Arayüz Tasarımları Değerlendirilmesi

5.12.2013
Değerlendirme
Arayüz Tasarımları
Değerlendirilmesi
Nuri Hataş
Veysel Yünlüel

Acemi tasarımcılar yaptıkları küçük web
tasarımlarıyla egoları yüksek hale
gelebilir.

Peki ‘EGO’ derken biz neyi kastediyoruz ?

Kısaca söylemek gerekirse Ego; bizi öz
benliğimizden uzaklaştıran tüm düşünce
yapılarının kaynağıdır.

Acemi tasarımcılar kendi yarattıklarıyla
kendilerinden geçmiş olabilirler ve kendi
yarattıklarını yeterince değerlendirmezler ise
başarısız olmaları kaçınılmazdır.

Deneyimli tasarımcılar ise bilgelik ve alçak
gönüllülükle yaptıkları işlerin kapsamlı bir
testten geçirilmesinin bir zorunluluk olduğunu
kavramışlardır.
EGO VE İNSAN YAPISI
Değerlendirme planlarının aralığı örneğin
küçük bir web sitesini göz önüne alırsak 6
kullanıcı ile 3 günlük bir test uygun olabilir.
Ancak yeni bir ulusal hava kontrol sistemi
için iddialı bir sitenin testi 2 yıl olabilir. Bu
testlerin maliyetleri tüm projenin %5 ile %20
si aralığında değişebilir.
EGO’YA ALBERT EINSTEIN
PENCERESİNDEN BAKALIM
1
5.12.2013

Birçok insanın çalıştığı bir projede
mükemmellik mümkün değildir. Bu yüzden
planlama yapılırken;

birincisi, bir arayüz yaşam döngüsü
sırasında sorun tespit edilmeli,
değerlendirmeli ve onarımı devam eden
yöntemler içermelidir.
İkincisi ise sorunlar devam ediyor olsa bile
sorunun öğrenilmesi mümkündür, bu sorun
çözüldükten sonra bu konuda bir karar
alınıp prototip proje son kez test edilir ve
ürün teslimi yapılır. Üçüncü olarak örneğin
hava trafik kontrol sisteminin acil
durumlarda yüksek seviyede
öngörülemeyen durumlarda performansı
test etmek son derece zor olduğu için bu
seviyeye en yakın test yöntemleri en
uygun yöntemler olacaktır.
Uzman İncelemeleri

HAVA TRAFİK KONTROL SİSTEMİNİ TEST
EDEN ÇALIŞANLAR
Uzman yorumcular tasarım ekibinin
egolarına ve profesyonel becerilerini
yakından takip etmelidir. Bu yüzden
tasarım ekibinin önerilerini dikkatli hale
getirmelidir: Herhangi bir insan, yeni
incelenmiş bir arayüz için tasarım
mantığını ve geliştirilme şeklini anlaması
oldukça güçtür. Yorumcular, tasarımcılar ile
tartışarak olası sorunları not alıp
üretilebilecek çözümleri tasarımcılara
bırakmalıdır.
Uzman Yorumları Çeşitleri
 Sezgisel
Değerlendirme
 Kuralları
Yorumlama
 Tutarlılık
Denetimi
 Bilişsel
İzlenecek Yol
 Resmi
UZMAN İNCELEMESİNE BİR ÖRNEK …
Kullanılabilirliğin
Denetlenmesi
2
5.12.2013

Eğer raporda projenin önemi ve beklenen
çaba düzeyine göre öneriler yer alıyor ise,
yöneticilerin bunları uygulama olasılığı
daha yüksektir.

Bir arayüz tasarlarken ise mümkün olduğunca
gerçeğe en yakın, gürültü ve dikkat dağıtıcı
ortamdan arındırılmış bir ortamda tasarım işlemini
gerçekleştirmelisiniz.

Başka bir yaklaşım ise, kuşbakışı bir arayüz yere
yatırılır veya duvarda dokunmatik ekranlar da tam
bir seti inceleyerek eldeki tüm tutarsızlıklar tespit
edilir ve farklı desenlerin fark edilmesi açısından
bu yaklaşımın son derece verimli olduğu
ispatlanmıştır. Kuşbakışı görünümde yazı tipleri,
renkler ve terminoloji açısından tutarlı olup
olmadığı hızlı bir şekilde görülebilmesi ve birden
çok geliştiricinin ortak bir üsluba uyulup
uyulmaması takdirini yorumcular sağlar.
Kullanılabilirlik Testi ve
Laboratuvarları

Uzman-yorum yöntemleri ve kullanılabilirlik
test yöntemleri birçok değişkenin kontrol
edilebilmesi bakımından zordur. Ancak
yapılan her çalışma uzman
değerlendirmeleri için kanıt sağlar.
Uzmanlar her zaman bir arayüz de farklı
sorunlar bulmak eğilimindedir ve bu nedenle
3-5 yorumcuyu tamamlayıcı kullanılabilirlik
testi olarak kullanabiliriz. Bu son derece
verimli olacaktır.
Kullanılabilirlik testi ve laboratuvarları
kullanıcıların isteklerini karşılayabilmek için
1980 li yıllardan beri günümüze kadar devam
etmektedir. Yöneticiler ve geliştiriciler ilk
başlarda kullanılabilirlik testinin güzel bir
fikir olduğunu belirterek bir süre direndi,
ancak bu zaman baskısı ve sınırlı kaynaklar
onları daha çalışırken engellemiştir.

Başarılı bir uzmanın inceleme imkânını
güçlendirmek, kimi proje ile tanıdık kimi
proje ile uzun vadeli bir ilişki kurması bilgili
uzmanlar seçiminde yardımcı olur. Bu
insanlar kendi müdahalelerinin sonuçlarını
görmek için geri çağırılırlar ve onlar bu
yaptıkları müdahaleler konusunda sorumlu
tutulurlar. Ancak yine de deneyimli uzman
yorumcuları tipik kullanıcıların, özellikle ilk
kez kullananların nasıl davranacağını
bilmediklerinden zorluk çekmektedirler.
Kullanılabilirlik Testi ve
Laboratuvarları
Deneyim büyümüş, başarılı projeler için krediler
verilmesi üzerine talep fazlalaşmış ve bunun
üzerine tasarım ekipleri, kullanılabilirlaboratuvar personeli ve kıt kaynağın elde
edilebilmesi için rekabete başlamıştır.
Yöneticilere bir kullanılabilirlik testine gerek
kalmadan bir projeyi gerçekleştirmek için özel
öneriler verilmiştir. Kullanılabilirlik testi birçok
projenin hızlandırılmasını gerçekleştirdi, aynı
zamanda büyük maliyetlerinde önüne geçmiş
oldu.
3
5.12.2013

Akademisyenler hipotez testlerini ve destek
teorilerini desteklemek için kontrollü
deneyler gerçekleştirmekte iken,
uygulayıcılar ise hızla kullanıcı arayüzleri
geliştirmek için kullanılabilirlik test
yöntemleri geliştirdi.
KULLANILABİLİRLİK TESTLERİNİN
YAPILDIĞI BİR LABORATUVAR
Şekil 4.1 ve Şekil 4.2
Fiziksel bir laboratuvara sahip bir kuruluşun
kullanılabilirlik testlerini o kuruluşa bağlı
çalışanlar, ürünün sahibi ve kullanıcılar
yapar (şekil 1). Tipik bir kullanılabilirlik
laboratuvarı 10 metrelik alanda, bir
tarafında test ve gözlemciler (tasarımcılar,
müşteriler ve yöneticiler), diğer tarafta ise
iş yapmak için bulunan kullanıcılara ayrılmış
bölmeler vardır (şekil 2).

Katılımcılara her zaman saygı ile yaklaşılmalı
ve nelerin test edilip nelerin yapılmadığı
konusunda bilgilendirilmesi yerine, üzerinde
çalışılan yazılım ve kullanıcı arayüz konusunda
bilgilendirilmesi gerekir. Onları (örneğin; bir
web sitesi üzerinde ürün bulma, bir mouse’ı
kullanarak bir diyagram oluşturma veya bir
dokunmatik bilgi noktası üzerinde bir restoran
rehberi inceleme) gibi konularda ne kadar
sürede istenilen işlemin gerçekleştirileceğinin
anlatılması gerekir.

Katılım her zaman gönüllülük esasına göre
olmalı ve katılımcılar bilgilendirildikten
sonra onay alınmalıdır. Mesleki
uygulamada tüm katılımcılara okuma ve
imzalama konusunda bir açıklama
yapılmalı ve kullanıcılarda oluşan soru
işaretlerini gidermeleri gerekir.
4
5.12.2013
Örneğin, tüm katılımcılara okunup imzalatılması gereken metin
aşağıdaki gibi olabilir:

Ben özgür irademle bu deneye katılmak için gönüllü oldum.

Görevlerimin ne olacağını önceden ve ne tür işlemlerin
takip edileceği konusunda bilgilendirildim.

Bana soru sorma fırsatı verildi ve sorularıma beni memnun
edecek düzeyde cevaplar verildi.

Geri çekilme iznimin ve katılım sürecimin gelecekteki
tedavi durumumun saklı kalması kaydıyla, istediğim
herhangi bir zamanda katılımı durdurma hakkına sahip
olduğumun farkındayım.

Aşağıda bulunan imzam yukarıda bulunan tüm tabloların
onaylandığı anlamına gelir ve bu çalışma bana katılım
öncesinde verilmiştir.
Her tasarım aşaması yinelenerek zarif hale
getirilebilir ve geliştirilmiş hali test
edilebilir. Kullanıcı beklentilerini
karşılayabilmek için yazılım hatalarının hızlı
bir şekilde bulunması veya tutarsız
yerleşimdeki küçük hataları düzeltilmesi son
derece önemlidir. Kullanılabilirlik testlerinin
birçok çeşidi denenmiştir:
Ölçüm Cihazları
Görevlerini yerine getiren katılımcıların,
daha sonra incelenmek üzere, katılımcıların
karşılaştıkları sorunları tasarımcılara veya
yöneticilere göstermek için video kaydı çoğu
zaman değerlidir. Videokasetlerinin gözden
geçirilmesi sıkı bir iştir, bu yüzden test
sırasında logging(günlük işlemler) ve
açıklamalar kritik olayları bulmada harcanan
zaman konusunda çok önemlidir.

Kâğıt maketleri

İndirimli kullanılabilirlik testleri

Rekabetçi kullanılabilirlik testleri

Evrensel kullanılabilirlik testleri

Alan testleri ve taşınabilir laboratuvarlar
Ölçüm Cihazları
Diğer hedefler ise kullanıcının tespit edecekleri
olacaktır.
Geniş çaplı bir ankette kullanıcıların temsili
arayüz hakkında görüşlerini ölçen maddeler
aşağıdaki gibidir:

Arka plan (yaş, cinsiyet, köken, eğitim)

Bilgisayar deneyimi (yapılan yazılımlar geliştirilen
projeler)

Görev etki alanı nesneleri ve eylemleri

Arayüz etki alanı metaforları ve eylem
kolları
İş sorumlulukları (karar verme etkisi, yönetsel
roller ve motivasyon )


Kişilik tarzı (içe dönüklük, karşı cinse olan
isteksizlik)

Giriş ve görüntülerin dizayn kullanımı

Bir arayüzü kullanmamak için nedenler (yetersiz
hizmet, çok karmaşık ve yavaş)

Özelliklere aşinalık

Bir arayüzü kullandıktan sonraki duygular
5
5.12.2013
Kabul Testleri
Kabul testlerini yapmadan önce sözleşme
yapacaksak açıkça kabul kriterleri
yazmalıyız.
Büyük uygulama projelerinde;
müşteriler ve yöneticiler için donanımlar
ve yazılımlar ölçülebilir hedeflerdir.
Öte yandan eğer ortada yazılı bir doküman
yoksa ‘kullanıcı dostu’ bir kabul testi
yapabiliriz.
Donanım ve yazılımları testlerle
ölçebiliriz ve bu testlerin istenilen (gerek
duyulan) zamanda yetiştirilmeside
önemlidir. Ama tamamlanmış ürün kabul
testinden başarısız olursa, başarılı olana
kadar sistem baştan tekrar kontrol
edilmelidir.
Bu testte bakacağımız ;

Kullanıcıların yapılan fonksiyonları
öğrenmesi için geçen zaman

Verilen görevlerin performans hızı

Kullanıcı tarafından yapılan hataların
oranı

Kullanıcının komutlarının belli bir zaman
içinde yapılması

Kullanıcı memnuniyeti
Büyük kullanıcı arayüzlerinde farklı
katılımcılarla 8-10 kadar farklı test
yapılabilir. Diğer kriterler şöyle
sıralanabilir;
Örneğin bir gıda-alışveriş web sitesi için
bir kabul testi aşağıdaki gibi belirtilebilir;

35 yetişkini (yaşları 25-45 arası) testimize
alıyoruz.

Katılımcılar en az 1 yılda 1-5 saat/haftalık
orta düzeyde web kullanımı deneyimine
sahipler.






kişisel memnuniyet

çıkış anlaşılırlığı

sistem tepki süresi
Sitenin temel özellikleri üzerinden 5
dakikalık tanıtım gösterecekler.

kurulum prosedürleri

Ürünle ilgili basılı belgeler
En az 30 yetişkin bireyin 30 dakikada
belirtilen görev kriterlerini tamamlaması
gerekir.

grafiklerin çekiciliği
Kabul testlerinin temel hedefi ürünün
kusurlarını tespit etmek değil, daha
ziyade ürünün gereksinimlerini kontrol
etmektir.
Başarılı kabul testlerinden sonra, ulusal
veya uluslar arası piyasaya sürmeden önce
belli bir alanda saha testi yapılabilir.
(beta sürüm olarak)
Kullanılabilirlik testleri, anketler, kabul
testleri, ve saha testlerinin amacı
evrimsel gelişmesini mümkün olduğu
kadar zorlamaktır. Çünkü ürünü piyasaya
sürülmeden yapılacak değişiklikler çok
daha kolay ve ucuz olacaktır.
gibi diğer kriterler, aynı zamanda komple
ticari ürün kabul testlerinde de
düşünülebilir.
Aktif Kullanım Sırasında
Değerlendirme

Dikkatli bir şekilde tasarlanmış ve çok iyi
arayüzü test edilmiş ürün harikadır.
Fakat; başarılı etkin kullanım;
yöneticilerin, servis ve bakım personelinin
sürekli dikkatini gerektirir.

Kullanıcıların verdiği destek (feedback vs)
arayüzün iyileşmesinde ve verilen
hizmetin artmasında büyük rol oynar.

Unutmamak gerekir ki tüm kullanıcıları
memnun edemezsiniz ama memnun
kullanıcıların takdiriyle ödüllendirilirsiniz.

Mükemmellik ulaşılabilir değildir ama
iyileştirmeler yapılabilir ve bu devam
etmek için yeterlidir.
6
5.12.2013

Oluşan sorunları tamir ederken bir anda
değil yavaş yavaş yapılması gerekir. Çünkü
yapılan ani değişiklikler halihazırdaki
kullanıcıları kötü etkileyebilir.

Gelişen internet ortamında arayüzlerin
değişimi kaçınılmaz olmuştur.

Değişiklikler altı aylık veya yıllık olarak
arayüz revizyonu ile sınırlı olmalıdır. Yeni
katmanla ile önemli kaynaklara erişim
istikrarlı olmalıdır.
Görüşmeler ve Grup Odaklı
Tartışmalar
Bireysel kullanıcılarla görüşme verimli
olabilir, çünkü kullanıcıların endişe
duyduğu spesifik konuları takip edebiliriz.
Bireysel tartışmalardan sonra
yorumların evrenselliğini tespit etmek için
grup odaklı tartışmalar yapılır.
Görüşmeler zaman alıcı ve masraflı
olduğu için genellikle kullanıcı
topluluğunun küçük bir kısmı dahil edilir.
Diğer yandan kullanıcıyla doğrudan temas
olumlu, yapıcı öneriler kazandırır.
Profesyonel liderliğindeki grup odaklı görüşmede gizli
kalmış sorunları şaşırtıcı bir şekilde hızlı çözebiliriz.
Örnek olarak ;
Büyük bir şirketin 4,300 kullanıcısıyla 45 ile 66 dakika
arasında şirketin iletişim sistemiyle ilgili görüşme
yapılmış. Görüşmede genel olarak kullanıcıların mutlu
olduğu ancak;

%23.6 lık kesimin güvenlik hakkında endişeleri
olduğu,

%20.2 lik kesim sistemin kafa karıştırıcı bulduğu,

%18.2 lık kesim kolaylık ve erişilebilirliğin iyi olduğunu

Ve sadece % 16 lık kesim hiçbir endişesi olmadığını
dile getirmiş.
Böyle bir görüşmenin ardından şirket 42 adet çözüm
odaklı arayüzü geliştirmesi yapmış.
Devamlı Kullanıcı-Performans
Veri Günlüğü
Grup Odaklı Tartışma Örneği

Veri kaydı, sistem yöneticilerinin
arayüzü kullanım biçimi hakkında veri,
kullanıcının performans hızı, hata oranı
veya çevrimiçi yardım talepleri sıklığının
toplanması için gerekir.
Kullanım frekanslı datanın en önemli
özelliği performansı optimize etmede ve
sistem bakımcılarına rehberlik edip birçok
maliyetten kurtarmasıdır.

Veri kaydı ile yeni donanım satın
alınacağı zaman, çalışma prosedürlerinde
değişiklikler olduğunda, iyileştirmeler,
sistem genişletme planları vs.
olduğunda bize rehberlik sağlar.
Veri günlüğü tutulması tamamen iyi niyetli
yapılmasına rağmen kullanıcı hakları
gizliliği korunması gerekir. Belirli bir
kullanıcının bilgileri gerek olmadıkça
toplanmamalıdır.

Veri depolama ticari amaç olarak da
kullanılmaktadır. Bazı şirketler
kullanıcıların web sitesindeki günlük
verilerini ve analizlerini web sitesi
sahibine sunmaktadır. Böylece sitenin
sahibi o yönde reklam ve promosyon
yapar.
7
5.12.2013
İnternet veya Telefon
Danışmanları

Danışmalarda sorun yaşıyorsanız internet
veya telefonla kullanıcılara son derece
etkili ve kişisel yardım sağlanabilir.

Birçok kullanıcı ortaya problem çıktığında
bunu birinin çözeceğini bildiğinde güven
hissederler. Bu danışmanlar sorunlar
hakkındaki bilgileri ve çözümleriyle
mükemmel bir kaynaktırlar.
Çevrimiçi Öneri Kutusu veya
e-posta Hataları Raporlama


E-posta kullanıcıların bakımcılara veya
tasarımcılara mesaj göndermek amacıyla
kullanılabilinir. Böyle çevrimiçi öneri
kutuları mektup yazmaya kıyasla çok daha
kolay olduğu için verimli yorum
yapılmasında teşvik edebilir.
Web tabanlı hata raporlama
programlarının popülaritesi artmaktadır.
Netscape'in Kalite Geri Bildirim Sistemi,
Microsoft'un Dr Watson ve Bugtoaster
programları otomatik olarak
çöküşten(crash) sonra oluşan hataları
raporlar.
Kontrollü Psikolojik Odaklı
Deneyler
Akademik ve endüstriyel araştırmacılar bilimsel
yöntem ile verimli bir arayüz kavramı
oluşturulabildiğini fark ettiler. Temel tasarım
bilgilerinin ortaya çıkması için çok sayıda deney
yapmaktadırlar.
İnsan bilgisayar etkileşimine uygulanan bilimsel
yöntemin ana hatları bu görevleri içerebilir:

Pratik bir sorunla başa çıkmak

Test edilebilir bir hipotez olduğunda

Dikkatli ölçülerde değişken seçimi

Mantıklı katılımcı seçmek ve dikkatli bir şekilde
veya rastgele gruplara katılımcı atamak.

Veri analizi için istatistiksel yöntemler uygulamak
ve

Gelecekteki araştırmacılar için pratik bilgiler kayıt
etmek.
Birçok kuruluş kullanıcıların ulaşabileceği
ücretsiz bilgi ve danışma hattına sahiptir.
Bazı firmalar kullanıcı sorunlarının
tartışılması için canlı sohbet odaları
sunmaktadır. Kullanıcılar sorularını yazıp
hemen yanıt alabilirler.
Bu tür hizmetler, müşterilere yardımcı
olur ve onların sadakatlerini sağlar. Ayrıca
yeni bir ürünün tasarımında iyileştirme
yapılmasına neden olabilir.
Müşteri desteğini yüksek düzeyde
sağlamak için öneri kutuları ve şikayet
imkanları internet sitelerinde yaygın hale
gelmektedir.
Bugzilla gibi hata takip programları
sayesinde kullanıcı hata raporları da
popülerlik kazanmıştır.
Not: Bugzilla gibi sistemler, yazılımcılara
üründeki, eksiklik ve yanlışları takip etme
olanağı sağlar.
Kontrollü deneyler için gereken bu
yaklaşımlarım uygulaması ne kadar
zahmetli olsa da oldukça güvenilir
sonuçlar vermektedir.
Benzer katılımcı, görev ve deney
koşullarının tekrarlanmasıyla geçerliliği ve
güvenirliliği artmaktadır.
8
5.12.2013
Örneğin, mobil cihazlarda rekabet
yüzünden klavyelerinde birçok bilimsel
deney yapılmıştır. Bu deneyler sonucunda
kullanıcıların yeni ürüne alışmasında 10
dakikalık azalma, %10 hız artışı ve hata
sayısında azalma görülmüştür. Bu tür
deneyler dikkatli kontroller gerektirir
çünkü tüketici pazarında büyük avantajlar
sağlayabilmektedir.
References

Blackmon, M.H., Polson, EG., Kitajima, M., and Lewis, c., Design methods: Cognitive

walkthrough for the Web, Froc. CHI 2002: Human Factors in Computing Systems, ACM,

New York (2002),463-470.

Chin, John E, Diehl, Virginia A., and Norman, Kent L., Development of an instrument

measuring user satisfaction of the human-computer interface, Proc. CHI '88: Human

Factors in Computing Systems, ACM, New York (1988),213-218.

Coleman, William D. and Williges, Robert c., Collecting detailed user evaluations of

software interfaces, Proc. Human Factars Society: Tu;enty-Ninth Annual Meeting, Santa

Monica, CA (985), 204-244.

Cozby, Paul c., Methods in Belliruioral Research, Seventh Edition, McGraw-HilI, New York

(200m.

Croft, W. Bruce, Cook, Robert, and Wilder, Dean, PrOViding government information on

the Internet: Experiences with THOMAS, Fmc. Digital Libraries '95 Conference, ACM,

New York (19951. Also available at http://www.csdl.tamu.edu/DL95/papers/

croftJcroft.html.

Dumas, Joseph and Redish, Janice, A Practical Guide to Usability Testing, Revised Edition,

[ntelkXl Books, Bristol, UK (1999).
9