tc orman ve su işleri bakanlığı erçek gölü sulak alan biyoçeşitlilik

Transkript

T. C.
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR
GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Hassas Alanlar Dairesi Başkanlığı Sulak Alanlar Şube Müdürlüğü
ERÇEK GÖLÜ SULAK ALAN BİYOÇEŞİTLİLİK
ARAŞTIRMASI
14.BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ VAN ŞUBE MÜDÜRLÜĞÜ
MGS PROJE MÜŞAVİRLİK
MÜHENDİSLİK TİCARET LTD.ŞTİ.
ARALIK-2012
PROJE SAHİBİNİN ADI
T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI
14. Bölge Müdürlüğü Van Şube Müdürlüğü
ADRESİ
Selimbey Mahallesi İskele Caddesi 4. Km.
VAN
TELEFON VE FAKS
NUMARALARI
Tel: 0 (432) 222 02 20
Faks: 0 (432) 222 17 32
PROJENİN ADI
Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzası Biyoçeşitlilik Araştırma
Alt Projesi
PROJENİN YERİ
Van İli, Merkez İlçesi, Erçek Gölü
RAPORU HAZIRLAYAN
KURULUŞUN ADI
RAPORU HAZIRLAYAN
KURULUŞUN ADRESİ,
TELEFON VE FAKS
NUMARALARI
RAPORUN SUNUM TARİHİ
MGS PROJE MÜŞAVİRLİK MÜHENDİSLİK
TİCARET LTD. ŞTİ
Şehit Cevdet Özdemir Mah. 1351.Sok No:1/7 06460
Çankaya/ANKARA
Tel :(0 312) 479 84 00
Faks :(0 312) 479 84 99
ARALIK/2012
BAKANLIK ÇALIŞMA EKİBİ
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI 14. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ
Faruk ÖZBEK
Bölge Müdürü
Fatma Nisa ERİMEZ
Doğa Koruma ve Sulak Alanlar
Şube Müdür V.
Yunus BAKICI
Van İl Şube Müdürü
Cihan SÜMBÜL
Orman Mühendisi
Ercan ÖZCAN
Orman Yük. Mühendisi
DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
Ramazan DİKYAR
Hassas Alanlar Dairesi Başkanı
Dr. B. Teoman MERİÇ
Sulak Alanlar Şube Müdürü
Serhan ÇAĞIRANKAYA
Ziraat Mühendisi
Şerif HIZLI
Orman ve Su İşleri Uzmanı
Burcu ÜNAL
Orman ve Su İşleri Uzman
Yardımcısı
Fatih KÖYLÜOĞLU
Orman ve Su İşleri Uzman
Yardımcısı
ERÇEK GÖLÜ SULAK ALAN ALT HAVZASI BİYOÇEŞİTLİLİK ARAŞTIRMA PROJESİ
ÇALIŞMA EKİBİ
Prof. Dr. Mustafa SARI
Proje Koordinatörü
Yrd. Doç. Dr. Fevzi
ÖZGÖKÇE
Botanik + Ekolog
Yrd. Doç. Dr. Atilla DURMUŞ
Biyolog + Ornitolog
Yrd. Doç. Dr. Harun AYDIN
Hidrojeoloji Mühendisi
Yrd. Doç. Dr. İsmail YILDIZ
Hidrobiyolog
Yrd. Doç. Dr. Hüseyin
KARAKUŞ
CBS ve Veritabanı Uzmanı
Mustafa Yüksel DİZDAR
Ziraat Mühendisi
Mehmet YALÇIN
Çevre Mühendisi
Çetin ÇAKIR
Çevre Mühendisi
Mehmet GÜL
Biyolog
Hazal TONGUÇ
Biyolog
Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzası Biyoçeşitlilik Araştırma Alt Projesi
İÇİNDEKİLER
1. GENEL BİLGİLER ..............................................................................................................1
1.1. Giriş .................................................................................................................................1
1. 2. Tanımlama .....................................................................................................................4
1.2.1. Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları .................................................................................4
1.2.2. Mülkiyet Durumu...........................................................................................................7
1.2.3. Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi) ............................................7
1.2.4. Arazi Çalışmaları ve Çalışma Yöntemleri ......................................................................7
2. DOĞAL VE ÇEVRESEL DEĞERLER .................................................................................8
2.1. Fiziksel Veriler .................................................................................................................8
2.1.1. Jeolojik ve Topoğrafik Özellikler ...................................................................................8
2.1.1.1. Stratigrafik Yapı .........................................................................................................8
2.1.1.2. Toprak .....................................................................................................................14
2.1.1.3. Erozyon ...................................................................................................................16
2.1.2. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler ...............................................................................16
2.1.2.1. Meteorolojik Gözlem İstasyonları .............................................................................16
2.1.2.2. Yağış Analizi ............................................................................................................17
2.1.2.3. Sıcaklık Analizi ........................................................................................................26
2.1.2.4. Buharlaşma Analizi ..................................................................................................31
2.1.2.5. Buharlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi ................................................................34
2.1.2.6. Rüzgar .....................................................................................................................37
2.1.2.7. Akım ........................................................................................................................38
2.1.2.8. Erçek Gölü Sulak Alan Ekosisteminin Su Bütçesi ....................................................38
2.1.2.8.1. Bütçe Bileşenlerinin Hesaplanması ......................................................................39
2.1.3. Hidrolojik ve Hidrojeolojik Veriler.................................................................................40
2.1.3.1. Drenaj Sınırları ........................................................................................................40
2.1.3.2. Su Noktaları .............................................................................................................42
2.1.3.2.2. Göller ...................................................................................................................47
2.1.3.3. Hidrojeloji .................................................................................................................51
2.2. Biyolojik Veriler ..............................................................................................................53
2.2.1. Tür Çeşitliliği ile İlgili Veriler ........................................................................................53
2.2.1.1. Planktonlar ve Bentik Canlılar ..................................................................................53
2.2.1.2. Sucul Omurgalılar ....................................................................................................78
2.2.1.2.1. Balıklar .................................................................................................................78
2.2.1.2. Karasal Omurgalı ve Omurgasızlar ..........................................................................79
2.2.1.2.1. İki yaşamlılar (Amphibia) Sınıfı .............................................................................81
2.2.1.2.2. Sürüngenler (Reptilia) Sınıfı ..................................................................................82
i
2.2.1.2.3. Kuş (Aves) Sınıfı ...................................................................................................83
2.2.1.2.4. Memeliler (Mammalia) Sınıfı .................................................................................92
2.2.1.3. Sucul ve Karasal Bitkiler ........................................................................................100
2.2.1.3.1 Sucul Bitkiler ........................................................................................................107
2.2.1.3.2 Karasal Bitkiler .....................................................................................................119
2.2.1.4. Şapkalı Mantarlar ..................................................................................................148
2.2.2. Ekosistem Çeşitliliği ile İlgili Veriler ...........................................................................153
2.2.3. Ekosistem Hizmetleri ile İlgili Veriler .........................................................................156
2.2.4. Biyolojik Çeşitlilikle İlgili Diğer Veriler ........................................................................183
2.3. Su Kalitesi ...................................................................................................................184
3. SOSYO EKONOMİK VE DEMOGRAFİK YAPI ...............................................................192
3.1.Sosyoekonomik Yapı ....................................................................................................192
3.2. Demografik Yapı ..........................................................................................................202
3.3. Anket Araştırması ........................................................................................................206
4. KÜLTÜREL VERİLER ....................................................................................................210
5. EKOLOJİK OLMAYAN DOĞAL KAYNAK KULLANIMI (ALT ÖLÇEK PLANLAMA
ÇALIŞMALARI) ..................................................................................................................211
6. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ ..............................................................................214
6.1. Biyolojik Çeşitlilik .........................................................................................................214
6.2. Sahanın Doğal Kaynak Değerlerinin Sürdürülebilir Kullanımı ......................................217
6.3. Ekoturizm Olanakları ...................................................................................................217
6.4. Çevre Kirliliği ve Diğer Tehditler...................................................................................218
7. SENTEZ .........................................................................................................................221
7.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme ..............................................221
7.2. Niteliksel Yönden Değerlendirme .................................................................................223
7.3. Sosyoekonomik Değerlendirme ...................................................................................225
7.3.1. Ekonomik Kriterler ....................................................................................................225
7.3.2. Sosyal Kriterler .........................................................................................................226
7.4. Kültürel Değerlendirme ................................................................................................226
7.5. Yapısal Gelişme Eğiliminin Değerlendirilmesi ..............................................................226
7.6. Yasal ve Yönetimsel Değerlendirme ............................................................................227
8. SORUN AĞACI ..............................................................................................................229
9. ÜST ÖLÇEK KORUMA BÖLGELERİ VE BÖLGELEME KRİTERLERİ ...........................230
10. KAYNAKLAR ................................................................................................................232
ii
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 1. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Yağışları ...................................18
Tablo 2.İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Sıcaklıkları .................................26
Tablo 3. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Buharlaşmaları .........................31
Tablo 4. MGİ’rı İçin Aylara Göre Düzeltme Katsayıları (F ()) ...............................................35
Tablo 5. Thornthwaite Yöntemi ile MGİ İçin Hesaplanan Aylık Potansiyel BuharlaşmaTerleme (ETp) Değerleri .......................................................................................................36
Tablo 6. MGİ’rı İçin Hesaplanan Gerçek Buharlaşma (ETa) Değerleri ..................................36
Tablo 7. DSİ 25-25 Nolu AGİ Aylık Ortalama Akım Gözlemleri .............................................44
Tablo 8. DSİ 25-25 nolu AGİ Aylık Ortalama Akış Katsayısı Değerleri ..................................45
Tablo 9. Büyükçaylak Dere Aylık Ortalama Akım Gözlemleri ................................................45
Tablo 10. Erçek Gölü Alt Drenaj Alanı Aylık Ortalama Akım Gözlemleri ...............................46
Tablo 11. Erçek Gölü, Su Seviyesi-Alan ve Hacim İlişkisine Ait İstatistiksel Bilgiler ..............50
Tablo 12. Erçek Gölü’nde Gözlem Noktaları .........................................................................81
Tablo 13. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen İkiyaşamlı (Amphibia) Türleri ve Korunma
Statüleri ................................................................................................................................82
Tablo 14. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Sürüngen (Reptilia) Türleri ve Korunma
Statüleri ................................................................................................................................83
Tablo 15. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Kuş (Aves) Türleri ve Korunma Statüleri.....84
Tablo 16. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Memeli (Mammalia) Türleri ve Korunma
Statüleri ................................................................................................................................93
Tablo 17. Çalışma Alanında Tespit Edilen Karasal ve Sucul Flora Tür Listesi ....................120
Tablo 18. Su Numunesinden Yapılan Ölçümler ..................................................................184
Tablo 19. Bitlis, Hakkari, Muş ve Van İlleri Gelişmişlik Sıralaması (1996-2003) ..................193
Tablo 20. Van İli İş Gücü İstatistikleri ..................................................................................194
Tablo 21. Van İli Ekonomik Faaliyet Kısımlarına ve Yerel Birimlerin Bulunduğu Yere Göre
Yerel Birim Sayısı ve İstihdam ............................................................................................196
Tablo 22. Van İli, İlçe ve Ekonomik faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayısı ve İstihdam
...........................................................................................................................................197
Tablo 23. Van ve İlçelerinde Bazı Tarım Alanı Miktarları ....................................................200
Tablo 24. Van İli Merkez İlçesi Bitkisel Üretim Miktarları .....................................................200
Tablo 25. 2011 Yılı Van İli Yerleşim Yerlerindeki Nüfus Bilgileri ..........................................202
Tablo 26. Van İli Doğum Oranı Verileri ...............................................................................204
Tablo 27. 2008-2011 Yılları Arası Göç Durumu ..................................................................205
Tablo 28. 2011 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Erçek Gölü Havzasında
Bulunan Yerleşim Yerlerinin Nüfusu ...................................................................................207
Tablo 29. Fırsatlar ve Tehditler Tablosu .............................................................................214
iii
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1. Erçek Gölü Çalışma Alanı Yer Bulduru Haritası .........................................................4
Şekil 2. Erçek Gölü Çalışma Alanı Sınırı Uydu Görüntüsü ......................................................5
Şekil 3. Erçek Gölü’nün Derinlik Haritası ve Üç Boyutlu Görünümü ........................................5
Şekil 4. Erçek Gölü Derinlik Haritasının 3D Görünümü (Sarı ve ark., 2000) ............................6
Şekil 5. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Jeoloji Haritası ....................................................9
Şekil 6. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Stratigrafik İstifi (Ternek, 1947; Saydamer, 1976;
Mengi ve Erkanol, 1985; Acarlar ve Türkecan; 1986’dan değiştirilmiştir) ..............................10
Şekil 7. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayı Meteoroloji Gözlem Ağı Haritası .............................17
Şekil 8. Erçek Gölü Eş Yağış Eğrisi Yöntemi Yağış Dağılımı Haritası ...................................19
Şekil 9. MGİ’da Gözlenen Yağış Miktarlarının Mevsimsel Dağılımı .......................................20
Şekil 10. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği..............................................................21
Şekil 11. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği ...............................21
Şekil 12. Muradiye MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları ...................................22
Şekil 13. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği ...................................................................22
Şekil 14. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği .....................................23
Şekil 15. Özalp MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları.........................................24
Şekil 16. Van MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği ......................................................................24
Şekil 17. Van MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma Grafiği........................................25
Şekil 18.Van MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları ............................................26
Şekil 19. Erçek Gölü Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemi Sıcaklık Dağılımı Haritası ..........................27
Şekil 20. Muradiye MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği .......................................................28
Şekil 21. Muradiye MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği ............................28
Şekil 22. Özalp MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği .............................................................29
Şekil 23. Özalp MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği .................................29
Şekil 24. Van MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği ................................................................30
Şekil 25. Van MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği ....................................30
Şekil 26. Erçek Gölü Buharlaşma Dağılımı Haritası ..............................................................32
Şekil 27. Özalp MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği .........................................................33
Şekil 28. Özalp MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği ......................................................33
Şekil 29. Van MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği ............................................................34
Şekil 30. Van MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği .........................................................34
Şekil 31. Erçek MGİ Aylık Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği (m/s)..............................................37
Şekil 32. İnceleme Alanı ve Alt Havzaları .............................................................................41
Şekil 33. Erçek Gölü Sulak Alan Sistemi Alt Drenaj Alanı Haritası ........................................42
Şekil 34. Erçek Gölü Hidroloji Haritası ..................................................................................43
Şekil 35. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının Aylık Ortalama Akım Değerleri.......................46
iv
Şekil 36. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının 1979-1988 Yılları Arası Yıllık Ortalama Akım
Grafiği ..................................................................................................................................47
Şekil 37. Erçek Gölü Fotoğrafları ..........................................................................................48
Şekil 38. Erçek Gölü Batimetri Haritası (İpek ve Sarı, 1998’den yararlanılarak yeniden çizildi )
.............................................................................................................................................49
Şekil 39. Erçek Gölü Seviyesi Grafiği ..................................................................................51
Şekil 40. Rhinothrix sp., a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş
Birey .....................................................................................................................................57
Şekil 41. Paramecium caudatum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele
Edilmiş Bir Birey ...................................................................................................................58
Şekil 42. Frontonia anatolica, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele
Edilmiş Bir Birey ...................................................................................................................59
Şekil 43. Uronema nigricans, a, b Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bireyler .....60
Şekil 44. Perispira ovum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş
Bir Birey................................................................................................................................61
Şekil 45. Chilodonella uncinata, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral, b)
Dorsal Görünüş ....................................................................................................................62
Şekil 46. Trithigmostoma srameki, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral,
b) Dorsal Görünüş ................................................................................................................63
Şekil 47. Nasulla sp. Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey .......................64
Şekil 48. Cyclidium glaucoma (Müller, 1773) ........................................................................65
Şekil 49. Euplotes sp. Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bir Birey ..................................66
Şekil 50. Bir Epistylis entzii Kolonisi......................................................................................67
Şekil 51. Arctodiaptomus spinosus, a-d) Farklı Açılardan Görüntüleri ...................................69
Şekil 52. Moina macrocarpa’nın Genel Görünüşü.................................................................70
Şekil 53. Crustacean Nauplius Larvası .................................................................................71
Şekil 54. Brachionus pilicatilis, a-c) Canlı Görünüş, d) Formaldehit İle Tespit Edilmiş Bir Birey
.............................................................................................................................................73
Şekil 55. Hexarthra mira’nın Canlı Görünüşü. a) Genel Görünüş, b) Faz Kontrast Mikroskobi
Görüntüsü ............................................................................................................................74
Şekil 56. Notodromas monacha’nin Genel Görünüşü ...........................................................75
Şekil 57. Trichocerca sp. Genel Görünüş .............................................................................76
Şekil 58. Chironomid Larvası ................................................................................................77
Şekil 59. Erçek Gölü İnci Kefali (Chalcalburnus tarichi, Pallas 1811) ....................................79
Şekil 60. Erçek Gölündeki Gözlem Kuleleri ...........................................................................80
Şekil 61. Flamingo (Phoenicopterus ruber) ...........................................................................95
Şekil 62. Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) ..........................................................................96
v
Şekil 63. Akkuyruksallayan (Motacilla alba) ve Dere Düdükçünü (Actitis hypoleucus) ..........96
Şekil 64. Çeltikçi (Plegadis falcinellus) ve Döğüşken Kuş (Philomachus pugnax) .................97
Şekil 65. Arı kuşu (Merops apiaster) ve Kara Alınlı Örümcekkuşu (Lanius minor).................97
Şekil
66.
Kılıçgaga
(Recurvirostra
avosetta)
ve
Karabaşlı
Kirazkuşu
(Emberiza
melanocephala) ....................................................................................................................97
Şekil 67. Pembe sığırcık (Sturnus roseus) ve Kolyeli Küçük Yağmurcun (Charadrius dubius)
.............................................................................................................................................98
Şekil 68. Maskeli Kuyruksallayan (Motacilla flava feldegg) ve Suçulluğu (Gallinago gallinago)
.............................................................................................................................................98
Şekil 69. Yeşil Kertenkele (Lacerta viridis) ve Kafkas Keleri .................................................98
Şekil 70. Çizgili Kaplumbağa (Mauremys caspica caspica) ve Tosbağa (Testudo graeca) ...99
Şekil 71. Küpeli Su Yılanı (Natrix natrix persa) ve Su Yılanı (Natrix tesellata tesellata).........99
Şekil 72. Kızıl tilki (Canis vulpes) ve Kirpi (Erinaceus europaeus).........................................99
Şekil 73. Pteridophyta (Tohumsuz Bitki) ve Spermatophyta (Tohumlu Bitki) Grafiği............105
Şekil 74. Endemik Bitki Takson Grafiği ...............................................................................105
Şekil 75. Bitki Taksonlarının Familyalara Göre Dağılımı Grafiği ..........................................106
Şekil 76. Memedik Deresi Phragmites australis Topluluğu .................................................109
Şekil 77. Erçek Beldesi Batı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu ......................109
Şekil 78. Mezarlık Alanından Karagündüz Köyüne Doğru Phragmites australis Topluluğu .110
Şekil 79. Eski Karagündüz Köyü Batısı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu .....110
Şekil 80. Gendelova Köyü Çayırlıklarına Doğru Phragmites australis Topluluğu.................111
Şekil 81. Yalınağaç Köyü Aşağı Kesimlerinde Phragmites australis Topluluğu ...................111
Şekil 82. Typha latifolia Topluluğu ......................................................................................115
Şekil 83. Puccinellietum giganteae Birliğinin Baskın Taksonu Puccinellia gigentea ............116
Şekil 84. Taraxaco-Iridetum musulmanicae Birliğinin Baskın Taksonu Iris spuria subsp.
musulmanica ......................................................................................................................117
Şekil 85. Agaricus campestris L. var. campestris (Kari) ......................................................149
Şekil 86. Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. (Eşek Mantarı) ............................................149
Şekil 87. Pleurotus eryngii (DC.) Quél var. eryngii (Mendik Mantarı) ..................................150
Şekil 88. Pleurotus eryngii var. ferulae (Lanzi) Sacc. (Heliz Mantar) ...................................151
Şekil 89. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. (Kavak Mantarı) ........................................151
Şekil 90. Stropharia coronilla (Bull.) Quél. ..........................................................................152
Şekil 91. Çalışma Alanında Su Numunesi Alınan Noktalar .................................................187
Şekil 92. İstasyonlara Göre Su Kalitesi Kriterlerinin Değişimi ..............................................191
Şekil 93. Türkiye Gelişmişlik Bölgeleri Haritası ...................................................................192
Şekil 94. Van İli Gelişmişlik Endeksi ...................................................................................193
Şekil 95. Van İli Merkez İlçe Sektörlere Göre İstihdam .......................................................199
vi
Şekil 96. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Ekilen Alan Miktarı ..........................................201
Şekil 97. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Üretim Miktarı .................................................201
Şekil 98. Van İli Yerleşim Birimleri Yıllara Göre Nüfus Dağılımı Grafiği ...............................202
Şekil 99. Türkiye Geneli ve Van İli Nüfus Artış Grafikleri .....................................................203
Şekil 100. Van İli Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı .......................................................203
Şekil 101. Yıllara Göre Doğum Oranı Grafiği ......................................................................204
Şekil 102. Yıllara Göre Van İlinin Aldığı ve Verdiği Göç Sayısı ...........................................205
Şekil 103. Yıllara Göre Net Göç Hızı ..................................................................................206
Şekil 104. Erçek Gölü Çevresi Kültür Varlıkları ...................................................................210
Şekil 105. Erçek Gölü Çevresi 2006 Yılı Verilerine Göre CORINE Arazi Kullanımı .............211
Şekil 106. Maden Sahaları Haritası ....................................................................................213
Şekil 107. Erçek Gölü Mikrobialit Haritası ...........................................................................222
Şekil 108. Erçek Gölünde Tespit Edilen Mikrobialit .............................................................223
Şekil 109. Erçek Gölü Sulak Alanı Alt Havzası Sorun Ağacı ...............................................229
Şekil 110. Erçek Gölü Çevresinde Belirlenen Öneri Koruma Bölgeleri ................................231
EKLER DİZİNİ
EK-1: Mülkiyet Durumu
EK-2: Yer Bulduru Haritası
EK-3: Jeoloji Haritası
EK-4: Yağış Dağılımı Haritası
EK-5: Sıcaklık Dağılım Haritası
EK-6: Buharlaşma Dağılım Haritası
EK-7: Batimetri Haritası
EK-8 Mülkiyet Durumu Haritası
EK-9: Flamingo Festivali Davetiyesi
EK-10: Su Numunesi Örnekleme Haritası
EK-11: Arazi Kullanım Haritası
EK-12: Plankton Örnekleme Haritası
EK-13: Flora Çalışması Yapılan Alanlar Haritası
EK-14: Kuş Türleri Gözlem Haritası
EK-15:Hidroloji Haritası
EK-16: Öneri Koruma Alanları Haritası
EK-17: Maden Sahaları Haritası
EK-18: Kültür Varlıkları Haritası
EK-19: Sentez Haritası
vii
KISALTMALAR
MGİ: Meteorolojik Gözlem İstasyonu
DMİ: Devlet Meteoroloji İşleri
AGİ: Akım Gözlem İstasyonu
DSİ: Devlet Su İşleri
GIS: Coğrafi Bilgi Sistemi
EİE: Elektrik İşleri Etüt İdaresi
GGİ: Göl Gözlem İstasyonu
RDB: Red Data Book
IUCN: Uluslararası Doğal hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği
BIE: Birdlife International
BERN: Bern Sözleşmesi
MAK: Merkez Av Komisyon Kararı
VANF: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü
YYÜ: Yüzüncü Yıl Üniversitesi
TÜİK: Türkiye İstatistik Kurumu
viii
1. GENEL BİLGİLER
1.1. Giriş
Su hayattır. Sulak alanlar ise hayatın tutunduğu ve çeşitlendiği alanlardır. Yeryüzünün
kılcal damarları sayılan akarsular, doğdukları yerden sularını boşalttıkları göl, deniz gibi
durağan su kütlelerine sürekli olarak geçtikleri alanların besinlerini taşır. Bu besinler
akarsuyun tam göle veya denize karıştığı noktada hızı azalan su tarafından bırakılır. Bu
yüzden akarsuların durağan sulara karıştığı noktalarda deltalar, verimli ovalar oluşur. Tam bu
deltaların veya ovaların durağan su kütlelerine bitiştiği yerlerde ise su bitkileri açısından
zengin eski tabirle bataklık, bilimsel kullanımıyla sulak alanlar oluşur. Bu alanlar hem
akarsuların taşıdıkları besinlerin tutulmasına hem de taşıdıkları bazı zararlı maddelerin filtre
edilmesine hizmet eder. Bu yüzden, böyle alanlar çok kıymetli alanlar olarak nitelendirilir.
Sulak alanlar, balıklar, kuşlar, planktonlar, su bitkileri açısından oldukça zengin
alanlar olup bitişik karasal ekosistemleri de etkilemektedir. Sulak alan çevresinde yer alan
karasal ekosistemler, tür çeşitliği ve endemizm açısından oldukça zengindir. Diğer taraftan
insanlık tarihi var olduğu günden beri, tüm yerleşim yerleri suların etrafında oluşmuş, eski
kervan yolları, bu günkü kara yolu ağı hep akarsu vadilerini hazır bir güzergah olarak
kullanmışlardır.
Sulak alanların bu önemli özelliklerinin neredeyse hepsini bünyesinde barındıran
Erçek Gölü, Van Gölü Havzası’nın en büyük ikinci gölü olma özelliğine sahiptir. Erçek
Gölü’nün ekstrem su kalitesi onu bir soda gölüne dönüştürürken akuatik biyolojik çeşitliliği de
sınırlandırmıştır. Gölün ekstrem su kalitesinde Van Gölü’ne benzer olarak 30’a yakın
zooplankton ve 100 civarında fitoplankton türü yaşayabilmektedir. Gölde orijinalde hiç balık
yaşamazken, 1985 yılında Van Gölü’nden taşınan inci kefalleri yurtlandırılmıştır. Göle uyum
sağlayan inci kefali, bu gün Erçek Gölü’nde yaşayan ve popülasyon oluşturan tek balık
türüdür. Oysa bu ortam denizel veya tatlı su ekosistemi olsaydı bu tür çeşitliliği çok daha
fazla olurdu.
Göl tüm bu özellikleri dikkate alındığında ekolojik olarak “acı su ekosistemi” olarak
sınıflandırılmaktadır. Göl, kapalı bir havza olup su kazancı yağışlar ve yüzey akışlarla, su
kaybı ise sadece buharlaşma ile gerçekleşmektedir. Bu yüzden iklimsel değişimleri göl su
seviyesindeki artış ya da azalışlarla izlemek mümkündür. 1994 yılında Van Gölü ile birlikte su
seviyesi yükselmiş olup, son yıllarda su seviyesi sürekli düşme eğilimindedir. Su
1
seviyesindeki azalma ile gölün sığ kıyılarında geniş bataklık alanlar oluşmakta ve bu alanlar
su kuşları için ideal beslenme alanı olarak değerlendirilmektedir.
Gölün ekolojik özellikleri ve özellikle kuzey kısımlarının sığ olması başta su kuşları
olmak üzere birçok kuş türü için ideal üreme, beslenme veya konaklama alanı olarak tercih
edilmesini sağlamaktadır. Erçek Gölü’nde araştırıcılar tarafından yapılan tespitlere göre yılın
farklı zamanlarında yaklaşık 200 tür kuş bulunmaktadır. Bu kuş türlerinin yoğunluğuna
bakıldığında ise flamingo yaklaşık 7-8 bin birey ile birinci sırada yer alır. Flamingoları ördek
türleri, angıt ve diğer su kuşları izler.
Erçek Gölü çevresinde bulunan köylerde ana geçim kaynağı hayvancılıktır. Göl
çevresindeki tarım alanlarında yonca gibi yem bitkileri ile tahıllar ekilmekte olup, yoğun ilaç
ve gübre kullanımı söz konusu değildir. Köylerde evsel atıklar foseptik çukurlarına akmakta
olup, göle karışan kanalizasyon bulunmamaktadır.
Erçek Gölü, Van Gölü havzasında önemli bir yere sahip olmasına karşın hakkında
pek az çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların çoğu gölün fiziksel özellikleri ve etki alanı
içerisindeki diğer canlıları kapsamaktadır. Erçek Gölü inci kefali popülasyonu hakkında
yukarıda anılan çalışma dışında başka bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Behçet ve Atlan (1994), Van-Erçek, Turna-Bostaniçi göllerinin sucul florasını
inceledikleri çalışmada Erçek Gölü ile ilgili olarak Memedik Deresi’nin döküldüğü göl
kıyılarında Phragmites australis ile tuzcul bir tür olan Puccinella qiantea’nın dominant olduğu
bitki topluluklarının görüldüğünü, gölün doğu kıyılarında yer alan alüvyonlarda da İris spuria
subsp. musulmunica topluluklarının olduğunu bildirmişlerdir.
Yıldız (1997), Erçek Gölü zooplankton türleri ile bu zooplanktonların aylık ve
mevsimsel dağılımlarını incelemiştir.
Çalışma süresince sıcaklığın 1-23
0
C arasında
değiştiğini, en yüksek pH 10.75, en düşük pH değeri ise 9.40 olarak bildirmiştir. Çözünmüş
oksijen oranı en yüksek 6.7 mg/lt, en düşük değer olarak 2.9 mg/lt ölçülmüştür. Bu çalışma
ile Erçek Gölü zooplanktonunu Cladocera, Copepoda, Rotatoria, Ostracoda ve Diptera’nın
oluşturduğu tespit edilmiştir. Tüm zooplankton türleri içinde, %51 Copepoda, %37 Rotifera,
%12 Cladocera bulunduğunu bildirmiştir.
Sarı ve İpek (1998) Erçek Gölü’nün batımetrik özelliklerinin belirlenmesi adlı
çalışmalarında
çeşitli uydu
verilerinden faydalanarak gölün su seviyesi haritasını
belirlemişlerdir. Yine aynı çalışmada GPS ve ecosounder kullanılarak gölün en derin
2
noktasının 40 m ve ortalama derinliğinin 18.45 m olduğunu tespit etmişlerdir. Kullanılan bu
ecosounder yardımıyla göldeki inci kefali popülasyonunun dağılım alanları belirlenmiştir.
Yapılan çalışmada Ağustos ayında 6-20 m derinliklerde ancak genel olarak 10 metre
derinliklerde olduğunu tespit etmişlerdir. Yine bu çalışmada Erçek Gölü’nün son su seviyesi
kotu 1810.52 m olarak bildirilmiştir.
Bu çalışmanın amacı; Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzası’nda yapılacak tüm korunan
alan çalışmalarına temel oluşturacak biyolojik çeşitlilik araştırmalarının yapımı hizmetidir.
17.05.1994 tarih ve 21937 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren
Ramsar (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alanların Korunması) Sözleşmesi uyarınca Türkiye, sınırları dâhilinde bulunan bütün sulak
alanlarının doğal yapısını ve ekolojik dengesini korumayı, geliştirmeyi uygun bir şekilde
yönetmeyi taahhüt etmiş bulunmaktadır.
Gerek 1984 yılında taraf olduğumuz “Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşam
Ortamlarının Korunması (BERN) Sözleşmesi” ile Rio’da imzaladığımız “Biyolojik
Çeşitlilik Sözleşmesi” ve 1994 yılında taraf olduğumuz RAMSAR (Sulak Alanların
Korunması Sözleşmesi) Sözleşmesi ile AB Habitat ve Kuş Direktiflerinden doğan
uluslararası
yükümlülüklerimiz,
gerekse
ulusal
mevzuatımızdan
kaynaklanan
sorumluluklarımız gereği; korunması gereken tüm alanlarımızın koruma çalışmalarına temel
olması için biyolojik çeşitlilik çalışmalarının tamamlanması gerekliliğidir.
Bu kapsamda bu çalışmanın temel hedefi; sulak alanın korunması ve kullanılmasının
uzun vadeli olması için sulak alana zarar vermeksizin yararlanılması amacına temel olması
için Erçek Gölü Sulak Alan Alt Havzasında “Sulak Alan Biyolojik Çeşitlilik Araştırmasını”
yapmaktır.
Bu çalışmada, Erçek Gölü alt havzası biyoçeşitliği ortaya konulmaya çalışılarak, elde
edilen verilerden yararlanarak farklı koruma statüleri tanımlanmış, tanımlanan alanların
sınırları 1/25.000 ölçekli haritalar üzerine işlenmiştir.
3
1. 2. Tanımlama
1.2.1. Alan Konumu, Tanımı ve Sınırları
Erçek Gölü, Van Merkez ilçesi sınırlarında olup, Van Gölü’nün doğusunda yer alan,
aynen Van Gölü gibi suları tuzlu ve sodalı bir göldür. Van kent merkezine 30 km uzaklıkta yer
alan göl, Van-Özalp karayolu ile kolay ulaşım imkanlarına sahiptir. Erçek Gölü’nün güney ve
doğu kıyılarında 10 km genişliğinde düz çayırlık ve ekilebilir araziler yer alır. Kuzey ve batı
kısımlarında ise gölün su çizgisi hattı üzeri yüksek tepelerle çevrilmiştir. Göl suyu tuzlu ve
sodalı
olduğu
için
ne
sulamada
ne
de
evsel
ihtiyaçların
karşılanmasında
kullanılamamaktadır. Göl havzasında nüfusları birbirinden oldukça farklı, birisi belediye
olmak üzere toplam 25 yerleşim birimi bulunmaktadır. Çalışma alanı yer bulduru haritası
Şekil 1’de, çalışma alanı sınırı gösteren uydu görüntüsü Şekil 2’de verilmiştir.
Şekil 1. Erçek Gölü Çalışma Alanı Yer Bulduru Haritası
4
Şekil 2. Erçek Gölü Çalışma Alanı Sınırı Uydu Görüntüsü
Şekil 2. Erçek Gölü’nün derinlik haritası ve üç boyutlu görünümü (Sarı ve ark., 2000
Şekil 3. Erçek Gölü’nün Derinlik Haritası ve Üç Boyutlu Görünümü
5
Şekil 4. Erçek Gölü Derinlik Haritasının 3D Görünümü (Sarı ve ark., 2000)
En derin yeri 40 m olan gölün ortalama derinliği 18.45 m, yüzey alanı su seviyesi
salınımlarına bağlı olarak 90-120 km² arasında değişmektedir (Sarı ve ark., 2000). ErçekKaragündüz hattı olarak değerlendirilen doğu kıyıları Memedik Deresi tarafından taşınan
alüvyonlarla dolmuş olup oldukça sığ iken, batı kıyıları gölün en derin noktalarını içermektedir
(Şekil 3 ve 4).
Kapalı bir havza konumunda olan Erçek Gölü’nde en büyük akarsu gölün kuzey
doğusunda yer alan Memedik Çayı’dır. Bu çay resmi haritalarda “Büyük Çaylak Dere” olarak
isimlendirilmiş olup, bölgede yaygın olarak “Memedik Çayı” olarak bilinmektedir. Memedik
Çayı dışında göle karışan birkaç küçük kaynak suyu ile kar sularını taşıyan yaz aylarında
kuruyan küçük dereler bulunmaktadır.
Gölde sıcaklık Temmuz ayında maksimuma çıkıp 23
o
C ile en yüksek değere
ulaşmıştır. En düşük sıcaklık ise Ocak ayında 1 oC olarak ölçülmüştür. Erçek Gölü çok derin
göller arasında olmamasına rağmen sıcaklık tabakalaşması göstermektedir. Bu tabakalaşma
yaz ve kış aylarında ortaya çıkıp sonbahar aylarında homojenliğe doğru kaymaktadır (Yıldız,
1997).
6
Erçek Gölü alkali özellikte olup en yüksek pH değeri 10-9,40 aralığında
değişmektedir. Bu özellikleri dikkate alındığında Erçek Gölü aynen Van Gölü gibi tipik soda
gölüdür.
1.2.2. Mülkiyet Durumu
Erçek Gölü, sulak alanının mülkiyetinin tamamı hazineye ait olmakla birlikte, Erçek
Beldesi ve Karagündüz Köyü sınırları içinde bulunan bazı araziler değişken göl su seviyesi
salınımları nedeniyle gölalanı içinde kalmıştır. Ancak kuşların konaklama, üreme, dinlenme
ve beslenme alanı olarak kullandıkları Erçek Beldesi-Karagündüz Köyü arasında kalan sığ
kısımları ve kıyılarında bulunan arazilerin neredeyse tamamı hazineye aittir. Bu durum göl
çevresinde oluşturulacak koruma bölgeleri için önemli bir avantaj olarak görülmektedir.
Erçek Gölü koruma sınırları (Tampon Bölge) içerisideki mülkiyet durumu EK-1’de
verilmiştir.
1.2.3. Yönetim Yapısı (Koruma Statüleri ve Yönetim Çerçevesi)
Erçek
Gölü
çevresinde
henüz
kesinleşmiş
hiçbir
tanımlı
koruma
alanı
bulunmamaktadır. Erçek Gölü sahip olduğu biyoçeşitlilik özellikleri nedeni ile uluslararası
öneme sahip bir sulak alandır. Ayrıca, Erçek Gölü kuzey doğusunda hem su kesimi çizgisi ile
bitişik bir arkeolojik sit alanı dışında doğal sit alanı olarak tanımlanmış bir alan
bulunmamaktadır. Erçek Gölü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü sorumluluk
alanı içinde yer almakta olup, ülkemizde “Flamingo Festivali” yapılan nadir sucul
ekosistemlerden birisidir.
1.2.4. Arazi Çalışmaları ve Çalışma Yöntemleri
Proje kapsamında iki temel çalıma yöntemi uygulanmıştır. Birincisi, maden ruhsatları,
meteorolojik, sit alanları verileri gibi çeşitli kurum-kuruluşlar tarafından toplanan verilerin
temin edilerek ilgili başlıkların altında detayı verilen yöntemlere göre analiz edilmesi ve
değerlendirilmesi; ikincisi ise su kalite kriterleri, su kuşları, sucul ve karasal bitikler gibi
şimdiye kadar hakkında yeterli veri bulunmayan alanlara ilişkin alan çalışmaları ile yine rapor
içinde kendi alt başlığı altında detayı verilen bilimsel yöntemlere göre yeni veri üretilmesidir.
Her iki yöntemle elde edilen bulgular, değerlendirmeyi kolaylaştıracak şekilde
görsellerle desteklenerek verilmiştir.
7
2. DOĞAL VE ÇEVRESEL DEĞERLER
2.1. Fiziksel Veriler
2.1.1. Jeolojik ve Topoğrafik Özellikler
2.1.1.1. Stratigrafik Yapı
İnceleme alanı genelinde, tabanda Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Bitlis Masifi
metamorfik kayaçlarına ait mermerler yer almakta olup bu birimler üzerine diskordanslı
olarak Üst Kratese yaşlı volkanik kayaçlar ve ofiyolitik melanj, Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı
ve karbonatlı kayaçlar, Pliyosen-Kuvaterner (Pliyo-Kuvaterner) yaşlı volkanik kayaçlar ve
Kuvaterner yaşlı güncel sedimanter örtü kayaçlar gelmektedir. İnceleme alanı ve yakın
dolayının jeoloji haritası ve stratigrafik istifi sırasıyla Şekil 5 ve Şekil 6’da verilmektedir.
Paleozoyik-Mesozoyik Bitlis Masifi (PzMz ve PzMzm)
Bitlis Masifi’ni oluşturan, gnays, şist ve kuvarsitler ile bu kayaçların üstünde ara düzey
olarak bulunan mermerlerden oluşan bu formasyon, Ternek (1947), Türkünal (1980) ve
Şenel ve diğ. (1984) gibi birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir. Sunulan çalışma
kapsamında Bitlis Masifini oluşturan kayaç gruplarından mermerler (PzMzm) incelenmiştir.
Bu birim Erçek Gölü’nün kuzeydoğu kesiminde dar bir alanda yüzeylenmektedir (Şekil 5).
Bitlis Masifi birimleri; (Ternek, 1947; Türkünal, 1980), Özalp dolayında yüzeylenen
Tepedam Metamorfitleri (Şenel ve diğ., 1984), Gürpınar-Bahçesaray dolaylarında Kırklar ve
Beyaztepe Formasyonları (Acarlar ve diğ., 1991) ile benzer özellik göstermektedir. Bitlis
Masifi’ne ait mermerler; gri, koyu gri, beyazımsı gri ve beyaz renkli olup kristalize
kireçtaşlarında katmanlanma korunmuş; yer yer de katmanlanmaya koşut yapraklanma
gelişmiştir. Bunlarda çoğunlukla çizgisellik gözlenir. Bitlis Masifine ait mermerler gelişmiş
kırık-çatlak sistemlerine sahip olup, ileri derecede karstlaşmıştır. Birim içinde seyrek olarak
çok ince kalkşist düzeyleri de bulunur. Petrografik olarak kristalize kireçtaşları % 90 oranında
kalsitten oluşmuş olup,
granoblastik dokuludur. İnce kesitlerde kalsitle birlikte çok az
miktarda klorit, muskovit ve serizit de gözlenmektedir. Bitlis Masifi birimleri içinde herhangi bir
fosile rastlanmamakla birlikte, yapılan çalışmalarda birimin yaşının Paleozoyik-Mesozoyik
olduğu belirtilmektedir (Ternek, 1947; Türkünal, 1980; Şenel ve diğ., 1984; Acarlar ve diğ.,
1991).
8
Şekil 5. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Jeoloji Haritası
Üst Kretase Ofiyolitik Melanj (Kom)
İnceleme alanında Bitlis Masifi birimlerinin üzerinde yer alan Ofiyolitik Kayaçlar;
Sungurlu (1974), Şenel ve diğ. (1984) ve Acarlar ve diğ. (1991) gibi birçok araştırmacı
tarafından incelenmiştir. Ofiyolitik kayaçlar, batı-güneybatı-güney’de yer alan Erek Dağı
9
çevresinde yüzeylenmektedir. Ofiyolitik Kayaçlar; Van ve yakın dolayında Erek Dağı
Ofiyolitleri ve Gabrolar (Acarlar ve diğ., 1991), Özalp dolayında yüzeylenen Mehmetalan
Peridotiti, Beyaslan Gabrosu ve Bakış Karmaşığı (Şenel ve diğ., 1984), Gevaş dolaylarında
Serpantin’ler (Yılmaz, 1978), Çamlık (Başkale) dolaylarında Kemertepe Karışığı (Acarlar ve
Türkecan, 1986) ile benzer özellik göstermektedir.
Şekil 6. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayının Stratigrafik İstifi (Ternek, 1947; Saydamer, 1976; Mengi ve
Erkanol, 1985; Acarlar ve Türkecan; 1986’dan değiştirilmiştir)
10
İnceleme alanındaki Ofiyolitik Kayaçları; metamorfik seriye ait gnays, şist, mermerler
ile serpantin, gabro, diyorit, peridotit, dünit, diyabaz, bazalt, serpantinleşmiş peridotit, kırmızı
kireçtaşı ve kumlu kireçtaşı türünden değişik kaya türü özellikleri gösteren bloklar
oluşturmaktadır. Bu bloklar, karmaşık tektonik ilişkiler içinde olup ayrı ayrı haritalanabilecek
bir özellik göstermemektedir. Kireçtaşları, pembe-kırmızı renkli, ince-orta tabakalı, çatlaklı ve
çatlakları kalsit dolgulu, mikritik, yer yer çört-radyolarit ara katkılı ve yer yer yapraklanmalıdır.
Bu kireçtaşlarının kırmızı fonlardaki renklenmesi, çökelmeyle eş zamanlı bazalt volkanizması
nedeniyle gelişmiştir. Bazaltlar ise koyu kırmızı, koyu gri, siyah renklerde olup herhangi bir
yastık lav yapısı göstermezler (Acarlar ve Türkecan, 1986). Serpantinitler; arazide
kırmızımsı, morumsu, grimsi, sarımsı yeşil, koyu yeşil, siyahımsı yeşil bozunma yüzeyleri ile
tipik olarak belirlenmektedir. Kayacın taze kırık yüzeyi ise yeşil renk tonuna sahiptir (Yılmaz,
1978). Koyu yeşil-siyahımsı ve yeşil-siyah renkli olan gabrolar som görünümlüdür. Bunlar
makroskobik olarak çoğu iri kristallidir ve gabrolarda yer yer kataklazma etkileri
gözlenmektedir. Diyabazlar yeşil-açık yeşil renkli olup dayk ve siller biçimindedir. Birimin
gabro ve peridotitleri çoğunlukla diyabaz dayklarıyla kesilmektedir (Acarlar ve diğ., 1991).
Ofiyolitik kayaçların alt ve üst ilişkisi tektoniktir. Ekaylanmalar sonucu birimin ilksel
kalınlığı artmıştır. Gevaş dolaylarındaki Ofiyolitik Kayaçların oluşum yaşı, daha önce yapılan
çalışmalar sonucunda bulunan, topluluk içerisindeki bol fosilli sığ denizel karbonat
kırıntılarından alınan örneklerin içerisinde bulunan ve incelenen fosiller ile Üst Kratese olarak
belirlenmiştir (Ternek, 1947; Sungurlu, 1974; Yılmaz, 1978; Şenel ve diğ., 1984; Acarlar ve
diğ., 1991).
Üst Kratese-Paleosen Volkanik Kayaçlar (Kpv)
Bazalt, spilit, peridotit, gabro ve çeşitli bazik volkanik kayaçlardan oluşan birim Şenel
ve diğ. (1984) ve Acarlar ve Türkecan (1986) tarafından incelenmiştir. Üst Kratese-Paleosen
yaşlı volkanik kayaçlar, inceleme alanının kuzey ve güneydoğu kesiminde dağlık alanlarda
yüzeylenmektedir (Şekil 5). Üst Kratese-Paleosen yaşlı volkanik kayaçlar, Özalp (Van)
dolayında yüzeylenen Şehittepe Formasyonu (Şenel ve diğ., 1984) ve Gürpınar dolaylarında
ise Yüksekova Grubu Kemertepe Karışığı (Acarlar ve Türkecan, 1986) ile benzer özellik
göstermektedir.
Bu birim, serpantinleşmiş peridotit, gabro, bazalt, spilit ve çeşitli bazik volkanik
kayaçlar ile kireçtaşlarından oluşan blokları kapsamaktadır. Bu bloklar, karmaşık tektonik
ilişkiler içinde olup, ayrı ayrı haritalanabilecek bir özellik göstermemektedir. Mafik ve
ultramafik kayaçlar oluşum yaşı olarak Kratese ya da daha yaşlıdır. Volkano çökel kayaçlar;
11
bazaltlar ve diyabazlar, Üst Kratese oluşumlarıdır. Bazalt, kırmızı kireçtaşı çökelimiyle
eşzamanlı ve ardalanmalıdır. Kireçtaşları, pembe-kırmızı renkli, ince-orta tabakalı, çatlaklı ve
çatlakları kalsit dolgulu, mikritik, yer yer çört-radyolarit arakatkılı ve yer yer yapraklanmalıdır.
Bu kireçtaşlarının kırmızı fonlardaki renklenmesi çökelmeyle eşzamanlı bazalt volkanizması
nedeniyle gelişmiştir. Bazaltlar ise koyu kırmızı, koyu gri, siyah renklerde olup herhangi bir
yastık lav yapısı göstermezler. Gözle görülebilen beyaz benekler biçiminde plajiyoklaz
taneleri içermektedirler (Acarlar ve Türkecan, 1986).
Yerleşim yaşı da Yüksekova Grubu’nun sürüklenimine bağlı olarak Üst Kratese ve
daha gençtir. Acarlar ve Türkecan (1986) tarafından gerçekleştirilen çalışmada, birimin
Yüksekova Grubu’nun sürüklenimine bağlı olarak oluştuğu ve birim içinde yer alan fosiller ve
dokanak ilişkisine göre ise, birimin yaşının Üst Kratese-Paleosen olduğu vurgulamaktadır.
Eosen-Miyosen Karasal Kırıntılı ve Karbonatlı Kayaçlar (Tmec)
Genel olarak inceleme alanı ve yakın dolayındaki kırıntılı kayaçlar, karbonatlı
kayaçlar, neritik kireçtaşları, evaporitik kayaçlar ve ayrılmamış karasal kırıntılı kayaçlardan
oluşan birim, Balkaş ve diğ., (1980), Şenel ve diğ. (1984), Acarlar ve Türkecan (1986) ve
Acarlar ve diğ. (1991) tarafından incelenmiştir. Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı ve karbonatlı
kayaçlar; inceleme alanının kuzeybatı ve güneydoğu kesimlerinde geniş alanlarda
yüzeylenmektedir (Şekil 5).
Birim; genel olarak çamurtaşı, marn, kumtaşı, çakıltaşı ve mikritik kireçtaşı
ardalanmasından oluşmaktadır. Bu ardalanım içine, seyrek olarak, türbiditik kumtaşı, tane
destekli kumtaşı, küçük taneli çakıltaşı, çört-radyolarit, şeyl ara düzeyleri girmektedir.
Kumtaşları; ince-orta, seyrek olarak da kalın tabakalı, şeyller ise; ince tabakalıdır. Tektonik
etkilerle kimi şeyl düzeylerinde yapraklanma görülmektedir. Kumtaşları, bol ofiyolit gereçli
olup bitki izli ve genelde karbonat çimentoludur. Kumtaşları, bazen makro fosil kavkıları
içermektedir. Ayrıca kumtaşları arasında grimsi kahverenkli, ince tabakalı, kumlu karbonat
düzeylerine de rastlanmaktadır. Çakıltaşları; kırmızı renkli, kötü boylanmalı ve orta-kalın
tabakalı olup, bağlayıcı gereç olan karbonatlı matriks ise kumludur. Çakıllar, iyi yuvarlanmış
ve iyi tutturulmuştur.
Pliyosen-Kuvaterner Volkanik Kayaçlar (PlQv)
Andezit, bazalt, tüf, ignimbirit, lav akıntısı ve piroklastik kayaçlardan oluşan PliyosenKuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar; Öngür ve diğ. (1974), Innocenti ve diğ. (1980),
12
Karamanderesi ve diğ. (1984), Şaroğlu (1985), Ercan ve diğ. (1990), Acarlar ve diğ. (1991),
Erkanol ve diğ. (1991), Türkecan ve diğ. (1992), Yılmaz ve diğ. (1998), Özdemir (2003) ve
Karaoğlu (2003) tarafından incelenmiştir. Pliyosen-Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar
inceleme alanının kuzeydoğusunda yer alan Doğangün ve Sarımehmet köyleri dolaylarında
dar alanlarda yüzeylenmektedir (Şekil 5).
Pliyosen-Kuvaterner yaşlı volkanik kayaçlar yapılan çalışmalarda; Hüdavendigar Lavı,
Döküntü Tüf, Kaynak Tüf, Tüf-Tüfit Üyesi, Zilan Lavı, Lav-Curuf, Aglomera Üyesi, Trakit ve
İgnimbirit (Öngür ve diğ., 1974), Gürgürbaba Lavı (Innocenti ve diğ., 1980), Andezitik Tüf
(Şaroğlu, 1985), Tendürek Volkanitleri (Yılmaz ve diğ., 1998; Erkanol ve diğ., 1991), Kül-Tüf,
Trakit ve Trakitik Aglomera, Trakibazalt, Bazalt Lavı ve Tüf ve Bazalt (Yılmaz ve diğ., 1998;
Ercan ve diğ., 1990), Hacıhalil Andeziti (Ercan ve diğ., 1990; Acarlar ve diğ., 1991), Adıgüzel
Bazaltı (Acarlar ve diğ., 1991), Andezit-Tüf, Bazaltik Tüf ve Bazalt (Erkanol ve diğ., 1991) ve
Hamur Volkanitleri (Türkecan ve diğ., 1992) isimleri altında incelenmiştir.
İnceleme alanında yüzeylenen bazaltlar, genellikle koyu siyah renkli, ince kristalli,
plajiyoklaz ile koyu renkli piroksen fenokristallidir. Daha çok plakalı yapılı, yer yer akıntı yapılı
ve sütunsal eklemlidir. Porfirik dokulu ve çoğunlukla gaz boşlukludur. Erkanol ve diğ. (1991)
tarafından yapılan çalışmada, bazaltların yaşının Pliyosen olduğu belirtilmektedir (Öngür ve
diğ., 1974; Ercan ve diğ., 1990; Acarlar ve diğ., 1991; Yılmaz ve diğ., 1998).
Andezit ve piroksen andezitler; genelde kırmızı, bazı kesimlerde koyu gri, açık gri
renklidir. Mineral ayrımlaşmasına bağlı olarak katmanlanma izlenen birim, akma yapılı ve bol
eklemlidir. Piroksen andezitler; porfirik dokulu, plajiyoklas, piroksen, amfibol ve az miktarda
biyotit kapsamaktadır. Birimin yaşının, Ercan ve diğ. (1990) tarafından Geç-Erken Pliyosen
olduğu belirtilmektedir.
İnceleme alanında yüzeylenen tüfler; Andezitik Tüf, Bazaltik Tüf, Kaynak Tüf ve
Döküntü Tüf olarak isimlendirilmiştir. Andezitik tüfler; gri, yeşil, sarı renkli, ince-orta katmanlı,
genellikle tüf ve külden oluşmaktadır. Şaroğlu (1985)’na göre Pliyosen yaşındadır. Bazaltik
tüfler; grimsi ve sarımsı renkli olup, katmanlanmalı, bazaltik kül ve tüften oluşmaktadır.
Erkanol ve diğ. (1991) tarafından yapılan çalışmada, Pliyosen yaşında olduğu kabul
edilmiştir. Öngür ve diğ. (1974) tarafından tanımlanan kaynak tüf; gri, sarı, pembe,
kahverenklidir. İgnimbiritlere göre daha az tutturulmuştur. Döküntü tüfü; ignimbirit ve kaynak
tüf seviyeleri arasında izlenen ince ve sürekliliği olmayan, sarı, pembe, açık gri renklerde
izlenen, havada taşınarak dökülen malzemeden oluşmuştur (Öngür ve diğ., 1974).
13
İgnimbiritler, Öngür ve diğ. (1974) tarafından dört ayrı seviyeye ayrılarak
tanımlanmıştır. Birinci seviye; gri, siyah, sarı, kahverenkli, genellikle sert yapılı olup
obsidyenden oluşmuştur. Üzerine az kaynaklı, yerel döküntülü ikinci seviye tüfler
gelmektedir. Bu seviyedeki tüflerin kaynaklı ve kaynaksız kesimleri, iri pomza parçaları
içermektedir. Üçüncü seviye; koyu renkli, pomza parçalarının çoğunlukta olduğu, ilk sıcaklığı
yüksek bir akıntı olarak yorumlanmıştır. Dördüncü seviye; örtü şeklindedir. Innocenti ve diğ.
(1980) tarafından yapılan çalışmada, inceleme alanında yüzeylenen tüflerin yaşının Alt
Pliyosen olduğu belirtilmektedir.
Bazaltik lav ve tüfler, yan püskürük evreye ait olup, ana baca dışında gelişen tali baca
ürünleridir. Bazaltik lavlar, koyu renkli, masif ve akma yapılı olup serttir. Tüf ve küller ise
grimsi renklidir (Yılmaz ve diğ. 1998). Gürgürbaba Lavı; gri, siyah renkli riyolit, gri renkli perlit,
siyah ve kahverengi renkli obsidyen akıntıları ardalanmasından oluşmaktadır (Innocenti ve
diğ., 1980).
Kuvaterner Güncel Sedimanter Örtü (Q)
İnceleme alanında yüzeylenen Kuvaterner yaşlı güncel çökeller; alüvyon, yamaç
molozu, eski akarsu çökelleri, eski göl çökelleri, traverten ve ayrılmamış karasal kırıntılı
kayaçlardan oluşmaktadır. İnceleme alanında Erçek Gölü çevresinde, Büyükçaylak Dere
(Memedik Çayı) yatağı boyunca geniş alanlarda yüzeylenmektedir (Şekil 5).
2.1.1.2. Toprak
İklim ve topoğrafik faktörlerin farklıları nedeni ile Van’da çeşitli toprak grupları
oluşmuştur. Bu toprak grupları;
Alüvval Topraklar: Çoğu kireç bakımından zengin, akarsu havzalarının özelliklerine
göre değişmekle beraber ince bünyeli, organik madde oranı fazla, taban suyu yüksek olduğu
yerlerde tuzluluk, sodiklik problemi gösteren, akarsular tarafından taşınarak yeni tortul
depozitler üzerinde oluşmuş (A) C profilli topraklardır.
Kolüvval Topraklar: Genelde tuzluluk, sodiklik, drenaj problemleri bulunmayan,
oluştukları ana materyal özelliklerini gösteren, dik eğimlerin eteklerinde, vadi ağızlarında
biriktirilmiş genç (A) C profilli topraklardır.
14
Kestane Rengi Topraklar: Kalsifikasyon ihtivaları sonucu profilleri kalsiyumca zengin,
baz satürasyonları yüksek yapısı prizmatik, üst bünyede kil alt bünyede jips ihtiva eden zonal
yapıda ABC profillerine sahip topraklardır. Van ili genelinde en büyük toprak grubunu
oluşturmaktadır.
Kahverengi Topraklar: Orta derecede organik maddeye sahip, kireçli, çok miktarda
138 kalsiyum ihtiva eden ABC profilli zonal topraklardır. Aşınmış toraklarda yüksek baz
satürasyonunu ve sadece AC horizonunlu yerlerde görülür. PH nötr durumundadır ve alt
katmanlarında jips birikimi görülür.
Regosel Topraklar: Bu topraklar kalkerli veya kalkersiz kayalardan oluşan kaba
bünyeli ve sertleşmiş depozitlerden oluşmuş, yüksek geçirgen ve düşük su tutma
kapasitelerinden dolayı genelde her mevsim kuru görünen AC profilli topraklardır.
Kahverengi Orman Toprakları: Kireççe zengin ana madde üzerinde ABC profilleri
genelde birbirine girmiş reaksiyonu genelde kalevi baz ortamında nötrdür, yapıları granüller
gözenekli olup, kalsifikasyon, podzollaşma ve az miktarda kil içeren genellikle geniş yapraklı
orman örtüsü altında oluşan topraklardır.
Diğer Topraklar: Alüvyal sahil bataklıkları, gri kahverengi podzolik topraklar, sahil
kumulları, ırmak taşkın yatakları, çıplak kaya ve molozlardan oluşmaktadır.
Erçek Gölü çevresinde kestane renkli, kahverenkli ve kireçsiz kahverengi topraklar
oldukça geniş alanlar kaplamaktadır. Vadi boylarında ve göl çevresinde alüvyal eğimin fazla
olduğu aşınım yüzeylerinin yamaçlarında, aşınmanın etkisinin belirgin olduğu alanlarda
kolüvyal ve yeraltı su seviyesinin yüksek olduğu alanlarda ise hidromorfik topraklar
bulunmaktadır.
Erçek Gölü çevresinde yer alan topraklar, iklim ve bitki örtüsü etkisi altında
oluşmuştur. Bunun yanında eğim, yükselti ve drenaj durumu da toprak oluşum sürecine
katkıda bulunmuştur. İnceleme alanında zonal topraklardan kestane renkli, kahverengi,
kireçsiz kahverengi topraklar; intrazonal topraklardan hidromorfik topraklar; azonal
topraklardan alüvyal topraklar ve kolüvyal topraklar görülmektedir. Havza içerisinde en geniş
alan kaplayan kestane rengi topraklardır. Kestane renkli topraklar farklı kayaç türleri üzerinde
gelişmiştir. A horizonu granüller yapıda orta dereceli organik maddeli, dağılabilir kıvamlı ve
koyu kahverengidir. Organik madde mineral madde ile iyice karışmıştır. Kirecin büyük ölçüde
15
uzaklaştırıldığı bu zon nötr ve hafif alkalen reaksiyon gösterir. B horizonunun rengi koyu
kahverengi veya kırmızımsı kahverengi, yapısı prizmatik olup kil birikmesi gösterir.
Erçek havzasında ikinci geniş alan kaplayan kahverengi topraklardır. Renk gri kahve
veya kahverengidir. B horizonu, açık kahverengiden koyu kahverengiye kadar değişen
renklerde ve kaba yuvarlak, köşeli blok yapıdadır. Bu horizon, tedrici olarak soluk kahve
grimsi renkteki çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. Kahverengi topraklarda bütün profil
kireçlidir. B horizonunun altında genellikle sertleşmiş kireç birikimi bulunur. Bu topraklar yazın
uzun periyotlarda kuru kalır ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler yavaştır.
Kolüvyal topraklar dik eğimlerin eteklerinde yer çekimi, toprak kayması, yüzey akışı
ve yan derelerin kısa mesafelerden taşınarak, vadi ağızlarında biriktirilmiş genç (A) C profilli
topraklardır. Özellikleri bakımından daha çok çevredeki yüksek arazi topraklarına benzer.
Ana materyal derecelenmemiş veya kötü derecelenmiştir. Yağışın veya akışın yoğunluğuna
ve eğim derecesine göre değişik parça büyüklüklerini içeren katları ihtiva ederler. Bu katlar
birbirine paralel olmayıp düzensizdir. Dik eğimler ve vadi ağızlarında bulunanlar çoğunlukla
az topraklı olup kaba taş ve molozları içerirler.
2.1.1.3. Erozyon
Van ilinde çayır ve meraların fazla olması hayvancılık için bir potansiyel
oluşturmaktadır. Orman varlığının azlığı ise yağış için kısıt teşkil edip, erozyona neden
olmaktadır.
2.1.2. Meteorolojik ve İklimsel Özellikler
2.1.2.1. Meteorolojik Gözlem İstasyonları
Erçek Gölü sulak alan ekosistemi, son 30 yıl içerisinde gerek doğal gerekse insan
etkisi sebebiyle bazı değişimlere uğramıştır. Bu değişimlerin doğru olarak analiz edilmeleri
sulak alan ve çevresinde özellikle yağış ve buharlaşma analizlerini içeren meteorolojik
değerlendirmelerin önemini bir kat daha arttırmaktadır. Bu amaçla, Erçek Gölü sulak alan
ekosistemi çevresinde ve sulak alan havzası içerisinde yer alan, sulak alan ekosistemini
etkileyecek, meteorolojik özelliklerini yansıtabilecek ve uzun yıllar gözleme sahip Meteoroloji
Gözlem İstasyonlarında (MGİ) gözlenen yağış, sıcaklık ve buharlaşma parametreleri
değerlendirilmiştir.
16
Bu kapsamda söz konusu istasyonlarda gözlenen yağış, sıcaklık ve buharlaşma
verilerinin, hem istasyon bazında ve hem de istasyonlarda gözlenen söz konusu
parametrelerin birbirleri ile karşılaştırılarak tüm çalışma alanı ve yakın çevresi için analizler
gerçekleştirilmiştir. Çalışma kapsamında kullanılan verilerin sağlandığı Devlet Meteoroloji
İşleri (DMİ) Genel Müdürlüğü MGİ’nın yer aldığı meteoroloji gözlem ağı haritası Şekil 7’de
verilmektedir.
Şekil 7. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayı Meteoroloji Gözlem Ağı Haritası
2.1.2.2. Yağış Analizi
Erçek Gölü sulak alanı ve yakın çevresindeki ekosisteminin meteorolojik özelliklerini
yansıtması amacıyla, DMİ tarafından işletilen ve uzun yıllar yağış ölçümü bulunan Muradiye,
Özalp ve Van MGİ istasyonları seçilmiştir (Tablo 1).
17
Tablo 1. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Yağışları
İstasyon Adı
Gözlem Süresi
Yıllık Ortalama
Yıllık Maksimum
Yıllık Minimum
Toplam Yağış
Toplam Yağış
Toplam Yağış
(mm)
(mm)
(mm)
Muradiye
1970-2011
547.74
970.80 (1988 Yılı)
232.10 (2000 Yılı)
Özalp
1970-2011
473.18
1039.50 (1993 Yılı)
264.70 (1977 Yılı)
Van
1970-2011
384.62
542.60 (1994 Yılı)
234.90 (2000 Yılı)
Erçek Gölü sulak alan ekosistemi ve yakın dolayında yer alan MGİ’da gözlenen uzun
yıllar toplam yağış miktarları dikkate alınarak, inceleme alanı için yıllık toplam yağış miktarı,
Aritmetik Ortalama ve Eş Yağış Eğrisi Yöntemleri kullanılarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü
sulak alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da
gözlem süresi içerisinde gözlenen yıllık ortalama toplam yağış değerlerinin 384.62 mm ile
547.74 mm arasında değiştiği ve aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık toplam yağış
miktarı ise 468.5 mm olarak hesaplanmıştır.
Eş Yağış Eğrisi Yöntemi kullanılarak Erçek Gölü sulak alan sistemi için hesaplanan
yıllık toplam, en düşük ve en yüksek yağış miktarları sırası ile 454.5 mm/yıl, 412.1 mm/yıl ve
490.7
mm/yıl
olarak
hesaplanmıştır
(Şekil
8).
Bu
yöntem
ile
gerçekleştirilen
değerlendirmelerde, özellikle kuzey-kuzeydoğu’dan gelen yağışların inceleme alanındaki
yağış paternini oluşturduğu görülmektedir.
18
Şekil 8. Erçek Gölü Eş Yağış Eğrisi Yöntemi Yağış Dağılımı Haritası
İnceleme alanı ve yakın dolayında yer alan MGİ’da gözlenen yağış değerlerine göre;
İlkbahar yağışları yıllık toplam yağışın yaklaşık % 37.4’ünü oluşturmaktadır. Bunu sırası ile %
27.7 ile Kış, % 24.4 ile Sonbahar ve % 10.5 ile de Yaz yağışları izlemektedir (Şekil 9).
Şensoy ve diğ. (2008) tarafından gerçekleştirilen çalışmada; Aydeniz ve Thorntwaite
metodları ile ülkemizin iklim sınıflaması gerçekleştirilmiş ve proje alanının yer aldığı bölge
söz konusu çalışmada “yarı kurak-az nemli” iklim sınıfı içinde yer almaktadır.
Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için yapılan genel değerlendirme göz önüne
alındığında, genel anlamda yağışlı ve kurak dönemlerin tüm istasyonlarda bir paralellik içinde
olduğu görülmektedir.
19
Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17812)Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17812)
Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ 17172)
Sonbahar
Yaz
Sonbahar
Kış
19,90%
Muradiye
14,01%
Kış
19,90%
28,41%
Yaz
14,01%
28,41%
Özalp
lp
Kış
Sonbahar
25,65%
28,12%
Van
Yaz
7,40%
İlkbahar
İlkbahar
İlkbahar
37,68%
37,68%
38,82%
Şekil 9. MGİ’da Gözlenen Yağış Miktarlarının Mevsimsel Dağılımı
Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da ki yağış verileri aylara göre değerlendirildiğinde tüm
alan genelinde en fazla yağış alan ayların Mart, Nisan, Mayıs ve Kasım ayları olduğu
belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan Haziran-Eylül ayları arasında kalan aylar kurak dönem ile
karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında kalan aylar ise yağışlı dönem ile karakterize
edilmektedir. Erçek Gölü sulak alan ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Muradiye,
Özalp ve Van MGİ’da gözlenen yağış ölçümlerinin değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki
bölümde gerçekleştirilmiştir.
Muradiye Meteoroloji Gözlem İstasyonu
Muradiye MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde gözlenen toplam
yağış değerleri Şekil 10’da verilmektedir. Muradiye MGİ’nu yağış değerlerinin 42 yıllık
ortalaması 547.74 mm olarak hesaplanmıştır. Şekil 9’da verilen yağış grafiğinin genel
eğilimine bakıldığında, 1983-1988 yılları arasında kalan dönemlerde 600.0 mm’nin üzerinde
yağış gerçekleşmiştir.
20
Muradiye-Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786)
Yıllık Toplam Yağış 1970-2011
1000
Yıllık Toplam Yağış (mm)
900
800
700
Ortalama 547,74 mm
600
500
400
300
200
100
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0
Yıllar
Şekil 10. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği
Muradiye MGİ yağış değerleri için çizilen “Birikimli Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil
11) ise söz konusu 42 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı dönemler belirlenmiştir. Muradiye
MGİ’da 1970-1977, 1977-1994, 1994-2001 ve 2001-2011 yılları arasında kalan dönemlerde
genel eğilim açısından sırası ile kurak (7 yıl), yağışlı (17 yıl), kurak (7 yıl) ve yağışlı (11 yıl)
dönemler gözlenmiştir.
Muradiye-Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786)
Toplam Yağış Birikimli Sapma Grafiği (1970-2011)
600
500
Birikimli sapma
400
300
Birikimli Sapma (mm)
200
Yağışlı
Dönem
100
0
Kurak
Dönem
Yağışlı
Dönem
-100
-200
-300
Kurak
Dönem
-400
-500
-600
-700
-800
-900
-1000
-1100
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-1200
Yıllar Grafiği
Şekil 11. Muradiye MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma
Muradiye MGİ’da 1970-2011 yılları arasındaki 42 yıllık yağış değerleri aylara göre
incelendiğinde ise (Şekil 12); en fazla yağışın özellikle İlkbahar ve Sonbahar aylarında Mart,
Nisan, Mayıs ve Kasım aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise Yaz döneminde
21
Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları gerçekleştiği belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan HaziranEylül ayları arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında
kalan aylar ise yağışlı Muradiye-Van
dönem ile karakterize
edilmektedir.
Meteoroloji
İstasyonu (DMİ-17786)
Aylık Ortalama Yağış 1970-2011
90,00
79,50
Aylık Ortalama Yağış (mm)
80,00
67,65
70,00
60,00
62,32
58,71
58,17
52,87 53,77
56,48
Ortalama 46,88 mm
50,00
40,00
29,09
30,00
17,71
20,00
16,35
9,90
10,00
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0,00
Aylar
Şekil 12. Muradiye MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları
Özalp Meteoroloji Gözlem İstasyonu
Özalp MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde gözlenen toplam
yağış değerleri Şekil 13’de verilmektedir. Özalp MGİ’da gözlenen yağış değerlerinin 42 yıllık
ortalaması 473.18 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine bakıldığında 1991-1994 yılları
arasında kalan dönemlerde 900.0 mm’nin üzerinde yağış gerçekleşmiştir.
Özalp Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17812)
1100
1000
900
800
700
600
Ortalama 473,18 mm
500
400
300
200
100
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0
Yıllar
Şekil 13. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği
22
Özalp MGİ yağış değerleri için çizilen “Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 14) söz
konusu 42 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı dönemler belirlenmiştir. Özalp MGİ için 1970
ve 1983 yılları arasında 13 yıllık süre kurak dönem olarak gerçekleşmiştir. 1983-1994 yılları
arasında yağışlarının göreceli yüksek olduğu yağışlı bir dönem (11 yıl) ve 1994 yılından
gözlem sonuna kadar olan zaman aralığında ise azalan bir eğilim 17 yıllık dönem kurak
geçmiştir.
Birikimli sapma
600
350
100
Kurak
Dönem
-150
-400
-650
Yağışlı
Dönem
Kurak
Dönem
-900
-1150
-1400
-1650
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-1900
Yıllar
Şekil 14. Özalp MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli Sapma
Grafiği
Özalp MGİ’da 1970-2011 yılları arasında gözlenen 42 yıllık yağış değerleri aylara
göre incelendiğinde ise (Şekil 15); en fazla yağışın İlkbahar aylarında özellikle Nisan ve
Mayıs aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise Yaz döneminde Haziran, Temmuz,
Ağustos ve Eylül ayları olduğu belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan Haziran-Eylül ayları
arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında kalan aylar
ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.
23
Erçek Gölü
SulakMeteoroloji
Alan Alt Havzası
Biyoçeşitlilik
Araştırma Alt Projesi
Özalp
İstasyonu
(DMİ-17812)
80,00
67,90
70,00
61,50
60,00
50,00
45,12 45,57
49,78
Ortalama 39,63 mm
40,00
39,80
43,91 44,43
34,87
30,00
20,56
20,00
11,22 10,93
10,00
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0,00
Aylar
Şekil 15. Özalp MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları
Van Meteoroloji Gözlem İstasyonu
Van MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde gözlenen toplam
yağış değerleri Şekil 16’da verilmektedir. Van MGİ’da gözlenen yağış değerlerinin 42 yıllık
ortalaması 384,62 mm’dir. Yağış grafiğinin genel eğilimine bakıldığında 1972, 1987-1988,
1992-1994, 2002-2004, 2006, 2009 ve 2011 yılları arasında kalan dönemlerde 400.0 mm’nin
üzerinde yağış gerçekleşmiştir.
Van Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17172)
600
500
Ortalama 384,62 mm
400
300
200
100
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
0
Yıllar
Şekil 16. Van MGİ Yıllık Toplam Yağış Grafiği
24
Van MGİ yağış değerleri için çizilen “Eklenik Sapma Grafiğinde” (Şekil 17) ise söz
konusu 42 yıllık dönem içindeki kurak ve yağışlı dönemler belirlenmiştir. Van MGİ’da 19721986, 1986-1994, 1994-2001 ve 2001-2011 yılları arasında kalan dönemlerde genel eğilim
açısından sırası ile kurak (14 yıl), yağışlı (8 yıl), kurak (7 yıl) ve yağışlı (10 yıl) dönemler
gözlenmiştir.
Van MGİ’da 1970-2011 yılları arasında gözlenen 42 yıllık yağış değerleri aylara göre
incelendiğinde ise (Şekil 18); en fazla yağışın özellikle İlkbahar ve Sonbahar aylarında Mart,
Nisan, Mayıs ve Kasım aylarında düştüğü, en az yağış alan ayların ise Yaz döneminde
Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları gerçekleştiği belirlenmiştir. Meteorolojik açıdan HaziranEylül ayları arasında kalan aylar kurak dönem ile karakterize edilirken, Ekim-Mayıs arasında
kalan aylar ise yağışlı dönem ile karakterize edilmektedir.
200
Birikimli sapma
100
0
Yağışlı
Dönem
-100
-200
Kurak
Dönem
Yağışlı
Dönem
Kurak
Dönem
-300
-400
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
-500
Şekil 17. Van MGİ Yıllık Toplam Yağıştan Birikimli SapmaYıllar
Grafiği
25
60,00
54,28
49,80
49,42
50,00
45,62
45,00
37,66
40,00
Ortalama 32,05 mm
29,97 31,03
30,00
18,74
20,00
13,35
10,00
5,84
3,90
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
0,00
Aylar
Şekil 18.Van MGİ’da Kaydedilen Yağışların Aylık Ortalamaları
2.1.2.3. Sıcaklık Analizi
yansıtması amacıyla, DMİ tarafından işletilen ve uzun yıllar sıcaklık ölçümü bulunan
Muradiye, Özalp ve Van MGİ istasyonları seçilmiştir (Tablo 2).
Tablo 2.İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Sıcaklıkları
İstasyon Adı
Gözlem Süresi
Yıllık Ortalam
Sıcaklık (0C)
Yıllık Ortalama
Yıllık Ortalama
Maksimum
Minimum Sıcaklık
0
Sıcaklık ( C)
(0C)
Muradiye
1970-2011
8.30
22.5 (Temmuz)
-5.4 (Ocak)
Özalp
1970-2011
5.90
20.8 (Temmuz)
-10.0 (Ocak)
Van
1970-2011
9.20
22.4 (Temmuz)
-3.6 (Ocak)
yıllar sıcaklık gözlemleri dikkate alınarak, inceleme alanı için yıllık ortalama sıcaklık miktarı,
Aritmetik Ortalama ve Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemleri kullanılarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü
sulak alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da ki
gözlem süresi içerisinde yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 5.90 C ile 9.20 C arasında
değiştiği ve aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık ortalama sıcaklık miktarı ise 7.80 C
olarak hesaplanmıştır. Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemi kullanılarak Erçek Gölü sulak alan sistemi
için hesaplanan yıllık ortalama, en düşük ve en yüksek sıcaklık miktarları sırası ile 8.22 C,
8.94 C ve 7.44 C olarak hesaplanmıştır (Şekil 19).
26
Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da gözlenen aylık ortalama maksimum sıcaklıklar
incelendiğinde ise Temmuz ayının en sıcak ay olduğu belirlenmiştir. Söz konusu istasyonlar
için aylık ortalama maksimum sıcaklığın gözlendiği Temmuz ayındaki ortalama sıcaklık ise
21.9 C olarak hesaplanmıştır. Aylık ortalama minimum sıcaklıkların gözlendiği Ocak ayının
ortalaması ise -6.3 C olarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü sulak alan ekosistemi çevresinde
değerlendirmeye alınan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’da gözlenen sıcaklık ölçümlerinin
değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki bölümde gerçekleştirilmiştir.
Muradiye Meteoroloji Gözlem İstasyonu
Muradiye MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde aylık ortalama
sıcaklık değerleri ile ilgili uzun yıllar aylık ortalama sıcaklık dağılımı grafiği Şekil 20’de
verilmektedir. Ölçüm yapılan 42 yıllık dönemde gözlenen sıcaklık verilerine göre ortalama
sıcaklık 8.3 C, en soğuk ay -5.4 C ortalama ile Ocak ayı ve en sıcak ay ise 22.5 C
ortalama ile Temmuz ayıdır. Muradiye MGİ’da ölçüm yapılan 42 yıllık dönemde sıcaklık
verilerinin mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 28’de verilmektedir. Bölge Yaz aylarında 20.8
C ortalama sıcaklığa sahip iken Kış aylarında ise ortalama sıcaklık -4.1 C sıcaklığa sahiptir.
Şekil 19. Erçek Gölü Eş Sıcaklık Eğrisi Yöntemi Sıcaklık Dağılımı Haritası
27
Özalp MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde aylık ortalama
ortalama ile Temmuz ayıdır. Özalp MGİ’da ölçüm yapılan 42 yıllık dönemde sıcaklık
verilerinin mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 20’de verilmektedir. Bölge Yaz aylarında 19.0
C ortalama sıcaklığaMuradiye
sahip iken Kış
aylarında ise
ortalama sıcaklık
-8.1 C sıcaklığa sahiptir.
Meteoroloji
İstasyonu
(DMİ-17786)
Aylık Ortalama Sıcaklık 1970-2011
Ortalama Sıcaklık (OC)
25,0
22,5
17,9
20,0
15,0
10,0
21,9
16,6
12,6
Ortalama
8,3 0 C
10,0
7,3
3,1
5,0
0,4
0,0
-5,0
-5,4
-2,6
-4,4
Şekil 20. Muradiye MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
-10,0
Aylar
Muradiye Meteoroloji İstasyonu (DMİ-17786)
Mevsimlere Göre Ortalama Sıcaklık 1970-2011
9,9
20,8
Mevsim
6,8
-4,1
-5,0
0,0
5,0
10,0
15,0
Şekil 21. Muradiye MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği
28
20,0
25,0
20,8
20,0
15,0
10,0
20,2
16,2
14,9
10,8
Ortalama
5,9 0 C
8,1
5,7
5,0
0,9
0,0
-1,9
Şekil 22. Özalp MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Ocak
-10,0
-15,0
-6,1
-8,2
Mart
-10,0
Aralık
-5,0
Şubat
25,0
Aylar
7,9
19,0
Mevsim
4,9
-8,1
-10,0
-5,0
0,0
5,0
10,0
15,0
20,0
25,0
Şekil 23. Özalp MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği
Van MGİ’da 1970-2011 yılları arasında kalan 42 yıllık dönemde aylık ortalama
ortalama ile Temmuz ayıdır. Van MGİ’da ölçüm yapılan 46 yıllık dönemde sıcaklık verilerinin
29
mevsimlere göre değişikliği ise Şekil 24’de verilmektedir. Bölge Yaz aylarında 20.9 C
ortalama sıcaklığa sahip
Kış aylarında
ise ortalama
sıcaklık -2.3 C sıcaklığa sahiptir.
Vaniken
Meteoroloji
İstasyonu
(DMİ-17172)
30,0
25,0
22,4
21,9
18,3
20,0
15,0
13,1
Ortalama
9,2 0 C
10,0
17,4
10,9
7,9
4,1
5,0
1,8
0,0
-5,0
-0,8
-2,6
-3,6
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
Nisan
Mart
Şubat
Ocak
-10,0
Şekil 24. Van MGİ Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği
Aylar (DMİ-17172)
Van Meteoroloji İstasyonu
10,8
20,9
Mevsim
7,6
-2,3
-5,0
0,0
5,0
10,0
Şekil 25. Van MGİ Mevsimlere Göre Aylık Ortalama Sıcaklık Grafiği
30
15,0
20,0
25,0
2.1.2.4. Buharlaşma Analizi
yansıtması amacıyla, DMİ tarafından işletilen ve uzun yıllar buharlaşma ölçümü bulunan
Özalp ve Van MGİ istasyonları seçilmiştir (Tablo 3).
Tablo 3. İnceleme Alanı ve Yakın Dolayında Yer Alan MGİ Buharlaşmaları
İstasyon Adı
Gözlem Süresi
Yıllık Ortalama
Yıllık Maksimum
Yıllık Minimum
Toplam
Toplam
Toplam
Buharlaşma (mm)
Buharlaşma (mm)
Buharlaşma (mm)
Özalp
1988-2009
1095.8
1722.30 (2000 Yılı)
587.40 (2009 Yılı)
Van
1988-2009
1055.3
1755.00 (2000 Yılı)
744.30 (1988 Yılı)
yıllar toplam buharlaşma miktarları dikkate alınarak, inceleme alanı için yıllık toplam
buharlaşma miktarı Aritmetik Ortalama yöntemi kullanılarak hesaplanmıştır. Erçek Gölü sulak
alanı ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Özalp ve Van MGİ’daki gözlem süresi
içerisinde yıllık ortalama toplam buharlaşma değerleri 1055.3 mm ile 1095.8 mm arasında
değişmekte olup aritmetik ortalama yöntemine göre yıllık toplam buharlaşma miktarı 1075.5
mm olarak hesaplanmıştır. Eş Buharlaşma Eğrisi Yöntemi kullanılarak Erçek Gölü sulak alan
sistemi için hesaplanan yıllık toplam, en düşük ve en yüksek buharlaşma miktarları sırası ile
1063.13 mm/yıl, 1052.69 mm/yıl ve 1076.35 mm/yıl olarak hesaplanmıştır (Şekil 26).
31
Şekil 26. Erçek Gölü Buharlaşma Dağılımı Haritası
Erçek Gölü sulak alan ekosistemi çevresinde değerlendirmeye alınan Özalp ve Van
MGİ’da gözlenen buharlaşma ölçümlerinin değerlendirmeleri ayrı ayrı aşağıdaki bölümde
gerçekleştirilmiştir.
Özalp MGİ’da 1988-2009 yılları arasında gözlem yapılan 22 yıllık dönemde Class A
Pan ölçümlerine göre yıllık toplam buharlaşma ortalaması 1095.75 mm olarak hesaplanmıştır
(Şekil 27). Özalp MGİ’da 2001 yılı sonrası seri ortalamasının altında gözlenen buharlaşma
gözlemleri, ölçüm sonu olan 2009 yılına kadar azalan bir eğilimle devam etmektedir. Özalp
MGİ’da 1972–2009 yılları arasında ölçüm yapılan 38 yıllık zaman aralığında gözlenen yıllık
ortalama buharlaşma grafiği Şekil 27’de, aylık ortalama buharlaşma grafiği ise Şekil 28’de
verilmektedir. Şekil 28’de de görüldüğü üzere en yüksek buharlaşma ortalaması Temmuz
ayında 308.23 mm iken Kasım, Aralık, Ocak, Şubat, Mart ve Nisan aylarında ise buharlaşma
ölçümü bulunmamaktadır.
32
Van MGİ’da 1970-2009 yılları arasında gözlem yapılan 40 yıllık dönemde Class A
Pan ölçümlerine göre yıllık toplam buharlaşma ortalaması 1055.30 mm olarak hesaplanmıştır
(Şekil 29). Van MGİ’da 1970-2009 yılları arasında ölçüm yapılan 40 yıllık zaman aralığında
gözlenen yıllık ortalama buharlaşma grafiği Şekil 29’da, aylık ortalama buharlaşma grafiği ise
Şekil’30 verilmektedir. Şekil 30’da da görüldüğü üzere en yüksek buharlaşma ortalaması
Temmuz ayında 34.9 mm iken Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında ise buharlaşma ölçümü
bulunmamaktadır.
Toplam Buharlaşma (1988-2009)
1500
1250
Ortalama 1095,75 mm
1000
750
2008
2006
2004
Yıllar
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
500
1988
Yıllık Toplam Buharlaşma (mm)
1750
Şekil 27. Özalp MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği
Aylık Ortalama Buharlaşma (1988-2009)
287,55
250,00
232,58
189,44
200,00
150,03
150,00
101,35
100,00
0,00
0,00
Mart
Nisan
0,00
0,00
Aralık
0,00
Kasım
0,00
Şubat
50,00
Ocak
Aylık Ortalama Buharlaşma (mm)
308,23
300,00
Şekil 28. Özalp MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği
33
Aylar
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
0,00
Toplam Buharlaşma (1970-2009)
1500
Ortalama 1055,30 mm
1250
1000
750
2008
2006
2004
2002
Yıllar
Aylık Ortalama Buharlaşma (1970-2009)
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
1980
1978
1976
1974
1972
1970
500
Şekil 29. Van MGİ Yıllık Toplam Buharlaşma Grafiği
250,00
234,90
200,00
225,41
185,33
170,25
150,00
136,02
97,83
100,00
97,18
50,00
0,00
0,00
0,00
Şubat
Mart
37,28
Ocak
Aylık Ortalama Buharlaşma (mm)
0,00
Şekil 30. Van MGİ Aylık Ortalama Buharlaşma Grafiği
Aralık
Kasım
Ekim
Eylül
Ağustos
Temmuz
Haziran
Mayıs
0,00
Nisan
Yıllık Toplam Buharlaşma (mm)
1750
Aylar
2.1.2.5. Buharlaşma Verilerinin Değerlendirilmesi
Bu aşamaya kadar elde edilen buharlaşma değerleri, serbest su yüzeyinde
gerçekleşen buharlaşma değerleri olup havza içerisindeki tüm alanlardan gerçekleşen
buharlaşma değerlerini karakterize etmemektedir. Bu değer sadece serbest su yüzeyinde
(gölalanı) gerçekleşen buharlaşma değerini temsil etmektedir. Buna karşın Erçek Gölü sulak
alan alt havzası ve çevresinde yer alan uzun yıllar gözlem yapan Özalp ve Van MGİ’da
gözlenen yıllık toplam serbest su yüzeyi buharlaşması ile kara ve sazlık-bataklık alanlarda
gerçekleşen buharlaşma-terleme miktarı ise Thornthwaite ve Turc yöntemleri hesaplanmıştır.
34
Potansiyel buharlaşma-terleme (ETp) - Thornthwaite Yöntemi
Bu yöntemde ETp sadece meteorolojik koşullar göz önüne alınır ve terlemenin
kaynağı olan bitki örtüsü etkisi göz ardı edilir. Yöntemde en önemli girdi faktörleri ortalama
aylık hava sıcaklığı ve alanın enlem derecesidir. Ülkemizde çok yaygın olarak kullanılan
potansiyel buharlaşma-terleme değerlerinin hesaplanması yöntemidir.
Thornthwaite eşitliği:
ETp = 16 x 10xT/Ia x F()
a = (6.75*10-7 x I3) - (7.71*10-5 x I2) + (1.79*10-2 x I) + 0.49239
i = (T/5)1.514
şeklinde ifade edilmektedir (Marsily,1986). Burada; ETp aylık potansiyel buharlaşmaterleme değerini (mm/ay), I yıllık sıcaklık indeksini (12 aya ait sıcaklık indeksleri (i)’nin
toplamı), i aylık sıcaklık indeksini, T aylık ortalama hava sıcaklığını (C) ve F () düzeltme
katsayısını ifade etmektedir. F () katsayısı, alanın enlem derecesine göre Marsily
(1986)’daki ilgili tablolardan belirlenmektedir. Erçek Gölü sulak alan alt havzası yakın
dolayında bulunan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için düzeltme katsayıları (F()) değerleri
Tablo 4’de verilmektedir.
Tablo 4. MGİ’rı İçin Aylara Göre Düzeltme Katsayıları (F ())
Enlem
Düzeltmesi
Van-380
29’
Muradiye380 59’
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haz
Tem
Ağu
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
0.850
0.840
1.030
1.105
1.230
1.240
1.255
1.175
1.040
0.960
0.840
0.825
0.850
0.840
1.030
1.110
1.230
1.240
1.260
1.180
1.040
0.960
0.840
0.820
0.850
0.840
1.030
1.107
1.230
1.240
1.257
1.177
1.040
0.960
0.840
0.823
0
Özalp-38
40’
Yukarıdaki eşitlikler kullanılarak Erçek Gölü sulak alan alt havzası ve çevresinde
bulunan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için aylık ortalama potansiyel buharlaşma-terleme
(ETp) miktarları hesaplanmıştır (Tablo 5). Thornthwaite Yöntemi ile elde edilen potansiyel
buharlaşma-terleme değerleri kullanılarak Erçek Gölü sulak alan alt havzası ve yakın dolayı
için eş potansiyel buharlaşma-terleme değerlendirmeleri gerçekleştirilmiş olup Erçek Gölü
sulak alan alt havzası için potansiyel buharlaşma-terleme miktarı 603.29 mm/yıl olarak
hesaplanmıştır.
35
Tablo 5. Thornthwaite Yöntemi ile MGİ İçin Hesaplanan Aylık Potansiyel Buharlaşma-Terleme (ETp)
Değerleri
Etp Ort
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Ağu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Toplam
Van
0.00
0.00
5.70
36.14
72.41
108.35
138.72
127.06
85.38
45.39
12.78
0.00
631.93
Muradiye
0.00
0.00
1.04
34.29
70.85
106.87
140.94
127.87
82.31
42.14
9.61
0.00
615.93
Özalp
0.00
0.00
0.00
29.64
64.95
99.64
131.22
119.40
76.61
37.37
3.18
0.00
562.02
0.00
0.00
2.25
33.36
69.40
104.95
136.96
124.78
81.43
41.64
8.53
0.00
603.29
Tüm
Alan
Gerçek buharlaşma-terleme (ETa) - Turc Yöntemi
Turc (1954), gerçek buharlaşma-terleme (ETa)’nin sıcaklık ve yağışın bir fonksiyonu
olduğunu şu şekilde ifade etmiştir:
ETa = P /[{0.9*(P2/L2)}0.5]
L = 300 + 25 T + 0.05 T3
Burada: ETa yıllık gerçek buharlaşma-terleme değerini (mm), P yıllık ortalama
alansal yağış değerini (mm) ve T yıllık ortalama hava sıcaklığını (C) ifade etmektedir. Erçek
Gölü sulak alan alt havzası ve çevresinde bulunan Muradiye, Özalp ve Van MGİ’rı için
gerçek buharlaşma-terleme (ETa) miktarı yukarıda verilen eşitlikler dikkate alınarak
hesaplanmış olup Tablo 6’da verilmektedir.
Tablo 6. MGİ’rı İçin Hesaplanan Gerçek Buharlaşma (ETa) Değerleri
ETa (mm)-Turc
Yıllık Ortalama Yağış
Yıllık Ortalama Sıcaklık
0
Yıllık Gerçek
(mm)
( C)
Buharlaşma ETa (mm)
Van
384.62
9.2
330.17
Muradiye
547.74
8.3
392.86
Özalp
473.18
5.9
337.26
Tüm Alan
468.51
7.80
353.43
Turc Yöntemi ile inceleme alanı yakın dolayında yer alan MGİ’rı için elde edilen
gerçek buharlaşma-terleme değerleri kullanılarak Erçek Gölü sulak alan alt havzası ve yakın
dolayı için eş potansiyel buharlaşma-terleme değerlendirmeleri gerçekleştirilmiş olup Erçek
Gölü sulak alan alt havzası için gerçek buharlaşma-terleme miktarı yaklaşık 353.43 mm/yıl
olarak hesaplanmıştır.
Buharlaşma verilerinin değerlendirilmesi sonucunda, mevcut MGİ’da kaydedilen
buharlaşma miktarları serbest su yüzeyinden buharlaşma değerleridir. Bu nedenle Erçek
Gölü sulak alan alt havzası için yapılacak olan hidrolojik bütçe hesaplamaları kapsamında;
36
Erçek Gölü içinde yer alan göller üzerinde meydana gelen buharlaşma miktarı ile ilgili
değerlendirmelerde mevcut MGİ’da gözlenen (1063.13 mm/yıl) değerler dikkate alınacaktır.
Erçek Gölü sulak alan alt havzası içinde kalan serbest su yüzeyleri dışında ki bölgeler için
yapılacak hidrolojik bütçe hesaplamalarında ise Turc (353.43 mm/yıl) ve Thornthwaite
(603.29 mm/yıl) yöntemleri ile elde edilen buharlaşma-terleme bileşeni dikkate alınacaktır.
2.1.2.6. Rüzgar
Bu bölüm kapsamında Erçek Gölü’nün doğu kıyısında yer alan Erçek kasabasında
DMİ tarafından 1984-1995 yılları arasında işletilmiş olan MGİ’da gözlenen aylık ortalama
rüzgar hızları değerlendirilmiştir. Erçek MGİ’da ölçülen 1984-1995 yılları arası ortalama
rüzgar hızı 2.3 m/s olarak kaydedilmiştir. İnceleme alanı ve yakın dolayında gözlenen en
düşük ve en yüksek ortalama rüzgar hızları ise Ocak 1991 ve Ağustos 1992 tarihlerinde
sırası ile 0.2 m/s ve 5.3 m/s olarak gözlenmiştir. Proje alanı ve yakın dolayında özellikle
Nisan-Kasım ayları arasında kalan dönemde rüzgar hızının diğer ayalara oranla yüksek
olduğu belirlenmiştir (Şekil 31).
Oca
3.5
Ara
Şub
3.0
2.5
2.0
Kas
Mar
1.5
1.0
0.5
Eki
Nis
0.0
Eyl
May
Ağu
Haz
Tem
Şekil 31. Erçek MGİ Aylık Ortalama Rüzgar Hızı Grafiği (m/s)
37
2.1.2.7. Akım
Erçek Gölü sulak alan ekosistemi hidrolojik bütçe hesaplamaları kapsamında
kullanılacak sistemin giriş akım verileri Bölüm 2.1.3.2.1. kapsamında ayrıntılı olarak
incelenmiştir. Su bütçesi bileşenlerinde yüzeysel akım ile birlikte Erçek Gölü sulak alan
ekosistemine giren toplam yüzey suları+yeraltı suları yaklaşık 2.578 m 3/s olarak
hesaplanmıştır (Tablo 9 ve Tablo 10).
2.1.2.8. Erçek Gölü Sulak Alan Ekosisteminin Su Bütçesi
Bu bölüm kapsamında, Erçek Gölü sulak alan ekosisteminin su bütçesi hesaplamaları
için kütlenin korunumu yasası temel alınmıştır. Söz konusu yaklaşım kullanılarak inceleme
alanı için su bütçesi; Erçek Gölü sulak alan ekosistemi ve çevresindeki sazlık-bataklık alanlar
için ortaya konacaktır. Sulak alan sisteminin beslenimini; alan içindeki göller ve sazlıkbataklık alanlar üzerine düşen yağışlarla birlikte dağlık alanlardan gelen yüzey suları
gerçekleştirirken, buharlaşma-terleme ise sistemin çıktısını oluşturmaktadır. Bu yaklaşım ile
oluşturulan bütçe denklemleri;
Şeklinde ifade edilmiştir. Burada;
± S
depolamadaki değişim (L3/T),
Qbes
sistemdeki toplam beslenim (L 3/T),
Qbo
sistemde toplam boşalım (L3/T),
Pg
göl ve sazlık-bataklık alan üzerindeki alansal yağış girdisi (L 3/T),
Rb
Büyükçaylak Dereden yüzeysel akım ile
Rd
Erçek Gölü alt drenaj alanı içindeki dağlık alanlardan yüzeysel akım ile
sisteme giren su (L3/T),
sisteme giren su (L3/T),
ETg
göl ve sazlık-bataklık alanda buharlaşma-terleme ile çıkan su (L3/T),
± Qy
sisteme yeraltısuyu girdisi ve/veya çıktısını (L 3/T),
İfade etmektedir.
38
2.1.2.8.1. Bütçe Bileşenlerinin Hesaplanması
Alansal yağış (Pg)
Erçek Gölü sulak alan ekosistemi için eş yağış eğrisi yöntemi ile hesaplanan yıllık
toplam yağış miktarları 454.5 mm/yıl’dır (Bölüm 2.3.2). Bu durumda gölalanı ve sazlıkbataklık alan (106.8 km2; Bölüm 2.2.2) üzerine düşen yıllık toplam yağış miktarı;
Pg
: 45,541  106 m3/yıl olarak hesaplanmıştır.
Yüzeysel akım ile sistemine giren su (Rd)
Erçek Gölü sulak alan sistemine Büyükçaylak Dereden (1.931 m 3/s) ve Erçek Gölü alt
drenaj alanından (0.748 m3/s) gelecek yüzeysel akım miktarları aşağıda özetlenmiştir
(Bölüm 2.2.1);
Rb
: 60.896  106 m3/yıl (1.931 m3/s)
Rd
: 23.589  106 m3/yıl (0.748 m3/s) olarak hesaplanmıştır.
Buharlaşma (ETg)
Erçek Gölü sulak alan sistemi içinde bulunan göl (106.8 km 2) serbest su yüzeyi
olduğundan dolayı, bu göl yüzeylerinden meydana gelen buharlaşma miktarı MGİ’da ölçülen
ve alan için ortalaması hesaplanan serbest su yüzeyi buharlaşma miktarı (1063.1 mm/yıl)
kullanılacaktır (Bölüm 2.3.4). Bu durumda, alanda meydana gelen toplam buharlaşma
kayıpları;
ETg
: 113.539  106 m3/yıl olarak hesaplanmıştır.
Bütçe Hesaplama Sonuçlarının Değerlendirilmesi
Hesaplamalar sonucu elde edilen verilerin yorumlanmasında kolaylık sağlaması
amacı ile kütlenin korunumu dikkate alınarak oluşturulan bütçe eşitliği; yıl içinde kararlı
olduğu var sayımı ile ±=0 olduğu kabul edilerek bütçe eşitliği;
=0
Şeklinde ifade edilmektedir (birimler m3/yıl).



ı
39
Burada ±S, Erçek Gölü sulak alan sisteminde depolamada meydana gelen değişim
olarak ifade etmektedir.
Bu eşitlikte:
S = 0 sistemde, girdi ile çıktılar bir birine eşittir ve bütçe denktir,
S < 0 sisteminde girdi, çıktılardan küçüktür yani sisteme bütçe bileşenleri dışında
katkı gelmektedir,
S > 0 sisteminde girdi, çıktılardan büyüktür yani sistemden dışa akış vardır,
Anlamına gelmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucu elde edilen bütçe bileşenlerinin
yukarıda belirtilen eşitlikte yerine konması sonucunda, bütçe pozitif (19.486  106 m3/yıl)
çıkmıştır. Başka bir ifade ile Erçek Gölü sulak alan sisteminden dışa akış olduğu anlamına
gelmekle birlikte, fiziksel olarak bu durum olanak dahilinde değildir. Bu durum su bütçesi
hesaplamalarında kullanılan parametrelerin aynı dönemi kapsamamasından kaynaklandığı
düşünülmektedir. Örneğin akım gözlemleri inceleme alanı için 1979-1988 yılları arasında
gözlenmişken, yağış gözlemleri ise 1970-2011 yılları arasında gözlenmiştir. Dolayısı ile
Erçek Gölü sulak alan sisteminin su bütçesi hesaplamalarının daha sağlıklı yapılabilmesi
amacı ile sistemin girdi ve çıktı bileşenlerinin bu amaç doğrultusunda gözlenmesi ve
değerlendirilmesi gerekmektedir.
2.1.3. Hidrolojik ve Hidrojeolojik Veriler
2.1.3.1. Drenaj Sınırları
İnceleme alanını ülkemizin doğusunda yer alan Erçek Gölü havzasının doğu sınırında
yer almakta olup, Erçek Gölü drenaj alanının batısında yer almaktadır (Şekil 7). Kapalı havza
özelliğinde olan Erçek Gölü drenaj alanı çevresindeki yüksek noktalar dikkate alınarak
oluşturulan yüzeysel drenaj alanı 1546.8 km2 olarak hesaplanmıştır. İnceleme alanının alt
drenaj sınırı, Erçek Gölü’nün yaklaşık 10.0 km doğu’da yer alan ova alan ile yüzeysel
beslenme alanı dikkate alınarak çıkarılmış olup gölalanı dahil yaklaşık 455.1 km2’lik bir drenaj
alanına sahip olup Erçek Gölü drenaj alanının yaklaşık % 29.4’üne karşılık gelmektedir
(Şekil 32).
40
Şekil 32. İnceleme Alanı ve Alt Havzaları
41
Şekil 33. Erçek Gölü Sulak Alan Sistemi Alt Drenaj Alanı Haritası
2.1.3.2. Su Noktaları
Erçek Gölü sulak alan sisteminde su noktalarını, akarsular, göller ve sazlık-bataklık
alanlar oluşturmaktadır. Erçek Gölü sulak alan sistemi için oluşturulan hidroloji haritası Şekil
34’de verilmektedir.
42
Şekil 34. Erçek Gölü Hidroloji Haritası
2.1.3.2.1. Yüzeysuları
Erçek Gölü drenaj alanından drene olan yüzey suları Büyükçaylak Dere aracılığı ile
Erçek Gölü’nü
batısından
beslemekte
ve
inceleme
alanı
içindeki
ana
akarsuyu
oluşturmaktadır. Bu akarsu dışında kalan diğer akarsular ise mevsimsel özellikte olup,
inceleme alanı içinde sürekli gözlem yapan Akım Gözlem İstasyonu (AGİ) bulunmamaktadır.
Yukarıda da belirtildiği üzere inceleme alanının içinde akım gözlemi yapan AGİ
bulunmamaktadır. İnceleme alanında meydana gelen yüzeysel akım miktarının belirlenmesi
amacı ile Erçek Gölü drenaj alanının doğu kesiminde Özalp-Saray arasında kalan bölgede
Memedik Çayı üzerinde Devlet Su İşleri (DSİ) Genel Müdürlüğü (DSİ 25-25, gözlem süresi:
1979-1988) tarafından işletilen bir adet AGİ yer almaktadır. Dolayısı ile inceleme alanında
meydana gelen yüzeysel akım miktarı ile ilgili değerlendirmeler söz konusu AGİ’da gözlenen
değerlerden sağlanacaktır.
Bu kapsamda söz konusu AGİ’na ait drenaj alanı-akış katsayısı ilişkisi incelenmiştir.
Bu ilişki, AGİ’de ölçülen akım değerinin söz konusu AGİ’nin drenaj alanına bölünmesi ile elde
edilmektedir. Akış katsayısı, birim zaman içinde birim alanda meydana gelen akım miktarının
43
l/s/km2 türünden ifadesidir. Yağış rejimi ve havza karakteristikleri benzer olan ve ana
akarsuya yapay veya dış kökenli katkıların olmadığı havzalarda, ana akarsuyun çeşitli
noktalarındaki akış katsayıları arasında önemli bir faklılık gözlenmemektedir. Buna karşın;
akarsuya yeraltısuyu katkısı olması durumunda, katkı noktasından itibaren akış katsayısı
değerinde artış, karstik kayıpların oluşması durumunda ise, akış katsayısı değerinde azalma
görülmektedir.
DSİ 25-25 (drenaj alanı: 192.8 km2) nolu AGİ Erçek Gölü drenaj alanının memba
kesiminde yer almaktadır. Söz konusu AGİ’da gözlenen akımların 1979-1988 yılları arası
ortalama, en düşük ve en yüksek akım değerleri sırası ile 0.358 m 3/s, 0.077 m3/s ve 0.838
m3/s olarak gözlenmiştir.
Tablo 7. DSİ 25-25 Nolu AGİ Aylık Ortalama Akım Gözlemleri
Yıl
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Agu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Ort
1979
0.220
0.221
0.665
0.926
0.175
0.370
0.119
0.052
0.054
0.243
0.224
0.220
0.291
1980
0.060
0.070
0.287
0.204
0.075
0.062
0.052
0.037
0.042
0.063
0.066
0.063
0.090
1981
0.060
0.061
0.523
0.231
0.105
0.347
0.071
0.056
0.050
0.060
0.062
0.052
0.140
1982
0.108
0.111
0.161
1.192
0.833
0.220
0.108
0.123
0.112
0.105
0.112
0.108
0.274
1983
0.078
0.098
0.553
0.417
0.250
0.189
0.161
0183
0.212
0.116
0.069
0.075
0.200
1984
0.302
0.315
2.109
0.683
0.381
0.220
0.198
0.202
0.220
0.213
0.251
0.2887
0.448
1985
0.413
0.402
1.484
0.797
0.549
0.600
0.289
0.286
0.280
0.424
0.446
0.444
0.534
1986
0.523
0.488
0.859
0.910
0.717
0.980
0.381
0.370
0.340
0.635
0.640
0.601
0.620
1987
0.340
0.365
0.396
1.119
0.317
0.305
0.321
0.314
0.363
0.631
0.498
0.840
0.484
1988
0.319
0.303
0.386
0.992
0.596
0.542
1.018
0.438
0.298
0.376
0.410
0.330
0.501
Ort
0.242
0.243
0.742
0.747
0.400
0.384
0.272
0.206
0.197
0.286
0.278
0.302
0.358
Min
0.060
0.061
0.161
0.204
0.075
0.062
0.052
0.037
0.042
0.060
0.062
0.052
0.007
Max
0.523
0.488
2.109
1.192
0.833
0.980
1.018
0.438
0.363
0.635
0.640
0.840
0.838
Tablo 7’de verilen DSİ 25-25 nolu AGİ’de 1979-1988 yılları arasında gözlenen uzun
yıllar aylık ortalama akım değerleri, söz konusu AGİ’nin drenaj alanına (192.8 km2) bölünerek
her ay için akış katsayısı hesaplanmıştır (Tablo 8). Hesaplamalar sonucunda DSİ 25-25 nolu
AGİ’nin drenaj alanında birim alanda (1.0 km2) yağışlardan ve kar ermelerinden sonra
yüzeysel akışa geçen su miktarı 1.858 l/s olarak elde edilmiştir.
44
Tablo 8. DSİ 25-25 nolu AGİ Aylık Ortalama Akış Katsayısı Değerleri
Yıl
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Agu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Ort
1979
1.143
1.148
3.447
4.803
0.910
1.921
0.620
0.271
0.280
1.259
1.161
1.143
1.509
1980
0.310
0.361
1.491
1.061
0.387
0.320
0.271
0.194
0.220
0.329
0.340
0.329
0.468
1981
0.310
0.319
2.711
1.201
0.542
1.801
0.368
0.290
0.260
0.310
0.320
0.271
0.725
1982
0.562
0.574
0.833
6.183
4.318
1.141
0.562
0.639
0.580
0.542
0.580
0.562
1.423
1983
0.407
0.510
2.866
2.161
1.297
0.981
0.883
0.949
1.101
0.600
0.360
0.387
1.038
1984
1.569
1.636
10.941
3.542
1.975
1.141
1.026
1.046
1.141
1.104
1.301
1.491
2.326
1985
2.140
2.083
7.698
4.132
2.847
3.112
1.501
1.481
1.451
2.198
2.311
2.304
2.771
1986
2.711
2.529
4.454
4.722
3.718
5.083
1.975
1.917
1.761
3.292
3.322
3.118
3.217
1987
1.762
1.891
2.053
5.803
1.646
1.581
1.665
1.627
1.881
3.273
2.581
4.357
2.510
1988
1.654
1.573
2.002
5.143
3.093
2.813
5.281
2.270
1.545
1.950
2.127
1.712
2.597
Ort
1.257
1.262
3.850
3.875
2.073
1.989
1.410
1.068
1.022
1.486
1.440
1.567
1.858
Min
0.310
0.319
0.833
1.061
0.387
0.320
0.271
0.194
0.220
0.310
0.320
0.271
0.401
Max
2.711
2.529
10.941
6.183
4.318
5.083
5.281
2.270
1.881
3.292
3.322
4.357
4.347
Tablo 8’de her ay için hesaplanan akış katsayısı değerleri, Erçek Gölü alt drenaj alanı
ile memba arasında kalan Büyükçaylak Dere drenaj alanı (1039.2 km 2) ile çarpılması
sonucunda Büyükçaylak Dereden Erçek Gölü alt drenaj alanına gelebilecek aylık yüzeysel
akım miktarları 1979-1988 yılları arası için hesaplanmış olup Tablo 9’da verilmektedir.
Benzer işlem Erçek Gölü alt drenaj alanı (402.6 km 2) içinde gerçekleştirilmiş olup hesaplama
sonucu elde edilen akım değerleri Tablo 10’da verilmektedir.
Tablo 9. Büyükçaylak Dere Aylık Ortalama Akım Gözlemleri
Yıl
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Agu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Ort
1979
1.187
1.192
3.582
4.991
0.946
1.996
0.644
0.282
0.291
1.308
1.206
1.187
1.568
1980
0.322
0.375
1.550
1.102
0.402
0.333
0.282
0.201
0.229
0.342
0.354
0.342
0.486
1981
0.322
0.331
2.817
1.248
0.536
1.872
0.382
0.302
0.270
0.322
0.333
0.282
0.754
1982
0.584
0.596
0.865
6.426
4.488
1.185
0.584
0.664
0.603
0.563
0.603
0.584
1.479
1983
0.423
0.530
2.978
2.246
1.348
1.019
0.865
0.986
1.144
0.624
0.374
0.402
1.078
1984
1.630
1.700
11.370
3.681
2.053
1.185
1.067
1.087
1.185
1.147
1.352
1.550
2.417
1985
2.224
2.164
7.999
4.294
2.958
3.234
1.560
1.539
1.508
2.284
2.402
2.395
2.880
1986
2.817
2.628
4.629
4.908
3.864
5.282
2.053
1.992
1.830
3.421
3.452
3.240
3.343
1987
1.831
1.965
2.133
6.031
1.711
1.643
1.731
1.690
1.955
3.401
2.683
4.528
2.608
1988
1.719
1.634
2.081
5.344
3.214
2.924
5.488
2.359
1.605
2.026
2.210
1.779
2.699
Ort
1.306
1.312
4.000
4.027
2.155
2.067
1.465
1.110
1.062
1.544
1.497
1.629
1.931
Min
0.322
0.331
0.865
1.102
0.402
0.333
0.282
0.201
0.229
0.332
0.333
0.282
0.417
Max
2.817
2.628
11.370
6.426
4.488
5.282
5.488
2.359
1.955
3.421
3.452
4.528
4.518
Erçek Gölü sulak alan sistemine alt drenaj alanından ve Büyükçaylak Dere’den
gelebilecek aylık ortalama akım değerleri ile çizilen grafik Şekil 35’de ve uzun yıllar yıllık
45
ortalama akım değerleri grafiği ise Şekil 36’de verilmektedir. Yapılan değerlendirmeler Erçek
Gölü sulak alan sitemine ortalama 2.578 m3/s oranında bir yüzey suyu girdisi hesaplanmıştır.
Bu değer Erçek Gölü alt drenaj alanında yağışlar ve kar erimesi sonrası meydana gelen
yüzeysel akım miktarı ile yeraltısuyu katkı miktarlarını temsil etmektedir. Erçek Gölü sulak
alan sisteminin su bütçesi hesaplamalarında sistemin yüzeysel akım girdi miktarları bu bölüm
kapsamında elde edilen veriler ile sağlanacaktır.
Tablo 10. Erçek Gölü Alt Drenaj Alanı Aylık Ortalama Akım Gözlemleri
Yıl
Oca
Şub
Mar
Nis
May
Haz
Tem
Agu
Eyl
Eki
Kas
Ara
Ort
1979
1.187
1.192
3.582
4.991
0.946
1.996
0.644
0.282
0.291
0.308
1.206
1.187
1.568
1980
0.322
0.375
1.550
1.102
0.402
0.333
0.282
0.201
0.229
0.342
0.354
0.342
0.486
1981
0.322
0.331
2.807
1.248
0.536
0.872
0.382
0.302
0.270
0.322
0.333
0.282
0.754
1982
0.584
0.596
0.865
6.426
4.488
1.185
0.584
0.664
0.603
0.563
0.603
0.584
1.479
1983
0.423
0.530
2.978
2.246
1.348
1.019
0.865
0.986
1.144
0.624
0.374
0.402
1.078
1984
1.630
1.700
11.370
3.681
2.053
1.184
1.067
1.087
1.185
1.147
1.352
1.550
2.417
1985
2.224
2.164
7.999
4.294
2.958
3.234
1.560
1.539
1.508
2.284
2.402
2.395
2.880
1986
2.817
2.628
4.629
4.908
3.864
5.282
2.053
1.992
1.830
3.421
3.452
3.240
3.343
1987
1.831
1.865
2.133
6.031
1.711
1.643
1.731
1.690
1.955
3.401
2.683
4.528
2.608
1988
1.719
1.634
2.081
5.344
3.214
2.924
5.488
2.359
1.605
2.026
2.210
1.779
2.699
Ort
1.306
1.312
4.000
4.027
2.155
2.067
1.465
1.110
1.062
1.544
1.497
1.629
1.931
Min
0.322
0.331
0.865
1.102
0.402
0.333
0.282
0.201
0.229
0.332
0.333
0.282
0.417
Max
2.817
2.628
11.370
6.426
4.488
5.282
5.488
2.359
1.955
3.421
3.452
4.528
4.518
4.5
Büyükçaylak Dere
Alt Drenaj Alanı
4.0
Akım (m3/s)
3.5
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
Oca Sub Mar
Nis
May Haz Tem Agu
Şekil 35. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının Aylık Ortalama Akım Değerleri
46
Eyl
Eki
Kas
Ara
2.1.3.2.2. Göller
Proje çalışmasına konu olan Erçek Gölü inceleme alanının içinde yer almaktadır.
Erçek Gölü’nün toplam serbest su yüzeyi alan 106.8 km 2 olup çevresi ise 52.4 km’dir. Erçek
Gölü sahip olduğu alt drenaj alanının (455.1 km2) yaklaşık % 23.5’ini kapsamaktadır. Erçek
Gölü su kuşları özellikle flamingolar için önemli bir yaşam, yumurtlama, kuluçka ve göç
ortamı oluşturmaktadır.
4.0
Büyükçaylak Dere
3.5
Alt Drenaj Alanı
Akım (m3/s)
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
Şekil 36. Erçek Gölü Beslenim Kaynaklarının 1979-1988 Yılları Arası Yıllık Ortalama Akım Grafiği
Erçek Gölü’nün batimetri haritası için derinlik ölçümleri İpek ve Sarı (1998)’den
sağlanmıştır. Söz konusu çalışmada yer alan EK-7’deki derinlik ve koordinat değerlerinin
Coğrafi Bilgi Sistemleri (GIS) ortamında değerlendirilmesi sonucunda, Erçek Gölü batimetri
haritası elde edilmiştir. Batimetri çalışmalarının gerçekleştirildiği dönemde, Erçek Gölü’nün
serbest su yüzeyi kotu 1810.52 m olarak kabul edilmiştir (İpek ve Sarı, 1998).
Erçek Gölü batimetri haritasının değerlendirilmesi sonucunda gölün en derin noktası
yüzeyden itibaren 40.0 m (1770.52 m) ile gölün batı kesimine yakın kısımlarda gözlenirken,
gölün ortalama derinliği ise yüzeyden itibaren 20.1 m (1790.42 m) olarak hesaplanmıştır.
Erçek Gölü için elde edilen batimetri haritasının değerlendirilmesi sonucunda Erçek
Gölü için su seviyesi ile alan ve hacim ilişkisi değerlendirilmiştir. Yapılan değerlendirmeler
sonucunda seviye ile alan ve hacim arasındaki ilişkiye ait istatistiki bilgiler Tablo 11 ve Şekil
38’da verilmektedir.
47
Şekil 38’da görüldüğü üzere Erçek Gölü’nde depolanan toplam su hacminin % 50’si
1797.0 ile 1799.0 m kotları arasında yer almaktadır. Bu suyun depolandığı alan, göl toplam
alanının yaklaşık % 70.0’ine karşılık gelmektedir. Bununla birlikte Erçek Gölü’nün su
seviyesinin 1810.52 m olması durumunda toplam göl hacmi 2106.178 × 10 6 m3 ve toplam
gölalanı ise 106.8 × 106 m2 olarak hesaplanmıştır (Tablo 11).
Şekil 37. Erçek Gölü Fotoğrafları
48
Şekil 38. Erçek Gölü Batimetri Haritası (İpek ve Sarı, 1998’den yararlanılarak yeniden çizildi )
49
Tablo 11. Erçek Gölü, Su Seviyesi-Alan ve Hacim İlişkisine Ait İstatistiksel Bilgiler
Seviye
Alan
(m)
(×106 m2)
1770.52 - 1771.52 1.865
1771.52 - 1772.52 3.032
1772.52 - 1773.52 3.017
1773.52 - 1774.52 3.244
1774.52 - 1775.52 2.886
1775.52 - 1776.52 3.334
1776.52 - 1777.52 3.849
1777.52 - 1778.52 4.363
1778.52 - 1779.52 2.930
1779.52 - 1780.52 2.608
1780.52 - 1781.52 2.609
1781.52 - 1782.52 2.725
1782.52 - 1783.52 2.544
1783.52 - 1784.52 2.424
1784.52 - 1785.52 2.400
1785.52 - 1786.52 2.381
1786.52 - 1787.52 2.238
1787.52 - 1788.52 2.257
1788.52 - 1789.52 2.278
1789.52 - 1790.52 2.317
Hacim
(%) (×106 m3) (%)
1.7
1.982
0.1
4.6
5.548
0.4
7.4
9.065
0.8
10.4 12.224
1.4
13.1 14.851
2.1
16.3 17.341
2.9
19.9 19.828
3.8
24.0 22.329
4.9
26.7 24.763
6.1
29.1 27.287
7.4
31.6 29.780
8.8
34.1 32.081 10.3
36.5 34.256 11.9
38.8 36.591 13.7
41.0 38.860 15.5
43.3 41.136 17.5
45.4 43.357 19.5
47.5 45.626 21.7
49.6 47.955 24.0
51.8 50.314 26.4
Seviye
Alan
Hacim
(m)
(×106 m2) (%) (×106 m3) (%)
1790.52 - 1791.52 2.349
54.0
52.652 28.9
1791.52 - 1792.52 2.374
56.2
54.941 31.5
1792.52 - 1793.52 2.264
58.3
57.222 34.2
1793.52 - 1794.52 2.277
60.5
59.453 37.0
1794.52 - 1795.52 2.215
62.5
61.753 39.9
1795.52 - 1796.52 2.247
64.6
64.159 43.0
1796.52 - 1797.52 2.374
66.9
66.563 46.1
1797.52 - 1798.52 2.214
68.9
69.045 49.4
1798.52 - 1799.52 2.198
71.0
71.680 52.8
1799.52 - 1800.52 2.430
73.3
74.347 56.4
1800.52 - 1801.52 2.537
75.6
76.944 60.0
1801.52 - 1802.52 2.479
78.0
79.684 63.8
1802.52 - 1803.52 2.433
80.2
83.420 67.8
1803.52 - 1804.52 2.532
82.6
87.558 71.9
1804.52 - 1805.52 2.456
84.9
91.192 76.2
1805.52 - 1806.52 2.527
87.3
94.119 80.7
1806.52 - 1807.52 2.788
89.9
97.162 85.3
1807.52 - 1808.52 3.455
93.1 100.282 90.1
1808.52 - 1809.52 3.522
96.4 103.115 95.0
1809.52 - 1810.52 3.827
100.0 105.712 100.0
100.0
90.0
80.0
Alan-Hacim (%)
70.0
60.0
50.0
40.0
30.0
20.0
10.0
Alan
0.0
1765
1770
1775
1780
1785
1790
1795
Seviye (m)
1800
1805
Hacim
1810
1815
Şekil 37. Erçek Gölü Su Seviyesi-Alan ve Hacim İlişkisi Grafiği
Erçek Gölü sulak alan siteminde göl su seviyesi Haziran 1999 ile Eylül 2005 tarihleri
arasında gölün güney sınırında yer alan ve Elektrik İşleri Etüt İdaresi (EİE) Genel Müdürlüğü
tarafından işletilen EİE 25-12 nolu Göl Gözlem İstasyonunda (GGİ) gözlenmiştir. Erçek
Gölü’nde 1999-2005 yılları arasında kalan 7 yıllık sürede gözlenen uzun yıllar ortalama en
50
düşük ve en yüksek su seviyesi 1807.86 m (Ekim 2001) ile 1809.79 m (Haziran 1999)
arasında değişmekte olup, uzun yıllar ortalama su seviyesi ise 1808.77 m olarak
hesaplanmıştır (Şekil 39).
1810.0
Ortalama = 1808.77 m
Seviye (m)
1809.5
1809.0
1808.5
1808.0
1807.5
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
Şekil 39. Erçek Gölü Seviyesi Grafiği
2.1.3.3. Hidrojeloji
Erçek Gölü sulak alan sistemi ve yakın dolayının hidrojeolojik yapısı hakkında bilgiler
oldukça sınırlıdır. İnceleme alanı ve yakın dolayında yüzeylenen birimlerin hidrojeolojik
sınıflaması, birimlerin genel hidrojeolojik özellikleri dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir.
İnceleme alanında, Kuvaterner yaşlı alüvyonlar (Q) ve Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı Bitlis
Masifine ait mermerler geçirimli birim olarak ayırt edilmiştir. İnceleme alanındaki yarı geçirimli
birimleri ise Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı ve karbonatlı kayaçlar oluştururken geçirimsiz
birimleri ise Pliyo-Kuvaterner ve Üst Kratese yaşlı volkanik kayaçlar ile Üst Kratese yaşlı
Ofiyolitik Melanj ise geçirimsiz birimleri oluşturmaktadır.
Erçek Gölü’nün Doğu kesiminde geniş alanlarda yüzeylenen Kuvaterner yaşlı
alüvyonlar akifer özelliği göstermektedir. Bu akiferdeki yeraltısuyu akım yönünün
Büyükçaylak Dere’ye ve Erçek Gölü’ne doğru gerçekleştiği düşünülmektedir. Buna ek olarak
Erçek Gölü’nün Kuzeydoğu kesiminde dar bir alanda yüzeylenen Paleozoyik-Mesozoyik yaşlı
Bitlis Masifi’ne ait mermerler ise sahip oldukları erime boşluklarından dolayı geçirimlilik
51
özelliğine sahip olup yerel ölçekte inceleme alanı ve yakın dolayında akifer özelliği
sergilemektedir.
İnceleme alanındaki yarı geçirimli birimleri ise Erçek Gölü’nün kuzeybatı ve
güneydoğu kesimlerinde geniş alanlarda yüzeylenen Eosen-Miyosen yaşlı kırıntılı ve
karbonatlı kayaçlar içinde yer alan kumtaşı ve kireçtaşı birimleri kayacın genel özelliğinden
dolayı hidrojeolojik açıdan yarı geçirimli birimleri oluşturmaktadır. İnceleme alanının
güneybatı, kuzey-kuzeydoğu ve güneydoğu kesimlerinde yüzeylenen Pliyo-Kuvaterner ve
Üst Kratese yaşlı volkanik kayaçlar ile Üst Kratese yaşlı Ofiyolitik Melanj ise hidrojeolojik
açıdan geçirimsiz özelliğe sahiptir.
52
2.2. Biyolojik Veriler
2.2.1. Tür Çeşitliliği ile İlgili Veriler
2.2.1.1. Planktonlar ve Bentik Canlılar
Erçek Gölü planktonik ve bentik canlılarını belirlemek amacıyla Temmuz-Kasım 2012
tarihleri arasında saha çalışmaları yapılmış, planktonik ve bentik canlılar örneklenmiştir.
Temmuz ve Ağustos 2012 tarihlerinde örneklemeler kıyı bölgelerinden aspirason yöntemiyle
(şeffaf boru sistemi ile vakumlanarak) yapılmıştır. Eylül-Kasım 2012 tarihleri arasında ise
aspire kıyı örneklerine ilave olarak sediment kepçesi, plankton kepçesi ve nansen şişesi ile
örneklemeler gerçekleştirilmiştir. Aspirasyon yöntemi, sediment kepçesi ve Nansen şişesi ile
alınan örnekler cam kavanozlar ile laboratuara canlı olarak getirilmiş, incelemeler canlı
numuneler üzerinde gerçekleştirilmiştir. Plankton kepçesi ile alınan konsantre pelajik
organizmalar final konsantrasyonu %4 olacak şekilde formaldehit (formol=formalin) ile fikse
edilmiş olup bu örnekler üzerinde yürütülen çalışmalar fikse materyal ile gerçekleştirilmiştir.
Laboratuar çalışmalarında canlı ve tespitli materyaller önce stereo mikroskop (Leica
S8) altında incelenmiş, teşhisleri yapılmış, amaca uygun olanlardan fotomikrograflar
alınmıştır. Görüntüleme işlemlerinde Nikon Coolpix E5000 fotoğraf makinesi kullanılmıştır.
Daha küçük boyutlu olan protist örneklerinin teşhisleri için 100-1000 büyütmeye sahip fazkontrast ve diferansiyel interferens-kontrast mikroskobu (Nikon Eclipse E600) kullanılmıştır.
Organizmaların çeşitli karakterlerini ortaya çıkarmak için gümüş ipregnasyonu teknikleri
(gümüş boyama yöntemleri) kullanılmıştır.
Erçek Gölü tuzlu-sodalı su kalitesine bağlı olarak “acısu” ekosistemi olarak
tanımlanmaktadır. Göl suyu pH değerinin çok yüksek olması, akuatik biyoçeşitliliği
sınırlandırmaktadır. Daha önceki yapılan çalışmalarda Van Gölü’ne benzer olarak Erçek
Gölü’nde 100 civarında fitoplankton, 30 civarında zooplankton bulunduğu bildirilmiştir (Yıldız
1997). Bu çalışma kapsamında bazı yeni türler tespit edilmiş olup, tespiti yapılan türlerin
listesi, elde edildikleri istasyonun koordinatları, sistematik durumu ve fotoğrafları aşağıda
sunulmuştur.
53
Tablo. 12 Erçek Gölü’nde Tespit Edilen Plankton ve Bentik Canlılar
Gözlendiği istasyon (Koordinat)
Organizma
Protista
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
Rhinothrix sp.
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Paramecium caudatum Ehrenberg, 1833
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Frontonia anatolica
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Uronema nigricans Müller, 1876
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
Perispira ovum Stein, 1859
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Chilodonella uncinata (Ehrenberg, 1838)
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Trihigmostoma srameki Foissner, 1988
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
Nassula sp.
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Cyclidium glaucoma (Müller, 1773)
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D
38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Euplotes sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
Epistylis entzii
Animalia
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Berosus sp
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
54
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Arctodiaptomus spinosus Daday, 1891
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D
38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Moina macrocarpa Straus 1820
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D
38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Daphnia sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Brachionus plicalitis Müller, 1786
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D
38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Hexarthra mira
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 39’ 37.96K; 43 34’ 53.03D
38 43’ 16.33K; 43 32’ 33.31D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Notodromas monacha (Müller, 1776)
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 41’ 54.37K; 43 38’ 54.25D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
Cricotopus sp.
Fitoplanktonlar
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Oscilatoria sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
Anabaena sp.
55
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Spirılia sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Scenedesmus sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Cosmarium sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Sprogyra sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Surirella sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Pinnularia sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Navicula sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Diatoma sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
38 35’ 56.23K; 43 31’ 35.52D
38 39’ 31.42K; 43 38’ 04.72D
Synedra sp.
38 41’ 43.09K; 43 37’ 24.01D
38 42’ 28.77K; 43 38’ 16.19D
56
Regnum
: Protista
Phylum
: Ciliophora (Doflein, 1901) Copeland, 1956
Class
: Litostomatae Small ve Lynn, 1981
Ordo
: Haptorida Corliss, 1974
Family
: Apertospathulidae Foissner, Xu & Kreutz, 2005
Genus
: Rhinothrix Foissner, Xu & Kreutz, 2005
Species
: Rhinothrix sp.
a
b
Şekil 40. Rhinothrix sp., a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Birey
Yapılan örneklemelerde Karagündüz Köyü sahillerinde sazlık bölgelerdeki sediment
örneklerinde gözlenmiştir. Örnekler üzerinde gerçekleştirilen çalışmalarda bu türün sediment
yüzeyinde serbest olarak yaşadığı görülmüştür.
Büyüklüğü popülasyonu oluşturan bireyler arasında değişiklikler göstermektedir.
Uzunluğu 50-80μm, genişliği ise 15-30 μm arasında değişiklik göstermektedir. Vücut,
anteriyor kısmı genişçe, posteriyore doğru daraldığından dolayı tokmak biçiminde görünür.
Rhinothrix cinsi R. alternata, R. barbatula ve R. porculus olmak üzere üç tür ile temsil
edilmektedir.
Bu çalışmada gözlenen Rhinothrix sp. sitoplazmasında simbiyotik alg
bulundurması ile cinsin diğer üyelerinden farklılık göstermektedir. Bu bakımdan mevcut
türlerin hiçbirisine dahil edilememiş olup, Rhinothrix sp. olarak sunulmuştur.
57
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Oligohymenophorea de Puytorac et al, 1974
Ordo
: Peniculida Fauré-Fremiet in Corlis, 1956
Family
: Parameciidae Dujardin, 1840
Genus
: Paramecium Müller, 1773
Species
: Paramecium caudatum Ehrenberg, 1833
b
a
Şekil 41. Paramecium caudatum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir
Birey
Çalışma alanından alınan bütün sediment örneklerinde gözlenmiştir.
Sediment
materyalinde bulunan çökmüş organik materyal (ölü bitkisel ve hayvansal çökelti) etrafında
yoğun olarak kümelenirken az miktarda sıvı fazda serbest olarak hareket ettikleri
görülmüştür.
Eliptik vücut yapısı, iki kontraktil (kasılgan) vakuole sahip olması bütün vücut
yüzeyinin silller ile kaplı olması, posteriyordeki (arka uç) sillerin diğer somatik sillerden hafifçe
daha uzun olması ile karakterize edilir.
Hücre genel olarak 150-250 μm uzunluğunda, 80-120 μm genişliğindedir. Genel
olarak bakteri ile beslenen bir türdür. Bu çalışmamızda sitoplazmalarında besin olarak
aldıkları diyatomelerin bulunduğu görülmüştür.
58
Regnum
: Protista
Phylum
Class
Ordo
: Peniculida Fauré-Fremiet in Corlis, 1956
Family
: Frontonidae Kahl, 1926
Genus
: Frontonia Ehrenberg, 1838
Species
: Frontonia anatolica
a
b
Şekil 42. Frontonia anatolica, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey
Erçek Beldesi açıkları ile Karagündüz Köyü açıklarından elde edilen sediment
örneklerinde gözlenmiştir. Genellikle zemin çökeltisi üzerinde beslendikleri, nadiren sıvı
fazda serbest olarak hareket ettikleri görülmüştür.
Vücut eliptik yapıda olup, bir anteriyor diğeri posteriyor yarımda konumlanmış iki
kontraktil (kasılgan) vakuole sahiptir. Kontraktil vakuollerin her biri 6-8 toplama kanalına
sahiptir. Protist genellikle renksiz ve hafifçe gri renkte görünmesine karşın iyi beslenmiş
bireyler besin olarak aldıkları diyatomelerden dolayı sarımsı veya koyu sarı renkte
göründükleri gözlenmiştir. Hücreler 60-100 μm uzunluğunda 40-60 μm genişliğindedir.
Anteriyor ve posteriyor uç oval hatlıdır.
59
Bu tür ilk defa Van Gölü’nde tarafımızdan tanımlanmış olup Turkish journal of
Zoology Dergisinin 2012 sayısında yayınlanmak üzere kabul edilmiştir. Erçek Gölü örnekleri
orijinal popülasyondan sonra ilk kayıttır.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
Subclass
: Scuticociliatia Small, 1967
Ordo
: Philasterida Small, 1967
Family
: Uronematidae Thompson 1964
Genus
: Uronema Dujardin, 1841
Species
: Uronema nigricans Müller, 1876
a
b
Şekil 43. Uronema nigricans, a, b Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bireyler
Örnekleme yapılan bütün istasyonların sediment örneklerinde gözlenmiştir. Sediment
yüzeyinde sağa sola yalpalayarak hızlı hareket eder. Beslendikleri zaman zemine inerek
hareketsiz olarak beklerler. Hareketleri sıçrama şeklinde başlar ve oldukça hızlıdır.
Hücre hafifçe eliptik, fıçı biçimindedir. 30-35 μm uzunluğunda, 15-20 μm
genişliğindedir. Hücre yüzeyi somatik siller ile örtülüdür. Apikal uç sil taşımaz. Posteriyor uçta
60
somatik sillerden daha uzun tek kaudal sile sahiptir. Posteriyorde terminal olarak
konumlanmış tek kontraktil vakuole sahiptir.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Litostomatae Small & Lynn, 1981
Subclass
: Haptoria Corliss, 1974
Ordo
: Haptorida Corliss, 1974
Family
: Spathidiidae Kahl, in Doflein & Reichenow, 1929
Genus
: Perispira Stein 1859
Species
: Perispira ovum Stein, 1859
b
a
Şekil 44. Perispira ovum, a) Canlı Görünüş, b) Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey
Karagündüz Köyü sazlık ve kamışlık alanlardan alınan örneklerde gözlenmiştir.
Stereomikroskop altında yapılan gözlemlerde, genellikle zemine tutunarak hareketsiz olarak
durdukları, rahatsız edildiklerinde kendi eksenleri etrafında dönerek sıvı fazda hareket
ettikleri gözlenmiştir.
Vücut genel anlamda küresel veya hafifçe eliptik biçimlidir. Sitoplazmalarında bol
miktarda simbiyotik alg taşıdıklarından dolayı yeşil kürecikler olarak görünürler. Büyüklükleri
30-60 μm arasında değişmektedir. Bütün vücut yüzeyi spiral olarak düzenlenmiş somatik
61
siller ile örtülüdür. Oral aparey (hücre ağzı) anteriyor kutuptan başlayıp, spiral olarak
neredeyse posteriyor kutuba kadar uzanır. Posteriyor kutupta konumlanmış tek kontraktil
vakuole sahiptir.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Phyllopharyngea de Putorac, 1974
Ordo
: Chlamiydodontida Deroux, 1976
Family
: Chilodonellidae Deroux, 1970
Genus
: Cilodonella Strand, 1928
Species
: Chilodonella uncinata (Ehrenberg, 1838)
a
b
Şekil 45. Chilodonella uncinata, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral, b) Dorsal
Görünüş
Karagündüz Köyü sazlıkları, Erçek Beldesi açıkları ile Karagündüz Köyü açıklarından
alınan dip örneklerinde gözlenmiştir. Protist, genellikle dip materyali üzerinde sürünerek
hareket eder. Bunun yanı sıra nadiren örnek kapları üzerinde oluşan yüzey filminde
görülmüştür.
Hücre 30-70 μm uzunluğunda 20-50 μm genişliğinde olup, dorso-ventral olarak
yassılaşmıştır. Ventral yüzey genellikle düz veya oral apareyin bulunduğu bölge hafifçe
62
konkav, dorsal yüzey ise belirgin bir biçimde konvekstir.
Somatik siller ventral yüzeye
indirgenmiş olup dorsal yüzey sil taşımaz. Ventral yüzeydeki siller homojen dağılmamıştır.
Oral apareyin posteriyorunde yer alan mid-ventral alan silsizdir. Dorsal yüzeyde, anteriyor
kısımda, kılsı yapılardan meydana gelmiş dorsal fırça yapısı mevcuttur.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Phyllopharyngea de Putorac, 1974
Ordo
: Chlamiydodontida Deroux, 1976
Family
: Chilodonellidae Deroux, 1970
Genus
: Trithigmostoma Jankowski, 1967
Species
: Trihigmostoma srameki Foissner, 1988
a
b
Şekil 46. Trithigmostoma srameki, Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bireyler, a) Ventral, b) Dorsal
Görünüş
Karagündüz Köyü sazlık kamışlık alanlarından alınan kıyı örnekleri ile Erçek Beldesi
açıklarından alınan kıyı örneklerinde gözlenmiştir. Dip materyali üzerinde sürünerek hareket
ettiği, buralardan beslendiği görülmüştür. Bu tür genel olarak diyatomeler üzerinden
beslenmektedir. Besin vakuollerinde çeşitli büyüklüklerde diyatomeler gözlenmiştir.
63
Hücre 70-100 μm uzunluğunda 30-70 μm genişliğindedir. Ventral yüzeyi düz, dorsal
yüzeyi ise konveks yapıldır. Somatik siller sadece ventral yüzeydedir. Ventralde silsiz aşan
mevcut değildir. Dorsal yüzeyde anteriyor uca yakın bölgede bir sırakılsı yapılardan oluşmuş
dorsal fırça yapısına sahiptir.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Nassophorea, Samll & Lynn, 1981
Ordo
: Nassulida Jankovski, 1967
Family
: Nassulidae de Fromentel, 1874
Genus
: Nassula Ehrenberg, 1834
Species
: Nassula sp.
Şekil 47. Nasulla sp. Gümüş Boyama Tekniği İle Muamele Edilmiş Bir Birey
64
Karagündüz Köyü sazlık alanlardan alınmış örneklerden elde edilmiştir. Hücre oval
biçimli olup uzunluğu 150 μm kadardır. Sıvı fazda serbest olarak hareket eder. Hareket
esnasında uzun ekseni boyunca dönmekte ve helezonik olarak anteriyor yönde
ilerlemektedir. Stereomikroskop altında yapılan gözlemlerde hücre sarımtırak yeşil renkte
görünmektedir.
Sadece
2
birey
gözlendiği
için
preparasyonları
ve
tür
teşhisi
tamamlanamamıştır.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Oligohymenophorea de Putorac et al., 1974
Subclass
: Scuticociliatia Small, 1967
Ordo
: Pleuronematidae Fauré-Fremiet in Corlis, 1956
Family
: Cyclidiidae Ehrenberg, 1838
Genus
: Cyclidium Müller, 1773
Species
: Cyclidium glaucoma (Müller, 1773)
Şekil 48. Cyclidium glaucoma (Müller, 1773)
Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda gözlenmiştir. Zeminde ve sıvı fazda her
ortamda mevcut oldukları görülmüştür. Sıçrama şeklinde hareket ederler. Beslenirken
zeminde hareketsiz olarak durdukları gibi, sıvı fazda asılı olarak hareketsiz kalabilirler.
65
Rahatsız edildiklerinde aniden sıçrayarak boylarına oranla oldukça uzun mesafelere gidip
tekrar hareketsiz biçimde beslenme durumuna geçerler.
Hücre oval ya da hafifçe silindirik biçimlidir. Büyüklüğü 20- 30 μm kadardır. Vücudun
çok büyük kısmı somatik siller ile örtülüdür. Somatik siller 6-8 μm uzunluğundadır. Anteriyor
kutupta yer alan apikal plak ve posteriyor 1/5’lik kısım sil taşımaz. Posteriyor kutupta somatik
sillerden daha uzun (15 μm) tek kaudal sil taşır.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
: Spirotrichae Bütschli, 1889
Ordo
: Euplotida Small & Lynn, 1985
Family
: Euplotidae Ehrenberg, 1838
Genus
: Euplotes Ehrenberg in Hemprich & Ehrenberg, 1831
Species
: Euplotes sp.
Şekil 49. Euplotes sp. Gümüş Boyama Tekniği Uygulanmış Bir Birey
66
Dip örneklerinin tamamında düşük yoğunlukta rastlanmıştır. Dip materyali üzerinde
yaşarlar. Nadiren sıvı fazda serbest olarak hareket ettikleri görülmüştür. Ventral yüzeyde
sillerin bir araya gelerek oluşturdukları sir yapılarını ayak gibi kullanarak partiküller arasında
dolaşırlar.
Hücre dorso-ventral olarak yassılaşmıştır. Dorsal yüzeyi konveks, ventral yüzey
düzdür. Büyüklüğü 25-40 μm kadardır. Henüz tür düzeyinde teşhis için yeterli preparasyonlar
yapılamamış olup, çalışmalar devam etmektedir.
Regnum
: Protista
Phylum
Class
Ordo
: Sessilida Kahl, 1933
Family
: Epistylididae Kahl, 1933
Genus
: Epistylis Ehrenberg, 1830
Species
: Epistylis entzii
Şekil 50. Bir Epistylis entzii Kolonisi
Karagündüz Köyü sazlıklarından alınan örneklerde az sayıda gözlenmiştir. Tek tek
bireyler hakinde bulundukları gibi koloni de oluştururlar. Koloniler ortak bir sap yapısı ile bir
yere tutunurlar ve sesil olarak yaşarlar. Somatik siller sadece oral bölge ile sınırlıdır.
67
Regnum
: Animalia
Phylum
: Arthropoda
Class
: Insecta
Ordo
: Coleoptera Linnaeus, 1758
Family
: HydrophilidaeLatreille, 802
Genus
: Berosus Leach, 1817
Speciess
: Berosus sp.
Şekil 50. Berosus sp. Genel Görünüş
Regnum
: Animalia
Phylum
: Arthropoda
Class
: Maxillopoda Dahl, 1956
Ordo
: Calanoida Sars, 1903
Family
: Diaptomidae Baird, 1850
Genus
: Arctodiaptomus Keifer, 1932
Speciess
: Arctodiaptomus spinosus Daday, 1891
68
a
b
c
d
Şekil 51. Arctodiaptomus spinosus, a-d) Farklı Açılardan Görüntüleri
Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda gözlenmiştir.
69
Regnum
: Animalia
Phylum
: Arthropoda
Subphylum
: Crustacea Brünnich 1772
Class
: Branchiopoda Latreille 1817
Ordo
: Diplostraca Gerstaecker, 1866
Family
: Moinidae Goulden 1968
Genus
: Moina Baird, 1850
Speciess
: Moina macrocarpa Straus 1820
Şekil 52. Moina macrocarpa’nın Genel Görünüşü
Bütün istasyonlarda gözlenmiş olmakla birlikte kıyı şeridine yakın istasyonlardan
plankton kepçesi ile alınan örneklerde daha yoğun olduğu görülmüştür.
70
Şekil 53. Crustacean Nauplius Larvası
71
Regnum
: Animalia
Phylum
: Arthropoda
Subphylum
: Crustacea Brünnich 1772
Class
: Branchiopoda Latreille 1817
Ordo
: Diplostraca Gerstaecker, 1866
Family
: Daphniidae, Straus, 1820
Genus
: Daphnia Müller, 1485
Species
: Daphnia sp.
Şekil 54. Daphnia sp. Genel Görünüş
Regnum
: Animalia
Phylum
: Rotifera Cuvier, 1817
Class
: Eurotatoria De Ridder, 1957
Ordo
: Ploima Hudson & Gosse, 1886
Family
: Brachionidae Ehrenberg, 1838
Genus
: Brachionus Pallas, 1766
Speciess
: Brachionus plicalitis Müller, 1786
72
a
b
c
d
Şekil 54. Brachionus pilicatilis, a-c) Canlı Görünüş, d) Formaldehit İle Tespit Edilmiş Bir Birey
Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda farklı yoğunluklarda gözlenmiştir.
73
Regnum
: Animalia
Phylum
Class
Ordo
: Flosculariaceae, Harring, 1913
Family
: Hexarthridae Bartos, 1959
Genus
: Hexarthra Schmarda, 1854
Speciess
: Hexarthra mira (Hudson, 1871)
a
b
Şekil 55. Hexarthra mira’nın Canlı Görünüşü. a) Genel Görünüş, b) Faz Kontrast Mikroskobi Görüntüsü
Örnekleme yapılan bütün istasyonlarda gözlenmiştir.
74
Regnum
: Animalia
Phylum
: Arthropoda
Class
: Ostracoda Latreille, 1802
Ordo
: Pedocopica Sars, 1866
Family
: Notodromadidae Kaufman, 1900
Genus
: Notodromas Lilljeborg, 1853
Speciess
: Notodromas monacha (Müller, 1776)
Şekil 56. Notodromas monacha’nin Genel Görünüşü
Dip örneklerinin alındığı bütün istasyonlarda düşük yoğunlukta gözlenmiştir.
75
Regnum
: Animalia
Phylum
Class
Ordo
: Ploima Hudson & Gosse, 1886
Family
: Trichocercidae Harring, 1913
Genus
: Trichocerca Lamarc, 1801
Speciess
: Trichocerca sp.
Şekil 57. Trichocerca sp. Genel Görünüş
76
Karagündüz Köyü ve Erçek Beldesi açıklarından alınan dip örneklerinde ve plankton
kepçesi numunelerinde düşük yoğunlukta gözlenmiştir.
Regnum
: Animalia
Phylum
: Arthropoda
Class
: Insecta
Ordo
: Diptera
Family
: Chironomidae
Genus
: Cricotopus Wulp, 1874
Speciess
: Cricotopus sp.
Şekil 58. Chironomid Larvası
Karagündüz Köyü açıklarındaki bir istasyonda bir tek birey gözlenmiştir.
77
Sucul sistemlerde yaşayan planktonik ve bentik organizmalar mevsimsel süksesyon
gösterirler. Kendileri için optimum koşulların bulunduğu periyotlarda popülasyon yoğunlukları
en yüksek düzeye ulaşırken, koşulların değişmesi ile bazı organizmaların sayılarında önemli
değişiklikler meydana gelmektedir. Temmuz-Kasım 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilen bu
çalışmada çalışma alanında bulunması muhtemel fakat örnekleme dönemlerinden dolayı
bazı organizmaların tespit edilememiş olma olasılığı yüksektir.
2.2.1.2. Sucul Omurgalılar
2.2.1.2.1. Balıklar
Erçek
Gölü’nün
ekstrem
su
kalitesi
kriterleri
gölün
biyolojik
çeşitliliğini
zayıflatmaktadır. Bu yüzden gölün var oluşunda aslında hiçbir balık gölde yaşamamaktadır.
1985 yılına kadar bu durum devam etmiş olup, 1985 yılında dönemin Su Ürünleri Bölge
Müdürlüğü, Van Gölü’den taşıdıkları ergin ve yavru inci kefali bireylerini Erçek Gölü’ne
yurtlandırmışlardır.
İnci kefali diadrom bir balık türüdür. Vücut şekli fusiform, baş uzunluğu yaklaşık olarak
total boyun 1/6’sı kadardır. Ağız terminal olup oldukça eğiktir ve fazla açılmaz. Solungaç
dikenleri genelde 17-21 adet olmakla beraber 14-27 arasında değişebilir. Dorsal yüzgeç
genelde ventral yüzgecin bittiği yerden başlar ve çoğunlukla anal yüzgeç başlangıcına kadar
uzanır. Farenks dişleri iki sıralı olup 5:2-2:5 şeklinde dizilmiştir. Yanal çizgi üzerindeki pul
sayısı 55-92 arasında değişir. Yanal çizgi dorsal yüzgeç başlangıcı ve yanal çizgi altı pul
sayısı sırasıyla 13-16 ve 4-6 puldur Genelde hakim vücut rengi parlak gümüşi olup, sırtlar
koyu grimsi yeşil veya koyu gri renkte, karın kısmı parlak gümüşi renktedir. (Sarı, 1997). İnci
kefali mayıs-haziran aylarında üremek için topluca tatlı sulara göç eder.
Sistematik olarak ilk çalışma Pallas (1811) tarafından yapılmıştır. Sarı (1997), inci
kefalinin taksonomisini aşağıdaki gibi bildirmiştir.
Alem
: Animalia
Şube
: Chordata
Sınıf
: Actinopterygii
Takım
: Cypriniformes
Familya
: Cyprinidae
Cins
: Chalcalburnus
Tür
: Chalcalburnus tarichi, Syn. Alburnus tarichi
78
Şekil 59. Erçek Gölü İnci Kefali (Chalcalburnus tarichi, Pallas 1811)
2.2.1.2. Karasal Omurgalı ve Omurgasızlar
Türkiye, üç kıtanın ortasında köprü vazifesi gören bir kara parçasıdır. Dolayısıyla
kıtalararası geçişlerde sadece kuşlar için değil, diğer birçok canlı türü için de önem arz eder.
Anadolu’nun iklimsel ve topoğrafik yapısı da canlı çeşitliliğinin artışında en önemli
etkenlerdendir. Türkiye kuşlar açısından önemli olan güney-kuzey ve kuzey-güney göç rotası
üzerindedir. Kuşlar, Avrupa, Asya ve Anadolu’dan Afrika’ya veya Afrika’dan Anadolu
üzerinden Avrupa ve Asya’ya geçen kuş türleri için önemli göç rotasına sahiptir.
Anadolu’dan Avrupa ve Rusya’ya boğazlar ve Doğu Karadeniz ana göç yolları
kullanılarak geçiş yapılmaktadır. Sonbahar göçünde de tersi durum söz konusudur. Her iki
göç döneminde Van Gölü Havzası içinde yer alan Erçek Gölü göçmen kuşlar açısından
önemli bir konumdadır.
Bu araştırma; Erçek Gölü sulak alan alt havzası biyoçeşitlilik araştırma alt projesini
oluşturma amacı ile alandaki karasal omurgalı türlerini tespit etmek için gerçekleştirilmiştir.
Çalışmadan elde edilen veriler Haziran 2012-Kasım 2012 tarihleri arasında alanın
tamamında yapılan çalışmalar ve daha önce bölgede yapılmış çalışmaların sonucunda elde
edilmiştir.
Gözlem noktalarının belirlenmesinde göz önünde tutulan en önemli faktör, gözlenen
hayvanları rahatsız etmeden doğal ortamlarında inceleme imkanı sunacak noktaların tespiti
olmuştur. Bu amaçla gerek üreme gerekse beslenme alanlarında mümkün olan hakim
noktalar seçilerek incelemeler yapılmıştır. Erçek Gölü’nde yer alan sazlık alanlar kuş,
79
sürüngen ve amfibilerin üreme alanlarıdır. Çayırlık alanlar daha çok memeli canlılar
tarafından kullanılmaktadır. Özellikle kuşların beslenme ve üreme alanlarındaki popülasyon
yoğunluklarının tespiti için gözlem kuleleri ya da hakim noktalardan gözlemler gerçekleştirildi
(Şekil 60).
Şekil 60. Erçek Gölündeki Gözlem Kuleleri
Türlerin popülasyon yoğunluğunu belirlemede sayım teknikleri olarak hat boyunca
gözlem (Line transect) ve noktasal gözlem metotları kullanıldı (Bibby ve Burgess 1992;
Dobinson, 1976).
Kuş popülasyon yoğunluklarının tespiti, türlerin göç dönemi ile birlikte alana gelmesi
ile başlayıp çalışma takviminin sona ermesine kadar sürdürüldü. Gözlemler belli temel
noktalardan türün aktif olduğu sabah ve akşamüstü saatlerinde arasında (06.00-19.00)
yapıldı (Tablo 12). Genelde gün ışıması ile birlikte çalışmaya başlandı. Güneşin etkili olduğu
ve kuşların yuvada olduğu öğlen saatlerinde ara verildi, havanın nispeten serinlediği ikindi
vaktinden gün batımına kadar sürdürüldü. Yapılan sayım ve gözlem sonuçları arazi defterine
anında kaydedildi.
80
Tablo 12. Erçek Gölü’nde Gözlem Noktaları
Gözlem Noktası
Koordinatları (nokta ve alan
Alanın Önemi
olarak)
38. 605039- 43.576145
İstasyon mevki
Erçek kıyıları
Erçek–Eski Karagündüz
köyleri arası
Eski Karagündüz
38.601166- 43.575 533
Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) üreme
38.607126- 43.582711
bölgesi (Mutlak koruma bölgesi)
38.647851- 43.62958
Kuş türleri beslenme alanı
38.644806- 43.637026
Kuş türleri beslenme alanı
38.684024- 43.635376
Kuş türleri beslenme ve dinlenme alanı
38.698040- 43.645487
Kuş türleri beslenme ve dinlenme alanı
Dikkuyruk (Oxyura leucocephala) üreme
38.697267- 43.648732
Eski KaragündüzKaragündüz köyleri arası
bölgesi (Mutlak koruma bölgesi)
38.699619- 43.648555
Yoğun üreme alanları
38.700300- 43.650368
(Mutlak koruma bölgesi)
38.709311- 43.642558
Şiringöl düzü
38. 726315- 43.602617
Gözlem noktası
Ada
38.727794- 43.537729
Martı üreme alanı
Yalınağaç köyü kıyısı
38.685356- 43.525976
Gözlem noktası
Erçek uzantısı sazlık alan
(Batı ucu)
38.606529- 43.518091
Ekolojik etkilenme bölgesi
38.570960- 43.463331
38.594809- 43.532339
Çalışma Süresince Kullanılan Ekipmanlar
Araştırma boyunca balıkçılardan kiralanan tekne ile gölde gözlem ve incelemeler
yapıldı. Çalışmada, Nikon marka (10x25) dürbün, Konuspot (100 mm) marka teleskop, Sony
DCR-Trv 270 model dijital video kamera, Canon eos 350 d (300mm objektif) model dijital
fotoğraf makinesi, Magellan explorist 210 model GPS, not defteri, suya dayanıklı cam kalemi.
Fauna Bileşenleri
2.2.1.2.1. İki yaşamlılar (Amphibia) Sınıfı
Amfibia
sınıfının
çalışma
alanında
rastlanan
grupları;
kuyruklu
kurbağalar
(semenderler) ile kuyruksuz kurbağalardır. Yapılan çalışmalarda semender grubundan
sadece bir türe rastlanmıştır. Ancak kara kurbağalarından gece kurbağası (Bufo bufo) ve
siğilli kurbağa (Bufo viridis) türlerine toprak ve kaya altlarında oldukça sık rastlanmıştır.
Gölün sodalı olmasından dolayı iki yaşamlıları göl içinde görmek mümkün değildir. Ancak
81
göle dökülen tatlı sularda ve göl etrafındaki sazlık-çayırlık alanlarda oldukça fazla ova
kurbağası (Rana ridibinda) türü tespit edilmiştir.
Bu kapsamda çift yaşamlı türlerle ilgili olarak sucul ve daha sonraki dönemde
yaşamlarını karasal ekosistemlerle değişimli olarak sürdürecek kurbağa türlerinin yaşadığı
alanlar gözlem altında tutulmuştur.
Tablo 13. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen İkiyaşamlı (Amphibia) Türleri ve Korunma Statüleri
Türün Bilimsel
Adı
ANURA
SALAMANDRİDAE
Salamandra
salamandra
BUFONIDAE
Bufo b.bufo
Bufo v. viridis
RANİDAE
Rana ridibunda
Türün Türkçe
Adı
KUYRUKSUZ
KURBAĞALAR
SEMENDERLER
Proje Alanı
Popülasyon
Durumu
ERL (IUCN)
BERN
Var
Nadir
VU
Ek-II
Var
Var
Orta
Orta
LC
LC
Ek-III
Ek-II
Var
Bol
LC
Ek-III
Lekeli semender
KARA
KURBAĞALARI
Siğilli kurbağa
Gece Kurbağası
SU
KURBAĞALARI
Ova Kurbağası
IUCN tarafından hazırlanmış olan Avrupa Kırmızı Listesi (ERL)’nin 2010 yılında
güncellemiş listeleri baz alınarak gerçekleştirilen çalışmalara göre faaliyet alanında
kaydedilmiş olan ikiyaşamlı türlerinden bir tanesinin Hassas (VU) diğerlerinin “LC” (=Least
Concern) yani “En Düşük Seviyede Tehlike Altında” kategorisinde yer aldıkları belirlenmiştir.
Tespit edilen iki yaşamlıların ekonomik ve egzotik değeri olmayan türler olduğu belirlendi.
Avlanma durumlarının da olmadığı ortaya konulan türlerin ekosistemdeki besin ağında
önemli bir yerde olduğu tartışılmazdır.
2.2.1.2.2. Sürüngenler (Reptilia) Sınıfı
Yaşam alanlarının bozulması ve insan baskısı nedeniyle tür çeşitliliği ve popülasyon
sayısı azalmaya devam eden Reptilia sınıfı; Kertenkeleler, yılanlar ve kaplumbağa takımları
ile temsil edilir. Proje alanı sınırları içerisinde ve komşu alanlarda yaşayan sürüngen türlerini
ve yöredeki özelliklerini belirlemek amacıyla alan içerisinde sürüngen türleri açısından uygun
olan habitatlar araştırılmıştır. Alandaki yamaçlar, sazlıklar, bitki altları, tarım alanlarındaki taş
birikintilerinin altı ve araları ila toprak oyuklarına bakılmıştır. Hayvanlara verilebilecek olası
zararlar göz önüne alınarak, genellikle tuzak kurarak yakalamaktan kaçınılmıştır.
Gerektiğinde tür tespiti amacıyla fotoğraf kaydı yapılmıştır. Daha sonra bu kayıtların
anahtarlar, yardımcı kitaplar veya konunun uzmanları yardımıyla değerlendirilmesi sonucu
arazide teşhisinde zorluk çekilen türlerin sağlıklı bir şekilde belirlenmesi yoluna gidilmiştir.
82
Tarafımızdan gerçekleştirilen saha çalışmaları, yöre sakinleriyle yapılan anketler ve
taranan literatür sonuçlarına göre faaliyet alanı ve yakın çevresinde belirlenen sürüngen
türleri ile ulusal ve uluslar arası koruma statüleri ve popülasyon durumları Tablo 14’de
verilmiştir.
Tablo 14. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Sürüngen (Reptilia) Türleri ve Korunma Statüleri
Türün Bilimsel Adı
Türün Türkçe adı
CHELONIA
KAPLUMBAĞALAR
TESTUDINIDAE
TOSBAĞALAR
Testudo graeca
Adi Tosbağa
EMYDIDAE
Mauremy caspica
SQUAMATA
Proje
Çalışma
Popülasyon
ERL
Alanı
Alanı
Durumu
(IUCN)
+
+
Bol
+
+
BERN
MAK
VU
Ek-II
Ek-1
Bol
VU
Ek-II
Ek-1
TATLISU
KAPLUMBAĞALARI
Çizgili kaplumbağa
YILAN VE
KERTENKELELER
Laudakia caucasica
Kafkas Keleri
+
+
Bol
-
Ek-III
Ek-1
Laudakia stellio
Dikenli keler
+
+
Az
LC
Ek-II
Ek-1
LC
Ek-III
Ek-1
Ek-II
Ek-1
LACERTIDAE
GERÇEK
KERTENKELELER
Mabuya vittata
Şeritli kertenleke
+
+
Nadir
Ophisops elegans
Tarla Kertenkelesi
+
+
Bol
Lacerta viridis
Yeşilkertenkele
+
+
Az
VU
Ek-II
Ek-1
SERPENTES(OPHIDIA)
YILANLAR
COLUBRIDAE
KIRBAÇ YILANLARI
Natrix natrix
Su yılanı
+
+
Bol
LC
Ek-III
Ek-1
Natrix tesellata
Su yılanı
+
+
Bol
LC
Ek-II
Ek-1
Eirenis modestus
Eirenis modestus
+
-
Az
LC
Ek-III
Ek-1
Araştırma süresince belirlenen sürüngen türlerinden zehirli olup insanlara zarar veren
türlere rastlanmamıştır. Mevcut sürüngen türlerinin ekonomik ve egzotik değeri olmadığı gibi
yöre halkı tarafından da özellikle avlanmamaktadır. Sadece yaşam alanlarına yaklaşan
yılanlar öldürülmektedir. Sürüngen türlerinin de ekolojik dengede önemli olduğunu
belirtmekte fayda vardır.
2.2.1.2.3. Kuş (Aves) Sınıfı
Göç öncesi ve göç sonrası gözlem, inceleme ve değerlendirme çalışmaları
sonuçlarına göre, araştırma alanı ve yakın çevresinde 185 kuş türü saptanmıştır. Bu türlerin
tamamı tarafımızdan gözlemlenmiş olup, bu kuş türlerinin bilimsel ve Türkçe isimleri, ulusal
83
ve uluslararası koruma statüleri ile sahadaki biyolojik statüleri (yerli, göçmen vb.)
değerlendirmiş ve sonuçları Tablo 15’de verilmiştir.
Arazide saptanan her bir kuş türü; Kiziroğlu (2008 ve 2009)’na göre Türkiye Kuşları
Red Data Book (RDB-Kırmızı Liste)-Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma
Birliği (IUCN)-Birdlife International (BIE) Kriterleri, Bern sözleşmesi (BERN) ve Merkez Av
Komisyonu Kararına (MAK) göre değerlendirilmiştir.
Tablo 15. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Kuş (Aves) Türleri ve Korunma Statüleri
Sıra
No
1
Avrup
a Kod
Türkçe Adları
Bilimsel(Latince) İsmi
Nosu
RDB
2
IUCN
2010
3
4
BIE
MAK
A-NONPASSERES; I.Loplu Dalgıçlar;
1. Lopludalgıçgiller
01
70
Bahri, küçük batağan
02
90
Tepeli batağan
03
100
Kırmızı boyun batağan
04
110
Kulaklı batağan
05
120
Karaboyun batağan
Tachybaptus ruficollis
(Pallas,1764)
Podiceps cristatus (L.,
1758)
P. grisegena
(Bodaert,1783)
P. auritus (L., 1758)
P. nigricollis
(Chr. L.Brehm, 1831)
A.3.1
LC
V
2
A.5
LC
V
2
A.3
LC
V
2
B.3
LC
III
2
A.4
LC
V
2
A.2
LC
III
3
A.3.1
LC
III
2
A.3
LC
III
3
LEYLEKSİLER
2. Balıkçılgiller
06
950
Balaban
Botaurus stellaris (L., 1758)
07
1040
Gece balıkçılı
08
1080
Alacabalıkçıl
09
1110
Öküz balıkçılı
Bubulcus ibis (L., 1766)
A.2
LC
V
2
10
1190
Küçük akbalıkçıl
Egretta garzetta (L., 1758)
A.3.1
LC
V
2
11
1210
Büyük akbalıkçıl
Ardea alba (L., 1758)
A.3
LC
V
2
12
1220
Gri balıkçıl
Ardea cinerea L., 1758
A.3.1
LC
V
2
13
1240
Erguvani balıkçıl
A. purpurea L., 1758
A.2
LC
III
2
A.3.1
LC
II
3
A.3.1
LC
III
2
Nycticorax nycticorax(L.,
1758)
Ardeola ralloides (Scopoli,
1769)
3. Leylekgiller
14
1340
Akleylek
Ciconia ciconia (L., 1758)
4. Kelaynakgiller
15
1360
Çeltikçi
Plegadis
falcinellus(L.,1758)
FLAMİNGOLAR
84
5. Flamingogiller
16
1470
Flamingo
Phoenicopterus rubber
L.,1758
A.3.1
LC
III
2
B.5
LC
V
2
A.4
LC
V
2
A.4
LC
III
4
A.3.1
LC
V
4
A.4
LC
III
2
KAZSILAR
6. Ördekgiller
Akalınlı büyük sakarca
Anser albifrons (Scopoli,
17
1590
kazı;
18
1610
Boz kaz
19
1710
Angıt (pas renkli
20
1730
Suna; Alkuşaklı kaz
21
1820
Boz ördek
22
1840
Çamurcun, krik ördek
A. crecca L., 1758
A.5
LC
V
2
23
1860
Yeşilbaş ördek
A. platyrhynchos L., 1758
A.5
LC
IV
4
24
1890
Kılkuyruk
A. acuta L., 1758
A.5
LC
III
2
25
1910
Bağırtlak(Çıkrıkçın)
A. querquedula (L., 1758)
A.4
LC
III
2
26
1940
Kaşıkgaga
A. clypeata L., 1758
A.4
LC
III
2
27
1960
Macar ördeği
Netta rufina (Pallas, 1773)
A.5
LC
IV
2
28
1980
Elmabaş patka
Aythya ferina (L., 1758)
A.5
LC
II
3
29
2020
Akgöz
A.3
NT
I
2
30
2030
Tepeli patka
A.5
LC
III
2
31
2260
Akbaş,dikkuyruk
A.2
EN
I
2
1789)
A. anser (L., 1758)
Tadorna ferruginea (Pallas,
1764)
Tadorna tadorna (L., 1758)
Anas (Mareca) strepera L.,
1758
A. nyroca (Guldenstadt,
1769)
A. fuligula (L., 1758)
Oxyura leucocephala
Scopoli,1769
YIRTICI KUŞLAR
7. Atmacagiller
32
2390
Kızılçaylak
Milvus milvus (L., 1758)
A.1.2
NT
II
2
33
2430
Akkuyruk
Haliaeetus albicilla(L.,1758)
A.1.2
LC
I
2
34
2460
Sakallı akbaba
A.1.2
LC
III
2
35
2470
Beyaz akbaba
A.3
EN
III
2
36
2510
Kızıl akbaba
A.2
LC
IV
2
37
2600
Aldoğan
A.3
LC
IV
2
38
2630
Çayır doğanı
C. pygargus (L., 1758)
A.1.2
LC
IV
2
39
2670
Çakır kuşu
Accipiter gentilis (L., 1758)
A.1.2
LC
IV
2
40
2690
Atmaca
A. nisus (L., 1758)
A.3
LC
IV
2
41
2870
Şahin
Buteo buteo (L., 1758)
A.3
LC
IV
2
42
2880
Kızıl şahin
A.3
LC
III
2
Gypaetus barbatus (L.,
1758)
Neophron percnopterus (L.,
1758)
Gyps fulvus Hablizl, 1783
Circus aeruginosus (L.,
1758)
B. rufinus
Cretzschmar,1827
85
43
2950
Şah kartal
44
2960
Kaya kartalı
45
2980
Küçük kartal
Aquila heliaca Savigny,
1809
A. chrysaetos L., 1758
Hieraaetus pennatus
(Gmelin,1788)
A.1.2
VU
I
2
A.1.2
LC
III
2
A.3
LC
III
2
A.2
VU
I
2
DOĞANLAR
8. Doğangiller
Falco naumanni Fleischer,
46
3030
Kızıl kerkenez
47
3040
Kerkenez
F. tinnunculus Linne, 1758
A.2
LC
III
2
48
3100
Delice doğan
F. subbuteo (L., 1758)
A.3.1
LC
IV
2
49
3140
Bıyıklı doğan
A.2
LC
III
2
50
3160
Uludoğan
A.1.2
EN
I
2
A.1.2
LC
IV
2
A.2
LC
III
4
1818
F. biarmicus
(Temminck,1825)
F. cherrug (Gray, 1834)
F. peregrinus (Tustall,
51
3200
Gökdoğan
1771)
TAVUKLAR
9. Tavuksugiller
Alectoris chukar
52
3550
Kınalı keklik
53
3670
Çil keklik
Perdix perdix (L.,1758)()
A.2
LC
III
4
54
3700
Bıldırcın
Coturnix coturnix(L.,1758)
A.3
LC
III
4
(Gray,1830)
TURNAMSILAR
10. Yelvegiller
55
4070
Su yelvesi
Rallus aquaticus L.,1758
A.3
LC
IV
3
56
4210
Bıldırcın kılavuzu
Crex crex (L.,1758)
A.1.2
NT
I
2
57
4240
Yeşilayak su tavuğu
A.3.1
LC
IV
2
58
4270
Saz horozu
A.1.2
LC
III
2
59
4290
Sakarmeke
A.5
LC
IV
4
A.3
LC
II
2
A.2
LC
IV
2
A.3
LC
IV
2
A.3
LC
IV
3
Gallinula
chloropus(L.,1758)
Porphyrio porphyrio
Fulica atra L.,1758
11. Turnagiller
60
4330
Turna
61
4410
Telli turna
Grus grus (L.,1758)
Anthropoide) virgo
(L.,1758)
YAĞMURKUŞLARI
12.Denizsaksağanıgiller
62
4500
Deniz saksağanı
Haematopus ostralegus
L.1758
13. Avozetkuşugiller
63
4550
Uzunbacak
Himantopus himantopus
86
(L., 1758)
64
4560
Kılıçgaga
Recurvirostra avosetta
A.4
LC
IV
3
A.3
LC
IV
3
A.3
LC
III
3
A.5
LC
II
3
B.5
LC
IV
3
B.3
LC
IV
3
B.4
LC
II
3
B.3.1
LC
III
2
B.3
LC
III
2
B.4
NT
II
2
B.4
LC
III
2
A.4
LC
II
3
B.3
LC
IV
3
B.3.1
LC
IV
3
T. ochropus(L., 1758)
B.2
LC
IV
3
T. glareola(L., 1758)
B.3
LC
III
2
A.3
LC
III
2
B.3
LC
IV
2
L.,1758
14. Yağmurkuşugiller
Kolyeli küçük
Charadrius dubius Scopoli,
1786
65
4690
yağmurcun;
66
4870
Mahmuzlu kız kuşu
67
4930
Kızkuşu
Vanellus spinosus (L.,
1758)
V. vanellus (L., 1758)
15. Çullukgiller
Calidris minuta (Leisler,
68
5010
Küçük kumkuşu
69
5020
Sarıbacak kumkuşu
70
5170
Döğüşken kuş
71
5190
Suçulluğu (Bekazin)
72
5290
Çulluk
73
5320
74
5450
Pas renkli kızılbacak
75
5460
Kızılbacak
T. totanus (L., 1758)
76
5470
Bataklık
T. stagnatilis
kızılbacağı(düdükçünü)
(Bechstein,1803)
77
5480
78
5530
79
5540
Orman kızılbacağı
80
5560
Akkarın yeşilbacak
81
5610
Taşçeviren
Karakuyruk suçulluğu;
Yeşilbacak
Akkuyruk(Yeşil)
düdükçün
1812)
Calidris temminckii (Leisler,
1812)
Philomachus
pugnax(L.,1758)
Gallinago gallinago
(L.,1758)
Scolopax rusticola (L.,
1758)
Limosa limosa (L., 1758)
Tringa erythropus (Pallas,
1764)
T. nebularia (Gunnerus,
1767)
Actitis(T.) hypoleucos L.,
1758
Arenaria interpres (L.,
1758)
16. Martıgiller
82
5820
Gülen martı
Larus ridibundus (L., 1766)
A.5
LC
IV
3
83
5850
İncegaga martı
L. genei Breme, 1839
B.4
LC
III
3
84
5900
Küçük gümüşi martı
L. canus L., 1758
B.2
LC
II
2
85
5922
Van martısı
A.4
--
II
3
Larus
armenicus(Naumann,1840)
87
86
5927
Akbaş martı
L. cachinnans (Pallas,
1776)
A.4
LC
II
2
A.4
LC
III
2
A.2
LC
III
2
17. Denizkırlangıcıgiller
87
6050
88
6060
89
Gülen sumru
Sterna (Gelochelidon)
nilotica (Gmelin, 1789)
İri sumru; Hazar
Sterna (Hydroprogne)
sumrusu
caspia (Pallas, 177)
6150
Irmak sumrusu
S.(T.) hirundo L., 1758
A.3
LC
IV
2
90
6240
Akalın denizkırlangıcı
S. albifrons (Pallas, 1764)
A.3.1
LC
III
2
91
6280
Akkanat sumru
A.4
LC
IV
2
A.5
LC
IV
4
C. leucopterus (Temminck,
1815)
GÜVERCİNLER
18. Güvercingiller
Columba livia (Gmelin,
92
6650
Kaya güvercini
93
6680
Gökçe güvercin
C. oenas L., 1758
A.3.1
LC
IV
3
94
6700
Tahtalı güvercin
C. palumbus (L., 1758)
A.4
LC
IV
2
95
6840
Kumru
A.5
LC
IV
3
96
6890
Üveyik
A.3.1
LC
III
3
A.2
LC
IV
2
A.1.2
LC
III
2
1789)
Streptopelia decaocta
(Frivaldzsky,1838)
S. turtur (L., 1758)
GUGUKKUŞLARI
19.Gugukkuşugiller
97
7240
Gugukkuşu
Cuculus canorus L., 1758
GECE YIRTICILARI
20. Peçeli Baykuşgiller
98
7350
Peçeli baykuş
Tyto alba (Scopoli, 1769)
21. Baykuşgiller
99
7390
İshak kuşu
Otus scops (L., 1758)
A.2
LC
II
2
100
7440
Puhu
Bubo bubo (L., 1758
A.1.2
LC
III
2
101
7570
Kukumav
A.2
LC
III
2
Athene noctua (Scopoli,
1769)
ÇOBANALDATANLAR
22.Çobanaldatangiller
102
7780
Caprimulgus europaeus
Çobanaldatan
A.1.2
L.1758
LC
II
2
LC
IV
2
LC
IV
2
SAĞANLAR
23. Ebabilgiller
103
7950
Kara sağan, Ebabil
104
7980
Akkarın ebabil
Apus apus (L., 1758)
Tachymarptis(Apus)
melba (L., 1758)
KUZGUNKUŞLARI;
88
A.3.1
A.3.1
24. Yalıçapkınıgiller
105
8310
Yalıçapkını
Alcedo atthis (L., 1758)
A.2
LC
III
2
A.3.1
LC
III
2
A.2
NT
II
2
A.2
LC
III
3
LC
IV
2
A.5
LC
III
2
A.3
LC
IV
2
A.3
LC
III
2
A.3
LC
III
3
A.3
LC
II
2
A.4
LC
III
3
A.3.1
LC
IV
2
Riparia riparia (L., 1758)
A.5
LC
III
2
Hirundo (Ptyonoprogne)
A.5
LC
IV
2
A.5
LC
III
2
A.3
LC
III
2
25. Arıkuşugiller
106
8400
Arıkuşu
Merops apiaster L., 1758
26. Kuzgungiller
107
8410
Coracias garrulus (L.,
Kuzgun
1758)
27. Çavuşkuşugiller
108
8460
Hüthüt, Çavuşkuşu
Upupa epops L., 1758
AĞAÇKAKANGİLLER
28. Ağaçkakangiller
109
8870
Dendrocopus minor (L.,
Küçük ağaçkakan
A.1.2
1758)
PASSERES
ÖTÜCÜ KUŞLAR
29. Tarlakuşugiller
110
9610
Boğmaklı tarlakuşu;
Melanocorypha calandra
(L., 1758)
Küçük boğmaklı
111
9620
tarlakuşu
112
9701
Küçük bozkır toygarı
113
9720
Tepeli toygar
114
9740
Orman toygarı
115
9760
Tarlakuşu
116
9780
Kulaklı tarlakuşu
M.bimaculata (Menetries,
1832)
C.rufescens (Vieillot,
1820)
Galerida cristata (L.,
1758)
Lullula arborea (L., 1758)
Alauda arvensis (L.,
1758)
Eremophila alpestris (L.,
1758)
30. Kırlangıçgiller
117
9810
Kıyı(Kum) kırlangıcı
118
9910
Kaya kırlangıcı
119
9920
İs(Kır) Kırlangıcı
120
10010
Pencere(Ev) kırlangıcı
rupestris (Scopoli, 1769)
H. rustica (L., 1758)
Delichon urbicum (L.,
1758)
31. Kuyruksallayangiller
121
10040
Kır incirkuşu
A. campestris (L., 1758)
A.2
LC
III
2
122
10170
Sarı kuyrukkakan
Motacilla flava (L., 1758)
A.3.1
LC
IV
3
A.3
LC
IV
3
M.f.feldegg
123
10180
Karabaş kuyrukkakan
(Michahelles,1830)
89
124
10190
Dağ kuyrukkakanı
M. cinerea Tunstall, 1771
A.2
LC
IV
3
125
10200
Ak kuyrukkakan
M. alba L., 1758
A.3.1
LC
IV
3
A.1.2
LC
IV
2
A.3
LC
IV
2
(Chr.L.Brehm, 1831)
A.2
LC
IV
2
L. svecica (L., 1758)
A.2
LC
IV
2
(Gmelin, 1789)
A.2
LC
IV
2
Ph. phoenicurus (L.,1758)
A.3
LC
II
2
Saxicola rubetra (L., 1758)
A.3
LC
IV
2
Taşkuşu
S. torquatus (L., 1766)
A.3
LC
IV
2
Toprakrenkli (Boz)
Oenanthe isabellina
kuyrukkakan
(Temminck, 1829)
A.3
LC
IV
2
O oenanthe (L., 1758)
A.3
LC
III
2
A.1.2
LC
IV
2
O. hispanica (L., 1758)
A.2
LC
II
2
32. Çitkuşugiller
126
10660
Troglodytes troglodytes
Çitkuşu
(L., 1758)
33. Bozboğazgiller
34. Ardıçkuşugiller
127
10990
Narbülbülü
Erithacus rubecula (L.,1758)
(Kızılgerdan);
Luscinia megarhynchos
128
11040
Bülbül
Mavigerdan
129
11060
(Buğdaycıl)
130
11210
Kara(Ev) kızılkuyruk
131
11220
132
11370
133
11390
134
11440
135
11460
Kuyrukkakan
136
11470
Alaca kuyrukkakan
137
11480
138
11490
Çöl kuyrukkakanı
O.deserti (Temminck,1825)
A.1.2
LC
IV
2
139
11500
Kaya kuyrukkakanı
O.finschii (Heuglin, 1869)
A.1.2
LC
IV
2
140
11620
Kaya ardıcı (Taşkızılı)
Monticola saxatilis (L.,1766)
A.1.2
LC
III
2
141
11870
Karatavuk
Turdus merula (L.,1758
A.3
LC
IV
2
142
11980
Ardıç
T. pilaris (L.,1758)
B.2
LC
IV
2
A.2
LC
IV
2
A.2
LC
IV
2
A.2
LC
IV
2
A.3
LC
IV
2
Phoenicurus ochruros
Kızılkuyruk (Bahçe
kızılkuyruğu)
Çayır taşkuşu
O.pleschanka (Lepechin,
1770)
Karakulak
kuyrukkakan
35. Ötleğengiller
143
12200
Kamış bülbülü
144
12380
Bataklık kamışçını
145
12410
Bıyıklı kamışçın
146
12500
Bataklık saz
kamışçını
Cettia cetti (Temminck, 1820)
Locustella luscinioides (Savi,
1824)
Acrocephalus melanopogon
(Temminck, 1823
A. palustris (Bechstein, 1798)
90
Saz bülbülü(ardıcı)
147
12510
A. scirpaceus (Hermann,1804)
A.2
LC
IV
2
148
12530
A. arundinaceus(L., 1766)
A.3
LC
IV
2
149
12550
Gri mukallit
A.3
LC
III
2
150
12730
Çizgili ötleğen
A.2
LC
IV
2
151
12750
Çalı ötleğeni
S. communis (Latham, 1787)
A.3
LC
IV
2
152
12760
Boz(Bahçe)ötleğeni
S. borin (Boddaert, 1783)
B.3
LC
IV
2
153
12780
Karabaş ötleğen
S. atricapilla (L., 1758)
A.2
LC
IV
2
154
12930
Yeşil söğütbülbülü
Phylloscopus trochiloides
(çıvgın)
(Sundevall, 1837)
A.1.2
LC
IV
2
155
13080
Orman söğütbülbülü
P. sibilatrix (Beschstein, 1793)
A.2
LC
II
2
156
13110
Cif caf; Çıvgın
P. collybita(Vieillot,1817)
A.3.1
LC
IV
2
157
13120
Söğütbülbülü
P. trochilus (L., 1758)
A.3.1
LC
IV
2
158
13140
Altıntavukcuk
Regulus regulus (L., 1758)
A.1.2
LC
IV
2
A.3
LC
III
2
A.2
LC
IV
2
A.3.1
LC
IV
2
A.2
LC
IV
2
A.2
LC
IV
2
Lanius collurio (L., 1758)
A.3
LC
III
3
L. minor (Gmelin, 1788)
A.3
LC
II
2
Büyük saz bülbülü
(ardıcı)
Hippolais (A.) pallida (pallidus)
(Hemprich&Ehrenberg,1833)
Sylvia nisoria (Bechstein,
1795)
36. Sinekkapangiller
159
13350
160
13430
Gri (Benekli)
Muscicapa striata (Pallas,
sinekkapan
1764)
Ficedula parva (Bechstein,
Cüce sinekkapan
1794)
37. Baştankaragiller
161
14640
Büyük baştankara
Parus major L., 1758
38. Sıvacıkuşugiller
162
14810
Sitta neumayer (Michahelles,
Kaya sıvacısı
1830)
39.Çulhakuşugiller
163
14900
Çulhakuşu
Remiz pendulinus (L.,1758)
40. Örümcek kuşları
164
15150
165
15190
Kızılsırtlı örümcek kuşu
Karaalın örümcek
kuşu
41. Kargagiller
166
15490
Saksağan
Pica pica (L., 1758)
A.5
LC
IV
4
167
15600
Cüce karga
Corvus monedula L., 1758
A.5
LC
IV
4
168
15630
Ekin kargası
C. frugilegus L.,1758
A.5
LC
IV
4
169
15670
Leşkargası
C. corone L., 1758
A.5
LC
IV
4
170
15720
Karakarga
C. corax L., 1758
A.5
LC
IV
4
42. Sığırcıkgiller
171
15820
Sığırcık
Sturnus vulgaris(L., 1758)
A.5
LC
III
4
172
15840
Pembe sığırcık
S. roseus L., 1758
A.4
LC
IV
2
A.5
LC
III
4
43. Serçegiller
173
15910
Ev serçesi
Passer domesticus (L., 1758)
91
174
15980
Dağ serçesi
P. montanus (L., 1758)
A.3
LC
III
3
175
16040
Kayalık serçesi
Petronia petronia (L., 1766)
A.3
LC
IV
2
44. İspinozgiller
176
16400
Kanarya
Serinus serinus (L., 1766)
A.3
LC
IV
2
177
16530
Saka
Carduelis carduelis (L., 1758)
A.3.1
LC
IV
2
178
16600
Keten kuşu
A.3
LC
II
2
179
16790
Çütre
A.2
LC
IV
2
A.2
NT
I
2
A.3
LC
II
3
A.1.2
LC
IV
3
A.3
LC
IV
2
A.4
LC
II
2
A.4
LC
II
2
C. cannabina (L., 1758)
Carpodacus erythrinus (Pallas,
1770)
45. Kirazkuşugiller
180
18650
Gri kirazkuşu
181
18660
Kirazkuşu
182
18670
Taş kirazkuşu
183
18770
Bataklık kirazkuşu
184
18810
Karabaş kirazkuşu
185
18820
Tarla kirazkuşu
Emberiza cineracea Brehm,
1855
E. hortulana L., 1758
E. buchanani Blyth, 1845
E. schoeniclus (L., 1758)
E. melanocephala Scopoli,
1769
Miliaria(E.) calandra L., 1758
Van Gölü Havzasının kuş göç yolu üzerinde bulunması, Erçek Gölü’nü de ornitolojik
açıdan oldukça önemli kılmaktadır. Her yıl düzenli olarak nisan ayında alana gelip kasıma
kadar kalan ve burada beslenen flamingoların sayısı bazı yıllarda 10.000’e ulaşmaktadır.
Nesli tehlike altında olan Dikkuyruk (Oxyura leucocephala)’un önemli üreme alanlarından 2’si
Erçek Gölünde bulunmaktadır. Alandaki kuş türlerine bakıldığında çoğunun merkez av
komisyon kararına göre avı yasak türler olduğu ve koruma altında alınan türler olduğu
görülmektedir. Orman ve Su İşleri Bakanlığınca yılın tüm zamanları ava kapatılan Erçek Gölü
ciddi bir tehlikeden kurtulmuştur.
Kuşlar Erçek Gölü’nü, beslenme ve üreme amaçlı kullanmaktadır. Kuşların yoğun
alarak beslendiği ve hassas türlerin üreme alanları koordinat olarak belirtilmiş ve bu alanlar
mutlak koruma bölgesi olarak önerilmiştir. Bu alanların sadece bazı türler için değil alandaki
bütün fauna bileşenleri açısından rolü büyüktür. Bu alanların korunması ve sürdürülebilirliği
canlıların yaşamı için olmazsa olmazdır.
2.2.1.2.4. Memeliler (Mammalia) Sınıfı
Göl çevresinde yapılan gözlemler ve yöre halkının ifadeleri doğrultusunda memeli
türleri belirlenmiş bu türlerin gölü doğrudan değildi dolaylı yollardan kullandığı tespit
edilmiştir. Göle karışan tatlı suların oluşturduğu sazlık ve kamışlık alanlar ile çayırlıklar
92
memeli türleri için ideal alanlar teşkil etmektedir. Türler bu bölgelerde beslenmekte ve su
ihtiyacını gidermektedir.
Tablo 16. Erçek Gölü Çevresinde Tespit Edilen Memeli (Mammalia) Türleri ve Korunma Statüleri
Türün Bilimsel Adı
Türkçe Adı
CRICETIDAE
TARLA FARELERİ
Mus musculus
Ev faresi
Microtus spp
Tarla fareleri
ERINACEIDAE
KİRPİGİLLER
Erinaceus europaeus
Kirpi
SORICIDAE
Popülasyon
ERL (IUCN)
BERN
MAK
Çok
LC
-
-
Çok
LC
-
-
Az
LC
Ek-III
-
Az
LC
Ek-III
-
Az
LC
Ek-III
Ek-III
Durumu
SİVRİ BURUNLU
FARELER
Crocidura leucodon
Sivriburunlu Tarlafaresi
LEPORIDAE
TAVŞANLAR
Lepus europaeus
Yabani tavşan
CANIDAE
KÖPEKGİLLER
Vulpes vulpes
Kızıl tilki
Az
LC
-
Ek-III
Canis lupus
Kurt
Az
LC
Ek-II
Ek-I
MUSTELIDAE
SANSARLAR
Mustela nivalis
Gelincik
Az
LC
Ek-III
Ek-II
Tablolarda Kullanılan Kısaltmaların Açıklaması
RDB: Red Data Book ( Kırmızı Bülten)(Kiziroğlu, 2008 ve 2009).
A.1.2 ve B.1.2: Bu türlerin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmış olup izlendikleri
bölgelerde 1-10 çift ile temsil edilmektedir. Bu türlerin soyu büyük tükenme tehdidi altında
olduğu için mutlaka Türkiye genelinde korunmaları gereken türlerdir.
A.2 ve B.2: Bu türlerin ayıları gözlendikleri bölgelerde 11-25 çift arasında
değişmektedir. Bu türler de önemli ölçüde tükenme tehdidi altındadır ve tükenme baskısı
günümüzdeki gibi sürerse mutlaka tükenmeyle karşı karşıya kalacak olan türlerdir.
93
A.3 ve B.3: Bu türlerin de Türkiye genelindeki nüfusları gözlendikleri bölgelerde genel
olarak 26-250 çift arasında değişmektedir. Bu türler de tükenebilecek duyarlıkta olup vahşi
yaşamda soyu tükenme riski yüksek olan türlerdir.
A.3.1 ve B.3.1: Burada yer alan türlerin popülasyonlarında gözlendikleri bölgelerde
azalma vardır.Bu türlerin nüfusu da 251-500 çift arasında değişmekte olup gözlendikleri
bölgelerde eski kayıtlara göre azalma olan türleri içermektedir.
A.4: Bu türlerin popülasyon yoğunlukları gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme
tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte popülasyonlarında lokal bir azalma görülmekte ve
zamanla tükenme tehdidi altına girmeye aday olarak nitelenmektedirler.
A.5: Bu türlerin gözlenen popülasyonlarında henüz bir azalma ve tükenme tehdidi gibi
bir durum söz konusu değildir.
IUCN: Uluslararası Doğal Hayatı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği(IUCN, 2010)
EN (endangered): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi çok büyük olan türler.
VU(vulnerable) (Hassas, zarar görebilir): Vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan
türler.
NT (near threatened): Şuanda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte VU, EN veya
CR kategorisine girmeye aday olan türler.
LC (least concern) (En düşük derecede tehdit altında): Yaygın bulunan türler.
BIE: Birdlife International=Birds in Europa.
SPEC (Avrupa Ölçeğinde Koruma Önceliğine Sahip Türler)
Global koruma altında (SPEC 1 = I)
Tüm Avrupa’da yüksek korumada (SPEC 2 = II)
Avrupa dışında yüksek korumada(SPEC 3 = III)
Avrupa’da korumada (SPEC 4 = IV)
BERN: Bern sözleşmesine göre:
Ek II: Mutlak koruma altında olan türlerdir.
EK III: Koruma altında olan türlerdir.
94
Bölgede statüsü
Y: Yerli türler
YZ: Yaz ziyaretçisi
KZ: Kış ziyaretçisi
T: Transit göçer
Bölge geneline bakıldığında ekonomik potansiyel bakımından kayda değer türlerin
başında kurt ve tilkiler gelmektedir. Avlanıp kürkü soyulan ve satılan bu hayvanlar için Erçek
Gölü civarında ciddi bir risk görülmemektedir. Tarım ve hayvancılık ile uğraşan yöre halkı
kayalıklara ve yamaçlara fazla gitmemekte ve bu türlerin yaşam alanlarına müdahale
etmemektedir.
Bölgede yırtıcı kuşların varlığı kemirgen popülasyonunu dengelemekte ve tarım
arazilerine ciddi ekonomik sıkıntılar yaşatmamaktadır.
Şekil 61. Flamingo (Phoenicopterus ruber)
95
Şekil 62. Dikkuyruk (Oxyura leucocephala)
Şekil 63. Akkuyruksallayan (Motacilla alba) ve Dere Düdükçünü (Actitis hypoleucus)
96
Şekil 64. Çeltikçi (Plegadis falcinellus) ve Döğüşken Kuş (Philomachus pugnax)
Şekil 65. Arı kuşu (Merops apiaster) ve Kara Alınlı Örümcekkuşu (Lanius minor)
Şekil 66. Kılıçgaga (Recurvirostra avosetta) ve Karabaşlı Kirazkuşu (Emberiza melanocephala)
97
Şekil 67. Pembe sığırcık (Sturnus roseus) ve Kolyeli Küçük Yağmurcun (Charadrius dubius)
Şekil 68. Maskeli Kuyruksallayan (Motacilla flava feldegg) ve Suçulluğu (Gallinago gallinago)
Şekil 69. Yeşil Kertenkele (Lacerta viridis) ve Kafkas Keleri
98
Şekil 70. Çizgili Kaplumbağa (Mauremys caspica caspica) ve Tosbağa (Testudo graeca)
Şekil 71. Küpeli Su Yılanı (Natrix natrix persa) ve Su Yılanı (Natrix tesellata tesellata)
Şekil 72. Kızıl tilki (Canis vulpes) ve Kirpi (Erinaceus europaeus)
99
2.2.1.3. Sucul ve Karasal Bitkiler
Gerek sucul alanda gerekse de karasal alanda toplanan bitki örnekleri lokaliteleriyle
birlikte gerekli diğer arazi kayıtları yazılarak numaralandıktan sonra herbaryum tekniğine
uygun olarak preslenip kurutuldu. Bu örneklerin teşhisinde temel kaynak olarak “Flora of
Turkey and the East Aegean Islands” (Davis, 1965-1985) eserinden yararlanılmıştır. Ayrıca
YYÜ. Fen Fak. Biyoloji Bölümü (VANF) Herbaryumundaki örneklerden de yararlanılmıştır.
Çalışma alanının vejetasyonu Braun-Blanquet (1932) metoduna göre araştırılmıştır.
Vejetasyonun en iyi geliştiği dönemlerde bitki birliklerini temsil edecek örnek parseller
homojen alanlardan seçilerek alınmıştır. Örneklik alanların genişliği en küçük alan (minimal
area) metoduna göre belirlenmiştir. Bitki toplulukları veya birlikleri ve bunlara ait vejetasyon
tabloları karakteristik ve ayırt edici takson esasına dayanan Braun-Blaunquet (BraunBlanquet, 1932) metoduna göre düzenlenmiştir. Birlikleri meydana getiren taksonların
sintaksonomik kategorilere dağılışı ve sosyolojik açıdan yorumlanmaları; Van gölü
çevresindeki çalışmalar (Tatlı, 1982; Behçet ve Tatlı, 1989; Behçet, 1990; 1994a; 1994b;
1994c; Behçet ve Altan, 1992; Behçet ve Özgökçe, 1998; Behçet ve Ünal, 1999) yanında,
Doğu Anadolu’nun diğer sahalarında yapılan bazı çalışmalar (Tatlı, 1984; Behçet, 1999),
Orta ve Güney Anadolu’da yapılan step ve sucul sahalarla ilgili bazı çalışmalar (Akman ve
Ketenoğlu, 1992; Vural ve ark., 1995) ile Seçmen ve Leblebici’ nin (1997) ve Golub’un (1991)
sucul sahalarla ilgili çalışmalarının yardımı ile yapıldı.
Sucul habitatlar için yağış miktarı karasal habitatlara göre pek önemli olmasa bile
sıcaklık faktörünün bu tip habitatların bitki örtüsü gelişiminde büyük etkisi vardır.
Çalışma alanımız Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Bu iklimin etkisi Dünya’nın değişik
yerlerinde görülmektedir Akdeniz iklimi değişik ülkelerde az çok farklılıklar gösterdiği gibi
yurdumuzda da farklı Akdeniz İklim tipleri vardır. Araştırma alanımızda etkili olan iklim tipi
EMBERGER’e göre şöyle yorumlanabilir;
EMBERGER bir istasyonun Akdeniz’li olup olmadığını kurak devreye (S) bağlamıştır.
Kurak devreyi belirlemek için S= PE/M formülünü kullanmıştır (Formülde PE: Yaz yağışı
ortalaması, M: en sıcak ayın maksimum sıcaklık ortalamasıdır). S değerinin 5’ten küçük
olması o istasyonun Akdenizli olduğunu gösterir. Araştırma alanı çevresindeki istasyonların S
değerleri Muradiye’de 1.65, Van’da 0.96, Çaldıran’da 2.43, Özalp’ ta 2.47’dir. Her dört
istasyonun S değerleri 5’ten küçük (S < 5) olduğu için çalışma alanı Akdeniz ikliminin
etkisi altındadır (Akman, 1990).
100
Emberger Akdeniz Biyoiklim katlarını belirlemek için Q = 2000 . P / M2 – m2 formülünü
geliştirmiştir (Formülde P= Yıllık yağış miktarı (mm), M= En sıcak ayın maksimum sıcaklık
ortalaması m = En soğuk ayın minimum sıcaklık ortalamasıdır. Q değeri hesaplanırken M ve
m değerlerine ( +273° ) Kelvin sıcaklığı eklenmiştir). Bu formüle göre Q değerleri Özalp’ ta
33.4, Van’da 36.5, Muradiye’de 45.5, Çaldıran’ da 33.2 olarak bulunmuştur. Bu sonuçlara
göre Özalp Yarı Kurak Alt Buzlu, Van Yarı Kurak Alt Buzlu, Muradiye Yarı Kurak Üst
Buzlu, Çaldıran Yarı Kurak Alt Buzlu Akdeniz Biyoiklim Katına girmektedir.
Biyolojik zenginlikleri önemsememek ve kısa vadeli bazı yararlar için yok olmalarına
göz yummak, gelecek kuşaklara miras olarak bırakabileceğimiz büyük bir ekonomik
potansiyeli tahrip etmekle aynı anlama gelir. Türkiye’de 20 yy. yarısından sonra kırsal
kesimden kentlere doğru göç başlamış kentsel yerleşim hızla artmıştır. Biyolojik kaynakların
sürdürülebilir yönetimi ve kullanımını sağlamak amacıyla türleri ve ekosistemleri korumak ve
devamını sağlamak için önlemler alınmalıdır. Ayrıca bu konuyla ilgili özellikle Rio
Deklerasyonu, Biyolojik Çeşitlilik, Barselona ve CITES Sözleşmeleri gibi uluslararası
antlaşmalarda ülkelere sorumluluklar yüklemektedir. Doğal kaynak değerlerimizi ve ülkemizin
ekolojik ve biyolojik zenginliğini korumak ve gelecek nesillere onları ulaştırmak için gerekli
çalışmaları yapmak günümüzde başta bilim insanları olmak üzere tüm kamu ve özel
kuruluşların önemli görevi haline gelmiştir.
Özellikle bu biyolojik zenginliği Koruma kullanım dengesini dikkate alarak doğal
kaynakların sürdürülebilirliğini sağlamak, Biyolojik çeşitlilik stratejisi kapsamında kaynakları
planlı bir şekilde yönetmek ve bölgemizde yaşayan insanların adeta fizyolojik kuraklık
yaşamamaları başka bir deyişle zengin kaynakların fakir bekçileri konumundan kurtarmak
asıl amaç haline getirilmelidir.
Sulak alanlar yeryüzünün en az anlaşılan ve bir o kadar da ihmal edilmiş kısımlarıdır.
Bu alanlar; özel, yüksek verimliliğe sahip, kendine özgü otsu makrofitler ile kaplı, yeryüzünün
önemli ekosistemlerindendir. Halk arasında göller, su birikintileri ve bataklıklar olarak
isimlendirilen bu alanlar geçici yada sürekli su ile kaplıdırlar. Bulundukları bölgenin iklimine,
tarımına, topoğrafyasına, hidrolojisine, su kalitesine, vejetasyonuna, biyolojik verimliliğine,
sosyo-ekonomik yapısına etki eden çok önemli ekosistemlerdir. Özellikle Erçek Gölünde en
belirgin gözlenen yönüyle Sulak alanlar; yer altı sularını besleyerek veya boşaltılarak, taban
suyunu dengeleyerek, sel sularını depolayarak, taşkınları kontrol ederek, kıyılarda deniz
suyunun girişini önleyerek bölgenin su rejimini düzenler. Bulundukları yörede nem oranını
yükselterek yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etkiler yaparlar.
101
Ayrıca sulak alanlarda canlı yoğunluğu çok yüksek olup, organik madde üretimi,
biyolojik çeşitlilik ve doğal hayat son derece zengindir. Pek çok canlı türünün yaşadığı sulak
alanlar, zengin besinlere ve korunaklı alanlara sahip olması nedeniyle de balıkların yumurta
döktüğü, gelişip büyüdüğü son derece önemli olan yaşam ortamlarıdır.
1992 yılında, sulak alanlara duyduğumuz ilgi ile Doğu Anadolu Bölgesinde 1987’de
Sayın Prof.Dr. Lütfi BEHÇET (Bingöl Üniv.) ve Sayın Prof. Dr. Yasin ALTAN (Celal Bayar
Üniv.)’ın başlattıkları çalışmalar yine Sayın BEHÇET ile birlikte bizim yapmış olduğumuz
araştırmalar ile Bölgenin Sulak alan Flora ve Vejetasyon araştırmaları tamamlanmıştır. 19922012 yılları arasında 20 yıllık zaman diliminde müteaddit kez Erçek Gölü ve çevresinde
özellikle sulak alan durumu ile ilgili araştırmalarımız devam etmiştir. Aslında tüm bitkilerin
suya gereksinimi vardır, fakat bazıları sürekli ve belirgin bir şekilde suda yaşar ve bu yaşama
uyum sağlamışlardır. Suyun sürekli veya periyodik olarak yüzeye yakın veya yüzeyin biraz
altında bulunduğu alanlar sulak alanlar diye tanımlanır. Türkiye yeryüzünün bitkilerce en
zengin olan bölgelerinden biridir. Bu zenginliğin çok sayıdaki nedenlerinden biri de, çok farklı
habitatların, yaşam yerlerinin bulunmasıdır. Bu ekolojik ortamlardan biri de sulak alanlardır.
Sulak alanlar; daha önceleri düşünüldüğünün aksine, son yıllarda gereksiz, yok edilmesi,
daha verimli topraklara dönüştürülmesi gereken alanlar olmadıkları anlaşılmış ve giderek bu
alanların önemleri artmıştır. Bunların önemli özelliklerini şöyle sıralayabiliriz;
- Bölgelerindeki hidrolojik döngüyü düzenleyen alanlardır.
- Gen havuzcuklarından oluşan laboratuarlardır.
- Çok sayıda maalesef az çeşitte bitkiyi barındıran alanlardır.
- Yıllık temel üretim gücü en üst düzeyde olan sistemlerdir ve birçok organizma için
zengin besin kaynaklarını oluştururlar.
- Sulak ortamlarda yaşayan hayvanların yaşamlarını sürdürdükleri ve nesillerini
devam ettirdikleri çok önemli alanlardır.
Bu alanların ekolojik ve ekosistem özelliklerinin bilinmesi, ancak ekosistemi oluşturan
kısımların iyi bilinmesi ile mümkündür. Ekosistemin en önemli kısmını da bitkiler
oluşturduğuna göre, bunların, yani bitki ve bitki topluluklarının bilinmesi gerekir.
Genelde Erçek Gölü çevresi ve özellikle Memedik deresi ağızlarında (Şekil 76), Erçek
Beldesi batı ve kuzeybatısı (Şekil 77), mezarlık alanından Karagündüz köyüne doğru (Şekil
78), Eski Karagündüz köyü batısı ve kuzeybatısında (Şekil 79), Gendelova Köyü
çayırlıklarına doğru (Şekil 80), Yalınağaç Köyü aşağı kesimlerinde (Şekil 81), Phragmites
australis toplulukları görülür. Eski Karagündüz köyü batısı ve kuzeybatısında lokal olarak
102
Typha latifolia topluluğu (Şekil 82) görülür. Gölün tuzlu su etkisinde kalan kesimlerindeki
halofit bitki örtüsü Puccinellietum giganteae birliği ile temsil edilmektedir (Şekil 83). Göl
doğusundaki taban su seviyesi yüksek, kurak mevsimde de nemliliğini çoğunlukla muhafaza
eden step geçiş zonundaki geniş aluviyal alanlarda Iris spuria subsp. musulmanica‘nın
dominant olduğu (Şekil 84) bir bitki örtüsü vardır (Behçet 1994; Behçet& Altan, 1994).
Biyolojik zenginlikleri önemsememek ve kısa vadeli bazı yararlar için yok olmalarına
göz yummak, gelecek kuşaklara miras olarak bırakabileceğimiz büyük bir ekonomik
potansiyeli tahrip etmekle aynı anlama gelir.
Ülkemiz dünyada zengin ve ilginç bir floraya sahiptir. Türkiye’nin floristik zenginliğini
ve bitki örtüsünü ortaya koyan birçok çalışma yapılmış ve çeşitli bölgelerde benzer
araştırmalar devam etmektedir. Türkiye Florası ile ilgili olarak ilk çalışmalar 1700’lü yıllarda
Fransız botanikçi Tournefort ile başlamıştır. İlk önemli çalışma ise İsviçre’li botanikçi Boissieri
tarafından yapılmış ve Flora Orientalis adlı eserinde yayınlanmıştır. Yabancı ve yerli birçok
araştırıcının çalışmaları sonucunda editörlüğünü Davis’ in yaptığı “Flora of Turkey and the
East Aegean Islands” adlı 9 ciltlik eser (1965-1985) ile sublement I (Davis ve ark. 1988) ve
suplement II (Güner ve ark, 2000) eserleri hazırlanmıştır. Bu 11 cilt itibariyle Türkiye
Florasındaki toplam bitki türü sayısı 9.222 ve toplam takson sayısı 12.006 olarak ortaya
çıkmıştır. Bu bitkilerden, 2.981 tür endemik olup, toplam endemik takson sayısı 3.778’dir
(%28) (Erik ve Tarıkahya, 2004).
Yurdumuz Akdeniz, İran-Turan ve Avrupa-Sibirya fitocoğrafik bölgeleri ile güneybatı
Asya ve Avrupa arasındaki yol üzerinde bulunmaktadır. Çok sayıda cins ve türün gen
merkezi veya genetik farklılaşma alanıdır. Ayrıca birçok kültür bitkisinin orjini veya
anavatanıdır.
Türkiye’nin sahip olduğu vasküler bitki potansiyeli halen tam olarak belirlenmiş
değildir. Zira her yıl ortalama olarak 40 kadar yeni vasküler bitki, Türkiye Florası’na ilave
olunmaktadır (Özhatay ve Kültür, 2002). Özellikle Doğu Anadolu Bölgesi ve bilhassa
endemizm bakımından zengin Van, Bitlis ve Hakkari çevreleri floristik açıdan esrarını
koruyan ve keşfedilmeyi bekleyen önemli bitki alanlarıdır (Ekim ve ark., 2000).
Bölgemizdeki sucul vejetasyonun geliştiği habitatlar önemli ekolojik farklılıklara
sahiptir. Erçek Gölü çok iyi beslenemeyip, durgun ve yerleşim alanları içerisinde kalmıştır.
Yağışlarla meydana gelen ve karların erimesiyle kuruyan kısa süreli derelerde eğimin fazla
olmadığı çalışma sahamızda dere yataklarında düşük debiyle akmaktadır. Çayır alanlar ise
103
taban su seviyesi ve halkın ot biçmek için yaptıkları drenajlardan dolayı çok değişken
alanlardan ibarettir.
Bataklık, sazlık ve Çayırlık alanlar, meralar ve kayalık alanlar çalışma bölgemizin
önemli kısmını kapsarken, ormanlık alan bulunmamakta ve tarım alanı olarak kullanılan
sahalar daha çok yerleşim alanları çevresinde yer almaktadır.
Göl çevresinde yer alan kıyılardaki çayırlık alanlarda Cyperaceae familyası hakim
durumda olup bu familyaya ait taksonlar;
Eleocharis
palustris,
Phragmites australis, Polygonum amphibium,
Schoenoplectus
lacustris
subsp.
tabernaemontani,
Bolboschoenus maritimus var. maritimus, Carex melanostachya, Cyperus longus L.,
olup bunlara eşlik eden Butomus umbellatus, gibi türlerin dominant olduğu bir bitki örtüsü
gelişmiştir.
Erçek Beldesi çevresinde, Karagündüz Köyü çevresinde, Hopik pınarı, Kızılbulak,
Yalnızağaç, Ilıkaynak, Aşağı Gölalan, Kozluca, Gendelova, Aktaş yerleşim alanları
çevrelerine kadar alanlarda dağ stebi formasyonu hakim ve bu bitki örtüsü tamamen
Astragalus, Verbascum, Euphorbia, Centaurea gibi step (bozkır) alanlarda yayılış gösteren
cinslere ait taksonlar mevcuttur.
Erçek Gölü ve çevresinde 1995 yılında beri YYÜ Fen Fakültesi araştırıcıları başta
olmak üzere alana yakın yerlerde yapılan araştırmalar sonucunda ve özellikle 2012 yılı
vejetasyon döneminde gerçekleştirilen tüm araştırmalar sonucunda yaklaşık 640 bitki örneği
toplanmıştır. Bu bitkilerin teşhisleri sonucunda, 66 familya ve 402 takson belirlendi.
Belirlenen taksonlardan 4’ü Pteridophyta (Tohumsuz Bitki) ve 398’i Spermatophyta (Tohumlu
Bitki) üyesidir. Spermatophyta üyelerinden; 1’i Gymnospermea (Açık Tohumlu) ve 397’si
Angiospermae
(Kapalı Tohumlu) üyesidir. Angiosperma’ların 72 takson (% 17.91)
Monocotyledones (Tek Çenekli) ve 325 takson (% 80.85) Dicotyledones’e (Çift Çenekli)
dahildir. Sahadan toplanan örneklerden 2 (% 0.50) Endemik taksona rastlanmıştır.
104
Şekil 73. Pteridophyta (Tohumsuz Bitki) ve Spermatophyta (Tohumlu Bitki) Grafiği
Şekil 74. Endemik Bitki Takson Grafiği
Bu bitkilerden 96 (%23.88) takson sulak alan bitkisiyken 306 (% 76.12) takson karasal
alan bitkisidir.
En fazla taksona sahip ilk 10 familya sırasıyla; Asteraceae 51 (% 12,69),
Brassicaceae 35 (% 8,71), Fabaceae 32 (% 7,96), Poaceae 31 (% 7,71), Caryophyllaceae
18 (% 4,48), Boraginaceae 17 (% 4,23), Rosaceae 16 (% 3,98), Lamiaceae 15 (% 3,73),
Apiaceae 12 (% 2,99) ve Ranunculaceae 12 (% 2,99)’dir. İlk beş familyanın toplam
taksonların yaklaşık olarak yarısını ve ilk on familyanın da toplam taksonların üçte ikisini
oluşturması bu familyaların hem dünyada hem de Türkiye’de en fazla takson içermelerinden
kaynaklanmaktadır.
105
Şekil 75. Bitki Taksonlarının Familyalara Göre Dağılımı Grafiği
Türkiye Florası’nda, tür sayısı bakımından en zengin ilk 10 familya araştırma
alanımızdaki ilk 10 familya’nın 9 tanesi ile aynıdır. Ancak familya sıralamasında farklılık
olmaktadır. Türkiye Florasında ilk 10 familya içerisinde Scrophulariaceae familyası yer
alırken araştırma alanımızda Rosaceae familyası yer almaktadır.
En çok tür ve türaltı takson içeren ilk 5 cins sırasıyla Astragalus 8 (% 1.99),
Ranunculus 7 (% 1.74), Centaurea 6 (% 1.49), Silene 6 (% 1.49), Alyssum 6 (% 1.49).
Türkiye florasında Astragalus, Verbascum, Centaurea, Allium, ve Silene cinsleri en fazla tür
içeren ilk 5 cinstir. Çalışmamızda da Türkiye Florası’ndaki ilk 5 cins arasında 3 cins yer
almaktadır.
Van ili, Erçek Gölü çevresinde endemik iki taksona (% 0.50) rastlanmıştır. Endemik
ve nadir olan türlerin tehlike kategorileri, Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı ve 2001 IUCN
Kategorilerine göre düzenlenmiştir. Türlerin tehlike kategorilerine dağılımları (Ekim ve ark.,
2000):, 1 tür tehlikede Isatis undulata Aucher ex Boiss. “EN”, 1 tür tehdit altına girebilir
Gypsophila bitlisensis Barkoudah “NT” şeklindedir.
Araştırma alanından tespit edilen taksonların fitocoğrafik bölgelere dağılımı ve
oranları ise Iran-Turan elementleri 87 (% 21.64), Avrupa-Sibirya elementleri 26 (% 6.47),
Akdeniz elementleri 14 (% 3.48) türle temsil edilmektedir. Çok bölgeli veya fitocoğrafik
bölgesi bilinmeyenler ise 275 (% 68.41)’dir. Bölgemizde ve araştırma alanımıza yakın tüm
çalışmalarda da İran-Turan fitocoğrafik bölge elementleri Çok bölgeli veya fitocoğrafik bölgesi
bilinmeyenlerden sonra gelmektedir.
106
2.2.1.3.1 Sucul Bitkiler
Sulak alanlar; suları tatlı, acı veya tuzlu “doğal ya da yapay, devamlı veya geçici,
suları durgun veya akıntılı, denizlerin gelgit hareketlerinin çekilme devresinde altı metreyi
geçmeyen derinlikleri kapsayan bütün sular, bataklık, sazlık ve turbalıklar” olarak tanımlanır
(Ramsar, 1971). Erçek Gölü’nün kullanım dışı değerleri olarak; varoluş ve miras değeri ve
Kullanım değerleri, doğrudan ve dolaylı kullanım için mutlaka aşağıda tespit edilen birliklerin
bulunduğu alanlar korunmalıdır.
Erçek gölü’ne karışan tatlı su ağızlarında su içi vejetasyonunda; Ranunculus
trichophyllus, Myriophyllum verticillatum, Polygonum amphibium, Potamogeton pectinatus, P.
gramineus, Lemna minor, L. trisulca, gibi taksonlar yaygındır.
Bataklık-sazlık kesiminlerinde; Phragmites australis, Typha latifolia, Butomus
umbellatus, Sparganium erectum subsp. erectum, Schoenoplectus lacustris subsp.
tabernaemontani, Bolboschoenus maritimus var. maritimus taksonları bazen saf bazen çeşitli
türlerin iştirak ettiği topluluklar oluşturur.
Sulak alanlarda rastlanan diğer önemli hidrofit ve higrofitler taksonlar şunlardır;Typha
lotifolia, Eleocharis palustris, Alisma plantago-aquatica, Triglochin palustris, Agrostis
stolonifera, Alopecurus arundinaceus, Hordeum violaceum, Phalaris arundinaceae, Lytrum
salicaria, Carex diluta, Alisma plantago-aquatica, Bidens tripartita, Veronica anagallisaquatica, Mentha longifolia subsp. longifolia, Plantago major subsp. major, Nasturtium
officinale, Juncus articulatus, Catobrosa aquatica’dır.
Çayırlık alanlarda en sık rastlanan taksonlar; Caltha polypetala, Pedicularis
commosa, P. caucasica, Ranunculus repens, Trifolium campestre, T. repens var. repens,
Triglochin maritima, T. palustris, Epilobium hirsutum, Euphrasia pectinata, Barbarea
plantaginea, Deschampsia caespitosa, Rumex ponticus, Dactylorhiza umbrosa, Orchis
tridentata, Muscari commosum gibi türleri sıralayabiliriz.
Erçek Gölü çevresinde ve özellikle Memedik deresi ağızlarında Phragmites australis
toplulukları görülmektedir. Gölün tuzlu su etkisinde kalan kesimlerindeki halofit bitki örtüsü
Puccinellietum giganteae birliği ile göün doğusunda taban su seviyesi yüksek, kuarak
mevsimde nemlilğini çoğunlukla muhafaza eden step geçiş zonundaki geniş aluviyal
alanlarda alanlarda Iris spuria subsp. musulmanica’nın dominant olduğu bir bitki örtüsü
vardır. Gölün tuzlu sularının etkisi ile halofıtik bir bitki örtüsü oluşmuştur. Puccinellietum
107
giganteae birliği olarak tanımlanan bu örtüyü tuzcul yahut tuza geniş toleranslı bitkiler
meydana getirir. Gölün doğu kıyılarında kuraklık etkisinin fazla görüldüğü step saha arasında
bir geçiş kuşağı arz eden sucul-nemcil alüviyal alanda Taraxaco-Iridetum musulmanicae
birliği hakimdir. Burada birliklerin geliştiği topraklarda en fazla tuzluluk Puccinelia giganteae’
de ikinci derecede de Iris musulmanicae habitatlarında belirlenmiştir. Fosfor ve potasyum ile
organik madde yönünden P. giganteae birliğinin geliştiği topraklar oldukça değişiklikler
göstermiştir. Dolayısı ile P. Giganteae’nın oluşumunda bu faktörlerin etkisi ayırt edici
gözükmemektedir. CaC03 diğer birliklere göre en fazla P. giganteae birliğinin geliştiği
topraklarda
belirlenmekle
beraber;
aynı
birliğin
de
farklı
kesimlerinde
değişiklik
göstermektedir. I. musulmanicae birliğinde çok değişik sınıf karakteristiği yer almaktadır. Bu
duruma bir yandan tuzlu göl sularının etkisi diğer taraftan sucul alanla kurak step arası geçiş
kuşağının sahip olduğu yapı neden gösterilebilir. Memedik deresinin göle giriş yaptığı yerde
ve Gölün Gendelova köyü çayırlığının devamında sazlık ve çayırlık alanlar mevcuttur.
Phragmitetum australis (Gams, 1927) Schmale, 1939
Habitat özellikleri
Birliğin tespit edildiği örnek parseller Erçek Gölünün; Gendelova köyü aşağısı,
Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl kıyısı; Gendelova köyü
aşağısı, Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl içi; Erçek Gölü,
Yalınağaç köyü aşağı kesimleri, Erçek gölü kıyısı; Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı
kesimleri, Hopik düzü; Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü; Erçek
Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü, Kuş Gözlem istasyonu mevkii; Erçek
Gölü, Erçek Beldesi kuzeybatısı, Mezarlık mevkii; Erçek Gölü, Eski istasyon Mevkii,
Baklatepe köyü aşağı kesimleri, Van-Erçek yolu doğu kısmı ile Gölün bu alanlar dışındaki
bataklık alanlardan alınmıştır. Deniz seviyesinde 1812-1822 m yükseklikler arasında yer alan
istasyonlarda örnek parsellerdeki su derinliği 5-100 cm arasında değişmektedir. Erçek gölü
kıyılarından alınan topraklar; killi, tuzlu ve bazik karakterdedir.
Floristik ve fitososyolojik özellikler
Örtünün % 70-100 arasında değiştiği birliğin dominant ve konstant karakteristiği
Phragmites australis’tir. Birlikte Phramitetea 5, Potamogetonetea 3, Molinio-Juncetea 2
ve Molinio - Arrhenatheretea 1 karakteristik ile temsil edilmektedir.
Fizyonomik dominantlığı Phragmitetea üyelerinin oluşturduğu birlikte toplam 13
takson belirlenmiştir (Şekil 76-81).
108
Şekil 76. Memedik Deresi Phragmites australis Topluluğu
Şekil 77. Erçek Beldesi Batı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu
109
Şekil 78. Mezarlık Alanından Karagündüz Köyüne Doğru Phragmites australis Topluluğu
Şekil 79. Eski Karagündüz Köyü Batısı ve Kuzeybatısı Phragmites australis Topluluğu
110
Şekil 80. Gendelova Köyü Çayırlıklarına Doğru Phragmites australis Topluluğu
Şekil 81. Yalınağaç Köyü Aşağı Kesimlerinde Phragmites australis Topluluğu
111
Phragmitetum australis (Gams, 1917) Schmale, 1939; Sulak alanlarda en fazla
karşılaşılan Phragmitetum australis bitki birliği değişik su derinliğine sahip ortamlarda
gelişebildiği gibi suyun yüzeyde olmadığı nemli hatta nispeten kurak bazı yerlerde de
gelişebilmektedir. Birliğin dominant karakteristiği Phragmites australis’ in yoğun örtü
oluşturduğu bölgemizde (Behçet 1994c; Behçet ve Özgökçe, 1998) ve Türkiye’nin diğer
sahalarında tanımlanan (Seçmen ve Leblebici, 1996; Küçüködük ve Ketenoğlu, 1996) bazı
birlikler ile bizim tanımladığımız birliğin benzerlik oranları şu şekildedir:
Phragmitetum australis
Van Gölü Makrofitik Vejetasyonu (Behçet, 1994)
% 40
Phragmitetum communis
Marmara bölgesi gölleri Vejetasyonu (Seçmen ve Leblebici, 1996)
% 20
Typha angustifolia-Phragmitetum australis
Marmara bölgesi gölleri Vejetasyonu(Seçmen ve Leblebici, 1996)
% 16
Phragmitetum communis
Beyşehir Gölü Vejetasyonu (Küçüködük ve Ketenoğlu, 1996)
% 20
Phragmitetum australis
Doğu Anadolu sulak alanların vejetasyonu (Behçet ve Özgökçe, 1998)
% 80
Tanımladığımız birliğin Behçet (1994) tarafından Van Gölü kıyılarında tespit edilen
Phragmitetum australis’e benzerlik oranının diğer sahalarda tanımlanan birliklere göre
yüksek olmasına rağmen yakın bölgelerde tanımlanmaları dikkate alındığında bu oranda
düşüktür. Ayrıca yurdumuzun değişik yerlerinde tanımlanan aynı birliğin bizim tanımladığımız
birlik ile benzerlik oranları (% 25’in altında) düşüktür. Sucul sahalar daha homojen habitatlar
olduklarından benzerliklerinin yüksek olması beklenir.
Behçet ve Özgökçe (1998) tarafından Kaz (Malazgirt-Muş), Kazlı (Saray-Van) ve
Nazik (Ahlat-Bitlis) göllerinde tanımlanan birlik ile bizim tanımladığımız birliğin toprak analiz
sonuçları benzerlik göstermektedir. Floristik benzerliğin düşük olması su derinliğine
bağlanabilir. Çünkü bizim birliğin tanımladığı alanda su derinliği 5-50 cm iken, diğer göllerde
su derinliği 0-150 cm arasındadır.
Van Gölü kıyılarında (Behçet, 1994) tanımlanan aynı adlı birliklerde toprak analizleri
sonuçları çok yakın değerde iken, floristik benzerliği düşüren en önemli sebep yine su
derinliği (2 m kadar) ve Van gölü suyunun özel durumuna bağlanabilir.
112
Bu birliğimizin, Marmara bölgesi (Seçmen ve Leblebici, 1996) ve göller bölgesinde
tanımlanan (Küçüködük ve Ketenoğlu, 1996) aynı birliğe benzerliğinin düşük olmasında farklı
bölgelerde ve yükseklikte olmaları, buna bağlı olarak farklı iklimlerde gelişmeleri gösterilebilir.
Birliğin sınıflandırılması şu şekildedir;
Sınıf: Phragmitetea australis R. Tx. et Preising, 1942
Takım: Phragmitetalia australis Koch., 1926
Alyans: Phragmition australis Koch., 1926
Birlik: Phragmitetum australis (Gams, 1927) Schmale, 1939
Phragmitetea hafif tuzlu veya tatlı suya sahip alanların, özellikle kıyı kenar
kesimlerinde gelişen toplulukları ihtiva eder. Phragmitetalia, kıyıların sazlık-kamışlık
alanlarını temsil eder.
Typhaetum latifoliae (Sóo, 1927) Lang, 1973
Habitat özellikleri
Birliği oluşturan örnek parseller; Erçek Gölü, Eski istasyon Mevkii, Baklatepe köyü
aşağı kesimleri, Van-Erçek yolu doğu kısmı nemli-çamurlu alanlardan alınmıştır. Deniz
seviyesinde 1822 m yüksekliklerde yer alan birliğin geliştiği alanda su derinliği 0-20 cm
arasında değişmektedir.
Floristik ve fitososyolojik özellikler
Örtünün % 70-100 ve örtü yüksekliğinin 1.5-2 m arasında değiştiği birliğin dominant
ve konstant karakteristiği Typha latifolia’dır. Birlikte Phragmitetea 5, Molinio-Juncetea 3,
Molinio-Arrhenatheretea 2 ve Salicornietea 1 karakteristik ile temsil edilmektedir.
Fizyonomik dominantlığı Phragmitetea üyelerinin oluşturduğu birlikte toplam 11
takson belirlenmiştir (Şekil 82).
Typhaetum latifoliae (Soó, 1927) Lang, 1973
Bu birlik İznik gölü, Taşkısığı gölü ve Efteni göllerinde de tanımlanmıştır. Buralarda
tanımlanan topluluk ve birliklere bizim tanımladığımız Typhaetum latifoliae birliğinin
benzerlikleri şöyledir:
113
Typhaetum latifoliae
Marmara Bölgesi gölleri (Seçmen ve Leblebici, 1996)
% 12.00
Typha latifolia bitki grubu
Süphan Dağı Vejetasyonu (Behçet, 1990)
% 30.00
Sulak alan olmakla beraber Seçmen ve Leblebici (1996)’nin Marmara bölgesinde
tanımladığı Typhaetum latifoliae birliği ile bizim tanımladığımız birliğin benzerlik oranı çok
düşüktür. Bu durum farklı coğrafya ve ekolojik yapıya dayandırılabilir. Zira Marmara
bölgesindeki birliğin tanımlandığı saha göl kıyısındaki sığ kesimler iken bizim birliğin
tanımlandığı alan hareketli dere kenarı şeklindedir.
Süphan dağında (Behçet, 1990) tanımlanan Typhaetum latifoliae bitki grubunun
tanımlandığı habitatlarda; tuz ve pH’ın farklı olmasından dolayı iki birlik arasındaki benzerlik
oranı düşmüş olabilir.
Birliğin sınıflandırılması şu şekildedir;
Sınıf: Phragmitetea australis R. Tx. et Preising, 1942
Takım: Phragmitetalia australis Koch., 1926
Alyans: Phragmition australis Koch., 1926
Birlik: Typhaetum latifoliae (Soó, 1927) Lang, 1973
114
Şekil 82. Typha latifolia Topluluğu
Puccinellietum giganteae
Habitat Özellikleri:
Erçek Gölü’nün güneybatı ve güneydoğu kıyılarında gelişme göstermiştir. Göl
sularındaki mevsimsel yükselmelerle sular altında kalan ve daha sonradan suların
çekilmesiyle nemli-çorak bir alana dönüşen yerler birliğin gelişme habitatlarıdır. Birlik
toprakları killi tın, ağır kil bünyeye sahiptir. Topraklar, çok tuzlu ve CaCO 3 bakımından da
zengindir. Bu durumun sonucu olarak pH 8.4 ile 9.5 arasında değişir. Birliğin geliştiği alkali
alanlar fosfor ve Potasyum ile organik madde çok az; hafif alkali (pH=8.4) kesimlerde ise
fosfor ve Potasyum oranı çok yüksek ve organik madde durumu da iyidir.
Floristik ve fitososyolojik özellikler:
Birliğin dominant karakteristiği Puccinellia gigantea’dır. Tuzcul habitatların temsilcisi
Salicornietea ve bu sınıf üyesi Juncion (-etalia) maritimi 4 karakteristikle temsil edildiği
birlikte; yüksek tekerrür ve örtüde Phragmitetea karakteristiği Phragmites australis
bulunmaktadır.
Birlik bünyesinde Bolboschoenetea maritimi ve Isoeto-Nanojuncetea birer
karakteristikle temsil edilirler. Birliği oluşturan örnek parsellerdeki tür sayısı 38 arasında
115
değişir. Suyun tam çekilmediği veya henüz çekildiği çamur kesimlerdeki örnek parsellerde tür
sayısı oldukça azdır (Şekil 83).
Şekil 83. Puccinellietum giganteae Birliğinin Baskın Taksonu Puccinellia gigentea
Puccinellietum giganteae birliği Van Gölü çevresinde (Behçet, 1994a) birliğiyle
habitat özellikleri açısında oldukça benzerlik göstermektedir. Yüksek pH ve tuzluluk CaCO 3
oranındaki fazlalık habitatlar için tipik özelliklerdir. Birliğin sınıflandırılması aşağıdaki gibidir;
Sınıf: Salicornietea Br.-Bl. & Tx., 1943
Takım: Juncetalia maritim Br.-Bl. 1931
Alyans: Juncion maritimi Br.-Bl. 1931
Birlik: Puccinellietum giganteae Behçet, 1992
Taraxaco-Iridetum musulmanicae birliği
Habitat Özellikleri
Bu birlik Erçek nahiyesinin doğusundaki göl kıyıları ile step saha arasında kalan
alüvyaller üzerinde iyi bir gelişme göstermiştir. Gelişme yerinin sucul-nemcil özelliğinin
oluşumunda göl sularının etkisi yanında; Erçek nahiyesi istikametinde gelen su sızıntıları ve
Memedik deresinin de etkisi vardır. Yer yer aynalar halinde su tablası yüzeyde görünse de;
kurak mevsimlerde genelde yüzeyde değildir. Hatta bazı alanlarda step bitkileri de
gelişebilecek kadar kuraklık etkisi söz konusudur. Habitatın kil tekstür özelliğinde olan
116
toprakları hafif tuzludur. pH ise. 8.4 olarak belirlendi. Toprakların kireç oranı orta düzeydedir.
Fosforca çok fakir olan topraklarda Potasyum yüksek seviyede ve organik madde oranı da iyi
düzeydedir.
Floristik ve Fitososyolojik özellikler:
Birlik karakteristikleri; Iris spuria subsp. musulmanica, Taraxacum scaturiginosum
ve Hordeum violaceum ‘dur. Dominant karakteristik I. spuria subsp. musulmanica; Iran ve
Kafkasyada yayılışı olan ve Türkiye’nin de Doğu Anadolu Bölgesinde yayılış olan bir IranTuran fitocoğrafik bölge elementidir. Birlikte nemli-çamur alanların temsilcisi MolinioJuncetea karakteristiği olarak Juncus gerardi subsp. libanoticus, Carex diluta, Juncus
inflexus bulunur (Şekil 84).
Şekil 84. Taraxaco-Iridetum musulmanicae Birliğinin Baskın Taksonu Iris spuria subsp. musulmanica
Taraxaco scaturiginosi - Iridetum musulmanica Behçet, 1994
Araştırma alanımızda Erçek nahiyensin doğusundaki göl kıyısı ile step alan arasında
kalan alüvyaller üzerinde iyi bir gelişme göstermiştir. Iris spuria subsp. musulmanica iyi bir
örtü oluşturduğu sucul-nemli özelliğinin oluşumunda göl sularının etkisi altında Erçek
nahiyesi istikametinde gelen su sızıntıları ve Memedik deresinin de etkisi vardır. Daha önce
Erçek gölü (Behçet, 1994a)’de ve Akgöl (Behçet ve Özgökçe, 1998) çevresinde tanımlanan
bu birliğin geliştiği habitat, sucul-nemcil saha ile step saha arasında bir geçiş kuşağı
117
niteliğindedir. Aynı birlik Kars çevresinde step sahalarda da tanımlanmıştır (Ocakverdi,
1994). Bu birliğin tanımlandığı dört farklı alanın habitat özellikleri çeşitli yönleri ile benzerlik
göstermektedir. Her dört ortamın derin olan toprakları; hafif tuzlu, potasyum (K 2O) ve organik
maddece zengin, fosforca (P 2O5) fakir, killi yahut killi-tınlı bünye özelliğindedir. Kireç oranının
bu birliğin oluşumunda etkisi gözükmemektedir. Çünkü Erçek gölü çevresinde tanımlanan
birlikte kireç oranı % 14.9 iken Akgöl çevresinde % 0.1, Kars çevresinde % 0.1 ve Dorutay’da
% 7.5 olarak belirlenmiştir. Her dört alanda da yoğun örtü oluşturan dominant karakteristikler
yanında, bazı halofit türler ile çeşitli kserofit türler bulunmaktadır. Bu floristik yapı ile birlik,
sucul habitatlarla kurak saha arasında bir geçiş kuşağı niteliği göstermektedir. Bir taraftan
kıyı topluluklarının dahil edildiği Phragmitetea’nın temsil edildiği birlikte; diğer taraftan
kuraklığın
şiddetli
etkilediği
alanların
temsilcisi
Astragalo
microcephali-Brometea
tomentelli temsil edilmektedir. Bu durumda birliğin sucul yahut tamamen kurak bir üst
kategoriye sokulması yerine çamur-nemli alanları (Helofit) temsil eden ve birlikte 2
karakteristikle temsil edilen Molinio-Juncetea’ya dahil edilmesi daha uygun olur. Sınıf
dışında birliğin dahil edileceği diğer sintaksonlar belirlenememiştir.
Belirlediğimiz bu birliğin Kars çevresinde belirlenen birliğe (Ocakverdi, 1994) benzerlik
oranı ise % 15, Erçek gölü çevresindeki birliğe (Behçet, 1994) benzerlik oranı % 70 ve Akgöl
çevresindeki birliğe (Behçet ve Özgökçe, 1998) benzerlik oranı ise % 50’dir.
Toprak ile ilgili yapılmış analizlerde farklı yerlerde tanımlanan dört birlikte de yakın
değerler tespit edilmesine karşın, floristik benzerliğin Kars çevresinde tanımlanan birlik ile
düşük değerde olması; Kars çevresinde tanımlanan birliğin deniz seviyesinde 1680 m’lerde
ve step alanlarında tanımlanmasına karşın bizim tanımladığımız birlik deniz seviyesinde
2150 m yükseklikte ve sucul habitatlar ile kurak saha arasında geçiş kuşağında
tanımlanmasına bağlanabilir. Kars çevresinde her ne kadar birlik karakteristiği dominant
örtüyü oluşturmuş ise de sahada kuraklık etkisinin daha şiddetli oluşu kserofit türlerin
artmasına sebep olmuştur. Erçek gölü çevresindeki birliğe (Behçet, 1994) ve Akgöl
çevresindeki birliğe (Behçet ve Özgökçe, 1998) benzerlik oranı daha yüksektir. Benzerlik
oranının bu göllerin çevresinde tanımlanan birlikler ile yüksek olmasında; bu sahaların daha
yakın bir coğrafyada bulunmaları sonucu artan ekolojik benzerliğin etkisi düşünülebilir.
118
2.2.1.3.2 Karasal Bitkiler
Sulak alanlar yeryüzünün en az anlaşılan ve bir o kadar da ihmal edilmiş kısımlarıdır.
Ancak
bunun
hiçte
öyle
olmadığı
son
yıllarda
giderek
önem
kazanmalarından
anlaşılmaktadır. Bu alanlar özel, yüksek verimliliğe sahip, kendine özgü otsu makrofitlerle
kaplı, yeryüzünün önemli ekosistemlerindendir. Halk arasında göller, su birikintileri ve
bataklıklar olarak isimlendirilen bu alanlar geçici ya da sürekli su ile kaplıdırlar. Yurdumuzun
doğal zenginliklerinin önemli bir kısmını bu alanlar oluşturmaktadır. Ancak çalışma
koşullarının zorluğu ve bitki örtüsünün tekdüzeliği; botanikçilerin yeterince dikkatini çekecek
özellikte olmadığından, bu alanların çalışılması oldukça ihmal edilmiştir.
119
Tablo 17. Çalışma Alanında Tespit Edilen Karasal ve Sucul Flora Tür Listesi
Şube:
Adianthum capillus-
Venüs
Familya:
veneris (L.) Medik.
Saçı
Altın otu
S
ASPLENIACEAE
S
Ceterach officinarum DC.
EQUISETACEAE
S
Equisetum fluvitale L.
S
1.1-3.6
1.1-3.6
At
Equisetum ramosissimum
At
Geniş
Desf.
Kuyruğu
Yay.
3
4
5
6
7
X
X
A
X
X
X
1.1-3.6
A
4.8
A
2 3
X
X
X
Şube:
SPERMATOPHYTA
Alt Şube:
Ephedra major Host
GYMNOSPERMAE
Familya:
EPHEDRACEAE
K
Alt Şube:
ANGIOSPERMAE
Sınıf:
DICOTYLEDONES
Familya:
120
X
X
4 5
TEHLİKE SINIFI
END
Metodu)
Blanquet
(Braun-
BOLLUK
+ 1
A
4.7
Kuyruğu
2
ÖRTÜŞ
HABİTAT
1
PTERIDOPHYTA
ADIANTACECE
ŞEKLİ
TESPİT
BİTKİNİN
GÖRE
BERN’E
LOKALİTE
BÖLGE
ĞRAFİK
FİTOCO-
YÖRESEL İSİM
TÜRKÇE /
TAKSON
K:KARASAL
S:SUCUL/
FAMİLYA
FLORA TABLOSU
RANUNCULACEAE
K
Consolida orientalis (Gay)
Hezeran
Ir.-Tur.
1.1-1.2
AL
X
X
Hezeran
Ir.-Tur.
2.4
L
X
X
Adonis aestivalis L. var.
Kandamla
Geniş
aestivalis
sı
Yay.
3.5
A
X
X
3.6
A
2.4
A
2.3
AL
X
2.3
A
X
1.1-3.6
A
X
X
1.1-3.6
A
X
X
1.1
A
X
1.2
A
X
1.1
A
X
X
3.5
L
X
X
2.3
A
X
4.8
A
X
Schröd.
K
K
C. olopetala (Boiss.)
Hayek
S
Ranunculus sceleratus L.
S
R. trichophyllus Chaix
K
Ranunculus repens L.
K
R. kotschyi Boiss.
K
Düğün
Çiçeği
Düğün
Geniş
Çiçeği
Yay.
Düğün
Geniş
Çiçeği
Yay.
Ranunculus argyreus
Düğün
Boiss.
Çiçeği
Düğün
Geniş
Çiçeği
Yay.
K
R. arvensis L.
K
R. kochii Ledeb.
Ir.-Tur.
Ceratocephalus falcatus
Geniş
(L.) Pers.
Yay.
K
K
BERBERIDACEAE
K
PAPAVERACEAE
K
K
Thalictrum flavum L.
Bongardia chrysogonum
(L.) Spach
Glacium flavum Crantz
Glaucium corniculatum
(L.) Rud. subsp.
Ir.-Tur.
121
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
corniculatum
K
Papaver fugax Poir. var.
fugax
Haşhaş
Ir.-Tur.
4.8
A
Ir.-Tur.
4.8
A
X
X
1.1-3.6
A
X
X
-
L
1.1-3.6
A
2.4
A
X
3.5
L
X
2.3
A
1.1-3.6
L
X
1.1-3.6
AL
X
4.8
A
X
4.8
A
X
4.7
A
X
K
P. cylindricum Cullen
Haşhaş
K
Papaver rhoeas L.
Gelincik
K
P. dubium L.
Haşhaş
K
Geniş
Yay.
Geniş
Yay.
Roemeria hybrida (L.)
DC. subsp. hybrida
X
X
X
X
X
X
Roemeria refracta DC.
K
subsp. occidentalis
X
Kadereit
K
Hypecoum procumbens
L.
Fumaria microcarpa
BRASSICACEAE /
CRUCIFERAE
K
Boiss. ex Hausskn.
K
F. asepala Boiss.
K
Sinapis arvensis L.
K
K
K
Crambe orientalis L. var.
orientalis
Şahtere
Euro-Sib.
otu
elm
Şahtere
otu
Ir.-Tur.
Geniş
Yay.
Ir.-Tur.
Conringia orientalis (L.)
Andrz.
C. planisiliqua Fisch. &
C.A.Mey.
Ir.-Tur.
122
X
X
X
X
X
X
X
X
K
K
C. perfoliata (C.A.Mey.)
Ir.-Tur.
Busch
Raphanus raphaniastrum
Yabani
L.
Turp
S
Lepidium latifolium L.
K
Lepidium perfoliatum L.
Kerdeme
K
Lepidium ruderale L.
Tere
K
K
Cardaria draba (L.)Desv
subsp. draba
Isatis undulata Aucher ex
Boiss.
Ir.-Tur.
Kedi otu
Çivit Otu
Geniş
Yay.
Geniş
Yay.
Ir.-Tur.
3.5
AL
X
X
1.1-3.6
A
1.1-4.7
A
1.1-3.6
AL
X
1.1-3.6
A
X
1.1-3.6
A
X
2.3
L
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
END
K
Thlaspi arvense L.
3.5
AL
K
Thlaspi perfoliatum L.
1.1-2.4
A
3.6
A
3.6
A
X
4.8
AL
X
4.8
AL
X
Ir.-Tur.
3.6
A
X
Ir.-Tur.
3.5
A
X
X
4.8
AL
X
X
3.6
L
X
X
K
K
K
K
K
K
K
K
Capsella bursa-pastoris
Çobançan
(L.) Medik
tası
Euclidium syriacum (L.)
R.Br.
Neslia paniculata (L.)
Euro-Sib.
Desv.
elm
Alyssum linifolium Steph.
ex Willd. var. linifolium
A. meniocoides Boiss.
A. szowitsianum Fisch. &
C.A.Mey.
A. minus (L.) Rothm. var.
minus
Alyssum desertorum
123
X
X
X
X
X
X
X
X
X
EN
Stapf.
K
A. hirsutum M.Bieb.
K
Clypeola jontlaspi L.
K
S
K
SK
K
K
SK
Sisymbrium officinale (L.)
Scop.
Sisymbrium altissimum L.
Arabis caucasica Willd
subsp. caucasica
Nasturtium officinale R.
Br.
Barbarea vulgaris R.Br.
Erysimum cuspidatum (M.
Bieb.) DC.
Sisymbrium elatum
K.Koch
K
S. altissimum L.
K
S. loeselii L.
K
K
K
Webb ex Prantl
Malcolmia africana (L.)
R. Br.
Goldbachia laevigata
Reseda lutea L. var. lutea
VIOLACEAE
K
Viola odorata Lehm.
E
Ir.-Tur.
(M.Bieb.) DC.
K
K
Ir.-Tur.
Descurainia sophia (L.)
RESEDACEAE
CARYOPHYLLACEA
Su Teresi
Minuartia multinervis
(Boiss.) Bornm.
Muhabbet
Geniş
çiçeği
Yay.
Menekşe
Ir.-Tur.
3.5
L
X
3.5
L
X
2.3
A
4.8
AL
1.1-3.6
A
1.1-3.6
A
X
4.8
A
X
3.5
A
2.3
A
X
X
2.3
A
X
X
4.8
A
X
X
4.8
AL
X
X
3.5
AL
X
X
1.2
AL
2.4
A
1.1-3.6
A
124
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
K
K
K
K
K
K
M. hamata (Hausskn.)
Mattf.
Cerastium glomeratum
Kozmopoli
Thuill.
t
C. dichotomum L. subsp.
Ir.-Tur.
dichotomum
Holosteum umbellatum L.
var. umbellatum
Dianthus orientalis
Adams
Gypsophila bicolor
(Freyn. & Sint.) Grossh.
3.5
L
X
2.3
L
X
4.8
A
1.1
AL
4.7
A
Çöven
Ir.-Tur.
4.8
A
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
K
G. ruscifolia Boiss.
Çöven
Ir.-Tur.
4.8
A
X
K
G. bitlisensis Barkoudah
Çöven
Ir.-Tur.
3.5
AL
X
K
G. elegans M.Bieb.
Ir.-Tur.
4.8
A
X
X
1.2
A
X
X
Ir.-Tur.
2.3
AL
X
X
Ir.-Tur.
2.4
A
X
X
Ir.-Tur.
2.4
A
X
2.4
A
X
2.3
L
4.8
A
K
K
K
K
K
K
K
Vaccaria pyramidata
Medik
Silene marschallii
Yapışkan
C.A.Mey.
otu
S. chlorifolia Sm.
Yapışkan
otu
S. cappadocica Boiss. &
Yapışkan
Heldr.
otu
Silene vulgaris (Moench)
Yapışkan
Garcke var. vulgaris
otu
Silene rigidula Sibth.&
Yapışkan
Sm
otu
S. alba (Miller) Krause
Yapışkan
125
X
X
X
X
X
X
X
X
END
NT
subsp. divaricata (Rech.)
otu
Walters
ILLECEBRACEAE
K
Agrostemma githago L.
K
K
Med. Elm.
1.1-3.6
A
X
X
Herniaria incana Lam.
3.5
A
X
X
Herniaria glabra L.
3.6
A
X
4.8
A
X
4.7
A
X
1.2
AL
2.4-3.6
A
Paronychia kurdica Boiss.
K
subsp. kurdica var.
X
kurdica
K
Scleranthus uncinatus
Schur
X
Atraphaxis billardieri
POLYGONACEAE
K
Jaub. & Spach. var.
Ir.-Tur.
X
X
billardieri
Polygonum aviculare L.
Kuşyemi
S
Polygonum amphibium L.
Kuşyemi
1.1-3.6
Kuşyemi
1.2
L
K
Polygonum salicifolium
Brouss. ex Willd.
t
X
X
Rumex crispus L.
Evelik otu
1.1-3.6
AL
K
R. scutatus L.
Evelik Otu
1.1-3.6
AL
1.2
AL
X
1.1-3.6
A
X
R. tuberosus L. subsp.
horizontalis ( Koch )
Evelik Otu
Rech.
K
Rumex acetosella L.
S
Atriplex nitens Schkur
S
Chenopodium album L.
K
Chenopodium botrys L.
Evelik otu
Çok
Bölgeli
Çok
Bölgeli
Ir.-Tur.
Pazik
X
X
S
K
CHENOPODIACEAE
Kozmopoli
K
2.3
X
X
X
X
X
X
X
X
X
3.5
A
X
X
4.8
AL
X
X
126
K
K
C. foliosum (Moench)
4.7
A
2.4
A
X
2.3
AL
X
Horoz ibiği
3.5
A
X
Horoz ibiği
1.1
L
X
1.2
L
1.1-3.6
A
1.1
A
3.5
A
Asch.
Salsola ruthenica Iljin
X
X
X
Noaea mucronata
K
(Forssk.) Aschers. &
Schweinf. subsp.
X
mucronata
AMARANTHACEAE
K
K
HYPERICACEAE /
GUTTIFERAE
MALVACEAE
ZYGOPHYLLACEAE
LINACEAE
Amaranthus
chlorostachys Willd.
X
X
K
Hypericum perfoliatum L.
Kantaron
K
Hypericum scabrum L.
Kantaron
K
Hypericum perforatum L.
Kantaron
K
Malva neglecta Walls.
K
Malva sylvestris L.
2.3
A
K
Lavatera punctata All.
2.3
A
X
K
Zygophyllum fabago L.
4.8
A
X
X
K
Tribulus terretsris L.
4.7
A
X
X
K
Peganum harmala L.
Üzerlik
4.8
A
X
X
K
Linum strictum L.
Keten
2.4
A
X
X
Keten
2.3
AL
X
2.4
A
X
2.4
AL
X
K
GERANIACEAE
Amaranthus retroflexus L.
K
K
Linum austriacum L.
subsp. austriacum
Geranium lucidum L.
Ebegümec
i
Turnagag
ası
G. tuberosum L. subsp.
Turnagag
tuberosum
ası
Ir.-Tur.
127
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
K
K
K
FABACEAE /
LEGUMINOSAE
K
K
G. stepporum P.H.Davis
Turnagag
3.5
AL
2.4
A
2.3
A
Geven
2.4
A
X
Geven
-
L
X
ası
Geranium dissectum L.
Ir.-Tur.
Turnagag
Çok
ası
Bölgeli
Erodium cicutarium (L.)
L’Herit
Astragalus humilis
M.Bieb.
Astragalus angustifolius
Lam.
X
X
X
X
X
X
X
X
K
Astragalus mollis M.Bieb.
Geven
Ir.-Tur.
4.8
A
X
K
A. gummifer Lab.
Geven
Ir.-Tur.
4.8
A
X
X
K
A. microcephalus Willd.
Ir.-Tur.
4.7
A
X
X
K
A. aureus Willd.
Geven
Ir.-Tur.
4.8
A
X
K
A. onobrychis L.
Geven
4.8
A
X
X
K
A. lagurus Willd.
Geven
4.8
A
X
X
K
Cicer anatolicum Alef.
Nohut
3.6
AL
X
K
Phaseolus vulgaris L.
Fasülye
3.5
A
X
K
Vicia sativa L.
Fiğ
2.3
L
X
X
1.1-3.6
AL
X
X
1.1-3.6
A
1.1-3.6
A
X
X
3.5
A
X
X
K
K
Vicia cracca L. subsp.
cracca
Sarı
Geven
Fiğ
Ir.-Tur.
Euro-Sib.
V. alpestris Stev. subsp.
alpestris
K
Lathyrus sativus L.
K
Lathyrus aphaca L.
K
Ononis arvensis L.
Mürdümük
Euro.-Sib.
128
X
X
X
X
X
X
S
K
S
Ononis spinosa L. subsp.
leiosperma (Boiss.) Sirj.
Ononis spinosa L. subsp.
spinosa
Trifolium repens L. var.
repens
Kayışkıran
Ir.-Tur.
1.2
L
X
X
Kayışkıran
1.1-3.6
A
X
Üçgül
1.1-3.6
A
X
X
X
K
Trifolium tomentosum L.
Üçgül
1.1
A
X
K
Trifolium arvense L.
Üçgül
1.1-3.6
L
X
Üçgül
1.1-4.7
A
X
X
Ir.-Tur.
2.3
A
X
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
2.4
A
X
2.4
A
X
1.2
A
X
1.1-4.7
A
X
1.1-4.7
A
4.8
A
K
K
T. pratense L. var.
pratense
Melilotus officinalis (L.)
Taşyonca
Desr.
sı
X
X
Trigonella monantha
K
C.A.Mey. subsp.
X
monantha
K
K
S
S
K
K
K
Medicago radiata L.
Medicago sativa L.
subsp. sativa
Yonca
Yonca
Lotus corniculatus L. var.
Gazalboyn
corniculatus
uzu
Lotus corniculatus L. var.
Gazalboyn
tenuifolius L.
uzu
Coronilla orientalis Miller
var. orientalis
Onobrychis cornuta (L.)
Desv.
O. transcaucasica
Grossh.
Korunga
Korunga
Ir.-Tur.
129
X
X
X
X
X
X
X
X
K
ROSACEAE
O. radiata (Desf.) Bieb.
Korunga
Prunus divaricata Ledep.
Yabani
subsp. divaricata
erik
K
Amygdalus communis L.
Badem
K
Armeniaca vulgaris Lam.
Kaysı
K
Fragaria vesca L.
K
Geniş
Yay.
Geniş
Yay.
2.6
AL
X
X
1.1-3.6
AL
2.5
AL
3.5
A
1.1-3.6
AL
-
L
1.1-3.6
A
X
X
1.1-3.6
A
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Cerasus microcarpa (C.A.
K
Mey.) Boiss. subsp.
Kiraz
X
X
microcarpa
K
Rubus idaeus L.
K
Agrimonia eupatoria L.
S
Agrimonia repens L.
1.1-4.7
A
K
Potentilla bifurca L.
4.8
A
1.1-4.7
AL
X
3.5
A
X
1.1-4.7
A
2.4
A
X
3.6
A
X
2.4
AL
X
2.4
AL
X
S
S
K
K
K
K
K
Koyun otu
Potentilla palustris (L.)
Scop.
Geniş
Potentilla reptans L.
Yay.
Sanguisorba minor Scop.
subsp. minor
Crataegus monogyna
J.Jacq. subsp. monogyna
Rosa canina L.
Alıç
Kuşburnu
Cotoneaster nummularia
Fisch. & Mey.
Malus sylvestris Miller.
Elma
Geniş
Yay.
130
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
subsp. orientalis (A.
Uglitzkich) Browicz var.
orientalis
LYTHRACEAE
S
Lythrum salicaria L.
ONAGRACEAE
S
subsp. subsessile (Boiss.)
Aklar ot
Euro-Sib.
3.7
A
X
X
Yakı otu
2.4
A
X
X
Yakı otu
3.5
A
X
X
1.1-4.7
A
1.1-3.6
A
X
3.6
A
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
2.3
A
X
Ir.-Tur.
3.6
AL
X
Ir.-Tur.
3.5
A
X
E. roseum Schreber
P.H. Raven
S
HALORAGIDACEAE
S
CUCURBITACEAE
K
CRASSULACEAE
K
APIACEAE /
UMBELLIFERAE
K
K
K
K
Epilobium hirsutum L.
Myriophyllum verticillatum
L.
Ecballium elaterium (L.)
Ebucehil
A.Rich.
kavunu
Sedum litoreum Guss.
Eryngium billardieri
Delarbre
Dam
koroğu
Tüsü
Echinophora orientalis
Hedge & Lamond
Grammosciadium
daucoides DC.
Chaerophyllum
macropodum Boiss.
Mendi
X
X
K
Pimpinella peregrina L.
1.1
L
X
K
Scandix pecten-veneris L.
1.2
L
X
2.4
A
1.1-4.7
A
K
K
Scandix stellata Banks &
Sol.
Anthriscus nemorosa
Geniş
(M.Bieb.) Sprengel
Yay.
131
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
K
K
K
VALERIANACEAE
Falcaria vulgaris Bernh.
Malabaila dasyantha (C.
Turgenia latifolia (L.)
Geniş
Hoffm.
Yay.
K
Daucus carota L.
Havuç
K
Valeriana dioscoridis Sm.
Kediotu
Adams.
ASTERACEAE /
COMPOSITAE
Ir.-Tur.
Koch) Grossh.
Valeriana alliariifolia
DIPSACACEAE
Kaz ayağı
K
K
Scabiosa argentea L.
S
Bidens tripartita L.
S
Bidens cernua L.
K
Xanthium spinosum L.
K
Ir.-Tur.
& Hohen.
C. syriaca (L.) Schrader
K
Kedi Otu
Cephalaria setosa Boiss.
K
Xanthium strumarium L.
subsp. strumarium
E.Med.
Çok
Bölgeli
Çok
Bölgeli
Koyun
Çok
Gözü
Bölgeli
Koyun
Gözü
Pırtak
Çok
Bölgeli
Pıtrak
Bellis perennis L.
Euro.-Sib.
1.1-3.6
A
2.4
AL
X
1.1-3.6
A
X
2.4
A
1.2
A
4.8
AL
4.8
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
4.8
AL
X
4.8
A
X
1.2
L
1.1-4.7
A
2.4
L
2.4-3.6
A
1.1-4.7
A
X
2.3
A
X
3.5
A
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Inula acaulis Schott et
S
Kotschy ex Boiss. var.
Andızotu
X
acaulis
S
I. brittanica L.
Euro.-Sib.
132
X
K
K
Pulicaria vulgaris ( L. )
Helichrysum plicatum DC.
Herdemta
Geniş
subsp. plicatum
ze
Yay.
Herdemta
Geniş
ze
Yay.
H. plicatum DC. subsp.
K
polyphyllum ( Ledeb )
Davis & Kupicha
SK
Euro.-Sib.
Gaertner
Logfia arvensis (L.)
Geniş
Holub.
Yay.
1.1-3.6
L
X
X
2.3
AL
X
X
3.5
A
X
2.4
AL
2.5
A
X
X
X
X
Senecio vernalis Waldst.
Kanaryaot
Geniş
& Kit Tan
u
Yay.
K
Senecio vulgaris L.
Ekinotu
1.1-2.4
A
X
X
K
Anthemis tomentosa L.
Papatya
2.4
A
X
X
K
Anthemis chia L.
2.3
L
X
2.4-3.5
A
X
Ir.-Tur.
2.4
A
X
Euro.-Sib.
1.1-4.7
A
X
X
X
X
K
K
K
Beyaz
E. Med.
Papatya
Elm.
Achillea biebersteinii
Civanperç
Geniş
Afan.
emi
Yay.
Achillea vermicularis Trin.
Civanperç
emi
X
X
X
X
A. millefolium L. subsp.
Civanperç
millefolium
emi
K
Artemisia vulgaris L.
Pelinotu
2.4-3.6
A
K
A. austriaca Jacq.
Pelinotu
3.5
AL
X
X
Kenger
4.8
A
X
X
1.1
L
1.1-3.6
A
K
K
K
K
Gundelia tournefortii L.
var. tournefortii
Picnomon acarna (L.)
Med.Elm.
Cass.
Arctium tomentosum
Dulavrat
133
X
X
X
X
Miller var. glabrum
out
(Körnicke) Arenes
SK
Cirsium vulgare (Savi)
Köy
Ten.
göçüren
2.4-3.5
A
X
X
Piçuk
1.1-4.7
A
Piçuk
2.3
A
2.3
A
X
3.6
AL
X
2.3
A
X
X
1.1-4.7
A
X
X
Ir.-Tur.
2.4-3.6
A
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
AL
X
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
A
Ir.-Tur.
3.5
AL
Cirsium rhizocephalum C.
S
A. Mey. subsp.
X
X
rhizocephalum
C. rhizocephalum C. A.
S
Meyer subsp. sinuatum (
X
X
Boiss. ) Davis & Pariss
S
S
Scorzonera parviflora
Jacq.
Taraxacum
scaturiginosum G. Hagl.
X
X
Tripleurospermum
S
sevanense (Manden.)
Podeb.
Tripleurospermum
S
transcaucasicum
(Manden.) Podeb.
K
Acroptilon repens (L.) DC.
K
Centaurea virgata Lam.
K
C. triumfettii All.
K
C. depressa M.Bieb.
K
C. pulchella Ledeb.
Kekre
Peygambe
r Çiçeği
Peygambe
Geniş
r Çiçeği
Yay.
Peygambe
r Çiçeği
Peygambe
134
X
X
X
X
X
X
X
r Çiçeği
K
K
K
Centaurea solstitialis L.
Peygambe
Geniş
subsp. solstitialis
r Çiçeği
Yay.
C. iberica Trev. ex
Peygambe
Sprengel
r Çiçeği
K
Xeranthemum annuum L.
Echinops orientalis
Trautv.
X
X
-
L
X
-
L
X
X
3.5
A
X
X
Geniş Yay
(Moris) Vis.
Carlina corymbosa L.
S
A
Crupina crupinastrum
K
K
2.4
X
Dağ
Geniş
karanfili
Yay.
Topuz
Ir.-Tur.
4.8
A
X
X
Ir.-Tur.
1.2
A
X
X
1.1-4.7
AL
X
1.1-4.7
A
X
2.4
AL
X
1.1-4.7
A
X
1.1-4.7
A
X
2.4
L
X
Cichorium inthybus L.
Scorzonera cana
K
(C.A.Mey.) Hoffm. var.
jacquiniana (W.Koch)
Yemlik
X
Chamberlain
K
S. mollis M.Bieb. subsp.
mollis
X
Tanacetum balsamita L.
SK
subsp. balsamitoides
X
(Schultz Bip.) Grierson
Taraxacum
K
scaturiginosum G.
X
E.Haglund
K
Crepis sancta (L.) Babc.
SK
Tragopogon longirostris
Geniş
Yay.
135
X
X
Bisch. ex Schultz
K
Chondrilla juncea L.
S
Lactuca serriola L.
K
Crepis foetida L.
Geniş
2.4-3.6
L
X
Euro-Sib.
3.5
AL
X
Euro-Sib.
1.2
L
2.4
AL
1.1-3.6
A
2.3
A
1.2
A
3.6
A
2.3
L
X
X
4.8
AL
X
X
Küsküt otu
2.5
A
X
Küskütotu
2.4
AL
X
Siğil out
2.4
A
X
2.3
AL
X
1.1-4.7
AL
Yay.
X
X
X
X
Asyneuma amplexicaule
CAMPANULACEAE
K
(Willd.) Hand.-Mazz.
subsp. amplexicaule var.
X
X
amplexicaule
PRIMULACEAE
K
Anagallis arvensis L.
S
Glaux maritima L.
K
Androsace maxima L.
Fare
Çok
kulağı
Bölgeli
Ir.-Tur.
Centaurium erythraea
GENTIANACEAE
S
Çok
Rafn. subsp. turcicum
Bölgeli
(Velen.) Melderis
CONVOLVULACEAE
K
K
CUSCUTACEAE
K
K
BORAGINACEAE
K
K
K
Convolvulus arvensis L.
Convolvulus calvertii
Boiss.
Cuscuta campestris
Yuncker, epifit Vicia sp.
C. planiflora Ten.
Heliotropium eurupeuum
L.
Lappula microcarpa
(Ledeb.) Gürke
Rochelia disperma (L.f.)
Tarla
Geniş
sarmaşığı
Yay.
Sarmaşık
Ir.-Tur.
Ir.-Tur.
136
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
K.Koch. var. disperma
K
K
K
K
Asperugo procumbens L.
Euro.-Sib.
Myosotis arvensis (L.) Hill
Unutma
subsp. arvensis
beni
M. stricta Link. ex
Unutma
Roemer & Schultes
beni
M. refracta Boiss. subsp.
Unutma
refracta
beni
1.1-4.7
A
X
X
2.3
A
X
X
Euro.-Sib.
3.6
A
Med. Elm
4.8
A
X
Ir.-Tur.
2.4
AL
X
X
Geniş Yay
4.7
A
X
X
Med. Elm.
4.7
A
X
2.4
AL
Ir.-Tur.
1.2
AL
Euro.-Sib.
3.6
A
2.3
A
X
X
X
X
Paracaryum cristatum (
K
Schreber ) Boiss. subsp.
carduchorum R. Mill
K
K
S
S
K
K
K
K
K
SOLANACEAE
K
Buglossoides arvensis
(L.) Johnston
Neatostema apulum (L.)
Johnston
Rindera lanata (Lam.)
Bunge var. lanata
Solenanthus circinnatus
Ledeb
Cerinthe glabra Miller
X
Tausch.
tu
Anchusa aucheri DC.
Sığır dili
2.4-3.5
A
X
Sığır dili
2.4-3.6
A
X
3.5
A
X
4.8
AL
X
Alkanna orientalis (L.)
Havacıva
Boiss. var. orientalis
otu
Hyoscyamus niger L.
Banotu
Ir.-Tur.
137
X
X
Havacıvao
var. azurea
X
X
Alkanna tinctoria (L.)
Anchusa azurea Miller
X
X
X
X
X
X
X
Datura stramonium L.
SCROPHULARIACE
AE
K
K
K
SK
Datula
Scrophularia chrysantha
Verbascum orientale (L.)
Sığırkuyru
All.
ğu
Muhabbet
çiçeği
V. orientalis Miller subsp.
Muhabbet
orientalis
çiçeği
Pedicularis comosa L.
S
4.8
A
1.2
AL
X
4.7
A
X
2.4
AL
X
1.1-4.7
A
X
Bölgeli
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
1.1-1.2
A
Ir.-Tur.
1.1-4.7
AL
X
3.6
A
X
X
2.3
A
X
X
3.5
A
X
2.4-3.5
L
X
Euro.-Sib.
Geniş
var. sibthorpii (Boiss.)
Yay.
Boiss.
Rhinanthus angustifolius
S
AL
Euro.-Sib.
Jaub.&Spach
Veronica arvensis L.
2.3
X
X
X
X
X
X
X
X
Çok
C.C.Gmelin subsp.
grandiflorus (Wallr) D.A.
X
Web.
Veronisa anagallisS
aquatica L. Subsp.
aquatica
K
OROBANCHACEAE
K
K
GLOBULARIACEAE
K
LAMIACEAE /
K
Muhabbet
Çiçeği
Bungea trifida (Vahl)
C.A.Mey.
Orobanche aegyptiaca
Canavarot
Geniş
Pers.
u
Yay.
O. anatolica Boiss. &
Reut.
Globularia trichosantha
Fisch. & C.A.Mey.
Teucrium chamaedrys L.
Kaselmah
E.Medt.
138
X
X
X
X
X
LABIATAE
subsp. syspirense
mut
Elm
Kaselmah
Geniş
mut
Yay.
(C.Koch) Rech.f.
K
Teucrium polium L.
2.4-3.5
L
X
X
1.1-4.7
A
X
4.8
AL
X
4.8
A
X
X
1.1-4.7
A
X
X
2.4
AL
3.6
A
X
X
2.3
A
X
X
Euro-Sib.
2.4-3.5
L
X
X
Ir.-Tur.
2.4-3.5
L
X
Ajuga chamaepitys (L.)
K
Schreber subsp. chia
Geniş
(Schreber) Arcang. var.
Yay.
X
chia
K
K
K
S
Scutellaria orientalis L.
Lallemantia peltata (L.)
Fisch & C.A.Mey.
Ziziphora capitata L.
Ir.-Tur.
Ziziphora clinopodioides
Çok
Lam.
Bölgeli
K
Salvia multicaulis Vahl.
K
S. nemorosa L.
K
Lamium amplexicaule L.
K
Ir.-Tur.
subsp. orientalis
Adaçayı
Lamium macrodon Boiss.
&Huet.
Ir.-Tur.
X
X
K
Marrubium vulgare L.
2.3
A
X
K
Mentha pulegium L.
1.1-3.6
A
X
1.1-4.7
A
Medt. Elm.
2.3
AL
Ir.-Tur.
2.4-3.5
AL
X
X
X
X
Mentha longifolia
S
(L.)Hudson subsp.
Punk
Geniş
typhoides (Brig.)Harley
(Nane)
Yay.
X
X
X
X
var. typhoides
PLUMBAGINACEAE
K
Salvia tomentosa Miller
K
Acantholimon acerosum
Kirpi otu
139
X
X
X
X
(Willd.) Boiss. var.
acerosum
PLANTAGINACEAE
K
Plantago major L. subsp.
major
Sinir out
1.1-1.2
A
1.1-4.7
AL
X
1.1-4.7
A
X
2.4
A
X
2.4
AL
1.1
A
X
Ir.-Tur.
4.8
A
X
X
Sütleğen
Ir.-Tur.
2.4-3.5
A
X
X
Sütleğen
Ir.-Tur.
2.4
AL
3.5
L
2.4
A
2.4
A
X
2.4-3.5
A
X
X
Plantago major L. subsp.
Geniş
intermedium (Gilib) Lange
Yay.
S
P. maritima L.
Ir.-Tur.
K
Plantago lanceolata L.
S
Yılan dili
Elaeagnus angustifolia L.
ELAEAGNACEAE
K
var. orientalis ( L. )
İğde
Kuntze
ARISTOLOCHIACEA
E
K
K
EUPHORBIACEAE
K
K
K
Aristolochia billardieri
Jaub. & Spach.
& Spach
Boiss.
E. cheiradenia Boiss. &
Hohen
E. falcata L. subsp.
falcata var. falcata
Yay.
Lahusaotu
Aristolochia bottae Jaub.
Euphorbia macroclada
Geniş
Sütleğen
Geniş
Yay.
URTICACEAE
K
Urtica dioica L.
Isırgan otu
JUGLANDACEAE
K
Juglans regia L.
Ceviz
SALICACEAE
K
Salix alba L.
Söğüt
K
Populus alba L.
Akkavak
-
L
K
Populus nigra L.
Karakavak
3.5
L
K
Galium verum L. subsp.
2.4-3.6
A
RUBIACEAE
Euro.-Sib.
Geniş
Yay.
Euro.-Sib.
140
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
glabrescens Ehrend.
K
G. tricornutum Dandy
Med. Elm.
2.3
A
K
Galium aparine L.
Ir.-Tur.
1.1-3.6
L
Euro.-Sib.
2.4
AL
Euro.-Sib.
2.4-3.5
L
S
Cruciata taurica (Pallas &
Willd.) Ehrend
X
X
X
X
X
X
Sınıf:
MONOCOTYLEDONE
S
Butomus umbellatus L.
Familya:
BUTOMACEAE
S
ALISMATACEAE
S
K
LILIACEAE
K
X
Alisma plantago- aquatica
Boiss.
A. vineale L.
K
A. akaka S. G. Gmelin
K
K
K
K
AL
X
X
1.1-4.7
A
X
X
Soğan
3.6
A
Sirmo
2.3
A
Ir.-Tur.
1.2
AL
Medit elm
1.1-3.6
A
Ir.-Tur.
3.5
A
1.1-3.6
A
Med. Elm.
2.4
AL
Ir.-Tur.
4.7
A
Alisma gramineum Lej.
K
K
1.1-4.7
L.
Allium atroviolaceum
Dağ
Soğanı
Ornithogalum
narbonense L.
Muscari armeniacum
Dağ
Leichtlin Ex Baker
sümbülü
Muscari neglectum Guss.
Dağ
sümbülü
Muscari comosum (L.)
Miller
Eremorus spectabilis
X
Çiriş
141
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
M.Bieb.
K
K
K
ARACEAE
K
K
Gagea fistulosa Ker
4.8
A
Ir.-Tur.
2.3
A
X
X
Ir.-Tur.
2.4
A
X
X
2.4-3.5
L
X
Med. Elm.
1.2
L
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
A
Gladiyolör
Ir.-Tur.
2.4
L
Süsen
Ir.-Tur.
2.4
AL
Gawl.
Colchicum szovitsii Fisch.
& C.A.Mey.
Merendera sobolifera
C.A.Mey.
Arum dioscoridis Sm.
Yılan
yastığı
Dracunculus vulgaris
Schott.
X
X
X
X X
Ixiolorion tataricum
AMARYLLIDACEAE
K
(Pallas) Herb. subsp.
X
X
montanum (Labill.) Takht.
IRIDACEAE
K
Gladiolus atroviolaceus
Boiss.
X
X
Iris spuria L. subsp.
SK
musulmanica (Fomin)
X
X
Takht.
ORCHIDACEAE
K
Orchis tridentata Scop.
Salep
Med. Elm.
2.4-3.6
AL
X
K
Orchis anatolica Boiss
Salep
Med. Elm.
-
L
X
Dactylorhiza umbrosa
Yalancı
(Kar. & Kir.) Nevski
Salep
Ir.-Tur.
2.4
AL
Euro.-Sib.
1.1-4.7
AL
X
2.6
A
X
S
SPARGANIACEAE
S
Sparganium erectum L.
subsp. erectum
Hasır otu
X
X
X
X
X
TYPHACEAE
S
Typha lotifolia L.
JUNCAGINACEAE
S
Triglochin maritima L.
1.1-4.7
A
X
X
S
T. palustris L.
1.1-4.7
A
X
X
142
X
X
POTAMOGETONACE
AE
S
Potamogeton lucens L.
1.1-4.7
A
X
X
S
P. natans L.
2.3
A
X
X
S
P. pectinatus L.
1.1-4.7
A
X
X
LEMNACEAE
S
Lemna gibba L.
1.1-4.7
A
X
JUNCACEAE
S
Juncus littoralis C.A. Mey.
Saz otu
2.4
A
X
S
Juncus articulatus L.
Saz otu
1.1-4.7
AL
S
Juncus inflexus L.
Saz otu
1.1-4.7
AL
Saz otu
1.1-4.7
AL
2.4-3.6
A
X
X
X
2.3
L
X
X
X
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
AL
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
AL
X
1.1-4.7
AL
X
2.4-3.5
AL
3.5
AL
S
CYPERACEAE
S
S
S
S
S
S
J. gerardi Loisel subsp.
gerardi
Eleocharis palustris (L.)
Roemer & Schultes
Ir.-Tur.
Küçük Cil
Bulboschoenus maritimus
Euro-Sib.
Geniş
Yay.
Ir.-Tur.
(L.) Pallar. Var. maritimus
Carex melanostachya
M.Bieb. ex Willd.
Cyperus longus L.
Scirpoides holoschoenus
(L.) Sojak
Carex diluta M.Bieb.
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Schoenoplectus lacustris
S
(L.) Palla subsp.
tabernaemontani
Büyük Cil
X
X
X
(C.C.Gmelin) A.&D.Löve
POACEAE /
GRAMINEAE
K
K
Triticum aestivum L.
Secale cereale L. var.
vavilovii (Grossh.) Mayss.
Buğday
Çavdar
Geniş
Yay.
Geniş
Yay.
143
X
X
X
X
X
S
SK
Glyceria plicata (Fries)
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
1.1-4.7
A
X
Ir.-Tur.
1.1-1.2
A
Fries
Hordeum violaceum
Boiss. et Huet
Hordeum bulbosum L.
K
Hordeum murinum L.
2.3
L
S
Phalaris arundinaceae L.
1.1-4.7
A
1.1-4.7
A
X
2.3
A
X
X
1.1-4.7
A
X
X
2.4
A
1.1-4.7
A
X
1.1-4.7
AL
X
X
4.8
AL
X
X
1.1-4.7
AL
X
X
1.1-4.7
AL
1.1-4.7
AL
1.1-3.6
A
4.8
AL
K
K
S
SK
K
S
SK
S
S
SK
S
Bromus japonicus Thunb.
Geniş
subsp. japonicus
Yay.
B. lanceolatus Roth
B. tectorum L. subsp.
Geniş
tectorum
Yay.
Deschampsia caespitosa
Geniş
(L.) P. Beauv.
Yay.
Elymus repens (L.) Gould
subsp. repens
Eremopyrum distans
(K.Koch) Nevski
Festuca pratensis
Hudson
Aegilops cylindrica Host.
Zingeria pisidica (Boiss.)
Ir.-Tur.
Tutin
Agrostis stolonifera L.
Alopecurus arundinaceus
Tilki
Poiret.
kuyruğu
Beckmannia eruciformis
(L.) Host
Euro.-Sib.
144
X
X
K
K
Pisipisi otu
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
S
S
Catabrosa aquatica (L.)
P. Beauv.
Crypsis schoenoides (L.)
Lam.
1.1-4.7
AL
X
X
3.5
AL
X
X
X
S
Poa trivialis L.
1.1-3.6
L
K
Poa bulbosa L.
2.4-3.5
A
1.1-3.6
A
1.1-4.7
A
2.4-3.6
A
1.1-4.7
A
K
S
SK
S
Dactylis glomerata L.
subsp. glomerata
Ayrık otu
Euro.-Sib.
Phleum pratense L.
Phragmites australis
(Cav.) Trin ex Steudel
Kamış
Puccinellia gigantea
(Grossh) Grossh
Euro.-Sib.
X
X
X
X
X
X
X
1.1-3.6
L
X
X
K
Briza minor L.
2.3
L
X
X
Ayrık otu
2.4-3.6
A
Mısır
2.3
AL
SK
Pers var. villosus Regel
Zea mays L. subsp. mays
FLORA TABLO LEJANDI
HABİTAT SINIFLARI
1. Su içi vejetasyonu
2. Step
3.Kültür Alanları (Tarla, Bağ, Bahçe)
4. Çayırlık alanlar, sıkıştırılmış alan ve yol kenarı
5. Ormanlık Alan
6. Bataklık-sazlık
7. Hareketli taşlar, moloz, kayalık alanlar
145
X
X
X
X
X
Briza maxima L.
Cynodon dactylon (L.)
X
X
K
SK
X
X
X
X
X
X
X
X
X
NİSBİ BOLLUK
+: Türler bol değil ve yayılım düşük
1: Türler bol, ancak yayılım düşük
2: Türler boldur ve alanın % 5- 24’nü kapsar
3: Türler yeterince bol ve alanın % 25- 49’nu kapsar
4: Türler yeterince bol ve alanın % 50- 74’nü kapsar
5: Türler yeterince bol ve alanın % 75- 100’nü kapsar
END. (ENDEMİZM)
L: Lokal Endemik
B: Bölgesel Endemik
Y: Yaygın Endemik
BİTKİNİN TESPİTİNİN NASIL YAPILDIĞI
A: Arazi çalışması sonucu
L: Literatür taraması sonucu
AL: Her iki yolla
TÜRKÇE İSİM: Türkçe Bitki adları sözlüğü
Yöre halkının kullandığı isimler
HABİTAT
S: Sucul Bitkiler
K: Karasal Bitkiler
TEHLİKE KATEGORİLERİ
EX: Extinct (nesli tükenmiş)
EW: Extring in the wild (Doğal ortamında nesli tükenmiş)
CR: Critically endangered (Kritik düzeyde tehlikede )
146
EN: Endangered (Tehlikede)
VU: Vulnerable (Zarar görebilir)
CD: concervation dependent (korumaya bağlı)
NT: Near threatened (tehlikeye yakın)
LC: Least concern (düşük risk)
DD: Data deficient (Veri eksik)
NE: Not evaluated (değerlendirilmemiş)
LOKALİTE
Bitkinin tam adresi ve yüksekliği
1.1. B9 Van: Erçek Gölü, Gendelova köyü aşağısı, Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl kıyısı, 380 03’ 702” E, 420 73’ 002” N, 1814 m
1.2 . B9 Van: Erçek Gölü, Gendelova köyü aşağısı, Gendelova düzlüğü mevkii, Van-Kozluca yolu doğu kısmı, göl içi, 380 S 0370 17’ 05” E, 420 73’ 284” N, 1811 m.
2.3. B9 Van: Erçek Gölü, Kozluca köyü aşağı kesimleri, Erçek gölü kıyısı, 38 0 S 0370 23’ 02” E, 420 80’ 425” N, 1820 m
2.4. B9 Van: Erçek Gölü, Yalınağaç köyü aşağı kesimleri, Erçek gölü kıyısı, 380 S 0370 19’ 29” E, 420 83’ 759” N, 1818 m
3.5. B9 Van: Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Hopik düzü, 38 0 S 0380 19’ 11” E, 420 85’ 670” N, 1824 m.
3.6. B9 Van: Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü, Kuş Gözlem istasyonu mevkii, 380 S 0380 24’ 63” E, 420 84’ 262” N, 1816 m.
4.7. B9 Van: Erçek Gölü, Karagündüz Köyü aşağı kesimleri, Mezruk düzü, Kuş Gözlem istasyonu mevkii, 380 S 0380 24’ 18” E, 420 84’ 294” N, 1813 m.
4.8. B9 Van: Erçek Gölü, Erçek Beldesi kuzeybatısı, Mezarlık mevkii, 380 S 0380 17’ 24” E, 420 78’ 491” N, 1813 m.
KAYNAKLAR:
AYTOP, T., 1994.Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara,
BEHÇET, L., ALTAN, Y., 1994. “Van, Erçek, Turna ve Bostaniçi Göllerinin Sucul Florası” Doğa Türk Botanik Derg., 18, 91-98.
BEHÇET, L., 1994. “Erçek, Turna ve Bostaniçi (Van) Göllerinin Vejetasyonu”, Doğa Türk Botanik Derg., 18, (4), 305-312.
BEHÇET, L., ÖZGÖKÇE., F., 1996. “Doğu Anadolu Bölgesinin Bazı Göllerindeki Sulak Alanların Florası” Ot Sistematik Botanik Dergisi, 3, 2, 3-14.
BEHÇET, L., ÖZGÖKÇE., F. 1998. “The Vegetation of Some Lakes in East Anatolia (Turkey) “ Bulletin of Pure and Applied Sciences, vol:17 B, 1, 1-15.
DAVİS, P.H., (edt). 1965-1985. Flora of Turkey and The East Aegean Islands, vol: 1-9, Edinburgh Univ. Pres, Edinburgh.
DAVİS, P. H., Mill, R. R., Tan, K, 1988. Flora of Turkey and The East Aegean lslands, V: 10, Edinburgh Universty Press. Edinburgh
GÜNER, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C. (eds.), 2000. Flora of Turkey and East Eagen Islands(Ek 2), vol. 11, Edinburgh University Pres, Edinburgh
VURAL, M., 2011. http://portal.milliparklar.gov.tr , Turkey’s Red List of Plants Draft, home. (15/04/2012)
147
2.2.1.4. Şapkalı Mantarlar
Bu çalışma, Erçek yöresinde yetişen makrofungusları belirlemek amacı ile yapılmıştır.
Yapılan arazi çalışmaları sırasında toplanan örneklerin doğal habitatlarında gerekli morfolojik
ve ekolojik özellikleri ile yöre halkının makromantar hakkındaki bilgileri kaydedilmiştir.
Araziden laboratuara taşınan mantar örneklerine gerekli mikolojik teknikler uygulanarak spor
baskıları ve mikroskobik özellikleri elde edilmiştir.
Arazi ve laboratuar çalışmaları sonucunda teşhisleri yapılan örneklerin Ascomycota
bölümüne 1 familyaya ait 1 takson ve Basidiomycota bölümüne ait 3 familya ve 6 cins içinde
dağılım gösteren toplam 9 makromantar taksonu belirlenmiştir. Bunların 5’i yenen, 3’ü
yenmeyen, 2’si zehirlilik durumu bilinmemektedir (Şekil 85-90).
Fungi
1. Ascomycota
1. Helvellaceae Fr.
1.1. Helvella acetabulum (L.) Quél.
2. Basidiomycota
2. Agaricaceae Chevall.
2.2. Agaricus arvensis Schaeff.
2. 3. Agaricus campestris L. var. campestris (Kari)
Yörede isim verilmeksizin tanınmakta ve yenmektedir. Türkiye’de halk arasında
mantar denildiğinde en çok tanınan ve besin olarak tüketilen taksonlardan biridir. Düzenli
olarak alınmasıyla beriberi, zayıflık, iştahsızlık ve hazımsızlığı önlediği ve sütü yetersiz
emzikli kadınlarda ise süt artırıcı özelliğe sahiptir.
148
Şekil 85. Agaricus campestris L. var. campestris (Kari)
2.4. Bovista plumbea Pers. (Balon mantarı)
2.5. Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. (Eşek Mantarı)
Yörede Eşek mantarı adı ile zehirli olarak bilinmektedir.
Şekil 86. Coprinus comatus (O.F. Müll.) Pers. (Eşek Mantarı)
149
3. Pleurotaceae Kühner
3.6. Pleurotus dryinus (Pers.) P. Kumm.
3.7. Pleurotus eryngii (DC.) Quél var. eryngii (Mendik Mantarı)
Yörede Mendik mantarı adı ile tanınmakta, besin olarak tüketilmekte ve halk
pazarlarında satılmaktadır.
Şekil 87. Pleurotus eryngii (DC.) Quél var. eryngii (Mendik Mantarı)
3. 8. Pleurotus eryngii var. ferulae (Lanzi) Sacc. (Heliz Mantar)
Yörede mantar denildiğinde Çaşır veya Heliz mantarı adı ile en çok tanınan ve besin
olarak tüketilen ve satılan bu türün birçok patojen bakteriye karşı etkili olduğu tespit
edilmiştir.
3. 9. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. (Kavak Mantarı)
Kavak mantarı adı ile lokal olarak tanınır ve yenir. Bu türün içermiş olduğu Lovastatin
adlı etken madde kolesterol düşürücü ve kalp hastalıklarını önleyici etkiye sahiptir. Tüm
dünyada yaygın olarak kültürü yapılmakta olup ağaçlarda beyaz çürüklük oluşturur.
150
Şekil 88. Pleurotus eryngii var. ferulae (Lanzi) Sacc. (Heliz Mantar)
Şekil 89. Pleurotus ostreatus (Jacq.) P. Kumm. (Kavak Mantarı)
151
4. Strophariaceae Singer & A.H. Sm.
4.10. Stropharia coronilla (Bull.) Quél.
Şekil 90. Stropharia coronilla (Bull.) Quél.
Ülkemizde doğal olarak yetişen makrofunguslar genelde taze olarak tüketilmektedir.
Bunun yanı sıra az bir kısmı da Morchella türlerin de olduğu gibi Ege, Akdeniz ve Kuzeydoğu
Anadolu bölgesinde yöre halkı tarafından iyi tanınan, yenen ve mantar mevsiminde
toplanarak taze veya kuru olarak satılan bu mantarlar Van yöresinde ise zehirli mantar olarak
tanınmaktadır.
Bölgede yetişen tıbbi ve ekonomik önemi olan mantarlardan maksimum derecede
yararlanabilmesi ve zehirli olanlardan ise korunma sağlanabilmesi için mantar mevsimlerinde
uzmanlar eşliğinde arazi çalışmaları yapılarak yenen, zehirli ve odun tahripçisi mantarlar
konusunda halk bilgilendirilmesi büyük önem arz etmektedir.
Yörede resmi kayıtlara ve halk ile yapılan görüşmelere göre ölümle sonuçlanan
mantar zehirlenmesi vakası bulunmamaktadır. Buda yöre halkının kesin olarak tanımadığı
mantarların zehirli olabilir endişesi ile yememesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
152
Ülkemizde şimdiye kadar konu ile ilgili 400’ün üzerinde çalışma yapılmış ve toplam
1944 makromantar taksonu belirlenmiştir. Van yöresinde çok fazla araştırma yapılmamakla
birlikte 100 takson kadar makromantar çeşitliliğini olduğu ve makromantarlar açısından
zengin olduğunun göstergesidir. Fakat yeni yerleşim alanlarının açılması için aşırı ve bilinçsiz
bir şekilde ağaçsı formasyonların kesilmesi gelecekte bu taksonların birçoğunun yok
olmasına neden olabilir.
2.2.2. Ekosistem Çeşitliliği ile İlgili Veriler
Erçek Gölü sulak alan alt havzası ekosistemi, sulak alan ekosisteminin tüm
özelliklerini barındırmaktadır. Burada altı çizilmesi gereken konu, Erçek Gölü sulak alanının
bir “acısu ekosistemi” özelliğinde olmasıdır. Zira göl çevresi volkanik etkiler altında
olduğundan toprak yapısı alkali karakterdedir. Bu yüzden Erçek Gölü sulak alanı, ilk
oluştuğunda tatlı su olmasına rağmen zamanla acısu ekosistemine dönüşmüş olup, daha
önceki bölümlerde belirtildiği gibi su kalitesi özellikleri alkalidir. Bu alkali karakter gölün
hemen yakın çevresindeki arazi kullanımını da etkilemiş durumdadır. Zira alkali karakterli
olan Erçek Gölü suyunun zaman zaman temas ettiği arazilerde bile bazı bitkiler dışında
tarımsal üretim yapılması hemen hemen imkansızdır.
Van Gölü'nün 30 km doğusunda yer alan bu göl, bir çöküntü havzası içindedir. Göl
yüzeyinin yükseltisi 1.803 m'dir. Yüzölçümü 99 km'dir. Lavların yığılmasıyla oluşmuştur.
Erçek Gölü, doğudan Erçek ovası, kuzeyden Şeyh Zengi ovası, güneyden Irgat dağlarıyla
çevrilidir. En derin yeri 15 m'dir. Kapalı bir göl görünümünde olan Erçek gölünün suyu tuzlu
ve sodalıdır.
Yerleşim alanlarımızda özellikle de şehirlerimizde su ve sel baskınlarının temelinde;
yağmur sularını emen ve yüzey akışını engelleyen ormanların hızla yok edilmesi gelir. Bazı
kurumlar ekolojik yaklaşımlardan yoksun bir şekilde dere yataklarını duvarlarla daraltarak
suyun hızının artmasına sebep oldu. Akarsuların toplanma havzalarındaki göller kurutularak
tarım arazilerine dönüştürüldü. Yollar yapılırken erozyona ve sele davetiye çıkarıldı. En
önemlisi toprağın asıl koruyucuları olan gevenler bilinçsizce ve çok fazla miktarlarda Erçek
Gölü ve çevresinde söküldü ve halende sökülmeye devam edilmektedir. Ayrıca hayvan
otlatma amaçlı stepleri meraya çevirmek için gevenler yakılmaktadır.
Alanda
bulunan
ekosistem
tiplerine
bakıldığında
orman
ekosistemi
alanda
bulunmamaktadır. Erçek Gölü Sucul ekosistemine, en yakın ve alanın en büyük ekosistemi
Dağ Stebi ekosistemi görülmektedir. Sulak alanın yerleşim alanları dışında tampon bölgeden
153
hemen sonra yer almaktadır. Erçek Gölü genelinde, araştırmamız kapsamında, kıyı
kesimlerinde ekosistemi bozacak boyutta bir kirlenme şimdilik söz konusu değildir. Ancak
yerleşim alanlarının sahilleri kirletici faktörlerin artması ve gerekli tedbir alınmaması
durumunda kısa vadede bu alanlar gölün kirlenmesine ciddi şekilde tehdit edici boyuta
ulaşacaktır.
Erçek
Gölü
çevresinde
henüz
kesinleşmiş
hiçbir
tanımlı
koruma
alanı
bulunmamaktadır. Erçek Gölü sahip olduğu biyoçeşitlilik özellikleri nedeni ile uluslararası
öneme sahip bir sulak alandır.
Erçek Gölü ve çevresindeki akarsu ve dağlara bakıldığında; Doğu-batı yönünden
birbirine paralel akan Özalp çayı, Erçek gölüne dökülmekte ve Karasu çayı ise Sarımehmet
barajını besleyip sonrasında Van gölüne dökülmektedir. Bunlara katılan irili ufaklı dereler ve
küçük göl ve göletler Erçek gölüne yakın sulak alanları oluşturmaktadır. En önemli sucul
alanları; Akgöl, Göğen, Hasantimur gölleri ve Sarımehmet baraj gölüdür. Araştırma sahasının
önemli yükseltileri olarak; Ahtadağı (2750 m), İsabey dağı (2700 m), Beyazıt dağı (2690 m)
Beyazkaya dağları (2580 m), Kurrahayal dağı (2530 m), Mollasadi dağı (2400 m), Mollatopuz
dağı (2375 m), Nacarabad dağları ( 2300 m) ve Rındömer dağı (2290 m) sayılabilir.
Önemli Habitatlar ve Vejetasyon Özellikleri
İran-Turan fitocoğrafik bölgesine giren Erçek (Van) Gölü çevresinde step formasyonu
hakimdir, alanda orman formasyonu araştırma alanına yakın kesimlerde bulunmamaktadır.
Yerleşim sahalarında fazla yaygın olmayan, boş sahalarda Salix ve Populus gibi ağaçların
kültürü yapılmaktadır. Çalı formundaki Salix topluluklarına yerleşim alanlarına nemli
alanlarda rastlanmaktadır. Step sahalarda seyrek olarak Cotoneaster nummularia ve Rosa
canina gibi çalılara da rastlanmaktadır. Özellikle Ahta Dağı etekleri ve yakın alanlardaki
birçok dağın yamaçlarında yok edilen bitki örtüsü ve erozyondan dolayı bazı alanlar aktif
erozyon alanı görünümündedir. Step vejetasyonunun en iyi geliştiği ve sınırlı sayıdaki tabii
meralar halkın erken ve ağır bir şekilde otlatma gerçekleştirdiği alanlardır. Tarıma uygun
alanlarda daha çok Tahıl ekimi yapılmakta ve az da olsa sebze ve meyve bitkilerinin üretimi
de yapılmaktadır. Haziran ve Temmuz aylarında Yurdun değişik bölgelerinde gelen arıcılar
tarafından, özellikle düzlüklere hakim olan Eryngium billardieri (Tusi)’nin bulunduğu alanlar
ziyaret edilmektedir. En yaygın formasyon tipi olan steplerin bazı yerleri otlatılırken, bazı
alanlar korunarak, otları hayvan yemi temini için biçenek suretiyle değerlendirilmektedir. Step
sahaların hepsi aynı ekolojik özellikte değildir. Yüksek dağlar ve çevrelerinin 2.500 m’leri ile
3000 m’leri arasındaki kesimlerde uzun süre karlarla kaplı, daha geç başlayan ve erken biten
154
bir vejetasyon süresine sahiptirler. Düşük rakımlı alanların Temmuz-Eylül aylarında otlatılma
için elverişli olmayışları ve alpinik sahaların hayvan gelişimi için ideal bir iklim ve biomasa
sahip oluşları (yaz mevsiminde) gibi sebeplerle bu alanlar mera olarak kullanılmaktadır.
Sucul vejetasyon Erçek Gölü içi ve kenarlarındaki alanlarda gelişmiştir. Sulak
alanların su içi vejetasyonunda; Phragmites australis, Typha latifolia, Ranunculus
trichophyllus, Myriophyllum verticillatum, Polygonum amphibium, Potamogeton pectinatus, P.
lucens, Lemna gibba gibi taksonlar yaygındır. Bataklık-sazlık kesimlerinde; Phragmites
australis, Typha latifolia, Bolboschoenus maritimus var. maritimus, Butomus umbellatus,
Schoenoplectus lacustris subsp. tabernaemontani, Eleocharis palustris, Juncus articulatus, J.
gerardi, Alisma plantago-aquatica, Carex melanostachya, Alopecurus arundinaceus,
Catabrosa aquatica taksonları bazen saf bazen çeşitli türlerin iştirak ettiği topluluklar
oluşturur.
Sulak alanlarda rastlanan diğer önemli hidrofit ve higrofitler taksonlar şunlardır;
Phragmites australis, Typha latifolia, Polygonum amphibium, Carex melanostachya,
Eleocharis palustris, Alisma plantago-aquatica, Bidens tripartita, Veronica anagallis-aquatica,
Mentha longifolia subsp. longifolia, Plantago major subsp. major, Equisetum ramosissimum,
Nasturtium officinale, Juncus articulatus, J. gerardi, Catobrosa aquatica’dır.
Çayırlık alanlarda en sık rastlanan taksonlar; Pedicularis commosa, P. caucasica,
Ranunculus repens, Trifolium repens var. repens, T. pratense, Primula auriculata,
Tripleurospermum disciforme, Triglochin palustris, Epilobium hirsutum, E. roseum subsp.
subsesile, Euphrasia pectinata, Lepidium ruderale, Barbarea vulgaris, Melilotus alba, M.
officinalis, Poa trivialis, Deschampsia caespitosa, Alopecurus arundinaceus, Pulicaria
vulgaris, Festuca anatolica, Agrostis planifolia, Lotus corniculatus var. corniculatus, Orchis
tridentata, Muscari commosum gibi türleri sıralayabiliriz.
Bölgede temel geçim kaynağının hayvancılık oluşu ve sınırlı alandan, artan nüfusa
paralel daha çok hayvanın beslenmesi, sahanın kapasitesinin üzerinde bir biotik baskıya
maruz kalmasını netice vermiştir. Sonuçta aşırı otlatılan yerlerde hayvanların yemediği
(Astragalus,
Acantholimon türleri ve Eryngium billardieri) dikenli türler veya çeşitli
sebeplerden dolayı hoşlanmadıkları Euphorbia, Verbascum gibi cinslere ait çeşitli türlerin
dominant olduğu bitki örtüsü gelişmiştir.
Step vejetasyonunun Thymo kotschyani-Astragaletum gummiferi, Aegilo cylindriciStipetum ehrenbergianae, Thymo kotschyani-Astragaletum microcephalii ve Petrohagio
155
alpinae-Erodietum absinthoidae, Eremuretum spectabili, Cirsio lappacai-Euphorbietum
heteradenae, Centeureo nimrodis-Acantholimonetum caryophyllaceae, Rumici caucasiciPrangoetum ferulaceae ve Euphorbio cheiredaneiae-Eryngietum billardieri birliklerine
rastlanmaktadır. Çalışma alanındaki zirve kesimlerinde (2400-3000 m) şu bitkiler görülür;
Puschkinia scilloides, Ranunculus kochii, Merandera trygina, Fritillaria pinardi, Gagea
glacialis, Iris caucasica, Poa araratica, Alopecurus textilis subsp. tiflisiensis, Draba bruniifolia
subsp. bruniifolia, Potentilla argaea, P. bifurca, Galium humifusum ve Erigeron caucasica
subsp. venustum’dur.
Kayalık alan vejetasyonunu ise şu bitkiler oluşturur: Parietaria judaica, Arabis
caucasica, subsp. caucasica, Kochia prostrata, Cotoneaster nummularia, Epilobium
angustifolium, Melica persica, Stachys lavandulifolia var. glabrescens, Acanthalimon
bracteatum var. capitatum, Sedum album, Ephedra major.
Erçek Gölü ve çevresinde geniş yer tutan düz alanlarda kuru tarıma dayalı hububat
ekimi yaygındır. Bölgemizde en çok buğday ve arpa ekimi yapılmaktadır. Hububat
tarlalarında en çok rastlanan tarla yabancı otları sırasıyla Conringia orientalis, Thlaspi
arvense, T. perfoliatum, Centaurea depressa, Boreava orientalis, Consolida orientalis,
Acroptilon repens, Turgenia latifolia, Ranunculus arvense, Papaver glaucum, Roemeria
hybrida subsp. hybrida, R. refrecta, Vicia cracca subsp. stenophylla, Scandix iberica,
Fumaria asepala, Neslia paniculata, Galium tricornutum, Senecio vernalis, Cirsium arvense,
Hyoscyamus reticulatus, Aristolachia bottae, Buglossoides arvense Cardaria draba subsp.
draba’dır.
Erçek Gölü çevresinde çiğnenip sıkıştırılan alanlarında ve yol kenarlarında; Picnomon
acarna, Cichorium intybus, Cerinthe minor, Isatis takhtajanii, Peganum harmala, Tribulus
terrestris, Onopordum turcicum, Euphorbia heteradana, E. cheridanae, Sisymbrium loeselii,
Logfia arvensis,
Eryngium billardieri, Centaurea solstitialis subsp. solstitialis, Centaurea
agregata, Reseda lutea var. lutea, Polygonum cognatum gibi taksonlar yaygındır.
Ekosistem direncini sağlayan temel ekosistem işlevleri ve döngülerinde su, Karbon,
Azot ve fosfor döngülerinin en belirgin olduğu görülmektedir.
2.2.3. Ekosistem Hizmetleri ile İlgili Veriler
Erçek Gölü, Ahta Dağı ve çevresinde yapılan arazi gözlemlerinde; aşırı ve erken
otlatma, ağaç kesimi, etnobotanik amaçlı bitki toplanması, yakacak amaçlı Geven
156
(Astragalus L.), Sığır kuyruğu (Verbascum L.) sökümü gibi nedenlerle alanın bitki örtüsünde
yoğun bir tahribat olduğu belirlenmiştir. Yöre halkının başlıca geçim kaynağını hayvancılık ve
kısmen de tarım oluşturmaktadır. Gerek yakacak temini gerekse hayvan yemi temini için aşırı
şekilde yapılan kesim sonucu alandaki ağaçlar oldukça seyrelmiştir. Kesim yapılan alanlarda
da sürdürülen otlatmalarla yeni gelişmeye başlayan genç sürgünlere büyüme olanağı
tanınmamaktadır. Bu durum doğal olarak ağaçların bodurlaşmasına yol açmıştır. Aşırı
otlatma, çalışma alanımızın hemen her yerinde görülmektedir. Bitki örtüsü bakımından
zengin olan bazı alanlar ise erken ve potansiyelin çok üstünde otlatılmamakta, kışlık yem
ihtiyacını karşılamak amacı ile Haziran-Ağustos aylarında biçilmektedir. Aralıksız devam
eden otlatma ve otların biçilmesi gibi nedenlerle pek çok bitki gelişme fırsatı bulamamaktadır.
Dolayısı ile meyveye geçmeden tahrip edilen otsu bitkilerden özellikle tek yıllık olanlar, bu
durumun sürekliliği sonucu kısmen de olsa yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmaktadırlar.
Bu durum bölgedeki otlatma baskısını giderek arttırmaktadır. Tüm bu sebeplerden dolayı
bitki örtüsü giderek zayıflamakta, bütün bunlara arazinin eğimi de eklenince alanda ciddi bir
erozyon sorunu ortaya çıkmaktadır. Çalışma alanında söz konusu faktörlerin, bilinçsiz ve
kontrolsüz bir şekilde giderek artması, acil koruma önlemlerinin alınmasını gerektirmektedir.
Dünyanın hemen hiçbir yerinde olmayan bir uygulamayla Erçek Gölü etrafındaki çok
geniş çayırlık alan ve biçenekler göl çevresindeki köylüler tarafında biçilmemekte, tüm göl
çevresi yaşayan halk tarafından biçilmektedir. Özellikle Geldelova köyü aşağı kesiminde çok
geniş çayırlık alan tapulu bir şekilde sahiplerince biçilmektedir. Gerek biçme gerekse de
otlatma dönemleri konusunda yöre halkı mutlaka eğitilmeli ve bilinçlendirme faaliyetleri ile
yöre halkının Erçek Gölü doğasının korunmasında katılımcı bir yaklaşım ile alana sahip
çıkması sağlanabilir,
belirli günlerde
turlar düzenlenerek bilinçlendirme
ve
eğitim
çalışmalarında kullanılabilecek önemli bir istasyon olacaktır. Alınacak önlemlerin sonucunda
ortaya çıkacak her türlü faaliyetin sürdürülebilir olması tüm bu çabaların en önemli kısmıdır.
Dernekler ve diğer ilgili gruplarını bir araya getirilerek, özellikle yöre halkı alandan tamamen
soyutlanmamalı koruma kullanma dengesi gözetilmelidir. Aksi durumda arazide büyük
tahribatlar olacaktır. Köyden-Kent’e doğru sanki bir şekilde göç aktive edilmekte ve zamanla
sosyoekonomik
sorunların
kaçınılmaz
olarak
ortaya
çıkması
gibi
problemlerle
karşılaşılacaktır. Yöre halkı sulak alanları koruyacak ve alanın koruması köylü halk tarafında
düzenli bir şeklide yapılacak özellikle saz kesimleri de kontrol altına alınabildiği gibi otlatma
da belirlenecek bir takvimle potansiyelin de çok üstüne çıkmadan otlatma programı da
çıkarılarak erken ve potansiyelin üstünde alan otlatılmadığında korumanın önemli bir ayağı
olan göl kıyısında yaşayan halkın göreceği faydadan dolayı alana sahip çıkılacak ve bu
şekilde saz yakma ve bilinçsiz saz kesiminin önüne geçilecektir.
157
Dağcılık, doğa yürüyüşü, eko turizm, gibi doğa üzerinde etkisi az, ancak hem yöre
halkına ekonomik katkı sağlayacak hem de doğayı korumalarını teşvik edecek faaliyetler
bölgede geliştirilmelidir. Bu yol ile de yöre halkı kullanma-koruma kapsamında alan
korunacak, dolaysıyla bu gen havuzcuklarında yaşayan canlılar üzerinde önemli bir tehdit
unsuru kaldırılmış olunacaktır.
Yöre halkı ve yerel topluluklar, alanın ortak yönetiminde ve planlamasında aktif rol
alması için teşvik edilmelidir. Planlama sürecinin her aşamasında kadınları ve onların ilgilerini
de kapsayacak şekilde cinsiyetle ilgili konularda iyileştirmeler yaratacak olumlu adımların
atılması ve tümüyle dikkate alınması arzulanır. Eğer gerekliyse, tüm ilgi guruplarının
katılımını sağlamak için gerekli önlemler tanımlanmalı ve uygulanmalıdır.
Ekolojik karakter unsurları için sınırlar uygun kullanım ve taşıma kapasitesi sınırları ile
yakın ilişki içinde olmalıdır. Bu yüzden, insan faaliyetleri/müdahalelerinin sınırları da açıkça
belirlenmeli ve izlenmelidir.
Erçek ve çevresinde Etnobotanik amaçlı (Tıbbi, farmakolojik ve biyoteknolojik
ticari değeri olan bitki türleri ) kullanımına en çok rastlanan bitkiler
Adonis aestivalis L. (Ranunculaceae )
Değişik kalp rahatsızlıklarına, barsak rahatsızlıklarına, düşük tansiyona tavsiye edilir.
Mide ağrısı ve şişkinliğine, sara vs. hastalıklarda kullanılır.
Allium vinale L. (Liliaceae) Sirmo, sirik, sirim
Toprak üstü kısmı küçük küçük kıyılarak peynire katılır, ayrıca sebze ve baharat
olarak kullanılır. Otlu peynirin olmazsa olmaz otudur. Salamura yapılarak saklanır ve sezon
sonuna kadar salamura kaplarında alınarak peynire ve cacığa katılır.
Olgun soğanlar, tereyağı ve süt ile birlikte ezilir, içine buğday unu ilave edilip,
pişirildikten sonra, haricen çıban tedavisinde kullanılır. Ayrıca yapraklar, süt içinde
pişirildikten sonra,
haricen yara tedavisinde kullanılır. Bitkinin tümünde hazırlanan
dekoksiyon idrar arttırıcı, kan şekerini düşürücü, hazmettirici, tansiyon düşürücü, kalp
kuvvetlendirici ve barsak hareketlerini arttırıcı olarak günde iki öğün çay bardağının yarısı
kadar içilir.
Anchusa azurea Miller. var. azurea (Guşul.) Chamb. ( Boraginaceae ) Gorız,
Sığırdili, Mıjmıjok
158
Genç toprak üstü kısımları, özellikle yaylaya çıkanlar tarafından toplanarak yağda
yumurta ile birlikte kızartılarak yemeği yapılır. Kökü yılan ısırmalarına karşı dövülerek haricen
ısırılan bölgeye 5 gün süreyle uygulanır. Kökün kabuğu buğday ile birlikte öğütülür, iltihaplı
yaralara sürülür ve yeni sünnet olmuş çocukların yaralarına sürülür. Yılan ısırması, yabani bir
hayvanın veya yenilen yabani bir bitkiden dolayı bir zehirlenme olursa, yapraklar yaş iken
yenir. Yeşil yaprakları yumurta ile birlikte veya sarımsaklı yoğurt ile birlikte pişirilerek yemeği
yapılır. Ciltteki çatlaklarda, egzamada kökleri tuz ile ezilir, sarılır.
Arum dentruncatum (C.A.Mey. ex Schott.) var. virescens (Stapf.) K.Alpinar & RR.
Mill (Araceae) Kari, dana ayağı
Kaya aralarında çıkan bitki, çiçeklenmeden toplanır. Haşlandıktan sonra pirinç
pilavına ve çorbalara katılır. Toprak üstü kısımlar iyice temizlenip yıkandıktan sonra doğranır,
yağda kızartılır ve yumurta katılarak yenir. Yemeklerin yanında çiğ olarak ta tüketilmektedir.
Toprak altı kısmı dövülüp sütle karıştırılınca haricen, böcek sokmalarına, egzama
tedavisinde, romatizma ağrısının giderilmesinde kullanılır. Bitkinin kökü, küçük parçalar
halinde kesilerek hap haline getirilip, günde 3 kez birer adet yutularak, sedef hastalığının
tedavisinde kullanılır. Yumruları, suda kaynatıldıktan sonra balla hap haline getirildikten
sonra, günde 1 tane yutularak, hemoroide karşı kullanılır.
Ceratocephalus falcatus (L.) Pers (Ranunculaceae )
Bitki romatizma hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır. C. testiculatus ile aynı
amaçla kullanılmaktadır.
Chaerophyllum macropodum Boiss. (Apiaceae) Mendi
Toprak üstü kısmı soyularak yenir. Toprak üstü kısmı küçük küçük kıyılarak peynire
katılır, ayrıca sebze ve baharat olarak kullanılır. Otlu peynirin olmazsa olmaz Sirmo’dan
sonra ikinci bitkisidir. Salamura yapılarak saklanır ve sezon sonuna kadar salamura
kaplarında alınarak peynire ve cacığa katılır.
Cichorium intybus L. (Asteraceae) Talişk, Talik, Çekçeko, Çatlak otu
Bitki gençken toprak üstü kısımları yenir. Ayrıca kökleri kurutulup kahveye
karıştırılarak içilir. Şeker hastalığına karşı genç toprak üstü kısımları pişirilerek yenilir. Bitkinin
kapitulumlarından hazırlanan infüzyon dahilen iltihaplı idrar yolları hastalıkları ve 1 hafta
boyunca, sabahları aç karnına 1 su bardağı dolusu içilerek, kabızlığa karşı kullanılır. Çiçekli
dallarından hazırlanan dekoksiyon, sabahları aç karnına 1 çay bardağı dolusu içilerek, tüm
kanser çeşitleri ve mide rahatsızlıkların giderilmesinde kullanılır.
159
Crataegus monogyna J. Jacq. subsp. monogyna (Rosaceae) Givij, Alıç
Olgun meyveleri yenir. Kurutulan meyveler yıl içinde kullanılır. Yüksek tansiyonu
düşürmek amacıyla günde her öğünden iki saat sonra 10-20 adet meyveleri yenilir.
Çiçeklerinden hazırlanan içecekler yatıştırıcı ve kalp atışlarının hızını düşürücü, idrar
söktürücü olarak kullanılır.
Echinopsorientalis Trautv. (Asteraceae) Topuz
Bitki tohuma geçmeden önce, çiçek tablası üzerinde dikenli çiçekler temizlendikten
sonra çiçek tablası (reseptakulum) çiğ olarak yenir.
Eremurus spectabilis M. Bieb. ( Liliaceae) Çiriş
İlkbaharda toprak üstü taze yaprakları temizlenip yenilir. Ayrıca yaprakları demet
halinde yumurta ile veya haşlanarak ta bölgede çokça tüketilmektedir. Yaprakları kurutularak
yemeklere özellikle Keladoş’a katılır. Bitkinin taze yaprakları ve sürgünleri sebze olarak
kullanılır. Bitki ilkbaharda semt pazarlarında satılır. Otlu peynire katılır ve kışlık yiyecek
olarak saklanır. Ayrıca toprak altı kısımları kurutulup toz haine getirildikten sonra Çiriş zamkı
adı altında yapıştırıcı madde olarak ciltçilik ve ayakkabıcılıkta kullanılan önemli bir madde
elde edilir. Toprak üstü kısmı yıkandıktan sonra kaynatılır ve romatizma tedavisi için günde
bir çay bardağı kadar içilir. İlkbaharda erken vakitte çıkan toprak üstü kısımları toplanır,
haşlanır, suyu süzüldükten sonra yumurta ile birlikte kavrulur ya da çorbası yapılır. Bitkiden
hazırlanan dekoksiyon, haricen, egzama tedavisinde kullanılır.
Eryngium billardieri Delar (Apiaceae) Tüsü, Şekrok
Toprak üstü kısımları tahta yayıkların içine 5-10 orta boydan bitki üstüne 2 lt ılık su
döküldükten sonra yarım saat süre ile yayık yayılır, içi biz bez ile tam temizlenir.
İlkbaharda genç gövdeleri soyularak yenir. Bitkinin toprak üstü kısmı kurutularak
öğütülür ve toz halde yara iyileştirici olarak kullanılır. Kökleri taze olarak sinüzit ve nezle
tedavisinde, ayrıca kökleri etrafındaki ipliksi yapılar tütün ile birlikte sigara yapımında
kullanılır.
Equisetum ramosissimum Desv. (Equisetaceae) Atkuyruğu
Bitki yara iyileştirici ve idrar yolu rahatsızlıklarının tedavisinde kullanılmaktadır.
160
Equisetum fluvitale L. ( Equisetaceae ) Atkuyruğu
Halk tababetinde bitki, haşlama olarak alta kaçıranlara, kanlı işemede gut siyatik
romatizma ve mide ağrıları yüksek tansiyon, basurlar, kan tükürme, böbrek ve safra
kesesindeki taşa karşı kullanılır.
Falcaria vulgaris L. (Apiaceae) Pikask, Kaz Ayağı
Yöre halkınca ilkbaharda en çok toplanan hem çiğ olarak hem de yumurta kırılarak
pişirilerek yenir.
Fumaria microcarpa Boiss. ex Hausskn. (Papaveraceae) Şahtere otu
Gövdeleri yaprakları sancı dindirici olarak kullanılır. Kurutulmuş yapraklarından elde
edilen koz mikrop öldürücü olarak kullanılmaktadır. Birkaç köyde özellikle saç kıran
tedavisinde de bu bitki yaygın olarak kullanımı bilinmesine rağmen, uzun uğraşlarımıza
rağmen bitkinin yağla hazırlanan şekli açıklamak istemediklerinden dolayı kayıt altına
alınamamıştır.
Fumaria asepala Boiss. (Papaveraceae) Şahtere otu
Halk tababetinde basurlar, yaz ve vücut sivilceleri, ödem, kabızlık, barsak tembelliği,
fena ağız kokusu, sarılık ve zayıflama için kullanılır Aynı zamanda kan temizleyici diyetik
araç olarak kullanılır.
Gundelia tournefortii L. var. tournefortii ( Asteraceae) Kenger
Tomurcuklanma döneminde ve genç yaprakları ilkbaharda soyularak bölgede en
yaygın ve en çok kullanılan bitkilerdendir. Genç gövdeleri temizlenip soyulduktan sonra
yağda yumurta ile birlikte kızartılarak üç öğün yenir. Kökü kesildikten sonra akan süt (lateks)
güneşe bırakılarak kenger sakızı elde edilir. Bu sakız dişetlerini kuvvetlendirici ve iştah açıcı
olarak yemekten bir saat önce çiğnenir ve yemekten sonrada ağız kokusunu giderici olarak
10 dakika kadar çiğnenir. Köylerde kışlık yiyecek olarak kurutularak toprak üstü kısımları ve
yıl içinde kahve yapmak için tohumları saklanmaktadır. Tohumları kurutulup öğütülür, Van ve
çevresinde “Kenger kahvesi” adıyla anılır. Kenger sürgünlerini çıkartmakta kullanılan demire
“kengerhan” denir. Bu kahvenin sıtmaya, saraya, safra taşlarına iyi geldiğine ve şehveti
arttırdığına inanılır. Ayrıca bitkiden hazırlanan dekoksiyon haricen egzama tedavisinde
kullanılır.
Gypsophilla bicolor (Freyn & Sint.) Grossh. (Caryophyllaceae) Çöven, Çoğan
Yaprakları ve gövdesi otlu peynir yapımında kullanılmaktadır. Toprak altı kısmı
gençler tarafından ilkbaharın erken dönemlerinde toplanarak, yaş olarak komisyonculara
161
satılır ve komisyoncular da güneşte kuruttuktan sonra sabun ve helva yapımı için toptancıları
tarafından kamyon kamyon alınırdı. Son dönemlerde aşırı toplamadan dolayı tehlike altına
giren bitki artık toplanması yasaklanmıştır.
Hypericum perforatum L. (Hypericaceae) Kantaron, Binbirdelikotu, Kantarod
Çiçekli kısımları zeytinyağı içinde 1 ay bekletilir, daha sonar tam kıvamını alınca bu
yağ haricen yara ve yanık tedavilerinde kullanılır. Toprak üstü kısmından hazırlanan infüzyon
dahilen mide, barsak, prostat, rahim, göğüs, ilik, kemik, beyin kanseri için iki ay boyunca
günde 3 öğün bir su bardağı içilir ve 10 ara verildikten sonra tekrar iki ay devam edilir. Çiçekli
kısımlarından
hazırlanan
dekoksiyon,
mide
rahatsızlıklarının
giderilmesinde,
sarılık
tedavisinde, verem hastalığına ve soğuk algınlıklarına karşı dahilen, bir su bardağı günde iki
kez aç karna içilir.
Juglans regia L. (Juglandaceae) Ceviz, Guz,
Tohumları, iştah açıcı, kabız, kan şekerini düşürücü ve kuvvet verici olarak günde bir
avuç kadar yenir. Yapraklarından hazırlanan infüzyon (1 bardak suya 1 tatlı kaşığı yaprak
tozu), aç karnına, günde 2 bardak dolusu içilerek, iltihaplı bademcik hastalıklarının
tedavisinde kullanılır. Yapraklar, taze olarak ezilir ve bacaklara sarılıp, romatizma ağrılarının
giderilmesinde kullanılır. Yaprağın lapası ayak parmakları aralarında oluşan mantara 10 gün
sarılarak tedavi edilir. Meyveler henüz olgunlaşmadan, yaklaşık olarak bilye büyüklüğüne
eriştiğinde tam olarak ezilir ve günde 1 adet bir ay süresince yenilerek, guatr tedavisinde
kullanılır.
Lepidium latifolium L. (Brassicaceae) Nujdar-Tere
Taze ve kurutulmuş yapraklarından toz haricen yara iyileştirici olarak kullanılmaktadır.
Malva neglecta Wallr. (Malvaceae) Ebemgümeci, Tolik
Boğaz rahatsızlıklarında ve deri yaralarının tedavisi amacı ile kullanılmaktadır. Tohum
ve yaprakları çıbanları olgunlaştırmak için kullanılır. Ayrıca böbrek ve mide rahatsızlıklarında
kullanılır. Kökleri toz edildikten sonra ağız yaralarını iyileştirici olarak kullanılmaktadır. Süt ile
karıştırılarak vücuttaki şişkinlikleri gidermekte kullanılır.
Malva sylvestsis L. (Malvaceae) Ebegümeci, Tolik
Van ve çevresinde çok sevilen ve çok bilinen bir bitkidir. Özellikle Mayıs-Haziran
aylarında genç toprak üstü kısımları bayanlar ve çocuklar tarafından toplanarak, yağda
yumurta ile birlikte pişirilip günün üç öğününde yenilmektedir. Meyvelerine çocuklar “tekerlek”
der ve herkes tarafından soyularak yenir. Kökleri toz edildikten sonra ağız yaralarını
162
iyileştirici olarak kullanılmaktadır. Aynı zamanda sütle kaynatılır ve daha sonra vücuttaki
şişliklerin tedavisinde kullanılır. Toprak üstü kısımlarının lapası romatizmada ağrıyan yerlere
sarılır. Bitki kaynatılarak göğüs yumuşatıcı, nefes darlığında tedavi edici olarak kullanılır.
Toprak üstü kısımları kaynatılır. Kaynatılmış bitki veya suyu mide rahatsızlıklarını tedavi
etmek, karın şişkinliğini gidermek için kullanılır. Ayrıca yaprak dekoksiyonu, adet sancılarına,
vereme, kansere, hemoroide, soğuk algınlıklarına, idrar yolu enfeksiyonlarına, romatizmaya,
kalp rahatsızlıklarına, kısırlığa, karın ağrılarına, böbrek rahatsızlıklarına, egzamaya, yaralara,
tansiyona, boğaz ağrılarına, öksürüğe karşı kullanılır.
Mentha longifolia (L.) Hudsen subsp. longifolia (Lamiaceae) Punk, Nane
Genç dallar ve diğer toprak üstü kesimler iyice temizlendikten sonra yenir. Genç
sürgünleri ayranaşı ve keledoş ve bir çok yöresel yemeklere katılır. Yapraklar taze veya
kurutulmuş halde yemeklere koku ve lezzet vermek için kullanılır. Dar bir kesimde de olsa
otlu peynirin hazırlanmasında kullanılır. Soğuk algınlığına karşı yaprakları kurtulduktan sonra
suda kaynatılarak içilir. Şimdi uygulanmayan ancak çok yaşlıların anlattığı; Bizim
zamanımızda Hiro, belghevez ve Tır o ile birlikte her birinden bir yemek tabağı dolusu alınır
ve kaynatılır ve doğum sancısı olan ve yeni doğum yapmış kadınlara sancının geçmesi için
bu karışım içirilir. Karın, ayak veya baş bölgelerinin şişkinliklerinin tedavisinde kullanılır. Karın
şişkinliğinde yapraklar taze veya kurutulduktan sonra kaynatılır ve içilir. Ayrıca genç
yapraklar bir yemek kabı kadar alınır, 3 lt suda kaynatılır, suyu bir leğene boşaltılır, vücuttaki
alerjiyi gidermek amacıyla leğendeki suyun içine girilerek banyo yapılır, ayrıca cildi
güzelleştirir. Kökü öğütülüp kına ile karıştırıldıktan sonra baş ağrısını gidermek amacıyla
saça sürülür.
Nasturtium officinale R. Br. (Brassicaceae) Tuzuk, Tere
İlkbaharda genç toprak üstü kısımları toplanır ve yemeklerin yanında iştah açıcı
olarak yenir. Toprak üstü kısımları yağda yumurta ile kavrularak yenir. Çiçek kısmı sinir
hastalıklarına, göğüs ağrısına, öksürüğe ve diş eti kanama hastalığına iyi gelir. Vücudu
kuvvetlendirir, idrar söktürür, burun kanamasını durdurur. Sarılık ve balgam rahatsızlıkları ile
baş ağrısını giderir. Taze bitkinin toprak üstü kısımları 1 ay süreyle çiğ olarak yenilerek,
kadın ve erkeklerde kısırlığın tedavisinde kullanılır. Gövdenin çiçekli kısımları zeytinyağında
kavrulduktan sonra, haricen bademcik hastalıklarının tedavisinde kullanılır.
Peganum harmala L. (Zygophyllaceae) Üzerlik, Uzelık
Meyvelerinden nazarlık yapılır, nazarlıklar evlerde, iş yerlerinde aynı zamanda süs
olarak da kullanılır. Tohumları yakılarak elde edilen külü çıbanlara 5 gün süreyle sürülür.
Tohumlar günde beş kez iki adet hap gibi yutularak tüm kanser tedavilerinde kullanılır.
163
Tohumlarından ve köklerinden ayrı ayrı hazırlanan dekoksiyonlar kurt düşürücü, mide
rahatsızlıklarında, sinir uyarıcı, hemoroid hastalığının tedavisinde günde iki çay bardağı içilir.
Tohumları uzun süre çocuğu olamayan kadınlar tarafından aynı şekilde kullanılır. Küçük
çocuklarının gazını almak için 1 tohum çok az kaynatıldıktan sonra yarım çay bardağı kadar
içirilir. Ayrıca tohumları Afrodizyak olarak, felçlere karşı ve göz hastalıklarına karşı bir tutam
tohum veya öğütülmüş kök bala katılarak yenir. Tohumunun tütsüsü nefes açıcı olarak
kullanılır. Meyveleri taze iken balın içinde iyice ezilir ve sara hastası olanlara yedirilir.
Polygonum aviculare L. (Polygonaceae) Kuş Yemi, Kuş Memesi
Bölgede çok toplanan ve çok yenen bir başka bitkidir. Bitki çiçeklene kadar toprak
üstü kısmı kesilip yenir. Taze yaprakları ve meyvesi sebze olarak tüketilir.
Raphanus raphanistrum L. (Brassicaceae) Yabani turp, Dıvr
Özellikle Gevaş çevresinde halk bu bitkinin yapraklarını iştah açıcı ve idrar arttırıcı
olarak kullanmakta ve tohumlarından elde ettikleri yağından da sabun yapmaktadırlar.
Rosa canina L. (Rosaceae) Şilan, Gül
Çiçekleri koparılarak yenir, ayrıca genç meyveleri daha yumuşak iken tohumları
çıkarılarak yenir. Meyvelerinde hazırlanan çay soğuk algınlığına ve kalbi kuvvetlendirici
olarak günde üç öğün tok karna içilir.
Rumex crispus L. (Polygonaceae) Tırşo, Evelik
İlkbaharda yaprak ve yaprak sapları tuzlanarak yenir, iştah açıcıdır. Yeşil gövdesi
soyularak yenir.
Rumex scutatus L. (Polygonaceae) Tırşoya Ga
İlkbaharda Yaprakları temizlenip yenilir, yaprak sapı ve gövdesi soyularak yenir.
Kurutularak ayran aşına ve bulgur yemeğine katılır.
R. acetocella L. (Polygonaceae) Tırşoya Beğa
Bitkinin toprak üstü kısmı içine yumurta kırılarak haşlanır ve günlük olarak yenir.
Salvia nemorosa L. (Lamiaceae) Dılaga, Adaçayı, Kaşgatenik
Genç gövde ve dalları soyularak bölgede en çok yenilen bir diğer bitkidir. Yaprakları
haricen yaraları deşmede kullanılır. Yaprakları kaynatılarak çay olarak içilir. Yeşil yaprakları
taze olarak iltihaplı ve tırpan, orak ve bıçak kesiği yaralarının üzerine bırakılarak bir bez ile
164
bağlanır, 3 gün tazelenir ve yaradan iz kalmaz. Tohumları olgunlaştıktan sonra
kabuklarından ayırıp bölge insanı çiğ olarak yemektedir. Öğütülüp kaynatılan bitki, lapa
halinde, haricen vücuttaki şişliklerin tedavisinde kullanılır.
Scorzonera parviflora J.Jacq. (Asteraceae) Bivok
İlkbaharda bitkinin toprak altı kısmı soyularak yenir. İlkbaharda toprak üstü kısmı
şeker hastalığına karşı yenir ve köklerinde sakız yapılır. Bu sakız diş etlerini kuvvetlendirici
ve ağız kokusunu giderici olarak çiğnenir. Bu sakızdan hazırlanan yakı ağrılı yerlere bir
günlüğüne sarılır ve gün aşırı olarak bir hafta kullanılır.
Sinapsis arvensis L. (Brassicaceae) Hardal
Genç toprak üstü kısımları yağda yumurta ile birlikte pişirilerek yenir. Şeker
hastalığına karşı günde üç öğün yenir. Tohumlarından hazırlanan dekoksiyon, günde iki kez
tok kana bir çay bardağı, idrar yolu iltihaplarına, şeker hastalığına karşı kullanılır. Ayrıca bu
dekoksiyon, gaz önleyici ve solucan düşürücü olarak da kullanılır.
Teucrium chamaedrys L. subsp. syspirense (C. Koch.) Rech.f. (Lamiaceae ) Giha
Mervend, Yavşan otu
Van ve çevresinde mide hastalıklarına ve şeker hastalığına karşı çok kullanılan bir
bitkidir. Baş ağrıları ve kulak ağrıları tedavisi için toprak üstü kısımlarından hazırlanan
infüzyon 10 gün süreyle, günde 3 çay bardağı içilerek tedavi edilir. Toprak üstü kısımlarından
hazırlanan dekoksiyon dahilen sıtma tedavisinde kullanılır. Yapraklarının dekoksiyonu
dahilen hemoroide karşı günde iki kez, bir su bardağı içilir. Bitkiden hazırlanan dekoksiyon
(içine iki kesme şeker katılarak), dahilen hemoroidlere karşı, karın ağrısı ve diş ağrısının
giderilmesinde kullanılır. Ayrıca bitkiden hazırlanan dekoksiyon, dahilen uyuşturucu
alışkanlığı olanlarda bağımlılığı giderici olarak günde iki su bardağı kullanılır. Yaprakları
Teucrium polium yaprakları ile birlikte hazırlanan infüzyonu, dahilen, ağrı kesici olarak
kullanılır. Yapraklarının, Teucrium polium toprak üstü kısımları ile birlikte hazırlanan
dekoksiyonu, soğutulduktan sonra, her sabah aç karnına, 1 kaşık kadar içilerek, guatr
tedavisinde kullanılır.
Thalictrum flavum L. (Ranunculaceae )
Zehirli olarak bilinen bitkiden elde edilen suyla göz ağrılarının tedavisi için sürüldüğü
ve idrar arttırıcı olarakta bir bardak çay bardağına bir çay kaşığı kadar bu suyun üzerine ılık
suyla tamamlandıktan sonra içilerek hasta kişi veya hayvanın idrarı artırılır.
165
Urtica dioica L. (Urticaceae) Isırgan, Gezgezk, Geznik
Sebze olarak kullanılmaktadır. Bulgurlu sulu yemeği yapılır. Toprak üstü kısımlarının
genç sürgünleri bayanlar tarafından toplanarak yağda yumurta ile birlikte yemeği yapılır.
Yaprakları romatizma ve cilt hastalıklarının tedavisinde direkt kullanılmaktadır. Yaprak ve
köklerinden hazırlanan dekoksiyon kan temizleyici, idrar arttırıcı, iştah açıcı, tüm kanser
çeşitleri, romatizma, siyatik, idrar yolları hastalıkları, hemoroide ve akciğer rahatsızlıklarına
karşı günde üç kez birer su bardağı içilir. Ezilen yapraklar kan dindirici olarak kullanılır.
Tohumlarından hazırlanan infüzyon, ülser, romatizma ve eklem ağrılarında, kan şekeri
düşürücü, anemi ve kanser tedavisinde kullanılır.
Alanda, tıbbi, farmakolojik ve biyoteknolojik ticari değeri olan hayvan türü
bulunmamaktadır.
Erçek Gölü havzasında tarımsal ve zirai ticari değeri olan bitki ve hayvan türü
bulunmamaktadır.
Erçek Gölü havzasında doğadan toplama yoluyla gıda olarak tüketilen bitkiler
bulunmaktadır. Bölgede küçükbaş hayvancılık yapılmakta, en önemli hayvansal ürün olarak
ise otlu peynir sayılmaktadır. Otlu peynir, asırlardır insanların tüketim alışkanlıklarına girmiş
bir yerel hayvansal üründür. Klasik peynirden farklı olarak peynir içine doğadan toplanan
yaklaşık 30 farklı türde bitki katılmaktadır. Bu bitkilerin en önemlileri dağ kekiği, dağ nanesi,
sirmo, helis otu olarak sayılabilir. Göl çevresindeki yamaçlar tamamen bu bitkilerle kaplı
olduğundan, ilkbahar aylarında yörede yaşayan insanlar yoğun olarak bu bitkileri
toplamaktadır. Henüz bu bitkilerin azaldığına ilişkin bir bulgu yer almasa da bölgede görülen
aşırı otlatmaya bağlı olarak, anılan bitkilerin zaman içinde azalacağı muhakkaktır. Bu yüzden
doğadan yoğun olarak toplanan bu bitkiler üzerindeki baskıyı azaltmak üzere, yöre insanına
ek gelir kaynağı da olabilecek şekilde otlu peynir üretiminde kullanılan bitkilerin tarımsal
olarak üretimine başlanmalıdır.
Erçek Gölü çevresinde çiğ olarak yenen bitkiler (doğadan toplama yoluyla gıda
olarak tüketilen)
Tırşo: Rumex alpinus L. (Polygonaceae)
İlkbaharda yaprak ve yaprak sapları tuzlanarak yenir, iştah açıcıdır. Yeşil gövdesi
soyularak yenir.
166
Tırşoya Nelik: Rumex scutatus L. (Polygonaceae)
Tırşoya ga: Rumex tuberosus L. subsp. horizontalis (Polygonaceae)
Tırşoya beğa: Rumex obtusifolius L. (Polygonaceae)
Çiriş: Eremorus spectabilis (Liliaceae)
İlkbaharda toprak üstü taze yaprakları temizlenip yenilir. Ayrıca yaprakları demet
halinde yumurta ile veya haşlanarak ta bölgede çokça tüketilmektedir.
Penirok: Gladiolus atroviolaceus Boiss.(Iridaceae)
İlkbaharda toprak altındaki kısmı çıkarılarak soyulur ve yenir.
Mıjmıjok: Ixiolorium tataricum (Palas) Herbert subsp. montanum (Labill.) Takht. (
Amaryllidaceae)
Çiçek kısmı emilir.
Çante şıvana: Capsella bursa-pastoris (L.) Medik (Brasicaceae)
Bölgede çok toplanan ve en çok yenen bitkidir. Çiçek durumun kısmı kesilip atılır,
diğer kısımları yenir.
Şilan: Rosa spp. (Rosaceae)
Çiçekleri koparılarak yenir, ayrıca genç meyveleri daha yumuşak iken tohumları
çıkarılarak yenir.
Bivok: Scorzonera sosnowskyii Libs. (Asteraceae)
İlkbaharda bitkinin toprak altı kısmı soyularak yenir.
Yemlik: Scorzonera pharopappa (Boiss.) Boiss. (Asteraceae)
İlkbaharda bitkinin toprak altı kısmı soyularak yenir.
Haşhaşk: Papaver orientale L. var orientale (Papaveraceae)
P. bracteatum ve P. pseudorientale bu üç bitki ayırt edilmeden kafa kısmı daha ham
iken kesilerek yenir.
167
Nane çiviki: Polygonum aviculare L. (Polygonaceae)
P. cognatum Maussn. (Polygonaceae)
Bölgede çok toplanan ve çok yenen bir başka bitkidir. Bitki çiçeklene kadar toprak
üstü kısmı kesilip yenir.
Givij: Crataegus orientalis Pallas ex Bieb ( Rosaceae)
Olgun meyveleri yenir.
Handuk: Bunium paucifolium DC var paucifolium (Apiaceae)
Bitki çiçek açmadan önce kökleri soyularak yenir.
Talişk: Cichorium intybus L. (Asteraceae)
Bitki gençken toprak üstü kısımları yenir.
Kenger: Gundelia tournefortii L. var tournefortii (Asteraceae)
Tomurcuklanma döneminde ve genç yaprakları ilk baharda soyularak bölgede en
yaygın ve en çok kullanılan bitkilerdendir.
Catır: Origanum vulgare L. (Lamiaceae)
Toprak üstü kısmı temizlendikten sonra yenir.
Nujdar: Lepidium latifolium L. (Brassicaceae)
Çiçeklenmeden önce çiçek durumu hariç toprak üstü kısmı yenir.
Noki beyani: Cicer anatolicum Alef (Fabaceae)
Tam olgunlaşmayan tohumları ve bazı yerlerde meyvalarıyla birlikte yenir.
Niski beyani: Lens orientalis L. (Fabaceae)
Tam olgunlaşmayan tohumları ve bazı yerlerde meyveleriyle birlikte yenir.
Şolki beyoni: Lathyrus spp. (Fabaceae)
Tam olgunlaşmayan tohumları ve bazı yerlerde meyveleriyle birlikte yenir.
Ğitik: Chaerophylum angelicifelium Bieb(Apiaceae)
Toprak altındaki yumrusu yenir.
168
Gulik: Inula oculus-christii L. (Asteraceae)
İlkbaharda toprak üstü kısmı yenir.
Kanok: Scorzonera tomentosa L. (Asteraceae)
İlkbaharda toprak üstü kısmı yenir.
Dıvrıtuj: Raphanus spp. (Brassicaceae)
Acımsı ve iştah açıcı olarak soyulur yenir üstündeki zar soyularak ağızda çiğnenerek
yenir.
Gundık: Hordeum bulbosum L. (Poaceae)
Toprak altı kısmı ilkbaharda çıkarılarılır ve iyice çiğnenerek yenir.
Dılaga: Salvia nemorosa L. (Lamiaceae)
Genç gövde ve dalları soyularak bölgede en çok yenilen bir diğer bitkidir.
Givar: Cirsium arvense L. subsp vestitum ( Wimmer & Grab ) Petrak (Asteraceae)
Gövde kabukları soyularak yenir.
Kermeşur: Rapaver cylindricum Cullen (Papaveraceae)
Kökleri soyularak yenir.
Mıjmıjoka sıpi: Lamium album L. (Lamiaceae)
Çiçekleri yöre halkı tarafından emilir.
Penirok: Crocus spp. (Liliaceae)
Toprak altındaki soğanları ilkbaharın yenilen ilk bitkilerdendir.
Pikask: Falcaria vulgaris L. (Apiaceae)
Yöre halkınca ilkbaharda en çok toplanan hem çiğ olarak hem de pişirilerek yenir.
Benice: Tragopogon aurus L. (Asteraceae)
Toprak üstü kısmı yenir.
Sıpynk: Tragopogon buphthalmoides (DC) Boiss (Asteraceae)
Toprak üstü kısmı yenir.
169
Uçkun (ışkın) ribes: Rheum ribes L. (Polygonaceae)
Taze gövde ve dalı soyularak yenir.
Haşhaşa beyani: Papaver spp. (Papaveraceae)
Bölgede en çok yenilenlerden biridir. Çiçek açmadan önce veya çiçek açtıktan sonra
gövdesi ve kafa kısmı yenir.
Heliz: Prangos ferulaceae (L.) Lindl. (Apiaceae)
Toprak üstü kısmı soyularak yenir.
Mendi: Chareophyllum macropodum Boiss. (Apiaceae)
Toprak üstü kısmı soyularak yenir.
Gula fale: Merandera spp. (Liliaceae)
Toprak altındaki kısmı temizlenerek yenir.
Punk: Nane: Mentha longifolia (L.) Hudsen subsp. longifolia (Lamiaceae)
Genç dallar ve diğer toprak üstü kesimler iyice temizlendikten sonra yenir.
Tuzuk: Nasturtium officinale R.Br. (Brassicaceae)
Genç dallar ve diğer toprak üstü kesimler iyice temizlendikten sonra yenir.
Tüsü, şekrok: Eryngium billadieri Delar
Bölgede soyularak genç kısmı en çok yenilen bir bitkidir.
Picuk: Cirsium rhizocephalum (Asteraceae)
Toprak altı kısmı çıkarılarak üst kesimi bıçakla temizlendikten sonra yenir.
Erçek Gölü çevresinde ticari değeri olan ve boyamada kullanılan önemli bitkiler
Boyacı papatyası (Anthemis tinctoria L. var. tinctoria) Asteraceae
Kurutulmuş papatyaların taç yapraklarından 2 kg alınır bir gün suda bekletildikten
sonra şapla mordanlanan yünlerle 2 saat kaynatılırsa ve hemen çıkartılırsa açık sarı renkli
yünler elde edilir.
Saçıkıbrızla mordanlanan yünler, 500 gr iri papatyaların sadece sarı göbekleriyle
kaynatılıp, 3 gün suda bekletildikten sonra 2 saat daha kaynatılırsa, bir gün sonra yünler
170
zeytinyağı yeşili olur. Eğer yukarıdaki aynı işlemler krom mordanlı yün ile yapılırsa tarçın
rengine yakın sarılar elde edilir, Kalay klorür ile mordanlanmış yün parlak turuncu renk verir.
Havacıva
otu,
Havaco
(Alkanna
orientalis
(L.)
Boiss.
var.
orientalis)
Boraginaceae
Şap mordanlı yün ile kızılkahve rengi elde etmek için, 1 kg yüne 500 gr havaco kökü
kullanılır. Bu amaçla bitki kökleri 8-10 litre kadar suyla uygun bir kabın içinde yarım gün
bekletilir. Daha önceden ıslatılmış ve su emdirilmiş yünler bu boyalı su kabına konur ve 1
saat hafif ateşte kaynatılır. Soğumaya bırakılan yünler durulanır ve kurutulur.
20 gr havaco kökleri bir gece 1 lt suya konur hafif ısıtılır. Ertesi gün yarım saat
kaynatılır. Bu suya 1 kg yün (şapla mordanlanan) konur, yarım saat hafif ateşte kaynatılır.
Boya banyosundan çıkartılan yünler sabunla iyice yıkanır. Çeşitli mordan maddeleriyle şu
renkler elde edilir; Kalsiyum Karbonatla açık füme, Demir Sülfatla açık yeşil, Potasyum
bikromatla yeşil, Bakır sülfatla yeşil ve Mordansız boyamada ise mora yakın bir kahverengi
elde edilir.
Elde edilen renkler mordan maddesinin niteliğine göre değişir. Havacoyla mordanlı ve
mordansız boyama yapmak mümkündür.
Ceviz, Guz (Juglans regia L.) Juglandaceae
Cevizin
genç
meyve
kabukları,
günümüzde
taze
veya
kurutulmuş
olarak
boyamacılıkta kullanılmaktadır. Kabuklar üzerinde siyah lekeler belirmeye ve çatlamaya
başladığı zaman toplanır. Bunlar hemen kullanılmayacaksa kurutularak ya da kapalı bir kapta
saklanabilir.
Ceviz yünü doğrudan boyayabilme özelliğine sahiptir. Yani hiçbir katkı maddesi ilave
etmeden sadece yün ipliği ve ceviz kabuğu doğrudan boyamada kullanılır. Bu şekilde
yapılacak bir boyamadan koyu kahverengi elde edilir. Ceviz kabuğundan değişik renk
nüansları elde etmek için farklı mordan maddeleri ile muamele edilmiş olan yünlerle boyama
yapmak lazımdır.
Ceviz meyvesinin kurutulmuş kabukları havanda dövülür. Toz halindeki ceviz
kabukları bir kaba konularak üzerine bir litre su dökülür. Kısık ateşte 1 saat kaynatılır, 1 gece
bekletilir. Daha sonra yarım saat tekrar kaynatılır. Posa bir tülbent yardımıyla süzülür ve
tülbent tekrar boyalı suyun içine konur. 1 kg yün bu suda mordanlama yöntemiyle 1 saat
kaynatılır. Banyodan çıkarılan yünlerin rengi çok koyu olmasına rağmen, sabunlu suyla
171
yıkanınca rengin açıldığı görülür. Boyamayla birlikte mordanlama yapılırsa elde edilen
kahverengi açık, sonradan mordanlamayla koyu renkler elde edilir.
Birlikte mordanlama metoduyla saçıkıbrıs kullanarak, 1 kg kuru ceviz kabukları 1-3
saat 1 kg yünle kaynatılırsa, açık kahve renkli yünler elde edilir.
Kuru ceviz yaprakları 1 hafta suda bekletilir. Elde edilen sıvıda 1 kg ip, 100-150 gr
şap ilavesiyle 1 saat kaynatılır. Kontrol edildiğinde istenilen renk tonu bulunmamışsa bir süre
daha kaynatılmaya devam edilirse, yanık kahve tonu elde edilmiş olur. Daha sonra ikinci ve
üçüncü sularından yararlanmak gerektiğinde, tekrar bir miktar daha şap ilave edilmelidir.
Bunlardan açık nüanslar oluşur.
Kuru ceviz kabukları 1 kg alınıp içine 100-200 gr kuru (Allium cepa L.) soğan
kabukları katılarak 3-4 gün suda bekletildikten sonra, şapla mordanlanmış yünlerle 1 saat
kaynatıldıkların da, sarıya bakan bej renkli yünler elde edilir.
500 gr kuru soğan kabukları (Allium cepa L.), 100 gr ceviz kabuğu tazesi bir hafta
suda bekletilip, 100 gr runas (Rubia tinctorium L.) tozlarıyla birlikte şap mordanlı yün
kullanılarak yarım saat önce ağır, sonra hızlı ateşte 1 saat kaynatılır. Aynı yerde 1 gece
bekletilmesiyle ertesi günü durulanarak çıkartıldığında bej renk elde edilir.
Nane, Punk, (Menta longifolia (L.) Hudson subsp. longifolia) Lamiaceae
1 kg kurutulmuş punk bitkisinin tüm aksamları suda ıslatılır, şap mordanlı yünlerle 1
saat kaynatılırsa, Gri renk, saçıkıbrısla mordanlı yünlerle 2 saat kaynatılırsa açık kahve renk
elde edilir.
Bir hafta suda bekletilen bitkinin dal ve yaprakları kaynatılır. 2 lt suya, 1 kg yün
bırakılarak şapla mordanlama yöntemiyle yarım saat hafif ateşte kaynatılırsa bej renk elde
edilir.
Bir hafta suda bekletilen bitkinin tüm aksamları kaynatılır. 2 lt suya, 1 kg yün
bırakılarak göztaşı mordanlama yöntemiyle yarım saat hafif ateşte kaynatılırsa yeşil renk
elde edilir.
Kurutulmuş nane yaprakları kurutulmuş ayva (Cydonia oblonga Miller.) yaprakları ile
eşit miktarda bırakılır, üç gün suda bekletilir ve şapla mordanlanmış yünlerle kaynatılırsa
turuncu renk meydana gelir.
172
Adaçayı, Kaşgatenik (Salvia multicaulis Vahl.) Lamiaceae
1 kg kurutulmuş adaçayı bitkisinin tüm aksamları suda ıslatılır, şap mordanlı yünlerle
1 saat kaynatılırsa gri renk elde edilir.
500 gr adaçayı bitkisinin tüm aksamları ve 1 kg kuru soğan kabuğu (Allium cepa L.),
üç gün soğuk suda bekletilir. Şapla mordanlanmış yünler bunlarla birlikte aynı suda 1 saat
kaynatılırsa, limon sarısı renk oluşur.
Şap mordanlı yünler, bir hafta önceden suda ıslatılmış ve kurutulmuş 500 gr adaçayı,
aynı miktar kuru papatya (Anthemis tinctoria L. var. tinctoria) ile bir saat kaynatıldığında
altın sarısı renk elde edilir.
Saçı kıbrısla mordanlanmış yünler, bir hafta suda bekletilmiş adaçayı, saman çöpü
(Triticum sp.) ve kuru soğan kabuğu (Allium cepa L.) suyunda bir saat kaynatılır ve bir
gece aynı kazanda bekletilir ise yeşil renk, 2 gece bekletilirse sarı renk elde edilir.
Kekik, Catıri (Thymus transcaucasicus Ronniger) Lamiaceae
1 kg kekik otu suda ıslatılır ve saçı kıbrız mordanıyla 2 saat kaynatılırsa, haki renk
elde edilir.
Saçı kıbrızla mordanlanan yünler, 100 gr kekik ile 500 gr papatyanın (Anthemis
tinctoria L. var. tinctoria) sadece sarı göbekleriyle kaynatılıp, 3 gün suda bekletildikten
sonra 3 saat kaynatılırsa yünler ertesi gün yeşil renge dönüşür.
1 kg bitkinin bütün kısımları suda ıslatılır, şap mordanlı yünler bir saat kaynatılırsa gri
renk elde edilir.
Soğan, Pivaz (Allium cepa L) Liliaceae
500 gr soğanın kuru kırmızımsı kabukları bir hafta suda bekletilir. Daha önce şapla
mordanlanmış 1 kg yün bir saat kaynatılması sonucu parlak kırmızı renk elde edilir.
Bir hafta suda bekletilen kırmızı soğan kabukları ile runas (Rubia tinctorium L.)
tozlarıyla birlikte yünlerle 2 saat kaynama sonucunda daha koyu turuncu bir renk elde edilir.
Soğanın kabuklarında pirokatesin ve benzokatesin asitlerinin yanı sıra Quercetin
boyarmaddeleri bulunur.
173
Sütleğen, Şirker (Euphorbia cheiradenia Boiss. &Hohen) Euphorbiaceae
Saçıkıbrısla mordanlanmış 1 kg yün 1.5 kg kuru sütleğenin toprak üstü aksamıyla 1
saat kaynatılırsa kirli sarı elde edilir.
Sütleğenle elde edilen sarı yünler kurutulduktan sonra, Çivit otunun (Isatis sp.) ikinci
suyuna bırakılıp çıkartılmasıyla yeşil-mavi arası renk elde edilir.
Şap mordanlı yünleri 1 kg taze sütleğen yapraklarıyla kaynatıp bir gece bekletirse,
açık yeşil elde edilir.
Kök tozlarıyla önceden şapla mordanlanmış yünlerle beraber bir kazan içinde 2 saat
kaynatılır, soğuyuncaya kadar içinde tutulup sonra çıkarılıp kurutulursa, devetüyü rengi elde
edilir. Mordanlanmamış yün renk almaz.
Runas, Kök boya (Rubia tinctorium L. ) Rubiaceae
Köklerde boya oluşumu çimlenmenin ilk günlerinden itibaren başlar. Sonbaharda
bitkinin gövdesi kururken toprağın 5-6 cm derinliğine kadar olan kısmı kurur. İkinci yılın
ilkbaharında, bitki uyanınca, kökten yeni sürgünler gelişir. Bu sürgünlerin yaprak altında
kalan kısmında, boya teşekkül etmeye başlar. Bir süre sonra bu sürgünlerde ana kökten ayırt
edilmeyecek hale gelir. İşte bu sürgünler boyacılıkta kullanılan ve şimdiye kadar kök olarak
bilinen yan köklerdir. Boyacılıkta kullanmak için en uygun sürgünler 3-4 yıllık olan bitkilerin
kökleridir.
Taze meyvelerin suları sıkılmak suretiyle yapılan boyarmaddelerden, Sodyum
dithionitle sarımsı gri, kalsiyum karbonat koyu gri, şapla gri-yeşil, saçı kıbrısla haki,
göztaşıyla yeşil, sodyum karbonatla lacivert, kalay klorürle yanık sarı renkler elde edilir.
20 gr kurutulmuş runas kökü öğütülerek 1 lt su içinde bir gece bekletilir. Ertesi gün
kaynatılır. Daha sonra posa süzülerek bir tül çorap içine alınır. Boyarmadde iyice sıkılarak
kaba ilave edilir. Yün iplikleri ile birlikte mordanlama yoluyla hafif ateşte kaynatılır.
Kökboyanın verdiği ana renk kırmızı ve tonlarıdır. Seçilen mordan maddeleriyle şu renkler
elde edilir.
Kalsiyum karbonatla kiremit kırmızısı, Sodyum karbonatla açık kiremit kırmızısı, Krem
tartarla açık kiremit kırmızısı, Potasyum bikromatla koyu portakal rengi, Şapla açık portakal
rengi, Bakır sülfatla yeşile dönük açık kahverengi, Demir Sülfatla koyu kahverengi elde edilir.
174
Bir kazana 20 lt su, 200 gr şap ve 80 gr krem tartar konularak hafif ateşte erimesi
sağlanır. Daha sonra 100 gr runas yaprağı ilave edilerek iki saat kaynatılır. Suyun kendi
halinde soğuması beklenir. İstenirse yaprak bir gece bu su içinde bırakılır. Diğer tarafta runas
kök tozu bir leğende yoğrularak bırakılır. Ertesi gün aynı ölçüde su konulan kazana kök tozu
ve yün ip yerleştirilerek ateş yakılır. Kaynatmamak koşulu ile ve iplikler sık sık alt üst edilerek
2 saat hafif ateşte tutulur. Daha sonra dinlemeye bırakılır. Soğuduktan sonra iplikler çıkarılıp
bol suda durulanır ve kurutulur. Aynı suya ikinci ve üçüncü kez ipler atılarak hafif ateşte
kaynatıldığında kırmızının nüansları elde edilir.
Mordanlanma yapmadan yünler direk Runas (Rubia tinctorium L.) ile kaynamaya
sokulur; birinci suyu alınır ve ikinci suyuyla tekrar kaynatıldıktan sonra sıcak sıcak külle
ovulursa açık sarı bir renk elde edilir.
Bir saat mordansız Runas (Rubia tinctorium L.) boya ile kaynatılan yünler, içine
katılan 250 gr limon tuzuyla kaynama noktasına getirilir. İçinde dövülmüş fındık kabukları
(Corylus avellana L., var. avellana) 1 kg kadar olmalıdır. Bir saat kaynatılıp alınarak iyice
durulandıktan sonra kurutulduğunda, açık sarı renk elde edilir.
Runas kök boyanın birinci suyuna batırılıp kaynama noktasına gelen yünler, 1 kg
soğan (Allium cepa L.) kabuğunun 3 gün ısıtılarak elde edilen suyunda 1 saat kaynatılarak
açık kahve renk elde edilir.
Evelik, Trişow (Rumex caucasicus Rech.) Polygonaceae
Boyacılıkta trişow’un kırmızımsı tohumlarında ve köklerinden yararlanılır. Trişow’un
derine inen kazık kökleri vardır. 300 gr kök tozları, 1 kilogram trişow tohumu kurusu ile
karıştırarak su dolu bir kazan içinde 1 hafta ıslatıldıktan sonra, şapla mordanlanmış yünler bu
kazana atılarak 3 saat kaynatılırsa bej renk elde edilir.
Taze trişow yaprakları ve kökleriyle birlikte 1 gün suda ıslatılır. Şapla beraber
kaynatılır ve 3 saat sonra istenilen koyulukta bir bej renk elde edilir.
Muhabbet çiçeği (Reseda lutea L.) Resedaceae
Şapla mordanlanmış yünler 1 kg taze muhabbet bitkisinin çiçekli dalları ile
kaynatılırsa açık sarı renk elde edilmektedir.
Şapla mordanlanmış yünler 1 kg taze muhabbet çiçeği ile kaynatılırsa, açık limon
sarısı ve krom mordanlı yünlerle koyu sarı renk elde edilir.
175
Bir kg muhabbet çiçeğinin şap mordanlı birinci suyunun soğutulup, tekrar aynı
miktarda şap ilavesiyle elde edilen ikinci suyundan açık limon sarısı renk elde edilir.
Cehri (Rhamnus kurdicus Boiss. & Hohen) Rhamnaceae
1 kg yün için 1 kg bitkinin sararmış meyveleri kullanılır. Kurutulmuş toprak üstü kısım
bir gece önceden suda bekletilir. Sarı renk için şap, hardal rengi için potasyum bikromat,
zeytin yeşili renk elde etmek için de saçıkıbrıs mordan olarak kullanılmalıdır. Cehri
meyveleriyle yapılan boyamalardan elde edilen renkler, daha sonra güneş ışığının etkisiyle
solar. Yalnız bu solma olayı, negatif değil pozitiftir. Yani renkler lif üzerinden silinmez, bilakis
renk koyulaşır.
Renklerdeki bu koyulaşma, şap mordanlı yünün sarı rengi hardal rengine, kromlu
yünün rengi de kahverengine dönüşür. Bu renk değişimi dokuyucu çevreleri tarafından
makbul sayılan bir durum olarak kabul edilir.
Cehri tohumları ve şapla mordanlanıp sarıya boyanan yünler, Çivitin (Isatis tinctoria
L. subsp. tomentalla (Boiss.) Davis) ikinci suyuna batırılır. Bu suda 10 dakika bırakılırsa,
çıkarıldıklarında turkuvaz mavisi dediğimiz yeşile çok bakan mavi bulunur.
Sığır kuyruğu, Masi jerk, (Verbascum oreodoxum Hub.- Mor.,) Scrophulariaceae
1 kg yün için 1 kg bitkinin çiçekli dalları kullanılır. Kurutulmuş çiçekli dalları üç gün
suda bekletilir. Sonra şapla mordanlanmış ve iyice su emdirilmiş yünlerle birlikte hafif ateşte
bir saat kaynatılır. Şap mordanlı yünler sarı renk alır. Şap ile sarıya boyanan yüne göztaşı
ilavesiyle yeşil renk elde edilir. Aynı işlem krom mordanlı yünle yeşilimsi hardal rengi elde
edilir.
Üzerlik (Peganum harmala L.) Zygophyllaceae
1 kg yün için 500 gr üzerlik meyveleri kullanılır. Kurutulmuş meyveler bir gece suda
bekletilir. Bir gün sonra şapla mordanlanmış ve iyice su emdirilmiş yünlerle birlikte hafif
ateşte bir saat kaynatılır. Şap mordanlı yün ile kırmızı renk elde edilir.
Erçek Gölü çevresinde yakacak elde edilen bitkiler
Yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde çevre açısından sağlıklı bir enerji
kaynağı da biyokütle (biyomas) enerjisidir. Biyokütlenin temel kaynağı bitkilerdir. Türkiye
yüzölçümünün
%
2.5’ine
sahip
olan
Van
Gölü
havzasının
yakıt
amacı
ile
değerlendirilebilecek önemli bir otsu bitki potansiyeli vardır. Çalışmamızda 1500 civarında
176
bitki taksonuna sahip Van Gölü havzasında özellikle Erçek Gölü (Van) ve çevresinde yerel
halk tarafından kullanılan ve kullanılabilecek hızlı çoğalma, yayılma ve büyüme yeteneğine
sahip olan bitkileri ve bunların genel özellikleri ile yetiştirilmelerine yer verilmektedir.
Gelecekte dünyamızın karşı karşıya kalacağı en büyük sorunlarından biriside enerji
sorunudur. Bu sorun ile ilgili çözümlerin başında çekirdek (nükleer) enerjisi gelmektedir.
Ancak çekirdek enerjisi santrallerinin atıkları ve ortaya çıkabilen kazaların büyük tehlikelere
sebep olması, radyoaktif elementlerin dünyadaki rezervlerinin sonsuz olmaması, termik
santrallerinin kükürt ve azot oksitli bileşikler kronik hastalıklara yol açması, tarım, kültür ve
diğer bitkileri olumsuz etkilemesi, tarihi eserlere zarar vermesi, ayrıca gaz patlamaları, petrol
kuyuları ve maden yataklarında meydana gelen kazalar çevreye kontrolsüz yayılıma yol
açması, Dünyada tükenir enerji grubunda incelenen petrol, kömür ve doğalgaz (fosil enerji)
kaynaklarının sınırlı rezervleri ve bunların fiyatlarındaki sürekli artışlar, kömür ve petrol nakli
sırasında sebep oldukları kirlenme ve kullanıldıkları yerde çevreyi kirletici özelliktedirler.
Kısaca enerji üretimi ve üretilen enerjinin taşınması sırasında meydana gelen kazalar çevre
ve özellikle canlılar üzerinde çok büyük tehlikelere sebep olması, dikkate alındığında temiz,
yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları arayışının doğurmaktadır.
Diğer temiz enerji kaynaklarına göre (güneş, rüzgar, su gücü, gelgit, deniz dalgası ...)
biyomasın çevresel kirlilik riskleri biraz daha fazladır. Özellikle kül ve zararlı atıklar arıtma
tesislerinde çevre üzerindeki olumsuz etkilerini önemli ölçüde azaltmaktadır.
Türkiye bitkileri açısında dünyanın en zengin bölgeleri başında yer almaktadır.
Yaklaşık olarak 10.000’ne yakın bitki taksonu bulunmaktadır. Avrupa kıtasında 12.000
civarında bitki taksonu bulunduğu göz önüne alınırsa Türkiye Florası’nın ne denli zengin
olduğu anlaşılır. Bu zengin floradan çok değişik şekillerde yararlanmaktayız. Fakat bu
taksonlar içerisinde bilhassa yıllık yakacak olarak kullanılabilecek iyi gelişenlerinden ciddi bir
şekilde yararlanılamamaktadır. Bunların yanında Türkiye pamuk ve ayçiçeği gibi birçok zirai
alanda da dünyanın sayılı ülkeleri arasında yer almaktadır. Fakat enerji muhtevası yönünden
zengin ve halihazırda kullanılmayan pamuk, ayçiçeği, mısır vb. sapların değerlendirilmesine
gidecek yine pek ciddi çalışmalar yoktur.
İşte tarla odunculuğu gibi çalışmalarla yukarıda bahsettiğimiz gerek yabani bitkilerin
gerek ise tarım alanlarındaki artık materyallerinin ekonomik olarak değerlendirilmesi
amaçlanmaktadır. Tarla odunculuğu şu an birçok ülkede denemeye alınmış bir çalışmadır.
Halen Avustralya’da böyle bir çalışma çiftçi-devlet işbirliği ile sürdürülmektedir. Başta
Almanya, İsviçre ve Danimarka olmak üzere birçok Avrupa ülkesi biyomasa büyük önem
177
vermektedirler. Van gölü havzasını dikkate alarak özellikle Erçek Gölü çevresindeki yöre
halkı tarafından kullanılan ve kullanılabilecek hızlı çoğalan, yayılan ve büyüme yeteneğine
sahip olan pek çok takson tespit edilmiştir.
Yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde tarımsal artıkların özellikle bitkisel
üretimde elde edilen yan ürünlerin biyokütle enerji kaynağı olarak kullanılabileceği, birçok
araştırmada belirtilmektedir.
Esas önemli olan gelişmiş ülkelerde halen denenmekte olan ve gelecekte de büyük
bir ilgi toplayacak olan Tarla Odunculuğu hakkında Türkiye’de yayınlanmış araştırmaya
rastlanmamıştır.
Çok zengin bir floraya sahip olan ve tarımsal alanda da söz sahibi olan Türkiye’de
özellikle kalın gövdeli, iyi gelişen otsu bitkilerin halofitik alanlarda, nemli habitatlarda ve
tarlalarda yetiştirilebilecek bitki takson sayısı azımsanmayacak kadar çoktur.
Bu bitkiler söz konusu potansiyelin kullanıma sunulmasında evvela yetiştirilmelerinde
pek fazla bir giderin olmaması ve enerji eldesi haline gelinceye kadar geçen ara
kademelerdeki mekanizasyon varlığından dolayı çalışmanın başarılı olacağına dair ümit
vermektedir.
PAPAVERACEAE
Papaver orinetale L. var. orientale
BRASICACEAE
Conringia orientalis (L.) Andrz
Boreave orientalis Jaub. & Spach
Crambe orientalis L. var. orientalis
CARYOPHYLLACEAE
Silene vulgaris (Moench) Garcke var. vulgaris
POLYGONACEAE
Rumex caucasicus Rech
R. crispus L.
178
CHENOPODIACEAE
Salsola ruthenica Iljin,
S. kalii L.
Ceratocarpus arenarius L.
HYPERICACEAE
Hypericum perforatum L.
H. scabrum L.
MALVACEAE
Aceae setosa (Boiss.) Alef
A. calvertii (Boiss.) Boiss.
FABACEAE
Vicia cracca L. subsp. stenophylla Vel.
V. canescens Lab. subsp. variegata (Willd.) Davis
ROSACEAE
Sanguisorba minor Scop. subsp. minor
APIACEAE
Erygium billardieri Delar
Grammosciadium macrodon Boiss.
Echinophora orientalis Hedge & Comond.
Fuernrohria setifolia C. Koch.
Prangos ferulacea (L.) Lindl.
Malabaila dasyantha (C. Koch.) Grossh.
DIPSACACEAE
Cephalaria procera Fisch. & Lall.
C. setosa Boiss. & Hohen
Scabiosa argentea L.
S. bicolor Kotschy
S. micrantha Desf.
ASTERACEAE
Achillea millefolium L. subsp. millefolium
A. vermicularis Trin.
179
Artemisia vulgaris L.
Ar. taurica Willd.
Gundellia tournefortii L. var. tournefortii
Onopordum acanthium L.
O. candidum Náb.
Cousinia boissieri Buhse
Arctium tomentosum Miller var. glabrum (Körnichk.) Arènes
Cirsium arvense (L.) Scop. subsp. arvense
C. arvense (L.) Scop., subsp. vestitum (Wimmer & Grab.) Petrak
Echinops pungens Trautv. subsp. adenoclados Hedge
E. microcephalus Sm.
BORAGINACEAE
Anchusa azurea Miller. var. azurea
A. azurea Miller. var. macrocarpa (Boiss. & Hohen) Chamb.
Caccinia macranthera (Banks. & Sol.) Brand. var. crassifolia (Vent) Brand.
SOLANACEAE
Datura stramonium L.
SCROPHULARIACEAE
Verbascum oreophilum C. Koch, c. Koch. var. oreophilum
V. oreophilum C. Koch. var. joannis (Bordz.) Hub.-Mor.
V. szovitsianum Boiss. var. adenothyrsum Murb.
LAMIACEAE
Phlomis tuberosa L.
TYPHACEAE
Typha latifolia L.
T. laxmannii Lepechin
POACEAE
Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steudel
Zea mays L.
180
Erçek Gölü ve Çevresinde Saz Kesimi
Erçek Gölü çevresinde saz kesimi çok önemli bir problem olarak görülmektedir.
Özellikle 20 yıldan beri alanda ciddi saz kesiminden dolayı alanda oldukça azalan Kamış ve
Saz bitkileri özellikle sonbahar dönemlerinde Erçek Gölü’ne gidildiğinde sadece Erçek
Beldesi yakınlarında belirli yerlerde çok dar alanlarda kamışlık alanın kaldığı diğer tüm
alanlarda Phragmites australis’in aşırı şekilde kesildiği ve saz özelliği taşıyan alanların
daraldığı gözlemlenmiştir.
Avcılık yoluyla gıda olarak tüketilen karasal hayvanlar, sulak alanın geleceğini en çok
tehdit eden faktörlerden birisi olarak görülmektedir. Karasal omurgalılardan yabani tavşan,
kınalı keklik, çil keklik, bıldırcın, kazlar, ördek türleri ve çulluklar bölgede kara avcılığına
maruz kalmaktadır. Yaban tavşanı ve kınalı keklik daha çok göl havzasının kuzey
yamaçlarında, su kuşları gölün doğusu ve kuzey-doğusuda yer alan sazlıklarda
avlanmaktadır. Her ne kadar ava yasak olsa dahi kaçak yapılan avcılık kuş türlerini ciddi
manada strese sokmakta ve tehdit etmektedir. Alanda avlanan türler genelde su kuşları olup,
en çok avlanan türler; Suna (Tadorna tadorna), Angıt (Tadorna ferruginea), Yeşilbaş ördek
(Anas platyrhynchos), Kaşıkgaga (Anas cylpeata) ve Elmabaş patka (Aythya ferina)’dır. Bu
türlerin bir kısmının mutlak koruma altında olan türler bir kısmının da koruma altında olan
türler olduğu tespit edilmiştir.
Gölde daha önceki bölümlerde de belirtildiği gibi yaşayan tek yüksek yapılı su ürünü
Erçek Gölü’ne 1985 yılında yurtlandırılan inci kefalidir. İnci kefali, üreme dönemi dışındaki
yaşamını Erçek Gölü’nün her tarafında dağılarak sürdürürken ilkbahar aylarında üreme
amacıyla göl çevresindeki küçüklü büyüklü az sayıdaki akarsuya göç etmektedir. Bu
dönemde üreme stresine bağlı olarak kaçma davranışı göstermediği için çok kolay bir şekilde
akarsularda avlanabilmekte, bu yüzden de göl çevresindeki insanlar yasak olmasına rağmen
bu dönemde kaçak olarak balık avlamaktadır. Balığın başarılı bir şekilde üremesine destek
olmak amacıyla inci kefali avcılığı 15 Nisan-15 Temmuz tarihleri arasında yasaklanmış
olmakla birlikte toplam avcılığın içinde %20 civarında kaçak avcılık mevcuttur. Üreme dönemi
dışında balığın avcılığı gölde bulunan tek balıkçı teknesi tarafından 44-56 mm göz
açıklığındaki fanyalı uzatma ağlarla yapılmakta ve çevre köylerde pazarlanmaktadır. Avlanan
miktar az olduğu için çoğu zaman Van kent merkezine bile getirmeye gerek kalmadan, göl
çevresindeki yerleşim yerlerinde tüketilmektedir.
Erçek Gölü’nün su kalitesinin tuzlu-sodalı olması, bir anlamda sulak alan sürekliliği
açısından şans olarak görülmektedir. Zira göl sularının alkali ve tuzlu olması yüzünden ne
181
içme, ne sulama ne de kullanma suyu olarak kullanımı mümkün değildir. Bu yüzden göldeki
su bütçesini etkileyen temel nedenler, su bütçesi bahsinde de açıklandığı gibi doğal
nedenlerdir. Göl su seviyesi yağış ve akışlarla artarken, sadece buharlaşma ve taban
çatlaklarından kaçışlarla gerçekleşmektedir. Bu yüzden de ülkemizin batı bölgelerinde aşırı
sulama ve içme suyu çekilmesi sonucu geleceği tehlikeye giren göllerle kıyaslandığında
Erçek Gölü sulak alanı ciddi oranda şanslıdır. Ancak gölü besleyen iki ana kaynak olan
Memedik Çayı ve Karagündüz kaynak suyu, tarımsal sulama amacıyla kullanılmakta,
sulamanın yoğun olduğu ilkbahar sonlarında bu akarsu yatakları neredeyse tamamen
kurutulmaktadır. Bu durum sulak alanının su varlığı açısından negatif bir etkiye sahiptir.
Göl çevresinde sazlık alan varlığı, göle tatlı su girişi olan noktalarla sınırlıdır. Zira
gölün tuzlu-sodalı suları saz da dahil olmak üzere bitki yetişmesine engel teşkil etmektedir.
Harita incelendiğinde, sazlık alanlar doğuda Erçek Beldesi kıyısı, kuzey-doğuda Karagündüz
Köyü civarı, batıda sadece Kozluca Köyü’nün güneyi ve güneyde Gendelova Köyü’ne yakın
uç kısımlarla sınırlıdır. Bu sazlık alanlarda düzenli bir saz kesimi bulunmamakta, zaman
zaman göl çevresindeki yerleşim yerlerinde geleneksel ev ve hayvan barınağının dam altında
kullanılmak üzere sınırlı miktarda kesim yapılmaktadır. Saz kesimi sonbaharın sonuna doğru
yapılmakta herhangi bir miktar gözetilmemektedir. Kesim sonucu boşalan alanlarda türlerin
barınma ve korunma şansı ortadan kalkmaktadır Göl havzasında ve gölün yakın çevresinde
torf çıkarılan alan bulunmamaktadır.
Göl çevresinde tuz çıkarılan alan bulunmamaktadır. Ancak ilkbahar aylarından sonra
göl suyunun buharlaşma sonucu geri çekilmesiyle göl kenarlarında toprak üzerinde biriken
soda, yöre insanları tarafından çok az miktarda geleneksel yara merhemi olarak kullanılmak
üzere toplanmaktadır. Toplanan miktar çok az olduğu için kayda değer bir etkisinin olmadığı
düşünülmektedir.
Göl çevresinde orman alanı bulunmadığı için ormancılık faaliyeti de yoktur.
Son yıllarda özellikle kuş göçüne dikkat çekmek amacıyla göl çevresinde turizme
yönelik rekreatif alanlar ve faaliyetler oluşturulmaya çalışılmaktadır. Bu kapsamda göl
çevresinde kuşların yaşam habitatlarına yakın 4 noktada, üç yıl önce Van Valiliği tarafından
kuş gözlem kulesi inşa edilmiştir. Bu gözlem kulelerinin ikisi Erçek Beldesi’nin göle sınır
kısmında, iki adedi ise Karagündüz Köyü civarındadır. Göl çevresindeki kuşların
tanınmasına, gözlemlenmesine, korunmasına ve turizm değeri olarak öne çıkmasına
yardımcı olması amacıyla Van Valiliği, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doğa Gözcüleri Derneği,
Erçek Belediyesi, Karagündüz Köyü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü
182
birlikte Erçek Gölü Flamingo Festivali düzenlemektedir. Bu yıl üçüncüsü gerçekleştirilen
festivale, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürü Sayın Ahmet ÖZYANIK’da katılmıştır.
Festivale ilişkin davetiye EK-9’da verilmiştir.
Göl çevresinde CORINE arazi kullanım sınıflandırmasına göre geniş mera alanları yer
almamaktadır. Ancak göl havzasındaki en önemli tarımsal faaliyetin küçükbaş hayvan
yetiştiriciliği, diğer bir ifade ile koyunculuk olması yönüyle çayırlık alanlar da dahil olmak
üzere tüm alanlar mera gibi kullanılmaktadır. Alanda bulunan koyun varlığı, tüm yıl boyunca
aşırı otlatmaya neden olmakta bu da ekosistem sürdürülebilirliğini tehdit eden önemli bir
faktör olarak değerlendirilmektedir. Kuşların üreme ve beslenme alanı olarak görülen
Karagündüz Köyü civarındaki sazlık alanlar ise büyükbaş hayvan otlatma alanı olarak
kullanılmakta, bu uygulamanın da sulak alana zarar verdiği düşünülmektedir. Bu yüzden
koruma bölgeleri belirlenirken, anılan zarar dikkate alınmıştır.
2.2.4. Biyolojik Çeşitlilikle İlgili Diğer Veriler
Çalışma alanında egzotik türe rastlanmamıştır. Ancak inci kefalinin 1985 yılında
Erçek Gölü’ne dönemin Su Ürünleri Bölge Müdürlüğü tarafından sonradan getirildiği kayda
geçmelidir.
Kuşlar biyolojik olarak biyo-indikatör (biyolojik gösterge) canlılar olarak değerlendirilir.
Ekosistem açısından eksiklik ya da bozulma başladığı anda ilk tepkiyi veren canlı gurubudur.
Bir ortamda kuşların eksikliği o alanın ekolojik olarak bazı sıkıntılar çektiğini ifade etmektedir.
Erçek Gölü ekosistemi başta kuşlar olmak üzere diğer canlılar için önemli olup bir
bütün halinde değerlendirilmelidir. Gölün herhangi bir kısmının bozulması, tahrip edilmesi
burada yaşayan ekosistem bileşenlerini etkileyecek ve burada devam eden besin zincirini
koparacaktır.
Erçek Gölüne yöre halkı tarafında KAMIŞ ismini verdikleri (Phragmites australis
(Cav.) Trin ex Steudel) ve Süsen ismi verilen (Iris spuria L. subsp. musulmanica (Fomin)
Takht.), özellikle alanın kullanımı açısında yanlış uygulamalardan dolayı alanda biyolojik
çeşitliliğini ve ekosistemin izlenmesinde kullanılabilecek gösterge takson olarak kullanılmadır.
Habitat ve türlerin koruma yönetimi esas olarak kontrol eden etkenler ve özellikle
geçmiş, güncel, gelecek insan müdahalelerinin sonuçları ve farklı ilgi gurupları arasındaki ilgi
çatışmaları ile ilgilidir. Doğal habitatlarda mutlak koruma uygulamak istediğinde yöneticiler
183
zararlı insani faaliyetler ile etkileri olabildiğince kontrol altına almalı ve bunları uzun vadede
koruma sürecine dahil etmelidirler. Örneğin, avcılık, ağaç sökümü ve yakımı büyük oranda
kontrol altına alınmıştır. İnsan etkisiyle oluşmuş ya da değişikliğe uğramış ve korunan alan
olarak kıymetlendirilmiş habitatlar için, yöneticiler sıklıkla bu insani etkilerin sürmesini
sağlarlar (çayırların kontrollü yakılması ya da otlatmaya açılması bu alanların bataklığa
dönüşmesini engeller).
2.3. Su Kalitesi
Erçek Gölü sulak alanını besleyen ana akarsu Medeki Çayı’dır. Bu yüzden su kalitesi
ile ilgili örneklemede Teknik Şartname’ye uygun olarak ana giriş noktası olarak Memedik
Çayı’ndan ve Erçek Gölü içindeki üç noktadan su numunesi alınarak su analizleri yapılmıştır.
Su numunesi alınan noktaları gösteren harita EK-10’da verilmiştir. Erçek Gölü Sulak Alanı
kapalı bir havza olduğu ve su çıkışı bulunmadığı için çıkışı temsilen örnek alınmamıştır.
Alınan örnekler Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı (Ankara)’da analiz edilmiş olup,
değerler Tablo 18’da verilmiştir.
Tablo 18. Su Numunesinden Yapılan Ölçümler
Ölçüm
Parametre-Birim
İstasyon 1
İstasyon 2
İstasyon 3
İstasyon 4
pH
9,6
9,22
9,28
8,89
%+-1,10
TS 3263 ISO 10523
Sıcaklık C
14,3
11,8
10,9
7,65
-0,3
SM 2550 B
İletkenlik (S/cm)
21000
24000
23480
667
2,70%
TS 9748 EN 27888
Tuzluluk (%o)
12,6
12,56
1,14
0,32
2,00%
TS 9748 EN 27888
Renk (Pt-Co)
101
37
95
55
8,30%
SM 2120 C
Sechhi Disk (m)
1,5
1,4
0,5
0,1
-
EPA Volunteer Stream
4,52
4,68
8,47
8,34
0,56%
TS 5677 EN 25814
Klorür (mg/L)
5148,4
4998,4
18
<5
4,10%
SM 4500 Cl- B:2005
Nitrat (mg/L)
0,57
0,45
4,62
2,82
6,62%
EPA METHOD 352-1
Çözünmüş Oksijen
(mg/L)
Belirsizliği
Analiz Metodu
SM 4500 NO2 B
Toplam Azot (mg/L)
6,33
5,4
5,35
4,05
18,50%
SM 4500 Norg B
EPA METHOD 352-1
Toplam Fosfor (mg/L)
0,23
0,12
0,017
0,017
6,62%
SM 4500 P B E
Sülfat (mg/L)
2168,1
2276
111,9
38,4
4,60%
SM 4500 SO4 -2 E
162
140
34
<10
3,10%
SM 5220 B
50,1
44
10,6
<4
3,34%
SM 5330 B
Kimyasal Oksijen
İhtiyacı (KOİ) (mg/L)
Biyokimyasal Oksijen
İhtiyacı (BOİ) (mg/L)
184
Askıda Katı Madde
360
13
325
493
4,16%
TS EN 872
Klorofil-a (mg/L)
<0,001
0,0032
0,0016
0,0016
3,46%
SM 10200 H
Kalsiyum (mg/L)
307
305
18,2
21,6
4,78%
SM 3111 D
Magnezyum (mg/L)
1270
1330
54
11,1
7,98%
SM 3111 B
Potasyum (mg/L)
167
167
26,5
3,93
7,24%
SM 3111 B
Sodyum (mg/L)
66690
63400
532
128
7,60%
SM 3111 B
Bulanıklık (NTU)
4,1
2,3
61,5
84
-
TS 5091 EN ISO 7027
715
815
55
15
-
SM 2320 B
37 59 30 E,
37 59 98 E,
38 40 00 E,
37 10 60 E,
42 76 000
42 83 000
42 82 190
42 73 860
N
N
N
N
(mg/L)
Alkalinite (mg/L
CaCO3)
Koordinat
Tablo 18 ve Şekil 92’den de görüldüğü gibi, 1 ve 2 numaralı istasyonlar göl içinde, 3
numaralı istasyon kıyı bölgede, 4 numaralı istasyon ise Memedik Çayı üzerinde yer
almaktadır.
pH değeri bu yüzden ilk istasyondan son istasyona doğru düşmektedir. Zira Erçek
Gölü’nde pH değeri 9’un üzerinde iken, akarsularda düşüktür.
Sıcaklık değeri de pH ile paralellik arz etmekte olup, durgun su olan gölde su sıcaklığı
yüksek, akarsu da ise daha düşüktür.
İletkenlik gölde 21 bin-24 bin aralığında iken tatlı su özelliğindeki Memedik Çayı’nda
600-700 S/cm civarındadır.
Tuzluluk, göl içinde %0 11-14 aralığında ölçülmüş olup, akarsu da ise %07,65 olarak
ölçülmüştür. Bu zaten beklenen bir durumdur.
Renk, örnekleme istasyonlarına göre değişkendir. Göl içindeki istasyonların birisinde
düşük, ikisinde benzer ölçülürken, beklendiği gibi akarsuda 55 (Pt-Co) olarak ölçülmüştür.
Sechhi diski derinliği, göl içinden açıktan kıyıya doğru düşmüş olup, bu beklenen bir
durumdur.
Çözünmüş oksijen miktarı, gölün açıklarında düşük iken, kıyıda ve akarsuda yüksek
olarak ölçülmüştür. Bu durum bize gölün kıyı kesimlerinde rüzgarla karışmaya bağlı olarak
185
çözünmüş oksijen miktarının yükseldiğini göstermektedir. Akarsuda ölçülen değer beklenen
değerle uyumludur.
Klorür miktarı, tuzlulukla paralellik arz etmekte olup, açıklarda yüksek, kıyıda
düşüktür. Aynı şekilde tuzluluğun düşük olduğu akarsuda minimum düzeyde ölçülmüştür.
Nitrat, açıklarda az, kıyıda ve akarsuda yüksek olarak ölçülmüştür. Nitratın daha çok
karasal kökenli olarak göle taşınımı dikkate alındığında bu beklenen bir durumdur.
Toplam azot, kıyıda biyolojik faaliyetlerde tüketildiği için az, açıklara doğru gidildikçe
artmaktadır.
Toplam fosfor, azotla paralellik arz etmekte olup, zaten azat ve fosforun sularda
sınırlayıcı element olarak değerlendirildiği bilinmektedir.
Sülfat, pH ile paralel seyretmekte olup, birinci istasyondan dördüncü istasyona doğru
gidildikçe azalmıştır. Bu beklenen bir durumdur.
Kimyasal ve biyokimyasal oksijen ihtiyacının paralel seyrettiği gözlenmiştir. Bu
beklenen bir durumdur.
Askıda katı madde miktarının, aslında akarsu ve gölün kıyı kesimlerde yüksek olması,
açığa gidildikçe azalması beklenir. Ancak yapılan ölçümlerde birinci istasyonda yüksek, ikinci
istasyonda düşük, üçüncü istasyonda yüksek, akarsu da ise maksimum düzeyde
gözlenmiştir. Bu durum bize birinci istasyonun göl içinde yoğunluğa bağlı akıntı sistemi
üzerinde yer aldığını düşündürmektedir.
Klorofil-a miktarı, en yüksek olarak ikinci istasyonda, en düşük olarak ise birinci
istasyonda ölçülmüştür. Erçek Gölü gibi alkali karakterdeki göllerde klorofil-a değerinin düşük
olması beklenen bir durumdur.
Kalsiyum ve magnezyumun birinci istasyondan son istasyona doğru paralel bir
şekilde yüksekten düşüğe doğru seyrettiği gözlenmiştir. Bu seyir aslında pH ve tuzluluk ile
uyum içindedir.
Potasyum, ilk iki istasyonda eşit, kıyıda biraz düşük akarsu da ise minimum düzeyde
ölçülmüştür. Bu beklenen bir durumdur.
186
Sodyum, klorür ile paralel bir değişim izlemiş olup, açıklarda yüksek, kıyıda düşük ve
akarsuda minimum düzeyde ölçülmüştür. Bu değişim tuzlulukla da uyum içinde olup,
beklenen bir durumdur.
Bulanıklık, askıda katı madde miktarı ile paralel seyretmiş olup, bu beklenen bir
durumdur.
Alkalinite, pH ile uyumlu olarak açıkta yüksek, kıyıda düşük ve akarsuda minimum
düzeyde ölçülmüş olup bu beklenen bir durumdur.
Şekil 91. Çalışma Alanında Su Numunesi Alınan Noktalar
187
pH
Sıcaklık C
9,8
16
9,6
14
12
9,4
10
9,2
8
9
6
8,8
4
8,6
2
0
8,4
1
2
3
1
4
2
3
4
Tuzluluk (%o)
İletkenlik (S/cm)
30000
14
25000
12
10
20000
8
15000
6
10000
4
5000
2
0
0
1
2
3
1
4
Renk (Pt-Co)
2
3
4
5
Sechhi Disk (m)
120
1,6
1,4
100
1,2
80
1
60
0,8
40
0,6
0,4
20
0,2
0
1
2
3
0
4
1
188
2
3
4
Çözünmüş Oksijen
(mg/L)
Klorür (mg/L)
6000
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
5000
4000
3000
2000
1000
1
2
3
4
0
5
1
2
7
Nitrat (mg/L)
3
4
Toplam Azot (mg/L)
6
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
5
4
3
2
1
0
1
2
3
1
4
2
Toplam Fosfor (mg/L)
3
4
5
Sülfat (mg/L)
0,25
2500
0,2
2000
0,15
1500
0,1
1000
0,05
500
0
0
1
2
3
4
5
1
189
2
3
4
Kimyasal Oksijen
İhtiyacı (KOİ) (mg/L)
Biyokimyasal Oksijen
İhtiyacı (BOİ) (mg/L)
60
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
50
40
30
20
10
0
1
2
3
1
4
Askıda Katı Madde
(mg/L)
2
3
4
Klorofil-a (mg/L)
0,0035
600
0,003
500
0,0025
400
0,002
300
0,0015
200
0,001
100
0,0005
0
0
1
2
3
4
1
Kalsiyum (mg/L)
2
3
4
Magnezyum (mg/L)
350
1400
300
1200
250
1000
200
800
150
600
100
400
50
200
0
0
1
2
3
4
1
190
2
3
4
Potasyum (mg/L)
Sodyum (mg/L)
180
80000
160
70000
140
60000
120
50000
100
40000
80
30000
60
40
20000
20
10000
0
0
1
2
3
4
1
Bulanıklık (NTU)
2
3
4
Alkalinite (mg/L
CaCO3)
90
80
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
70
60
50
40
30
20
10
0
1
2
3
4
1
Şekil 92. İstasyonlara Göre Su Kalitesi Kriterlerinin Değişimi
191
2
3
4
3. SOSYO EKONOMİK VE DEMOGRAFİK YAPI
3.1.Sosyoekonomik Yapı
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 2003 yılında yapılan çalışmada Türkiye gelişmişlik
açısından 5 bölgeye ayrılmış olup, Van ili, en az gelişmişlik düzeyi olan 5. kademe de yer
almaktadır. Gelişmişlik düzeyini gösteren harita Şekil 93’de verilmiştir.
Beşinci derece gelişmiş iller grubunda yer alan illerin tümü Doğu ve Güneydoğu
Anadolu bölgelerinde olmak üzere 16 ili kapsamaktadır. Bu iller; Bayburt, Kars, Şanlıurfa,
Iğdır, Batman, Gümüşhane, Mardin, Siirt, Ardahan, Van, Bingöl, Hakkari, Şırnak, Bitlis, Ağrı
ve Muş’tur.
Şekil 93. Türkiye Gelişmişlik Bölgeleri Haritası
Devlet planlama teşkilatı (DPT), 1996 yılında yayımlanan İllerin ve Bölgelerin SosyoEkonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması (SEGE)” 2003 yılında ve 2011 yılında
güncellemiş ve sıralama yapmıştır. 1996 yılında yapılan gelişmişlik sıralamasında Van ili 76 il
arasında 67 sırada olup, gelişmişlik endeksi -0,955459’dur. 2003 yılında yapılan gelişmişlik
sıralamasında 75. Sırada yer almakta olup, gelişmişlik endeksi -1,09297’dir. 1996 yılı ve
192
2003 yılları arasında kıyaslama yapıldığında hem sıralamada hem de gelişmişlik endeksinde
bir düşüş gözlenmiştir. 2011 yılında güncellenmiş olan verilerde il bazında sıralamada
herhangi bir değişiklik yaşanmamış olup, gelişmişlik endeksinde bir değerlendirme
yapılmamıştır. Gelişmişlik endeksinde 5. Derece gelişmiş iller arasında Van ili diğer bölge
illerine göre daha iyi durumda yer almaktadır.
Tablo 19’da Bitlis, Hakkari, Muş ve Van İllerinin endeks değerleri ve iller içerisinde
sıralamaları verilmektedir. 1996 ve 2003 yılları arasındaki gelişmişlik endeksi değişim grafiği
ise Şekil 94’de verilmiştir.
Tablo 19. Bitlis, Hakkari, Muş ve Van İlleri Gelişmişlik Sıralaması (1996-2003)
Sıralaması (1996) (76
Endeks Değeri -1996
Bitlis
-1,056951
71
-1,15736
79
Hakkari
-1,053626
70
-1,13956
77
Muş
-1,224524
76
-1,43956
81
Van
-0,955459
67
-1,09297
75
il arasında)
Endeks Değeri -2003
Sıralaması (2003) (81
İl
il arasında)
Kaynak: T.C. Ba bakanlık, DPT Yayınları “TRB2 Bölgesi 2011-2013 Bölge Planı”
Şekil 94. Van İli Gelişmişlik Endeksi
Tablo 19’dan da görüleceği üzere, Van ili bölgedeki diğer iller ile kıyaslandığında
gelişmişlik sıralamasında önde gelmektedir. Ancak Türkiye geneline göre değerlendirme
yapıldığı zaman, 1996 yılında 76 il arasında 67. sırada yer alırken, 2003 yılında 81 il
arasında 75. sıraya gerilemiştir.
193
İş Gücü ve Sektörlere Göre Dağılımı
Van ilinde 2000 yılında yapılan genel nüfus sayımından önceki bir hafta içinde
çalışmayan ve bir işle bağlantısı olmayanlardan, iş arayan ve son üç ayda iş bulmak için bir
girişimde bulunanların, toplam iş gücü nüfusu içindeki oranı %10,8’dir. Bu oran erkek nüfusta
% 14,9 iken kadın nüfusta % 4,6’dır.
İşsizlik oranı il merkezinde ilçe merkezlerinden daha yüksektir. İl merkezinde % 32,2
olan işsizlik oranı, ilçe merkezlerinde % 29,9, köylerde ise %0,4’ tür. İl merkezleri ve ilçe
merkezlerinde kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek iken,
köylerde erkeklerin işsizlik oranı kadınlardan daha yüksektir. İl merkezinde işsizlik oranı
kadınlarda %47, erkeklerde %30 iken, köylerde işsizlik oranı kadınlarda %0,1, erkeklerde
%0,7’dir. İşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. İşsiz nüfusun %68’ i
30 yaşından küçüktür.
Van ili iş gücü istatistikleri Tablo 20’de verilmektedir.
Tablo 20. Van İli İş Gücü İstatistikleri
Yıllar
2011
2010
2009
2008
2007
418
391
368
369
347
İşgücü
150
121
103
97
97
İstihdam edilenler
126
88
76
74
77
Eksik istihdam
-
-
-
5
6
5
6
5
-
-
Yetersiz istihdam
0
2
1
-
-
İssiz
24
33
27
23
20
35,8
31
27,9
26,2
28
16,2
27,1
26,4
23,8
20,9
26,2
39,5
37,5
32
33,1
30
22,6
20,6
20
22,2
Kurumsal
olmayan çalışma
çağındaki nüfus
Zamana bağlı
eksik istihdam
İşgücüne katılma
oranı %
İşsizlik oranı %
Tarım dışı işsizlik
oranı %
İstihdam oranı %
194
Yıllar
2011
2010
2009
2008
2007
-
-
-
5,2
6,3
269
269
265
272
250
Eksik istihdamda
olanların
işgücüne oranı %
İşgücüne dahil
olmayan nüfus
Kaynak: TUİK 2007-2011 İ Gücü İstatistikleri
Van ili Merkez ilçede istihdam edilen kişi sayısının sektörlere göre dağılımına ilk
sırada madencilik ve taşocakçılığı gelmektedir. Bu sektörde 19.825 kişi istihdam edilmiştir.
İkinci sırada ise otel, lokanta ve kahvehane işletmeleri gelmektedir. Bu sektörde ise 7.828
kişi istihdam edilmiştir. İstihdam edilen kişi sayısının sektörlere göre dağlımı Tablo 21-22,
Merkez ilçede istihdam edilen kişi sayısının sektörlere göre dağılımını gösteren grafik ise
Şekil 95’de verilmiştir.
195
Tablo 21. Van İli Ekonomik Faaliyet Kısımlarına ve Yerel Birimlerin Bulunduğu Yere Göre Yerel Birim Sayısı ve İstihdam
Serbest Bölge
Toplam
Yerel
Yerel
Organize Sanayi
Bölgesi
Yerel
Küçük Sanayi Sitesi
Yerel
İş Merkezi
İş Hanı/Pasaj
Yerel
Yerel
Diğer
Yerel
Birim
İstihdam
Birim
İstihdam
Birim
İstihdam
Birim
İstihdam
Birim
İstihdam
Birim
İstihdam
Birim
İstihdam
Sayısı
(İSTDM)
Sayısı
(İSTDM)
Sayısı
(İSTDM)
Sayısı
(İSTDM)
Sayısı
(İSTDM)
Sayısı
(İSTDM)
Sayısı
(İSTDM)
(YBS)
(YBS)
(YBS)
(YBS)
(YBS)
(YBS)
(YBS)
Madencilik
ve
22
22
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
22
-
918
918
-
-
7
(**)
224
(**)
29
(**)
74
164
584
74
38
38
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
38
-
61
61
-
-
-
-
-
-
13
82
11
88
37
11
6051
6051
-
-
1
(*)
446
(**)
314
723
580
939
4710
580
870
870
-
-
1
(*)
13
(**)
49
162
68
188
739
68
3319
3319
-
-
-
-
3
23
10
30
11
26
3295
11
59
59
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
59
-
235
235
-
-
-
-
-
-
59
151
72
135
104
72
taşocakçılığı
İmalat
Elektrik,
Gaz, Su
İnşaat
Toptan ve
perakende
ticaret
Otel, lokanta
ve
kahvehane
Ulaştırma,
depolama ve
haberleşme
Mali aracı
kuruluşların
faaliyetleri
Gayrimenkul
kiralama ve
196
iş faaliyetleri
Eğitim
27
27
-
-
-
-
-
-
6
20
4
28
17
4
148
148
-
-
-
-
-
-
42
87
18
39
88
18
355
355
-
-
-
-
1
(*)
30
(**)
65
150
259
65
Sağlık işleri
ve sosyal
hizmetler
Diğer
sosyal,
Toplumsal
ve Kişisel
hizmet
faaliyetleri
Tablo 22. Van İli, İlçe ve Ekonomik faaliyet Kısımlarına Göre Yerel Birim Sayısı ve İstihdam
Toptan
Madencilik ve
taşocakçılığı
İmalat
Elektrik,
İnşaat
Gaz, Su
ve
perakend
e ticaret
MERKEZ
BAHÇES
ARAY
BAŞKAL
E
ÇALDIR
Otel,
depolama
Mali aracı
lokanta ve
ve
kuruluşların
kahvehane
haberleşm
faaliyetleri
e
İST
YB
İSTD
YB
İSTD
YB
İST
S
DM
S
M
S
M
S
DM
19825
22
33
657
2917
7
489
49
264
77
166
-
-
2
(*)
2
(*)
-
-
43
78
13
34
232
370
-
-
20
44
2
(*)
-
-
152
186
24
474
930
-
-
2
(*)
2
(*)
-
-
164
349
28
İSTDM
7811
YBS
410
2
197
Gayrimenk
ul kiralama
ve iş
Eğitim
faaliyetleri
Sağlık
sosyal,
işleri ve
Toplumsal
sosyal
ve Kişisel
hizmetler
hizmet
faaliyetleri
YB
YBS
Diğer
Ulaştırma,
İSTD
YB
İSTD
YB
İSTD
YB
İST
YB
İST
YB
İST
YB
İST
M
S
M
S
M
S
DM
S
DM
S
DM
S
DM
4106
40
397
195
451
19
166
117
261
13
35
1
(*)
1
(*)
-
-
-
-
56
27
43
1
(*)
2
(*)
-
-
-
-
78
269
463
1
(*)
2
(*)
1
(*)
5
12
7828
51
3
2334
183
5
AN
ÇATAK
236
474
-
-
14
42
2
(*)
1
(*)
105
185
12
31
94
177
1
(*)
4
8
-
-
-
-
171
600
-
-
12
107
4
49
4
40
30
58
26
106
92
205
1
(*)
1
(*)
-
-
-
-
ERCIŞ
1665
3819
-
-
136
460
6
84
4
143
882
1697
381
396
735
4
43
18
37
4
38
20
49
GEVAŞ
548
795
-
-
30
66
2
(*)
3
(**)
176
227
43
103
262
297
3
22
7
8
3
(**)
2
(*)
132
264
-
-
9
24
3
33
-
-
55
75
16
33
44
79
2
(*)
1
(*)
-
-
-
-
348
659
-
-
13
48
3
20
-
-
152
289
26
61
147
225
3
(**)
-
-
-
-
1
(*)
ÖZALP
356
613
-
-
20
40
3
17
-
-
166
224
28
56
125
253
1
(*)
4
(**)
-
-
3
6
SARAY
53
234
-
-
3
9
2
(*)
-
-
24
52
8
20
15
139
1
(*)
-
-
-
-
-
-
EDREMI
T
GÜRPIN
AR
MURADI
YE
198
13
3
Şekil 95. Van İli Merkez İlçe Sektörlere Göre İstihdam
Ekonomik Durum
Van ilinin ekonomik yapısı genellikle tarıma dayanmaktadır. Ayrıca ticaret, turizm ve
sanayi faaliyetleri de ekonomide önemli bir yer tutmaktadır. Hayvancılıkta son yıllarda
yaygınlaşan terör olayları nedeniyle, mera kullanımı azalmasından dolayı hayvancılıkta
düşüş gözlenmektedir.
Van ilinde toplam tarım alanı 3.211.076 da olup, ekilen tarla alanı 2.012.944 da,
nadas alanı 1.142.990 da, sebze bahçeleri alanı 13.746 da, meyce alanı ise 41.396 da’dır.
Van ili ve ilçeleri bazında tarım alanları miktarı Tablo 23’de verilmiştir.
199
Tablo 23. Van ve İlçelerinde Bazı Tarım Alanı Miktarları
İlçe Adı
Yıl
Toplam
Ekilen tarla
Nadas
Alan(dekar)
alanı(dekar)
alanı(dekar)
Sebze
bahçeleri
alanı(dekar)
Meyve
alanı(dekar)
Merkez
2011
616.372
335.991
265.19
4.169
11.022
Bahçesaray
2011
31.383
24.656
1.913
128
4.686
Başkale
2011
373.674
323.643
49.939
20
72
Çaldıran
2011
246.166
130.636
115.506
0
24
Çatak
2011
168.63
119.72
42
136
6.774
Edremit
2011
94.133
65.153
19.195
1.525
8.26
Erciş
2011
423.262
229.283
179.5
6.229
8.25
Gevaş
2011
81.625
78.101
2.36
392
772
Gürpınar
2011
477.874
317.091
160.652
93
38
Muradiye
2011
320.429
151.129
166.781
1.051
1.468
Özalp
2011
299.104
161.744
137.342
3
15
Saray
2011
78.424
75.797
2.612
0
15
(TÜİK, 2011)
Bölgede topoğrafik, iklimsel ve diğer faktörlerden kaynaklı bitkisel üretim deseninde
fazla çeşitlilik görülmemektedir. Bitkisel üretim yapılan alanların büyük bir kısmını tarlalar
oluşturmaktadır. Van ili, Merkez ilçede bulunan tarım alanlarında yetişen bitkisel üretim
Tablo 24’de verilmiştir.
Tablo 24. Van İli Merkez İlçesi Bitkisel Üretim Miktarları
Hasat Edilen Alan
Ürün Adı
Ekilen Alan (Dekar)
Nohut
300
300
33
Fasulye (Kuru)
400
400
44
Şekerpancarı
507
382
1209
Buğday
231314
231314
24029
Arpa
17
17
2405
Yonca
65
65
52
Korunga
20
20
14
Mısır (silaj)
70
70
262
Patates
1.4
1.4
1.68
(Dekar)
Üretim (Ton)
Tablo 24’de görüleceği üzere bölgede buğday ekimi ve üretimi ilk sırada yer
almaktadır.
200
Şekil 96. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Ekilen Alan Miktarı
Şekil 97. Van İli Merkez İlçe Ürünlere Göre Üretim Miktarı
Erçek Gölü çevresindeki yerleşim birimlerinde ana geçim kaynağı tarım ve
hayvancılıktır. Tarımsal üretim olarak daha çok tahıl ve yonca başta olmak üzere yem bitkileri
yer alırken az miktarda sebze ve meyve üretimi bulunmaktadır. Ancak ne ekimi yapılan
tahıllar, ne de sebze ve meyve ticari bir üretim miktarına ulaşmamakta hepsi geçimlik
düzeyde üretilmektedir. Sadece yonca üretimi bölgede ticari bir değer ifade etmektedir. Göl
çevresinde verimli ve geniş otlakların varlığı, koyun yetiştiriciliğini en önemli geçim kaynağı
haline getirmiştir. Köylerde bulunan büyükbaş hayvan varlığı ise küçükbaş hayvan
varlığından daha azdır.
201
3.2. Demografik Yapı
Nüfus:
Van ili yerleşim birimleri 2011 yılı nüfus bilgileri, TUİK Adrese Dayalı Nüfus Sistemine
göre Tablo 26’da verilmektedir. Buna göre 2011 yılı il nüfusu 1.022.532 kişi olup, bunun
525.144’ü erkek ve 497.388’i kadın nüfusunu oluşturmaktadır. 2011 yılı nüfus sayımlarına
göre Van il sınırları içerisinde ikamet eden toplam nüfusun 526.725’i il ve ilçe merkezlerinde
yaşamaktadır.
Van İlinde 2008 yılından 2011 yılına kadar olan nüfus verileri incelendiğinde nüfusun
2010 yılına kadar düzenli olarak arttığı, ancak 2011 yılında ise azalmaya geçtiği
görülmektedir. Aynı durum il ve ilçe merkezlerinde de görülürken, belde ve köylerde yaşayan
nüfusta bu şekilde bir azalış bulunmamaktadır. Şekil 98’de Van ili ve yerleşim merkezleri
nüfusunun yıllara göre dağılımı grafiği verilmektedir.
Tablo 25. 2011 Yılı Van İli Yerleşim Yerlerindeki Nüfus Bilgileri
Van - il/ilçe
Van - belde ve
merkezleri nüfusu
köyler nüfusu
979.671
511.678
467.993
71.517.100
1.004.369
514.481
489.888
2009
72.561.312
1.022.310
527.525
494.785
2010
73.722.988
1.035.418
539.619
495.799
2011
74.724.269
1.022.532
526.725
495.807
Yıl
Türkiye - Toplam Nüfus
Van - İl Nüfusu
2007
70.586.256
2008
Kaynak: TUİK 2011 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Bilgileri
Şekil 98. Van İli Yerleşim Birimleri Yıllara Göre Nüfus Dağılımı Grafiği
202
Şekil 99’da verilen nüfus artış grafiklerine göre, 2008-2011 yılları arasında, Türkiye
genelinde nüfus sayısında bir artış gözlenmekteyken, Van ilinde ise 2011 yılı itibariyle nüfus
sayısında azalışa geçtiği gözlenmiştir.
Şekil 99. Türkiye Geneli ve Van İli Nüfus Artış Grafikleri
Sosyal
ve
ekonomik
gelişmeye
yönelik
yapılan
incelemelerde
en
önemli
değerlendirme unsuru, genç nüfusun toplam nüfusa oranıdır. Şekil 100’de Van ili yaş
dağılımına göre nüfus verileri incelediğinde, ilde genç nüfusun oldukça fazla olduğu dikkat
çekmektedir. 2009 TÜİK verilerine göre, medyan yaş Türkiye’de 29 olarak hesaplanmıştır.
Aşağıda yer alan yaş grupları dağılım grafiğinde Van ili nüfus dağılımının Türkiye geneline
göre daha düşük yaş gruplarında yoğunlaştığını göstermektedir.
Şekil 100. Van İli Yaş Gruplarına Göre Nüfus Dağılımı
203
Doğum Oranı
Van ilinde doğum oranı hesaplamaları 2009 yılından itibaren yapılmış olup, 2011
yılına kadar doğum oranlarında azalma olduğu gözlenmiştir. Tablo 26’da TUİK Doğum Oranı
Değerleri yıllara göre verilmektedir.
Tablo 26. Van İli Doğum Oranı Verileri
Yıl
Ocak Şubat
Mart
Nisan Mayıs
Hzrn
Tmz
Ağu
Eylül
Ekim
Ksm
Ark
Top.
2011
2630
2003
2306
2241
2583
2514
2553
2916
2394
2133
2371
2080
28724
2010
2805
2182
2280
2338
2475
2496
2647
2792
2555
2537
2629
2151
29887
2009
2434
1950
2088
2446
2551
2764
2767
2925
2970
2571
2421
2176
30063
Kaynak: TUİK, Doğum Oranları, 2009-2011
2009
2010
2011
Şekil 101. Yıllara Göre Doğum Oranı Grafiği
Göç Durumu
Bir yerleşim yerinde nüfus yapısını ve nüfus artış hızını etkileyen en önemli
faktörlerden biri nüfus hareketleridir. Göçler, ekonomik gelişmenin ve toplumsal gelişmenin
ve toplumsal canlılığın hem sonucu hem de sebebidir. Yerleşim yerlerinin ekonomik
gelişmesi ve toplumsal canlılığı, bu yerleşim yerlerinin diğer yerleşim birimlerinden göç
almasına sebep olur.
Van ili 2008-2011 yılları arasında göç durumu ile ilgili TUİK verileri Tablo 27’de
verilmektedir. Yılların kıyaslandığı grafik Şekil 102’de verilmektedir.
204
Tablo 27. 2008-2011 Yılları Arası Göç Durumu
ADNKS 2011
Yılı
Nüfusu
Aldığı Göç
Verdiği Göç
Net Göç
Net Göç Hızı
2011
1.022.532
23.415
72.273
-48.858
-46,67
2010
1.035.418
23.231
31.312
-8.081
-7,77
2009
1.022.310
22.866
27.175
-4.309
-4,21
2008
1.004.369
21.187
30.275
-9.088
-9,01
Kaynak: TUİK, Adrese Dayalı Nüfus Verileri
Şekil 102. Yıllara Göre Van İlinin Aldığı ve Verdiği Göç Sayısı
Şekil 102’den de görüleceği üzere Van İlinde 2011 yılında il dışına verilen göç
sayısında yüksek bir artış yaşanmıştır. Bunun nedeninin, 2011 Yılında yaşanan depremler
olduğu düşünülmektedir. İki büyük deprem, depremin yarattığı can ve mal kayıpları ve
7000’in üzerinde oluşan artçı sarsıntılar Van ilinde sürekli ve hızlı bir göçe yol açmıştır.
Dolayısıyla mevcut mahalle ve köy nüfusları ilk depremden başlayarak rakamsal değerlerini
yansıtmaktan uzak bir demografik yapıya dönüşmüşlerdir. Göç edenlerin bir kısmını kendi
imkânlarıyla
gidenler,
bir
kısmını
da
kamu
kuruluşları
tarafından
gönderilenler
oluşturmaktadır. Kamu kuruluşları tarafından gönderilenler hakkında sınırlı bir bilgi mevcut
iken kendi imkanlarıyla kenti terk edenlere ilişkin bilgiler ise belirsiz bir alan oluşturmaktadır.
Şekil 103’de Van ili net göç hızı grafiği verilmektedir.
205
Şekil 103. Yıllara Göre Net Göç Hızı
Van ili net göç oranlarına rağmen orta düzeyde göç alan iller sınıfına girmektedir. İdari
yapılanmada Van İlinin merkezi idarenin taşra teşkilatlarının merkezi, yani bölge
müdürlüklerinin merkezi olması ve bünyesinde bir üniversiteye sahip olması ayrıca ordunun
İlimizde yakın zamana kadar tugay düzeyinde günümüzde de Kolordu düzeyinde
teşkilatlanmış olması İlimizin kamu hizmetleri olarak (subay, öğretmen, öğretim üyesi vs.)
önemli oranda nüfus çekmesine yol açmıştır. Fakat buna rağmen Van orta düzeyde net göç
veren gelişmişlik sıralamasında en altlarda yer alan bir il olmaktan kurtulamamıştır.
3.3. Anket Araştırması
Bu araştırmada, Erçek Gölü çevresinde yaşayan halkın temel demografik yapısını,
temel ekonomik yapılarını, çevre bilincini ölçmek amacıyla gerçekleştirilmiştir.
Erçek Gölü çevresi yaklaşık yedi bin yıllık geçmişe uzanan bir yerleşim yeridir. Gölün
hemen kuzey doğusunda yer alan eski Karagündüz Köyü, aslında tam eski yerleşim
yerlerinin, yani arkeolojik sit alanı üzerine kurulmuştur. Göl havzasında nüfusları birbirinden
oldukça farklı, birisi belediye olmak üzere toplam 25 yerleşim birimi bulunmaktadır. Yerleşim
yerlerinde toplam nüfus 48 820 kişidir. Bu nüfusun 24 944 kişisi erkek, 23 876 kişisi kadındır.
Göl havzasında bulunan köyler ve 2011 yılı adrese dayalı nüfus sayımına göre mevcut
nüfusları ile kadın-erkek dağılımı Tablo 28’de gösterilmiştir.
Bu yerleşim birimlerinde ana geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımsal üretim
olarak daha çok tahıl ve yonca başta olmak üzere yem bitkileri yer alırken az miktarda sebze
ve meyve üretimi bulunmaktadır. Ancak ne ekimi yapılan tahıllar, ne de sebze ve meyve
ticari bir üretim miktarına ulaşmamakta hepsi geçimlik düzeyde üretilmektedir. Sadece yonca
206
üretimi bölgede ticari bir değer ifade etmektedir. Göl çevresinde verimli ve geniş otlakların
varlığı, koyun yetiştiriciliğini en önemli geçim kaynağı haline getirmiştir. Köylerde bulunan
büyükbaş hayvan varlığı ise küçükbaş hayvan varlığından daha azdır.
Göl çevresindeki bitkisel üretimde hem gübre hem de ilaç kullanımının düşük olması,
göl havzası için şimdilik bir şans olarak görülmektedir.
Tablo 28. 2011 Yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı Sonuçlarına Göre Erçek Gölü Havzasında Bulunan
Yerleşim Yerlerinin Nüfusu
Yerleşim Yeri
Toplam
Erkek
Kadın
Havza Toplamı
48.820
24.944
23.876
Ağzıkara
1.234
633
601
Aktaş
779
397
382
Arıtoprak
1.119
563
556
Aşağıçitli
341
176
165
Aşağıgölalan
302
140
162
Baklatepe
418
216
202
Çalımlı
1.240
640
600
Çomaklı
222
105
117
Değirmenarkı
430
210
220
Dibekli
482
241
241
Erçek Beldesi
3.769
1.937
1.832
Gendelova
371
188
183
Ilıkaynak
1.193
622
571
Irgatlı
497
255
242
Karagündüz
1.009
511
498
Karakoç
1.218
590
628
Kaymaklı
717
359
358
Kozluca
170
87
83
Ortanca
2.112
1.101
1.011
Yalınağaç
414
202
212
Yalnızağaç
307
154
153
Yatıksırt
1.204
628
576
Yukarıgölalan
808
423
385
Yukarıgüneyce
199
97
102
(TÜİK, 2012)
Göl çevresinde temel alan kullanıcılar, Erçek Beldesi ve Karagündüz Köyü
sakinleridir. Göle yakın oturan başka köyler bulunsa da, onlar daha çok gölün belirlenen
koruma alanlarına uzak oldukları için birinci derecede alan kullanıcısı olarak kendilerini
tanımlamamaktadırlar. Erçek Beldesi, Erçek Gölü çevresindeki en büyük yerleşim yeridir.
207
Belediye ile yönetilen bu yerleşim birimi, bölgeye götürülecek hizmetler için yerel bir odak
noktası olabilecek durumdadır. Erçek Belediye Başkanı, çevreye duyarlı ve alanın korunarak
kullanılması yönünde belli bir bilince sahiptir. Beldede alan korumaya karşı çıkan sakin
hemen hemen yok gibidir. Belediye üç yıldır yapılan Erçek Gölü Flamingo Festivali’nin yerel
ortağı durumundadır. Temel beklentileri, Erçek Gölü’nün uzun vadede önemli bir turizm alanı
olması ve bundan belde sakinlerinin bir şekilde yararlanmasıdır. Beldede bir jandarma
karakolu bulunmakta olup, alanın korunmasında yasa uygulayıcı olarak bu karakol önemli bir
paydaş olarak görülmektedir. Belde sakinleri göl üzerinde gördükleri her türlü faaliyet için
karakoldan izin alınması gerektiğini düşündükleri için, proje kapsamında yürütülen alan
çalışmaları esnasında proje ekibine bile karakoldan izin alınıp alınmadığını sormuşlardır. Bu
durum aslında yerelde sahiplenmenin güçlü olduğunu göstermektedir. Yapılan görüşmelerde
alanın koruma statüsü kazanmasına, hayvan otlatmalarına izin verildiği sürece karşı
olmadıkları izlenimi edinilmiştir.
Göl çevresindeki en önemli paydaşlardan birisi de Karagündüz Köyü’dür. Karagündüz
Köyü, göl çevresinde kuşların üreme, beslenme ve konaklama noktaları ile iç içedir. Özellikle
eski köy alanı, koruma alanı olarak belirlenen noktalardan birisinin hemen yanındadır. Köy
muhtarı, oldukça bilinçli, alanın korunması için gayret içinde olan birisidir. Köylüler, son üç
yıldır yapılan festival kapsamında Erçek Gölü’nün değerini daha iyi anlamış durumdalar.
Köyde bulunan iki adet kuş gözlem kulesine son yılda 200 kişisi yabancı olmak üzere, toplam
2000 civarında ziyaretçi gelmiştir. Muhtar, gözlem kulesi yakınında bulunan metruk caminin
ziyaretçi merkezi yapılmasını, böylece orada köyden birilerinin rehberlik edebileceğini ve
alanın daha iyi tanıtılıp korunacağını düşünmektedir. Eski köye bitişik sazlık alan, aynı
zamanda köyün büyükbaş hayvanlarının otlağı olarak kullanılmaktadır. Buranın otlak olarak
kullanılıyor olması, koruma alanı belirlendikten sonra bir çatışma potansiyeli içermektedir. Bu
yüzden şimdiden Karagündüz Köyü’nde bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı, koruma alanına
karşı oluşabilecek direnç önlenmelidir.
Sulak alan çevresinde korumaya karşı çıkanlar daha çok Van kent merkezinden giden
avcılardır. Son üç yıldır göl çevresi komple ava kapatılmıştır. Bu durum Van Avcılar ve
Atıcılar Kulübü tarafından tepkiyle karşılanmakta, her yıl Valilik koordinasyonunda yapılan
toplantıda alanın ava açılması gerektiğini savunmaktadırlar. Bu yüzden avcılarla özel bir
çalışma yaparak, dirençleri azaltılmalı ve alanın korunmasında destekleri sağlanmalıdır. Zira
uzun vadeli düşünüldüğünde en önemli koruma faaliyetinin eski avcılar tarafından
yürütüldüğü unutulmamalıdır.
208
Yöre insanının kuşlar özelinde göl çevresine ilişkin bilinci yüksektir. Bu bilinçte son üç
yıldır yapılan Flamingo Festivali’nin önemli bir katkısı olmuştur. Yöre insanı, kuşlar olmasa
Erçek Gölü’nde bulunan ve ivez olarak adlandırılan göl sineklerinin sayısının çok artarak hem
kendilerine hem de hayvanlarına zarar vereceğine inanmaktadır. Diğer taraftan bölgeye
gelen avcıları sürekli olarak karakola haber vererek kuşların vurulmasını istememektedir.
Ancak halen yerleşim yerlerindeki çocuklar, ilkbahar aylarında sulak alandan kuş yumurtası
toplamakta, bunu eğlendirici bir etkinlik olarak görmektedir. Bu yüzden göl çevresindeki
okullarla işbirliği yapılarak yumurta toplamanın zararları ve genel olarak alanın korunmasına
ilişkin eğitim çalışmaları yapılmalıdır. Doğa Gözcüleri Derneği tarafından zaman zaman
bölgede yapılan eğitimler, daha yaygın hale getirilirse bu zarar en aza inebilecektir.
Van Valiliği, Karagündüz Köyü’nde bir kuş müzesi kurma yönünde çalışmalar
yürütmektedir. Köylülere bu yönde görüşmeler devam etmekte olup, kuş müzesi kurulduğu
takdirde bunun bakım ve işletilmesi köylülere devredilecektir.
Alandaki önemli paydaşlar sıralanırsa bunlar; Erçek Belediyesi, Karagündüz Köyü
Muhtarlığı, Van Avcılar ve Atıcılar Kulübü, Doğa Gözcüleri Derneği, göl çevresindeki okullar,
göl çevresindeki diğer köy muhtarlıkları, jandarma karakolu olarak sıralanabilir.
209
4. KÜLTÜREL VERİLER
Erçek Gölü çevresi oldukça eski bir yerleşim birimidir. Eski Karagündüz Köyü,
Urartulardan kaldığı düşünülen bir höyük üzerinde yer almaktadır. Bu yüzden bu bölge
arkeolojik sit alanı olarak belirlenmiştir (Şekil 104-105). Şekil 104-105’den de görüldüğü gibi,
eski Karagündüz Köyü ve köyün hemen doğusunda Karagündüz Kaynak suyunun kenarı sit
alanıdır. Ancak şimdiye kadar yapılmış bir kazı çalışması mevcut değildir.
Şekil 104. Erçek Gölü Çevresi Kültür Varlıkları
210
5. EKOLOJİK OLMAYAN DOĞAL KAYNAK KULLANIMI (ALT ÖLÇEK PLANLAMA
ÇALIŞMALARI)
Göl havzasına ait 2006 yılı verileri ile hazırlanmış olan CORINE arazi kullanımı
haritası Şekil 105’de verilmiştir. Harita incelendiğinde görüldüğü gibi göl çevresi genelde
çayırlık alanlardan oluşmakta, batı ve kuzey kısımlarında rakımı 2.500 metrelere kadar
ulaşan dağlık alanlar bulunmaktadır. Gölün doğu ve güney kısımlarında, göl kıyı çizgisi
yakınında bulunan alanlar daha çok çayırlık alan niteliğinde iken bu çayırlık alanlara bitişik
tarım alanları yer almaktadır.
Şekil 105. Erçek Gölü Çevresi 2006 Yılı Verilerine Göre CORINE Arazi Kullanımı
Gölün kuzeydoğusundan göle karışan Memedik Çayı ve Karagündüz kaynak suyunun
göle karıştığı alan, sucul ekosistem açısından çok önemlidir. Bu alan tatlı su etkisinde
olduğundan sazlarla kaplıdır ve bu yüzden su kuşlarının üreme ve beslenme mekanı işlevi
görmektedir.
Gölün kuzeybatısında bir adet küçük ada yer almaktadır. Bu küçük ada, tamamen
kayalık olup, özellikle martılar açısından üreme alanı niteliğindedir.
211
Erçek Gölü sulak alanında göldeki besin elementlerinin taşıyıcısı Memedik Çayı ile
Karagündüz
kaynak
suyudur.
Özellikle
Memedik
Çayı,
ilkbahar
aylarında
taşkın
oluşturmakta, gölün doğusunda yer alan çayırlıklar tamamen su altında kalmaktadır. Zaten
Şekil 105 incelendiğinde gölün doğu kıyılarında göl şeklini belirleyen ana unsurun Memedik
Çayı olduğu anlaşılmaktadır. Çay tarafından taşınan alüvyonlar Erçek Beldesi ile
Karagündüz Köyü arasında göle doğru bir girinti oluşturmaktadır. Diğer taraftan taşınan
materyaller gölün sürekli olarak doğudan dolmasına neden olmakta, buna bağlı olarak da göl
batımetrisi etkilenmektedir.
Erçek Gölü ekosistemi için ekosistem direncini sağlayan temel unsur bu iki akarsuyu
debisinin düşmemesi ve taşkın durumunun önlenmemesidir. Taşkın önleme yönünde
Memedik Çayı’na yapılacak müdahaleler hem ekosistemin işlevinin değişmesine, hem de
gölün doğu kıyılarında gölün alüvyonla dolması sonucu kıyı çizgisinin değişmesine neden
olacaktır.
2011 yılında yaşanan depremden sonra yörede başlayan yeni yapılaşma trendi,
beton arme evler yapılması yönündedir. Bu durum özellikle Memedik Çayı civarından kum
alımını ve bu çevrede beton santrali kurma eğilimini güçlendirmiştir. Şimdiden Karagündüz
Köyü civarında iki adet beton santraline ilgili birimler tarafından ruhsat verilmiştir. Bu
santraller Memedik Çayı etrafından kum almakta, diğer taraftan çıkardıkları gürültü ile
etraftaki kuşları rahatsız etmektedir.
212
Şekil 106. Maden Sahaları Haritası
213
6. VERİLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Aşağıda alt balıklar alt başlıklar halinde incelenmiş olan veriler, için burada sadece bir
tehditler, fırsatlar tablosu verilecektir. Yapılan alan çalışmaları ile birlikte bölgede yürütülen
derinlemesine görüşmelerden edinilen bilgiler de bu tablonun oluşturulmasında kullanılmıştır
(Tablo 29) .
Tablo 29. Fırsatlar ve Tehditler Tablosu
Tehdidin Kaynağı
Tehditler
Fırsatlar

Aşırı otlatma

Ekstansif hayvancılık

Flamingo Festivali

Kara avcılığı

Kent kaynaklı avcılar

Doğa Gözcüleri Derneği’nin

Saz kesimi

Geleneksel yapı tekniği

Küresel iklim değişimi

Fosil yakıt kullanımı

Çevre kirliliği

Yerleşim yerleri

Ulaşım

Kara ve demir yolu

Kuraklık

İklim ve yanlış su
kullanımı
çalışmaları

Bölge müdürlüğünün Van’da
bulunması

Yeni yapı teknikleri
yaygınlaşıyor olması

Göl suyun tuzlu-sodalı
olması
6.1. Biyolojik Çeşitlilik
Göl çevresinde biyolojik çeşitlilik unsurlarını tehdit eden en önemli faktör, daha önce
de belirtildiği gibi aşırı otlatmadır. Son elli yılda meralar üzerinde erken ve kapasitesinin
üzerinde aşırı otlatma gibi yanlış uygulamalar sonucunda mera vejetasyonu tahrip olmuş ve
bu doğal ot üretim alanlarının verim ve kaliteleri önemli ölçüde düşmüştür. Bu otlatma
alanlarının ıslah edilerek yeniden verimli hale getirilmesi zorunluluğu vardır.
Ülkemizde entansif hayvancılık fazla yaygın olmayıp, yetiştiricilik çoğunlukla mera
hayvancılığına dayalı olarak yürütülmektedir. Gününüze kadar çayır mera alanlarına sahip
çıkılmaması, sömürücü bir şekilde otlatma uygulanması ve amenajman kurallarına
uyulmaması, çayır-meralarımızı verimsiz hale getirmiş bunun sonucu olarak iyi cins yem
bitkileri ortadan kalkarak, yerlerini yıllık, düşük kaliteli bitkilere bırakmışlardır. Zayıflamış olan
meraların ıslahı, genellikle; otlatmanın kontrol altına alınması, gübreleme, yabancı otları
temizleme ve benzeri kültürel tedbirler ve bulunması arzu edilen yem bitkileri tohumlarının
meraya ekilmesi suretiyle yapılmaktadır. Bu işlemlerden hangisinin uygulanacağını tayin
eden en önemli faktör vejetasyonun botanik kompozisyonudur.
214
Klimaks türlerinin büyük bir çoğunluğu kaybolan bu gibi vejetasyonlara istenilen yem
bitkilerinin ilavesi ise, üsten tohumlama veya sürerek suni mera tesisi şeklinde
gerçekleştirilebilir. Bölgenin ekolojik koşullarına uygun yem bitkilerinin tespit edilip botanik ve
agronomik özellikleri araştırıldıktan sonra hayvancılık sektörüne sunulması ülke ekonomisine
katkı dolayısıyla son derece önem arz etmektedir.
Farklı türlerden oluşan çayır ve mera vejetasyonları, ihtiva ettikleri her bir türün farklı
besin maddesi kompozisyonuna sahip olmaları özellikle baklagil yem bitkileri hayvan
beslenmesinde son derece önem arz etmektedir. Meraların yaygın bitkileri olan baklagillerle
Rhizobium bakterileri arasındaki ortak yaşam sonucu havanın elementer azotu (N 2) fikse
edebilmektedir. Bu biyolojik azot fiksasyonu fotosentezden sonra dünyadaki en önemli bitki
biyokimyasal prosesidir. Yüksek üretimli meralarda baklagil-rhizobium ortaklığı ile önemli
miktarda biyolojik azot fiksasyonu gerçekleşir. Meralarda azot eksikliğinin görülmesindeki
esas faktörler büyümenin azlığı ve simbiyotik azot fiksasyonunun düşüklüğüdür. Bu durum
uygun baklagil türlerinin yokluğuna, Rhizobiumların zayıf veya etkisiz nodül oluşturmalarına,
baklagil-rhizobium ortaklığı için gerekli olan fosfor, kükürt veya diğer elementlerin eksikliğine,
toprak asitliğine ve diğer toprak faktörlerine bağlıdır.
Ülke hayvancılığının geliştirilip hayvansal ürünlerin artırılması, çayır ve meralarda
aşırı otlatmanın önüne geçilmesi, rüzgar ve su ile oluşan toprak erozyonunun azaltılması,
toprak verimliliğinin artırılması önemlidir. Sonuçta sürdürülebilir bir tarım sisteminin
kurulması, organik tarıma olan ilginin arttığı günümüzde daha az kimyasal gübre kullanımının
sağlanması ve Tarım Bakanlığının kaba yem açığının kapatılması amacıyla yem bitkileri
yetiştirmeyi teşvik etmesi gibi nedenlerden dolayı ülkemizde yem bitkileri yetiştiriciliğinin
önemi giderek artmaktadır.
Bölgemiz meraları yıllardır aşırı kullanımı ve sahipsizliği nedeniyle önemli ölçüde
tahrip olmuş ve çoğu primer vejetasyonunu kaybetmiş ve yer yer erozyon sahası halini
almıştır. Bu olumsuz süreçten hayvansal üretimler de nasibini almış ve ekonomik üretim
yapamayan çiftçiler çareyi göç etmekte bulmuşlardır. Ülkemizde 1998 yılında Mera Kanunun
çıkması ile bu alanda önemli bir adım atılmış ve en büyük doğal kaynaklarımızdan biri olan
meralarımızdaki tahribatın durdurulması ve bu alanların rasyonel ve sürdürülebilir bir
yaklaşımla idare edilmesi umudu doğmuştur.
Beslenme ve sanayi sektörünün hammadde ihtiyacının karşılanması yanında
istihdama ve ihracata doğrudan ve dolaylı katkı sağlamak gibi nedenlerle tarım sektörü
215
vazgeçilmezliğini sürekli korumaktadır. Yöre halkının % 70’ine yakını tarım ve hayvancılıkla
uğraşmaktadır.
Yıllardan beri sürdürülen aşırı otlatma ve bilinçsiz kullanım, mera vejetasyonundaki
arzulanan türlerin yok olmasına ve biyoçeşitliliğin süratle daralmasına neden olmaktadır.
Verimliliğin önemli ölçüde yitirmiş, potansiyel erozyon kaynağı haline gelmekte olan
meralarla ilgili ıslah tedbirlerinin alınması kaçınılmazdır. Bu tip aşırı oranda yıpranmış
meraların ve terk edilmiş marjinal alanların ıslahında kullanılabilecek en etkili yöntemlerden
biriside üstten tohumlamadır. Doğu Anadolu Bölgesi birçok önemli yem bitkisinin gen merkezi
konumundadır. Özellikle mera ıslahında kullanılabilecek otlatmaya ve çevresel streslere
dayanıklı taksonlar mevcut değildir. Yurdumuzda konu ile ilgili olarak yapılan çalışmalar yok
denecek düzeydedir. Kültürü yapılan yem bitkileri ile yapılan üsten tohumlama çalışmaları bu
bitkilerin çoğu kez yerleşik mera vejetasyonu ile rekabet edememeleri nedeniyle başarısız
olmaktadır. Bu nedenle bu araştırmanın asıl amacı bölge mera vejetasyonunda bulunan
rekabet gücü yüksek baklagil yem bitkilerini ortaya çıkartılmasıdır. Bu tür çalışmalarda ot
üretimine yönelik olarak geliştirilmiş yem bitkileri kullanıldığından, başarılı ve sürdürülebilir bir
mera vejetasyonu oluşturulamamıştır.
Aşırı otlatma dışında bölgede biyolojik çeşitliliği tehdit eden diğer unsurlar, saz kesimi,
avcılık, iklim değişimi ve çevre kirliliği olarak sayılabilir. Saz kesimi, bölgede geleneksel yapı
tekniğinin kaçınılmaz bir sonucudur. Zira yöre insanı, evini, ahırını, diğer barınaklarını çatı ile
kapatmak yerine, üzerini önce keresteler üzerine sazlar dizerek daha sonra 20-30 cm
kalınlığında çamurla kaplamakta böylece dam haline getirmektedir. Aslında bu teknik son
yıllarda modern çatılı evlerin ve ahırların yapımının yaygınlaşmaya başlaması ile gittikçe
azalmaktadır. Ancak saza, çamura para ödenmediği için yöre insanına daha ucuz ve kolay
gelmekte bu da halen bir yapı tekniği olarak önemini korumaktadır. Son yaşanan depremden
sonra yörede devlet desteği ile yapılan evlerin çatılı olarak yapılması, bu tekniğin azalmasına
katkı sağlayacaktır. Bu yüzden saz kesiminin ileride daha da azalacağı öngörülmekle birlikte
halen önemini koruduğunun altı çizilmelidir.
Kara avcılığı, uzun vadede çalışma alanındaki en önemli tehditler arasındadır. Erçek
Gölü’nün Van kent merkezine sadece 30 km uzaklıkta olması, yanından Van-İran
karayolunun geçmesi, göl çevresini kara avcılığı açısından çok ulaşılabilir kılmaktadır. Erçek
Beldesi’nde jandarma karakolunun bulunması bir avantaj olsa da göl çevresinde bulunan su
kuşları için her zaman kara avcılığının bir tehdit olarak varlığının sürdüreceği dikkatlerden
kaçmamalıdır. Bölgede 10 yıldır faaliyet yürüten ve tüm aktörlerle iyi ilişkilere sahip Doğa
216
Gözcüleri Derneği’nin varlığı uzun vadeli planlama ve bilinç oluşturma çalışmaları için bir
avantaj olarak görülmektedir.
6.2. Sahanın Doğal Kaynak Değerlerinin Sürdürülebilir Kullanımı
Çalışma alanında doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı için potansiyel ve fırsatlar
bulunmakla birlikte, mevcut tehditlerin dikkate alınarak etkin bir kullanım planlaması
yapılmalıdır. Hali hazırda yukarıda sıralanan doğal kaynakların sürdürülebilir kullanımı için
bilimsel bir çalışma mevcut değildir. 2011 yılında yaşanan depremden sonra yörede
başlayan yeni yapılaşma trendi, beton arme evler yapılması yönündedir. Bu durum özellikle
Memedik Çayı civarından kum alımını ve bu çevrede beton santrali kurma eğilimini
güçlendirmiştir. Şimdiden Karagündüz Köyü civarında iki adet beton santraline ilgili birimler
tarafından ruhsat verilmiştir. Bu santraller Memedik Çayı etrafından kum almakta, diğer
taraftan çıkardıkları gürültü ile etraftaki kuşları rahatsız etmektedir.
Balıkçılık alanında sürdürülebilirliğin sağlanması ancak inci kefalının üreme dönemi
olan ilkbahar aylarındaki kaçak avcılığın önlenmesi ile mümkün olacaktır. Sürdürülebilir
balıkçılık için Yüzüncü Yıl Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi ve Doğa Gözcüleri Derneği
tarafından yürütülen çalışmalar desteklenmeli ve daha yaygın hale getirilmelidir.
6.3. Ekoturizm Olanakları
Ekoturizm kavramı, turizm çevre ilişkilerinin önem kazanması ve sürdürülebilirlik
tartışmaları ile birlikte gündeme gelip popüler olmuş, son yıllarda sıkça kullanılmaya
başlanmıştır. Ekoturizm doğaseverler ve çevre duyarlılığı olan turistlerin hareketlerinden
daha geniş kapsamlı bir konudur. Gerçekte bu olgu, çevresel, ekonomik ve sosyal ilişkiler
bütünüdür. Özellikle Flamingo festivalinin burada yapılması bölge halkı başta olmak üzere
Van ve çevresinde Flamingolar ile ilgili çok önemli bir farkındalık meydana getirilmiştir.
• Doğa temelli olması (ziyaretçiler doğal alanlardaki doğal ve geleneksel kültür
unsurlarını gözlemliyor ve anlamaya çalışıyorlar)
• Biyoçeşitliliğin korunmasına katkıda bulunması
• Yerel toplumların refahını desteklemesi
• Olumsuz çevresel ve sosyo kültürel etkilerin minimuma indirgenmesi için
aktivitelerini hem turistler hem de yerel halkın sorumluluğunda düzenlemesi
• Yenilenemez kaynakların minimum kullanımını gerektirmesi
217
• Yerel mülkiyetin ve yerel topluma dönük istihdam imkanlarının üretilmesini
öngörmesi
Kendisi de bir tüketim endüstrisi olduğu halde çevre ile en barışık endüstrilerden biri
olan ve doğal çevre ile kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesi açısından iyi bir araç
olabilecek turizm endüstrisi 2002 yılında Ekoturizmi etraflıca araştırıp ve daha sonrada çok
farklı disiplinlerde etraflıca tartıştı.
Ekoturizm çeşitliliği açısında Erçek Gölü çevresinde aşağıdaki çeşitleri uygulanabilir;
-
Dağ, doğa yürüyüşü (trekking),
-
Atlı doğa yürüyüşü,
-
Bisiklet turları,
-
Sportif olta balıkçılığı,
-
Kuş gözlemciliği (ornitoloji),
-
Botanik (bitki inceleme),
-
Yayla turizmi,
-
İnanç turizmi,
6.4. Çevre Kirliliği ve Diğer Tehditler
Çayır-mera ve yaylaların aşırı otlatılması: Ülkemizin özellikle çalışma bölgemizin
yaylaları zengin bir bitki ve hayvan çeşitliliğine sahiptir. Yaylaların aşırı otlatılması bitki
örtüsünün yok edilmesine bağlı olarak biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden olmaktadır. Aşırı
otlatmanın, Ahta Dağında ve Erçek gölü çevresindeki yerleşim alanları çevrelerinde bitki
örtüsünün ciddi şekilde azalmasına ve belli alanlarda yok olmasına ve buna paralel olarak
böcek türlerinin yok olmasına yol açtığı gözlemlenmiştir. Özellikle bölgede kelebek türlerinin
son elli yıla göre yaklaşık %30’unun alanda yok olmasına veya ender bulunan türler
durumuna düşmesine sebep olduğu bilinmektedir. Aşırı otlatma özellikle kurak ve yarı kurak
bölgelerde tabii bitki örtüsünü azaltan en önemli faktördür. Yine Ahta Dağında meraların ve
Erçek Gölü çevresinde aşırı otlatılmasının biyolojik çeşitliliği azaltan önemli ekolojik risk
faktörü olduğu söylenebilir.
Erozyon: Tüm dünyada olduğu gibi biyolojik çeşitliliği azaltan önemli faktörlerin
başında toprak erozyonu gelmektedir. Özellikle ülkemizde başta aşırı otlatma ve ormanların
yok edilmesi sonucu toprak erozyonu artmakta, bitki çeşitliliği azalmakta ve buna bağlı olarak
da hayvan çeşitliliği yok olmaktadır.
218
Sazlık ve Anız yakma: Ülkemizde görülen anız yakma olayına Erçek Gölü ve
çevresinde halkın Kamış olarak isimlendirdiği ve alanda dominant örtüyü oluşturan
(Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steudel),
bitkisi yanlış kullanma sebebiyle göl
etrafındaki halkın bu alanda ot biçmek için bazen bu sazlıkları yakma sonucu tüm biyolojik
çeşitlilik zarar görmekte ve biyolojik denge bozulmaktadır.
Sulak alanların kurutulması ve suların amaç dışı kullanımları: Sulak alanlar başta
kuşlar olmak üzere bitki, balık, böcek ve diğer birçok canlı türünün yaşama alanlarını
oluşturmaktadır. Ayrıca bu tip alanlar yöredeki su akışını da düzenlemektedir. Sulak alanların
kurutulması ve yaşama alanlarının değiştirilmesi bu alanlara uyum sağlamış türlerin yok
olmasına neden olmaktadır. Bu tip alanlara örnek olarak Samsun’da Kızılırmak Deltası ve
Ladik Gölü çevresi verilebilir. Bu yörelerimiz kuş türleri bakımından son derece zengin bir
çeşitliliğe sahiptir. Ingiltere’de Lycaena dispar (Lycaenidae) kelebeğinin bu tip sulak alanların
kurutulması sonucu yok olduğu bilinmektedir. Erçek Gölü çevresinde halk fazla çayırlık alan
elde edebilmek için belli aralıklarla drenaj kanallarını açmış ve Erçek Gölü’nde de başta
Erçek Beldesi ve çevre köylere içme suyu ve sulama suyu temini için kuyuların izinsiz
sondajlamaları ve gölü besleyen derelerde bilinçsiz zirai alanda suyun kullanılması bu alanın
ileride kurumaya yüz tutması kaçınılmaz hale getirecektir.
Küresel ısınma: Önümüzdeki yıllarda dünya ikliminde sıcaklığın 1.5-4.5°C daha
artacağı tahmin edilmektedir. Küresel ısınma daha önceki iklim tipine uyum sağlamış bitki
topluluklarında değişime yol açmaktadır. Bitki ve hayvan türleri küresel ısınma sonucu daha
yüksek kesimlere doğru bir yayılış göstermektedir. Küresel ısınmadan hayvanlar daha çok
etkilenmekte
gerek
tür
popülasyonu
gerekse
de
tür
çeşitliliği
önemli
derecede
etkilenmektedir. Küresel ısınmanın canlı türleri üzerine etkisi ayrıntılı şekilde incelenmiştir.
Araştırmalar küresel ısınmanın bitki ve hayvan yaşama alanlarında değişime yol açtığını,
türlerin doğal yayılma alanlarının küresel ısınma ile birlikte değiştiğini, bazı türlerin de
neslinin yok olduğunu ifade etmektedirler.
Aşırı avlanma ve toplama yapmak: Avlanma ilk çağlardan beri insanların gıda
temininde önemli bir yöntem olmuştur. Artan dünya nüfusu sonucu avlanan canlı türlerinin
sayısı azalmış, bilinçsiz avlanma sonucu bugün birçok hayvanın nesli tükenmiştir. Aynı
durum denizdeki canlı türleri için de geçerlidir. Balina, timsah ve balık gibi türlerin aşırı ve
bilinçsiz avlanmaları sonucu popülasyonları azalmış, nesillerini devam ettirmeleri tehlike
altına girmiştir. Yine tabi floradan bazı tıbbi bitkiler, lale, salep gibi soğanlı bitkilerin aşırı
şekilde toplanması ve satılması nesillerinin yok olmasına neden olmuştur. Bu şekildeki
bilinçsiz toplamalar ülkemizde büyük tehdit oluşturmaktadır. Yine ülkemizde ve bölgemizde
219
bulunan kelebek ve diğer bazı böcek türlerinin faunamızdan toplanıp ticaretinin yapılması da
bu türlerin neslinin tükenmesine yol açmaktadır.
220
7. SENTEZ
7.1. Ekolojik ve Biyolojik Çeşitlilik Yönünden Değerlendirme
Erçek Gölü, sulak alan olarak ülkemizdeki en önemli sulak alanlardan birisidir. Gölün
tuzlu-sodalı suları tek başına özel bir ekosistem olarak ele alınmasını gerekli kılacak kadar
değerlidir. Zira Erçek Gölü, bu özelliği ile tatlı su ve deniz ekosistemlerinin her ikisinden de
önemli derecede farklıdır. Gölün yüzey alanının yaklaşık %30’nun 10 metreden daha sığ
olması, su kuşları açısından çok önemlidir. Diğer taraftan Erçek Gölü kuş göç yolu üzerinde
bulunması yönüyle özellikle su kuşları açısından büyük önem arz etmektedir. Gölün su
kalitesinin tuzlu-sodalı olması, göl suyunun sulama, içme veya kullanma suyu olarak
kullanımını imkansız hale getirdiği için, uzun vadede göl suyunun kurutulması gibi riskleri
içermemesi sulak alan ekosistemi için en önemli avantaj olarak görülmektedir.
Göl etrafında sulak alanla bütünleşik halde bulunan ve bahar aylarında Memedik Çayı
tarafından taşkınla zenginleştirilen sulak çayırlar, sulak alan için çok büyük bir avantaj olarak
görülmektedir. Diğer taraftan göl çevresinde herhangi bir endüstriyel faaliyetin bulunmaması,
mevcut tarımsal üretimin endüstriyel değil daha çok geçimlik tarım olması, önemli ekolojik
avantajlar oluşturmaktadır. Yoğun tarım yapılmaması, ilaç ve gübre kullanımını azaltmakta
bu da ekosistemin uzun vadede tarımsal üretime bağlı zarar görme riskini azaltmaktadır.
Sulak alan, hem ülkemiz hem dünya açısından çok önemli bir tür olan dik kuyruk
ördeğin üreme alanıdır. Dik kuyruk ördek, hem eski Söylemez İstasyonu hem de Karagündüz
Köyü civarındaki sazlıklarda üremeyebilmektedir. Yapılan alan çalışmalarının hepsinde sulak
alanda dik kuyruk ördekler gözlenmiştir. Diğer taraftan suna, yaban kazı ve IUCN kırmızı liste
dahil diğer ördek türlerinin hemen hepsi alan çalışmalarında gözlenmiş olup, bu da Erçek
Gölü çevresinde oluşturulacak koruma alanlarının ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.
Göl çevresindeki akarsular, su kuşları ve su bitkilere açısından önemli olduğu kadar, gölde
yaşayan inci kefalının üreme habitatı olması yönüyle de önemlidir.
Göl çevresinde etnobotanik ve ticari anlamda bitki çeşitliliğinin zengin olduğu daha
önceki bölümlerde vurgulanmıştı. Ancak bu bitki türleri içinde mutlak koruma altına alınması
gereken tehlike altında türler bulunmamaktadır.
Çalışma esnasında gözlenen en ilginç yapılardan birisi Erçek Gölü doğu kıyılarında
rastlanılan mikrobialitlerdir. Mikrobialit, göl tabanından kaynayan mineralli suların, gölde
bulunan cyanobakterilerle kalsifiye olması sonucu oluşan, göl tabanından yukarıya doğru
221
sürekli büyüyen bir yapıdır. Erçek Gölü doğu kıyılarında gözlenen bu yapıların yoğun
bulunduğu alan belirlenerek harita üzerinde gösterilmiştir (Şekil 107). Bu alan uzun vadede
dalma turizmi açısından yöreye önemli katkılar sunabilecek niteliktedir. Bu yüzden Şekil
93’de gösterilen alan şamandıralarla belirlenerek her türlü balıkçılık ve tekne seyrü seferine
kapatılmalı, dalış turizmi için rezerv haline getirilmelidir.
Şekil 107. Erçek Gölü Mikrobialit Haritası
222
Şekil 108. Erçek Gölünde Tespit Edilen Mikrobialit
7.2. Niteliksel Yönden Değerlendirme
Hassaslık: Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde hassas
herhangi bir özellik söz konusu değildir. Gerek sulak alan gerekse de kurak alan türler habitat
değişimi sonucu hassas konumda değildirler.
Nadirlik: Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde Türlerin
ve/veya habitatlarının yani yaşam ortamlarının nadirliği de söz konusu olmayıp, bu
kapsamda ulusal ve uluslararası önemini artıran en önemli husus olan Nadir türlerin veya
habitatlarına rastlanmamıştır. Özellikle Bitkiler açısında Ulusal ve Küresel ölçekte nesli
tehlikede olan herhangi bir takson barındırmamaktadır.
Doğallık:
Doğallık
ekolojik
karakter
özelliklerine
uygulanan
kriterlerden
en
önemlisidir. Erçek Gölü İnsan tarafından en az değiştirilmiş, en doğal ekosistemler doğa
koruma açısından genellikle daha değerlidir. Sulak alan ekosistemi insanlar tarafından saz
kesme ve yakma şeklinde değiştirilmekteyken Karasal alanda erken ve potansiyelin çok
üstünde hayvan otlatılmasıdır.
223
Tipiklik: Alanın bitkiler açısında değerlendirilmesiyle tipik habitat ya da biyotoplar
bulunmamaktadır. Doğa koruma alanlarının belirlenmesinde genellikle belirli bir özelliğin en
iyi veya iyi örneklerini içeren alanlar seçilir. Mesela, Ramsar Alanlarının seçiminde
yararlanılan 1. Kriter, istisnai özelliği gösterir ki, bunlar genellikle sıra dışı ve nadirdir. Başka
bir deyişle; Erçek Gölü ve çevresi insanların uzun yıllar süren saz kesimi ve Memedik suyun
göle karıştığı alanda ot biçme ve daha yukarı kesimlerde kum ocakları şeklinde bazı
faaliyetleri, alandaki bitki topluluklarıyla tipik bir karşılık gösterirler.
Özel ilgi: Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde insanların
daha fazla ilgisini çeken herhangi bir takson söz konusu değildir.
Büyüklük: Doğa korumada geniş alanların küçüklerine oranla daha değerli olduğu
kabul edilir. Ancak biyolojik çeşitlilik yönünden bazen küçük olanlar büyük alanlardan daha
değerli olabilir. Mevcut habitatların bölünmesi ve popülasyonların ayrıldığı yerde çok
önemlidir ve bölünmüş parçalar (yaşayan popülasyonları barındıracak) yeterli büyüklükte
olmalıdır. Erçek gölü ve çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde Bitki birlikleri
belirlendiğinde 4 birlik ve diğer bitki toplulukların büyüklükleri uygun değerdedir.
Çeşitlilik: Alanın Habitatların çeşitliliği açısında Sulak, Karasal olmak üzere iki önemli
habitat bulunmaktadır. 4 bitki topluluğu alanda bulunmaktadır. Tür çeşitliliği açısında alanda
402 bitki taksonu yayılış göstermekte olup; bunlardan 96 (%23.88) takson sulak alanda
yetişirken, 306 (% 76.12) takson ise karasal alanda yayılış göstermektedir.
Denge ve dengesizlik: Mevcut habitatlar sabit olmayıp birinden diğerine geçiş
olabilmektedir. Özellikle Iris spurea subsp. musulmanica bitkisinin hakim olduğu alanda gölü
besleyen derelerden gelen suların yöre halkı tarafında zirai alanda kullanmaları bu sahada
dengesizlik meydana getirmektedir. Alan doğal kaynaklı değişimlere olumlu tepkiler verirken,
insan kaynaklı değişimlere olumsuz ve düzelmesi uzun yıllar alabilecek tepkiler vermektedir.
Alanda belirlenen birliklerin bulunduğu alanlarda taksonlar uyum içindedir. Mevcut
yapıyı korumak için mevcut habitatı muhafaza etmek daha önemlidir.
Alanın bölgenin ve ülkenin ekolojik yapısındaki yeri: Erçek gölü ve çevresinde
bitkiler açısında değerlendirildiğinde bölgedeki diğer alanları (koruma altında olsun veya
olmasın) ve coğrafi birimleri (dağlık alan, kıyı, yayla, ova vb.) sırala ve bu alanların bütün
sistemin işleyişindeki rollerine bakıldığında pek çok Göç eden kuş için konaklama alanı ve
üreme alanı konumundadır.
224
Gelişme/restorasyon potansiyeli: Sulak alan çevresinde özellikle Erçek gölü ve
çevresinde bitkiler açısında değerlendirildiğinde ciddi ölçüde bozulmuş herhangi bir alan
bulunmamakla birlikte; tatlı su ağızlarında süzgeç görevi gören ve birçok canlı için koruma,
üreme ve beslenme alanı olan sazlıkların kesilmemesi ve yakılmaması gerekmektedir. Step
alanlarda da gerek yakacak gerekse de hayvan yemi tedarik için bu alanlar kontrolsüz olarak
kullanılmamalı, otlatma potansiyelin üstünde ve çok erken yapılarak bu alanlarda zamanla
bitki örtüsünün ciddi bir tahribi söz konusu olacaktır.
7.3. Sosyoekonomik Değerlendirme
7.3.1. Ekonomik Kriterler
Sulak alan ekosisteminde ekonomik değeri yüksek ürü ve hizmetler şöyle
sıralanabilir; otlatma açısından sulak çayırlar, inci kefali balığı, sazlık alanlar. Yörenin temel
geçim kaynağının hayvancılık olduğu dikkate alındığında, otlak alanlarının en önemli ekolojik
ürün olduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak yukarıda da vurgulandığı gibi aşırı otlatma
önlenmediği takdirde hem biyolojik çeşitlilik zarar görecek hem de uzun vadede erozyon
artacaktır. İnci kefali, gölden elde edilen tek su ürünüdür. Balığın yeterli üreme alanı
bulamaması, popülasyonu sınırlandırsa da göl için halen önemli bir ekonomik değerdir.
Göl çevresinde sulak alan üstüde doğrudan baskı oluşturan nüfus esas olarak Erçek
Beldesi ve Karagündüz Köyü’nde yaşayan yaklaşık 5000 kişilik nüfustur. Bunların sektörlere
göre dağılımı konusunda net veriler elde edilemese de genel olarak doğrudan ekosistem
hizmetlerine ve ürünlerine bağlı olarak yaşayanların sayısı oldukça düşüktür. Örneğin
balıkçılıkla uğraşan 4 ailedir. Bir tekneyi ortak olarak kullanan bu aileler ortak balıkçılık
yapmaktadır. Ancak tek geçim kaynakları balıkçılık olmayıp, küçük ve büyükbaş hayvan
yetiştiriciliği, tarla ve bahçe tarımı gibi diğer tarımsal faaliyetlerde de bulunmaktadır. Sadece
saz keserek geçimini sağlayan aile bulunmamaktadır. Saz kesimi, yeni bir ev ya da ahır
yapacak olan aileler tarafından ihtiyaç duyulduğu durumlarda yapılmaktadır. Ancak otlatma,
göl çevresinde yaşayan hemen tüm aileler tarafından yapılan bir faaliyettir.
Bu yüzden otlatma dışındaki faaliyetlerin ekosisteme olan etkilerini azaltmak, kontrol
altına almak daha kolay gözükmektedir.
225
7.3.2. Sosyal Kriterler
Erçek Gölü, tematik amaçlar doğrultusunda seyahat eden kuş gözlemcileri ve benzer
amaçlar güden turistler için çok cazip bir noktadır. Bir yıl içinde yaklaşık 2000 kişi sadece bu
amaçla göl çevresini ziyaret etmiştir. Gölün Kapıköy sınır kapısına ulaşan Van-İran yolu
üzerinde bulunması, ulaşımı kolaylaştırmakta, kuş gözlemi amacıyla gelenler için kolaylık
oluşturmaktadır. Göl çevresinde altyapısı tamamlanmış piknik yerleri bulunmadığı için
günübirlik piknik yapma açısından Erçek Gölü bir cazibe noktası değildir. Ancak bu amaçla
göl çevresinde uygun mekanlar yapıldığı takdirde bu potansiyele sahip olduğunun altı
çizilmelidir.
Erçek Gölü sulak alanı, Van kent merkezine 30 km uzaklıkta ve transit bir yol
üzerinde bulunması yönüyle kentli avcılar açısından çok kola ulaşılan bir avlak gibi
görülmektedir. Bu yönüyle avcılar, sürekli olarak bu alanın avca açılmasını talep etmekte,
kendileri engellenirken yörede yaşayan köylülerin hiçbir kontrole tabi olmadan sürekli avcılık
yaptıklarını iddia etmektedirler. Oysa Erçek Beldesi’nde bulunan jandarma karakolu sulak
alanın avcılardan korunmasında önemli bir katkı sağlamakta, köylülerin de alana girmesine
izin vermemektedir.
7.4. Kültürel Değerlendirme
Karagündüz Köyü’nün eski yeri civarında bulunan arkeolojik sit alanı, önemli bir
kültürel değer olarak değerlendirilmektedir. Koruma alanı olarak ayrılması düşünülen sazlık
alan ve kuş gözle kulesi ile bütünleşik olan bu alan, uzun vadede koruma alanının
sürdürülebilirliğini güçlendirecek bir potansiyele sahiptir. Zira koruma alanlarını sürdürülebilir
kılan tarih, turizm ve ekoloji üçlüsü bu alanda tam da bir araya gelebilecek durumdadır. Kuş
gözlemi için gelen turistlerin aynı mekanda tarihi alanı da ziyaret etmesi, alanda kalma
süresini artıracak, böylece ortaya çıkan ihtiyaçlarını yöre insanından karşılayacak ve sonuçta
alanın korunmasından gelir elde eden yerel insanlar, alanın korunmasına daha çok destek
olacaklardır.
7.5. Yapısal Gelişme Eğiliminin Değerlendirilmesi
Gölün kapalı bir havzaya sahip olması, göl sularının tuzlu-sodalı özelliği nedeniyle
kullanılamaması, su seviyesini iklime bağlı bir hale getirmektedir. 1994 yılında 1810,52 m
kotuna kadar yükselen su seviyesi, göle akın yerlerdeki evleri, otlakları ve tarlaları
kullanılamaz hale getirmiştir. Erçek Gölü havzasında tarih boyunca görülen bu su seviyesi
226
salınımları, yerleşimi belirleyen esas unsur haline gelmiştir. Yaklaşık 100 yıldır mevcut
seviyesini koruyan göl, çevresinde yaşayanlara bir kez daha doğal döngüyü hatırlatmış oldu.
Bu yüzden son yıllarda tüm yerleşimler, göle yaklaşma yönünde değil, göl kıyı çizgisinden
uzaklaşma yönündedir.
Göl çevresinde, sulak alan üzerinde en önemli basının Erçek Beldesi ve Karagündüz
Köy olduğu belirtilmişti. Erçek Beldesi’nin sadece bir mahallesi göl kıyısına yakındır. Bu
mahallede yapılaşma yukarıda açıklanan nedenle göle doğru ilerlememektedir. Ancak ileriki
yıllarda bu göl su seviyesinin bir gün tekrar yükseleceğini unutan insanların tekrar göle
yaklaşmak isteyeceği gözden kaçırılmamalıdır.
Karagündüz Köyü’nün yeri 1994 yılında yükselen göl su seviyesinden sonra
değiştirilmiş, göl kıyı çizgisine sıfır olan eski köy, gölden yaklaşık olarak 1 km uzağa ve daha
üst bir kota taşınmıştır. Alınacak bazı aileler taşınmayarak eski köy alanında kalmışlar, göl
kıyı çizgisinin sıfır noktasında yaşamaya devam etmişlerdir. 2011 yılında yaşanan
depremden sonra Valilik, bu alanda yeni ev yapılmasına izin vermemiş, hatta devlet
tarafından sağlanan kredinin ödenmesini bu alanı terk etmeye bağlamıştır. Bu sulak alan
üzerindeki baskıyı azaltacak doğru ve yerinde bir uygulama olmakla beraber henüz eski köy
alanından tüm yerleşimcilerin çıkarıldığı söylenemez.
Gölün doğusunda hemen kıyı çizgisi yanında devam eden kara ve demir yolu, uzun
vadede sulak alan için önemli bir tehdit olarak görülmektedir. Ancak bu yapıların göl
kenarından kaldırılması en azından şimdilik mümkün gözükmemektedir. Bu ulaşım ağı, hem
çevre kirliliği hem de gürültü kirliliğine neden olmaktadır. Gölün kuzey-doğusunda yer alan ve
kuzey yamaçları ile daha yukarı kesimlerde bulunan köylere hizmet sağlayan köy yolu, sulak
alan için daha büyük bir tehdit olarak görülmektedir. Çünkü bu köy yolu, tam olarak dik
kuyruk ördeklerin üreme alanının içinden geçmekte, diğer taraftan kuş gözlem kulelerinin de
bulunduğu sazlık alanı ikiye ayırmakta, ciddi gürültüye neden olmaktadır. Uzun vadede Erçek
Gölü’nün kuzeyinde yer alan köylere ulaşımı sağlayan bu yolun göl kıyı çizgisinden en az 10
km uzağa taşınması fadalı olacaktır.
7.6. Yasal ve Yönetimsel Değerlendirme
Proje alanında yürütülen faaliyetlerden, ulusal ve uluslar arası yasalara aykırılık tespit
edilmemiştir. Van’da Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü’nün bulunması,
alanın yasal anlamda korunmasına ve koordinasyonun sağlanmasına önemli katkılar
sunmaktadır. Diğer taraftan 3 yıldır sürdürülen Erçek Gölü Flamingo Festivali özelinde
227
başlayan kurumlar arası işbirliği ve koordinasyon gittikçe güçlenme eğilimindedir. Bu
bağlamda Van Valiliği, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel
Müdürlüğü, Doğa Gözcüleri Derneği, Orman ve Su İşleri Bakanlığı 14. Bölge Müdürlüğü,
Erçek Belediyesi, Karagündüz Köyü Muhtarlığı, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, Van Ticaret
ve Sanayi Odası, Van Ticaret Borsası arasında başka yerlere de örnek teşkil edecek bir
işbirliği ve koordinasyon mevcuttur. Bu ilişki ağı alanın sürdürülebilir koruma politikaları
açısından son derece olumlu çıktılar üretme potansiyeline sahiptir.
228
8. SORUN AĞACI
Sorun ağacı, aşağıdan yukarıya doğru çalışan ve sorunlar arasında sebep-sonuç
ilişkisini gösteren bir diyagramdır. Aşağıya nedenler, yukarıya sonuçlar yazılarak çalışa
alanında gözlenen tüm sorunlar birbiri ile ilişkilendirilir. Çalışma alanında gözlenen ve bu
raporda muhtelif yerlerde bahsedilen sorunlar Şekil 109’da sorun ağacı olarak özetlenmiştir.
Şekil 109. Erçek Gölü Sulak Alanı Alt Havzası Sorun Ağacı
229
9. ÜST ÖLÇEK KORUMA BÖLGELERİ VE BÖLGELEME KRİTERLERİ
Erçek Gölü çevresinde dört temel koruma bölgesi belirlenmiştir. Bunlar mutlak
koruma bölgesi, sulak alan bölgesi, ekolojik etkilenme bölgesi ve tampon bölgedir. Bu
kavramlar 25818 sayılı Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği dördüncü maddesinde
tanımlanmıştır.
Yapılan alan çalışmaları, yerinde yapılan gözlemler ve yukarıda verilen tanımlardan
yararlanılarak belirlenen bu koruma bölgeleri Şekil 110’da verilmiştir.
Koruma bölgeleri belirlenirken elde edilen verilerin yanı sıra paydaşların görüşleri de
dikkate alınmıştır. Bu kapsamda koruma alanlarının nihai sınırlarına Orman ve Su İşleri
Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nden ilgili yöneticiler, Bakanlık 14.
Bölge Müdürlüğü yetkilileri ve proje ekibi alanda yaptıkları çalışma ile birlikte karar
vermişlerdir.
230
Şekil 110. Erçek Gölü Çevresinde Belirlenen Öneri Koruma Bölgeleri
231
10. KAYNAKLAR
Acarlar, M., Bilgin, Z.A., Erkal,.T., Güner, E., Şen, A.M., Umut, M., Elibol, E., Gedik, İ.,
Hakyemez, Y., Uğuz, M.F., 1991. Van Gölü Doğu ve Kuzeyinin Jeolojisi. MTA Genel
Müdürlüğü Raporu, No: 9469.
Acarlar, M., Türkecan, A., 1986. Başkale (Van) Batı ve Kuzeybatısının Jeolojisi. MTA
Genel Müdürlüğü Raporu, No: 7913.
Akkuş, İ., Akıllı, H., Ceyhan, S., Dilemre, A., Tekin, Z., 2005. Türkiye Jeotermal
Kaynaklar Envanteri, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Envanter Serisi: 2001,
Ankara, 849 s.
Balkaş, Ö., Serdar, S. H., Erakman, B., Güngör, A., Pasin, C., Aksu, R. ve İşbilir, M.,
1980. Başkale-Gürpınar-Çatak-Van alanının jeolojisi ve petrol olanakları. TPAO Arama
Grubu, Rapor No: 1455. 24.
Behçet, L., Altan, Y., 1994. “Van, Erçek, Turna ve Bostaniçi Göllerinin Sucul Florası”
Doğa Türk Botanik Derg., 18, 91-98.
Behçet, L., 1994. “Erçek, Turna ve Bostaniçi (Van) Göllerinin Vejetasyonu”, Doğa
Türk Botanik Derg., 18, (4), 305-312.
Behçet, L., Özgökçe., F., 1996. “Doğu Anadolu Bölgesinin Bazı Göllerindeki Sulak
Alanların Florası” Ot Sistematik Botanik Dergisi, 3, 2, 3-14.
Behçet, L., Özgökçe., F. 1998. “The Vegetation of Some Lakes in East Anatolia
(Turkey) “ Bulletin of Pure and Applied Sciences, vol:17 B, 1, 1-15.
Demirtaşlı, E., Pisoni, C., 1965. Bitlis ve Adilcevaz Bölgesinin Jeolojisi (Van Gölü’nün
kuzeyi). MTA Dergisi, 64: 22-36.
Düzen, H., 2011. Van Gölü Su Seviye Değişimlerine Hidrojeolojik Yaklaşım. Yüzüncü
Yıl Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans
Tezi, 142 s., Van.
232
Ercan,T., Fujitani, T., Matsuda, J.I., Notsu, K., ve Tokel, S., 1990. Doğu ve
Güneydoğu Anadolu Neojen - Kuvaterner volkanitlerine ilişkin yeni jeokimyasal, radyometrik
ve izotopik verilerin yorumu. MTA Dergisi, 110: 143-164.
Erkanol, D., Avşar, M., Aslan, Ö., Burçak, M., Kurtman, T., Şener, S., Çakır, Y.,
Kocaman, H., 1991. Çaldıran-Muradiye (Van)-Doğubayazıt (Ağrı) İran sınırı arasında kalan
alanın genel jeolojisi. MTA Rap. No: 9733 (yayımlanmamış), Ankara.
Innocenti, F., Mazzuoli, R., Pasquare, G, Seri, G., Vılları, L., 1980. Geology of the
volcanic area north of Lake Van (Turkey). Geal Rundschau, 69 (1): 292-323.
İpek, Ş. İ., Sarı, M., 1998. Erçek Gölü’nün Batimetrik Özelliklerinin Belirlenmesi.
TÜBİTAK Proje No: YDABÇAG-609-A, 52 s.
Karamanderesi, İ.H., Can, A.R., Coşkun, B., Güner, A., Çağlar, F., Polat, Z.,
Tarakçıoğlu, H., Yıldırım, T., 1984. Zilan deresi (Van-Erciş) jeolojisi ve Jeotermal enerji
olanakları. MTA Rap. No: 7793 (yayımlanmamış), Ankara.
Karaoğlu, Ö., 2003. Nemrut Kalderası Kuzeyinin Jeolojisi, Mineralojisi ve Petrografisi
(yüksek lisans tezi, basılmamış). YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
Marsily, G., 1986, Quantative Hydrogeology, Groundwater Hydrology for Engineers,
Acedemic Press Inc.Ltd, 440 p., London.
Mengi, H., Erkanol, D., 1985. Van L50 b3-b4 Paftasının Jeolojisi. MTA Genel
Müdürlüğü Raporu, No: 8193, Ankara.
Öngür, T., Karamanderesi İ.H., Yoğurtçu, A., Suludere, Y., 1974. Ağrı – Doğubeyazıt
Jeoloji Haritaları. MTA Enerji Hammadde Etüt ve Arama Dairesi, Arşiv No: 606, Ankara. (Not:
Bu çalışmanın daire ve genel arşive girmemiş o kişilerin çalıştıkları alanlara ait notları).
Özdemir, Y., 2003. Nemrut Kalderası Güneyinin Jeolojisi, Mineralojisi ve Petrografisi,
(yüksek lisans tezi, basılmamış). YYÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Van.
Ricou, İ. E., Argyrıadıs, İ. ve Marcoux, J., 1975.
L’axe calcaire du taurus, un
alignement de fenetres araboafricaines sous des nappes radiolaritiques, ophiolitiques et
metamorphiques. Bull. Soc. Geol. France, 17: 1024-10044.
233
Sarı, M., 1997. Van Gölü İnci Kefalının(Chalcalburnus Tarichi, Pallas, 1811) Stok
Miktarının Tayini Ve Balıkçılık Yönetim Esaslarının Belirlenmesi (doktora tezi). E Ü. Fen
Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
Sarı, M., İpek, İ., Ş., 1998. Erçek Gölünün Batımetrik Özelliklerinin Belirlenmesi.
Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu, Yer Deniz Atmosfer Bilimleri ve Çevre
Araştırma Grubu.
Sarı,M., İpek, Ş.İ., Tümay, A., Saydam, A.C., 2000. Determining of bathymetric map
and fish distribution area using GPS and GIS in Lake Ercek, Eastern Turkey, Proceeding CD,
2nd ICGESA 2000, International Conference on GIS for Earth Science Applications, 11-14
September 2000, Izmir, Turkey,
Saydamer, M., 1976. İran Sınırı Boyunca Yapılan Jeolojik Çalışmaların Nihai Raporu.
MTA Genel Müdürlüğü Raporu, No: 5622, Ankara.
Sungurlu, O., 1974. VI Bölge kuzey sahalarının jeolojisi. Türkiye İkinci Petrol
Kongresi. 85-107.
Şaroğlu, F., 1985. Doğu Anadolu’nun Neotektonik Dönemde Jeolojik ve Yapısal
Evrimi (doktora tezi, basılmamış). İÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Şaroğlu, F., Güner, Y., 1981. Doğu Anadolu’nun jeomorfolojik gelişimine etki eden
öğeler: jeomorfoloji, tektonik, volkanizma ilişkileri. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, 24: 39-50.
Şaroğlu, F., Yılmaz, Y., 1986. Doğu Anadolu’da Neotektonik dönemdeki jeolojik evrim
ve havza modelleri. MTA Dergisi, 107: 73-94.
Şenel, M., Acarlar, M., Çakmakoğlu, A., Dağer, Z., Erkanol, D., Örçen, S., Taşkıran,
M.A., Ulu, Ü., Ünal, M.F., Yıldırım, H., 1984. Özalp (Van)-İran Sınırı Arasındaki Alanın
Jeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü Raporu, No:7623, Ankara.
Şengör, A.M.C., 1980. Türkiye’nin Neotektoniğinin Esasları. TJK yayınları.
Şengör, A.M.C., Görür, N., Şaroğlu, F., 1985. Strike-Slip faulting and related basin
formation in zones of tectonic escape: Turkey as case study, in Bıttle, K.T. and Christe-Blick,
234
N. (eds.), strike slip formation and sedimation. Soc. Economic Paleontologist and
Mineralogists, 37: 227-265.
Şensoy, S., Demircan, M., Ulupunar, U., Balta, I., 2008. Climate of Turkey, State
Meteorological
Organization
of
Turkey
(DMI).
http://www.dmi.gov.tr/files/en-
US/climateofturkey.pdf (son erişim: 15/01/2011).
Ternek, Z., 1947. Van Gölü Güney Bölgesinin Jeolojisi. MTA Genel Müdürlüğü
Raporu, No: 2030, Ankara.
Turc, L., 1954, Le bilan d’eau des sols: relations entre les precipitations, l’ecoulement.
Ann.agronomiques, 1954, p.491-595 et 1955, p.5-131, Paris
Türkecan, A., Dönmez, M., Özgür, İ.B., Mutlu, G., Sevin, D., Bulut, V., 1992. PatnosTutak-Hamur (Ağrı) Yöresinin Jeolojisi ve Volkanik Kayaçların Petrolojisi. MTA Rap. No:
9434 (yayımlanmamış), Ankara.
Türkünal, S., 1980. Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun Jeolojisi. TMMOB Jeoloji
Mühendisleri Odası Yayını, 8, Ankara. 64.
Yıldız, B., 1997. Erçek Gölü zooplankton türlerinin aylık ve mevsimsel dağılımları,
YYÜ Fen Bilimleri Enst., Biyoloji ABD, Doktora Tezi, 31 s, Van.
Yılmaz, Y., 1978. Gevaş (Van) dolayında Bitlis Masifi/Ofiyolit İlişkisi. Türkiye
Dördüncü Petrol Kongresi Tebliğleri. 83-94.
Yılmaz, Y., Güner, Y., Şaroğlu, F., 1998. Geology of the Quarternary volcanic centres
of the East Anatolia. Journal of Volcanology and Geotermal Research, 85: 173-210.
Van İl Çevre Durum Raporu
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)
235

tc orman ve su işleri bakanlığı erçek gölü sulak alan biyoçeşitlilik

Transkript

Benzer belgeler

The Earth-Keeper Chronicles

Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Kullanarak

Yayınlandı

Karavanla Yeni Zelanda

Araştırma derinliği Yüzeyden verilen akımın nüfüz derinliği tamamen

Sunum İçin Tıklayaınız... - Su Yönetimi Genel Müdürlüğü

asat genel müdürlüğü coğrafi bilgi sistemleri veri üretimi ve teslimi

Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen

ekinoks proje danışmanlık hibe ve teşvik proje referansları

Deney 11 - omerkaksi

tez yazım klavuzu - Süleyman Demirel Üniversitesi

Türkiye`de Yetişen Dorycnium Miller. (Fabaceae) Türlerinin