Ege Bölgesi Kurvaziyer Turizminin Mevcut

825
Ege Bölgesi Kurvaziyer Turizminin Mevcut Durumu
ve Geleceği
Yrd. Doç. Dr. Ersel Zafer ORAL(1) ve
Yrd. Doç. Dr. Soner ESMER (1,2)
(1)
Dokuz Eylül Üniversitesi, Denizcilik Fakültesi
Kaynaklar Yerleşkesi, Buca – İzmir
Tel: 0232 4128816 Faks: 0232 412 88 48
E-posta: [email protected]
(2)
Tel: 0232 4128821 Faks: 0232 412 88 48
E-posta: [email protected]
Özet
Kruvaziyer turizminin iki önemli bileşeni kruvaziyer gemi ve liman
işletmeciliğidir. Dünyada kruvaziyer gemi işletmeciliği yapan işletmelerin sayısı
çok azdır. Bu nedenle kruvaziyer gemi pazarı az sayıda kruvaziyer gemi işletmecisi
tarafından kontrol edilmektedir. Gerek pazarın az sayıda gemi işletmecisinin
kontrolünde olması gerekse kruvaziyer gemi yatırımının çok yüksek olması gemi
işletmecisi olarak pazara girişi zorlaştırmaktadır. Kruvaziyer turizminde rekabet
daha çok kruvaziyer liman işletmeciliğindedir ve kıyı ülkeleri kruvaziyer
turizmindeki gelişmelerden pay almaya çalışmaktadır. Yaşanan rekabetin en
önemli göstergesi ülkelerin kruvaziyer turizmine yönelik alt yapı yatırımlarıdır.
Akdeniz’de İspanya, İtalya, Yunanistan, Rusya, Tunus, Hırvatistan, Malta ve
Türkiye kruvaziyer turizminden pay almaya çalışan ülkelerdir.
Kruvaziyer turizmi Akdeniz havzasında son yıllarda hızlı bir gelişme
göstermiştir. Bu gelişim özellikle son beş yılda yoğun bir şekilde hissedilmiştir.
826
2008 yılı itibarı ile Doğu Akdeniz pazarı içersinde yer alan Ege denizindeki
kruvaziyer limanlarından Türkiye’ye giren yolcu sayısı toplamda bir milyon
sınırını aşmıştır. Bu rakam 2003 yılı yolcu sayısının neredeyse üç katından fazladır.
Ege bölgesindeki kruvaziyer limanları içinde en fazla yolcu trafiğine sahip olan
limanlar sırasıyla Kuşadası, İzmir, Marmaris ve Bodrum limanlarıdır. İzmir limanı
gerek gemi gerekse yolcu sayısı açısından en hızlı artışın yaşandığı limandır.
Bu çalışmada öncelikle Ege bölgesi kruvaziyer turizminin mevcut durumu
incelenmiştir. Ayrıca çalışma kapsamında Ege bölgesi yolcu talebi tahmini ile Ege
bölgesinin 20 yıllık yolcu projeksiyonu yapılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre Ege
bölgesindeki kruvaziyer limanı gereksinimi detaylarıyla ele alınmıştır.
Giriş
Kruvaziyer Turizmi dünyada hızla gelişen ve bulunduğu ülkeye, bölgeye
döviz geliri bırakan, orta ve üst gelir grubuna hitap eden bir turizm çeşididir.
Kruvaziyer destinasyonlar içerisinde, son yıllara kadar Kuzey Amerika, Güney
Amerika ve tropik adalar ön planda iken, günümüzde Uzak Doğu, Kutuplar, Baltık
Denizi Bölgesi, Arap Yarımadası, Kızıldeniz, Karadeniz ve özellikle Akdeniz
Bölgesi giderek daha çok ilgi çekmektedir. Pazarlama stratejisi gereği kruvaziyer
destinasyonlarında yeni güzergahlar yaratılmakta, bu sayede çeşitlilik
sağlanmaktadır. Akdeniz Çanağı kruvaziyer destinasyonları içinde önemini giderek
yükselmekte olup Güney Amerika destinasyonundan sonra ikinci sıraya yükselmiş
ve son 3 yılda kruvaziyer turizmin gözdesi hale gelmiştir. Akdeniz’de 2008 yılında
toplam 2,767 kruvaziyer seferi gerçekleşmiş ve gemiler 3.14 milyon yolcuyu
taşımıştır (Güneş, 2009). 2009 yılında Akdeniz’de toplam gece kalış süresinin 26,3
milyona ulaştığı tahmin edilmektedir (ECC, 2009).
Kruvaziyer turizmin iki önemli bileşeni gemi ve geminin ziyaret ettiği
limanlardır. Nehir seferlerinde kullanılan gemilerde dahil olmak üzere dünyada
400’e yakın kruvaziyer gemisi halen faal durumdadır. 20 milyona ulaşan yolcu
sayısı ile kruvaziyer turizm pazarı yıllık ortalama %8.5 büyüme hızına sahiptir.
Kruvaziyer seferleri göz önüne alındığında Kuzey Amerika ve Karayipler %65 ile
en yüksek yolcu sayısına sahip bölgedir. Bunu %24 pay ile Avrupa izlemektedir.
Kruvaziyer turizmi kapsamında Doğu Akdeniz dikkate alındığında son yıllarda
Mısır’dan sonra gerek sefer gerekse yolcu sayısı bakımından en hızlı artışı Türkiye
gerçekleştirmiştir. Kruvaziyer turizmin gelişiminin ilk şartı gemiyi yanaştıracak bir
limanın mevcut olmasıdır. Hizmet alacağı limanın kapasitesi, altyapı ve üstyapı
özellikleri ile kruvaziyer gemilerine elverişli olması, liman yeri olarak seçilen
bölgenin turizm açısından ilgi çeken bir yer olması sektörde başarılı olmanın
anahtarıdır (Oral, 2009).
Doğu Akdeniz ve yakın çevresindeki kruvaziyer gemilerinin uğrak yaptığı
başlıca limanlar Tablo 1’de verilmiştir. Kruvaziyer limanlar genellikle turizm
yerleşim alanlarına yakın yerde konuşlanmıştır. Sınırlı süre limanda kalan gemi
yolcularının zaman kaybetmeden ilgi alanlarına giren yerleri gezmeleri temel
827
hedeftir. Turizm yerleşim alanları kimi zaman tarihi bir kent kimi zaman ise
tanınmış büyük bir şehirdir (Oral ve Esmer, 2009).
Tablo 1: Doğu Akdeniz ve Yakın Çevresindeki Kruvaziyer Gemilerinin Uğrak
Yaptığı Başlıca Limanlar
Ülke
Liman
Ülke
Liman
İstanbul (Salıpazarı)
Mykonos
Kuşadası
Corfu
Türkiye
İzmir
Pire
Marmaris
Patmos
Yunanistan
Messina Sicily
Rodos
Milan
Katakolon
Naples, Capri
Selanik
Cagliari Sardinia
Santorini
Palermo (Sicily)
Alexandria
Portofino
Safaga
Mısır
İtalya
Venedik
Port Said
Bari
Dubrovnik
Hırvatistan
Ancona
Split
Corigliano, Calabro
Iraklion (Heraklion)
Girit
Catania
Valltta
Malta
Trieste
Limassol
Kıbrıs
Odessa
Köstence
Romanya
Ukrayna
Yalta
Kaynak: Özerden ve Oral, 2007
Doğu Akdeniz’de en uzun kıyılara sahip ülke olan Türkiye’nin kruvaziyer
turizminden aldığı pay sürekli artmaktadır. Bu gelişmeler Ege bölgesini kruvaziyer
turizmi açısından önemli bir noktaya getirmiştir. Özellikle İzmir’in yakın gelecekte
bazı önemli kruvaziyer hatlarının Akdeniz’deki başlangıç ve bitiş noktası, sektör
deyimiyle “home port” olması gündemdedir. İzmir Alsancak Limanı ile İzmir’in
“home port” olması mümkün görülmemektedir. Günümüzde kruvaziyer limanları
sadece gemilerin yanaşıp yolcu indirip bindirdikleri ve yolculara sınırlı hizmet
veren yerlerden çıkması lazımdır. Klasik yolcu limanı formundan çıkıp birer turizm
kompleksi olarak planlanması gerekmektedir (Özerden ve Oral, 2007).
Ege Bölgesinin Kurvaziyer Turizm Potansiyeli
Akdeniz’deki kıyı ülkeleri kruvaziyer turizm pazarındaki paylarını
arttırmak için çaba sarf etmektedir. Her biri birer yüzer otel olan ve ilk yatırım
bedelleri çok yüksek olan kruvaziyer gemileri için, dünya çapında yayılmış bir
turizm acente ağı gerekmektedir. Bu nedenle kruvaziyer gemi işletmeciliği
dünyada çok az firmanın kontrolündedir. Bu işletmeleri içinde en önemlileri Royal
828
Caribbean ve Celebrity Cruises, Princes Cruises, NCL Cruises, Holland America
Cruises, Costa Cruises’dir.
Türkiye’de kruvaziyer turizmi denince son yıllara kadar Kuşadası,
Marmaris ve İstanbul akla gelirken; günümüzde İzmir yükselen performansı ile
dikkat çekmektedir.
Türkiye’de 2008 yılında elleçlenen yolcu sayılar bakımından en önemli
limanlar Tablo 2’de sunulmuştur.
Tablo 2: Türkiye Limanlarındaki Kruvaziyer Yolcu Sayısı (2008)
Liman Adı
Kişi
Kuşadası
575.515
Tdi İstanbul
489.544
İzmir
323.873
Marmaris
101.874
Alanya
57.000
Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı
Bu limanların bölgesel dağılımına bakıldığında ise Tablo 3’deki veriler
dikkat çekicidir.
Tablo 3: Türkiye’deki Kurvaziyer Yolcu Sayısının Bölgesel Dağılımı
2003
78.749
2004
107.188
2005
100.614
2006
93.455
2007
109.617
2008
84.661
Marmara
203.708
118.581
184.228
278.561
428.103
498.320
Ege
296.567
415.739
464.841
636.605
836.590
1.017.809
Türkiye
579.024
641.508
749.683
1.008.621
1.374.310
1.600.790
Akdeniz
Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı
Tablo 3’e göre yıllar bazında Ege bölgesi kruvaziyer turizmi açısından
önemini her zaman korumaktadır. 2008 yılında tüm Türkiye kruvaziyer
limanlarında elleçlenen yolcunun % 63’ü Ege bölgesindeki yolculardan
oluşmaktadır. Kruvaziyer turizminde bu denli öneme sahip olan Ege bölgesinde ki
liman dikkat çekmektedir. Bunlar Kuşadası limanı ve son yıllarda çok ciddi bir
artış grafiği yakalayan İzmir limanıdır.
Ege bölgesinde Türkiye’nin en fazla yolcu elleçlenen kruvaziyer limanı
olan Kuşadası limanı bulunmaktadır. Kuşadası limanının özellikle Efes antik
kentine ve birçok tarihi dokuya yakın bir konumda yer alması nedeniyle önemini
korumaktadır. 2000 yılında bu yana Kuşadası limanından ülkemize giren yolcu
829
sayısı toplamda 3,4 milyonu geçmiştir. Yıllar itibariyle Kuşadası limanına yanaşan
kruvaziyer gemi ve gelen yolcu sayısı Tablo 4’de sunulmuştur.
Tablo 4: Kuşadası Limanına Yanaşan Kurvaziyer Gemi ve Gelen Yolcu sayısı
Gemi
Kişi
2000
679
393.412
2001
668
488.171
2002
312
314.788
2003
331
312.928
2004
347
215.092
2005
444
295.219
2006
499
368.696
2007
613
466.639
2008
646
575.515
Kaynak: http://www.egeports.com/tr/statics.htm
Artan gemi ve yolcu sayısına bağlı olarak son yıllarda Kuşadası limanında
sıkışıklık yaşanmaya başlanmıştır. Artan gemi ve yolcu talebine karşılık vermek
amacı ile liman kapasite artışı sağlayacak yeni yatırım sürecine girmiştir.
Hızlı yolcu ve yük artışı sağlayan diğer bir Ege bölgesi limanı İzmir
Alsancak limanıdır. Bölgenin en önemli yük limanı olan İzmir Alsancak limanında
kruvaziyerin gelişme imkanları sınırlıdır. Artan talebi karşılamak amacı ile sadece
kruvaziyer gemilerine hizmet verecek yeni liman yatırımı için çalışmalara
başlanmıştır.
Diğer yandan İzmir limanının Türkiye kruvaziyer turizmdeki payı 2003
yılında %1 dahi değilken, 2008 yılının sonunda % 20’lere çıkmıştır (Tablo 5).
İzmir limanı 2008 yılında aldığı pay ile Kuşadası ve İstanbul’un arkasından üçüncü
sıraya yükselmiş bulunmaktadır. Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı’nda
Trabzon, Kuşadası, Samsun, İzmir, Antalya ve Mersin’de bulunan kruvaziyer gemi
kabul eden limanların yenilenerek geliştirilmesi, İstanbul limanının ise
kapasitesinin arttırılması hedef olarak belirlenmiştir (Kültür ve Turizm Bakanlığı,
2007).
Tablo 5: Türkiye’deki Kurvaziyer Yolcu Sayısı ve İzmir’in Payı
Türkiye Toplam
İzmir Payı (%)
2003
579.024
2004
641.508
2005
749.683
2006
1.008.621
2007
1.374.310
2008
1.600.790
0,63
11,89
8,55
18,30
21,57
20,23
Kaynak: Denizcilik Müsteşarlığı
Bölgesel ekonomiye büyük katkı sağlayan kruvaziyer turizminin İzmir
kentinde geliştirilmesi amacı ile 2003 yılından itibaren “İzmir Ticaret Odası”
830
desteği ile kruvaziyer gemi ile gelen ziyaretçilerin ayakbastı ücretlerinin ödemesi,
tanıtım faaliyetlerinin arttırılması sonucunda İzmir’e gelen yolcu sayısında kısa
zamanda çok ciddi artışlar gözlemlenmiştir. Bu artış Grafik 1’de görülebilmektedir.
Grafik 1: Yıllar İtibariyle İzmir’e Gelen Yolcu Sayısındaki Değişimi
Son yıllarda İzmir’e gelen gemi sayısı ve gelen toplam yolcu sayısı Tablo
6’de sunulmuştur.
Tablo 6: İzmir’e Gelen Kruvaziyer Gemi Sefer ve Turist Sayıları
Gelen
Gelen Toplam
Yıl
Gemi Sayısı
Yolcu Sayısı
2003
5
3.271
2004
32
77.000
2005
26
58.042
2006
94
183.198
2007
122
288.017
2008
128
321.279
Kaynak: İzmir Ticaret Odası
Ege Bölgesi Kruvaziyer Gemi Kapasitesi
Kruvaziyer gemileri prensip olarak bir limana sabah erken saatlerde
ulaşmakta, gün boyu şehir içi ve yakın çevresinde yapılan aktivitelerin ardından
aynı gün sonunda gemiler limandan ayrılmakta ve başka bir limana doğru hareket
etmektedir. Bu noktada tek gemi yanaşma kapasitesine sahip bir limanın yıl
boyunca hizmet verebildiği gemi sayısı azami 365 olabilmektedir.
831
İzmir limanına aynı anda yanaşabilen kruvaziyer gemi sayısı normal
şartlarda 2 gemidir. Bu durumda İzmir limanının yıllık kapasitesi en fazla 730 gemi
olabilecektir. Aynı şekilde Kuşadası limanına yanaşabilen gemi sayısı 4
olduğundan dolayı bu limanın azami yıllık gemi yanaşma kapasitesi 1460 gemidir.
Ancak bu hesaplamalar teorik gemi yanaşma kapasitesini ifade etmektedir ve
uygulamada durum farklıdır.
Yolcu Sayısı
Öncelikle turizmin her sektöründe olduğu gibi kruvaziyer turizmi de
mevsimsel etkiden yoğun bir şekilde etkilenmektedir. Bu etkiden dolayı kış
aylarında İzmir ve Kuşadası limanlarına çok az sayıda gemi yanaşmaktadır. Bahar
aylarıyla birlikte yükselen gemi trafiği yaz aylarında zirve yapmakta, daha sonra
sonbahara doğru düşüşe geçmektedir. Bu açıklamaya örnek olması açısından 2006
– 2008 yılları arasındaki 3 yıllık zamanda İzmir limanına gelen yolcunun
mevsimsel dağılımı Grafik 2’de sunulmuştur.
Aylar
Grafik 2: İzmir Limanına Gelen Yolcunun Mevsimsel Dağılımı
Grafikte 2006, 2007 ve 2008 yıllarında gelen yolcuların aylık dağılımı her
yıl için farklı şekillerde sunulmaktadır. Kış aylarında gelen yolcu sayısı 10.000’in
altındayken bahar aylarıyla birlikte gelen yolcu rakamlarında artmıştır. Özellikle
Mayıs ve Haziran aylarında gelen yolcu sayısı keskin yükselişlerle artmaktadır.
Gemi seferleri göz önüne alındığında Mayıs – Ekim ayları arasında yoğunluğun
arttığı görülmektedir. Bundan başak her yıl gelen yolcu sayısındaki artış grafikte
gözlemlenebilir. 2008 yılında yaz sezonu sonlarına doğru 50 bin sınırı geçilmiştir.
Yaz sonunda doğru özellikle Kasım ve Aralık aylarında yolcu sayısında keskin
düşüşler yaşanmaktadır. Bu bilgiler ışığında gelen gemi yoğunluğunun Nisan
sonunda başladığı, Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarında zirve yaptığı ve EkimKasım aylarında düşüşe geçtiği söylenebilir.
832
Bahsedilen yoğun trafik dönemlerinde Ege bölgesi limanlarında bazı
uygulamalar yapılmaktadır. Örneğin İzmir limanında aynı anda üç gemi geldiğinde
üçüncü gemi Ro-Ro rıhtımına yanaştırılabilmektedir. Aynı şekilde Kuşadası
limanında beşinci geminin gelmesi durumunda tahliyesini yapan gemi açığa
alınarak yeni gelen gemiye yer açılmakta ya da gemi gemiye bordalama yapılarak
yolcu tahliyesi borda yapılan gemi üzerinden yürütülebilmektedir.
2008 yılında Kuşadası limanı yaklaşık 650, İzmir limanı ise yaklaşık 130
gemiye hizmet vermiştir. Ancak tüm bu açıklamalardan anlaşıldığı gibi Ege
bölgesinde yer alan iki kruvaziyer limanı bölgenin talebini karşılamakta
zorlanmaktadır.
Ege Bölgesi Kruvaziyer Yolcu Tahmini
Ege bölgesi kruvaziyer yolcu tahmininde zaman serisi yöntemi
kullanılmıştır. Yapılan tahminlemede Ege bölgesinin iki önemli kruvaziyer limanı
ayrı ayrı değerlendirilmiş ve tahmin edilmiştir. Yapılan tahminleme ile bulunan
yolcu talebi Grafik 3’de ve Tablo 7’de sunulmuştur. Kruvaziyer yolcu
tahminlemesinde mevsimsel değişimler göz önüne alınmıştır.
Grafik 3: İzmir Kruvaziyer Yolcu Tahmininin Grafiği (yolcu)
833
Tablo 7: Ege Bölgesi Kruvaziyer Yolcu Tahmini
Kuşadası İzmir
Toplam
1.187.272 902.204
2.089.476
2015
1.633.405
1.263.386
2.896.790
2020
2.079.538 1.624.567 3.704.105
2025
2.525.671 1.985.749 4.511.419
2030
Ege bölgesindeki limanların kruvaziyer yolcu ve gemi arz talep dengesi
incelenmiştir. Tablo 7’de elde edilen veriler ışığında yıllara göre limanları ziyaret
etmesi beklenen gemi sayısı Tablo 8’de sunulmuştur.
Tablo 8: Ege Bölgesi Kruvaziyer Gemi Tahmini
Kuşadası İzmir
Toplam
2015
698
531
1.229
2020
961
743
1.704
2025
1.223
956
2.179
2030
1.486
1.168
2.654
Tablo 8’e göre 2030 yılında Ege bölgesi limanlarına olan kruvaziyer yolcu
gemisi talebi toplamda 2.600 gemiyi bulacaktır. Daha önce bahsedildiği gibi Ege
bölgesinde bulunan her iki kruvaziyer limanı mevcut kapasiteleri yetersizdir.
Kuşadası limanının 650 gemi kapasitesi ve İzmir limanının 130 gemi kapasitesi
toplamında elde edilen Ege bölgesi kapasitesi 780 gemidir. Mevcut kapasiteler göz
önüne alındığında Ege bölgesi kruvaziyer limanlarının bu talebi 2020’li yıllardan
sonra karşılayamayacağı net bir şekilde görülmektedir. Liman yatırımlarının uzun
süren yatırımlar olduğu göz önüne alındığında bölgenin acil olarak ilave
yatırımlara ihtiyacı olduğu net bir şekilde görülmektedir.
Sonuçlar ve Değerlendirmeler
Kruvaziyer turizminin iki önemli bileşeni gemi ve liman işletmeciliğidir.
Buradan hareketle yapılan planlamalarda bu iki bileşende yaşanan gelişmeler göz
önüne alınmalıdır. Kruvaziyer gemi işletmeciliği dünyada tekelleşme yolundadır ve
bu alanda rekabet her geçen yıl güçleşmektedir. Bu noktada gelecekte rekabetin
kruvaziyer liman işletmeciliğinde yaşanacağı söylenebilir. Bu alanda yaşanan
rekabetin en önemli göstergesi ülkelerin kruvaziyer turizmine yönelik yaptıkları alt
yapı yatırımlarıdır. Akdeniz’de Yunanistan, İspanya, İtalya, Rusya, Tunus,
Hırvatistan, Malta ve Türkiye kruvaziyer turizminden pay almaya çalışan
ülkelerdir.
834
Ege bölgesinde kruvaziyer turizmi son yıllarda çok hızlı bir gelişme
göstermiştir. Bu gelişim özellikle son beş yılda yoğun bir şekilde hissedilmiştir.
Özellikle İzmir limanındaki artış hızı çok dikkat çekicidir.
Bu çalışmada öncelikle Ege bölgesi kruvaziyer turizminin mevcut durumu
tespit edilmiş ve Ege bölgesinin 20 yıllık yolcu projeksiyonu yapılmıştır. Elde
edilen sonuçlara göre Ege bölgesindeki kruvaziyer limanı gereksinimi ortaya
çıkmıştır.
Özellikle İzmir Alsancak Limanı bölgenin artan yolcu trafiğini
karşılamakta yetersiz kalmaktadır. Limanın gelecekte konteyner taşımacılığı
konusunda uzmanlaşması beklenmektedir. Yetersiz rıhtım ve geri saha nedeniyle
limanda kruvaziyer terminalinin büyüme şansı düşüktür. İzmir Alsancak Limanı
tüm bu yetersizliğine rağmen kruvaziyer turizmde İzmir Kenti için önemli bir rol
oynamış, kenti kruvaziyer gemilerin uğrak yaptığı şehirler içersine katmıştır. Her
yıl artan sayıda turist İzmir’e gelmekte ve il ekonomisine katkıda bulunmaktadır.
Mevcut haliyle yetersiz kalan İzmir Alsancak limanı yerine bölgede yeni
bir kruvaziyer limanı yatırımının yapılması artık bir zorunluluktur. İzmir kent
yaşamına ve ekonomisine katkıda bulunacak bir kruvaziyer limanının kent
merkezine ulaşımda elverişli bir konumda bulunması gerekmektedir.
Kaynakça
E.C.C., (2009), European Cruise Consil Report 2009.
Güneş, Mine. (2009), Dünya, Türkiye ve İzmir Kruvaziyer Turizmine Genel Bakış.
İzmir Ticaret Odası Yayınları: İzmir.
Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2007), Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı
2007 – 2023.
Oral E., Z., (2009), Kruvaziyer Limanı Yer Seçim Çalışması Raporu.
Oral E., Z., ve Esmer S., (2009), İzmir Üçkuyular Kruvaziyer Limanı Modelleme
Çalışması., İTO.
Özerden, M.,A. ve Oral E., Z., (2007), İzmir Üçkuyular Kruvaziyer Limanı Projesi
Tanıtım Raporu, İzmir, 40 sf.
www.egeports.com/tr/statics.htm
www.denizcilik.gov.tr