Dönem Sonu İşlemleri

Dönem Sonu İşlemleri
Bu metnin tüm haklarõ mahfuzdur. Yazarõn izni olmaksõzõn iktibas hükümleri dõşõnda alõntõ
yapõlamaz, kõsmen veya tamamen çoğaltõlamaz. Bu metindeki ifadelerden hareketle yazõlõ
uzman görüşü alõnmaksõzõn işlem tesisi halinde oluşabilecek herhangi bir zarardan dolayõ
hiç bir sorumluluk kabul edilmez.
DÖNEM SONU İŞLEMLERİ
1.
Envanter İşlemleri İçin Hatõrlatma
A. Sayõmlara Katõlma
3568 sayõlõ kanun ve ilgili 19 No'lu Tebliğ gereği tam tasdik kapsamõnda denetim yapõlan
müşterilerimizin sene sonu envanter işlemlerinden olan;
! Kasa sayõmõ
! Stok sayõmõ işlemlerine
müşavirliğimizce görevlendirilmiş yetkili bir çalõşanõmõz katõlacaktõr / katõlmõştõr.
B. Hesap Mutabakatlarõnõn Yapõlmasõ
Bilindiği üzere, firmalarõn yõl içerisinde çalõştõklarõ bankalar, satõcõlar, müşterilerle ilgili
olarak yõl sonu bakiyelerinin kontrolü açõsõndan mutabakat yapmalarõ gerekmektedir.
Muhasebe departmanlarõnõn, bankalarla temasa geçerek dekont ve ekstrelerini almalarõ ve
satõcõ ve müşterilerle ilgili hesap mutabakatlarõnõ kõsa zamanda sağlamalarõ hesaplarõn
sağlõklõ kapatõlabilmesi açõsõndan zorunludur.
Konuyla ilgili olarak, 3568 sayõlõ kanun ve ilgili 19 No'lu Tebliğ gereği tam tasdik
kapsamõnda denetim yapõlan şirketler için Müşavirliğimizce mutabakat yapma gereği
ortaya çõktõğõndan firmamõzca tarafõnõza yollanacak olan mutabakat mektuplarõnõn ilgili
banka, satõcõ ve müşterilere gönderilerek, denetimlerimiz öncesinde, hesap
mutabakatlarõnõn yapõlmasõ, denetimlerin daha süratli ve sağlõklõ neticelenmesini
sağlayacaktõr.
2.
Kasa farklarõnõn değerlemesi ve muhasebe kayõtlarõ
Kasa hesabõ işletmelerin nakit varlõğõnõ gösteren hesaplardan biri olup, yasal defter
kayõtlarõ üzerinden, kasa hesabõnõn borcu ile alacağõ arasõndaki fark "kasa mevcudunu"
verir. Kasa mevcudu hiçbir zaman alacak (matlup) bakiye vermez.
İşletmede, dönem içinde veya yõl sonu sayõmõnda kasa fazlalõğõ veya noksanõ ortaya
çõkmõş ise ve bu tutarlar ilgili düzenleyici hesaplara alõnmõş ise, sözkonusu fark
hesaplarõnõn dönem sonunda kapatõlmasõ gerekir. Farklarõn nedeni bulunabiliyor ise
düzenleyici hesaplar bu nedenlerle, bulunamõyorsa noksanlõk, kanunen kabul edilmeyen
gider hesabõ; fazlalõk ise olağandõşõ gelir hesabõ ile kapatõlacaktõr.
(2)
A. Kasa sayõm noksanõ
Fiili kasa mevcudu, kaydi mevcuttan az ise kasa noksanõ söz konusudur. Kasa noksanõnõn,
Gelir Vergisi Kanunu'nun 88'inci maddesinin son fõkrasõnda yeralan "....sermayede vukua
gelen eksilmeler zarar addolunmaz." hükmüne göre dönem kazancõnõn tespitinde gider
olarak dikkate alõnmasõ mümkün değildir.
Kasa noksanlõğõ halinde, gerekli düzeltici muhasebe kayõtlarõnda kullanõlan hesap "197Sayõm ve Tesellüm Noksanlarõ"dõr. Anõlan hesap geçici bir hesap olup, kapatõlmasõ gerekir.
İşleyişi ise şu şekildedir:
_____________________ / ________________________
197
Sayõm ve Tesellüm Noksanlarõ XXX
100
Kasa Hesabõ
XXX
_____________________ / ________________________
-
Kasa noksanlõğõnõn nedeni kasa sorumlusu ise;
_____________________ / ________________________
135
Personelden Alacaklar
XXX
197
Sayõm ve Tesellüm
Noksanlarõ
XXX
_____________________ / ________________________
-
Kasa noksanlõğõnõn nedeni çalõnma ise veya neden bilinemiyorsa, hesap şu şekilde
kapatõlõr;
_____________________ / ________________________
689
Diğer Olağan Dõşõ Gider ve Zararlar
XXX
197
Sayõm ve Tesellüm
Noksanlarõ
XXX
_____________________ / ________________________
Kasadan para çalõnmasõ, normal ticari faaliyet sonucu ortaya çõkan bir zarar olmadõğõ için,
bu şekilde ortaya çõkan kasa noksanlõklarõnõn kanunen kabul edilmeyen gider olarak
değerlendirilmesi ve ticari kardan mali kara geçişte, ticari kara ilave edilmesi gerekir.
B
Kasa sayõm fazlasõ
Fiili sayõm sonucu kasa mevcudunun, yasal kayõtlara göre oluşan mevcuttan fazla
olduğunun tespit edilmesi durumunda kasa fazlalõğõ hali söz konusudur. Kasa fazlalõğõ,
(3)
bilanço aktifinde artõşõ ifade etmektedir. Kasa fazlalarõnõn, fazlalõğõn çõktõğõ dönem
gelirlerine kaydedilmesi gerekmektedir. Ancak belgelendirilebilen kasa fazlalarõ ise,
dönem gelirlerine kaydedilmeden, gerekli düzeltme kayõtlarõ yapõlmalõdõr.
Kasa fazlalõğõ halinde, gerekli düzeltici muhasebe kayõtlarõnda kullanõlan hesap "397.
Sayõm ve Tesellüm Fazlalarõ"dõr. Bu geçici hesabõn işleyişi şu şekildedir:
_____________________ / ________________________
100
Kasa Hesabõ
XXX
397
Sayõm ve Tesellüm Fazlalarõ
XXX
_____________________ / ________________________
-
Kasa fazlalõğõnõn nedeni bilenmiyorsa yapõlmasõ gereken kayõt;
_____________________ / ________________________
100
Sayõm ve Tesellüm Fazlalarõ
XXX
671
Önceki Dönem Gelir ve
Karlar
XXX
_____________________ / ________________________
C
Kasa döviz mevcutlarõnõn değerlemesi
İşletmede döviz kasasõ varsa, dönem sonunda döviz miktarõnõn doğruluğu tespit edilmeli,
kasa noksanõ veya fazlasõ olmasõ halinde yukarõda belirtilen işlemlere göre kayõtlar
yapõlmalõdõr.
Vergi Usul Kanunu’nun 280’nci maddesinin uygulanmasõnda yabancõ paralarõn
değerlenmesinde kullanõlacak kurlar Maliye Bakanlõğõnca tespit olunmaktadõr.
Maliye Bakanlõğõnca açõklanacak yõl sonu kurlarõ açõklandõğõ tarihte ayrõca duyurulacaktõr.
Açõklanacak kurlarla yapõlacak değerleme sonucu, döviz kurunda meydana gelen farka
göre aşağõdaki kayõtlar yapõlõr;
____________________/_______________________
(4)
100
Kasa
XXX
646 Kambiyo Karlarõ
XXX
Lehte oluşan kur farkõ
_______________________/____________________
656 Kambiyo Zararlarõ
XXX
100
Kasa
XXX
Aleyhte oluşan kur farkõ
_______________________ / __________________
D
Alõnan çekler, verilen çekler ve ödeme emirleri
Türk Ticaret Kanunu’nda vadeli çek olmamakla birlikte uygulamada vadeli çek
kullanõlmaktadõr. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği’ne uygunluk açõsõndan
vadesi 31.12.2003 tarihinden sonraya sarkan vadeli çeklerin 101 Alõnan Çekler hesabõndan
çõkarõlarak 121-Alacak Senetleri hesabõ veya 127-Diğer Ticari Alacaklar hesabõna
virmanlanmasõ uygun olacaktõr. Yeni dönem açõlõş kaydõndan sonra vadeli çekler tekrar
101- Alõnan Çekler hesabõna virmanlanmalõdõr.
Alõnan Çeklerin 121-Alacak Senetleri hesabõna alõnmasõ ve ticari alacaklarõn reeskonta tabi
tutulmasõ durumunda alõnan ve verilen çeklerden kaynaklõ reeskont gider ve gelirinin ticari
kardan mali kara geçişte dikkate alõnmasõ zorunludur.
Bu konudaki önerimiz bağlayõcõ olmamakla birlikte vadeli çeklerin 127-Diğer Ticari
Alacaklar hesabõna virmanlanmasõdõr.
Benzer şekilde değerleme günü itibariyle henüz bankaca ödenmeyen ve 103-Verilen
Çekler Ve Ödeme Emirleri hesabõnda yer alan çekler de 321-Borç Senetleri hesabõ veya
329-Diğer Ticari Borçlar hesabõnda izlenir.
3.
Bankalar, vadeli mevduat ve repo gelir tahakkuklarõ
Bu hesapla ilgili olarak dönem sonlarõnda banka ekstreleri ve işletme kayõtlarõ
karşõlaştõrõlarak varsa eksik kayõtlar giderilir. Dönem sonunda banka tarafõndan hesaba
tahakkuk ettirilen faizler 642-Faiz Gelirleri hesabõna kaydedilerek dönemin gelirleri
arasõnda gösterilir.
Maliye Bakanlõğõ 67 seri nolu KVK Genel Tebliği ile, vadeli mevduat ve repo hesaplarõ ile
ilgili olarak değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden faiz tutarõnõn ticari kazancõn
elde edilmesi ilgili GVK’nõn 38 ve 39, KVK’nõn 13. maddeleri uyarõnca elde edenler
tarafõndan hesaplanõp gelir olarak dikkate alõnmasõ gerektiğini düzenlemiştir.
(5)
Ancak vadeli mevduata ilişkin söz konusu düzenleme Danõştay 4. Dairesi tarafõndan iptal
edilmiştir. Anõlan tebliğin repo kazançlarõ ile ilgili kõsmõ ise hala yürürlüktedir. Kõsaca
değerleme gününe isabet eden gelirin tahakkuk ettirilmesine gerekliliğine ilişkin
düzenleme vadeli mevduatlar için kaldõrõlmõştõr, ancak repolar için devam etmektedir.
Bankalarõn tahakkuk ettirdikleri ve ilgili şirketçe gelir yazõlan faizler üzerinden kesilen
vergilerin Kurumlar Vergisi Beyannamesi hazõrlanmasõ sõrasõnda hesaplanan vergiden
mahsup edileceği unutulmamalõdõr. Beyanname aşamasõnda vergi mahsubunun
yapõlabilmesi, durumun bankadan alõnmõş yazõ ile ispatlanmasõna bağlõdõr.
4.
Menkul kõymetlerin vergilendirilmesi
4369 sayõlõ kanun ile 279’uncu madde 31.12.1998 tarihinden geçerli olmak üzere şu
şekilde değiştirilmiştir;
Hisse senetleri ile fon portföyünün en az % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin
hisse senetlerinden oluşan yatõrõm fonu katõlma belgeleri alõş bedeli ile, bunlar dõşõnda
kalan her türlü menkul kõymet borsa rayici ile değerlenir. Borsa rayici yoksa veya borsa
rayicinin muvazaalõ bir şekilde oluştuğu anlaşõlõrsa değerlemeye esas bedel, menkul
kõymetin alõş bedeline vadesinde elde edilecek gelirin ( kur farkõ dahil) iktisap tarihinden
değerleme gününe kadar geçen süreye isabet eden kõsmõnõn eklenmesi sureti ile hesaplanõr.
Ancak,borsa rayici bulunmayan, getirisi ihraç edenin kar ve zararõna bağlõ olarak doğan ve
değerleme günü itibariyle hesaplanmasõ mümkün olmayan menkul kõymetler, alõş bedeli ile
değerlenir.
aa) Alõş bedeli ile değerlenecek menkul kõymetler;
-
her türlü hisse senetleri
fon portföyünün en az % 51’i Türkiye’de kurulmuş bulunan şirketlerin hisse
senetlerinden oluşan yatõrõm fonu katõlma belgeleri
kar zarar ortaklõğõ katõlma belgeleri
bb) Borsa rayicine göre değerlenecek menkul kõymetler
-
devlet tahvili
gelir ortaklõğõ senetleri
hazine bonosu
dövize endeksli senetler
enflasyona endeksli senetler
altõna endeksli senetler
özel sektör tahvilleri
finansman bonolarõ
banka bonolarõ
varlõğa dayalõ menkul kõymetler
TKİ’nce çõkarõlan tahviller
KOİ ve Öİ ‘ce çõkarõlan tahviller
Yatõrõm fonu katõlma belgeleri ( fon portföyünün % 51’inden azõ Türkiye’de kurulmuş
bulunan şirketlerin hisse senetlerinden oluşmasõ şartõ ile)
(6)
Sayõlan menkul kõymetler için bir borsa oluşmadõğõndan, menkul kõymetlerin alõş bedeline,
değerleme gününde isabet eden gelir ilave edilmek sureti ile işlem yapõlacaktõr. Menkul
kõymetlerden dövize endeksli olanlar için alõş tarihinden değerleme gününe kadar olan kur
farklarõ da gelir kaydedilecektir. Hesaplanan gelir, ilgili menkul kõymet hesabõna borç,
‘642-Faiz Gelirleri’ hesabõna ise alacak kaydedilecektir.
5.
Alacaklar
A. Değersiz alacaklar
Vergi Usul Kanunu’nun 322’nci maddesine göre “ kazai bir hükme veya kanaat getirici bir
vesikaya göre artõk tahsiline imkan kalmayan alacaklar değersiz alacaktõr. Değersiz
alacaklar, bu mahiyete girdikleri tarihte tasarruf değerlerini kaybederler ve kayõtlõ
değerleri ile zarara geçirilerek yok edilirler’’.
Kanunun uygulamasõnda alacağõn değersiz sayõlmasõ için kazai hükümle kasdedilen
mahkeme kararõdõr. Kanaat verici vesika ise, mahkeme tarafõndan verilmiş borçlu
hakkõndaki gaiplik kararõ, icra takibatõna ait dosyanõn işlemden kaldõrõldõğõnõ gösteren icra
memurluğu yazõsõ, borçlunun ölümü ve mirasçõlarõnõn bulunmadõğõnõ kanõtlayan resmi
soruşturma belgesi, Ticaret Mahkemesi tarafõndan borçlu hakkõnda verilmiş bulunan iflas
kararõ gibi belgelerdir.
Değersiz hale gelen alacaklar, değersiz hale geldikleri yõl kayõtlõ değerleri ile zarara
geçirilerek yok edilirler.
Borçlu ile konkordato anlaşmasõ yapõlmõş ise konkordato dõşõ kalan alacak kõsmõ değersiz
alacak addolunur.
Avans niteliğindeki bir alacağõn değersiz alacak haline gelmesi nedeni ile karşõlõk yolu ile
gider yazõlmasõ mümkün değildir.
B. Şüpheli alacaklar
Vergi Usul Kanunu’nun 323’ncü maddesine göre ticari veya zirai kazancõn elde edilmesi
ve idame ettirilmesi ile ilgili olmak şartõ ile ;
-
dava veya icra safhasõnda bulunan alacaklar;
yapõlan protestoya veya yazõ ile bir defadan fazla istenilmesine rağmen , borçlu
tarafõndan ödenmemiş bulunan dava ve icra takibine değmeyecek derecede küçük
alacaklar şüpheli alacak sayõlõr.
Şüpheli hale gelen alacaklar için değerleme gününde tasarruf değerine göre pasifte karşõlõk
ayrõlabilir.
(7)
Teminatlõ alacaklarda karşõlõk, alacağõn teminatsõz kõsmõ için ayrõlõr.
Şüpheli alacaklarõn sonradan tahsil edilen miktarlarõ tahsil edildikleri dönemde kar zarar
hesabõna intikal ettirilir.
Bu düzenlemelere göre bir alacağõn şüpheli sayõlarak gider yazõlabilmesi için şu unsurlarõ
taşõmasõ gerekir;
-
-
Alacak ticari işle ilgili olmalõdõr.
Alacak defterde yazõlõ olmalõ yani karõn oluşumuna etkide bulunmuş olmalõdõr.
Alacağõn teminata bağlanmamõş olmalõdõr.
Karşõlõk ayrõlacak olan alacak, Kamu idare ve müesseselerinden olan alacak veya
hatõr bonolarõna istinaden ortaya çõkan alacak olamaz.
Alacak için, şüpheli hale geldiği takvim yõlõnda karşõlõk ayrõlabilir. Şüpheli hale
gelen alacak için ilgili yõlda mükellef karşõlõk ayõrma konusunda serbest iken ,
izleyen yõllarda karşõlõk ayrõlmasõ konusunda çelişkili Danõştay kararlarõ mevcuttur.
İlgili yõlda şüpheli hale gelmiş ancak karşõlõk ayrõlmamõş bir alacağõn yok edilmesi,
değersiz hale gelmesine bağlõdõr.
Şüpheli alacağõn sonradan tahsil edilen kõsmõ dönem karõna ilave edilir.
Şüpheli hale gelen alacaklar için dönem sonu kayõtlarõ aşağõdaki gibi olacaktõr.
__________________ / ________________________
Alacağõn Şüpheli
128 Şüpheli Alacaklar
XXX
Hale Gelmesi
120 Alõcõlar
XXX
_________________ / ________________________
Alacak İçin Karşõlõk
Ayrõlmasõ
654 Karşõlõk Giderleri
XXX
129 Şüp.Al.Kar.
XXXX
__________________ / _______________________
C. Vazgeçilen alacaklar
Vergi Usul Kanunu’nun 324’ncü maddesine göre konkordato veya sulh yolu ile
alõnmasõndan vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterinde özel bir karşõlõk hesabõna alõnõr.
Bu karşõlõk hesabõna alõnan miktar, alacaktan vazgeçildiği yõlõn sonundan başlayarak üç yõl
içinde zararla itfa edilmediği takdirde kar hesabõna naklolunur.
Konkordato veya sulh yolu ile alõnmasõndan vazgeçilen alacaklar, alacaklõ yönünden
değersiz alacaktõr. Borçlu yönünden ise gerçek pasifte bir azalma olmuş, özsermaye
artmõştõr. Bu nedenle vazgeçilen alacak borçlu yönünden hasõlat (kar) hükmündedir. Ancak
kanun koyucu, borcu bağõşlanan kişinin vazgeçilen alacağõnõn, alacaktan vazgeçildiği yõl
değil, izleyen yõllarda vergilendirilmesini öngörmüştür.
(8)
Vazgeçilen alacaklar, borçlunun defterinde açõlan özel bir karşõlõk hesabõna alõnõr. Bu
hesaba alõnan alacak üç yõl içinde zararla kapatõlmadõğõ takdirde üçüncü yõl kara aktarõlõr.
Normal bekleme süresi üç yõl olmakla birlikte daha önce işin bõrakõlmasõ, ölüm veya
kurumlarda devir halinde kara aktarõlõr. Geçmiş yõl zararlarõ, kaynağõ ne olursa olsun,
bekleme süresi içinde vazgeçilen alacaktan mahsup edilemez.
6.
Yabancõ para cinsinden olan borç ve alacaklarõn kur değerlemesi
Vergi Usul Kanunu’nun 280’nci maddesinde yabancõ paralar açõsõndan getirilmiş olan
değerleme ölçüsü, döviz cinsinden ifade edilen senetli veya senetsiz bütün borç ve
alacaklarõn değerlenmesi için geçerlidir.
Döviz cinsinden ifade edilen senetli veya senetsiz borç ve alacaklarõn değerlemesinde
kullanõlacak döviz kurlarõ, Maliye Bakanlõğõnõn tebliğ tarihini izleyen günlerde
müşterilerimize duyurulacaktõr.
Alacak senetlerinin değerlemesi sonucu lehte ortaya çõkan kur farkõnõn kaydõ;
__________________/____________________
121 Alacak Senetleri
XXX
646 Kambiyo Karlarõ
XXX
__________________ /____________________
Borç senetlerinin değerlemesi sonucu ortaya çõkan aleyhte kur farkõnõn kaydõ ise;
__________________ /____________________
656 Kambiyo Zararlarõ
XXX
321 Borç Senetleri
XXX
__________________ /_____________________
7.
şeklinde olacaktõr.
Alacak ve borç senetlerinin reeskontu
A. Reeskont işlemi
Alacak ve borçlar Vergi Usul Kanunu'nun 281 ve 285'inci maddelerine göre mukayyet,
yani deftere kayõtlõ değerleriyle değerlenirler. Aynõ Kanunun 264’üncü maddesine göre
tasarruf değeri, bir iktisadi kõymetin değerleme gününde sahibi için arz ettiği gerçek
değeridir.
VUK hükümlerine göre senede bağlõ alacaklar ve senede bağlõ borçlar, banka ve bankerler
ile sigorta şirketlerinin borç ve alacaklarõ tasarruf değeri ile değerlenir.
(9)
Senede bağlõ alacak ve borçlarõn tasarruf değeri (değerleme gününde arz ettiği değer)
reeskont işlemi ile hesaplanõr.
Reeskont işlemi banka, banker ve sigorta şirketlerinin senede bağlõ olsun olmasõn bütün
borç ve alacak işlemleri için zorunludur. Bunun dõşõnda kalan mükellef gruplarõ için
ihtiyari olmakla birlikte sadece senede bağlõ borç ve alacaklar reeskont işlemine tabi
tutulabilir.
Reeskont uygulamasõnõn VUK ve VUK tebliğleri ile düzenlenmiş bir takõm şartlarõ vardõr.
Bunlar şu şekildedir:
-
Alacak ve borç senede (TTK’da düzenlenmiş bono ve poliçeye) bağlanmõş
olmalõdõr.
Senede bağlõ alacak ve borç ticari bir ilişkiden kaynaklanmõş, yani dönem karzararõ tespitine etki etmiş olmalõdõr.
Reeskonta tabi tutulacak senedin bir vade içermesi ve dönem sonu itibariyle
vadesinin dolmamõş olmasõ gerekir.
Alacak ve borç senedinin işletme bilanço aktifinde yer almasõ gerekir.
Bu şartlarõ taşõmayan
tutulmayacaktõr.
senetler mali kazanç açõsõndan reeskont
işlemine tabi
• Teminata veya tahsile verilen senetler: Teminata veya tahsile verilen senetler de
anõlan şartlarõ taşõmak kaydõyla reeskont işlemine tabi tutulabilirler.
• Şüpheli alacaklarda reeskont: Şüpheli alacaklar genel olarak vadesi geçmiş olan
alacaklardõr. Vadesi geçmemiş olsa dahi şüphelilik halinin kesinleşmesi ile birlikte sent
muaccel hale geleceğinden bu tür senetler için dönem sonunda reeskont hesaplanmaz.
Şartlarõ taşõmasõ halinde şüpheli alacak karşõlõğõ ayrõlõr.
• Avans niteliğindeki alacak senetlerinde reeskont: Dönem ticari kazancõnõn
tespitinde dikkate alõnmayan (hasõlat yazõlmayan) senetlere dönem sonu itibariyle reeskont
hesaplanmayacaktõr. Hatõr senedi de bu kapsamdadõr.
• Senetsiz alacaklarda reeskont: Senede bağlanmamõş alacaklar için mali kanunlar
açõsõndan reeskont hesaplanmayacaktõr. Bu tür alacaklar için hesaplanan reeskont giderleri
KKEG olarak değerlendirilmelidir.
•
Vade içermeyen senetler: Vade içermeyen senetler reeskonta tabi tutulmayacaktõr.
• KDV alacaklarõ: KDV, tahsil eden işletme için bir hasõlat veya gelir unsuru değildir.
İşletmenin fonksiyonu burada vergi tahsiline aracõlõktõr. Bu nedenle işletmelerin
müşterilerinden olan senede bağlõ KDV alacağõ için reeskont hesaplanmayacaktõr. Eğer
(10)
senet normal hasõlat yanõnda KDV tutarõ da içeriyorsa KDV alacağõ ile diğer alacak
ayrõştõrõlarak KDV alacağõ reeskont işlemine tabi tutulmayacaktõr.
Reeskont yapma konusunda seçimlik hakkõ olan mükellef gruplarõndan alacak senetlerini
reeskonta tabi tutanlar, borç senetleri varsa bunlarõ da zorunlu olarak reeskonta tabi tutmak
durumundadõrlar.
B. Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği ve Sermaye Piyasasõ Kanunu
açõsõndan reeskont işleminin değerlendirilmesi
Maliye Bakanlõğõnca yayõmlanan 1 numaralõ Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği
uyarõnca mükellefler alacak ve borç senetlerini reeskonta tabi tutmak zorundadõrlar .
Sermaye Piyasasõ Kanunu’na tabi olan şirketler ise bu kanun gereği senede bağlõ borç ve
alacaklarõnõn yanõ sõra vadeli çeklerini de reeskonta tabi tutmak zorundadõrlar.
Ancak vergi kanunlarõnõn tanõmõş olduğu ihtiyariliğin, tebliğ hükmü ile
değiştirilemeyeceğinden hareketle, reeskont işlemi yapmama konusunda seçeneğini
kullanan şirketlerin herhangi bir cezai yaptõrõmla karşõlaşmayacaklarõnõ düşünüyoruz.
Reeskont yapma konusunda kendilerine seçimlik hak verilen mükellef gruplarõnõn, bu
hakkõ reeskont yapmama şeklinde kullanmak istemeleri halinde, ticari kardan mali kara
geçişte bu noktayõ kullanabilecekleri ve reeskontun vergi matrahõ üzerindeki etkisini
giderebileceklerini söyleyebiliriz.
C. Yabancõ para cinsinden olan senede bağlõ borç ve alacaklar reeskonta tabidir
4369 Sayõlõ Kanunla Vergi Usul Kanunu’nun 280’inci maddesine eklenen ve 29/7/1998
tarihinde yürürlüğe giren Kanun hükmüne göre yabancõ para ile olan senede bağlõ alacak
ve borçlar da reeskonta tabi tutulabilecektir. Yabancõ para cinsinden olan alacaklarõn
reeskontunda kullanõlacak olan oran olarak, senet üzerinde yazõlõ olan oran, böyle bir oran
belirtilmemişse Londra Bankalar Arasõ Faiz Oranõ (LIBOR) kullanõlacaktõr.
Bu kapsamda, açõklanan LİBOR oranlarõnõn ay ve vade dönemlerinin arasõna isabet eden
vade dönemleri için faiz oranlarõnõn interpole edilerek belirlenmesi gerekecektir. Diğer bir
deyişle, en yakõn iki tarih arasõndaki günlük LIBOR oranõ tespit edilip ilgili vade için gün
sayõsõ baz alõnarak hesaplanan faiz oranõnõn reeskont hesabõnda kullanõlacaktõr.
Aşağõda İngiltere Bankalar Birliği’nin 2 Ocak 2003 itibariyle (2002 dönem sonu için)
döviz cinsi ve vade türlerine göre açõklamõş olduğu LIBOR oranlarõ ve bu oranlar baz
alõnarak oluşturulan bir örnek yer almaktadõr. 2003 dönemi sonunda açõklanacak LİBOR
oranlarõ ayrõ bir bültenle tarafõnõza sunulacaktõr.
(11)
Örnek : Vadesine 2003 Ocak ayõ başõndan itibaren 63 gün kalan EURO cinsinden bir
senedin reeskont hesaplamasõnda kullanõlacak faiz oranõnõ tespit edebilmek için 2 ve 3
aylõk vadelerin farkõ alõnõp bu aylar arasõndaki günlük LIBOR oranõ tespit edildikten sonra,
2 ayõ aşan 3 günlük fark 2 ayõn vadesine artõ veya eksi olarak eklenir. Şöyle ki;
3.ayla 2. Ayõn Farkõ (2.85625 – 2.87500 = -0.01875)
Günlük LIBOR oranõ (-0.01875 / 30 = -0.000625)
3 günlük fark
(-0.000625 * 3 = -0.001875)
63 günlük LIBOR oranõ (2.87500 + (-0.001875) = 2.873125)
1 hafta
2 hafta
1 ay
2 ay
3 ay
4 ay
5 ay
6 ay
7 ay
8 ay
9 ay
10 ay
11 ay
12 ay
USD
1.35000
1.35500
1.38000
1.38000
1.38000
1.38000
1.38000
1.38000
1.38235
1.38500
1.39750
1.41625
1.43625
1.45750
EU
2.91000
2.90938
2.89550
2.87500
2.85625
2.83038
2.81000
2.79238
2.77500
2.75750
2.74150
2.73863
2.73125
2.72800
GBP
4.25000
4.15438
4.04375
4.02625
4.01445
4.00250
3.99625
3.98250
3.98125
3.97500
3.97375
3.97625
3.98125
3.99000
JPY
0.04250
0.04375
0.05125
0.05625
0.06875
0.07000
0.07000
0.07625
0.07688
0.08000
0.08688
0.09000
0.09188
0.09500
CHF
0.55000
0.55167
0.59833
0.60000
0.60167
0.60333
0.60667
0.61333
0.62000
0.62667
0.63667
0.64333
0.65167
0.66167
CAD
2.75833
2.77500
2.78333
2.80333
2.82333
2.83833
2.84667
2.86333
2.87833
2.88833
2.90000
2.91833
2.93667
2.95833
AUD
4.73500
4.74750
4.75250
4.75500
4.75000
4.72750
4.71250
4.71000
4.70500
4.70750
4.71000
4.71250
4.71500
4.72000
Bu veriler 2002 dönem sonuna aittir.
D. Reeskont işleminde kullanõlacak oran
TL cinsinden düzenlenmiş senede bağlõ borç ve alacaklarõn reeskontunda
-
Senetlerde faiz oranõ belirtilmiş ise bu oran
Böyle bir oran belirlenmemiş ise Merkez Bankasõ'nõn belirlediği resmi iskonta oranõ
dikkate alõnacaktõr.
Yabancõ para cinsinden düzenlenmiş senede bağlõ borç ve alacaklarõn reeskontunda ise
-
senet üzerinde yazõlõ olan oran,
(12)
-
böyle bir oran belirtilmemişse LIBOR oranõ kullanõlacaktõr.
Banka ve bankerler ile sigorta şirketleri ise senede bağlõ olsun olmasõn bütün alacaklarõnõ
ve borçlarõnõ Merkez Bankasõ resmi iskonto haddini veya muamelelerinde uyguladõklarõ
faiz oranlarõnõ kullanmakta seçimlik hakka sahip bulunmaktadõr. Bu şirketlerin yabancõ
para cinsinden olan borç ve alacaklarõnõn reeskontunda ise senette yazõlõ oranõn, yoksa
LIBOR oranõnõn dikkate alõnacağõ tabiidir. Yani banka ve bankerler ile sigorta şirketlerinin
yabancõ para cinsinden olan borç ve alacaklarõ senetli ise senette yazõlõ oran, senetsiz ise
LIBOR oranõ üzerinden reeskonta tabii tutulacaktõr.
E. İskonto yöntemi
02.03.1995 tarih ve 238 Sõra No'lu V.U.K. Genel Tebliğinde Merkez Bankasõ resmi
iskonto haddi olarak bankanõn kõsa vadeli avans işlemleri için belirlediği faiz oranõnõn
dikkate alõnacağõ belirtilmiş ve reeskont işleminde iç iskonto yöntemine göre reeskont
işlemlerinin yapõlacağõ açõklanmõştõr.
238 Sõra No'lu Genel tebliğde yapõlan açõklamalara göre uygulanacak iç iskonto formülü
ile Merkez Bankasõ'nõn kõsa vadeli avans işlemleri için belirlemiş olduğu reeskont oranõ
aşağõda belirtilmiştir.
Uygulanacak Formül
F= Reeskont tutarõ
F=A-[ Ax360/360+mxt ]
m= Faiz oranõ
A= Senedin nominal değeri t = vade
F. Reeskont ve avans işlemlerinde uygulanacak iskonto ve faiz oranlarõ
08.10.2003 tarih ve 25253 sayõlõ Resmi Gazetede yayõnlanan tebliğ ile reeskont
işlemlerinde uygulanacak iskonto faiz oranõ yõllõk % 43, avans işlemlerinde uygulanacak
faiz oranõ ise yõllõk % 48 olarak değiştirilmiştir.
Buna göre 238 sõra numaralõ Vergi Usul Kanunu genel tebliği gereğince reeskont tutarõnõn
hesaplanmasõnda; reeskonta tabi tutulacak senet üzerinde faiz oranõnõn belli olmamasõ
halinde reeskont uygulamasõnda esas alõnmasõ gereken oran % 48’dir.
G. Muhasebe Kayõtlarõ
Alacak senedinde
(13)
Senetli alacaklar reeskont işlemine tabi tutularak bilanço günündeki değerine indirgenir.
Böylece reeskontun yapõldõğõ döneme ait olmayan hasõlat ilgili döneme mal edilmiş olur.
31.12.2003 tarihinde işletmeye 90 gün vadeli olarak verilen 10 milyar lira nominal değerli
bir senet için reeskont işlemleri aşağõdaki şekilde yapõlacaktõr.
A=10
m=%48
t=90 gün
F=10 - [10 x 360 / ( 360 + 90 x 0.48) ]
F=10 - 8.93
F=1.07 MTL
___________________ / ________________________
657-Reeskont faiz giderleri
1.07
122-Alacak Senetleri Reeskontu
1.07
__________________ / _________________________
İzleyen hesap dönemi başõnda şu kayõt yapõlõr:
___________________ / ________________________
122-Alacak Senetleri Reeskontu
1.07
647-Reeskont Faiz Geliri
1.07
__________________ / _________________________
Borç senedinde
Borçlar reeskonta tabi tutularak borçlarõn değerleme gününden sonraki döneme isabet eden
vade kõsmõna ilişkin vade farkõ tutarlarõ ilgili olduğu döneme mal edilir.
5 MTL tutarõndaki borç senedinin reeskont işlemi sonucu tasarruf değeri 4.2 MTL
hesaplanmõşsa
____________________ / __________________________
322 Borç Senetleri Reeskontu
0.8
647 Reeskont Faiz Gelirleri
0.8
____________________ / ___________________________
İzleyen hesap dönemi başõnda aşağõdaki kayõt yapõlõr:
____________________ / __________________________
(14)
657 Reeskont Faiz Giderleri
0.8
322 Borç Senetleri Reeskontu
0.8
____________________ / ___________________________
H. Reeskont Konusunda Diğer Uyarõlar
- Teminata veya tahsilata verilen alacakla senetleri reeskonta tabi tutulabilir.
- Şüpheli alacak karşõlõğõ ayrõlmõş senetli alacaklar için reeskont hesaplanmaz.
- Müflisten olan alacaklar için reeskont hesaplanmaz
- Hatõr senetleri reeskonta tabi tutulmaz.
- Reeskont hesaplarõ izleyen hesap döneminde ters kayõtla kapatõlmalõdõr.
8.
Dönem sonu stok sayõm farklarõ
İşletmeler dönem sonlarõnda stoklarõnõn fiili envanterini ve kaydi envanterini tespit etmeli
ve karşõlaştõrmalõdõr. Farklõlõk bulunmasõ halinde kaydi envanter fiili envanter seviyesine
getirilmelidir. Değerlemede fiili envanter sonuçlarõ dikkate alõnmalõdõr. Değerleme sonucu
ortaya çõkan stok sayõm noksanlõlarõ ve fazlalõklarõ doğrudan gelir gider hesaplarõna
yansõtõlmak yerine sebebi bulunana kadar 197 ve 397 no.lu hesaplarda takip edilmelidir.
Sebebi bulunamayan sayõm fazlasõnõn muhasebeleştirilmesi:
_______________ / _______________
153 Ticari Mallar
397 Sayõm Fazlasõ
_______________ / _______________
397 Sayõm Fazlasõ
679 Olağan Dõşõ Gelir ve Karlar
_______________ / _______________
Sebebi bulunamayan sayõm noksanõn muhasebeleştirilmesi:
_______________ / _______________
197 Sayõm Noksanõ
153 Ticari Mallar
_______________ / _______________
_______________ / _______________
689 Olağan Dõşõ Giderler
689 KDV’si
(15)
197 Sayõm Noksanõ
391 Hesaplanan KDV
_______________ / _______________
Sebebi bulunamayan stok sayõm noksanõna ilişkin KDV’nin ve noksan tutarõnõn kurumlar
vergisi matrahõnõn tespitinde KKEG olarak dikkate alõnmasõ gerektiği unutulmamalõdõr.
9.
2003 satõşlarõ nedeniyle bayilere ödenecek satõş primleri
Söz konusu satõş primlerinin bayilerden alõnacak ciro primi faturalarõyla tevsik edilmesi
gerekmektedir. Uygulamada bayilerin bu faturalarõ 2004 yõlõnda kesme eğiliminde
olduklarõ bilinmektedir. Bu durum ise zaman zaman vergi otoritesi tarafõndan
eleştirilmekte 2004 tarihli faturalarõn 2003 yõlõnda gider yazõlamayacağõ iddia edilmektedir.
Bu nedenle bu konuda aşağõdaki şekilde hareket edilmesi yararlõ olacaktõr.
1
Mümkün olduğu ölçüde ciro primleri 2003 yõlõ içinde belirlenerek, bayilerden de
2003 tarihli faturalar alõnmalõdõr.
2
Bayilerden gelen faturalarõn 2004 tarihini taşõmasõ halinde, fatura açõklamasõnda
mutlaka “2003 yõlõ ciro primi” olduğu belirtilmelidir. Bu durumda 2003 sonu
itibariyle hesaplanan ciro primi tutarlarõ 2003 yõlõ giderleriyle (karşõlõk ya da
beyannamede düşme yoluyla) ilişkilendirilebilecektir.
3
Yõl sonunda henüz faturasõ alõnmamõş bu tutarlarla ilgili olarak da karşõlõk ayrõlmasõ
yerinde olacaktõr. Ancak, bu karşõlõklarõn gider olarak kabulü konusunda önerimiz
Maliye Bakanlõğõ’ndan yazõlõ görüş talep edilmesidir. Çünkü, Bakanlõk bu konuda
karşõlõk yoluyla gider yazõlamayacağõ görüşündedir.
10.
Amortisman uygulamasõna ilişkin hatõrlatmalar
A. Genel açõklama
Amortisman, işletmeye dahil gayrimenkul ve sabit kõymet niteliğindeki diğer maddi
kõymetlerle, gayri maddi kõymetlerin değerlerinde meydana gelen azalmalarõn muhasebe
kayõtlarõna alõnarak, sonuç hesaplarõna yansõtõlmasõ ve bu suretle değeri düşen kõymetin
değerindeki düşmenin gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alõnmasõ olarak
tanõmlanabilir.
Amortisman konusu, VUK’nun 313-321. maddelerinde düzenlenmiştir.
VUK’nun 313. maddesine göre, bir iktisadi kõymetin amortismana konu edilebilmesi için
aşağõdaki şartlarõn birarada bulunmasõ gerekmektedir;
(16)
-
Sabit kõymet işletmede bir yõldan fazla süre ile kullanõlmalõ ya da teknik olarak
kullanõma hazõr vaziyette durmalõdõr.
-
Amortismana tabi tutulacak olan kõymet yõpranma, aşõnma veya kõymetten
düşmeye maruz bulunmalõdõr. (Bu şart gereği olarak sadece tarõm işletmelerinde
tarõmsal amaçla kullanõlan araziler veya herhangi bir işletme tarafõndan inşa edilen
yollar ve harklar dõşõnda kalan diğer boş arazi ve arsalar amortismana tabi
tutulamazlar.)
-
Amortismana tabi tutulacak olan kõymet işletmenin aktifinde (envanterinde) kayõtlõ
olmalõdõr.(Bu şart gereği envantere dahil olmayan sabit kõymetler işletmede fiilen
kullanõlsalar bile amortismana tabi tutulamazlar.)
-
Değeri 350,000,000 TL’sõnõ aşmayan sabit
tutulmaksõzõn doğrudan gider kaydedilebilirler.
kõymetler
amortismana tabi
B. Amortisman yöntemleri
a
Normal Amortisman
VUK’nun 315. maddesine göre mükellefler amortismana tabi sabit kõymetlerinin aktif
değerini %20 nispetinden fazla olmamak şartõyla istedikleri oranda amortisman
uygulayarak yok edebilirler. Ancak arazi ve binalar ile %20 oranõndan daha fazla bir
oranda amortismana tabi tutulabilecek sabit kõymetler için uygulanacak oranlarõ Maliye
Bakanlõğõ belirler ve ilan eder. Bakanlõk, bu yetkisini 18.10.1983 tarih ve 153 sõra numaralõ
Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile kullanmõştõr.
Normal Amortisman yönteminde amortismanõn uygulanacağõ süre, 1(bir) rakamõnõn sabit
kõymetin aktife girdiği ilk yõlõnda uygulanan amortisman oranõna bölünmesi yoluyla
bulunur.
b
Azalan Bakiyeler Usulünde Amortisman
Azalan Bakiyeler Usulünde Amortisman VUK’nun mükerrer 315. maddesi ile sadece
bilanço usulüne göre defter tutan mükelleflere tanõnmõş bir haktõr. Bu yöntemde
mükellefler normal amortisman yönteminden farklõ olarak sabit kõymetlerinin
amortismanlarõnõ kõymetin aktif değeri üzerinden değil, kõymetin aktif değerinden aynõ
kõymete ait birikmiş amortismanõn çõkarõlmasõ yoluyla hesaplanan net defter değeri
üzerinden ayõrõrlar. Ancak bu yöntemde uygulanan amortisman oranõ normal amortisman
yönteminde uygulanan oranõn iki katõdõr. İçinde bulunduğumuz enflasyonist ekonomik
koşullar göz önünde bulundurulduğunda bu yöntem normal amortisman yönteminden daha
cazip olarak nitelendirilebilir.
c
Amortisman Yöntemi Değişiklikleri
(17)
Başlangõçta azalan bakiyeler yöntemini seçenler için daha sonra normal yönteme
geçmelerinde vergi kanunlarõ açõsõndan herhangi bir sakõnca yoktur. Ancak, normal
usulden azalan bakiyeler usulüne geçiş yasaklanmõştõr.
d
Binek Otolarda Kõst Amortisman Uygulamasõ
Kõst amortisman uygulamasõ, vergi kanunlarõmõza 4008 sayõlõ Kanun ile girmiş, daha
sonradan 4108 sayõlõ Kanun ile Vergi Usul Kanunu’nun 320/2. maddesine yapõlan
değişiklikle, uygulama sadece binek otomobillere hasredilmiştir.
Bu bağlamda faaliyetleri kõsmen veya tamamen binek otomobillerin kiralanmasõ veya
çeşitli şekillerde işletilmesi olanlarõn bu amaçla kullandõklarõ binek otomobilleri hariç
olmak üzere, işletmelere ait binek otomobillerin aktife girdiği hesap dönemi için ay kesri
tam ay sayõlmak suretiyle kalan ay süresi kadar amortisman ayrõlõr. Amortisman
ayrõlmayan süreye isabet eden bakiye değer, itfa süresinin son yõlõnda tamamen yok edilir.
C. Amortismanõn esas alõnacağõ iktisadi kõymetin değeri
VUK’na göre sabit kõymetlerin amortismana konu olacak değerleri maliyet bedelleridir.
Aynõ Kanunun 262. maddesinde maliyet bedeli, iktisadi kõymetin iktisap edilmesi veyahut
değerinin arttõrõlmasõ münasebetiyle yapõlan ödemelerle bunlara müteferri bilumum
giderlerin toplamõ olarak belirtilmiştir.
Bu giderlere örnek olarak nakliye ve montaj masraflarõnõ, ithalatta gümrük masraflarõnõ ve
gümrük vergisini, eğer sabit kõymetin alõmõnda döviz yada kredi kullanõlmõşsa sabit
kõymetin aktife alõndõğõ dönemin sonuna kadar oluşan kur farkõ ve faiz giderlerini
sayabiliriz.
D. Sabit Kõymete Sonradan Eklenen Değerlerin Amortisman Karşõsõndaki Durumu
Sabit kõymetin maliyetine aktife alõndõğõ yõldan sonra eklenen maliyetler konusu tartõşmaya
açõk bir konudur. Ancak, genel kabul görmüş olan uygulamaya göre eklenen maliyet, eğer
sabit kõymetin kapasitesini arttõrõcõ bir ilave ise, sabit kõymetin kalan amortisman süresi
içinde eşit tutarlarda, eğer sabit kõymetin kullanõm süresini arttõrõcõ bir ilave ise yeni bir
sabit kõymet gibi değerlendirilerek sabit kõymetin amortisman oranõ ile sabit kõymetin
amortisman süresinden bağõmsõz şekilde yok edilirler.
E. Yeniden Değerleme ve Amortisman
Yeniden Değerleme, Maliye Bakanlõğõ tarafõndan mükelleflerin enflasyon sebebiyle haksõz
vergilenmesini engellemek amacõyla çõkartõlmõş ve VUK’nun mükerrer 298. maddesinde
(18)
düzenlenmiştir. Bu uygulama ile mükelleflerin aktiflerinde yer alan kõymetlerin cari
değerlerine getirilerek amortisman giderlerinin gerçekçi olmasõ sağlanmaktadõr.
Bilindiği üzere bir sabit kõymet için yeniden değerleme yapõldõğõnda amortisman yeniden
değerlenmiş tutar üzerinden ayrõlmakta bu işlemde amortisman giderlerinin artmasõnõ
sağlamaktadõr.
Değerleme işlemi ilgili sabit kõymetin net değerine yeniden değerleme oranõnõn
uygulanmasõ sureti ile yapõlõr. 2003 yõlõnda uygulanacak olan değerleme oranõ 325 seri
numaralõ Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile % 28.5 olarak duyurulmuştur.
4369 Sayõlõ kanun VUK’nun Yeniden Değerlemeye ilişkin hükümlerinde önemli
değişiklikler yapõlmõştõr. Bunlardan birisi aşağõda açõklayacağõmõz özel maliyet
bedellerinin yeniden değerleme kapsamõna alõnmõş olmasõ bir diğeri ise maliyet bedellerine
eklenen kredi faizlerinin yeniden değerleme kapsamõndan çõkarõlmõş olmasõdõr. Bu
bağlamda aktifleştirilen iktisadi kõymetlerin maliyet bedellerine eklenen kredi faizleri
yeniden değerlemeye tabi tutulmayacak ve ilgili sabit kõymetin maliyet bedelinden ayrõ
olarak aktifleştirildikleri değer üzerinden amortismana tabi tutulacaklardõr.
Kayõtlõ değeri 100, birikmiş amortismanõ 60 olan sabit kõymete ilişkin değerleme ;
Sabit kõymette meydana gelen değer artõşõ
Birikmiş amortismanlarda mey gelen değ. artõşõ
YDDA fonu
100* 0.285 = 28.5
60* 0.285 = 17.1
= 11.4 ve kayõt
_____________________ / _________________________
250 Sabit Kõymetler
28.5
257 Birikmiş Amortismanlar 17.1
522 YDDA fonu
11.4
_____________________ / _________________________
şeklinde olacaktõr.
F. Özel maliyetlerde amortisman
(19)
Özel maliyetler VUK’nun 327. maddesine göre kira süresi içerisinde eşit tutarlarla itfa
edilirler. Ancak kira süresinin bitiminden önce kiralanan gayrimenkulün boşaltõlmasõ
halinde kalan özel maliyet bedeli bir kerede gider kaydedilir.
Kiralama süresinin belli olmamasõ halinde ise genel kabul görmüş uygulamaya göre Özel
Maliyet bedeli genel amortisman oranõ olan % 20 oranõ ile 5 yõlda itfa edilir.
4369 sayõlõ Kanun’un VUK 298/ 1’nci maddesinde yaptõğõ değişiklikle özel maliyet
bedelleri yeniden değerlemeye konu olacak kõymetler arasõna dahil edilmiştir.
11.
Banka kredileri
İşletmelerin banka ve kredi kuruluşlarõndan temin ettikleri kaynaklar bilançosunun kõsa
veya uzun vadeli yabancõ kaynaklarõ içinde bu kalemde gösterilmelidir. Banka kredisi
borçlarõndan TL bedelli olanlar mukayyet değeri ile değerlenir. Döviz bedelli kredi
borçlarõn mukayyet bedeli ise Maliye Bakanlõğõ’nca yayõmlanmõş (ilgili yabancõ paraya
ilişkin) döviz alõş kuru ile hesaplanacak kur farkõ da dahil edilerek tespit edilir.
A. Kõst dönem faizi hesaplamasõ:
Banka kredilerinin dönem sonu değerlemesinde dönem içi en son borç ödeme tarihinden
31.12.2003 tarihine kadar geçen günler için kredi kullanõm karşõlõğõ olmak üzere kredi faiz
oranõ kullanõlarak işletmelerce faiz hesaplanõp tahakkuk ettirilmelidir. Ancak tahakkuk
ettirilen bu faizin gider yazõlõp yazõlamayacağõ hususunda vergi otoriteleri arasõnda
uyuşmazlõk ortaya çõkmõştõr. Banka kredi faizlerinin döneme isabet eden kõsmõnõn dönem
sonlarõnda tahakkuk yoluyla gider yazõlmasõ uygulamasõ yaklaşõk 50 yõldan bu yana
uygulanmasõna rağmen, son bir kaç yõlda bu uygulama eleştiri konusu olmuş ve bu konuyla
ilgili tarhiyatlar yargõya intikal etmiştir.
Kurumlar Vergisi Kanununda bu konuyla ilgili açõk bir hüküm olmamasõ yargõda farklõ
kararlarõn oluşmasõna neden olmuş, bazõ Vergi Mahkemeleri mükelleflerin bu
uygulamasõnõ hukuka uygun bulurken, bazõlarõ da hukuka aykõrõ bulmuştur.
Vergi Mahkemelerince verilen kararlarõn Danõştay’a intikalinden sonra da görüş ayrõlõklarõ
devam etmiş, neticede önceleri Danõştay dairelerinden farklõ yönde kararlar çõkmõş, daha
sonra; Danõştay 4. Dairesi ile Danõştay 3. Dairesi kararlarõnda mükellefleri haklõ bulmuştur.
Diğer bir deyişle iki daire de aynõ sonuçta birleştiğinden bu konuda artõk bir problem
olmadõğõnõ düşünüyoruz.
B. Kredi faizlerinin aktifleştirilmesi:
(20)
163 seri numaralõ VUK genel tebliğine göre yatõrõmlarõn finansmanõnda kullanõlan
kredilerle ilgili faizlerin kuruluş dönemine ait olanlarõn sabit kõymetle birlikte amortisman
yoluyla itfa edilmek üzere yatõrõm maliyetine eklenmesi gerekmektedir. İşletme dönemine
ait olanlarõn ise ilgili bulunduklarõ yõllarda doğrudan gider yazõlmasõ yada maliyete intikal
ettirilerek amortismana tabi tutulmasõ mümkündür. Diğer bir deyişle, sabit kõymet
ediniminde kullanõlan kredilerin ilk yõl faizleri ile yatõrõm kredilerinin yatõrõm dönemi
faizlerinin ilgili aktif değerine eklenmesi gerekmektedir. Bu tarihten sonra ortaya çõkan
faizlerin ise maliyetlere eklenmesi ihtiyaridir. Doğrudan gider kaydõ yapõlabilir.
163 nolu VUK tebliği uyarõnca ihtiyari olarak sabit kõymet maliyetine eklenmeyerek
doğrudan gider yazõlan finansman gider ve maliyetleri gider kõsõtlamasõna konu olacaktõr.
12. Karşõlõklar
İşletmeler bilanço tarihi itibariyle belirgin olarak ortaya çõkan ancak tutarõ tam olarak
kesinleşmeyen veya henüz tahakkuk etmemiş olan borçlarõ için karşõlõk ayõrabilirler.
Bilançonun yabancõ kaynaklarõ içinde gösterilen karşõlõklar gerçek bir yabancõ kaynağõ
ifade etmeyip hesaben yapõlan aktarmalarõ ifade etmektedir.
VUK 287 maddesi ile ‘gelecek hesap dönemlerine ait olarak peşin tahsil olunan hasõlat ile
cari hesap dönemine ait olup henüz ödenmemiş olan giderlerin mukayyet değerleri
üzerinden pasifleştirmek suretiyle değerleneceği’ ve VUK 288 maddesi ile de ‘hasõl olan
veya husulü beklenen fakat miktarõ katiyetle kestirilemeyen ve teşebbüs için bir borç
mahiyetini arz eden belli bazõ zararlarõ karşõlamak maksadõyla hesaben ayrõlan meblağlara
karşõlõk dendiği ve karşõlõklarõn mukayyet değerleriyle pasifleştirmek suretiyle
değerleneceği’ belirlenmiştir.
İşletmelerde en çok kullanõlan karşõlõklar ve işleyişleri şu şekildedir:
A. Vergi ve diğer yasal yükümlülükler karşõlõklarõ:
İşletmelerin cari dönemde kar elde etmeleri durumunda bu karlar üzerinden izleyen yõl
içinde beyan edilip ödenecek kazanç vergileri için tek düzen hesap planõ uyarõnca vergi
karşõlõğõ tesis edilmesi ve dönem sonu bilançosunda (bilanço pasifinde) 370 no.lu hesap
kullanõlarak gösterilmesi zorunludur. Vergi karşõlõğõnõn hesaplanmasõnda kazanç vergileri
üzerinden hesaplanacak stopaj ve fon tutarõ dikkate alõnacaktõr. Bu vergi kurumlar
vergisinin tahakkuk ettirilmesi ile kapatõlõr.
Mükellef tarafõndan hesaplanacak vergi ve diğer yasal yükümlülükler karşõlõklarõ mukayyet
bedel ile değerlenir ve bu bedelle bilançoya aktarõlõr. Cari yõl kazancõna mahsuben peşin
ödenen vergiler de bilanço pasifinde, vergi ve diğer yükümlülük karşõlõklarõnõn altõnda 371Dönem Karõnõn Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yasal Yükümlülükler hesabõnda negatif
olarak gösterilir. Böylece vergi karşõlõğõ bilançoya gerçek net değeri ile aktarõlmõş olur.
(21)
Örneğin bir işletme 2003 yõlõnda 10,000,000,000 TL tutarõnda mali kar elde etmiş ve
2,000,000,000 TL tutarõnda geçici vergi ödemiştir. Bu işletmenin dönem sonu vergi
karşõlõğõ değerleme kaydõ şöyledir:
____________________________ / ____________________________
691- Dönem Karõ Vergi ve Diğer Yükümlülükler Karşõlõklarõ
3,000,000,000
370-Dönem Karõ Vergi ve Diğer Yasal Yüküm. Karş.
3,000,000,000
____________________________ / ____________________________
371- Dönem Karõnõn Peşin Ödenen Vergi ve Diğer Yükümlülükler 2,000,000,000
193- Peşin Ödenen Vergi ve Fonlar
2,000,000,000
____________________________ / ____________________________
İşletmenin ödediği geçici vergi tutarõ, hesaplanacak kazanç vergisinden fazlaysa kazanç
vergisi kadarlõk kõsmõ 371 no.lu hesaba aktarõlacaktõr. Geriye kalan kõsõm 193 no.lu
hesapta bekletilecek ve bilanço aktifinde varlõklar arasõnda gösterilecektir.
B. Kõdem tazminatõ karşõlõğõ:
İşletme tarafõndan ilgili kanunlarda yer alan esaslara göre kõdem tazminatlarõndan dönem
içinde ödenmeyen kõsõm için karşõlõk ayrõlõr. Bu tazminatlardan bilanço tarihi itibariyle bir
yõl içinde ödenmesi öngörülenler kõsa vadeli yabancõ kaynaklar içinde (372- Kõdem
Tazminatõ Karşõlõğõ), daha sonra ödenmesi öngörülenler ise uzun vadeli yabancõ kaynaklar
içinde (472- Kõdem Tazminatõ Karşõlõğõ) gösterilir.
İşletmelerde İş Kanunu’na tabi olarak çalõşan personelin hakettiği kõdem tazminatlarõ için
ayrõlan karşõlõklar vergi kanunlarõna göre kanunen kabul edilmeyen gider niteliğindedir.
Kõdem tazminatlarõnõn kanunen kabul edilir gider niteliği taşõyabilmeleri için fiilen
ödenmeleri gerekmektedir.
C. Maliyet giderleri karşõlõğõ:
Standart maliyet yöntemini kullanan işletmelerde fiili maliyet yöntemini kullanan
işletmeler bütün giderlerin fiilen ortaya çõkmasõnõ beklemeden önceden giderlerini
bütçeleyerek üretim maliyetlerini oluşturur. Bütçeleme işi maliyet gider karşõlõğõ ayrõlmak
suretiyle yapõlõr. Bütçelenen gider fiilen ortaya çõktõkça karşõlõk hesabõ kapatõlõr. Bu
işlemden amaç üretim giderlerinin üretim dönemi maliyetlerine intikal etmesini
sağlamaktõr. Dönem sonu itibariyle bu şekilde ayrõlmõş olan maliyet gideri karşõlõklarõ 373
hesap vasõtasõ ile mukayyet bedeli ile değerlenerek bilançoya kaydolunur.
D. Personele ödenecek temettü karşõlõklarõ:
(22)
Dönem sonlarõnda personele kardan verilecek paya ilişkin olarak yönetim kurulunun genel
kurula götüreceği teklif kadar bir tutar karşõlõk yolu ile gider yazõlõr.
İzleyen yõl genel kurulda şayet teklif onaylanõrsa, Nisan ayõnda verilen Kurumlar Vergisi
beyannamesinde, karşõlõk yolu ile gider olarak dikkate alõnan tutar vergi hesabõnda da gider
olarak dikkate alõnõr. Ücret niteliğinde olan bu ödemenin gelir vergisi stopajõ, genel
kurulun yapõldõğõ ay itibari ile yapõlmalõ ve aynõ ayõn muhtasar beyannamesi ile beyan
edilmelidir.
Diğer taraftan genel kurul 30 Nisan’dan sonra yapõlõrsa veya 30 Nisan’dan önce yapõlõp
personele temettü dağõtõmõ onaylanmazsa karşõlõk ayrõlõp gider yazõlan tutar vergi
hesabõnda KKEG olarak dikkate alõnmalõdõr.
E. Aralõk Ayõ Telefon, Su, Elektrik Doğal Gaz Bedelleri Karşõlõğõ:
Dönem sonlarõnda bu tutarlar için karşõlõk ayõrmak suretiyle gider yazõlabileceği gibi,
fatura tarihinde ait olduğu döneme bakõlmaksõzõn gider yazõlmasõnda bir sakõnca yoktur.
Diğer bir deyişle 2004 yõlõnda 2004 tarihli ve 2003 dönemine ait faturalar da gider
yazõlabilir.
Ancak karşõlõk yolu ile giderleştirilecek faturalarõn KDV hariç tutarlarõ kadar karşõlõk
ayrõlmasõ gerektiği unutulmamalõdõr.
13.
2004 yõlõnda gelen geçmiş döneme ilişkin faturalar
2004 yõlõnda kayõtlara alõnan 2003 dönemine ilişkin yurtiçi ve yurtdõşõ faturalarõn
muhasebesi ile Kurumlar Vergisi ve Katma Değer Vergisi uygulamalarõ şu şekildedir:
Dönemsellik ilkesi gerek vergi kanunlarõmõz gerekse muhasebe uygulamalarõ genel
tebliğlerinde yer almaktadõr. Dönemsellik ilkesi uyarõnca faaliyet sonuçlarõ ilgili olduğu
dönemde değerlendirilir. Gelir ve giderlerin tahakkuk esasõna göre muhasebeleştirilmesi;
hasõlat, gelir ve karlarõn aynõ döneme ait maliyet, gider ve zararlarla karşõlaştõrõlmasõ bu
kavramõn gereğidir.
1. Kapanõş işlemleri tamamlanmadan gelen 2004 tarihli 2003 dönemine ilişkin faturalar:
Bu faturalar yukarõda bahsedilen dönemsellik ilkesi gereği sadece 2003 yõlõ vergi
hesabõnda gider olarak dikkate alõnabileceğinden; 2003 yõlõ kayõtlarõnda tahakkuk yolu ile
giderleştirilmeli, KDV’si ise ilgili olduğu 2003 döneminde indirim konusu yapõlmalõdõr.
2. Kapanõş işlemleri tamamlandõktan sonra gelen 2003 tarihli faturalar: Bu faturalardan
Kurumlar Vergisi Beyannamesi verilene kadar gelenler yeni hesap dönemi kayõtlarõna “681
Geçmiş Dönem Gider ve Zararlarõ” olarak kaydedilmelidir. Bu hesapta Kurumlar Vergisi
Beyannamesi verilene kadar biriken tutarõn Kurumlar Vergisi Beyannamesinde belirtilmek
suretiyle matrahtan indirim olarak dikkate alõnmasõ mümkün bulunmaktadõr. Bu tutar
(23)
kayõtlarõna alõndõğõ yõlõn Kurumlar Vergisi hesabõnda ise kanunen kabul edilmeyen gider
olarak dikkate alõnmalõdõr.
Söz konusu faturalardan yurt içi olanlarõna ait katma değer vergilerinin ise yõl sonunda
karşõlõk ayrõlmak suretiyle gider olarak dikkate alõnabileceğini düşünüyoruz.
Yurt dõşõndan geç gelip yukarõda değinildiği şekilde kayõtlara alõnacak ve üzerinden
sorumlu sõfatõ ile katma değer vergisi beyanõ yapõlmasõ gereken faturalarda ise KDV
indirimi farklõlõk arz etmektedir. Sorumlu sõfatõ ile beyan edilen katma değer vergisinin
indirimi 2 no.lu katma değer vergisinin verildiği ay itibariyle yapõlabilmektedir.
Dolayõsõyla bu katma değer vergileri kanunen kabul edilmeyen gider olarak değil
indirilecek KDV olarak dikkate alõnabilecektir.
3. Kapanõş işlemleri tamamlandõktan sonra gelen 2004 tarihli 2003 dönemine ilişkin
faturalar: Yukarõda bahsedildiği gibi Kurumlar Vergisi Beyannamesi verilene kadar gelen
faturalarõn yeni hesap dönemi kayõtlarõna “681 Geçmiş Dönem Gider ve Zararlarõ” olarak
kaydedilmeli, bu hesapta biriken tutarlar da Kurumlar Vergisi Beyannamesinde indirim
olarak dikkate alõnmalõdõr. Yine kayõtlara alõndõğõ yõlõn beyannamesinde tutar KKEG
olarak dikkate alõnacaktõr.
14.
Finansman gider kõsõtlamasõ
06.07.1994 tarih ve 21982 sayõlõ Resmi Gazete’de yayõnlanan 4008 sayõlõ yasa ile
değiştirilen ve 01.01.1996 tarihinden geçerli olmak üzere yürürlüğe giren Gelir Vergisi
Kanunu’nun 41’nci maddesinin 8’nci ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 15’nci maddesinin
13’ncü bendinde yer alan hükümle öngörülen gider kõsõtlamasõna yönelik açõklamalar, 54
ve 55 seri no.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliğleri ile ilgili Danõştay Kararlarõ da
gözönünde bulundurularak aşağõdaki gibidir.
A. Gider kõsõtlamasõna tabi olanlar
Gelir Vergisi Kanunu’nun 41/8 ve Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 15/13’ncü maddelerinde
düzenlenen gider kõsõtlamasõ, aşağõda belirtilen gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri,
hakkõnda uygulanacaktõr.
1.
2.
3.
Amortismana tabi iktisadi kõymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutanlar,
Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre dönem sonu emtia mevcutlarõnõ son
giren ilk çõkar yöntemine göre değerleyenler,
Yeniden Değerleme ile stok değerlemesinde son giren ilk çõkar yöntemini
birlikte uygulayanlar,
(24)
B. Gider kõsõtlamasõna tabi olmayanlar
Aşağõda yazõlõ gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri hakkõnda gider kõsõtlamasõ
uygulamasõ yapõlmaz.
1.
2.
Amortismana tabi iktisadi kõymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutmayanlar
ile dönem sonu emtia mevcutlarõnõn değerlemesini son giren ilk çõkar yöntemi
dõşõnda bir yöntemle değerlendirenler.
Amortismana tabi iktisadi kõymetlerini yeniden değerlemeye tabi tutanlardan
veya dönem sonu emtia mevcutlarõnõ son giren ilk çõkar yöntemine göre
belirlemiş olanlardan;
a) Sanayi siciline kayõtlõ imalatçõlarõn imalat faaliyetlerinde kullandõklarõ
yabancõ kaynaklara ilişkin gider ve maliyet unsurlarõ ile sõnõrlõ olmak
üzere bu imalatçõlar,
b) Sanayi siciline kayõtlõ imalatçõ olup fason imalat yapanlar ve yaptõranlar
bu imalat faaliyetleri için kullandõklarõ yabancõ kaynaklara ait gider ve
maliyet unsurlarõ için,
Bankalar,
c)
d) Sigorta Şirketleri,
Kurumlar Vergisi Mükellefi olan finans kurumlarõ.
e)
16.12.1983 tarih ve 83/7506 sayõlõ Bakanlar Kurulu Kararõ ve bu karara
istinaden Hazine Müsteşarlõğõnca yayõnlanan tebliğlere göre izin alõnarak
kurulan özel finans kurumlarõ ile Ödünç Para Verme İşleri Yasasõnõn 3’üncü
maddesinde tanõmlanan finans şirketleri ve faktoring şirketleri finans kurumu
olarak kabul edilecektir.
Bu cümleden hareketle, borsa aracõ kurumlarõ, menkul kõymet yatõrõm fonlarõ
ve yatõrõm ortaklõklarõ finans kurulu sayõlmayacaktõr.
Diğer taraftan Finansal Kiralama Kanunu kapsamõnda yapõlan finansal
kiralamalar nedeniyle ödenen kira bedelleri, finansman gideri sayõlmadõğõndan
kõsõtlamaya tabi olmayacaktõr. Ancak finansal kiralama şirketlerinin finansman
giderleri şartlarõn oluşmasõ halinde kõsõtlamaya tabi olacaktõr.
C. Finansman gider kõsõtlamasõ oranõ
İndirim oranõ, Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre o yõl için tespit edilmiş olan yeniden
değerleme oranõnõn, ilgili kuruluşlardan alõnan bilgilere göre Maliye Bakanlõğõnca o yõl için
hesaplanan ortalama ticari kredi faizi oranõna bölünmesi suretiyle bulunur.
! Finansman gider kõsõtlamasõ oranõ :
(25)
Döneme ilişkin yeniden değerleme oranõ
x 0.25
Döneme ilişkin MB ortalama ticari kredi faizi oranõ
D. Gider kõsõtlamasõ kapsamõna giren yabancõ kaynaklara ilişkin gider ve maliyet
unsurlarõ:
Mükelleflerin işletmelerinde kullanmõş olduklarõ yabancõ kaynaklara ilişkin olarak
düzenlenen belgelerde ayrõca gösterilmiş olup olmadõğõna bakõlmaksõzõn, yabancõ
kaynağõn kullanõm süresine bağlõ olarak doğan her türlü;
•
•
•
•
•
•
•
Faiz,
Komisyon,
Vade Farkõ,
Kar Payõ,
Kur Farkõ,
Faktoring şirketlerine verilen iskonto bedelleri,
Yukarõda sayõlanlara benzer adlarla yapõlan gider ve maliyet unsurlarõ,
gider kõsõtlamasõ uygulamasõna konu edilecektir.
Ancak, kredi sözleşmeleri nedeniyle ödenen damga vergisi ile ödenen banka ve sigorta
muameleleri vergisi gibi yabancõ kaynağõn kullanõm süresine bağlõ olmayan gider ve
maliyet unsurlarõ gider kõsõtlamasõna tabi tutulmayacaktõr.
Gider kõsõtlamasõ kapsamõna giren ve yukarõda sayõlan gider ve maliyet unsurlarõnõn
düzenlenen belgelerde ayrõca gösterilmiş olmasõ halinde bu tutarlar, gösterilmemesi
halinde ise, alacak ve borç senetlerinin reeskontunda halen uygulanan % 48 faiz oranõ esas
alõnarak hesaplanan tutar gider kõsõtlamasõna esas alõnacaktõr.
Buna karşõn finansman giderlerinin düzenlenen belgelerde ayrõca gösterilmediği
durumlarda fatura veya benzeri belgenin tanzim tarihinden itibaren bir aya kadar vadeli
işlemlerde, finansman gideri, reeskont faizi uygulanmak suretiyle ayrõştõrõlmayacak ve
gider kõsõtlamasõna tabi tutulmayacaktõr.
Ancak yabancõ kaynaklara ilişkin gider veya maliyet unsurlarõnõn düzenlenen belgelerde
ayrõca gösterilmiş olmasõ durumunda vadeye bakõlmaksõzõn gider kõsõtlamasõna tabi
tutulacaktõr.
Finansman gider kõsõtlamasõ nedeniyle kanunen kabul edilmeyen gider kaydettiğimiz tutara
ait evvelce ödenen ve indirim konusu yapõlan katma değer vergisi düzeltmesi
yapõlmayacaktõr.
E. Finansman Gider Kõsõtlamasõ kapsamõna girmeyen finansman giderleri:
(26)
-
Yabancõ kaynağõn işletmede kullanõldõğõ sureye bağlõ olamayan gider ve maliyet
unsurlarõ (kredi sözleşmeleri nedeniyle ödenen damga vergisi ve BSMV gibi)
-
Yatõrõm maliyetine zorunlu yada ihtiyari olarak eklenen gider ve maliyet unsurlarõ.
-
VUK 275. maddesi gereği imal edilen mamülün maliyetine eklenen finansman
giderleri.
F. Gider kõsõtlamasõ uygulamasõ
Gider yazõlamayacak tutar şu şekilde hesaplanacaktõr:
Gider Yazõlamayacak Tutar = (Finansman Giderleri x İndirim Oranõ) x %25 (Bu oranõ
Maliye Bakanlõğõ üç ayda bir açõklamaktadõr)
Gider kõsõtlamasõ yukarõda belirtilen formüller yardõmõ ile hesaplanõrken, kanuni defter
kayõtlarõ üzerinde herhangi bir işlem yapõlmaz. Hesaplanan gider miktarõ cari dönem
gelirine ilişkin geçici vergi matrahõna ve kurumlar vergisi beyannamesinde beyan edilen
kazanca kanunen kabul edilmeyen gider olarak eklenmek suretiyle vergilendirilir.
Gider kõsõtlamasõ uygulamasõnda, finansman giderleri yanõnda mükellefin finansman
gelirleri de varsa, bu gelirler giderlerden indirildikten sonra kalan gider üzerinden kõsõtlama
yapõlacağõ yönünde Danõştay karar vermiş ise de, bu karar daha sonra bozulmuş ve karar
düzeltilmesi yoluna gidilmiştir. Ancak karar kõsõtlamanõn, gelirler düşülmeden önceki
kõsmõna uygulanacağõ şeklinde çõkmõştõr. Diğer bir ifade ile, finansman giderleri ile
gelirleri arasõnda netleştirme işlemi yapõlmadan önce KKEG olacak miktar
hesaplanmalõdõr. (Danõştay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu’nun 12.3.99 tarih,
E.No:1998/139 ve K.No:1999/153 sayõlõ Kararõ uyarõnca, işletmede finansman giderlerinin
yanõsõra finansman gelirinin bulunmasõ durumunda, giderden gelirin tenzili suretiyle
netleştirme yapmak mümkün bulunmamaktadõr.)
Bu nedenle gider kõsõtlamasõnda, finansman giderlerinden finansman gelirlerini
indirmeksizin kõsõtlama uygulanmasõ unutulmamalõdõr.
15. Götürü gider uygulamasõ
Gelir Vergisi Kanunu’nun “İndirilecek Giderler” başlõğõ altõnda yer alan 40/1 inci
maddesinde, ticari kazancõn elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapõlan genel giderler
düzenlenmiştir. Bu giderlerin VUK’nun 227 ve izleyen maddeleri hükümlerinde belirtilen
şekilde tevsiki zorunlu olup, bu hükümler çerçevesinde tevsik edilemeyen giderlerin ticari
kazancõn tespitinde indirim konusu yapõlmasõ mümkün değildir.
(27)
Ancak, 4108 sayõlõ Kanunla GVK’nun 40/1 inci maddesine eklenen bir fõkra hükmüyle
bazõ giderlerin VUK’nun ilgili hükümlerine göre tevsik edilemediği hallerde de ticari
kazancõn tespitinde indirimi mümkün olmaktadõr. Söz konusu hüküm aşağõdaki gibidir :
“İhracat, yurt dõşõnda inşaat, onarma, montaj ve taşõmacõlõk faaliyetlerinde bulunan
mükellefler, bu bentte yazõlõ giderlere ilaveten bu faaliyetlerinden döviz olarak elde
ettikleri hasõlatõn binde beşini aşmamak şartõyla yurt dõşõndaki bu işlerle ilgili giderlerine
karşõlõk olmak üzere götürü olarak hesapladõklarõ giderleri de indirebilirler.”
Götürü gider uygulamasõndan dar mükellefiyet esasõnda vergilendirilen mükellefler dahil
olmak üzere;
-İhracatçõlar,
-Yurt dõşõnda inşaat, onarma ve montaj faaliyetinde bulunanlar,
-Yurt dõşõnda taşõmacõlõk faaliyetinde bulunan gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri
yararlanabilirler.
Dar mükellefiyete tabi olanlarõn Türkiye ile yabancõ memleketler arasõnda yaptõklarõ
ulaştõrma işlerinden elde ettikleri kazançlar, Türkiye’de elde edilen hasõlata Maliye
Bakanlõğõ’nca belirlenen ortalama emsal nispetlerinin uygulanmasõ suretiyle
hesaplandõğõndan bunlarõn vergiye tabi kazançlarõnõn tespitinde ayrõca götürü gider
uygulamasõndan yararlanmalarõ söz konusu olmayacaktõr.
Azami olarak götürü gider uygulamasõndan yararlanõlabilecek tutar, ihracat ve
yurtdõşõnda inşaat, onarma, montaj ve taşõmacõlõk işlerinden döviz olarak elde edilen
hasõlatõn binde beşidir. Söz konusu dövizlerin kambiyo mevzuatõna göre yurda getirilmesi
şart değildir.
Götürü giderin muhasebeleştirilmesi:Mükellefler yurtdõşõndaki işleri ile ilgili olarak
yapmõş olduklarõ giderlerden belgesi temin edilemeyenleri, ilgili faaliyetlerden sağlanan
hasõlatõn binde 5’ini aşmamak şartõyla ticari kazançtan indirebilmektedirler. Dolayõsõyla
götürü gider hesaplanabilmesi için harcamanõn yapõlmõş ve işletmenin mal varlõğõnda
bir azalma meydana gelmiş olmasõ gerekir.
194 no.lu GV Genel Tebliği’nde binde beş götürü gider uygulanabilmesi için, mükellefçe
yurt dõşõndaki işlerle ilgili olarak belgelendirilemeyen gider yapõlmõş olmasõ ve bu
giderin ilgili yõlda muhasebeleştirilmiş olmasõ şartõ ileri sürülmüştür.
İşletmenin yurtdõşõ faaliyetlerine ilişkin olarak yapõlan belgesiz giderlerin Tekdüzen
Muhasebe Sisteminde ilgili gider hesaplarõnda izlenmesi ve geçici vergi dönemlerinde ve
dönem sonlarõnda “690 Dönem Kar-Zarar” hesabõna aktarõlmasõ gerekir. Belgesiz olarak
yapõlan giderlerin azami götürü gider tutarõnõ aşan kõsmõ ise kanunen kabul edilmeyen
gider olarak Tekdüzen Muhasebe Sistemine göre belirlenen ticari kara ilave edilecektir.
Dolayõsõyla, belgesiz giderlere karşõlõk olmak üzere götürü olarak hesaplanan giderler,
ticari kara eklenmemiş olduğundan vergi matrahõna da dahil edilmemiş olacaktõr.
(28)
16. Kapanõş işlemleri
Maliyet hesaplarõnõn gelir tablosu hesaplarõna aktarõlmasõ
Maliyet hesaplarõnda bulunan giderler hesap dönemi sonunda yansõtma hesaplarõ yolu ile
ilgili gelir tablosu hesaplarõna yansõtõlõr.
Bilanço ve Sonuç
Hesaplarõ
Maliyet Hesaplarõ
Gider Hesaplarõ
710- Direkt İlk Madde ve
Malzeme Giderleri
720- Direkt İşçilik
Giderleri
730- Genel Üretim
Giderleri
740- Hizmet Üretim
Maliyeti
750- Araştõrma ve
Geliştirme Giderleri
760- Pazarlama, Satõş ve
Dağõtõm Giderleri
770- Genel Yönetim
Giderleri
780- Finansman Giderleri
Yansõtma Hesaplarõ
711- Direkt İlk Madde ve
Malz. Giderleri Yansõtma
Hesabõ
721- Direkt İşçilik
Giderleri Yansõtma Hesabõ
731- Genel Üretim
Giderleri Yansõtma Hesabõ
741- Hizmet Üretim
Maliyeti Yansõtma Hesabõ
751- Araştõrma ve
Geliştirme Giderleri
Yansõtma Hesabõ
761- Pazarlama, Satõş ve
Dağõtõm Giderleri
Yansõtma Hesabõ
771- Genel Yönetim
Giderleri Yansõtma Hesabõ
781- Finansman Giderleri
Yansõtma Hesabõ
Bilanço ve Sonuç Hes.
151- Yarõ Mamüller
Üretim Hesabõ
152- Mamüller
622- Satõlan Hizmet
Maliyeti
170- Yõll. Yay.İnşaat ve
Onarõm Maliyetleri
630- Araştõrma ve
Geliştirme Giderleri
631- Pazarlama, Satõş ve
Dağõtõm Giderleri
632- Genel Yönetim
Giderleri
660- Kõsa Vadeli
Borçlanma Giderleri
661- Uzun Vadeli
Borçlanma Giderleri
Yansõtma işlemi bittikten sonra maliyet hesaplarõ ve ilgili yansõtma hesaplarõ ters kayõtla
kapatõlõr.
(29)
Gelir tablosu hesaplarõnõn kapatõlmasõ:
Yansõtmalar yapõldõktan sonra gelir tablosu hesaplarõnõn bakiyesi ters kayõt verilerek
aşağõdaki fiş kesilir ve fişin sonucunda gelirler fazla ise kar, giderler fazla ise zarar çõkar ve
sonuç 690 Dönem Karõ veya Zararõ Hesabõna kaydedilerek fiş kapatõlõr. Kar çõkarsa 690
Hesaba alacak, zarar çõkarsa 690 hesaba borç kaydõ verilir. Aşağõdaki kapama fişi
haricinde 690 hesaba hiçbir şekilde gelir artõrõcõ ya da azaltõcõ kayõt girilemez. Eğer böyle
bir kayõt yapõlõrsa beyannameye eklenecek gelir tablosunda rakamlarõn dip toplamõ
alõndõğõnda muhasebedeki 690 hesap bakiyesi ile tutarsõzlõk yaşanõr.
_______________ 31.12.2002 _______________
600 Yurtiçi Satõşlar
601 Yurtdõşõ Satõşlar
602 Diğer Gelirler
610 Satõştan İadeler
611 Satõş İskontolarõ
612 Diğer İndirimler
620 Satõlan Mamul Maliyeti
621 Satõlan Ticari Mal Maliyeti
622 Satõlan Hizmet Maliyeti
623 Diğer Satõşlarõ Maliyeti
630 Araştõrma ve Geliştirme Giderleri
631 Pazarlama S. Giderleri
632 Genel Yönetim Giderleri
640 İştiraklerden Temettü Gelirleri
641 Bağlõ Ortaklõklardan Temettü Gelirleri
642 Faiz Gelirleri
643 Komisyon Gelirleri
644 Konusu Kalmayan Karşõlõklar
645 Menkul Kõymet Satõş Karlarõ
646 Kambiyo Karlarõ
647 Reeskont Faiz Gelirleri
648 Borsa Değer Artõş Karlarõ
649 Diğer Olağan Gelir ve Karlar
653 Komisyon Giderleri
654 Karşõlõk Giderleri
655 Menkul Kõymet Satõş Zararlarõ
656 Kambiyo Zararlarõ
657 Reeskont Faiz Gideri
658 Borsa Değer Azalõş Zararlarõ
659 Diğer Olağan Giderler
660 Kõsa Vadeli Borçlanma Gideri
661 Uzun Vadeli Borçlanma Gideri
679 Olağan Dõşõ Gelir
(30)
689 Olağan Dõşõ Giderler
690 Dönem Karõ (Zararõ)
_______________ / _______________
Dönem karõ üzerinden mevzuat gereği hesaplanacak vergiler için aşağõdaki kayõt yapõlõr:
_______________ / _______________
691 Dönem K. Vergi ve yasal yük.
370 Dönem K.Vergi veY.Y.Karşõlõğõ
_______________ / _______________
Dönem net karõna ulaşmak için aşağõdaki kayõt yapõlõr:
_______________ / _______________
690 Dönem Karõ
691 Dönem K.Vergi ve Y.Yük.
692 Dönem Net Karõ
_______________ / _______________
Dönem net karõ aşağõdaki muhasebe kaydõ ile bilançoya taşõnõr ve böylece gelir tablosu
kapatõlmõş olur.
_______________ / _______________
692 Dönem Net Karõ
590 Dönem Net Karõ
_______________ / _______________
(31)
PricewaterhouseCoopers Türkiye Ofisleri:
İstanbul
Süleyman Seba Cad. BJK Plaza No.48 B-Blok
Kat: 9 34357 Akaretler, Beşiktaş, İSTANBUL
Tel: (90-212) 326 6060
Faks: (90-212) 326 6050
Büyükdere Cad. No.111 K.2-5
34394 Gayrettepe, İSTANBUL
Tel: (90-212) 355 5858
Faks: (90-212) 355 5850
Ankara
Paris Cad. No.12/4 06540
Kavaklõdere, ANKARA
Tel: (90-312) 410 4545
Faks: (90-312) 410 4550
İzmir
Hürriyet Bulvarõ, No:4/1 Kavala Plaza
K.6/605 35210 Alsancak, İZMİR
Tel: (90-232) 497 7070
Faks: (90-232) 497 7050
www.pwc.com/tr
www.vergiportali.com
(32)