Orhan Derman

Prof. Dr. Orhan Derman
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi
Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları AD
Ergen Sağlığı Bilim Dalı

Bebeklik dönemine Freud’un psikoseksüel kuramına göre
“oral dönem” denmesinin nedeni, bu dönemde ağzın temel
haz bölgesi olmasıdır.

Doyuma yönelik etkinlikler ağız yoluyla gerçekleĢtirilir.
Bebek çevreyi ağzı yoluyla, emerek, ısırarak, ağzı ile
yoklayarak tanımaya çalıĢmaktadır.

Bebek bu dönemde temel nesneyi arar.

Erikson’un
psikososyal
geliĢim
kuramı
açısından
bu
döneme
bakıldığında, bu dönem “temel güven” ve “temel güvensizlik” gibi iki
karĢıt geliĢimsel çatıĢkının yaĢandığı bir evredir.

Eğer bebek, yeterince iyi bir annenin desteği ile, düzenli sunulan bir
bakım ve sevgi iliĢkisi ile büyütülürse “temel güven duygusu” geliĢir ve
bir sonraki geliĢimsel döneme “umut” edebilme gibi bir yaĢamsal güç
kazanarak geçer.

Tuvalet eğitimi dönemi olarak da tanımlanan bu
dönem 1-3 yaĢ arasındaki evredir.

Freud
açısından
bu
döneme
özgü
doyum
gereksinimleri anal bölge çevresinde odaklanmıĢtır.

Erikson’a
göre
bu
dönemdeki
temel
çatıĢmalar
“özerklik” ile “utanç ve kuĢku” öğelerini içermektedir.

Çocuk tuvalet eğitimi alırken, kendi kendine yemek yemeyi
öğrenirken, aceleci davranan, ona ceza ve baskı uygulayan,
merakını engelleyen bir yaklaĢım, çocuğun özerk geliĢimini
ketlerken, onun utangaç, edilgin, ürkek bir çocuk olmasına yol
açacaktır.

Erikson’a göre özerklik yönelimi desteklenerek bir sonraki evreye
geçebilen
bir
çocukta
“istenç”
yaĢamsal
bir
güç
olarak
kazanılabilecekken, bu dönem çocuğun ihmale uğraması, onun
sınırsız, kural tanımaz, bencil, dürtü denetimi zayıf bir çocuk
olmasına yol açabilir

Çocuk “Ben de varım, farklıyım, kendi duygu ve düĢüncelerim var” demektedir.

Her Ģeye “Hayır demeği “ öğrenir.

Ayrıca istediğini yaptırmanın yöntemlerini bu dönemde öğrenir.

Kazı kazan metodu en geçerli yöntemdir.

Çocuğa saygı göstermek ve Ģartları eĢitlemek gerekmetedir.

EriĢkinler nedenleri açıklayabilirse inatlaĢma ve çatıĢmayı önlerler.

Beden Dili ne dikkat etmek önemlidir.

ĠnatlaĢmak birey olarak sosyalleĢtığının göstergesidir.

Freud, fallik dönemde, tüm çocukların karĢı cinsten olan ebeveyne yönelik bir
arzu ve cinsel güdülenme ve buna bağlı bir içsel çatıĢma yaĢadıklarını ve aynı
cinsten ebeveynle özdeĢim kurulduğunda bu çatıĢmanın çözümlendiğini ileri
sürmüĢtür. Bu süreç erkek çocuklarda “Ödipal çatıĢma”, kızlarda ise “Elektra
çatıĢması” olarak tanımlanmaktadır.

Erikson’a göre okul öncesi dönemde çocuk yaĢamın üçüncü psikososyal kriz
ya da ikilemi ile karĢı karĢıya kalmaktadır: “GiriĢimcilik” karĢısında “suçluluk”
duyduğu çok konuĢup meraklı olduğu dönem der.

Bu dönemi baĢarı ile geçenlerde “amaçlar” belirginleĢir.

Ġlkokula baĢlama ile puberte arasında yer
alan,

6-12 yaĢlar arası dönemdir.
Akran iliĢkileri, iĢbirliği ve paylaĢıma yönelik
oyunlar yanında okula iliĢkin etkinlikler öne
çıkmıĢtır.

Erikson çocukta bu dönemde “yetkin olma”
duygusu geliĢir der.

Yetkin olma dönemidir.

Toplu yapılan aktiviteler önem taĢır.

ArkadaĢları ile beraber yapılan kutlamalar, yemekler
anlamlıdır.

Aile ile birlikte belli bir saatte düzenli aktivitelere katılma
önemlidir.

Bağlılıkta
doyuma
ulaĢamayan
bebek
ergenlikte
özgüven
oluĢturmada sıkıntı yaĢar.

Özgüven eksikliği davranıĢ problemleri için zemin hazırlar.

Anal dönem Ġstenç dönemidir kurallı yaĢamı tanıma dönemidir.

Lütfen ağlamaya teslim olmayalım.

Fallik dönem amaç dönemidir, cinsel kimlik dönemidir, çocukların
karĢı cins ebeveynlere yaklaĢımının daha iyi olduğu dönemdir.

Bazen ebeveyn olarak biz bunu daha pekiĢtirici davranıyoruz.

Çocuk erkil, ergen erkil aile modellerinin çokluğu günümüzde artıyor

Doğru davranıĢı kendimiz gerçekletiremeyip, sadece doğru konusunda sözde kalıp çocuktan veya
ergenden onu istemek

Sözden çok daha fazla rol model olmanın olumlu etki bıraktığını önemsememek

Nasıl olsa anlamaz, biz yetiĢirken nasıl davranıyorlardı, ben anamdan babamdan bunu mu gördüm
yaklaĢımı

Çocuğun veya ergenin egosentrik olduğunu önemsememek

Çocuğun ergenliğin orta dönemine kadar, olaylara nesnel baktığını göz ardı etmek

Ergenlik
dönemi
hormonal
etki
ve
hızlı
bedensel büyümeyle birlikte çocuğun farklı
bir görünüm aldığı bu dönem üç dönem
içerir.

Erken ergenlik (11-14 yaĢ)

Orta ergenlik (14-18 yaĢ)

Geç ergenlik(18 yaĢ üstü)
Fizyolojik, psikolojik ve sosyal geliĢim ile;

Büyüme ve geliĢmenin hızlı olduğu,

YaĢam boyu sürebilecek davranıĢların büyük ölçüde
oluĢtuğu,

Bilgi alma ve alıĢkanlık kazanmaya en elveriĢli
dönemdir.

Vücut görüntüsü

Akran iliĢkileri

Bağımsızlık

Kimlik

Cinsellik
Yüksek düzeyde
duygusal destek
AŞIRI İZİN
VERİCİ
EBEVEYN
YETKİN
EBEVEYN
Yüksek düzeyde
kontrol
Düşük düzeyde
kontrol
İHMAL EDEN
EBEVEYN
OTORİTER
EBEVEYN
Düşük düzeyde duygusal
destek

Normal, sağlıklı büyüme ve geliĢme

Olumlu beslenme alıĢkanlığı kazandırılmasını
sağlamaktır.

Artan beslenme ihtiyaçları

Artan fiziksel aktivite

Kötü yeme alıĢkanlıkları

Özel durumlar (Spor yapma, menstruasyon, adolesan gebeliği)

Stres durumları (Madde bağımlılığı, vejeteryanlık)
◦ Gençin tabağında artık bırakmamasına yani “temiz tabak takıntısı”
geliĢtirmemesine çalıĢın.
◦ Genç doyduğunu söylediğinde ona kulak verin ve masadan uzaklaĢmasına izin
verin,
◦ Gençlere pozitif rol model olma,
◦ Aktivite, çocuğun iĢtahını artırdığından öğün ve ara öğün öncesi aktivite
yapmasını sağlayın,
◦ Çocuğunuza gün boyu az az, sık sık besleyici ana ve ara öğünler sunun,
Yeme konusunda gençlere yapılması gerekenler;
◦ Gençlerin oturarak yemesine (ayakta, yürürken, uzanmıĢ halde
değil) çalıĢın
◦ Gençlerin yemeklerini seçme özgürlüğü verin, yasaklanmıĢ yiyecek
listesi çıkarmayın, yiyecekleri çekici hazırlamaya çalıĢın,
◦ Gençlerle yiyecekler/yemekler hakkında konuĢun, menü
düzenlemesini, yemek hazırlanması, alıĢ veriĢe yardım etmesini,
besinlerle ilgili kitap okumasını sağlayın.
Ergenlik Dönemi

Sağlıklı besin seçimi büyüme ve geliĢmeyi olumlu yönde
etkilemektedir. Örneğin; kemik geliĢimi için kalsiyum, kas geliĢimi
için protein, enerji için yağ ve bu metabolik olayların
gerçekleĢmesi için vitamin ve minerallere gereksinim
duyulmaktadır.

Gençlerin sağlıklı besin seçiminde “Besin Piramidi” çeĢitlilik ve
denge için bir rehberdir.
Beslenme
Anahtar
o Yağ
Δ ġeker
Süt, Yoğurt, Peynir
Grubu
2-3 porsiyon
Adolesanlar 5 porsiyon
Kırmızı Et, Beyaz Et, Yumurta, Kuru
Baklagiller,
Fındık Grubu
2-3 porsiyon
Sebze Grubu
3-5 porsiyon
Meyve Grubu
2-4 porsiyon
Adolesanlar 2-3
porsiyon
Buğdaygiller
(Ekmek, Makarna,
Pirinç vb.)
6-11 Porsiyon
Adolesanlar için
9-11 porsiyon
Günlük 5 porsiyon 1500 mg kalsiyum içerir.

Gençler
besleyici
değeri
düĢük,
yüksek
enerjili, fazla yağlı ve tuz içeren yiyecekler
yerine, evde hazırlanan çiğ sebze, salata,
yoğurt,
sütlü
tatlılar,
fast
food
restoranlarında sağlıklı menü seçimlerine
(örneğin;
hamburger
beraberinde
ayran,
salata veya meyve suyu iyi bir seçimdir)
yönlendirilmelidir.

Kötü beslenme sonucu; kalsiyum, demir, riboflavin,
tiamin ve vitamin A ve C eksikliği kaçınılmazdır.

Yetgin S, Derman O, Dogan M. A pediatric patient with recurrent
pseudotumor cerebri and vitamin B12 deficiency.
Pediatr Hematol Oncol. 2006 Jan-Feb;23(1):39-43.

Derman O, Okstuz-Kanbur N, Yenicesu I, Klink Iron deficiency
anemia in a group of Turkish adolescents: frequency and
contributing factors.
Int J Adolesc Med Health. 2005 Apr-Jun;17(2):179-86.

Derman O, Kanbur NO, Tokur TE, Kutluk T. Premenstrual syndrome
and associated symptoms in adolescent girls. Eur J Obstet Gynecol
Reprod Biol. 2004 Oct 15;116(2):201-6

Genç kızlar;

Çekici bir vücuda sahip olma güdüsüyle çoğu kez
hatalı diyet yapmakta, bunun sonucunda yeme
davranıĢı bozuklukları geliĢebilmektedir.
.

Erkekler ise;

Egzersiz yapmaya, vücut geliĢtirmeye önem vermektedir. Bunun
için de proteinden zengin beslenmeye çalıĢmaktadırlar. Oysa ki
fazla protein tüketimi gerekli değildir. Yüksek sodyum içerikli
diyetler ve protein tüketimi hiperkalsimiye o da kalsiyumüriye
neden olarak osteoporoza yol açabilir.

Kanbur NO, Düzgün Ġ, Derman O, Baltacı G. Do sexual maturation stages affect
flexibility in adolescent boys aged 14 years.? J Sports Med Phys Fitness 2005
Mar;45(1):53-7.

Gençlerde egzersiz;

16 yaĢa kadar, haftada 3 veya daha fazla 20-25
dakika egzersiz önerilmekte,

16 yaĢ üzerindekilere, 30 dakika/her gün egzersiz
veya 3-5 kez 30-60 dakika aerobik egzersiz
önerilmektedir.

Derman O, Cinemre A, Kanbur N, Doğan M, Kılıç M, Karaduman E. Effects of
swimming on bone metabolism in adolescents. Turk J Pediatr 2008 Mar-
Apr;50(2)149-54.

Fast food - Tuzlu ve kızartmalı kalorisi yüksek
yiyecekler

Karbonatlı içecekler - Kola ve gazozlar

Diet yapma alıĢkanlıkları

Vücut geliĢimi için fazla protein tüketimi

Yemek yeme davranıĢ Ģeklindeki değiĢiklikler Öğün
atlama, abur cubur, sigara ve alkol alıĢkanlıklarının
baĢlaması

DĠKKATĠNĠZĠ ÇOCUĞUNUZUN YEMEĞĠNE
DEĞĠL, ONUN YEME DAVRANIġLARININ
POZĠTĠF YÖNLERĠNE ODAKLAYIN.

Çiğneme süresinin uzun olması nedeniyle yemek yeme zamanını
uzatması,

Çok hacimde düĢük enerji içermesi nedeniyle enerji alımını
azaltması,

Mide boĢalma hızını azaltarak tokluk hissini sağlaması,

Safra asidi ve yağ asidi emilimlerini azaltması,

Barsak hareketlerini ve dıĢkı atım hacmini arttırarak konstipasyonu
önlemesi

Ġnsülin düzeyini fazla yükseltmemesi

Günlük alınması gereken posa miktarının gençler için 12-24 g
olduğu bildirilmektedir.

Günlük enerji alımının 5-6 öğüne bölünmesi besinlerin
termojenik etkisi nedeniyle enerji harcamasını arttırmaktadır.

Ayrıca azar azar sık sık beslenme, acıkmayı ve bir sonraki
öğünde besin alımını azaltması nedeniyle önerilmektedir.

Ara öğünlerde, ana öğünlerde yenilenin üçte biri kadar
yemek yeterlidir.

Okul performansını arttırır.

Mental durumu ve sınav baĢarısını olumlu
etkiler.

Glisemik indeksi düĢük yiyecekler bellek ve
öğrenmeyi olumlu etkiler.

Semivejeteryanlık – Süt ürünlerini, sınırlı deniz ve kümes hayvanlarını yeme ama
kırmızı et yememe

Lactovejeteryanlık – Süt ürünlerini yeme ama yumurta, kırmızı et, kümes hayvanları
ve deniz ürünlerini yememe

Ovolaktovejeteryanlık – Süt ürünleri ve yumurta yeme ama deniz ürünleri, kırmızı et
ve kümes hayvanlarını yememe

Ovovejeteryanlık – Yumurta yeme ama süt, deniz ve kümes ürünlerini ve kırmızı eti
yememe

Vejan – Sadece sebze tüketme, hayvan orjinli hiç bir gıda yememe

Vitamin – Sadece ovovejeteryanlık ve
vejanlarda riboflavin ve vitamin D ve B12

Protein – Yeterli

Mineral – Demir ve çinko eksikliği açısından
riskli

Kilo değiĢikliği tombullarda 12.5 kilodan zayıflarda
20 kilo kadar görülür.

Prenatal vitamin desteği

Diet hakkında danıĢmanlık alma hem doğum hem
de bebek açısından önemlidir.

Demir ve çinko eksikliği riski

Sodyum ve potastum desteği

Kalori alımını arttırma, 2 saat ekstra antreman günlük 800-1700 ekstra kaloriye ihtiyaç gösterir.
Protein %15, Yağ %25, Karbonhidrat %60 olmalıdır.

Hidrasyon – Egzersizin 1-2 saat öncesi iki üç bardak soğuk su, egzersizin 20 -30 dakika öncesinde
tekrarlanır, egzersiz sırasında her 10-15 dakikada bir veya birbuçuk bardak soğuk su alma. Soğuk
suyun tercih edilme sebebi, gastrik boĢalmanın daha hızlı olmasına sebep olmasıdır. Normal su eğer
egzersiz 2 saatin altında ise tercih edilir. Spor içecekleri uzun egzersizlerde önerilir. Fruktozlu içecekler
sükroz ve glukoza göre daha az absorbe edildikleri için tercih edilmezler

Kilo sınırlaması riski

Karbonhidrat yüklemesi – Adele glukojen depolanmasını arttırmak için
 Bazal Metabolizma (%60-70)
 Termogenez (%10)
 Fizik Aktivite (%20-30)
Vücutta aĢırı yağ depolanması sonucu ortaya çıkan, çocuklarda
fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olabilen enerji metabolizması
bozukluğudur. Prevalansı %11-15.
Çocuklarda 1/3 oranında eriĢkin dönemde devam ederken bu
oran Adolesanlarda 2/3 e çıkmaktadır.

Kanbur NO, Derman O, Kinik E. Prevalence of obesity in
adolescents and the impact of sexual maturation stage on body
mass index in obese adolescents.

Metabolik

Endokrin

Genetik

Obesojenik çevre
VKİ> 95.p
OBEZİTE
Kan şekeri
İnsülin
Lipid profili
El bilek grafisi
(KCFT, Tiroid h.)
Hipertansiyon İnsülin direnci
Hiperkolesterolemi Hepatosteatoz
Erken puberte kızlarda, geç puberte erkeklerde
Hirşutizm
Oligomenore veya amenore
Solunum sistemi hastalıkları
Uyku apnesi
Ortopedik problemler (Femur başı epifiz kayması, Blount hast. Bowing)
Safra taşı
Psödotümör serebri
Psikososyal bozukluklar

14 yaĢında

110 kilo boyu160cm BMI 42.968

Bir oturuĢta bir çiçek ekmek yiyor, eti ve çikolatayı çok seviyor.

3600 gram doğmuĢ, boyu 52 cm imiĢ

3 – 4 yaĢlarında kilo almaya baĢlamıĢ. Baba politikacı genelde evde değil

Baba 115 kilo, anne 90 kilo

Kendinden 4 yaĢ büyük abi yeni diet ile 115 den 90 kilo ya düĢmüĢ

Ali Tayyip, bir ara yüzmüĢ, Ģimdi futbol oynuyor yürüyüĢ de yapıyor.

KarĢı cinsle arkadaĢlığa ve görüntüsüne çok önem veriyor

Diet çizelgesi tutmaktan, diet yapmaktan nefret ediyor.

Sosyal, arkadaĢ canlısı, ĢiĢmanlığını hiç problem yaratmıyor.

Ġnsülün direnci yüksek, karaciğer yağlanması var, tansiyonu bazen yüksek
seyrediyormuĢ, uyurken nefesi bazen duracak gibi oluyormuĢ..

YaĢam tarzının değiĢmesine yardımcı olmak

Duygusal sorunlarını iyi bir iletiĢim ile çözmesine
yardımcı olmak

Abur cubur beslenmesine yol açacak durumu engelleme

Evde sağlıklı yiyecekler bulundurmak

Evde sağlıklı beslenme konusunda rol model olmak

Gerekirse diyet ve psikoloji konusunda destek almak

Adolesanların büyüme, geliĢme ve
ağırlık koruma süresince
40-60 kkal/kg/gün düzeyinde
olmalıdır.

Normal gereksinimi olan enerjinin
%60 ın dan az olmamalı

Yaş
(Yıl)
10-12
12-14
Hedef; fazla ağırlığın %10 kadarını
azaltmaya çalıĢmak.

Ortalama olarak haftada 0.5 kg.

Ergenlik dönemi için önerilen
14-16
günlük enerji

A=Ağırlık
16-18
Erkek
Kız
26.5xA
x1.75
32.5xA
x1.78
33.0xA
x1.6
25.5xA
x1.55
29.5xA
x1.60
27.5xA
x1.60
26.5xA
x1.55
25.5xA
x1.53

Adolesansda eriĢkin hayattaki total kemik kitlesinin yaklaĢık % 37’si kazanılır.

Senil osteoporozun %60 nedeni adolesan döneme bağlıdır

Kalsiyuma 6 – 10 yaĢ arasınsa günlük 800 mgr ihtiyaç varken, adolesan dönemde bu günlük
1200-1500 mgr a çıkar.

Fosfor eksikliğide önemli nedenlerdendir

D, C ve K vitamin eksikliği, protein alımının dietdeki %20 oranından aĢağıda olması, kafeinli ve
karbonatlı içecekler, sigara ve alkol kullanma alıĢkanlıkları, yaĢam stili osteoporoza neden olur.

Dural S, Özbek M, Kanlı A, Orhan K, Kanbur NO, Derman O, DelilbaĢı C. Evaluation of
mandibular bone density to predict osteoporosis in adolescents with constitutional delayed
growth. Saudi Med J. 2005 Mar;45(1):53-7.

Anoreksiya Nervoza

Bulimya Nervoza

Binge Eating (Tıkınırcasına yemek yeme)

AkĢam Yeme atağı

Konservatuar keman öğrencisi 17 yaĢında

Erkek arkadaĢı en yakın kız arkadaĢı ile çıkmaya baĢlayınca diete baĢlamıĢ
onun önüne geçememiĢ

Ailesi bir trarif kazasında kendinden 6 yaĢ büyük olacak olan ablası ve
dedesini kaybetmiĢ. Kazadan sonra doğmuĢ.

Mükemmelliyetçi

Kilo almaktan ve ĢiĢmanlamaktan çok korkuyor

Altı aydır adet görmüyor

Yemek yediğinde kendini suçlu olarak hissediyor.

Osteoporozu, kranial atrofisisi, uyku bozukluğu, bazen kusmaları var.
Egzersiz yapmaya çok istekli.

Baba 4 yıldır parkinson nedeni ile takipte, anne meme Ca tanısı ile izleniyor

Yeme davranıĢını değiĢtirmek için aĢırı çaba
göstermekten kaçınılmalıdır.

Terapistin görevi hastanın içsel yaĢantısını onunla
birlikte değerlendirmek ve empati yapmaktır.

Kontrtransferans dikkatle izlenmelidir.

Kognitif çarpıtmaları incelemek gerekir.

Melatonin; Fiziksel hareketleri yavaĢlatır,
uykulu ve bitkin yapar, ruh halini
dinginleĢtirir.

Leptin; ĠĢtah azaltıcı etkisi vardır.

Kortizol; Sisteme fazladan besin
sağlanmasında etkili olur.

Mineral ve vitamin eksiklikleri

Elektrolit bozuklukları

Organik fonksiyon bozuklukları
(Kardiyovasküler)
Bir ebeveyn olarak aĢağıdakileri yapıyor musunuz?

-Yemeklerde ailece bir araya geliyor musunuz?

-Çocuğunuz her sabah kahvaltı yapıyor mu?

-Çocuğunuzun iĢtahına saygı gösteriyor musunuz?

-Çocuğunuzun yemek planına katılmasını sağlıyor musunuz?

-Çocuğunuza yemek seçme özgürlüğü tanıyor musunuz?

-Çocuğunuz 3 ana 2 ara öğün tüketiyor mu?

-Yemeklerde çocuğunuzu konu ile ilgili bilgilendiriyor ve kitap alıyor musunuz?

-Yemek yerken iyi bir örnek oluĢturuyor musunuz?

-Çocuğunuzu yemekle ödüllendirme ve cezalandırmadan kaçınıyor musunuz?

-Yemek yerken televizyonu kapatıyor musunuz?
SĠZ;

Televizyon seyretmeyi 2 saatle sınırlıyor musunuz?

Çocuğunuzu aktiviteye cesaretlendiriyor musunuz?

Siz aktivite yapıyor musunuz?


Not:
◦ Sorulara verdiğiniz her “evet” yanıtı 2 puan, “hayır” yanıtı 0 puan, “bazen” yanıtı 1 puandır.
◦ Sorulara verdiğiniz evet yanıtı çoğunlukta ise DOĞRU YOLDASINIZ.

Ulusal beslenme politikaları doğrultusunda topluma,
ailelere, okullara bilgilendirme, danıĢmanlık hizmetleri
sunulmalı, sağlık eğitim çalıĢmaları yürütülmelidir.

Beslenme bilgisinin halk sağlığı eğitimi için önemli bir
hedef olduğu önemle vurgulanmalıdır.