çoklu zeka - Bilgi Evleri

ÇOKLU ZEKA
ÇOKLU ZEKA
Çoklu zekâ kuramı 1983 yılında Howard
Gardner tarafından zekâyı tek ve baskın bir
yetenek olarak görmekten ziyade, çeşitli ve
özel boyutlardan oluştuğunu öneren bir
modeldir.
Gardner bilişsel yeteneklerin geniş bir yelpazeden oluştuğunu
ve aralarında sadece çok zayıf bir korelasyonun bulunduğunu
savunmaktadır. Örneğin, kuram çarpma işlemini kolayca
öğrenen bir çocuğun, bu görevde zorluk yaşayan bir çocuğa
göre daha zeki olduğunu söylemez. Basit çarpma işlemlerinde
uzmanlaşmak için zaman harcayan bir çocuk 1) çarpma
işlemini farklı bir yolla öğrenebilir, 2) matematik dışındaki bir
alanda üstün olabilir, 3) hatta çarpım sürecini derin bir seviyede
anlıyor veya tamamen farklı bir süreç olarak görüyor olabilir.
Temelde derin bir anlayış içermesi de yavaşlığa ve çarpım
tablosunu hızlı hatırlayan çocuğa bakıldığında potansiyel
matematiksel zekâsının gizlenmesine neden olabilir.
Kuram ortaya atıldıktan sonra farklı
tepkilerle karşılaştı. Geleneksel zekâ
testleri ve psikometrikler genellikle zekânın
boyutları ve farklı görevler arasında Gardner'ın
Kuramının öngördüğü düşük ilişkiden ziyade
yüksek korelasyon bulmakta. Yine de birçok
eğitimci kuramın önerdiği yaklaşımların
uygulamalı değerini destekler.
Gardner bir davranışın bir zekâ olabileceğine dair birçok ölçüt
dile getirdi.[2]
• Bu ölçütler:
• Beyin hasarından beynin korunması potansiyeli,
• Evrimsel tarihteki yeri,
• Çekirdek etkinliğinin oluşumu,
• Kodlamaya duyarlılığı (sembolik ifade)
• Farklı gelişimsel devamlılığı,
• Bilgilerin, dahilerin ve diğer olağanüstü insanların varlığı,
• Deneysel psikoloji ve psikometrik sonuçlarla
desteklenmesidir.
Gardner dokuz yeteneğin bu ölçütleri karşıladığını savunur:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Uzamsal
Sözel
Mantıksal-Matematiksel
Kinestetik
Müziksel
İçsel
Sosyal
Doğasal
Varoluşsal
Yukarıdaki zekâ çeşitlerinin yanı sıra, Gardner Ahlâk
zekâsı'nın da 10. boyut olmaya değer olduğunu
belirtmektedir.
1- Bedensel/Devin Duyusal Zeka :
Bu zeka türü,
Vücudunu kullanma (dans ve vücut dili ),
Oyun oynama (spor yapmak) ya da
Yeni bir ürün yaratma (icat yapmak)
Duygularını ifade etme yetenekleri ile ilgilidir.
Spor yapmaktan ve dans etmekten hoşlanırlar,
ellerini ve bedenlerini kontrol ve koordine
etmekte son derece başarılıdırlar.
Aktörler, mim oyuncuları ve sporcular bu zeka
türünde gelişmiş insanlardır.
Bedensel/Devin duyusal zekayı geliştirmek için;
• Dramatik bir oyunda görev alın,
• Bir fikir, düşünce veya duyguyla ilgili bir rol yapın.
• Güncel olayları ya da modern buluşları inceleyerek
mimiklerle anlatın (sessiz film oynamak gibi).
• Fiziksel etkinlik ve fazla hareket gerektiren, yarışma
olmayan bir oyun oynayın,
• düşündüklerini el, kol hareketleriyle:ifade eden bir
gurup içindeki insanların isimlerini öğrenin.
• Halk dansı, koşma, yüzme ve yürüme gibi fiziksel
aktivitelere katılın.
• Ruh halinizi değiştirmek ya da karşılaştırmak için farklı
yollardan yürümeyi deneyin.
• Vücudunuzun bildiklerini ve fonksiyonlarının neler
olduğunu daha da iyi anlamak için her gün yaptığınız ve
fiziksel güç gerektiren kazma, çim biçme, bulaşık
yıkama, aracınızı park etme gibi işlerde dikkatlice
kendinizi gözleyin.
Bedensel Zeka ile öğrenenler;
-Nesneleri dokunarak tanıma eğilimine,
-En az bir spor dalında başarıya,
-Jest ve mimikleri kolaylıkla taklit edebilme becerisine,
-Uyumlu ve ahenkli dans edebilme becerisine,
-Uzun süre hareketsiz kalamama ve sürekli kımıldama
eğilimine,
-Nesneleri parçalayıp tekrar birleştirme becerisine,
-Fiziksel oyunlarda üstün başarıya,
-El becerisi gerektiren etkinliklerde kolaylıkla üretme
gücüne sahiptir.
2- Sözel/Dilsel Zeka:
•Soyut ve simgesel düşünme ile,
•kavram oluşturma ve kelime yazma,
•dilbilgisi, şiir, hikaye anlatma,
•mizah
gibi karmaşık olguları içeren dilsel üretimlerden
sorumlu olan bu zeka türünde gelişmiş insanlar,
okuma, yazma, konuşma ve tartışma gibi
eylemlerde başarılı ve edebi ürünler yaratmakta
isteklidirler.
2.Sözel Dilsel Zekayı Geliştirmek İçin
•Hoşlandığınız bir hikayeyi okuyun ve hikayenin sonunu
kendiniz getirin.
•Başkalarının fikirlerini dinleyin ve onlarla bir tartışmaya girin.
•Her gün, yeni ve ilginç bir kelimenin anlamını öğrenin ve onu
kullanmaya çalışın.
•Sizi en çok ilgilendiren ve heyecanlandıran bir konuda, bir
söylev verin.
•Bir dergiye abone olun ya da günlük olaylarla ilgili
izlenimlerinizi bir günlüğe yazın.
Dil Zekası ile öğrenenler;
-Etkili dinleme,
-Etkili konuşma becerisine,
-İsim, yer ve tarihler hakkında güçlü bir hafızaya,
-Güçlü bir kelime dağarcığına,
-Doğru telaffuz becerisine,
-Hikaye, fıkra, şiir türlerinde kitaplar okuma
anlatma ya da yazma becerisine,
-Tekerleme ve kelime oyunları başarısına,
-Yabancı dilleri kolaylıkla öğrenme becerisine
sahiptirler,
3- Görsel/ Uzamsal Zeka :
Zekanın temelini, görme duyusu ve buna bağlı
olarak şekiller tasarlama ve zihinde resimler
yaratma yeteneği oluşturmaktadır.
Ayrıca satranç gibi farklı derinlik ve
açılardan görmeyi gerektiren beceriler bu
zeka türünün Erol
kapsamı
içindedir.
KOCABABA
Ekşili İlköğretim Okulu
zihinlerinde resimler
yaratır ve çizerler.
Renkleri iyi kullanabilir,
iyi harita okuyabilirler.
Görsel sanatlarda
üretim yapmaktan
hoşlanırlar.
•Görsel/Uzamsal zekayı geliştirmek için
•Fikir veya düşüncelerinizi ifade etmek için "estetik araçlar"la
(boya, kil, renkli ve keçeli kalemler gibi) çalışın: Örneğin 21.
yüzyılın neye benzeyeceği hakkındaki düşüncelerinizi bu
araçlarla anlatın.
•Bilerek düş kurun; örneğin hayaliniz, ideal bir tatil yeri ve
oranın olabildiğince görsel detaylarıyla ilgili olmalıdır.
•Hayal gücünüzü artıracak çalışmalar yapın; kendinizi tarihin
farklı bir döneminde hayal edin ya da kahramanınızla hayali
bir sohbet yapın.
•Fikir veya düşüncelerinizi başkalarına anlatmak için resim,
maket, grafik ya da bir poster yapımı gibi çeşitli tasarım
becerilerini kullanın.
Görsel/Uzamsal Zeka ile öğrenenler:
-Şekil, zemin ve renklere karşı duyarlılığa,
-Zihinsel imgelem gücüne,
-Resim, çizim, kroki, karikatür, heykel, maket vb. modeller
yaratma becerisine,
-Grafik, çizelge, harita ve diyagramları çözümleme becerisine,
-Üç boyutlu görünümlere duyarlılığa,
-Materyalde kelimelerden çok resim ve çizimlere odaklaşma
becerisine,
-Görsel imgeleri çok iyi ve net hatırlama becerisine,
-Görsel oyunlarda(lego, yap-boz) başarıya sahiptir.
4- Matematiksel/Mantıksal Zeka :
Bu alan mantık, soyutlamalar, nedenleme, numaralar
ve eleştirel düşünmeyle ilgilidir. Örneğin, kuram
çarpma işlemini kolayca öğrenen bir çocuğun, bu
görevde zorluk yaşayan bir çocuğa göre daha zeki
olduğunu söylemez. Basit çarpma işlemlerinde
uzmanlaşmak için zaman harcayan bir çocuk çarpma
işlemini farklı bir yolla öğrenebilir Gardner IQ
testlerinin sadece sözel ve mantıksal-matematiksel
yetenekleri ölçtüğünü savunur.
Matematiksel/Mantıksal zekayı
geliştirmek için;
• Hobinizin 4 ana noktasını belirleyin ve bu ana
noktaların her biri altında 4 a!t başlık ve bu alt
başlıkların her birinin altında da 4 alt nokta daha
oluşturun.
• İki nesneyi kıyaslama ve karşılaştırma yoluyla
çözümsel düşünme egzersizleri yapın.
• Örneğin bir daktilo ve bilgisayarın kendine özgü 4
özelliğini ve sonra da bu iki nesnenin ortak 4
özelliğini bulun.
• Genelde saçma olduğu düşünülen bazı konularda;
gerekçeleri ile ikna edici bir açıklama yapın.
Örneğin; futbolu basketbol topuyla oymamanın
yararları, vb.
• "Bilimsel yöntem" kullanımı gerektiren bir projede
yer alın. Eğer bir aşçı değilseniz yemek yapmaya,
tarifin en başından başlayın.
Mantık/Matematik Zekası ile öğrenenler;
-İlişki ve benzerlikleri algılama,
-Hipotez geliştirme ve test etme becerisine,
-Olayların oluşumu ve işleyişi üzerine odaklaşma
gücüne,
-Soyut düşünme becerisine,
-Mantıksal problem çözümünde üstün beceriye,
-Stratejik oyun ve mantıksal bulmacaları kolaylıkla
çözme becerisine,
-Deney tasarlama, uygulama ve sonuçları tahmin etme
becerisine,
-Zaman, yer, neden, sonuç ilişkilerini ortaya çıkarma
becerilerine sahiptir.
5- Müziksel/ Ritmik Zeka :
• Bu zeka türü, tonal ve ritmik kavramları
tanıma ve kullanma; Çevresel seslere, insan
sesi ve müzik aletlerine karşı duyarlık
kapasitelerinden sorumludur.
Bu zeka türünde gelişmiş olan insanlar;
• müzik aleti çalmaktan,
• beste yapıp seslendirmekten hoşlanırlar.
Müziksel ritmik zekayı geliştirmek için;
• Ruh halinizi düzeltecek farklı türde müzikler dinleyin; örneğin,
stresli bir durumda ya da sınav gibi korku yaratan durumlar
öncesinde gevşemek için, enstrümantal müzik çalın.
• Duygularınızı anlatmak için duşta bile şarkı söyleyin. Güncel bir
melodi kullanın ve ailenizle ilgili basit bir şarkı besteleyin.
• Mırıldanarak, kafanızın içinde değişik titreşimler oluşturun;
örneğin, her seferinde ünlü harflerden birini değişik yükseklikte ve
kalınlıkta kullanın.
• Doğadan farklı sesler içeren kasetler çalın (deniz dalgaları, bir
şelale, rüzgar, kar fırtınası ve hayvan sesleri gibi).
• Kendinize doğanın örüntüsünden ve ritminden ne
öğrenebileceğinizi sorun.
Müzikal Zeka ile öğrenenler;
-İyi bir müzik kulağına,
-Farklı müzik türlerini ayırt etme ve ilgi gösterme becerisine,
-Şarkı söyleme yeteneğine,
-Müzik enstrümanı çalma yeteneğine,
-Müzikle ritim tutma ve mırıldanma alışkanlığına,
-Kendine göre besteler yapma,
-Farklı ya da belli bir müzik türünde kişisel bir arşiv oluşturma
alışkanlığına,
-Müzik dinleme konusunda kişisel bir tercih geliştirme gücüne
sahiptir.
6- Kişiler arası Zeka :
Bu zeka türü, diğer insanlarla sözlü ve sözsüz iletişim kurma,
gurup içinde işbirlikli çalışma yeteneklerini içerir, ruh halleri,
huylar, yönelimler gibi insanlar arasındaki ilişki farklarını da
ortaya koyar.
Bu zeka türünde gelişmiş insanlar;
• Kendilerini başkalarının yerine koyma ve onları anlayabilme
(Empatik), duygu düşünce ve inançları ile özdeşleşebilme
becerilerine sahiptirler.
• ÖĞRETMENLER, danışmanlar, politikacılar, din görevlileri,
psikiyatristler bu zeka türünde gelişmiş insanlardır.
Kişiler arası zekayı geliştirmek için;
• Başarıyla tamamlanması gereken bir proje için farklı görevdeki güvenilir
insanlarla bir araya gelin (takım aktivitesi ya da komite çalışması gibi).
• Bir başkasını derinden ve olduğu gibi dinleme çalışması yapın.
• Konuşan birini dinlerken genellikle "aklı kurcalayan" düşüncelere engel
olun ve sadece bir noktaya, “onların ne dediğine dikkat edin.
• Bir kimsenin mimiklerinden, sözsüz ipuçlarından onun ne düşündüğünü
tahmin etmeye çalışın ve daha sonra tahmininizin doğruluğunu kontrol
edin.
• Herhangi biriyle konuşmadan iletişim kurmak için farklı yollar bulun.
Örneğin yüz ifadeleriyle, vücut şekilleriyle, jestlerle ve seslerle.
Sosyal Zeka ile öğrenenler;
-Arkadaşları ile birlikte olma eğilimine,
-İkna etme becerisine,
-Kulüp, dernek ve komitelerde zevkle çalışma eğilimine,
-İşbirliği, paylaşma ve öğretme isteğine,
-İnsanlarla empati kurma yeteneğine,
-Problemi olan insanlara yardan etme alışkanlığına,
-Grup çalışmalarında lider görevinde olma eğilimine,
-Etkin dinleme becerisine sahiptir.
7- İçsel Zeka:
İnsanın, kendi duygularını, duygusal tepkilerinin derecesini, kendi
biliş bilgisi sürecini tanıma, kendi öz benliğini anlama ve başkalarına
ifade etme yetisidir. İnsanın kendi kişiliği, kendini aşma yeteneği içsel
zekanın işleyen kısmıdır.
Bu zeka türünde gelişmiş insanlar;
Başkalarının duygu ve düşüncelerini anlama, nesne ötesi konularda
konsantre olma gibi konularda başarılıdırlar ve meditasyon
yapmaktan hoşlanırlar.
Gardner, bu zeka türünün çok özel olduğunu ve diğer zeka türlerinin
tümünü kapsadığını savunmaktadır
İçsel Zekayı geliştirmek için;
• Rutin bir aktivite sırasında yoğun dikkat göstermeye çalışın. Bu, olup
biten her şeyin farkında olmaktır. Örneğin düşünceler, duygular,
hareket değişiklikleri ve ruhsal durumlar.
• Eğer tarafsız olabiliyorsanız, dışarıdan bir gözlemci gibi duygu, düşünce
ruh halinizi izlemeye çalışın.
• Belirsiz durumları, bilinen örneklere uydurmaya çalışın Örneğin
'"kızgınlık durumu", "şakacılık durumu", "korku durumu"'.
• Problem çözme stratejileri ve çözümsel düşünme süreci gibi
durumlardaki çeşitli düşünme stratejilerinde taraflısı olun.
• "Ben kimim" sorusuna 25 kelimeyle ya da daha kısa bir cevap yazın.
• Sizi tatmin edene kadar üzerinde çalışmaya devam edin. Bir hafta
süreyle her gün yeniden gözden geçirin ve gerekli olduğunu
düşündüğünüz düzeltmeleri yapın.
8-DOĞACI - VAROLUŞÇU ZEKA:
(Doğa, çevre ve canlı zekası) Doğadaki tüm canlıları tanıma, araştırma
ve canlıların yaratılışları üzerine düşünme becerisidir.
•
•
•
•
•
•
•
•
Araştırmalar yapmayı sever.
Doğadaki canlıları incelemekten hoşlanır.
İnsanın varoluşunun nedenlerini ve kendi varoluşunu düşünür.
Doğadaki hemen her canlının yaşamına ilgi duyarlar.
Farklı canlı türlerinin isimlerine karşı dikkatlidirler, çiçek türleri, hayvan
türleri onlar için çok çekicidir.
Seyahat etmeyi, belgeseller izlemeyi severken, doğa ve gezi dergilerini
incelemekten hoşlanırlar.
Doğadaki bitki türlerine karşı duyarlıdırlar.
Doğanın insanlar üzerindeki ya da insanın doğa üzerindeki etkisi ile
ilgilenirler.
Öğrenme yolu: Doğayı ve doğada olup
bitenleri gözlemleyebilme yeteneği
kazanarak, kendisinin de bu dünyanın
bir parçası olduğunun farkına vararak
öğrenme.
Çalışma alanları: Zooloji, Botanik,
Organik Kimya, Biyoloji, Jeoloji,
Meteoroloji, Arkeoloji, Çiçekçilik, Tıp,
Fotoğrafçılık, Dağcılık, İzcilik vb.
alanlarda başarıyla çalışabilirler.
Doğacı Zeka ile öğrenenler;
-Doğa olaylarına ve oluşumlarına karşı hassasiyete,
-Bitki türleri ve bakımı konusunda duyarlılığa,
-Mevsimlere ve iklim olaylarına karşı duyarlılığa,
-Çevreci etkinliklere katılarak lider görevler alma eğilimine,
-Evcil hayvan besleme isteğine,
-Kelebek veya böcek koleksiyonu yapma eğilimine,
-Hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri ve tarihi müzelere
gezi yapma isteğine,
-Doğadaki canlıları inceleme ve araştırma eğilimine sahiptir.
Çoklu Zeka Teorisinin Sınıflarda
Kullanımının Amacı nedir?
• Çoklu zeka ile amaç, çocukların zeka alanlarını araç olarak
kullanarak dersleri anlamalarını ve öğrenmelerini sağlamaktır.
(Örneğin, görsel yanı kuvvetli, çizmekten hoşlanan ve aklındakileri
resimleyerek düşünen bir öğrencinin matematik dersini
anlamasında yardımcı olmak için o öğrencinin görsel yanı araç
olarak kullanılabilir. Bir matematik probleminde sayılar yerine
resim ve sekil çizdirilmesi öğrencinin o probleme bakış açısını,
yaklaşımını ve düşünme şeklini etkileyecektir.)
(Örneğin bedensel ve sosyal zekaları kuvvetli öğrencilerin bu
zekaları, Sosyal Bilgiler dersindeki bilgileri öğrenmelerinde araç
olarak kullanılabilir. Sosyal Bilgiler derslerindeki bilgileri (tarihteki
insanları) sınıfta drama ile canlandırmak öğrenciye zevkli gelecektir
ve öğrenmek hem eğlenceli hem daha kolay olacaktır. Öğrenciler
zevk aldıkları yollarla çalışınca olumlu duygular içinde olacaktır.
Olumlu duygular öğrencilerin öğrenmesinde etkilidir.)
Bir başka örnek de müziksel zekası kuvvetli öğrencilerin yabancı dil
dersinde müziksel zekayı, öğrenmek için araç olarak
kullanmalarıdır. Yabancı dilde şarkılar dinleyip, bu şarkıları
öğrenerek sınıfta koro halinde söylemeleri kelime hazinelerini
artıracaktır.
• Çoklu zeka ile amaç, çocuklarda var olan zeka alanlarını
kullanmalarını sağlayarak kuvvetli oldukları yanlarını daha da
geliştirmelerini sağlamaktır.
• Çoklu zeka ile amaç çocukların zayıf oldukları alanlarda da
gelişmelerini sağlamaktır.