docVefa Tarhan - ISTANBUL REstate
download 
Şikayet Transkript
Vefa Tarhan - ISTANBUL REstate
Küresel Kriz, Ekonomiye etkisi, ve Krize karşı Korunma Yöntemleri GYODER Zirvesi İstanbul, 2 Haziran, 2009 Vefa Tarhan Northwestern University, Kellogg Graduate School of Management ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 1 Gündem 1. Küresel Krizin Fotoğrafı 2. Krizin Ekonomiye Etki Kanalları 3. Kriz verileri 4. Krize karsi kisa ve uzun vadeli tedbirler 5. Gayrimenkul sektoru 6. Slogan kampanyalari 7. Banka Kredileri ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 2 Bu Kriz Değişik • Bu kriz genellikle boyutu açısından1929 krizi ile karşılaştırılıyor • Ama bence bu bir elma/armut karşılaştırması oluyor • Bu günkü dünyada ülkelerin hem reel sektörleri hem de finansal sektörleri iç içe: Globilizasyon • Dolayısıyla dünyanın bir ucunda bir Ülke hapşırdığında bir başka ülke hızla nezle oluyor • 1929’lardaki “Great Depression” idiyse, bu da en azindan “Great Recession” ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 3 Bu krizin değişik olduğu işaretleri • Yıl başından bu yana tüm dünya borsalarında buharlasan degerler $26.5 trilyon • Bu rakamın boyutunu anlamak için ABD GSMİH’nın $14 trilyon • Küresel ekonominin büyüklüğünün $60 trilyon olduğunu hatırlamak yetiyor • Borsa kayıpları çok yüksek olmasına rağmen esas problem bu değil • Esas problem kredi pazarlarının bir “nükleer kış” ortamında olması • Bu durum devam ederse, şirketler kısa ve uzun vadeli kredi bulamazlarsa, reel kesim çöker ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 4 Olağan üstü bir kriz • 25 Eylülde 3 aylık ABD hazine bonosunun faizi gün içinde eksi, gün sonunda sıfır oldu • 26 Eylül Cuma günü General Motors şirketinin tahvilleri için 5 yıllık sigorta primi %38’e ulaştı. • Bu şu demek oluyor: GM’in $10 milyonluk tahvilini sigorta ettirmek için (yani şirket ödeme yapamazsa ödemeyi size bu sigortayı satan yapacak) 5 sene sürecinde senede $3.8 milyon dolar ödemeniz gerekiyor • Bu arada, GM yine ayni sirket tek ufak fark eskiden GM “General Motors” anlamina geliyordu, simdi ise “Government Motors” oldu ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 5 Global “Ekonomik Lâle Devri”nin Sonu Geldi • 1990-2007 döneminde enflasyon, faizler, volatilite çok düşük, büyüme yüksek olarak gerçekleşti • Ama o günlerin sonu geldi. • Global ekonomiler son yılda büyük bir şok yaşadı: • ABD’de başlayan ve dünyaya yayılan kredi krizi • Veriler kredi krizinin Finansal boyutunun bile sonunun gelmediğini gösteriyor. • Finansal kriz reel sektör sahillerine ulaşti ve tsunami’lik sartlar yaratti • AB’nin durumu ABD’den daha da kötü olabilir • AB Türkiye ekonomisi için çok daha önemli ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 6 Bu Krizin İsmi • Bu krize önce likidite krizi adını verdiler • Ancak bu krizin esas nedeni likidite azlığı değil tam tersine likidite bolluğu idi • Likidite bolluğu riskin düşük fiyatlandırılmasını tetikledi • ABD’nin cari açık problemi var • Ancak cari açık finansman problemi yok • Ama cari açık yine de problem : Yatırım problemi • ABD bazlı varlıklara yatırımlar arttıkça fiyatlar yükseldi ve getiriler düştü • Yatırımcılar: getirileri nasıl artırabıliriz? • 1. Finansal kaldıraç arttı • 2. Riskin fiyatı düştü: yatırımcılar aldıkları riske orantılı bir tazminat talep etmediler ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 7 Fed’in Krizdeki Rolü • Fed de yangına körükle gitti: LTCM, İnternet balonu, gayrimenkul balonu • Kriz şu anda bir güvensizlik krizine dönüştü • Guvensizlik krizi ile nasıl savaş edebileceğimizi bilmiyoruz • Para politikası çalışmıyor • Fed ne kadar para sürerse sürsün bankalar kredi vermekten korkuyorlarsa şirketler kredi bulamıyor • Faizler neredeyse %0 (Fed-funds faizi %1) ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 8 Reel Mortgage Faizleri ve ABD’ye Sermaye Girişleri (%GSİMH) 10% 10% Real Mortgage Rate 8% 8% 6% 6% 4% 4% Foreign Fund Inflows (%GDP) 2% 0% 0% 19 87 19 88 19 89 19 90 19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 2% -2% ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 -2% 9 Ekonominin “yumuşak karnı” • • • • Issizlik Kayit-disi ekonomi Vergi reformu ihtiyaci İkiz cari açık ve açığın finansmanı problemleri – Su anda pusuda olan bu problem kriz sonrasi tekrar ortaya cikacak • • • • • • Yeterince gelişmemiş sermaye piyasaları Sıcak paranın hakimliği ve ürkekliği Gerçek “doğrudan yatırımlar”a ihtiyaç Özel sektörün döviz borcu Tasarruf düşüklüğü, yüksek tüketici kredisi Bu problemler birbirinden tamamen bağımsız değil ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 10 Buyume Nasil Finanse Edilir? Doğrudan Yatırımlar Portföy yatırımları (“sıcak para”) Özel sektörün döviz kredisi Bankacılık sektörünün döviz kredisi Reserv varlıklarlarda değişmeler (resmi reservler ve IMF kredileri) • Ödemeler dengesinde bir de “net hata ve noksan” kalemi var • Kriz sonrasi bu kaynaklarin hangisilerine guvenebiliriz? ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 11 • • • • • Kriz etki kanalları • Bitmeyen Kısır Döngüler: Kriz hem tuketim hem de yatirimlari dusururek daralma yaratiyor: • Yatirim kararlari: NBD = -NA0 +NA1 /(1+AOSM) +…NAt / (1+AOSM)t • NA = nakit akislari, AOSM = agirlik ortamali sermaye maliyeti = Km * Ko + Om *O0 • Kriz hem tuketimdeki dusus nedeniyle (pay) hem de sermaye maliyetindeki artis nedeniyle yatirimlari azaltiyor, issizligi cogaltiyor ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 12 Kriz kanallari • Kisir donguler: • Tüketimdeki düşüş ve kredi musluğunun kapanması / maliyetinin artması → yatırımlarda düşüş→işsizlikte artış→tüketim, yatırım azalması • Döviz borçlarının servisinde yaşanacak zorluk→bankacılık sistemine etkisi→Kredilere etkisi→Yatırım, tüketimde düşüş, işsizlikte artış • Yatirim ve issizlikteki artis kredilerin odenmesinde problem yaratiyor • Kriz reel ve finansal kesim arasinda bir ping©Vefa Tarhan, GYODER 2009 13 pong topu Kriz Tedbirleri: Kısa Vade • IMF ilişkisi • Slogan kampanyalari” yerine “Ekonomik” kriz tedbir paketleri • “Gecici, hafif, envanter eritici” paketler yerine “uzun vadeli, anlamli, yatirimlari hedefleyen” paketler • Reel sektör problemleri birinci planda olmalı • Sermaye piyasasının geliştirilmesi • Krizden cikis hazirliklari. Kriz oncesi noktaya donemeyiz. Buyumeyi eskisi gibi finanse edemeyiz ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 14 Krizden Korunma Yolları:Uzun Vade • İlerde krizler daha sık olacak • Uzun vadede çözüm ekonominin “yumuşak karnı”nin adeleye dönüşmesi • ihracat politikası – mukayeseli avantajımız olan ürün ve hizmetlerin belirlenmesi • Gıda fiyatları artmaya devam edecek– Tarım büyük fırsat • Tarımda büyük altyapı yatırımları yapılmalı • Eğitim politikası – genç ve eğitilmiş bir nüfusumuz mu var yoksa genç ve diplomalı bir nufusa mi sahibiz? • Dünya çapında üniversiteler – araştırma kavramı nedir? • Tüm üniversitelerin YÖK’ün denetimine ihtiyacı var mı? ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 15 Yoneticilerin krizi degerlendirme evrimi • • • • Krize ilk tepki: “bu kriz Turkiye icin buyuk bir firsat” Sonra: kriz bizi “teget gececek” Daha sonra: “etkileyecek, ama az etkileyecek” Simdi: “kriz cikis donemi geldiginde Turkiyenin cok onemli avantajlari olacak” • Ilk 3 nokta hakkinda bir sey soylemeye gerek yok cunku krizin yaptigi hasari gorduk, ve goruyoruz • Elimden geleni yaptim, ama son degerlendirme hakkinda malesef tepki gostermekten kendimi engelleyemiyorum: • Kriz sonrasi kriz oncesi doneme geri donecegimize gore nicin kriz oncesi ekonomi saglikli degildi de simdi saglikli olacak? • Acaba Kriz suresinde haberimiz olmayan onemli yapisal reformlar mi yapildi ki, kriz sonrasi durumumuz kriz oncesinden daha iyi olacak? 16 Kriz Verileri • BM kuresel ekonominin bu yil %2.6 gerilemesini bekliyor • Turkiyede Kriz “resmen” kabul edildi - %3.6 kuculme • Ulke mali disiplinini saglayacak mali kuralla ilgili duzenleme 2011’e ertelendi • Reel kesimin kuresel kredi piyasasina olan bagimliligi artti • Ilk ceyrekte 16.1 olan ‘resmi” issizlik, %25 “gercek” issizlige tekabul ediyor – 2009 ortalarinda %16.8’e varacagi tahmin ediliyor • Martta sanayi uretimi %20.9 daraldi • Butceyi Nisanda TL 2.2 Milyarlik 3G geliri kurtardi ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 17 Veriler • 5 yillidir ortalama GSMH’nin %4’unde seyreden butce fazlasindan sonra – Ilk ceyrek butce acigi rekor seviyede (4milyardan 19 milyara cikti. Hedef 10 Milyar TL idi) – Yil sonu itibariyle acigin GSMH’nin %7’sini bulmasi bekleniyor – Sorumlu kalemler saglik ve belediye harcamalari ve vergi tahsilatindaki azalma • Vergi gelirlerinin onemli bolumu KDV ve OTV yoplamindan saglanmaktadir • Her 2 kalem de tuketime bagli oldugu icin ekonominin kuculmesi mali kirilganligi artirici nitelikte ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 18 Veriler… • Kredi karti odeme konusunda problemler: “tasviye olunacak alacaklar” – 2008 ilk ceyrek:%6.59, 2009 ilk ceyrek: %9.08 – Tasit kredilerinde ayni kalem %4.5’dan %8.31’e firladi • Olumsuz Issizlik rakamlarina ilaveten olumsuz ucret rakami: 2009 ilk 2 ay:ucretler %2.8 geriledi • Son rakamlar issizlik buyuklugunde Turkiyenin OECD birincisi, dunya 2.’si oldugunu gosteriyor • 2 yilda issizligin 5 milyon olacagi tahminleri var • Fabrikalar uretim kapasitesinin %64.7’sini kullandi (gecen yila oranla %15’lik gerileme) ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 19 Gayrimenkul sektoru • Satislar bir onceki ceyrege gore %18 artti (Nedeni bir sonraki slide’da), bir yil oncesinin ceyregine gore %3 azaldi • Sektorde fiyat dususleri suruyor • Harc indirimi belki de gecici nitelikte oldugu icin sektore yaramadi • Piyasayi ancak bir mortgage sistemi kurtarabilir • Bankalarin gayrimenkulu finananse edecek uzun vadeli fon kaynaklari bulmalari mumkun degil • Turkiyede ozel sektor tahvil piyasalarinin kurulmasi sart ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 20 Gayrimenkul sektorune bir tavsiye • Sektorun ABD’deki mortgage kopugunu yaratatan sartlara benzeyen satis tesvikerini goruyorum – 5 yillik sifir faizli finansman, odemelerin ileri atilmasi, vs. • Biliyorum bunlar envanter eritici ve sadece belirli kategorileri kapsayan durumlar • Ama yine de bunlar cok tehlikeli davranislar – Kredi ve faiz riski yukleniyor • Hattim olmayarak tavsiyem “bunlari yapmayin” – Kredi/faiz risklerini ihtisaslari olmasina ragmen bankalar bile yanlis degerlendirebiliyor • Motorola (Uzan), NT, ve Lucent’i unutmayin ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 21 Ekonomi bilim olmaktan cikti - slogan kampanyalari ile idare ediliyor • 1974’de Nixon istifa etmek zorunda kaldiginde ABD baskanligina gelen Gerald Ford, • O gunlerde ABD standardlarina gore bir kasirga haline gelmis olan enflasyon problemini cozmek icin • Bir “Whip Inflation Now” (enflasyonu kirbaclama) kampanyasi baslatti ve “WIN” rozetleri dagitti • Acaba boyle bir kampanya mi yoksa enflasyonun nedenlerini bulup, bu nedenleri tedavi edecek ekopolitikalar mi problemi cozebilir? • 1979 da Paul Volker Fed’in basina geldi, disiplinli para politikasi uygulamaya basladi ve enflasyon problemini cozdu • Ama belki de Volker sansliydi rozetlerin etkisi ancak 5 yil sonra hissedildi! ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 22 Kriz slogan kampanyalari ve goruslerim • “Bankalar reel kesime yardim etmeli, kredi vermeli” – Kredi kararlarini komur dagitimiyla karistirmamaliyiz – Bile bile yanlis kredi vererek bankalarin 2001 oncesi durumlarina donmelerini mi istiyoruz? – Acaba nicin %20’lerden kredi vermek yerine kapris yapip %12’lerden devlet tahvili aliyorlar? • Bir sivil topluma yapilan bir oneri; “her uyeniz bir kisi ise alsa issizlik promlemi cozulur” – Tercume: “Sirketler kar gayesi ile isletilmemeli” • “Halkimiz para harciyor sira is adamlarimizda. Sirketler harcamalarini ve yatirimlarini kismasinlar” – Tercume ayni: Sirket kararlari kar kistasiyla verilmesin ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 23 Slogan kampanyalari ve bir akademik katki • • • • “Evde durmayin pazara cikin” “Kimse isini kaybetmesin” “Biz alisverisi kesersek o isini kaybeder” “Krize yenilmeyecegiz! Cikacagiz pazara Turkiyenin alin terini tasiyani tercih edecegiz” • Ingilizcede bunlara “boy-scoutish” yani naif “izci” gorusleri denir • Zaman zaman universite kuruculari tarafindan bile fildisi kulelerinde ikametgah etmekle suclandigimiz icin ben de cocuklugumdan hatirladigim bir sloganla katkida bulunayim: • “Muzu, hurmayi birak, kendi uzumunu ye. Her Turk 24 kizi, Turk oglu budur kurtulus yolu” Ekonomi bir sosyal “bilim”dir • • • • Iliskiler, konular bilimsel olarak analiz edilmeli Problemler bilimsel acidan degerlendirilmeli Cozumler bilimsel olarak aranmali Durum boyle iken slogan kampanyalari araciligiyla cozum arayislari hem – zaman kaybettirici eylemlemleri temsil eder – Gercek cozumlerin bulunmasini engeller – Hem de bu kampanyalari yonetenlerin kredibiltilerine belki tamir edilemeyecek derecede zarar verir • Hastayi doktora goturmek gerekir, buyucuye degil ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 25 Banka kredileri ve yatirimlar • Acaba bankalar kredi vermedigi icin mi yatirimlar duruyor • Yoksa, sirketler ic/dis talepteki dusus nedeniyle yatirim yapmadiklari icin mi kredi istemiyor • Bence kredi isteyip de bulamayan sirketler yatirim yerine zararlarini finanse etmek icin kredi istiyor • Nisan’da yayinlanan bir arastirmam kredi piyasalarin “zararlari” fonlamadigini, yatirimlari finanse ettiklerini gosteriyor • Sirketler 1 dolarlik duran varlik yatirimi yaptiklarinda bunun $0.24’unu kisa vadeli, $0.64’unu uzun vadeli kredi ve $0.12’sini ozsermaye ile finanse ederken • $1 zarar durumunda fonlamanin $0.15 krediden $0.85’I ozsermayeden geliyor ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 26 Banka kredileri • Hem “Bizim bankalar farklidir kriz tecrubeleri var” • Hem de “Bankalar zarar eden sirketlere bile kredi vermeli” diyemeyiz • Kredilerde yasanan sorun daha cok KOBI ve tuketici kredilerinde • Bu sahis/kuruluslara mutlaka yardim yapilmali • Bu talep artisi acisindan tum ekonomi icin faydali olur • Ancak ozel bankalar da olmamali bu sorumluluk • Aksi takdirde 2001 oncesine doneriz • Kredi notu yuksek sirketler yatirim icin kredi istiyor olsa nicin bankalar paralarini %20’lilik bir yatirim yerine %12’lik hazine bonosuna yatirsinlar? ©Vefa Tarhan, GYODER 2009 27
Benzer belgeler
Küresel Krizin Temel Nedenleri, Finanansal ve Reel Kesime etkileri
• Esas problem kredi pazarlar ının bir “nükleer kış”
ortamında olması
• Bu durum devam ederse, şirketler kısa ve uzun
vadeli kredi bulamazlarsa, reel kesim çöker
©Vefa Tarhan, 2009
