibi Tabiata renk verip, Işık saçıyorlar. 138 *H]LñQFHOHPH Konyaaltı Lisesi’nden Büşra ODUN Konyaaltı’nı ne için sevdiğini şöyle dile getirdi: Hayaller Gerçek Olsa Hep sormuşumdur kendime, Konyaaltı’nı ne için seviyorum? diye. Nasıl sevmez ki insan bu güzeller güzeli İlçeyi. Kilometrelerce uzanan altın renkli kumla kaplı plajlar, çağdaşlığın simgesi olan modern yaşam alanları, her mevsim yemyeşil, rengarenk parkları. Boğaçayı’ndan yukarı doğru çıkınca mis kokulu portakal, mandalina bahçelerinin ortasında Çakırlar, yaşam kaynağımız buz gibi “Yemişli Pınar” su kaynağı, iki adım ötede Geyikbayırı Feslikan Yaylamız. Say say bitmez. Sanki Allah bütün güzellikleri Konyaaltı’na vermiş. Bilmem Tünektepe’ye hiç çıktınız mı? Orada bir bardak çay içip güzelim Konyaaltı’nı panoramik olarak izlemenin zevkine vardınız mı? Kent, insanların kendi masallarının arasında, sonraki nesilleri ekenlerin, daima geleceğe geçmişiyle göçenlerin yaşadığı zaman tünelidir. Yaşadıkları şehirde kendi kimliklerini oluşturur insanlar, insanlar ektiklerini biçerler. Öyle ya da böyle. Her geçen gün yeşilden uzaklaşıyor Konyaaltı’m. Portakal bahçelerinin yerine beton bloklar yükseliyor. Dün herkesin rahatça gezip dolaşabildiği bu cennet, şimdilerde soğuk beton yığınlarının istilasına uğruyor. Hurma’sıyla Uncalı’sıyla Çakırlar’ıyla Bahtılı’sıyla her yer bina olup çıktı. Sanırım yakında güneşi bile terastan göreceğiz. Elimde masallardaki gibi sihirli bir değnek olsa ne yapmazdım ki Konyaaltı için. Önce Boğaçayı’nı, filmlerde gördüğüm Venedik kanallarına dönüştürür, içine sevimli, ince, uzun gezi kayıkları koyardım. Her iki kıyısına da annelerin çocuklarıyla, gençlerin bisikletleriyle, yaşlıların bastonlarıyla rahatça gezebildiği gezi alanları yapardım. Dahası portakal bahçeleri arasında ikişer katlı evler yapardım. Ormanlık’ alanda doğal ortamda yaşanan bir hayvanat bahçesi olmasını isterdim. Konyaaltı bir yerde emekli kentidir. Bizleri bugünlere taşıyan yaşlılarımızı hiç unutmazdım. Onlara denize bakan çok güzel bir huzur ve yaşam alanı hazırlardım. Her ne kadar spor alanları olsa da içinde her türlü etkinliklerin bulunduğu, çok geniş bir gençlik merkezi yapardım. Hep köy bakkallarını sevmişimdir; her tarafta mantar gibi biten süpermarketleri hemen kapatır, küçük küçük sevimli, sıcacık mahalle bakkalları açardım. Şöyle sahilden Feslikan Yaylası’na bir de teleferik yaptım mı, gel keyfim gel. Bir söz vardır: ‘‘Hayaller bile gerçeklere uygun olarak kurulmalı.’’ diye. Ama bir şeyin de gerçek olması için hayal kurmak, azim, irade ve idare gerek. Tabii ki, çok çalışmak, çalışmak. Neden gerçek olmasın ki? Konyaaltı bunları hak ediyor bence! 139 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Yine Konyaaltı Lisesi’nden Tuğçe ENHOŞ Konyaaltı’nın güzelliklerini anlatıyor: Hiç Şüphesiz ki Antalya Dünyanın En Güzel Yeridir. Gerçekten dünyanın en güzelidir Antalya. Benim ilçem Konyaaltı da Antalya’nın en güzeli, gençliğinin baharında bir genç misali. Taze, sıcak rüzgârla köpürür denizleri. Dalgaları sahilin saçlarını okşar usul usul. Bazen kızar ama ardından hemen durulur o tatlı meltem esintileriyle. Sıcacıktır mesela. İnsanları, sıcaklığıyla sarar. Yalnız bırakmaz. Doğası kucak açar herkese hiç sorgulamadan. Öyle yazları vardır ki, bütün Türkiye kıskanır. Denizinde ferahlatır yürekleri. Ama kumları ayaklar için pek de merhametli davranmaz. Kimileri o kumlarla ev yapar, içine sığdıramadığı hayalleriyle. Annelerin çocuklarına: ‘Boğulursan seni öldürürüm vallahi!’ diye seslenişleri arasında gülümsetir Konyaaltı. Evet, bazen hava çok sıcak olur, kızdırır ama kışın yine kıyamaz bize. Bütün o yaz sıcakları için sayıp döktüklerimizi unutur, serin yağmurlar yağdırır yüzümüze. Tatlı, güzel duyguların şehridir Antalya. Nefret edilmez, sevilir. Yüzüne öyle bir gülücük kondurur ki, o bir türlü geçmez. Daha genç, yolun başında ama bir o kadar da güzel, Antalya’nın incisi Konyaaltı. İnsanların içini ısıtan sevimli, bazen yaramaz Konyaaltı. Bir zamanlar faytonların gezdiği bu toprak yollarda, bugün dünyanın her yerinden gelen turistler gezer. İnsanların portakal, turunç ve limon ağacı çiçeklerinin kokusunu, geçmişten günümüze, tüm güzellikleriyle içlerine çektikleri yerdir Konyaaltı. Rüyaların gerçekleştiği yerdir. Kendisi bir rüya gibidir zaten. Eşi, benzeri olmayan bu güzellikler insanların hiç uyanmak istemeyeceği bir rüyadır Konyaaltı. 140 *H]LñQFHOHPH Emine Beyza KOÇAK Konyaaltı İlköğretim Okulu öğrencisi olduğu söyleyerek ilçesi için duygularını dile getirdiği DÖRT MEVSİM KONYAALTI isimli şiirini bize okudu. Dağların tepesinde karlar Eteğinde portakallar Cıvıl cıvıl insanlar Dört mevsimdir Konyaaltı Doğasında falezler Parklarında eğlenceler Limanında gemiler Dört mevsimdir Konyaaltı Yollarında çiçekler, Tazeciktir ürünler, Aydınlıktır çehreler Dört mevsimdir Konyaaltı. 141 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Beldibi İlköğretim Okulu öğrencisi olan Adile CİNTAY’da duygularını KONYAALTI isimli şiiriyle dile getirdi. Mutlulukla açarım gözlerimi, Bakarım sessizce sana, Deniz sesiyle uzatırsın ellerini bana. Toprak kokusuyla mutlu edersin bizi Konyaaltı. Her yeni doğan güneş umuttur insanlara, Sevinciyle hüznüyle bağrına basarsın, Anne şefkatiyle binlerce insanı, Sıcacık doğanın büyülü koynunda. Elif Tuğçe ŞAHİN “Asil Mavi” diye seslendiği Konyaaltı’nı şöyle anlatıyor: Asil Mavi Her insanı tamamlayan bir şehir vardır elbet. Oralıyım diye göğsünü kabartarak anlattığın yer. Ya da huzur bulduğun. Ben hep “Kendini nereli hissediyorsan oralısın.” sözünü desteklemişimdir. Alışmak bir yana, benimsemek önemli aslında yaşanan yeri. Ve şimdi… Dağların asil duruşuna, batarken kıvrımlarıyla renk katan güneşin ışıkları ile karşımdaki maviliğe bakıyorum. Lodosun esintisi denize nemiyle karışıyor önce, mavi suya vapurun dumanı renk katıyor. Gözlerimi kapatıyorum, sonra seslere kulak veriyorum. Dalgaların kıyıya her vuruşu farklı bir nota çıkarıyor sanki farklı bir umut. Yeşil öylesine sarıp sarmalamış ki etrafı tıpkı bir annenin çocuğunu sarıp sarmalaması gibi adeta… Arkama bakıyorum sonra işlek bir cadde. İnsanlar ikiye ayrılmış sözlenmiş gibi. İklimin sıcaklığı gülümsemesine yansıyanlar. 142 *H]LñQFHOHPH Her adımları öyle güçlü, bir o kadar da narin ki nerede yaşadıklarının farkındalar. Çünkü burayı güneşin bile özenle doğduğu bir yer olarak akıllarına kazımış hepsi. Sonra diğerlerine dönüyorum. Umutlarını bir kenara bırakmış, gözleri yerle bütünleşmiş insanlar öylesine boşlar ki. Etraflarına buzlu bir camdan bakar gibi bakıyorlar sanki. Aslında hepsi körler. Önlerindeki güzellikleri seçemeyecekleri kadar kör. Bir iç çekiyorum ve sonra tekrar dönüyorum sahile. Kulaklıkları takıp izlemeye devam ediyorum. Ağaçların, rüzgârın bir esintiye karşı koyamayıp özgürce dansı beni benden alıyor. Meltem rüzgârlarının sıcak esintisi yüzümü okşuyor sonra. Kalkıyorum ve maviliğin berraklığındaki yansımama fısıldıyorum: “Cennet adeta”. Konyaaltı Kent Meydanı’ndan bir görünüm 143 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Halit ULUÇ İlköğretim Okulu Deniz ŞENOVA rüyalarındaki Konyaaltı’nı şöyle anlattı: Rüyalarımdaki Konyaaltı Size Konyaaltı’nda yaşadığım bir olayı anlatmak istiyorum. Günlerden bir gün ailemle dağa çıkmaya karar verdik. Her şeyi hazırladık arabaya binip yolu tuttuk. Aslında istikamet piknik alanlarıydı ama, manzara o kadar muhteşemdi ki piknik yerine uzun bir yolculuğa çıktık. Tünektepe, Saklıkent demeden gezdik. Muhteşem manzaralara tanık olduk. Gün batımının dağların arasından bu kadar muhteşem göründüğünü bilmiyordum. Nutkum tutulmuştu. Güzel bir yer belirleyip mangal yaptık ve annemin yaptığı güzel yemekleri yedik. O gün çok huzurlu bir gece yaşadım ve rahat uyudum. Rüyamda Konyaaltı’nın gelecekteki güzel halini gördüm. Her yer papatyaydı ve muhteşem parklar, insan sağlığına zarar vermeyen yiyecekler satan amcalar ne kadar güzeldi. Çocuklar neşe içinde doyasıya oyun oynuyorlardı. Uçurtmalar, şekerler ve en önemlisi her yerin temiz olması. Sonra bir deniz kenarı gördüm hani o bildiğimiz insan çöplüğü olanlardan değildi. Her yer kum dolu, insanın ayağını acıtmayacak çakıl taşları, renkli, çiçekli, villalar vardı. Deniz o kadar temizdi ki, bir an gözlerimi alamadım. Denizin üzerinde duran tekneler, gemiler ne kadar muhteşemdi. İnsanlar denizin üzerinde rüzgar sörfü yapıyorlardı. Cıvıl cıvıl bir sahil, temiz bir çevre, muhteşem mavi bir gökyüzü ve gökkuşağına öyle bir dalmışım ki. Uyandığım zaman bile rüyanın farkında olmayıp hala 10 sene sonraki Konyaaltı’nı hayal ediyordum. 144 *H]LñQFHOHPH Z.Marsel–Z.Denizhan Öner İlköğretim Okulu öğrencisi Buse EROĞLU duygularını EN GÜZEL İLÇE şiiriyle dile getirdi: En güzel ilçe benim ilçem Mavi denizin ayaklarına dökülmüş sanki. En güzel taşlar, Sanki cennetten armağan. Bir melek hayal etmiş Dalgalar sesini duymuş, Taşlar eşlik etmiş ona. Basmaya kıyamadığımız sahiller olmuş sanki. Bir çocuk güzelliğinden katmış içine Kalbinin en derinlerinden Güneşe ve yıldızlara söylemiş sanki, Ben yokken ona iyi bak diye. 145 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Özel Müzeyyen Çelebioğlu İlköğretim Okulu öğrencisi Cemre Nur AKYEL SELAM SANA KONYAALTI’M şiirini bizimle paylaşmak istedi. Güneşin eksik olmaz, Denizin yalnız kalmaz. Eşin benzerin bulunmaz, Selam sana Konyaaltı’m. Deniz sensiz olur mu? Kıyısı bensiz olur mu? Seni gören ayrılır mı? Selam sana Konyaaltı’m. Sahiline inip, yürünmez mi? Boğaçayı’nda çimilmez mi? Kumsalında gezilmez mi? Selam sana Konyaaltı’m. İlçelerin en güzeli, Antalya’nın bebeği. Sevdalıların yeri, Selam sana Konyaaltı’m. 146 *H]LñQFHOHPH Doktor Günseli-Doktor Bülent Akınsal İ.O. ve İş Okulu öğrencisi Belemir ERDEMLİ duygularını şöyle dile getiriyor: Gece karanlık olsa da Yıldızlar aydınlatır denizi Güneş doğunca sıcaklığı Şirin ilçem Konyaaltı Martlar uçuşurken süzülüşleri Gönlüme aydınlık verir beyaz renkleri Sahilde okula doğru giderken mutluyum Ağaç manzaralı yeşillik ilçem Konyaaltı’nda Kuş cıvıltıları bahçemizde Ne hoştur çıkan sesleri Huzur verir hocamın sesleri Güzel ilçem Konyaaltı’nda Mevlana Parkı’ndan bir görünüm 147 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Şiir okuyan öğrencileri duyunca, yanımıza yaklaşan Emekli Öğretmen Abdulbaki AKKAN, öğrencilerin şiir okumasından duyduğu mutluluğu dile getirdi ve kendisinin de Konyaaltı ilçesi için yazmış olduğu İNCİ GİBİSİN isimli şiirini bizlerle paylaştı: Antalya’m dünyanın parlayan yıldızısın, Konyaaltılım ak gerdanda inci gibisin, Sırtını toroslara vermiş, nazlı gelinsin, Sahilin kumsalın gönülleri fethetsin. Dört mevsimi kucağında taşırsın, İnanmayan gelip görsün şaşırsın, Saklıkent’te kartopuyla oynasın, konyaaltı plajında kumsala uzansın. Doyran sebzesi mis gibi kokar, Hacısekililer’de portakaldan bal akar, Yarbaşçandır fasulyesi cana can katar, Kökez yaylası balı hastaya şifa sunar. Çakırlarda gözlemenin tadına mı doyulur? Geyikbayırı, Çağlarca’da villa yapılır, Feslikan Yaylasında er meydanı kurulur, Yağlı güreş, ata yadigârı gurur duyulur. Tarımı da, denizi de, mavi bayraklı Sinan Değirmeni Vadisinde elma, kiraz saklı, Konyaaltı’mız hep bahçeli, çiçekli, parklı, Hizmet edenlere, gönülde teşekkür saklı, Amirleri, memurları çalışkan tüm insanları, Tebessümlü yüzleri hep tatlıdır lisanları, Yazları bir başka olur, sahildedir insanları Beachpark’ta canlı müzik kıskandırır yıldızları. Çocuklarla söyleşimizin sonuna geldiğimizde Abdulbaki öğretmenimiz parkın içinde çocukların yaptığı Konyaaltı ile ilgili resimlerden oluşan bir sergi olduğunu söyledi. Hep birlikte sergiyi gezmeye gittik. Öğrencilerin yaptığı resimler gerçekten görülmeye değerdi. 148 *H]LñQFHOHPH İrem Naz DEMİRCİ 3-A İrem KARAKOÇ 7-B Abdurrahman-Neriman Bileydi İ.O. Gazi Mustafa Kemal İ.O. Doğa GÜR Ana Sınıfı Irmak ÖZGEN 2-A Z.Marsel-Z.Denizhan Öner İ.O. Abdurrahman-Neriman Bileydi İ.O. Fatmagül BIÇAKÇI 8-C Ayşe KAYA 5-D Z.Marsel-Z.Denizhan Öner İ.O. Konyaaltı İ.O. 149 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Oğuzhan KORKMAZTÜRK 7-B Z.Marsel-Z.Denizhan Öner İ.O. Zeynep Nur ALTUN 5-E Konyaaltı İ.O. Bugün dört etkinlik yapmış gibiydim. Hem Nashira Parkı gezdim, hem Kaymakamlık Kupası ödül törenini izleme şansına sahip oldum, hem çocuklarla sohbet ettim, hem de resim sergisini gezmiş oldum. Konyaaltı insana her gün kendini gerçekten iyi ve şanslı hissettiriyor. ÇANDIRLILARIN GÜNEŞİ ŞİKÂYETİ Sevgili Günlüğüm, Bugün üç beş arkadaş yarenlik ederken içimizden birisi olmadık bir şeyden şikâyet etmeye başladı. Diğer arkadaşım ona, “Çandırlılar gibi güneşten mi şikâyet ediyorsun’’ deyince hepsi gülüştüler. Ben neye güldüklerini anlayamadığım için boş gözlerle onlara baktım. Arkadaşım Volkan Akkanat bana “Sen bu hikâyeyi duymadın herhalde. Ben de çok sevdiğim ve değer verdiğim Çandırlı Recep SEVİNÇ amcadan dinlemiştim, anlatayım da dinle.” dedikten sonra fıkra kitaplarında bile eşine az rastlanır bir olay anlattı. Çandır, Konyaaltı’nın yüksek yerlerinde kurulmuş köklü bir yerleşim yeridir. Eskiden burada yaşayan insanlar sabah Antalya’ya iner, işlerini görür akşam olunca da tekrar Çandır’a çıkarlarmış. Ancak, bu iniş ve çıkışta büyük bir sorunla karşılaşırlarmış. Sabah Antalya’ya inerken doğudan vuran güneşten gözleri kamaşır, yolu göremez, rahatsız olurlarmış. Akşam Çandır’a dönerken de batmakta olan güneş yine yüzlerine vurur gözlerini kamaştırır, rahatsız edermiş. Bu eziyetten iyice usanan Çandırlılar Güneşi Kadı’ya şikâyet etmeye karar vermişler. 150 *H]LñQFHOHPH Aralarında bir heyet oluşturup Kadı’ya göndermişler. Heyet; “Güneşten şikâyetçiyiz Kadı Efendi!” diyerek durumlarını ve ne kadar muzdarip olduklarını Kadı’ya anlatmış, Kadı’dan bir hal çaresi bulmasını istemişler. Kadı bu şikâyet üzerine bir an düşündükten sonra Çandırlılara biraz da muzipçe kararını açıklamış: — Öyleyse siz de akşam Antalya’ya gelin, sabah Çandır’a gidin. Böylece güneş hep arkanızda kalır. Güneş yine de karşınıza gelirse o zaman cezasını verelim. Eee, Güneş konumunu değiştiremeyeceğine göre Güneş de, Kadı da Çandırlıların gazabından böylece kurtulur. Yarbaşçandırlı Recep SEVİNÇ 151 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× RAMAZAN AYI ve YEMEK TARİFLERİ Sevgili Günlük, Bugün ramazan ayının ilk günü. Dün gece ramazan davulcuları mahalle mahalle gezerek insanları sahura kaldırdılar. Ben de bugün misafir olduğum bir arkadaşımın evinde sahur için uyandım. Sahur için mutfağa gittiğim esnada kapı çaldı. Arkadaşımın komşusu bir tepsinin içinde bir tabak pilav ve kayısı hoşafı getirmişti. Beni görünce, sen ne yersin bilmem ama buralarda adet sahurda pilav makarna yenir, yanında hoşaf içilir, kimileri de kahvaltı yapar, dedi. Getirdiği yiyecekleri de ekleyerek hazırlanan yiyeceklerle sahurumuzu yaptık. Ramazanın ilk günü güzel geçti. Birçok tanıdık beni arayıp iftara davet etti ama, ben ilk günün iftarını da arkadaşımın evinde yapmaya niyetliydim zaten. İftara doğru arkadaşımın evine başka davetliler de geldi. İftar saatine kadar sohbet ettik. Bu arada iftar sofrası büyük bir özenle hazırlanıyordu. Ezan okununca hep birlikte iftarımızı açtık. Önce güzel bir kesme çorbası içtik, sonra “Şevket-i Bostan” isimli bir sebze yemeği geldi. Gerçekten sağlıklı ve lezzetli idi. Sonra zeytinyağlı yaprak sarması ve hamur sarması geldi. Hamur sarmasını ilk kez yedim, çok beğendim. Antalya’da sofralar piyazsız olmazmış. Burada piyaza tahinden elde edilmiş ve adına Taratur denen bir karışım dökülerek harmanlanıyor. Çok değişik ve güzel bir lezzet olduğu söylemeden geçemeyeceğim. Piyazdan da birkaç kaşık aldım. Buralarda soğanlı et yemeği davetlerin başyemeği sayıldığından ev sahibimiz ondan da pişirmiş. Üstüne tatlı olarak da kabak tatlısı geldi. Üzerine tahin gezdirilmiş ve onun da üzerine dövülmüş ceviz serpilmiş. Parmaklarınızı yersiniz. Gerçekten çok güzel bir sofraydı. Bu arada iftara gelen misafirlerden, yediğim yemeklerin yanı sıra Konyaaltı’na özgü diğer yemeklerin de tarifini aldım. Yemekten sonra hep birlikte yakındaki camiye teravih namazına gittik. Cami çok kalabalıktı. Kadınlar caminin üst katında, erkekler alt katında, yer bulamayanlar caminin bahçesinde saf tuttular. Birlikte namazımızı kıldık. Teravihten sonra herkes evine dağıldı. Konyaaltı’nda da ramazanlar, her yerde olduğu gibi paylaşmanın yoğun yaşandığı huzurlu günler olarak yaşanıyor. Bu arada sana yeni öğrendiğim yemeklerin tarifini vereyim. Belki bir davet de biz veririz ne dersin? 152 *H]LñQFHOHPH KEŞKEK Çömleğin en altına eti yerleştirin üzerine yıkamış olduğunuz nohutu, buğdayı ve 1 çorba kaşığı tuzu ekleyin. Hazırladığınız malzemenin üzerini 10-15 cm. geçecek kadar suyu ekleyin. Çömlek odun fırınına (ekmek fırını) akşamdan koyulur ve sabaha kadar fırında bekletilir. Fırından alınan keşkek büyük tahta kaşık yardımı ile iyice ezilir. (Tavuk koymuşsanız kemiklerini almayı unutmayın.) Tabaklara alındıktan sonra üzerine tereyağı dökülerek servis yapılır. (Aynı şekilde düdüklü tencerede de yapabilirsiniz kısık ateşte 2 saatte pişer) KESME ÇORBASI t Malzemeleri: 4-5 tane domates 1-2 kaşık salça 1 kâse haşlanmış nohut Yeterince tavuk suyu Tuz, baharat, kesme, limon 153 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× t Terbiyesi İçin: 1 avuç un, 1 yumurta, 1 çay bardağı zeytinyağı. t Yapılışı: Domatesleri rendeleyin, ocağın üstüne koyun, içine salça ekleyin. Salça eridikten sonra nohut ve tavuk suyunu ekleyin, kaynayınca kesme hamurları atın. Pişmeye bırakın. Bir kâsede bir çay bardağı zeytinyağı, bir avuç un ve bir yumurtayı karıştırın. Pişen çorbanın üzerine dökün. İstediğiniz baharatla tatlandırın. NAR EKŞİSİ Narların tanelerini çıkarın. Suyunu sıkın, bir kazanda çok uzun süre kaynatın. Kaynayıp koyulaşmaya başlayınca içine bir miktar tuz ekleyin. 5-10 dakika daha kaynatıp indirin. Soğumaya bırakın, soğuyan nar ekşisini cam kavanozlarda ağzını sıkıca kapatarak kullanın. (Nar ekşisi yapılan salataların üzerine dökülerek tüketiliyor.) SOĞANLI ET Bu yermek Çakırlar bölgesinde her düğünde veya bütün köyün toplandığı yemeklerde yapılan baş yemektir. t Malzemeleri : Kuşbaşı et Zeytinyağı Arpacık soğan Tuz, Baharat, Salça 154 *H]LñQFHOHPH t Yapılışı: Kuşbaşı et kavrulur. Et suyunu çekince zeytinyağı ve salça eklenir. Biraz daha kavrulur, temizlenen soğanlar bütün olarak içine atılır biraz daha kavrulur. Tuzu baharatı eklenir üzerine çıkacak kadar su eklenerek pişmeye bırakılır. PİYAZ t Malzemeleri: 1 su bardağı sirke 8-10 diş sarımsak 2 su bardağı tahin Biraz zeytinyağı Haşlanmış yumurta Soğan Domates Maydanoz Haşlanmış kuru fasulye Tuz 155 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× t Yapılışı: Sarımsakları iyice dövdükten sonra bir su bardağı sirkeyle iki su bardağı tahini ekleyip iyice çırpın. Tahinin yağı üzerine çıkınca yağı dökün, karışımın içine zeytinyağı ve tuz ekleyin. Haşlanmış fasulyelerin üzerine domatesi, yumurtayı, soğanı, maydanozu doğrayın. ŞEVKET-İ BOSTAN Konyaaltı ilçesinde yaşayan Giritli göçmenler tarafından yapılan bir yemektir. Şevket-i Bostan (Devetabanı) otu ayıklanır, iyice yıkanır. Zeytinyağında kuşbaşı et kavrulur, içine ayıklanıp yıkanan şevket-i bostan otu atılır, biraz su eklenir ve pişirilir. Terbiyesi için yarım kaşık un ve yarım limon suyu karıştırılır. Yemeğin suyundan eklenir. Son olarak terbiye yemeğe ilave edilir. MILKIYA İlkbahardan yaz sonuna kadar bahçelerde kendiliğinden çıkan yeşil yapraklı bir ottur. Toplandıktan sonra sadece yaprağı koparılır, bu işleme (zivtimek) denir. Bamya gibi sümüksü şekilde yemeği olur. İçi bulgurlu olarak da pişirilir. Yapraklar zivtindikten sonra, kurutulup kışın da yemeği yapılır. 156 *H]LñQFHOHPH HAMUR DOLMASI Darı unundan yapılmış hamur, içine dolma kekiği katılarak asma (üzüm) yaprağı arasına sarılır. TUTMAÇ ÇORBASI Yufka yapılınca en son kalan bezeler, aynı yufka gibi açılır, dürülür (katlanır), bıçak ile küçük küçük parçalara ayrılır. Çorbası yapılır. MUTAŞTA Un ile yapılan bir çorba çeşididir. GARAAĞAÇ Çıtlık ağacına çok benzeyen, sonbaharda yaprağını döken bu ağacın taze yaprakları ile yapılan bir yemek çeşididir. 157 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× GABIRCIK FASİLLE Yeşil fasulye doğrandıktan sonra kurutulur, kışın yemeği pişirilir. BAMYA Doğranıp kurutulur, kışın yemeği yapılır.. PATLICAN Kurutulur, kışın yemeği yapılırdı. (İçi oyulup, kurutulup dolma yapılan haricinde) Patlıcan yemeği yapılmak için doğranan patlıcanların az bir kısmının sapı kesilmez, uzun kalır, yemeğin içinde çocuklar ‘’Ben bacak buldum, ben bacak buldum.’’ diye tatlı bir yarışa girerlerdi. TARHANA Yaylalarda yazın hazırlanır, her zaman, her öğün yenilebilir, tadına doyum olmayan çorba çeşididir. KİRİŞ Kiriş otu ayıklanır, yıkanır, doğranır. Bir tencerede zeytinyağı ile ince doğranmış soğan kavrulur. İsteyen salça da ekleyebilir. Üstüne doğranmış kirişler eklenir, kavrulur, az su ilave edilir. Ağzı kapatılarak kısık ateşte pişirilir. Kiriş Bitkisi 158 *H]LñQFHOHPH ARABAŞI Kış aylarında yapılan bir yemektir. Tavuk haşlanır. Etleri didilir. Bir tencerede üç kaşık un kavrulur. Un pembeleşince içine tavuk suyu dökülür. Tavada tereyağı eritilir. Salça, pul biber eklenir. Bu karışım ve tavuk etleri tavuk suyuna eklenir. Çorba kaynamaya bırakılır. Beş kâse su kaynamaya konur. Bir kâse soğuk su ile bir kâse un karıştırılarak bulamaç yapılır. Kaynayan suya tuz atılır. Hazırlanan bulamaç yavaş yavaş kaynayan suya eklenir. Hızlı hızlı karıştırılır. Karışım fokurdayınca tepsiye dökülür. Hamur donana kadar soğuk bir yerde bekletilir. Hamurdan bir kaşık alınır çorbaya daldırılır. Hamur çiğnenmeden çorbayla birlikte yutulur. KANDİL GECESİ Hayırlı Kandiller Günlüğüm, Misafir olarak bulunduğum arkadaşımın evinde bugün sabahleyin dışarıdan gelen çocuk sesleriyle irkilerek uyandım. Pencereden dışarıya baktığımda mahallenin afacanları olduğu söylenen Doğa, Müge, Ahmet, Alphan ve Serenay’ı ellerinde çantalarla sokağın başında beklerken gördüm. Sonra sokağın başında elinde bir tepsi olduğu halde bir iftar davetinde tanıştığım Ayşe Teyze göründü. Çocuklar hemen ona doğru koştular. Yanına yaklaşınca durup ellerindeki naylon çantaları açtılar. Ayşe Teyze elindeki tepside bulunan sıcak pişilerden çocuklara dağıttı. Bir başka hanım da elinde bir kutuyla görününce çocuklar bağrışarak ona doğru koştular. Oda çocuklara gofret dağıttı. 159 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Sevinçlerine ortak olmak için ben de aşağıya indim. Ayşe Teyzeyle selamlaştıktan sonra, bunları neden dağıtıyorsunuz, diye sordum. Ayşe Teyze “Bizim kandil kutlamamız böyle başlar mahallede, parklarda çocukları sevindirmek için bir şeyler dağıtırız.” dedi. Bugün mübarek Kadir Gecesiydi. Ben de Ayşe Teyzenin kandilini kutladım. Bana, mezarlığa gideceklerini istersem onlarla gidebileceğimi, söyledi. Kabul ettim ve birlikte yola çıktık. Uncalı Mezarlığı’na geldiğimizde her yer çok kalabalıktı. Mezarlığın önündeki çiçekçilerden çiçek alanlar, içeriye girip kaybettikleri yakınlıklarını ziyaret ediyordu. Mezarların başında Kuran okuyanlar, ağaçlara su dökenler, çiçek ekenler, dua edenler, ağlayanlar… Bazı insanlar hazırladıkları şeker, lokum, çikolataları burada gördükleri insanlara dağıtıyordu. Mezarlık ziyaretinden sonra akşam namazında camide buluşmak üzere ayrıldık. Akşam camide Kadir Gecesi için mevlit okundu, dualar edildi, namazlar kılındı. Biz geç vakit eve dönerken birkaç arkadaş sabaha kadar camide kalacaklarını söylediler. İşte Konyaaltı’nda mübarek geceler böyle kutlanıyor. Ülkemizin her yerinde olduğu gibi bu güzel İlçede de ülkemiz için, dirliğimiz için mutluluk, sağlık ve huzurumuz için eller semaya kaldırıldı ve Allah’a yakarıldı. AĞAÇ KÖŞK Arkadaşım Günlük, Gördüğüm İlginç mekânları sıralamam gerekirse, birinci sırayı çam ağacı üzerine inşa edilmiş köşk alır. Ramazan ayından çıktığımız, hep birlikte geçirdiğimiz güzel günlerin ardından bir arada olduğumuz bu günde Konyaaltı’nda gezilip görülecek yerler konusunda uzman olan arkadaşım Ebru KÜÇÜK’e, bana göstereceğin ilginç bir yer yok mu? diye sorunca: Olmaz mı? Hazırsan hemen çıkalım, dedi. Hisarçandır Köyü’nün Yellice mevkiinde asırlık çam ağacının, kalın dallarının üzerine yapılan, beş ile on kişilik, on bir odadan oluşan ahşap köşkleri görünce ağzım açık kaldı. 160 *H]LñQFHOHPH Ebru’yla birlikte bu ağaç köşkte yemeğimizi yerken eşsiz bir manzara izleyip, doğanın sesini dinledik. Günlüğüm, bir daha bir yere giderken seni de götürmeye karar verdim. BAYRAMLAR Bayramın kutlu olsun Günlük, Bu sabah, Konyaaltı’nda bir bayrama uyandım. Kendimi çok heyecanlı ve mutlu hissediyorum. Konyaaltı’nda tanıdığım tüm insanları, bugün ziyaret etme niyetindeyim. Pencereden dışarı baktım. Ellerinde tepsilerle, tencerelerle yemek taşıyan insanları gördüm. Bu da ne böyle diye düşünerek hemen sokağa fırladım. Anladım ki bu yemekler camiye gidiyor. Caminin bahçesine, yola masalar kurulmuştu. Mahalledeki her evden tencerelerle yemekler, tepsilerle tatlılar geldi. Bayram namazından sonra erkekler, önce bayramlaştılar sonra hazırlanan bu yemeklerden yediler. Gerçekten de güzel bir adet. Bunun nasıl ortaya çıktığını yanımdaki amcaya sordum. 161 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Mehmet Amca: “Eskiden buralarda evler birbirinden uzaktı. Her yerde de cami yoktu. Camisi olmayan mahallelerde yaşayan insanlar bayram namazı için belirli camilere giderlerdi. O zamanlar araba yok, atı olanlar atla, olmayanlar da yürüyerek giderdi. Erkenden de yola çıkıldığından namaz için camilere gelen bu insanların karnı acıkırdı. Bu geleneğin çıkış sebebi uzaktan gelen bu insanları doyurmaktır. Şimdi her mahallede cami olsa da bu güzel gelenek hala devam ediyor.” diye anlattı. Yemeğin sonuna doğru küçük çocuklar caminin bahçesine beyaz bir örtü serip etrafına oturdular. Yemeğini yiyenler bu örtünün içine şeker, bozuk para, ceviz gibi şeyler attılar. Her atışta çocuklar amin, amin diye bağırdılar. Sonra topladıklarını aralarında paylaştılar. Yemekten sonra herkes evine gitti. Ben de davetini kabul ettiğim Mehmet Amca ile evlerine gittim. Orada yapılan hazırlığın ardından kurbanını kesti. Kesilen kurbanların kanından çocukların alınlarına sürüldü. Kurban kesmeyenlere kurban eti dağıtıldı. Yakın akrabalar, komşular arasında bayram ziyaretleri başladı. Kolonya, şeker, tatlı servisleri bayramın en sevdiğim yönüdür. Et kavurması da ikramlar arasındaydı. Kahveler içildi, sohbetler edildi. Konyaaltı’nda bir gün daha dolu dolu geçti, dostlar arasında. Hacısekililer’den Ali KAN Feslikan Yaylası’nda (Çayır Harmanı mevkii) kurban keserken 162 *H]LñQFHOHPH Burada bazı mahallelerde Arife günü, bazı mahallelerde bayramın birinci günü çocuklara şeker, gofret, pişi dağıtılıyor. Çocukların bunları toplayışındaki neşe görülmeye değerdi. Akşama kadar gezebildiğim tanıdıklarımı gezdim, bayramlaştım. Tatlı ve et yemekten bitap düşmüş halde pansiyonuma geldim. Seninle bayramlaşıp yatacağım, iyi bayramlar sevgili günlüğüm. GÖBEKLİ HÜSEYİN Bir şehirde en önemli yerler halk pazarlarıdır. Çünkü, bu pazarlar o yörede yetişen ürünlere, esnafın tutumuna, halkın alışveriş kültürüne ve beğenisine ışık tutar. Tüm bunların bir arada bulunduğu pazarlara uğramadan bir şehri gezdim, o şehri tanıdım demek doğru olmaz. O halde ver elini Arapsuyu pazarı. Pazarda ilk dikkatimi çeken şey düzen ve temizliğe gösterilen özendi. Ayrıca sebzelerin ve meyvelerin bolluğu, kalitesi kolay kolay rastlanan türden değildi. Pazarda dolaşırken tahta kaşık yapan bir amca dikkatimi çekti. Hemen yanına yaklaştım. “Kolay gelsin amca.’’ dedikten sonra aramızda hoş bir sohbet başladı. Amcamın adı Hüseyin ERÇİN’miş. Ancak, kendisi Göbekli Hüseyin olarak bilinirmiş. Hüseyin Amca kaşıkçılık zanaatıyla geçimini sağlıyormuş. Hüseyin ERÇİN (Göbekli Hüseyin) 163 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Bu mesleği 20 yıldır yapıyormuş. Mesleğe başlamasının ilginç bir hikâyesi var. Babası vefat etmeden önce eve kaşık yapmak amacıyla ağaç getirmiş. Ancak, kaşığa başlamadan hastalanmış ve vefat etmiş. O sırada Hüseyin Amca altı yaşındaymış. Bir süre sonra babasının getirdiği ağacı alıp yontmaya başlamış. Hüseyin Amca o gün bu gündür kaşıkçılıkla uğraşırmış. Bu işin yanında duvar ustalığı da yapmış. Benimle konuşurken “Benim zamanımda fakirlik vardı. Ama ben duvar ustasıydım. Herkesin yevmiyesi üç lirayken, benimki 20 liraydı. Üç oğlumu böylelikle okuttum. Üçünü de iyi mevkilere getirdim.” diyerek haklı olarak bir övünç hissediyordu. Hüseyin Amca bu zanaatı kendi icat ettiği alet edevatla yapıyor. Kendi buluşu olan bir zımparayı çok kişinin istediğini anlattı. Göbekli Hüseyin bu zanaatın en son temsilcisi olarak Arapsuyu pazarında. Tahta kaşık ihtiyacı olanlara duyurulur. 164 *H]LñQFHOHPH HACI KARŞILAMASI ve ZİYARETİ Sevgili Günlük, Kutsal toprakları ziyarete giden hacılarımız görevlerini tamamlayıp artık yurda dönmeye başladılar. Konyaaltı’nda da hacıları karşılamak için hazırlıklar tamam. Gelenler arasında arkadaşım Ebru KÜÇÜK’ün tanıdığı Ahmet KISAR’ın annesi ve babası da var. Ben de onları karşılamak için arkadaşımla birlikte yola çıktım. Akraba eş ve dostlardan oluşan beş arabalık bir konvoyla havalimanına hareket ettik. Havalimanı çok kalabalıktı. Biz hacılarımızı alıp eve geldik. Burada hacılarla gördükleri yerler hakkında sohbet ederken bir tepsinin içinde hurma, zemzem, yüzük getirip ikram ettiler. Önce ayağa kalkıp kıbleye doğru dönüp zemzemlerimizi üç yudumda içtik. Sonra hurmalardan yedik. Hurmanın çekirdeğini cüzdanında saklarsan paran bereketli olur, dediler. Parmağımıza uygun yüzükler seçtik. Biraz daha sohbet ettikten sonra müsaade isteyip kalktım. Kapıdan çıkarken bir poşetin içinde seccade, misvak, başörtü, tesbih ve esanstan oluşan hediyeler verdiler. Allah kabul etsin dileklerine karşılık Allah size de nasip etsin dilekleriyle bu ziyaretimizi de noktaladık. 165 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× YARBAŞÇANDIRLILARI KONYAALTINA TAŞIYAN ADAM: RECEP TIRAK Sevgili Günlüğüm, Daha önce Arapsuyu pazarına gittiğimden bahsetmiştim. Ama, sanırım orada tanıştığım Şükriye ŞEN’den bahsetmedim. Dün pazarda bir pazarcıyla Arapsuyu isminin nereden geldiğini konuşuyorduk. Pazarcı Osman Amca : “Ben pek bilmem, kendim görmedim ama eskiden buralarda Araplar yaşarmış o yüzden bu semtin adı Arapsuyu olarak kalmış.” dedi. Sonra biraz ileride bulunan bir teyzeyi görüp: “Sen bu sorularını şu gelen hanıma sor. O hepsini bilir, çünkü buraların ilk sahiplerindendir.” dedi. Tırak ailesi albümünden Biz böyle konuşurken teyze de bize doğru yaklaştı. Osman Amca beni Şükriye teyze ile tanıştırdı. “Arapsuyu’nu araştırıyormuş. Sen bilirsin bir yardımcı oluver.” dedi. Şükriye teyze: “Böyle ayak üstünde olmaz ki, evim şurada. Yarın gel bildiklerimi anlatayım.” dedi. Böylelikle bana, bugün için bir kapı çıkmış oldu. Şükriye teyze ile sohbetimiz Arapsuyu’na nasıl gelip, yerleştikleri üzerineydi. Şükriye teyze kendi öyküsünü şöyle anlattı: 166 *H]LñQFHOHPH Rahmetli babam Recep TIRAK, Yarbaşçandırlıydı. Kendisi bakkaldı. Ama senin bildiğin gibi değil. Katırıyla köyleri gezer yağ, bal, yumurta toplar, Antalya’da bunları satar; Antalya’dan manifatura malzemeleri alır, onu da köylerde, mahalle aralarında satardı. Recep TIRAK 1947’de buraların sahibi İsmet Hanım Arapsuyu’nu satışa çıkarınca babam Yarbaşçandır’a gidip yalınayak, insan toplamış. “Buyurun gelin, Arapsuyu satılıyor alalım.” demiş. Çok kişi reddetmiş ama sonunda kırkyedi kişi olmuşlar. Parası olan para vermiş babama, olmayan davar, keçi vermiş. Babam bunları satıp parasıyla Arapsuyu’nu almış. O zamanlar ben beş altı yaşındaydım ama hatırlıyorum. Buraya geldiğimizde ekilecek, biçilecek yer yoktu. Her yer bataklık, çamurluk, taşlık, orman bir yerdi. Birbirine geçmiş dikenli böğürtlenler, hayıtlıklar kaplıydı. Buraları hep benim babam açtı. 167 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Recep TIRAK’ın Arapsuyu’ndaki evi 1987 168 *H]LñQFHOHPH Yerleri açıp temizledikçe tarım yapmaya başladık. Mısır, fıstık, fasulye ekerken sonraları domates, biber ekmeye; biraz daha ilerleyince seralar kurmaya başladık. Yetiştirdiğimiz ürünleri hale götürür orada satardık. İlk olarak kendimize sazlıktan birer göz oda yaptık. Bütün aile o bir göz odanın içinde yaşadık. Banyo yok, tuvalet yok. İhtiyaçlarımızı karşılamaya ormana gidiyoruz. Şimdi diyorlar ya o fakir, bu fakir diye, fakirliğin en acısını bizler yaşadık. 1956 senesinden itibaren ikişer üçer gözlü (odalı) evler yapmaya başladık. Sonradan imar planı geldi. Güzel evler yapılmaya başlandı. Arapsuyu’na gelen bu kişilerin torunları hala Arapsuyu’nda yaşamaya devam ediyor. Tıpkı benim gibi. 2005 169 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 2011 Şükriye teyze ile sohbetimiz devam ederken eşi Turgut ŞEN geldi. Turgut Bey’e: Sizin Konyaaltı’yla ilgili unutamadığınız anılarınız var mı? diye sordum. Turgut Bey çekmeceyi açıp bir albüm çıkardı. İçinden bir fotoğraf gösterip: — Bak bakalım sen bunu tanıyor musun? dedi. Fotoğrafa baktım: — Aa bu Ediz HUN. Nerede çekildi bu fotoğraf? — Burada Arapsuyu’nda. Ediz HUN’la Hülya KOÇYİĞİT’in Zehra filmi 1972 yılında burada çekildi. Biz de uzaktan meraklı meraklı çekimleri izlerdik. O zamanlar bende bir fotoğraf makinesi vardı. Eski model. Şimdikiler gibi değil ama, işe yarıyordu. Ben fotoğraf makinemle birkaç poz fotoğraf ta çektim. Ediz HUN’da bile yoktur belki o fotoğraflar. O zamanlar çekilen fotoğrafa hemen bakılmıyor. Makinenin içindeki film pozları dolar, ondan sonra fotoğrafçıya götürülür, banyo, kart baskısı derken en az bir hafta sonra alınır, bakılırdı. Bir gün hep beraber yemek yedik. O sırada sohbet etme imkanımız da olmuştu. Bazen sette onlara yardım ederdik. Eşyalarını taşır, getir götür işlerine bakardık. Gönüllü olarak olurdu bu işler. O günler bende tatlı bir hatıra olarak kaldı. 170 *H]LñQFHOHPH Zehra filminden bir kare (1972) Arapsuyu’nda Ediz HUN Zehra filminin setinde 171 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Hülya KOÇYİĞİT Zehra filminin setinde ŞEN ailesiyle sohbetimiz bittikten sonra vedalaşıp eve döndüm. Öğrendiklerimi seninle paylaşmak için sabırsızlanıyordum. ARAPSUYU: SAÇLARI DOLAŞIK, BAKIMSIZ, GÜZEL BİR KIZ Sevgili Günlüğüm, Bugün Arapsuyu’nda dolaşırken eski bir ev gördüm. Ev yıllara meydan okur bir halde sapasağlam ayakta duruyordu. Eve yaklaştım, içerden birtakım sesler geliyordu. Kapıyı tıklatıp içeri girdim. İçeride dört kişi kendi aralarında sohbet ediyorlardı. Beni görünce buyur ettiler. Kendimi tanıttım. Eski evi görünce dayanamayıp girdiğimi söyledim. Ramazan KARUL evin kendisine ait olduğunu 1952 yılında yapıldığını, şimdi kullanmadıklarını ancak bayramlarda veya eski dostlarla bir araya gelmek istediklerinde kullandıklarını söyledi. Ramazan GÖKAY’a Konyaaltı’na nereden geldiniz diye sordum. O da hem kendinin, hem de orada bulunan Ramazan KARUL, Halil TAN ve Ali ABAY’ın ortak geliş hikâyelerini anlattı: 172 *H]LñQFHOHPH “Bizler Yarbaşçandır’da otururken işlerimiz için Antalya’ya gelirdik. Bizim orada pek bir şey yetişmezdi, burada her yer yeşillikler içinde türlü türlü meyveler. Biz de “Acaba bizimde bir gün böyle yerlerimiz olur mu?” diye düşünürdük. Arapsuyu o zamanlar Tekelioğlu sülalesinden Hacı Kunduz’un kızı İsmet Hanımındı. İsmet Hanım buraları satlığa çıkarmış. Bundan haberdar olan Recep TIRAK Yarbaşçandır’a gelerek evleri tek tek dolaşmış, Arapsuyu’nu alabilecek aileleri toplamış. 47 aile almaya karar vermiş. Bu 47 aile 1947 yılında 59.500 lira ödeyerek 60.000 dönüm araziyi İsmet Hanım’dan almış.” Burada söze giren Ramazan KARUL İsmet Hanımla ilgili bir anısını şöyle anlattı: İsmet Hanım Arapsuyu’nu sattıktan sonra bizleri bir yere topladı ve “Ben size çok güzel bir kız verdim. 16 yaşında. Ancak, bu kızın saçları dolaşık, eli yüzü kirli, bakımsız siz ona çok iyi bakın. Saçlarını tarayın, bitlerini temizleyin, elini yüzünü yıkayın ki, size çok güzel bir meyve versin.” dedi. Bizler de Arapsuyu’na geldiğimizde gerçektende her yer fundalık, kayalık, dikenlikli bir yerdi. Çoğu yeri bataklıktı. Hatta bazı insanlar bizim için onlar orada sivrisinekten sıtmaya yakalanır hepsi ölür demişler. Ama, biz 47 aile bir kardeş gibi hep birlikte hareket ederek imece usulüyle kanallar yaptık, bataklıkları kuruttuk, taşlıkları, fundalıkları temizledik. Önceleri çadırlarda, saz evlerde otururken denizden heybelerle sırtımızda taş taşıyarak, kum taşıyarak birbirimize evler yaptık. Burayı bir şehir haline getirdik. Satıştan 23 yıl sonra İsmet Hanımı buraya davet ettik. İsmet Hanım buranın güzelleştiğini görünce yıkılan yüzme havuzunun karşısından iki dönüm yer satın almak istedi. Babalarımız verelim mi, vermeyelim mi? diye görüşürlerken Recep TIRAK araya girdi. İsmet Hanıma 1,5 dönüm yer satıldı. 173 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× İsmet Hanım (Tekelioğlu) Bu toplantı sırasında şöyle bir olay yaşandı. İsmet Hanım bir tarafta sandalyede oturuyordu. Erkekler diğer tarafta oturuyordu. İsmet Hanım “Koyunun erkeği dişisi vardır. Siz beni dişi diye dışladınız. Ben erkeğim.” diyerek erkeklerin arasına oturdu. Ramazan amca, İsmet Hanım’ın yeğeni Emin ALTINER (Konyaaltı Sanayici ve İş Adamları Derneği Başkan Yardımcısı ve Antalyaspor Yöneticisi) ve torunu Kamile TÜRKAY ile bir ara tanıştığını, onlardan edindiği bilgiye göre; İsmet Hanım, Hasan Bey’in (Tekelioğlu) eşidir. 24 yaşında büyük bir servetin sahibi olarak dul kalır. Tek başına çiftliği idare edemeyeceğini anlayınca Yarbaşçandır Köyünden tanıdığı Recep (Tırak), Hasan ve Nazif aracılığı ile 47 Yarbaşçandırlı aileye çiftlik topraklarını satar. İsmet Hanım, büyüklere saygı, küçüklere sevgi ile yaklaşmayı nasihat eden, her konuda bilgi sahibi olan, şehrin ileri gelenlerinin bile akıl danıştığı bilge bir kadınmış. İsmet Hanım, toplumsal yardımlaşmaya büyük önem verir, çevresini de buna teşvik edermiş. Hatta, Ramazan ayında “Zekatımızı nereye verelim.” diye soranlara esnafın elinde bulunan borç defterlerini işaret ederek bu borçları sildirmelerini tavsiye edermiş. Bir çok kişi bu tavsiyeye uyar, borcu olanlar bu borçları kimlerin sildirdiğini bilemezmiş. İsmet Hanım’ın gelini olduğu Tekelioğlu ailesi devrin ileri gelen, zengin ailelerinden biriymiş. Hasan Bey, Kaleiçi’ndeki evin avlusuna sabun sürdürüp tabanın kaygan ve pürüzsüz hale gelmesini sağlayıp İtalyanlardan dans dersi alırmış. İsmet Hanım Tek evladı Hikmet 174 *H]LñQFHOHPH Tekelioğlu Göksoy’u genç yaşta kaybedince onun evlatları İsmet, Kamile ve Hasan’ı hem torun hem de evlat olarak görmüş. Tekelioğlu Kütüphanesi bu aileye aitmiş. Bu kütüphane hala Antalya’ya hizmet vermekte. Sohbet arkadaşlarımdan Halil TAN, Aşık Veysel ile ilgili bir ansını anlattı: Babam Halil TAN Yarbaşçandır’dan Arapsuyu’na yerleşen ilk insanlardandır. Şimdiki Delik Taş mevkiine yerleşmiştir. O dönemde yayladan Antalya’ya ulaşım 2-3 gün sürerdi. Babam da yatacak yeri olmayan yolcular için evimizin yanında 2 tane misafir odası yaptırmıştı. Gelen geçen yolcuları bu odalarda misafir ederdik. Her akşam 2-3 yerde sofra kurardık. Bu sofralarda annemin evde yaptığı ekmek, soğan, tuz ve pul biberle ağırlardık. Bir gün evimizin yanı başında oynarken 15-16 yaşlarında bir genç gelip “Tan Halil’i arıyorum.” dedi. Babam da o sırada tavuk kümesini onarıyordu. “Ne yapacaksın Tan Halil’i amcam?” deyince, çocuk; “Benim babam Aşık Veysel. Biz Arapsuyu’na geldik. Babam kahvede saz çaldı ama, kalacak yerimiz yok. Burayı tarif ettiler.” deyince babam ağabeyime hemen arabayı koşturttu. “Git misafirleri al gel.” dedi. Aşık Veysel ve iki oğlu o gece bizde misafir oldular. Bahçede bir dut ağacımız vardı. Akşam yemeğinden sonra 20-25 kişi toplandı. Dut ağacının altında hem saz çaldılar, hem de türkü söylediler. Aşık Veysel (ŞATIROĞLU) 175 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Sohbetimiz devam ederken orada bulunan Ali ABAY’ın eski dolmuş şoförlerinden biri olduğunu öğrendim. Ali ABAY “Biz Konyaaltı-Liman hattını kurduk ve yıllarca çalıştık, dedi. Ali ABAY, eskiden yollar bozuk olduğundan kazalar çok olurdu. Biz de şoför arkadaşlarla kurban kesmiştik.” diyerek bir anısını dile getirdi. Konyaaltı Caddesi - Liman Hattı Minibüsleri (Eski Özel İdare Binasındaki Adliye Durağı) Hattın açılışında kesilen kurban Konuşmamızın sonuna doğru, amcalarım önce kendilerini buraya getiren atalarına sonra onlara burayı satan İsmet Hanıma çok dua ettiklerini, söylediler. Eğer bizi buraya getirmeseydiler şimdi ya yurt dışına işçi olarak gitmiş olacaktık, ya da birinin yanında işçi olacaktık dediler. 176 *H]LñQFHOHPH Sohbetimiz bitmek üzereyken eski zamanlarda bu 47 ailenin birbirlerine olan dostluğundan, dayanışma duygularından çok etkilendiğimi söyledim. Onlarda bana bu ailelerin kimler olduğunu ve o zaman ki lakaplarını saydılar: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. Recep TIRAK (Eskici Recep) Abdi KARUL (Abdi Çavuş) Mustafa BİLGİN (Küpeli Mustafa) Hasan BİLGİN (Küpeli Hasan) Nazif ISTIL (Istıl Nazif ) Hasan ABAY (Abay Hasan) Mehmet ABAY (Abay Mehmet) Ramazan EKE (Kızıl Kulak) Recep BALKIÇ (Mursi Recep) Ahmet TAPUR (Gocaamat) Ömer KAYMAZ (Kılomar) Ömer KOMAÇ (Hacı Omar) Mehmet SEVİNÇ (Kolak-Molla Mehmet) Halil TAN (Tan Halil) Arif GÖKAY (Köseli Arif ) Murat YILMAZ (Apil Murat) Hasan AKSOY (Cennet Hasan) Bayram DİKER (Çalgıcı Bayram) Mehmet SÖYREK (Dolavcı Mehmet) Osman KODAK (Gart Osman) Hüseyin ERBİL (Üselek) Nuri TIRAK (Nuri Çavuş) Mehmet GÖKAY (Köseli Mehmet) Murat KAYMAZ (Tıtaç Murat) Ali KAYMAZ (Tıtaç Ali-Onbaşı) Necip KAYMAZ (Tıtaç Necip) Fatma KAYMAZ (Tıtaç Fatma) İbrahim ÇAKMAK (Molla İbraam) Hasan ÇAKMAK (Gır Efe) Aziz ZEYRUK (Gamber Aziz) İdiriz DİKER (Paşa İdiriz) Hasan SEVİNÇ (Molla Hasan) Nazif ÖZEN (Apil Nazif ) Abdurrahman SÖYEK (Pireli Abdurrahman) Arif ORHAN (Tirik Arif ) Ramazan KOMAÇ (Köse Ramazan) Osman TABUR (Goca Osman) Süleyman TABUR (Süluş) Mehmet Ali TABUR (Süllü Çavuş Mehmet Ali) Mehmet AK (Tinefe) İsa ŞENKAL (Şenkallar) Ali AFŞİN (Garaali) İsmet KAYMAZ (Kıl İsmet) Durali ŞEN (Çomuk Durali) Ramazan KODAK (Gart Ramazan) Ayşe GENCAY (Kadı Hasan) Hasan ZINK (Trıl-Kelâ) Sevgili günlüğüm oldukça güzel bir gün daha geçirdim. Yarın görüşürüz. 177 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× ULUÇ AİLESİ ve UNÇALI ÇİFTLİĞİ Konyaaltı’yla ilgili araştırmalarıma başladığımda en çok duyduğum şey, burada üç büyük çiftlik olduğuydu. Konuştuğum en yaşlı Konyaaltılılardan tutun da en gencine kadar herkes bu çiftliklerden söz ediyordu. Arapsuyu Çiftliğini önceki günlerde incelemiş araştırmıştım. Anladım ki bu şehrin köklerine inmek istiyorsam bu çiftliklerin peşine düşmeliydim. Özellikle Uncalı ve Mursi çiftlikleri. Tabi şimdi bu çiftlikler yok, fakat çiftlik sahibi ailelerin çocukları ve torunları var. Konuyla ilgili ilk ulaştığım isim Uluç ailesi oldu. Arkadaşım Ebru KÜÇÜK beni bu aileden Tunç ULUÇ’la tanıştırabileceğini söyledi. Bugün Ebru ve ben Uluç Plaza’ya Tunç ULUÇ’u ziyarete gideceğiz. Gerçekten heyecanlıyım. Neden mi? Konyaaltı’nın tarihiyle tanışacakmışım gibi hissediyorum. Tunç ULUÇ beni o kadar sıcak karşıladı ki, yıllardır tanıdığım bir dostun yanında gibi rahattım. Tunç Bey, ailesi ve çiftlikleriyle ilgili fotoğrafları gösterdiğinde, bir hazine bulmuş kadar sevindim. Fotoğraftaki yıllara bir ziyaret yaptım, geldim. Sohbetimizde Tunç Bey ailesiyle ilgili şunları söyledi: “Sedat Uluç’un babası Reşit Uluç, Türk-Yunan Mübadelesi sonrasında ailesiyle beraber Osmanlı İmparatorluğu’nda Manastır merkezinde bulunan Rumeli Vilayeti’ne bağlı Serfiçe sancağından göç etmiş. Aile bir süre Muğla civarında yaşadıktan sonra 1917 yılında Antalya’ya yerleşmiş. Yunanistan’da bıraktıkları araziye karşılık 1928 yılında Uncalı Çiftliği Reşit Uluç’a verilmiştir. Bütün bu arazi içerisinde az bir alan (2000 dönüm) tarıma elverişli olarak tanımlanmış. Sedat Uluç bu alanda ziraat yapmaya başlamıştır; arazide önce çeltik tarlaları kurup pirinç yetiştirilmiş, daha sonra susam ve pamuk da ekilmiştir. Sedat Uluç kayalık ve taşlık araziyi temizleyerek, 1945 yılından sonra arazide narenciye ekimi çalışmaları başlatmıştır. Meliha ve Aydın ULUÇ Uncalı Çiftliğinde 178 *H]LñQFHOHPH İlk başta kendileri için narenciye fidelerini ekmişler, daha sonraki dönemde de Antalya’nın önde gelen aileleriyle birlikte “Ortaklar Bahçesi” olarak bilinen narenciye bahçesini kurmuşlardır. Bugün Gürsu ve Uluç mahallelerinde Konaklar Bölgesi diye bilinen arazi eski Ortaklar Bahçesi’dir. Zamanla büyüyen narenciye bahçelerinin işletilmesi sırasında Antalya’da yeterli eleman bulunamadığından başta Konya olmak üzere diğer bölgelerden sezonluk işçiler gelirdi. Özellikle Konya’dan gelen işçiler Antalya’nın sıcaklarına alışık olmadıklarından dolayı serinlemek için Boğa Çayı’na girerlerdi ve her sene birkaç kişi yüzme bilmediklerinden dolayı boğulurlarmış. Sedat Uluç Antalya’nın önde gelen varlıklı ailelerin biri olmasının yanında Antalya’nın sosyal hayatında da önemli rol oynamıştır. Kendi imkânlarıyla öğrendiği Fransızcasını geliştirmek için Fransa Hükümetiyle yazışmış ve 1960’lı yıllarda Fransa Hükümetinin yolladığı kitap desteğiyle küçük bir Fransız Kültür Merkezi kurmuştur. Sedat Uluç 1965 yılında açılan, Cumhuriyet Meydanında yer alan Atatürk Anıtına katkıda bulunmuştur. 1973 yılında Antalya’nın önde gelenleriyle kurdukları Üniversite Kurma ve Yaşatma Vakfı bugün Türkiye’nin önde gelen üniversitelerinden olan Akdeniz Üniversitesi’nin temellerini atmıştır. Sedat Uluç ve oğlu Aydın Uncalı çiftliği fıstık tarlasında Uluç Ailesi Konyaaltı bölgesindeki 3 büyük çiftlikten birisinin sahibiydi. Bu çiftlikler Boğa Çayının batısında yer alan Mursi’nin Çiftliği (Bileydi Çift179 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× liği), Boğa Çayı ile Arapsuyu arasında yer alan Uncalı Çiftliği (Uluç Çiftliği) ve Arapsuyu Çiftliğidir. Bugün Uncalı, Gürsu, Uluç, Altınkum, Öğretmenevi mahalleleri eskiden Uncalı Çiftliğine dahildi. Uluçlar yıllar boyunca yanlarında çalışanların toprak sahibi olması için arazilerinin bir kısmını cüzi ücret karşılığında veya bedelsiz olarak çalışanlara vermişlerdir. Günümüzde bu bölgelerde arazi zenginleri başta Sedat Uluç olmak üzere Uluç Ailesine minnetlerini iletirler. Uncalı çiftliğinde o güne göre modern ziraat Uncalı çiftlik evi 180 *H]LñQFHOHPH Sedat Uluç kardeşleriyle beraber 1965 yılında Fransa’nın önde gelen esans üreticilerinden V. Mane Fils şirketine Boğaçayı kenarında 400 dönümlük araziyi kiralamışlardır. Şirket, bu arazide yasemin ekimi yapmış ve kurdukları fabrikada da yasemin esansını çıkararak ihraç etmişlerdir.1980’li yılların ortasına kadar her bahar dönemi geldiğinde bütün bölgeyi yasemin çiçeğinin kokusu sarardı, Antalyalılar Sedat Uluç’un çiftliği civarına bu büyüleyici çiçek kokusu için gelirlerdi. Uncalı (Uluç) Çiftliğinde Yasemin Bahçeleri (Dönemin işçi başı Durmuş ÇETİN albümünden) Yasemin Bitkisi 181 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Uncalı (Uluç) Çiftliğinde deve kervanı Uncalı (Uluç) Çiftliğinde çiftlik çalışanları (Durmuş ÇETİN albümünden) 1970’li yıllarda Antalya’nın su ihtiyacını karşılamak için Uluç ailesinin sahibi olduğu Boğaçayı’nın kenarındaki arazilere Keson Kuyuları açılmış, uzun bir süre Antalya’nın içme suyu buradan sağlanmıştır. Tunç Bey’le sohbetimiz sürerken, Sedat Bey’in kızı, Tunç Bey’in halası Günegül TALİM Hanımefendinin de ertesi gün Antalya’ya ziyarete geleceğini öğrendim. Tunç Bey aracılığıyla kendisinden randevu aldım. Tunç Bey’e teşekkürlerimi bildirerek Uluç Plaza’dan ayrıldım. 182 *H]LñQFHOHPH Sedat, Ekrem, Halit ULUÇ Uncalı (Uluç) Çiftliğinde Çeltik tarlası 183 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Sevgili Günlüğüm, Dün Günegül TALİM Hanımefendiden bugün için randevu almıştım. Randevu saatine kadar evde kalıp çalışmalarımı gözden geçirmek istedim. Konyaaltı’na geldiğim günden beri biriktirdiğim fotoğraflara baktım. Konyaaltı’nın geçmişi de bugünü de yaşamaya değer. Randevu saati geldiğinde heyecanım artmaya başladı. Günegül Hanım bir Konyaaltılı olmasına rağmen yaşamını Ankara’da sürdürüyor. Çok garip ama kendimi ev sahibi gibi hissediyorum. Demek ki ben de artık bu güzel İlçenin bir parçası sayılırım. Meliha Uluç (Sedat Uluç’un eşi) kızları Günegül ve Ayşe ile Uncalı çiftliği pamuk tarlasında Günegül Hanımefendi ile sözleştiğimiz saatte buluştuk. Aramızda Konyaaltı’yla ilgili koyu bir sohbet başladı. Günegül Hanım yanında Uncalı Çiftliği’ne ait fotoğraflar getirmişti. Akşam kızı Pergin ATİLLA TALİM ile birlikte albümlere baktıklarını, eski zamanları hatırlayıp duygulandığını, söyledi. 184 *H]LñQFHOHPH Reşit-Meliha-Günegül-Ayşe-Rüştü-Aydın-Sedat Uluç Uncalı Çiftliği kurucusu ve sahibi olan dedesi Reşit Bey’in Konyaaltı’na nereden geldiğini sorduğumda. Günegül Hanım babası Sedat ULUÇ’tan dinlediği mübadele ve Konyaaltı’na yerleşmelerinin öyküsünü babasının ağzından aynen nakledeceğini söyledi. İşte Sedat ULUÇ’un ağzından Uncalı Çiftliği’nin öyküsü: Sedat ULUÇ (Reşit ULUÇ’un büyük oğlu) 185 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Sedat ULUÇ Uncalı çiftliğnde “Ben 1902 yılında İzmir’de dünyaya geldim. Babam Reşit ULUÇ Serfice sancağından, Balkan Harbi’nin başlamasıyla Türkiye’ye gelmiş ve Maraş Mutasarrıfı (Vali) olan amcamın yanına yerleşmiş. Amcamla birlikte Halep, Konya, Muğla gezmiş. En sonunda amcam Sivas’a tayin olup giderken babam Reşit ULUÇ, abisinden Antalya’ya yerleşmek için izin istedi. Böylelikle Uluç ailesi 1917 yılında Antalya’ya yerleşti. Uncalı Çiftliğinden (Ekrem ULUÇ) 186 *H]LñQFHOHPH Biz buraya geldiğimizde devlet mübadillere Rumeli’de bıraktıkları malların yüzde ellisini geri veriyordu. Bize de Uncalı Çiftliği’nin olduğu araziyi verdi. Ben elli beş sene bedenen bilfiil bu çiftlikte çalıştım. Reşit ULUÇ Biz Antalya’ya geldiğimiz zaman Antalya ufak bir şehirdi. Doğru dürüst bir terzi bir kunduracı bile yoktu. Elektrik yoktu, tazyikli su yoktu. Eşeklerle tenekelerde su taşınır, herkes bir iki teneke alıp bunu içerdi. Hali vakti yerinde olanlar sarnıçlardan yağmur suyu içerdi. Aydınlanma işinde gaz lambası kullanırdık. Isınma işinde ise mangal kullanırdık. Biz geldiğimizde Antalya’da soba kullanılmazdı, adet değildi. Mangallarda kömür yakar öyle ısınırdık. Eski iklim daha sertti. Ben çok iyi hatırlıyorum, saçaklardan buzlar sarkardı. Bir sene bizim bütün narenciye ağaçlarımız donmuştu. Narenciye meyvesi -4, -5 derecede donar, ağacın donması için havanın ısısının daha düşük olması gerekir. Çok yağmur yağardı. İnanın bir sokaktan öbür tarafa geçmek için oldukça zorlanırdık. 187 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Antalya’da bir sivrisinek belası vardı. İnanın doğru dürüst rahat bir yemek yiyemezdik. Herkes cibinlik kullanmak zorundaydı. Cibinliksiz haddine mi düşmüş ki yatasın. Biz geldiğimizde Antalya bomboştu. Eski vilayet konağının doğu tarafı bahçe ve boş araziydi. Lara tarafı bomboştu, hiçbir şey yoktu. Şimal (Kuzey) tarafında 93 Harbinde gelmiş Giritli muhacirlere tahsis edilmiş şimdi Şarampol denilen yer vardı. Sanayi bölgesi, batı tarafı bom boştu. Konyaaltı sahilinde de hiçbir şey yoktu. Sonradan bu sahile obalar yapıldı. Konyaaltı o zamanlar tek kelimeyle bir cenneti.” Günegül Hanım çocukluğundan bu yana dinlediği bu anıları öylesine güzel anlatmıştı ki. Soluksuz dinledim. Günegül Hanım’a babanız Sedat ULUÇ’tan dinlediğiniz başka anı yok mu diye sorduğumda. Babasının hiç unutamadığı anılarından birinin Atatürk’ün Antalya’ya geldiği gün olduğunu söyledi. O gün yaşananları Sedat ULUÇ şöyle anlatırdı: “Atatürk Antalya’ya torpidoyla geldi. Biz de onu görmek için iskeleye, karşıya geçmiştik. Torpidodan inince, faytonla yukarıya çıktı. O zaman Antalya’da araba pek yoktu. Benim yanımda maliye müfettişi olan bir arkadaşım vardı. Atatürk faytonla çıkarken arkadaşım beni kolumdan tutup, birden bire çekti. Meğer ben faytonun altında kalacakmışım. Bu anı benim Atatürk’le olan anımdır, onu hiç unutamam.” Uncalı Çiftliğinde Hasat 188 *H]LñQFHOHPH MURSİ ÇİFTLİĞİ Konyaaltı’nın üç büyük çiftliğinin izlerini sürmeye devam ediyorum. Bileydilere nasıl ulaşabilirim? Sorusuna yönelince karşıma çıkan ilk isim Lale Bileydi oldu. Lale Hanım’a arkadaşım Meryem AKSOY sayesinde ulaştım. Önce telefonda görüştük. Daha sonra ofisinde buluşmak üzere sözleştik. Bugün bu buluşmayı gerçekleştireceğim için içim içime sığmıyordu. Hazırlıklarımı erkenden bitirip, Lale Hanımın yanına doğru yola çıktım. Lale Hanım çok nazik bir biçimde ve güler yüzüyle beni karşıladı. Kendisine Konyaaltı’nda bulunuşumun sebebini daha ayrıntılı bir biçimde anlattım. Mursi (Bileydi) ailesi albümünden 189 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Mursi (Bileydi) ailesi albümünden Bana Bileydi Ailesi ve Mursi çiftliği hakkında neler söyleyebileceğini sordum. Lale Hanım bana çeşitli dergilerde aile hakkında çıkan yazıları ve fotoğrafları gösterdi. Ailesinin eğitime büyük önem verdiğini, ailenin eski üyelerinin hepsinin Mısır’daki Fransız okullarından mezun olduğunu, herkesin birkaç dil bildiğini söyledi. Eğitim Bileydiler için belki de hayatın ilk şartıydı. Abdi BİLEYDİ’ye ait diploma 190 *H]LñQFHOHPH Mehmet BİLEYDİ’nin diploması Mehmet BİLEYDİ’nin diploma denklik belgesi 191 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Atatürk Konyaaltı sahilinde (1930) Lale Hanım bu ziyareti ve ziyarette yaşananları şöyle anlattı: “Atatürk 1930 yılında 8 Mart 1930 Cumartesi günü deniz yoluyla çiftliğe gelmiştir. Mursi, Atatürk gelmeden önce tüm aileden halılarını getirmelerini istemiş. Bu halıları Atatürk’ün geçeceği yola döşemiştir. Atatürk durumu görünce Mursi’ye — “Bu kadar halıyı döşemişsin, sen çok mu zenginsin.” diye sorar. Mehmet Mursi: — “Eh biraz zenginim paşam.” der. Atatürk: — “Peki Türk ordusuna ne kadar bakabilirsin.” diye sorduğunda Mehmet Mursi: — “Birkaç gün bakabilirim.” cevabını verir. Atatürk çiftliği gezer bilgi alır ve çiftliği çok beğenir. Ancak Arap işçileri görünce, neden Türk işçisi çalıştırmadıklarını, sorar. Mursi: — “Türkler pirinç ekmeyi bilmedikleri için Arap işçi çalıştırıyoruz.” der. 192 *H]LñQFHOHPH O gün çiftlikte iki önemli anı daha yaşanır. Bu olaylar şunlardır: Atatürk’ün Kaşık Hediye Ettiği Çocuk Atatürk, Mursi çiftliğindeki yemekten sonra yanında bulunanların da katılımıyla vapurla dolaşmaya çıkacaktır. Bu arada Mursi’nin torunu Cem Selahattin Ülkü de vapurla gezmek ister. Cem’in büyükleri misafirlerimiz var diyerek izin vermek istemez. Atatürk araya girerek: “Siz karışmayın, o benim davetlim.”diyerek Cem Selahattin’i yanına alır. Cem Selahattin vapurda bir masada bulunan kaşık çatalla oynamaya başlar. Atatürk çocuğun çatal kaşığı çok beğendiğini düşünüp, vapurdan ayılırken çatal kaşığı Cem Selahattin’e hediye eder. Ancak, Cem Selahattin vapurdan inerken çatalı denize düşürür ve çok üzülür. Atatürk, Cem Selahattin’e — “Sen büyüyünce ziraat mühendisi ol.” der. 193 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Cem Selahattin: ”Mülkiyeyi çok istememe rağmen Atatürk’e verdiğim sözü tutmak için Ziraat fakültesine gittim ve ziraat mühendisi oldum. Stajımı da Atatürk Orman Çiftliği’nde yaptım” diye anlatıyor yaşadığı ve unutamadığı bu olayı. O kaşık aile için değerli bir mirastır ve hala nöbetleşe muhafaza edildiği söylenmektedir. Atatürk’ün Uluç Ailesiyle Karşılaşması Atatürk Mursi Çiftliğini ziyaret edeceğinde Mehmet Mursi komşu çiftliğin sahibi Uluç ailesini de davet eder. O gün çiftlikteki davette Sedat Uluç Ailesi de bulunmaktaydı. Sedat Uluç Atatürk’ün çocukluk arkadaşıydı. Selanik’te çocukken birlikte oynarlar ve oyunları sırasında da bir tekerleme söylerlerdi. Atatürk, çocukluk arkadaşı Sedat ULUÇ’un orada olduğundan haberdar değildi. Sedat Uluç yemek esnasında bir fırsat bulup arkadan Atatürk’e yaklaşır. Kulağına çocukken birlikte söyledikleri tekerlemeyi söyler. Atatürk duyduğu bu tekerleme karşısında şaşkınlıkla arkasını döner. İki eski arkadaş kucaklaşır ve öğle yemeğini birlikte yerler. Ancak, bu hikâye yaygın olarak bu şekilde anlatılsa da Atatürk’ün arkadaşı olarak anılan Sedat ULUÇ’la Atatürk arasındaki yaş farkı bu iki kişinin arkadaş olamayacaklarını gösterir. Anıda adı geçen kişinin Sedat ULUÇ’un babası Reşit ULUÇ olması daha akla yatkındır. Reşit ULUÇ 194 *H]LñQFHOHPH Lale Hanımla vedalaştıktan sonra Dr. Malike BİLEYDİ KOÇ’la görüşmeye gittim. Tarih Bilimi üzerine doktorasını yapmış olan Malike Hanım, bana Bileydi ailesine ait fotoğraflar ve belgeler getirmişti. Malike Hanım sohbetimizin başında bana ailenin bir bölümüne ait soyağacını yaptı. Bileydi ailesi soyağacının bir bölümü Sonra getirdiği fotoğrafları anlattı. “Hem bir bilim kadını hem de bir Bileydi olarak Bileydi ailesi ve çiftliği ile ilgili neler söylemek istersiniz.” sorusuna ise cevap olarak şunları söyledi: “Köken olarak Bileydiler Trablusgarp (Libya) Türklerindendir. Bileydi soyadının kökeni Arapça El Beledi olup, Beleyd Arapça şehir, Bileydi ise şehirli anlamına gelmektedir. Antalya’nın 125 yıllık geçmişine sahip yerli ailelerinden bir olan Bileydi Ailesi’nin kökeni daha eskilere dayanmakta olup, kente göç etmesine vesile olan gelişme, bölge ticaretinin gelişim göstermesine dayanmaktadır. İngilizler, sömürüsü altındaki Arap ülkelerinde demiryolu ağını kurma ve kuvvetlendirme çabasına girince tüccarlara yeni bir iş sahası açılmış, orman ürünü ihracı artık kâr getiren bir ticari alan olmuştur. Demiryolu rayına döşenen traversler özellikle Akdeniz’e kıyısı olan ormanı bol kentlerden ihraç edilmekteydi. Trablusgarp Türklerinden Armatör Mehmet Efendi, Trablusgarp’tan Mısır’a göç ederek ticari gelişme üzerine bu alana yönelmeye karar vermiştir. 195 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Aile, önce Mısır’dan Alanya’ya göç etme kararı almıştır ancak, Alanya’da bulunulduğu sırada bu fikrin doğru olmadığı anlaşılmıştır. Olanakların Antalya’da daha çok olduğuna karar verilmiş ve 1882 yılında Antalya aile için son ve kalıcı durak olmuştur. Mehmet Efendi, Antalya’da orman ürünü ticaretine başlamış, Akdeniz ormanlarından sağlanan keresteler Ortadoğu’da iyi müşteri bulmuş, servetini arttırmıştır. Mehmet Mursi Bileydi, ortağı Kereste tüccarı Ömer Lütfü Lülü ile birlikte kereste ticareti yapıyordu. Ortağı ölünce Mehmet Efendi, kereste ticaretinin başını çeken tüccar olmuştur. Mehmet Kaptan; Mehmet Mursi, Abdi, Ali, Mustafa ve Hüsnü adında beş erkek ve Fatma adında bir kız çocuğuna sahipti. Çiftliğin Kurucusu Mehmet Kaptan’ın eşi torunlarıyla (Bileydi Ailesi albümünden) Mursi Efendi, oğlu Mehmet Mursi’yi Antalya’da evlendirmiştir. Antalya’nın dağlarında orman kesimi yaptırarak kereste tüccarlığını yürütmüştür. Akyarlar çevresinde kesim yaptırdığı kütükleri yuvarlayarak; Çakırlar çevresinde yaptığı kesimi ise Boğaçay’ı ile denize indirmişler, gemilere yükleyip Mısır’a götürerek satmışlardır. 196 *H]LñQFHOHPH Mehmet Efendi vefat ettikten sonra oğlu Mehmet Mursi işi devam ettirmiştir. Mursi ileri görüşlü, çalışkan, modern bir tüccardı. Mehmet Mursi, kardeşleri Abdi, Ali ve Mustafa ile ortak yeni bir şirket kurmuşlardır. Şirketin adı Mehmet Mursi’nin en büyük kardeş olmasından dolayı Mehmet Bileydi Kardeşleri ve Evlatları Kolektif Şirketi olmuştur. Şirketin merkezi Antalya’daydı. Şubelerinin, biri İskenderiye’de diğeri de Beyrut’ta bulunmaktaydı. Mehmet Mursi girişimci ruhu ve yurtdışı bağlantılarına olan güveninden cesaret alarak, zirai üretim yapma kararı almıştır. Antalya’nın 10 kilometre batısında Hurma Köyü önünden 500 dönüm sonra 1000 dönüm derken Boğaçayı-Hurma arasında toplam 4 bin dönüm arazi üzerine dönemin Türkiye’sinde bile rastlanmayan büyük ve modern bir çiftlik kurmuştur. Kurulan bu çiftlik Mursi’nin Çiftliği olarak tanınmıştır. Çiftlik, düzgün sulama kanalları, Almanya’dan getirtilen paletli ve demir tekerlekli traktörler, biçerdöverler ve modern tarım araç-gereçleri ile donatılmıştır. Mursi çiftliğinde tarım Los Angeles’ten getirtilen sulama kanal ve gereçleri ile tam çağdaş bir çiftlik oluşturulmuştur. Çiftlikte en geçerli ürün olan çeltik üretilmekte ve doğrudan Ortadoğu ülkelerine ihraç edilmekteydi. Çeltiğin pirince dönüştürülmesini sağlayan fabrika da kurulmuş, önüne iskele inşa edilmiştir. 197 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü envanterinde Mursi Çiftliği deposu 198 *H]LñQFHOHPH Mursi Çiftliği’ne ait depoların eski hali Mursi Çiftliği depoları günümüzde restore edilmiş olarak Liman mahallesinde kurulu olan bir siteye sosyal tesis olarak hizmet etmektedir. Gümrük memurluğu bile çiftliğin içinde yer almıştır. Mehmet Mursi’nin ziraat mühendisi olan damadı Hayri Ülkü çiftliğin idaresini üstlenmiştir. Mehmet Mursi çiftliğini daha da genişletmek isteyince Hurma Köyü ile çatışmalar başlamış, alım durmuştur. 199 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Mursi (Bileydi) çiftliğinde pamuk tarlası Çiftlikte Anadolu’dan işçi bulundurulmamakla birlikte işçisi, bekçisi, aşçısı Arap’tır. Söylendiğine göre 800 Arap işçisi bulunmaktaydı. Mehmet Mursi döneminde aile adeta altın çağını yaşamıştır. Mursi’nin ölümü ile ailede parçalanmalar yaşanmıştır. Atatürk 1930 yılındaki ilk Antalya gezisinde Mursi (Bileydi) Çiftliği’nin ününü duymuş, görmek istemiştir. Atatürk, çiftlikteki çalışmaları yakından izleyerek çiftlikle ilgili teknik bilgiler almıştır. Katerpiller traktörü ile ağaçların nasıl köklenerek arazinin temizlendiği kendisine gösterilmiştir. Bileydi Ailesi 14 Eylül 1933 yılında, çiftlikte Fevzi Çakmak Paşa’yı da ağırlamıştır. 1943 yılında İsmet İnönü de çiftliği ziyaret etmiştir. Aile çiftlikteki başarının nedeni olarak, teknik bilgiye sahip yabancı uyruklu insanların çiftlikte çalışması ve yurt dışından getirilen zirai araçların kullanılmasını ileri sürerler. 1950’li yıllardan sonra çeltik yerine pamuk ekimi yapılan çiftlik, 1970’li yıllarda eski önemini yitirmiştir. Ailenin kalabalık olması ve verasetle bölüşülmesi, dönemin en modern ve örnek gösterilen çiftliği olan Mursi Çiftliği’nin bitişine neden olmuştur. Bileydi ailesinin Antalya’da modernizasyonu temsil etmesi sadece Mursi Çiftliği’yle kalmamış, yöreye ilk elektrik, ilk araba, ilk buzdolabı da bu aile tarafından getirtilmiştir. 200 *H]LñQFHOHPH Konyaaltı’na gelen ve Bileydi ailesine ait ilk buzdolabı faturası Atatürk 1930 yılındaki Antalya’yı ilk ziyaretinde memnuniyetini, “Hiç şüphesiz Antalya dünyanın en güzel yeridir.” sözleriyle dile getirmiştir. Bileydi Ailesi de bu söze sadık kalıp Antalya’ya olan bağlılıklarını ortaya koyarak memleketlerine okullar, vakıflar, camiler yaptırmış, birlik ve dayanışmanın bir memlekete hizmetin temel olduğu düşüncesinden hareketle ve sorumluluk bilinciyle derneklerde, kulüplerde görev alarak Antalya’ya faydalı olmayı ilke edinmişlerdir. Bileydi Ailesi’nin Antalya’ya katkılarını sıralayacak olursak, t t t t t t t t Hacı Malike-Mehmet Bileydi Anadolu Lisesi, Nazime-Baki Saatçioğlu Ticaret Lisesi, Hacı Malike-Mehmet Bileydi İlköğretim Okulu, Ahmet Bileydi İlköğretim Okulu, Bedriye Bileydi İlköğretim Okulu, Abdurrahman-Neriman Bileydi İlköğretim Okulu, Galip Kahraman İlköğretim Okulu, Ferda Kahraman İlköğretim Okulu, 201 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× t t t t t t t Leyla Kahraman- Sevim Ertenü İlköğretim Okulu, Azize Kahraman Halk Eğitim Merkezi, Malike Bileydi Camii, Bedriye Bileydi tarafından Antalya Devlet Hastanesi’ne bağış, Nazime Saatçioğlu tarafından Antalya Devlet Hastanesi’ne bağış, Nazime Saatçioğlu tarafından Karakaş Camii’nin Onarımı, Abdi Bileydi tarafından Antalya Akdeniz Sağlık Vakfı’na bağış, olarak sayabiliriz. Ayrıca Antalya’nın muhtelif yerlerindeki park ve bahçelerin arsaları da Bileydi Ailesi tarafından bağışlanmıştır. Bağışlanan toprakların oranı çiftliğin %13’ü kadar olduğu bilinmektedir.” BİR ANTALYALI GÖZÜYLE KONYAALTI Sevgili Günlüğüm, “Sana dün bir tepeden baktım aziz İstanbul.” demiş şair. Kaleiçi’nden Konyaaltı’na bir bakış Ben de Antalya’nın en eski yerleşim yeri olan Kaleiçi’nde denize karşı çay içerken, bir yandan Kaleiçi’nden Konyaaltı’nı seyrediyor, diğer yandan da bu şiiri Konyaaltı’na uyarlamaya çalışıyordum. Şiiri biraz yüksek sesle mırıldanmış olmalıyım ki, bir el omzuma dokundu ve şiirin geri kalan sözlerini bana hatırlattı. Böylelikle Antalya’nın efsanevi öğretmenlerinden Müzik Öğretmeni Yekta BAŞEĞMEZ Hocamla tanışmış oldum. Kendisine hangi amaçla Konyaaltı’nda bulunduğumu anlattığımda bana büyük bir ilgi gösterdi. Sohbetimiz sırasında kendisine Konyaaltı’nı hep Konyaaltılılardan dinledim. 202 *H]LñQFHOHPH Bir Antalyalı olarak sizin gözünüzde Konyaaltı nasıl bir yer? sorusunu yönelttim. Yekta Hocam o güzel Türkçesiyle şiir gibi anlatmaya başladı: Konyaaltı’nın çocukluk, gençlik devreme gelen yapısını size anlatmaya çalışacağım. O zamanlar Antalya’nın en uç köşesi şimdiki Selekler Çarşısı ve onun üst kısmı idi. Fakat Konyaaltı bölgesi kayalık, taşlık, şehrin ucunda oturan insanların keçisini otlattığı, çocukların papatya topladığı bir yerdi. Şu andaki varyant; aynı yüzey üzerinde çok dar, Antalyalıların bazı kesimlerinin yazın geldiğinde tatar arabasının üzerine iki yorgan atıp, dört beş çanak çömlek yapıp, 4-5 direk çarşaflarla onları kapatıp denize girip çıkmak için kullandıkları bir yoldu. İleriye doğru giden, dağlara ulaşan bir yol değil idi. O zamanlar kumdan denize girmek Antalyalının âdeti değildi. O zamanlar denize girmek şimdiki gibi moda da değildi. Ancak, hayata farklı bakan, açılmış, sosyal insanlar banyo denilen yere yani mermerli denen yere giderdi. Orada deniz banyosu yapardı. Sabahları bayanlar, öğleden sonraları erkekler giderdi. Konyaaltı’na doğru indiğimizde burayı üç alanda incelememiz gerekiyor: Sahil, iç bölüm ve dağlarda bulunan küçük köyler. Hatta şöyle bir darb-ı mesel (Meydana gelen bir durumu, olayı bir örnekle anlatmakta kullanılan kalıplaşmış, anlamlı sözler) de vardır. Dededen kalan malların çocuklara verilirken sahil tarafı kızlara, topraklı tarafı erkeklere verilirdi. Bayanlar burada önemsenmemiş gibi düşünülürdü. Fakat öyle bir durum geldi ki şimdiki deniz kenarında kızların çocuklarına bıraktığı mallar, içerdekinin getirim bakımından 50-60 katına ulaştı. Yalnız burada değil tabi, Antalya’nın sahil bölümünde de hep bu anlayışla bölüştürme yapılırdı. Konyaaltı bölümüne geldiğimizde, dünyanın en güzel kumuna sahip olan bu bölge zamanla Antalya halkının dikkatini çekti. O devrin Belediye Başkanlığı dört sıra oba dediğimiz tahtadan barakalar kurdurdu. Obalar da Mayıs ayından başlayıp Eylül ayında okullar açılana kadar kullanılan bir mahalle ve sayfiye yeri olarak düşünülürdü. Obalar kıymetlendi eskiden gel sana verelim derken artık noter huzurunda kuralarla belirlenmeye başlandı. Akşamüstü o kadar güzel bir hayat başlardı ki Antalya’da anıların en çok yaşandığı yerler buralar oldu. Akşamları mangallar kurulur, üç-beş oba birleşir, sofralar büyür, yemekler yenirdi. Hanımlar kendi aralarında oyunlar oynardı. Muazzam bir yaşam vardı. Obaların birinci bölümü aristokratlara (İmtiyaz sahibi yönetici), orta bölümü memur kısmına, daha ilerisi de halka aitti. Bir anda 20-30 bin kişi orada buluşur, yazını orada geçirirdi. 203 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı sahilinde obalar ve yaşam Konyaaltı’nda sahilde hiçbir ev ve yerleşim yeri yoktu. Neden? Çünkü, Boğaçayı’nın varlığı, buraya yerleşimi zorlaştırıyordu. Sahilden yukarıya geldiğimizde buraya yerleşen kişiler daha fazla verim alabilmek için yaylalardan göçen kişilerdi. Bu insanlar Antalya’da üç mevsim bir şeyler ekerek (susam, fıstık, mısır) gelir kaynağını arttırmak niyetindeydiler. Konyaaltı’nda bu insanlar küçük mahaller oluşturmuştu. Daha ileride; Hurma vardı. Portakal bahçeleri ile Bahtılı vardı. Bu bölgedeki insanlar toprakla haşır neşir olup, orada yetişen domates, biber ve çok lezzetli incirleri Antalya’da halk pazarına getirip satarlardı. Konyaaltılıların ticareti de böyle204 *H]LñQFHOHPH ce başlamış oldu. Antalyalının en beğendiği, yayla suyu denilen suyu temin edildiği yer de Konyaaltı’ydı. Büyük borularla varyantın başına kadar getirilir orada depolanır, pompalarla şehre dağıtılırdı. Şimdiki Barbaros İlköğretim Okulunun olduğu yer bir kooperatifti. Burada kooperatif ikişer katlı evler yaptırdı. O zamanlar buradan ev alanlara; “Ne yapacaksın oraya gidip de şehrin içinden bir yer al” denilirdi. Şimdi ise bu yerler rant bakımından tüm Antalya’nın en gözde yerleridir. 1956 senesinde NATO teşkilatı için Hurma’nın hemen arkasında, dört tane on bin tonluk benzin deposu yapılıyordu. Ben de on altı yaşındaydım ve bu inşaatta amelelik yapıyordum. O zamanlar Konyaaltı’na, İller Bankası’nın önünden geçen patika bir yoldan gidiliyordu. Her sabah kamyonla bu yoldan limana gidiyor, oradan da yürüyerek inşaat alanına ulaşıyorduk. İnşaat alanı, iki dağ arasında, ağaçların kamufle ettiği, uçaklar için hava boşluğunun olduğu söylenen, özel seçilmiş bir yerdi. Benim görevim, dört beş metre yukarıda çalışan Fransız kaynakçılara, aşağıdan su şişesi atmaktı. Konyaaltı ile ilgili en canlı hatıram budur.” KOCA KARI İLAÇLARI ve UĞRASALAR Benim her zaman yüzüme gülen günlüğüm, Bugün kendimi iyi hissetmiyordum. Sanırım soğuk aldım. Bütün vücudum ağrıyordu ama en çok karın ağrısından muzdariptim. Bir yandan ağrılarımı gidermenin yollarını düşünürken bir yandan da dün karşılaştığım ve beni evine davet eden Zeynep HANEDAN’a gidemeyecek olmanın verdiği üzüntüyü yaşıyordum. Tam bu sırada telefonum çaldı. Arayan Zeynep Teyze’ydi. Nerede kaldığımı soruyordu. Hasta olduğumu, gelemeyeceğimi özür dileyerek bildirdim. Olmaz, diye kızdı Zeynep Teyze. “Senin yanında, sana bakacak kimsen yok. Böyle tek başına kalamazsın. Şimdi seni almaya geliyorum.” dedi. Gerçekten de kısa bir süre sonra torunu Ela ile gelip beni aldı ve evine götürdü. Neyim olduğunu sorduğunda; her yerimin, özellikle karnımın çok ağrıdığını, söyledim. “Dur sen bakalım, onun çaresi bende.” diyerek mutfağa gitti. Döndüğünde elinde közlenmiş bir soğan vardı. Bunun içine biraz katran döktü ve karnıma bağladı. Torunu Ela da kekik kaynatmış, içmem için bana getirmişti. “Zeynep Teyze kekiği anladım da soğanla katran ne işe yarıyor?” sorusu 205 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× karşısında, “Ah evladım, eskiden böyle doktor, hemşire mi vardı. Karnımız ağrıdı mı anamız böyle yapardı. Ben de sana yaptım. Bak bakalım bizim ilaçlar işe yarıyor mu?” cevabını verdi. Kekiği içince rahatladım. Birazcık uyumuşum. Uyandığımda kendimi daha iyi hissediyordum. Zeynep Teyze’ye çok teşekkür ettim. Başka bildiği kocakarı ilacı olup olmadığını sordum. “Var ama, bu adetler bizim çocukluğumuzda yapılırdı. Sen yarın bir doktora git.” cevabını verdi. Yine de beni kırmayıp bildiklerini anlattı. Yüksek ateş: Dere kenarlarında çıkan çakal bağı (Çalbağ) adı verilen bitkiden toplanır. Bu bitki bir yatak gibi yere serilir. Ateşli hasta, bunun üzerine yatırılır. Hastanın terlemesi beklenir. Yüksek ateşli hastalar yeni kesilmiş bir hayvanın derisinin içine sarılırdı. Buna Tuluğa sokmak denirdi. Sülük vurmak: Sülük vurmak, tedavide kullanılan bir yöntemdir. Bir kaç sülük ağrıyan bölgeye bırakılır ve bunların pis kanı emdiğine inanılır. Sıtma: Konyaaltılının en çok ızdırap çektiği hastalığın başında sıtma gelmektedir. Bir zamanlar bölgede ekilen pirinç nedeniyle sivrisinekler her yeri kaplamış ve sıtma hastalığına sebep olmuştur. Sıtmaya yakalanan hastaya “kinin” verilirmiş. Soğuk algınlığı: Ebe gümeci çiçeğiyle papatya kaynatılır, içilir. Hastanın ayağının altına elma yağı sürülür; sırtına da kupa (bardak) çekilir, sonra zeytinyağı ve kekik yağı sürülüp terletilir. Bir parça şekerin üstüne kekik yağı damlatılıp yenir. Bu, soğuk algınlığına, her türlü ağrıya iyi gelir. İshal: Ayva yaprağı, nar kabuğu kaynatılır, içirilir. Kabızlık: Tehnel yağı içirilir. İdrar yapamama: Darı püskülü ile hayıt tohumu kaynatılır, hastaya içirilir. Yakı: Unun içine kekik ve katran atılır, bir hamur yapılır, hastanın karnına bağlanır. 206 *H]LñQFHOHPH Karın ağrısı: Soğan közlenir, içi oyulur ve katran doldurulur. Hastanın göbeğine bağlanır. Basur ve her türlü yara için merhem: 1 kg. hakiki zeytinyağı 1 kg. kabak çiçeği 250 gr. keçi içi yağı 150 gr. hakiki bal mumu 50 gr. çerçi sakızı Bir tencereye koy, kaynat. Köpürüp kıvamı gelince, temiz bir tülbentten süz. Cam kavanoza koy, kapağını sıkıca kapat. İstenmeyen tüyler: Çam ağaçlarından akmalar toplanır. Kadınlar tarafından istenmeyen tüylerin alınmasında kullanılır. Ay, hilal halindeyken bu işlem yapılırsa, tüylerin giderek azalıp yok olacağına inanılır. İNANIŞLAR Halk arasında yaygın olarak bulunan inanışlar vardır. Eskiden bu inanışlara ırbasa, uğrasa denirdi. İnanışların bir kısmı bir tören, bir tedavi şeklinde yapılıyordu ve bunu yapan kişiye de uğrasacı, ırbasacı denirdi. Ateşlenen-sıtmaya yakalan kişi için yapılan ırbasa: Konyaaltı ilçesinin her yerinde ya bir ırmak ya bir çay ya da bir su kanalı bulunurdu. Hasta, buz gibi akan suyun içine yatırılırdı. Uğrasacı onun ayaklarına hasırdan yapılmış bir bağ ile kırk düğüm atana kadar suyun içinde bekletilir, kırk düğümden sonra hasta sudan kaldırılırdı. Siğile kaşı yapılan ırbasa: Vücudunda siğil olan kişi, nar ağacının etrafında üç kere döndürülür. Nar ağacının bir dalı kıvrılır, üzerine bir taş konur. Hastanın bu işlemden sonra hiç arkasına bakmadan evine kadar gitmesi istenir. Bu işlemden sonra siğilin döküldüğüne inanılır. 207 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Çocuğu olmayan kadına yapılan ırbasa: Değirmenden su çalınır. Uğrasacı kadına getirilir. Uğrasacı kadın bu suyu başka suya karıştırarak çocuğu olmayan kadını yıkar. Gün doğmadan sahile gidilir, kırk dalgadan su alınır. Denizin içinden kırk taş toplanır. Çocuğu olmayan kadın bu suyla yıkanır. Geç konuşan çocuğa yapılan ırbasa: Bulaşık yıkarken kaşıkların içinde biriken su çocuğa içirilir. Davarların boynuna asılan gıldıraktan çocuğa su içirilir. Geç yürüyen çocuğa yapılan ırbasa: Beline bir kuşak yardımıyla ekmek bağlanılırdı. Çocuğun ayaklarına ip bağlanır. Değirmenden gelen birine bu ip kestirilir. (Cuma günü sela ile ezan arası) Bu çocuk, cuma günü sela ile ezan arasında yürütülürdü. Delik taştan geçirme: Konyaaltı’nın çeşitli yerlerinde ortası delik büyük taşlar bulunurdu. Bu taşların kutsal olduğuna inanılır. Hastalanan çocuklar, nazara uğradığı sanılan kişiler, yürüyemeyen çocuklar delik taştan geçirilir. Böylece iyileşeceklerine inanılırdı. Çocuğun boyu uzun olsun diye yapılan ırbasa: Çocuk selvi ağacına dayandırılır. Dallarından birine tutunarak sallandırılır. Kırk karışması için yapılan ırbasalar: Doğumdan, evlilikten ve ölümden sonra geçen kırk gün özel günler olarak kabul edilir. Bu özel günleri yaşayan insanların bir araya gelmesinin uğursuzluk olduğuna, hastalıklar getirileceğine inanılır. Kırk karışması yüzünden hasta olduğuna inanılan çocuklar için uğrasalar yapılır. Üç yol ağzında çocuk yıkanır. Üzüm dalı arasından çocuk birkaç kez geçirilir. Delik taşın içinden üç kez geçirilir. Kırkı karışan insanlar bir araya geldiklerinde bu kötülüklerden korunmak için birbirleriyle yumurta, kırmızı tülbent değiştirirlerdi. Avcılık için yapılan ırbasalar: Eskiden bölgede avcılık önemli bir yer tutardı. Avcılar bir süre avdan eli boş dönerlerse avım tutulmuş derler ve uğrasa için ikiz doğum yapmış bir uğrasacı kadın bulunurdu. Bu kadın avcının silahını şalvarının içinden bir kere geçirir avcıya geri verirdi ve arkasına bakmadan eve gitmesini isterdi. Böylelikle avcının avına isabet ettirebileceğine inanılırdı. 208 *H]LñQFHOHPH İlk dökülen süt dişi: Çocuğun ilk süt dişi döküldüğünde bu diş ekmeğin içine konulup, yeni çıkan dişleri köpek dişi gibi sağlam olsun diye köpeğe yedirilirdi. Bazen de bu diş dama atılırdı. Ekilen sebzelere nazar ırbasası: Evin çevresinde günlük sebze ihtiyacını karşılamak için ekilen sebzelere nazar değmesin diye uzun kamışlar dikilir, sonra onların başına yumurta kabuğu geçirilir. Kötülükleri evden uzaklaştırmak için yapılan ırbasa: Tesbih çalılarının dibinde çıkan, adına günlük denilen otun yakılarak, evin içinin tütsülenmesi ile yapılan ırbasadır. Ayrıca, evin dışında görünen bir yere kuru hayvan kemiği asılmasının da evden kötülükleri uzaklaştırdığına inanılır. 209 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Soğuk ve ayaza karşı yapılan ırbasa: Soğuk günlerde soğuk havanın ürünlere zarar vermemesi için şu tekerleme söylenirdi. Yelli belek yelli belek Ele güne ne gerek Verenin al fesli bir oğlu olsun Vermeyenin kör bir kızı olsun Hüüdüm hüü hüü hüü 210 *H]LñQFHOHPH Nazar Değmesi ve Çaltı Ağacı Hikâyesi Sevgili Günlüğüm, Konyaaltı’na geldiğim ilk gün şirin bir pansiyona yerleşmiştim. Bu pansiyonun sahibinin bir yakını aracılığıyla da bitmez tükenmez hikâyelerle, derya deniz kadar halk kültürü motifiyle dolu olduğunu anladığım Nefise Teyze ile tanışmıştım. Nefise GÖNENÇ 73 yaşında, misafirperver, güler yüzlü hoş sohbetli bir Konyaaltılıdır. Bir gün Nefise Teyzeyle otururken, misafirleri geldi. Misafirlerden birinin güzel bir bebeği vardı. Bebek kucaktan kucağa geziyor, herkes tarafından seviliyordu. Eski toprak Nefise Teyze, “Yeter artık çocuğa nazar değdireceksiniz, verin annesine.’’ diye çıkıştı. Bu arada dolabını açtı ve küçük bir ağaç parçası çıkardı. Çengelli iğne yardımıyla çocuğun elbisesine tutturdu. Sonra bana döndü. “Bizim buraların âdeti böyledir, nazar değmesin diye çaltı ağacından bir parça takarız.” dedi. Çaltı Bitkisi Neden çaltı ağacı, özelliği ne? diye sorduğumda aşağıdaki hikâyeyi anlattı. Nazarı çok değen, her baktığını deviren bir adamla arkadaşı, çift süren bir kişiyle karşılaşırlar. Nazarı değen adam arkadaşına, “Şu adamın öküzlerini devireyim mi?’’ diye sorar. Arkadaşı da heyecanlı bir şekilde, “devir.’’ cevabını verince, şom gözlü adam, öküzlere bir süre bakar ve yollarına devam ederler. Akşamüzeri geri döndüklerinde öküzler hala ayaktadır. Arkadaşı, “Ne oldu neden öküzleri deviremedin?’’ diye sorduğunda adam öküzlere yaklaşır ve “Bunların boyunduruğu çaltı ağacındanmış ondan bir şey olmamış.’’ cevabını verir. 211 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Durali KOLPAK ve Annesi (KOLPAK ailesi albümünden) Bu güzel hikâyeden sonra orada bulunan herkes bildiği inanışları, uğursuz saydıkları şeyleri anlatmaya başladı. İşte Konyaaltılıların inanışlarından örnekler: t Kara renk uğursuzluk sayılırdı. Evde kara köpek, kedi, tavuk gibi hayvanlar beslenmezdi. t Salı ve Pazar günü çamaşır yıkamak, akşamları çamaşır katlamak uğursuzluk sayılırdı. t Akşam olduktan sonra mayalık yoğurt vermek uğursuzluk sayılırdı. t Akşam ezanından sonra kimseye tencere verilmezdi. t Birinin elinden makas veya bıçak almak o kişiyle kavga edileceğine delalet sayılır, bu nedenle kimsenin elinden bunlar alınmazdı. t Kırk karışması; doğumdan, evlilikten ve ölümden sonra geçen kırk gün özel günler olarak kabul edilir. Bu özel günleri yaşayan insanların bir araya gelmesinin uğursuzluk olduğuna, hastalıklar getirileceğine inanılırdı. t Gece tırnak kesmek t Kapı eşiğine oturmak t Gece aynaya bakmak t Gece sakız çiğnemek Konyaaltı İlçesi’nde nazara karşı “tuz kavurmak, kurşun dökmek, nazar boncuğu takmak” yaygın olarak yapılan diğer adetlerdir. 212 *H]LñQFHOHPH Kuraklığa Karşı Matıbar Oyunu Sevgili Günlük, Son günlerde herkesin gözü bulutlarda, herkes yağmur bekliyor. Ben de birkaç Konyaaltılı ile sohbet ederken konu yağmurların gecikmesine dayandı. Biri “matıbar” oyunu oynamayı teklif etti. Gençler büyük bir heyecanla kabul edip hazırlıklara başlamak için kalktılar. Ben de bu oyunu öğrenmek için onlarla beraber gittim. Eskiden halı, kilim yıkamak için kullanılan tokuç bulduk. Üzerine yüz çizdik, saç yaptık, tülbent bağladık, elbise giydirdik. Bu tokuştan bir kız yaptık. Sonra oyuna katılmak isteyenlerle birlikte matıbarı da yanımıza alarak ev ev gezdik. Her evin kapısına geldiğimizde; Matıbarım var olsun, İçi dolu nar olsun, Veren versin Vermeyenin gözü kör olsun. Manisini söyleyerek buğday, nohut, fasulye topladık. Topladıklarımızı bir eve bıraktıktan sonra çay kenarına gittik. Herkes sırayla matıbarın üstüne bir tas su döktü. En sonunda matıbarı çayın içine yatırıp, üzerine de suya kapılıp gitmesin diye ağırlık koyup evlerimize döndük. Tokuç Matıbar bir hafta suyun içinde bekletildikten sonra bütün mahalle toplanıp değirmene gittik. Orada daha önce toplanılan malzemeyle büyük kazanlarda dirgit pişirildi. Herkes bu dirgitten yedi. Sonra çaya bırakılan matıbar sudan çıkarıldı. Bu arada herkes birbirini ıslattı. Islanmayan insan kalmadı. Bu eğlence devam ederken yağmurun yağacağına, kuraklığın son bulacağına inanılır. 213 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× YÖRESEL TELAFFUZLAR Yağmur yağıyor, seller akıyor, Arap kızı camdan bakıyor, Günlüğüm, Dün gece başlayan yağmur, hızından hiçbir şey kaybetmeden yağmaya devam ediyordu ve bugün dışarıya çıkmak imkânsızdı. Uzun süre penceren dışarıyı seyrettim. Bu kadar yağmur başka bir şehre yağsa evler, işyerleri sular altında kalırdı. Ama, burada toprak bin yıldır suya hasret gibi yağan her damlayı emiyor. Hiç bu kadar çok şimşek çaktığını görmemiştim. Odamın içi sabaha kadar flaş patlar gibi aydınlandı durdu. Gök gürültüsü hiç duymadığım kadar güçlüydü. Gök gürlemesiyle birlikte pencerelerim de sallanmaya başlayınca gerçekten korktum. Etrafımdaki diğer evleri kontrol ettim herkes lambalarını söndürmüş mışıl mışıl uyuyordu. Demek ki, Konyaaltılı böyle havalara alışıktı. Kimsenin korkmadığını görünce benimde içim rahatladı ve yatıp uyudum. Sabah uyandığımda yağmur aynı şiddetiyle yağmaya devam ediyordu. Bugün de dışarı çıkmak imkânsızdı. Ben de içeride çalışmaya karar verdim. Aylardır derlediğim, yöreye özgü bazı atasözleriyle, kelimelerin yöresel söylenişleri toparlama işini yapmak istiyordum. Oldukça keyifli bir çalışma oldu. Konyaaltı gezilerim sırasında yanımdan hiç ayırmadığım küçük not defterine duyduğum ilginç sözleri, lakapları ve bazı sözlerin yöresel söyleyişlerini not almıştım. Bakalım Konyaaltılılar gibi konuşmayı başarabilecek miyim? İşte sözler ve lakaplar: Yöremizden Sözler Ağır taşı ne yêl alır, ne sel alır. Ali Veli, adı belli. Ali Veli, kırk dokuz elli. Atmış yetmiş, çıkmış gêtmiş. Harman yêl ile, düğün êl ile. Mısdava mısdık, arabaya kısdık, üç mum yakdık, sêrine bakdık. Omar, şapgayı küle gömer. 214 *H]LñQFHOHPH Bazı Kelimelerin Söylenişleri Aaşamlaa Abdılla Abdıraman Ah garayeen Alma Âmat Âşa, Âşaca Ayeen Baaça Babıç Badılcan Bazar Bene Buba Cımıcık Çaaşır Çapıt Çikin Domadiz Davıl Deeze Ebir cübür Eeeyy Emme Endee Erkeç Evtiklemek Eyynn Fasille Gaari Gabak Gabaş Garpız Gavın Gıpraşma Go Göynek Guyruklu Gütmek Habar Hacca Hadi gari Hatmana : Akşamleyin : Abdullah : Abdurrahman : Ne olacak şimdi? : Elma : Ahmet : Ayşe : Gayrı : Bahçe : Pabuç (Ayakkabı) : Patlıcan : Sebze-meyve pazarı : Bana : Baba : Azıcık : Kıldan dokunmuş şalvar : Kumaş parçası : Çirkin : Domates : Davul : Teyze : Abur cubur : Efendim : Ama :O : Keçinin erkeği : Oyalanmak : Erkeğin karısına seslenmesi. : Fasulye : Artık : Kabak : Boynuzsuz (keçi veya koyun için) : Karpuz : Kavun : Kıpırdama : Koy, bırak : Atlet (iç çamaşırı) : Akrep : Otlatmak : Haber : Hatice : Haydi artık : Fatma 215 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Havıç Hindi Horaz Hunu Iradıya Iramazan Irbık Iscak İbirâm İhram İleen İliman İlistir İrehme İsbirte İsdemeeyin İsmaal Kakdır Kırkmak Makad Mancar Marıl Meemet Merdimen Mırat Mısdava-Mısdık Mıtlak Namazla Naarasın Neediyin Noolcadı Omar Ööledir saar Ötaana get Ötaanda Pambık Patlak darı Patoz Peşgir Sabaala Sene Senid Seyit Sırtarma Sülay : Havuç : Şimdi : Horoz : Şunu : Radyo : Ramazan : İbrik : Sıcak : İbrahim : Kıl dokuma battaniye : Leğen : Limon : Süzme kabı : Rahime : Kibrit : İstemiyorum : İsmail : İtele : Tüyünü kesmek : Tahta sedir : Pancar : Marul : Mehmet : Merdiven : Murat : Mustafa : Mutfak : Namaz kılınan örtü : Yok : Ne yapıyorsun? : Ne olacaktı? : Ömer : Öyledir herhalde : İleriye git : Öbür tarafında : Pamuk : Kavrulunca patlayan mısır : Buğday arpa dövülen büyük makina : Havlu : Sabahleyin : Sana : Bazlama-yufka yapılan ayaklı tabla : Koş : Gülme : Sürahi 216 *H]LñQFHOHPH Şevteli Taasin Tavık Tekne Toklu Tüngü Üleen Üleyyn Ümük Ünne Üseen Ütmek Vermecen Yaşarcık Yemiş Yımırta Yımşak Yunmak Zoba : Şeftali : Tahsin : Tavuk : Tahtadan leğen : Erkek koyun : Tek ayağı üzerinde hopla : (birisine seslenilir) : Kadının kocasına seslenmesi. : Boğaz : Seslen : Hüseyin : Koçanlı mısırı kömürde pişirmek, keçi-koyun kafasının tüyünü yakmak : Vermeyeceğim : Yaşar : İncir : Yumurta : Yumuşak : Yıkanmak : Soba Yarbaşçandır’dan bir tavan süslemesi 217 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı’nda Kullanılan Lakaplar: Mustafa KAN (Meelli Mısdava) Giritli Zarife Kartal (Halil Kartal’ın Babaannesi) Abdılla Çavış, Ali Hoca, Beşli, Boncuk, Ciğri Mustafa, Cebel Mısdava, Çömez, Çörçil, Gara Kerim, Gara Meemet, Gıldır, Gilik Ali, Giritli, Gocagır, Goca Mırad, Gocallar, Gollez, Gubuz, Gücük, Hacı Mırad, Hornop Ahmet, Hüseyin Efendi, İbiş, Kadayıf Hasan, Kapdan İbirâm, Kel Aamat, Meemetcik, Meelli Mısdava, Mırad Onbaşı, Mısdık, Omar Çavış, Osman Ağa, Osmancık, Poyraz, Saar Üseen, Sinek Ali, Suyabatmaz ya Davut, Tirik, Topal Ağa, Üseencik, Yanık Hasan, Yanık Ömer, Yeni Mısdava 218 *H]LñQFHOHPH Eşya İsimleri Sevgili Günlük, Konyaaltı’nda yaşayıp da ilginç bir şeyler görmemek, keyifli bir gün yaşamamak mümkün değil. Bugün köylülerin kendi yetiştirdikleri ürünleri sattığı, her türlü sebze ve meyvenin en tazesinin bulunduğu bir pazara yolum düştü. Alışverişten sonra bir yorgunluk kahvesi içmek için hemen yakında bulunan bir gözlemeciye girdim. Çakırlar Pazarı Kahvemi yudumlarken bir yandan da dükkânda dekor olarak kullanılan eski eşyalara bakıyordum. İşletmenin sahibi bakışlarımdaki hayranlığı sezmiş olacak ki yanıma geldi. Gördüğüm her şeyin ata, dede yadigârı olduğunu, söyledi. Kendisine, bu eşyalardan bir kısmını hiç görmediğimi söyledim. O da bana eşyaları ve ne işte kullanıldıklarını tek tek anlattı. 219 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Her eşyanın bir ruhu olduğunu düşünüyorum sevgili günlüğüm. Dokunduğum her eşyada şahit olduğu anılardan parçalar hissediyorum. Örneğin, bir gelin şu beşikte ilk bebeğini sallamıştır. Bir çoban şu kavalla yüreğindeki dertlere yol vermiştir. İşletme sahibi Elif KAN, geçmişe çok değer verdiğini, atalarından kalan bu eşyaları koruma altına aldığını söyledi. Kendisine teşekkür ettim. Eskilerin bir çuvala doldurulup, anılarıyla birlikte çöpe atıldığı bu devirde, davranışının herkese örnek olması gerektiğini söyledim. Şimdi gördüğüm eşyaların isimleri ve ne işe yaradıklarını seninle paylaşayım istiyorum, ne dersin? 1. Atmaç: Ahşaptan yapılmış yün atma aleti. 2. Çadır çanağı: Çadır kurulunca çadırın ortasına dikilen direğin çadırı delmemesi için, ahşaptan çanak. 3. Dıkak: Su kabının kapağı. Mısır koçanından yapılır. 4. Falaka: Katırlarla tarla sürerken, katırın boynundaki hamıt ile sabanı birbirine bağlar. 5. Gıldırak: Farklı bir ses çıkaran çan çeşidi. 6. Golan: Katır, at, eşek için sırtına vurulan semeri karnına bağlar, keçi kılından dokunur. Diğer golan ise anaların, bebeklerini, çocuklarını sırtına bağlayıp taşımasına yarar. 7. Hamıt: Tarla sürerken, at arabası çekerken katırın boynuna takılır. 8. Heybe: Katırın sırtındaki semere göre keçi kılından dokunur, içine eşya konulur. 9. İşgelek: Buzağıların boynuna bağlanan ipin, buzağıyı boğmaması için, ipler daha dokunurken iplerin arasına konulan ağaç oyma. 10. Kaval (Üç boğmak): Bakırdan üflemeli çalgı aleti. 220 *H]LñQFHOHPH 11. Kaval (Altı boğmak): Bakırdan üflemeli çalgı aleti. 12. Kırklık: Keçi kılı, koyun yünü, katır ve at yelesi kesmeye yarayan büyük makas. 13. Kirmen: Keçi kılını, koyun, deve yününü tek kat iplik yapar. Hacısekililer köyünden Ali KAN ve kirmeni 14. Kösdek: Katırların, eşeklerin, atların iki ön ayağı veya bir ön, bir arka ayağı arasına (hayvan bulunduğu yerden çok uzaklaşmasın, kaçıp gitmesin veya çiftleşmesin diye) bağlanan keçi kılından dokunan veya örülen ip. 15. Mişşek: Tulukta yoğurt yayma aracı. 16. Mutaf darâ: Tezgâh tarağı 17. Örük: Yere çakılan sigge ile katırların ön ayağına bağlanan uzun zincir 18. Paldım: Semer öne kaymasın diye, katırın kalçalarından semere bağlı geniş deri 19. Sayacak: Demirden yapılan üç ayaklı demir sehpa. 20. Sele: Genellikle hayıt adında bir ağaççıktan yapılır. Eskiden tavuklar selelere konulur, sele katırların sırtına yüklenir, yaylaya o şekilde taşınırdı. 21. Semer: Katırın sırtına konulup binilir, yük taşınır, keçe, hasır, deri ve ahşap kullanılmıştır. 221 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 22. Sındı: Makas 23. Su gabâ: Eskiden köyde 3-4 yerde çeşme vardı, içme suyu buralardan su kabaklarına doldurulup eve taşınırdı. Su, bu kapta beklese bile hem serin hem de yeni doldurulmuş gibi olurdu. Sap olarak irim çalısından iki veya üç katlı ip gibi tutma yeri yapılır, kapak olarak da mısır koçanı kullanılır, bu koçan kaybolmasın diye kabağın tutma yerine ip ile bağlanırdı. 222 *H]LñQFHOHPH 24. Tabalak: Kabaktan yapılan bir çeşit su tası 25. Tengerek: Kirmende eğrilen tek katlı ip, iki yumak birleştirilerek tengerekte bükülür. 26. Tokuç: Çamaşır yıkama tahtası. Çakırlar’dan Ayşe KAN (Tahta bacak Âşaca) tokuçla kilim yıkarken 27. Tuluk: Tüyü kazınmış, dibeklerde toz haline getirilen, çam kabuğu ile sürtülmüş, boynu ve ön ayakları sıkıca bağlanmış, arka ayakları ve kuyruğu kıl ip ile bağlanmış keçi derisi. Hacısekililer Köyü’nden Ayşeana KAN tuluk başında 223 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× HALK ÇALGILARI ve KIYAFETLER Canım Günlüğüm, Konyaaltı’yla ilgili yaptığım araştırmaları her konuda yürütmeye çalışıyorum. Bunun için bu günümü Halk Eğitim Merkezine ayırmaya karar verdim. Halk Eğitim Merkezinden Adnan ve Ahmet Bey aracılığı ile halk oyunları öğreticisi Hakan Hoca’mla tanıştım. Hocama benim çalışmama nasıl bir katkı sağlayabileceğini sorduğumda bana, arkadaşı Hasan ÖZER ‘in Konyaaltı İlçesi’nde kullanılan çalgılar ve yöresel kıyafetlerle ilgili bilgi verebileceğini söyledi. Eski bir Halk Eğitim faaliyetinden Hasan ÖZER’le bir saat sonra buluştuk. Bana yöreye ait çalgılar ve kıyafetlerle ilgili fotoğraflar getirmiş. İşte Hasan Bey’in anlattıkları: Konyaaltı Yöresi Halk Çalgıları Konyaaltı yöresinde kullanılan halk çalgıları çok çeşitli olup, yöre müziğinin zenginliğinin ve yöre insanının hareketliliğinin bir göstergesi niteliğindedir. Bölgede kullanılan karakteristik sazlar; sipsi, cura, kabak kemane ve bağlamadır. Anadolu’nun hemen her yerinde görülen dilli ve dilsiz çoban kavalı Konyaaltı’nda da vardır. Yine Anadolu’da kapalı mekân dışındaki müziğin vazgeçilmez sazı zurna da görülür. Yayla kısımlarında kartalın kanat kemiğinden yapılan çığırtma isimli dilsiz kaval mevcuttur. Davul ve zurna yörede düğünlerde çok kullanılır. Düğün sahibinin ekonomik durumuna göre çift davul çift zurna da kullanılır. Yöre sazlarını şu şekilde ayrıntılı olarak inceleyebiliri; 224 *H]LñQFHOHPH Sipsi: Halk çalgılarımızın üfleme ile (nefesli) çalınan en küçük boylu çalgılarından birisidir. Küçük boyutlu olduğundan cepte bile rahatlıkla taşınabilmektedir. Genellikle sazlıklarda yetişen su kamışı da denilen kargıdan yapılan sipsi, gövde ve ağızlık olmak üzere iki parçadan oluşur. Kaval: Anadolu’da çoban çalgısı diye bilinen, Türk halk sazlarımızdan olan kaval nefesli çalgılar gurubuna girer. Genellikle erik ağacı ve benzeri sert, lifsiz ağaçlardan yapılmaktadır. Kavalın ön yüzeyinde yedi, arkada bir olmak üzere toplam sekiz perdesi (deliği) vardır. Kılıflı Kaval Genel olarak kavallar dilli ve dilsiz olmak üzere ikiye ayrılır. Kavalın ses perdelerine halk arasında bazı isimler takılmıştır. Bunlar; kara koyun perdesi, dertli hava perdesi, teke zortlatması perdesi gibi. Türk Halk Müziği icrasında bugün kullanılan kavalın halk arasındaki ismi çoban kavalıdır. Kaval ve Kamış Düdük 225 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Kaval Bağlama-Cura-Üç Telli Bağlama: Tüm Anadolu’da olduğu gibi Antalya bölgesinde de Türk Halk Müziği’nin ve Türk halk oyunlarının en önemli sazlarından biridir bağlama. Genellikle kopuzun bir uzantısı olarak kabul edilir. Üç Telli Bağlama; Teke yöresinin eski Yörük sazlarındandır. Cura ve Bağlama Zurna ve Kemik Düdük Zurna: Üflemeli halk sazlarımızın başında gelmektedir. Kamışlı üflemeli sazlardandır. Davulun ayrılmaz arkadaşıdır. Açık alan sazı olup, zeybek oyunlarına ayrı bir renk katmaktadır. Yörede çift zurna kullanılırken bir tanesi ana melodiyi çalmakta, diğeri ise dem tutmaktadır. Erik, şimşir ve zerdali ağacından yapılanlar tercih edilir. 226 *H]LñQFHOHPH Davul-Darbuka-Def- Leğen: Anadolu’nun diğer yörelerinde olduğu gibi bunlar ritim sazlardır. Davul açık alanda zurnaya eşlik etmekte, çift zurna olduğu zamanda çift davul kullanılmaktadır. Türk Milletinin hayatında davulun önemi hatta kutsal diyebileceğimiz yeri vardır. İlk dinsel merasimlerden, savaş alanlarına, mehter takımından köy meydanlarına kadar hayatımızın bir parçası olmuştur. Davul ve Darbuka Boğaz (Hada) Havaları: Ayrılık, acı, üzüntü, gurbetlik duyguları veren müzik parçalarıdır. Ölçüsü serbesttir. Yörede genelde çobanlık yapan kadınların başparmaklarını gırtlak üzerine bastırarak kaval sesine benzer bir ses çıkartarak birbirlerine seslenmelerinden doğmuş genelde güftesiz halk ezgileridir. Teke bölgesinde özel bir önemi ve yeri vardır. Günümüzde bu havaları söyleyen kadınlar yok denecek kadar az kalmıştır. Konyaaltı’nda Geleneksel Giyim Giyim yaşanılan çağa ve zaman göre evreler geçirmiştir. Yaşadıkları toplumun kültürünü, inançlarını, yaşam tarzlarını örf ve adetlerini giysilerine yansıtmışlardır. Giysilerde o topluluğun örf adet ve kültürünü yansıtan simgeler, motifler bulunmaktadır. Aynı zamanda cinsiyet, yaş, evli, bekâr durumları hakkında bilgi vermektedir. Günümüzde olduğu gibi yüzyıllar öncesi de kadınlar daha güzel ve bakımlı görünme arzusuna bağlı olarak giyim ve takıları erkeklere göre daha zengin olmuştur. 227 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Konyaaltı, Teke yöresi içinde yer aldığından konar-göçerlik, kız alıp-verme, Teke bölgesindeki illerin birbirinden etkileşimi gibi etmenlerden dolayı giysi bakımından da Teke yöresindeki illerle benzerlik göstermektedir. Konyaaltı’nda dokuma el sanatları yaygın olduğundan, giyimdeki bazı kumaşları halk kendi yetiştirdiği pamuk veya koyundan kırktığı yünü el tezgâhında dokuyup, kökboyası ile boyayarak elde etmişlerdir. Antalya Müzesi’nden 228 *H]LñQFHOHPH Kadın Giysileri 1. Başa Giyilenler Fes: Kırmızı veya bordo renkli depme keçeden yapılmıştır. Keçenin alt tarafı dört parmak kalınlığında farklı yazma kumaşı ile kapatıldığı da görülmüştür. Bazı yerlerde bu al yazma ile veya yedi renk poşu ile bağlanmaktadır. Oyalı Yazma: Kare veya dikdörtgen biçiminde kenarı iğne oyalı pul ve yazma motifi ile süslenmiş bir örtüdür. Pullu Yazma: Kare biçimindeki yazmanın etrafı yöresel motiflerle ve pulla işlenmiş bir örtüdür. Tellik: Kadife, basma veya farklı kumaştan başa oturan tepelik bulunmayan, alın kısmında altın veya gümüş para olan çene altından şakakla bağlanan bir başlıktır. Üzerine oyalı, işlemeli yazma bağlanır. Yazma boyun altından arkaya enseye bağlanır veya yazmanın her iki ucu direk arka üçgenin altından alınarak enseye bağlanabildiği gibi bir ucu ön kısma salınabilir. Tellik Çaş: Fese benzer olup fes yerine keçeli kasnaktır. Elbi adı verilen pul işlemeli tül örtülür. Yapma çiçekle süslenir alın kısmı boncukla, alt kısmı iki sıra altın veya gümüş para dizisi ile süslenir. Para Çelgi (Alınlık): Keçe fes üzerine gümüş ve altın paralarla bezenmiş etrafı renkli poşu ve yazmalarla bağlanmış (çelinmiş) bir başlıktır. 229 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 2. Sırta Giyilenler İçlik (Göynek): Eskilerde canfır ve melas kumaştan yarım yakalı, bağrı açık yaka ağzı pullu ve iğne oyası ile süslü etek önü motifli bir iç giyim parçasıdır. Günümüzde bürümcük veya pamuklu kumaşlardan yapılmaktadır. Üç Etek: Genellikle çitari ve kutnu kumaşlardan yapılmaktadır. Uzun kollu olup kol ağızları genelde düğmeli bazı yerlerde yırtmaçlı da görülmüştür. Önü açık belden itibaren üç parçadır. Üç eteğin kenarları dilimli olup siyah kaytan işlemelidir. Arka parçanın etek ucu kenarında ardıç motifi kaytan siyah işlidir. Üç Etek, Şalvar, Yelek, Uçkur Kuşak, Şal Kuşak, Yazma, Cepken Malike Bileydi yöresel kıyafeti ile 230 *H]LñQFHOHPH Yelek (Delme-Camadan): Üç etek kumaşından yapılan fakat bazı yerlerde arkası farklı kumaştan da olan, kısa kollu bele kadar uzunlukta içi astarlı önü açık ve kapalı olabilmekte, ön kenarlarında siyah kaytan işlemede olan yelekler bulunmaktadır. Cepken (Kebe): Yörede cepken kadife, çuha ve dokuma kumaştan yapılmaktadır. Uzun kollu olup modele göre bazılarının önü açık şekilde giyilir. Kumaştan yapılanların önü en alttan çıt, çıt la kapatılmaktadır. Uçkur Kuşak: Genellikle kemik renkte ensiz ve uzun olup uçları işlemelidir, önlük kullanılmadığı zaman üç etek üzerine bele bağlanan bir kuşaktır. 3. Alta Giyilenler Şal Kuşak: Renkli yün iplerden dokunan bazı yerlerde kare biçiminde olan katlanarak bele sarılan giysi parçasıdır. Bazı yerlerde ise üçgen biçiminde olup arka kısma üç etek üzerine bağlanır. Üçgen Kuşak, Dokuma Üçgen Kuşak 231 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Golan (Kolan): Renkli iplerden özel dokuma tekniği ile (çarpana) dokunan 2-5 cm eninde olup genelde şal kuşak ve önlük ipi olarak kullanılır veya kuşak üzerine dolanır. Önlük (Önecek): Eskiden el tezgâhlarında heybe, un çuvalı gibi dokunurdu buna dokuma önlük denilir. İki üç renkli ipek dokuma kumaşlardan yapılanlar bulunmaktadır buna da peştamal önlük denilmektedir. Peştamal Önlük Dokuma Önlük Kozalı Önlük İpi Boyunluk (Bağırtlak-Bağır yeleği): İçliğin kumaşından yapılan, yaka ve bağrı iğne oyalı olan giysi parçasıdır. Arkadan bağcıkla bağlanır. Bu yeleği emzikli kadınlar giyer. Bağırtlak 232 *H]LñQFHOHPH İç Don: Genellikle dokuma veya kaput kumaştan yapılmış olup, işlemeli beyaz (kemik) renktedir. Kadın İç Donu Şalvar: Genelde çitari ve kutnu kumaştan yapılan şalvarlar üç etekle aynı renk ve kumaşta olanlarına çoğunlukla rastlanmaktadır. Üç etek kumaşı kutnu ise alttaki şalvarı saten kumaştan olabilmektedir. Şalvar Necibe Yavşanlı - Geyikbayırı 233 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 4. Ayağa Giyilenler Çorap: Genelde beş şiş el örmesi yün, tiftik, ibrişim inceliğinde ipek olup, tek veya iki renk her yeri motifli olduğu gibi yalnız parmak ucu ve koç ucu motifli olanları da vardır. İpleri kök boyalarla boyanır. Kadın Çorabı (Antalya Müzesi ) Çarık: Çok eskiden gön deriden yapılmıştır. Daha sonraları yarma deriden yapılmıştır. Uzun bağcıkları çorabın üzerine ayak bileğine dolanıp, sıkı şekilde bağlanır. Yemeni: Eskiden deriden günümüzde suni deriden de yapılan ucu sivri topuklu veya topuksuz ayakkabıdır. Kırmızı ve siyah renklerine rastlanılmıştır. Yemeni (Antalya 1920) 234 *H]LñQFHOHPH Postal: Kısa koçlu kırmızı ve sarı renkte, ayak burnu pul işlemeli, topuklu kadın ayakkabısıdır. Genelde genç kızlar ve yeni gelinler giyerdi. Orta ve ileri yaştakiler yemeni giyermiş. 5. Takılar Altın Para: İpe ve zincire dizilmiş göğse kadar inen sıra altınlardan oluşan boyuna takılan bir takıdır. Bazı yerlerde beşi bir yerde olarak takılır. Gerdanlık (Kolye): Gümüş paralardan oluşan değişik şekilde paraların eklenmesi sonucu oluşan bazen hamayıl da ilave edilen boyuna takılan bir takıdır. Gerdanlık (Antalya Müzesi) Zülüf Bastı (Yanaklık): Başlığın iki yanına takılan üçgen veya armutsu şekil de sarkan gümüş zincir ve paralardan oluşan bir takıdır. Perişan: Zülüf bastı ve alınlık ile birlikte başın bir yanından diğer yanına kadar uzanan aynı zamanda çenenin altında dolaşan gümüş zincir ve paralardan oluşan bir takıdır. 235 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Alınlık (Somaka): Başlığa monte edilen, alından kulak yanlarına kadar uzanan gümüş takıdır. Yuvarlak ve armudi şeklindedir. Alınlık (Antalya Müzesi) Gıdıklık: Perişan gibi ancak daha çok para çelgi ve fesi çenenin altına tutturmaya yarayan gümüş ve boncuklarla süslenmiş bir çeşit bağ veya takıdır. 6. Süsler Saç Şekli: Saç görünümlü boncuklu belik. 7. Aksesuarlar Kemer: Genellikle boynuz şeklinde olana rastlansa da yuvarlak olanları da bulunmaktadır. Gümüşten yapılan bele üç eteğin üzerine takılan bir çeşit kemerdir. Kemer (Antalya Müzesi) 236 *H]LñQFHOHPH Erkek Giysileri 1. Başa Giyilenler Fes (Başlık): Kırmızı ve bordo depme keçeden konik biçimindedir. Fes üzerine değişik renklerde poşu sarılmaktadır. 2. Sırta Giyilenler İçlik (Göynek-Kapalı mintan): Dokuma kumaş üzerine dikine çizgili olduğu gibi, düz ve değişik renklerde de bulunmaktadır. Önden üç düğme veya komple düğme olup uzun kollu kol ağızları düğmeli veya düğmesiz olabilmektedir. Yöre halkı kendi yetiştirdiği pamuktan, el tezgâhında dokudukları kumaşları kökboyası ile boyar, göynek, iç don gibi giyeceklerini dikerlermiş. Yelek (Camadan-İç yeleği): Kolsuz yelek biçiminde yapılmış olup, önü ve arkası yöresel motiflerle kaytan işlenmiştir. Önü çapraz verev şeklinde kapatılarak kullanılmaktadır. Dokuma kumaştan veya çuha kumaştan genelde mavi ve yeşil rengine rastlanmıştır. Yelek Konyaaltı’nın yayla bölgelerinde kışın cepkenin önü açık olduğu için göğsü soğuktan korumak amacıyla cepkenin altına da giyilmiştir. 237 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× İç yelek Cepken (Kebe): Yörede daha çok dokuma kumaştan, kadifeden veya çuha kumaştan yapılmıştır. Mavi ve mavinin değişik tonlarında bulunmaktadır. Önü açık bel hizasında ve uzun kolludur. Arka kısmı yan kısmı ve kolları yöresel motiflerle siyah, mavi, sarı veya gümüş kordone işlemedir. Kordone işlemenin içleri nakış işleme ile yapılmaktadır. Alta Giyilenler İç Don: Genellikle dokuma veya kaputtan beyaz (kemik) renkte olup ip bağlamalı kıl çakşırın içine giyilir. 238 *H]LñQFHOHPH Erkek İç Donu Şalvar (Çakşır): Keçi kılından dokunmuş kumaştan yapıldığı gibi, el tezgâhlarında dokunan kumaşlardan da yapılmıştır. Kıldan yapılanların içinde astar bulunmaktadır. Bazı yerlerde depme kumaştan da yapılmış menevrek adı verilen şalvarda giyilmiştir. Şalvarların anı geniştir. Antalya’nın bazı bölgelerinde dokunan çakşırların paça kısımları yırtmaçlıdır. Paçalar çorap içine katıldığı için yırtmaç üst üste getirilerek çorap içinde potluk yapması önlenmiş olur. Şalvar 239 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Şal Kuşak: Renkli yün iplerden dokunan genelde dikdörtgen şeklinde olduğu gibi, bele bağlanması kolay olsun diye ensiz ve uzununa da rastlanılmaktadır. Enine ikiye ve üçe katlanıp ucuna kolan dikilerek bele dolanır. Üçgen şeklinde katlanarak da kullanılmaktadır. Antalya’nın yayla kısımlarında beli soğuktan koruma amaçlı kullanılmıştır. Günümüzde yaşlılar tarafından hala kullanılmaktadır. Beyaz Dokuma Kuşak: Rengi beyaz (Kemik renk) olup, dokuma kumaştandır. Genelde Antalya merkez ve sahil köylerinde rastlanılmaktadır. Golan (Kolan); Renkli iplerden özel dokuma tekniği ile (çarpana) dokunan, genellikle 2-3 metre uzunluğunda 2-5 cm. eninde ip kuşaktır. Şal kuşak üzerine sarılarak kullanılır. Kolan (Golan) Antalya Müzesi 240 *H]LñQFHOHPH 4. Ayağa Giyilenler Çorap: Yünden elle beş şiş olarak örülen çoraplarda ön kısmında veya yan kısmında sığır sidiği, kartal boynu gibi motifler bulunmaktadır. Diz altına kadar uzundur. Bu çoraplara dizleme çorapta denilmektedir. Şalvarın üzerine çekilerek giyilir. Sahil bölgelerde şalvar altında da giyildiği görülmüştür. Yayla bölgelerinde yünden yapılmış dolama kullanıldığına rastlanmıştır. Dolama ayak bileğinden, dize kadar olan yünden yapılmış giyecektir. Erkek Çorabı / Antalya Müzesi Çarık: Çok eskiden gön deriden yapılmıştır. Daha sonraları yarma deriden yapılmıştır. Bağcıkları çorabın üzerine ayak bileğine dolanır. Sıkı şekilde bağlanır. Yemeni: Eskiden deriden günümüzde suni deriden de yapılan ucu sivri topuklu ve topuksuz bir ayakkabıdır. Genelde siyah ve kırmızı renktedir. 241 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× 5. Aksesuarlar Yağlık (Mendil): Uçları ve önü işlemelidir. Kimi zaman boyunda kimi zaman da kuşağın ön kısmında işlemeleri görülecek şekilde kullanılır. Yağlık Heybe - Torba (Katık torbası): Renkli yün iplerden dokunmuş veya dokuma kumaştan yapılan yöresel motiflerin bulunduğu bir çeşit azık torbasıdır. İp genellikle çarpanadan olmakla beraber, değişik yün iplerle dokunmaktadır. Katık Torbası /Antalya Müzesi 242 *H]LñQFHOHPH Köstekli Saat: Gümüş zincirli ve bir ucu yelek düğmesine bağlı olarak kullanılan bir aksesuardır. Uzun Bıçak: 30-40 cm. boyutunda ucu sivri kınlı veya kınsız düz kamadır. Tespih: Yörede geleneklere göre erişkin yaştaki erkekler tarafından erkekliğin ve mertliğin simgesi olarak kullanılmaktadır. Günün sonunda dağarcığımı genişletmiş olarak döndüm. Şimdi yarın için planımı yapıp uyuyacağım. İyi geceler günlük. Yarbaşçandır’dan bir görünüm 243 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× VEDA Sevgili Günlüğüm, Kâinatta her şey karşılıklı yaratılmış. Yaza karşın kış; gündüze karşın gece; güzele karşın çirkin; iyiye karşın kötü; kavuşmalara karşın ayrılıklar… Bu sabah memleketten güzel bir haber aldım. Ailemize yeni bir üye katılmıştı. Kız kardeşimin bir oğlu olmuştu. Yeğenimi görmesem de kalbimde ona ait bir yer oluştuğunu hissettim. Zaten yeğen kelimesinin kökü yeğ etmekten yani üstün tutmaktan gelir. Yeğen üstün tutulan, çok sevilen anlamı taşır. Ben de yeğenimi şimdiden her şeye yeğliyordum. Bana düşen gidip bu minik üyeyi görmekti. Konyaaltı benim için bir deryaydı ben bu deryadan sadece bir damla alabilmiştim. Konyaaltı bir hazineydi ben sadece tozunu silebilmiştim. Konyaaltı bir destandı ben sadece kapağını açabilmiştim. Bu bir veda değil Konyaaltı. Sadece bir mola. Her ayrılığın bir kavuşması olduğunu unutmayalım. Ne demiş atalarımız; “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur.” Ben her şehrin bir ruh taşıdığına inanıyorum. Her şehrin beğenileri, sevinçleri, hüzünleri, inandıkları, reddettikleri var. Ben de Konyaaltı’nın ruhunu, bu ruhtaki inceliği, sağlamlığı özleyeceğim. Kendimi artık bu ruhun bir parçası olarak görüyorum. Bu ayrılık gönlümün Konyaaltı şiirinde bir nokta değil bir virgül; Konyaaltı’nın destanında mahlas beyiti değil, bir girizgâh. Yarın sabah memlekete doğru yola çıkıyorum. Ama bir yanım burada kalacak. Hoşça kalın Konyaaltı’nın yürekli insanları, Hoşça kalın Konyaaltı’nın cadde ve sokakları, Hoşça kal ilk göz ağrım.., En kısa zamanda geri dönmek üzere gidiyorum. Yunus’un dizeleri ile tüm Konyaaltı’nı selamlıyorum: Biz bu ilden gider olduk, Kalanlara selam olsun. Arkamızdan hayır dua, Kılanlara selam olsun. 244 *H]LñQFHOHPH 7HíHNNÖU Abdulbaki AKKAN, Emekli Öğretmen,Şair. Ahmet ARIKAN, Abdurrahman Neriman Bileydi İ.O. Müdürü Ali ABAY, Arapsuyu eşrafından. Ahmet Muhammet DURMAZ, Çakırlar eşrafından. Ahmet ŞİMŞEK, TODOSK (Toroslar Doğa Sporları Kulubü) Başkanı. Alaaddin YÜCEL, Akdeniz Unv. Edebiyat Fakültesi Sekreteri. Antalya Sahil Güvenlik Komutanlığı. Arapsuyu Öğrenci Yurdu. Arif KAN, Çakırlar İ.O. Müdürü. Ayhan ÜZÜM, Çakırlar Merkez Muhtarı. Aylin AYDIN, Beden Eğitimi Öğretmeni. Ayşe GÖNENÇ, Uncalı eşrafından. Ayşe KAN, Çakırlar eşrafından. Belgin DİNÇER GÜR, Z.Marsel-Z.Denizhan Öner İ.O Resim Öğretmeni. Cavit SARI, Halit Uluç İ.O Sınıf Öğrt. Cemali EKİZ ve Ailesi, Çakırlar eşrafından. Çiğdem ŞAY, Uncalı eşrafından. Durali KOLPAK, KONDER (Konyaaltı Kültür Eğitim Sanat ve Sosyal Yardımlaşma Derneği) Başkanı. Durkadın ALTINOK, Uncalı eşrafından. Durmuş ÇETİN, Eski Uncalı Çiftliğinin İşçibaşı. Emel EVCİN, KONDER (Konyaaltı Yardımlaşma Derneği). Emin ALTINER, KONSİAD (Konyaaltı Sanayi ve İşadamları Derneği) Başkan Yrd. Esmer ER ve Ailesi, Uncalı eşrafından. Ferda BARUT, Uncalı eşrafından. Fevzi ABAY, Arapsuyu Mah. Muhtarı. Günegül TALİM, Uluç Ailesi. Günnur EKİZ, Çakırlar eşrafından. Gülay KAÇAR, Çakırlar eşrafından. 245 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× Halil KARTAL ve Ailesi, Uncalı eşrafından. Halil TAN, Arapsuyu Eşrafından. Hasan ÖZER, Halk Oyunları Eğitmeni. Hasan TIRAK, Yarbaşçandır eşrafından Hakan YILDIRIMLAR, Halk Oyunları Eğitmeni. Hüseyin DEMİRCİ, Çakırlar eşrafından Hüseyin ERÇİN (Göbekli Hüseyin) , Arapsuyu eşrafından İzzet AVCI, Çakırlar eşrafından. Kamile TÜRKAY Kerim ABAY, Yarbaşçandır eşrafından. Kerim DİNLETEN, Dinletenler Turizm, Baccus Hotel. Kerim TEMEL, Çakırlar Merkez Mah. Muhtar Azası. Lale BİLEYDİ, Bileydi Ailesi, Eczacı. Levent AYDIN, Beden Eğitimi Öğretmeni. Mahinur ÇAKAR, Uncalı eşrafından. Makbule ÇAKMAK, Uncalı eşrafından. Malike BİLEYDİ KOÇ, Marmara Ünv. Tarih Bölümü Öğretim Görevlisi, Bileydi Ailesi Ferdi. Mehmet GENCAY, Yarbaşçandır eşrafından. Mehmet KILDIRAN ve Ailesi, Hurma eşrafından. Mehmet YÜKSEL, Aşağıkaraman eşrafından. Meryem AKSOY, Coğrafya Öğretmeni. Meryem GÖKÇEN, Uncalı eşrafından. Meryem ÖZKAN, Akdeniz Ünv. Sinema ve Televizyon. Metin TUNCER, Abdurrahman Neriman Bileydi İ.O. Md.Yrd. Yrd. Doc. Dr. Muhammed GÜÇLÜ, Akdeniz Ünv. Edebiyat Fak. Tarih Bölümü. Munife DOYURAN, Arkeolog. Murat GÖKAY, Arapsuyu eşrafından. Nazif ABAY, Yarbaşçandır eşrafından. Nazife KIRAN, Yarbaşçandır eşrafından. Necati BERDİBEK, ATSO Güzel Sanatlar Ve Spor Lisesi Resim Öğretmeni. 246 *H]LñQFHOHPH Nefise GÖNENÇ, Mollayusuf mah. eşrafından. Nefise GÜRBÜZ, ATSO Güzel Sanatlar Ve Spor Lisesi Resim Öğretmeni. Nesli AFLAY, Uncalı eşrafından. Prof. Dr. Nevzat ÇEVİK, Akdeniz Ünv. Edebiyat Fak. (Arkeoloji Bölümü ). Nilüfer SEZGİN, Antalya Müzesi Mdr. Yrd. , Arkeolog. Niyazi TEMEL, Çakırlar eşrafından. Okan ORAL, Akdeniz Ünv. Enformasyon. Ömer Ali KAÇAR, Çakırlar eşrafından. Onur SÖNMEZ, Sönmez Kitabevi. Ramazan GÖKAY, Arapsuyu eşrafından. Ramazan KARUL, Arapsuyu eşrafından. Rıfat SÖNMEZ, Sönmez Kitabevi. Sami EKE, Toros Mah. Muhtarı. Sevda SALLAYICI Suna İnan Kıraç Müzesi. Yrd.Doc. Dr. Süleyman GÖKTÜRK, Akdeniz Ünv. Fen Fakültesi Dekan Yrd. (Biyoloji Bölümü). Süleyman UTKU, Yarbaşçandır Köyü Muhtarı. Şükriye AKTAŞ, Uncalı eşrafından. Şükriye TEMEL, Çakırlar eşrafından. Şükriye ŞEN, Arapsuyu mah. eşrafından. Tunç ULUÇ, Uluç ailesi ferdi. Turgut ŞEN, Arapsuyu mah. eşrafından. Uğur AYDIN, Abdurrahman Neriman Bileydi İ.O. Md.Yrd. Yaşar PINARBAŞI, Yarbaşçandır eşrafından Yekta BAŞEĞMEZ, Emekli Öğretmen, TV Program yapımcısı. Yusuf KALAYCI, Çakırlar eşrafından. Zeynep ÇAKMAK, Uncalı eşrafından. Zeynep HANEDAN ve Ailesi, Uncalı eşrafından. 247 'ÐUW0HYVLP .RQ\DDOW× .D\QDNÁD Akdeniz Üniversitesi Likya Araştırma Merkezi ve Arkeoloji Bölümü Süreli Yayını, LYKİA, I. 1994. Akdeniz Üniversitesi Web sitesi, http//www.akdeniz.edu.tr. erişim tarihi: 03.06.2012. Antike Welt Dergisi, 2004, 1.Sayı. Almanya. Bileydi Koç, M, Bileydi Ailesi Ve Atatürkün Bileydi Çiftliğini Ziyareti. İstanbul. Can, B, Mehmet Işıklı, Doğudan Yükselen Işık Arkeoloji Yazıları, Atatürk Üniversitesi. Güçlü , M, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yayınları. Antalya. Konyaaltı Kaymakamlığı Web sitesi. http//www.konyaalti.gov.tr. erişim tarihi: 31.05.2012. Özer, H, Antalya Folklor ve Halk Oyunları. Antalya, 2011. T.C. Antalya Valiliği. Antalya Kültür Envanteri (Merkez). Antalya, 2003. <D\ÜQ.XUXOX Adı Soyadı Ünvanı Görev Yeri Görevi Bayram YILMAZ Kaymakam Konyaaltı Kaymakamlığı Genel Yayın Yönetmeni Gültekin ACAR İlçe Milli Eğitim Müdürü Konyaaltı İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü Genel Koordinatör H. Rahmi DAŞKIN İlçe Milli Eğitim Şube Konyaaltı İlçe Milli Eğitim Müdürü Müdürlüğü Programlama İbrahim CANBAZOĞLU Okul Müdürü Halit Uluç İ.O Yayın-Eser Koordinatörü ve Editörü Ebru KÜÇÜK Türkçe Öğrt. Konyaaltı İ.O. Hikayeleştirme, Röportaj, Araştırma, Fotoğraf, Kitap Düzenleme Ahmet YÜCEEVREN Bilgisayar Öğrt. Z.Marsel-Z.Denizhan Öner İ.O. Teknik işler, Röportaj, Araştırma, Fotoğraf, Kitap Düzenleme Salih GÜR Görsel Sanatlar Öğrt. İjlal KARABULUT Coğrafya Öğrt. Konyaaltı Lisesi Coğrafi Bilgiler Danışmanı Oya Gülsüm KARABULUT Tarih Öğrt. Konyaaltı Lisesi Tarih Bilgileri Danışmanı Ayşenur ÇAKIR Türkçe Öğrt. Konyaaltı İ.O. Metin ve Süreklilik Danışmanı Mustafa KAN Sınıf Öğrt. Çakırlar İ.O. Yöresel Kaynak Danışmanı Sezai KAVLA Mustafa KAHYA Kerem TAŞAN T.D.E. Öğrt. T.D.E. Öğrt. Türkçe Öğrt. Konyaaltı Lisesi F.Tamince Dz.M.L. Gazi Mustafa Kemal İ.O. Yazı İnceleme Abdurrahman-Neriman Foto-Film çekimi ve Düzenleme, Bileydi İ.O. Röportaj, Araştırma, Kitap Düzenleme 248
Benzer belgeler
Onların da yuvası oldu Ameliyatla hayata döndü
Merkezi (KoSHİM)’nde son
derece modern sınıflarda
Matematik ve Sosyal Bilgiler
alanında ders gören engelli
bireylerin yüzde 87’si engelli
Kamu Personeli seçme Sınavı’nda, 60 ve üzeri puan
aldı.
