3005

Transkript

3005

Kısım İki: Türkiye Sağlık Sektörü, Sağlık Sistemi Ve Mali Yapıları
2887
AN
TÜRKİYE SAĞLIK SEKTÖRÜ,
SAĞLIK SİSTEMİ VE MALİ YAPILARI
UT
ÖZET
RG
Türkiye’de, 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi ile ilgili Kanun
uyarınca kurulmuş, yasal ve örgütsel olarak günümüzde de geçerli olan Kapsayıcı /
Bütüncü / Tekçil hizmet tipi sayılabilecek bir sağlık sisteminden,1980 sonrasında
yöneldiği ekonomik ve sosyal politikalar paralelinde, Refah Yönelimli tipindeki sağlık
sistemi uygulamasına geçmek amaçlı resmi çalışmalar yürütülmektedir
Türkiye’de sağlık hizmetlerinin arzı, talebi ve bunların finansmanında çok
sayıda kamu, yarı kamu ve özel kuruluşlar yer almaktadır.
SA
Arz ve arzın finansmanı ağırlıklı olarak kamu tarafından karşılanmakta, bunun
yanında özel sektör muayenehane, poliklinik ve klinikler, hastahane, laboratuvar ve
görüntüleme birimleri, ilaç cihaz ve malzeme üreticileri ve satıcıları da büyük bir
paya sahip bulunmaktadır.
ER
DA
L
Sağlık hizmetleri talebi ve talebin finansmanı ise yine kamu kaynaklarıyla,
ağırlıklı olarak işçi ve işveren primleriyle sağlanan sosyal sigortalar yanında kişisel
doğrudan ödemelerle ve bazı küçük özel sektör kaynaklarıyla karşılanmaktadır.
Sağlık hizmetleri talebinde doğrudan ödeme sigortasız kişilerin hizmet almak için
yaptıkları ödemeler ile sigortalı kişilerin sigorta kapsamı dışında kalan hizmetleri
almak, daha kaliteli hizmetlere ulaşmak veya hizmete ulaşmanın zor olduğu
zamanlarda aldıkları özel hizmetler için yaptıkları harcamaları içermektedir.
A.
Ülke çapında sağlık politikalarını geliştirmek, uygulamak ve sağlık hizmetleri
sunmak resmi olarak Sağlık Bakanlığı’nın görevidir. Bakanlık ülkenin sağlık
sisteminin kurulmasından ve sağlık hizmetleri ihtiyacının karşılanmasından sorumlu
olmakla birlikte, diğer hizmet sunucular üzerindeki etkileri de oldukça önemlidir.
Günümüzde Sağlık Bakanlığı, sağlık hizmeti üretmek yerine sektörü düzenleyici ve
politika belirleyici görev üstlenmek eğilimindedir. Ancak Bakanlık, yürürlükteki
yasalar uyarınca halen sağlık hizmeti sunmakta ve bu görevi ulusal düzeydeki
hastahane, klinik, sağlık merkezi, dispanser, sağlık ocağı ve evlerinden oluşan bir
ağda, yetersiz bir düzeyde gerçekleştirmektedir. Ülkedeki hastahanelerin hemen
hepsi Sağlık Bakanlığı yönetimi altındadır. Aynı sistem içinde koruyucu, ayakta
poliklinik ve yataklı hizmetler de verilmektedir.
Sağlık Bakanlığı’nın yana sıra diğer kamu kuruluşları ve hükümet dışı
kuruluşlar da bazı sağlık hizmetlerinin yürütülmesi ve sunulmasına katkıda
bulunmaktadırlar.
2888
Bölüm İki: Ülkelerin Sağlık Sektörleri,Sağlık Sistemleri Ve Mali Yapıları
Sosyal Sigortalar Kurumu sağlık hizmeti vermek için kurduğu hastahanelerini
2005 yılında Sağlık Bakanlığı’na devrettikten sonra, üyeleri için sadece kamu ve
özel kuruluşlarından hizmet satın alır duruma gelmiştir.
hizmet
AN
Tıp fakülteleri ve üniversite hastahaneleri de önemli sağlık
sunucularıdır.
UT
Türk Silahlı Kuvvetlerin kendine ait bir sağlık kurumları ağı vardır. Ordu kendi
mensuplarının, bazı emniyet ve istihbarat birimleri elemanlarının, emeklilerinin ve
bunlara bağlı olan kişilerin sağlık hizmeti gereksinimini karşılar. Yeni düzenlemelerle
bazı birimlerinden sivil halka da hizmet verir hale gelmiştir.
RG
Diğer bazı bakanlıkların (MEB gibi), kamu kuruluşlarının (PTT, DDY gibi) ve
KİT’in kendine ait sağlık hizmeti sunan birimleri ve hastahanelerinin büyük kısmı
Sağlık Bakanlığı’na devredilmiş, kalanlar özelleştirme kapsamına alınmıştır.
Kâr amaçlı yerli ve yabancı özel sektör yanında, kâr amaçsız pek çok vakıf,
azınlık, dini grup ve derneğin kurduğu sağlık hizmeti sunan birimler ve hastahaneler
vardır.
SA
Ülkenin ihtiyaç duyduğu sağlık personelinin eğitimi Yükseköğretim Kurulu’na
bağlı üniversitelerde ve tıpta uzmanlık eğitimi Bakanlık ve üniversite eğitim
hastahanelerinde gerçekleştirilmektedir.
L
Sağlık hizmetlerinde kullanılan araç, gereç, malzeme gibi donatım
nesnelerinin büyük çoğunluğu ithal edilmekte ve verimsiz kullanılmaktadır. İlaç ham
maddelerinde dışa bağımlılık sürmekle birlikte üretimin çoğu yerlidir, hazır ilaç
ithalatı artmaktadır. Sağlık hizmeti arz ve talebinde ihtiyaç duyulan diğer Yardımcı
Unsurlardan mali (finansal) yetersizlik önemli boyutlardadır.
A.
ER
DA
Sağlık Bakanlığının hukuki ve idari mevzuat düzenleme çalışmaları yanında
Devlet Planlama Teşkilatının ilgili kurum ve kişilerin katılımıyla hazırlanan kısa ve
orta vadeli (genellikle beşer yıllık ve yıllık) kalkınma plan ve programlarında ülkenin
sağlık hizmeti gereksinimlerini belirlemeye ve buna göre tedbirler planlamaya
çalışmaktadır. Ayrıca ülke çapında bilimsel kurul ve toplantılarda yürütülen
çalışmalarla sağlık sistemi ve hizmetlerinin geliştirilmesi için çaba harcanmaktadır.
2889
Başkent
Para Birimi
Resmi Dili
Nüfus
Yüzölçümü
Diğer Şehirleri
:
:
:
:
:
:
Ankara
Yeni Türk Lirası
Türkçe
76 Milyon
2
814.600 km
İstanbul, İzmir, Adana, Antalya, Gaziantep.
UT
I.1. Coğrafya
AN
I- ÜLKE TANITIMI
RG
Türkiye, coğrafi olarak kuzey yarıkürede, Avrasya olarak adlandırılan Asya,
Avrupa ve Afrika karalar topluluğunun ortasında, 36°-42° kuzey paralelleri ile 26°45° doğu meridyenleri arasında yer alır. Asya’nın batısında, Avrupa’nın güney
doğusunda ve her iki anakara üzerinde toprakları (Anadolu, Trakya) bulunan bir
devlettir. Kuzeyde Karadeniz, doğuda Rusya Federasyonu, Gürcistan, Azerbaycan,
Ermenistan ve İran, batıda Bulgaristan, Yunanistan ve Ege denizi, güneyde Akdeniz,
Suriye ve Irak ile sınırlıdır.
ER
DA
I.2. İklim
L
SA
Birbirinden İstanbul ve Çanakkale Boğazı ile ayrılan biri büyük diğeri küçük iki
2
yarımadadan oluşur. İzdüşümsel olarak 779.452 km , gerçek alan olarak 814.578
2
2
2
km , topraklarının 755.768 km ’si Anadolu, geri kalan 23.684 km bölümü de
Trakya’dadır. Genişliği yaklaşık 650 km (kuzeyde İnce Burun ile güneyde Anamur'un
doğusu), uzunluğu ise 1.500 km.dir (batıda Baba Burun ile doğuda Iğdır’ın doğusu).
Karadeniz’in Marmara ve Ege denizi yoluyla Akdeniz’e ve büyük denizlere
bağlandığı boğazlara sahip bulunduğundan, anakaralar arasında bir geçiş yeridir
(9:4527-4530).
Türkiye’nin genel iklim şartları, bölgelerin iklim özellikleri ve mevsimlik hava
tipleri iki etken grubuna bağlıdır. Bunlardan birisi küresel etkenler, diğeri ise coğrafi
etkenlerdir.
Türkiye 36°-42° kuzey paralelleri arasında yer aldığı için tümüyle kuzey yarım
küredeki kıtaların batı kenarında görülen ve Akdeniz iklimi adı verilen bir makro
klima alanı içinde ve bu iklimi oluşturan atmosfer olaylarının etkisindedir.
A.
Türkiye’nin bulunduğu kuşağın başlıca özelliği yazın tropikal kökenli, kışın
nemli ve soğuk kutupsal hava kütlelerinin etkisi altında kalmasıdır.
Coğrafi şartlar, özellikle yükseklik ve karasallık derecesi yağış rejimini etkiler.
Ülkenin büyük kısmında (Akdeniz, Ege, Marmara, Güneydoğu Anadolu bölgeleriyle
İç batı Anadolu) Akdeniz iklimini belirleyen makro klima şartlarının bir sonucu olarak
en yağışlı mevsim kış, en kurak mevsim yazdır. İç Anadolu‘da, Doğu Karadeniz
kıyılarında ve Doğu Anadolu’da durum değişir. Karasal etkenlerle İç Anadolu’da
ilkbahar, Doğu Anadolu’da yaz en yağışlı mevsim haline gelir. Doğu Karadeniz
kıyılarında ise sonbahar en yağışlı, ilkbahar en kurak mevsimdir (10:11818-11820).
2890
I.3. Yer Altı Kaynakları
UT
AN
Türkiye maden çeşitliliği ve rezervleri bakımından oldukça zengin bir ülkedir.
Maden yatakları açısından birçok madende dünyanın en büyük rezervlerine sahiptir.
Krom, mermer ve manyezit gibi rezervlerin yanında dünya bor rezervlerinin üçte ikisi
Türkiye’de bulunmaktadır. Ülkede madencilik sektöründe 53 farklı maden ve
mineralin üretimi yapılmaktadır. Kamu sektörü mineral yakıtlar ve metalik cevher
üretiminde ağırlığını korurken, özel sektör endüstriyel minerallerin üretiminde
yoğunlaşmıştır. Türkiye'de üretilen diğer önemli madenler arasında taşkömürü, linyit,
petrol ve demir cevheri sayılabilir (14:1).
I.4. Tarih
SA
RG
Anadolu’ya yaklaşık iki yüzyıl kadar (1055-1243) egemen olan Selçuklulardan
sonra, altı yüzyıl süre ile Ortadoğu ve Avrupa’nın en güçlü devletlerinden biri olan
Osmanlı İmparatorluğu egemen olmuştur. İmparatorluğun çöküşünden sonra
Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde sürdürülen Kurtuluş Savaşı kazanılarak,
1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur. Bir dizi anlaşmalar sonucunda,
1939’da Hatay ilinin de Türkiye Cumhuriyeti’ne katılmasıyla ülkenin bugünkü sınırları
belirlenmiştir.
ER
DA
L
Cumhuriyetin kuruluşu yalnızca Osmanlı Devleti’nin bitişini ve modern
Türkiye'nin bugünkü sınırlarını belirlemekle kalmamış, aynı zamanda ülkenin
toplumsal ve ekonomik yapısında değişiklikleri de beraberinde getirmiştir. Modern bir
Anayasa kabul edilmiş, halifelik kaldırılmış, şapka ve giyim konusunda reform
yapılmış, Arap alfabesi yerine Latin esaslı Türk alfabesi kabul edilmiş, okullar dini
otoritenin elinden alınarak tüm eğitim devlet çatısı altında birleştirilmiş, ilköğretim
parasız ve zorunlu hale getirilmiştir. İslami kanunlar yerine, Avrupa’nın kullandığı
ceza, medeni ve ticaret kanunlarından uyarlanarak hazırlanan kanunlar kabul
edilmiş, dini mahkemeler kaldırılmıştır.
Cumhuriyetin kuruluşundan 1946-1950’ye kadar olan dönemde egemen olan
tek partili sistem, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra güçlenen demokrasi etkileri ile
birlikte 1950’de değişmiş ve çok partili serbest seçim sistemine geçilmiştir.
Türkiye Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi ve NATO’nun üyesi, Avrupa
Birliği’nin aday üyesidir (39:1,2).
A.
I.5. İdari Bölümlenme Ve Politik Örgütlenme
Cumhuriyetin ilanından sonraki ilk Türk Anayasası (1924) kuvvetler birliği
ilkesine dayanıyordu. Yasama organının yürütme organı karşısında belirgin
üstünlüğü vardı. 1961 Anayasası iki kanatlı bir yasama organı (Millet Meclisi ve
Cumhuriyet Senatosu) ile yasaların Anayasa’ya uygunluğunu denetleyen bir yargı
organı (Anayasa Mahkemesi) getirmiştir.
Yürürlükteki Anayasa 1982 yılında kabul edilmiştir. 1982 Anayasası’na göre
yasama organı, tek meclis olan Türkiye Büyük Millet Meclisi’dir (TBMM) ve beş yılda
bir yapılan seçimlerle milletçe seçilen 550 milletvekilinden oluşur. Yürütme yetkisi
Cumhurbaşkanı ve Bakanlar kuruluna aittir.
2891
AN
Yargı yetkisi bağımsız mahkemeler tarafından kullanılır. Mahkemelerin
kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ve yargılama usulleri yasayla düzenlenir.
Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, Uyuşmazlık Mahkemeleri,
Askeri İdare Mahkemeleri, Anayasada belirtilen yüksek mahkemelerdir
(10:11861,11862).
Türkiye idari olarak 81 ile ayrılmıştır. Bu iller de ilçe, bucak ve köylere ayrılır.
Yerel yönetimler, yerel seçimlerle göreve gelen belediye başkanı, belediye meclisi
üyeleri ile muhtar ve ihtiyar heyeti üyelerinden oluşur.
UT
I.6. Dini Hayat
RG
Türkiye nüfusunun hemen tamamı Müslüman’dır, geriye kalan kısmını diğer
dinlerden oluşan kişiler (Musevilik, Hıristiyanlık vb.) oluşturmaktadır. Herkes din ve
inanç özgürlüğüne, Türkiye Cumhuriyeti de laik bir yapıya sahiptir. İslam ülkeleri
arasında, Anayasasında laikliğe yer veren ve uygulayan tek ülkedir. Laiklik bir
Anayasa ilkesi haline getirilmiştir (24:1).
I.7. Dil
ER
DA
I.8. Nüfus Yapısı
L
SA
Türkçe, Türkiye nüfusunun büyük kısmının ana dilidir. Konuşulan diller
arasında çeşitli Kafkas ve Kürtçe diyalektleri, Arapça, Rumca ve Ermenice gibi 70
kadar dil ve diyalekt yer alır. Türkiye Türkçesi Ural–Altay dil grubunda yer alan Türk
dil topluluğunun zamanla evrime uğramış güneybatı kolunu temsil etmektedir.
Türkçe bugün yeryüzünde konuşulan ortalama 4.000 dil arasında, en fazla ve en
yaygın konuşulan yedinci dildir ve 200 milyonun üzerinde insan tarafından
konuşulmaktadır. 1928 yılında, Türkçenin ses düzenine uygun olarak hazırlanan
Latin esaslı Türk harfleri kabul edilmiştir (13:1).
A.
DİE Mayıs 2005 bilgilerine göre, Türkiye’nin nüfusu 71 Milyon (Kent 44, kır 27
Milyon), 15 ve yukarı yaştakiler 60 Milyon, işgücü 25 Milyon, istihdam 23 Milyon,
işsiz 2 Milyon (%9), işgücüne katılma oranı %49’dur. Bölgeler arsında farklılıklar
devam etmekle birlikte ülke genelinde doğurganlık hızındaki düşmeye paralel olarak,
nüfus artış hızında yıllara göre azalma görülmektedir. 1990–1997 yılları arasında
yıllık nüfus artış hızı binde 15,1 olmuştur. Türkiye, dünyanın en hızlı kentleşme
sürecindeki ülkelerinden biridir. Kırsal kesimden kentlere doğru büyük bir göç vardır
ve kentsel nüfus hızla artmaktadır. Zaman içinde doğurganlık ve ölümlerde
azalmalar görülse de göç hareketi hızını fazla kaybetmemiştir. Özellikle İstanbul,
Ankara, İzmir, Adana, Kocaeli, Bursa, Antalya, Denizli, Gaziantep gibi iller sanayi ya
da ticaret merkezleri olarak yoğun nüfusa sahiptirler (12:1).
I.9. Bölgesel Farklılıklar
Türkiye'nin batı ve güney bölgelerinde yaşayan nüfusun oranı artarken, orta,
kuzey ve doğu bölgelerde bu oranlarda azalmalar gerçekleşmiştir. Türkiye
nüfusunun bölgesel dağılımındaki bu gelişmelere doğu ve kuzey bölgelerden batı ve
güneydeki metropollere doğru yapılan göç neden olmuştur. Ticaret ve sanayinin en
fazla geliştiği Marmara Bölgesi en yüksek nüfus yoğunluğuna sahiptir (12:1).
2892
I.10. Eğitim
AN
Türk eğitim sistemi, örgün ve yaygın olmak üzere iki bölümden oluşur. Örgün
eğitim okulöncesi, ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretimi kapsar. Yaygın eğitim,
örgün eğitimden yararlanamayanlara, eğitimini sürdürmek isteyenlere, örgün eğitim
kurumlarında okumakta olanlara ve meslek dallarında daha yeterli olmak isteyenlere
uygulanan eğitimdir (10:11862-11864).
I.11. Turizm
UT
Türkiye’de, döviz gelirlerini artırmak bakımından dış turizm, iç turizme oranla
daha çok önem kazanmaktadır. Turizm açısından büyük olanaklara sahip olan
Türkiye’de Ege ve Akdeniz bölgeleri öne çıkmıştır (10:11831).
SA
RG
Türkiye, Avrupa turizm pazarında %3 gibi önemli bir paya sahiptir. Turist
sayısı ve döviz gelirlerindeki artış hızıyla Avrupa’daki en büyük 20 turizm ülkesi
arasında turist girişleri açısından on dördüncü, turizm gelirleri açısından dokuzuncu
sıradadır. Avrupa ülkelerinden gelenlerin sayısı 1999 yılında 3.740.000 olarak
gerçekleşmiş, 2000 yılında 5.908.000’e yükselmiştir. 2001 yılının ilk sekiz aylık
döneminde %29’luk artışla 5.599.000 kişi olarak gerçekleşmiştir (28:239).
I.12. Ulaştırma
ER
DA
L
Ülke ekonomisinin en önemli öğelerinden biri kara, deniz, hava ve demir yolu
ulaşım şebekeleri ve bu sistemler üzerinde gerçekleştirilen ulaşım etkinlikleridir.
Ulaşım sektörü, milli gelirin %8’inin sağlandığı önemli bir sektördür. Bu gelirde en
önemli pay %62,5 ile kara yollarına aittir. Demir yolu ulaşımının ülke özelliklerine ve
fiziki ve beşeri coğrafyasına uyan bir ulaşım ağı oluşturduğu söylenebilmekle
beraber yeterince yaygınlaşmamıştır. Deniz taşımacılığı, çok ekonomik ve ülke
şartlarına çok uygun olmasına karşın en yavaş gelişen ulaşım sektörüdür. Kıyılar
arasında yük taşımacılığı genelde özel sektör tarafından yapılmaktadır. Türkiye‘de
hava ulaşımı diğer sektörlere göre bir hayli pahalı olmasına karşın, fazla taleple
karşılaşır. Bunun en önemli nedenleri, mesafelerin uzunluğu ve alanın fazla engebeli
olmasıdır.
A.
Boru hattı taşımacılığı diğer ulaşım sektörlerine göre yenidir. Büyük çaplı boru
hatları daha az pompa istasyonuna ihtiyaç gösterdiğinden, gereken yatırımın
büyüklüğüne karşın işletme masraflarının azlığı ve taşınan ürünün fazlalığı maliyete
olumlu yönde yansımaktadır (9:4569-4576).
I.13. Enerji
Türkiye'nin birincil enerji üretim ve tüketim kaynakları taşkömürü, linyit,
asfaltit, doğalgaz, petrol, jeotermal enerji, odun, hayvan ve bitki artıkları, hidrolik
enerji ve güneş enerjisi olarak sayılmaktadır. 2001 yılı verilerine göre enerji üretimi
toplam 27.407 Bin TEP, enerji tüketimi ise 78.185 Bin TEP'tir. Aradaki enerji açığı
dışarıdan alınarak karşılanmaktadır (33:1).
2893
II. TÜRKİYE SAĞLIK SİSTEMİNİN TARİHÇESİ
II.1. İslamiyet’ten Önceki Türk Sağlık Tarihi
AN
Orta Asya’dan batıya göç eden Türkler, yerleştikleri üç kıtada (Asya, Avrupa,
Afrika) yüzyıllar boyu hüküm sürmüş ve değişik halk kitlelerini idare etmişler, bu
sırada birçok sağlık tesisi meydana getirmişlerdir (53:10).
UT
Tıp konusunda Türklerin eski ve köklü bilgi ve tecrübelerinin bulunduğu
bilinmektedir. Bunun sebeplerinden biri, onların göçebe ve savaşçı bir kavim
olmaları ve savaşlarda yaralananları tedavi etmek amacıdır. Bunun yanında dini
inanışlarının da önemli bir rolü olduğu söylenebilir. Eski Türklerin inandığı din olan
Şamanizm’de bazı hastalıkların sebebinin kötü ruhlar olduğu kabul edilmekte, bu
yüzden de Şamanlar, diğer işler yanında tabiplik de yapmakta idiler (36:146).
RG
Türkler bir tür psikoterapi olan telkinle tedaviyi de ön planda tutmuştur.
Uygurlarda, dönemine göre oldukça ileri gitmiş pozitif bir tıp anlayışı vardı ki, bu alan
mistik tıp anlayışına göre daha fazla gelişmişti. Tıp öğretimi o dönemin geleneğine
uygun olarak usta-çırak eğitimi şeklinde yapılmıştır (20:268-270).
SA
II.2. İslamiyet’ten Sonraki Türk Sağlık Tarihi
İslamiyet’i kabul eden Türk kavimleri, Ön Asya denilen ve Mısır’ı da içine alan
bölgede yaptıkları camiler, türbeler, medreseler, yollar, köprüler ve kervansaraylarla
birlikte, medeniyetlerini sembolize eden çeşme, imaret ve hastahaneler gibi birçok
sağlık ve sosyal yardım tesisleri de inşa etmişlerdir (53:8).
ER
DA
L
Xl. Yüzyılda el-Biruni, özellikle Oğuzların tıbbının, hekimlerinin ve ilaçlarının
meşhur olduğunu bildirmektedir. Hastalıkların önemli bir kısmının ilaçla tedavi
edildiği anlaşılmaktadır. İlaç anlamında genel olarak “ot” ve “em” kelimelerini
kullanmışlardır. El-Biruni’ye göre Türkmenlerin (Oğuzların) çeşitli ot ve diğer
maddeleri karıştırarak elde ettikleri “mumya” ilacı pek meşhur idi. Kaşgarlı
Mahmud’a göre, Türk tabipleri Xl. Yüzyılda bazı cerrahi girişimlerde
bulunabiliyorlardı. Ancak bunun ayrıntısını tam olarak veren bilgi mevcut değildir.
Batı Karahanlılar’ın ünlü hükümdarı Tabgaç Buğra Han İbrahim’in 1065 yılında
Semerkand’da yaptırdığı hastahanenin vakfiyesi Xl. Yüzyıl Türk Dünyasındaki sağlık
hizmetlerinin ne kadar gelişmiş olduğunu göstermektedir (36:146).
A.
Büyük Selçuklu İmparatorluğu ve sonra Anadolu Selçukluları, gerek
Anadolu’da ve gerekse hâkimiyetleri altında bulunan diğer topraklarda hastahane,
düşkün evleri, koruma yurtları gibi tesisler inşa etmiş, özellikle tababete çok önem
vermiş, tıbbi konular ilmi esaslara bağlanmış, hekimler ve cerrahlar yetişmiş, tıp
medreseleri açılmıştır. Selçuklular Anadolu, İran, Irak, Mısır, Filistin ve Suriye’de
hastahaneler kurmuşlardır. Musul’da Atabey Muzaffereddin Gökbörü zamanında
hasta ve körler için sosyal yardım kurumları kurulmuş, yetim ve kimsesiz çocuklar
için sütannelerinin de görevlendirildiği yurtlar inşa edilmiştir.
Zamanın en muhteşem askeri gücünü temsil eden Selçuklu ordusunda
(Melikşah zamanında) kırk deve ile taşınabilen seyyar hastahane örgütü
bulunduğundan söz edilmektedir (20:273).
2894
1308’de Anadolu Selçuklu Devletinin yıkılması üzerine kurulan Anadolu
Beylikleri de Selçuklu tesislerini devralıp yaşattıkları gibi, bunlara cüzamhaneler ve
körhaneler gibi sağlık tesisleri ile kaplıcalar, imarethaneler (aşevi), acizevleri
şeklinde sosyal yardım müesseseleri açmak suretiyle yenilerini eklemişlerdir.
AN
Daha sonra Anadolu Türk Beyliklerini egemenliği altına alan ve Anadolu Türk
Birliği’ni yeniden kuran Osmanlı Türkleri, Selçuklukların kurdukları vakıf
hastahanelerini korumuşlar ve bunlara yenilerini eklemişlerdir (53:7).
UT
Osmanlı Devleti’nde sağlık hizmetlerinin yönetimi hekimbaşılık müessesesi
tarafından yerine getiriliyordu. 1469 yılında Hekimbaşılara bütün ülkenin sağlık
hizmetlerini yürütme görevi verilmişti.
SA
RG
XIX. Yüzyılın ilk yarısında hekimbaşıların yetkileri giderek sınırlanmıştı. Askeri
alandaki yetkileri 1837 yılında Harbiye Nezareti’nde kurulan “Sağlık Dairesi”ne; sivil
alandaki yetkileri ise 1839’da kurulan Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane Nezareti’ne
devredilen hekimbaşılık, 1850’de tamamen kaldırıldı. Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i
Şahane sadece hekim yetiştiren bir kurum olmayıp, halka sağlık hizmetleri de
veriyordu. Bu okula bağlı olarak Meclis-i Umum-u Tıbbiye-i Mülkiye (Sivil Tıp İşleri
Kurulu) oluşturuldu. Bu kurulun görevleri arasında Osmanlı Devleti dâhilinde çalışan
hekim, cerrah, eczacı ve diğer sağlık çalışanlarını denetlemek, genel sağlık işleri ile
ilgilenmek, bulaşıcı hastalıkları önlemek, yoksullara yardım etmek, hastahaneleri
denetlemek ve vilayetlere müfettişler göndermek gibi hususlar da bulunuyordu.
ER
DA
L
1871’de uygulamaya koyulan İdare-i Umumiye-i Tıbbiye-i Mülkiye
Nizamnamesi (Sivil Sağlık Hizmetleri Genel Yönetimi Tüzüğü), sağlık hizmetlerinin
ülke genelinde devlet eli ile yürütülmesi için örgütlenmeyi öngörüyordu. Her tıp
fakültesi mezununun iki yıl süreyle Memleket Tabibi olarak görev yapma zorunluluğu
vardı. Memleket tabiplerinin başlıca görevleri tedavi hizmetlerinin yanı sıra bulaşıcı
hastalıklarla savaş ve aşı uygulamaları gibi koruyucu sağlık hizmetleri, adli tıp
hizmetleri, bölgelerindeki hastahane ve eczahaneleri denetleme idi. Bu tabiplerin
maaşları önceleri belediye tarafından ödenirken, 1888 yılından itibaren doğrudan
merkezi hükümet tarafından ödenmeye başlandı.
A.
Sivil Tıp İşleri Kurulu, 1906 yılına kadar görevini sürdürdü. Bu kurul 1906’da
Meclis-i Maarif-i Tıp, 1908’de Meclis-i Umum-u Tıbbiye-i Mülkiye ve Sıhhiye-i
Umumiye adını alarak benzer görevleri yürütmeye devam etmiştir. 1912 yılında
“Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi Teşkilatına Dair Kanun-u Muvakkat” ile bu Kurul
kaldırılarak, ülke genelindeki sağlık hizmetleri Dâhiliye Nezareti bünyesinde kurulan
Sıhhiye Müdüriyet-i Umumiyesi (Sağlık İşleri Genel Müdürlüğü) tarafından
yürütülmeye başlanmıştır.
Çıkarılan Vilayet-i İdare-i Sıhhiye Nizamnamesi (tüzük) ile illerdeki sağlık
müfettişleri Sağlık Müdürlüklerine, memleket tabipleri de Hükümet Tabipliklerine
dönüştürülmüştür. Sağlık Müdürlükleri ve Hükümet Tabipliklerinin görev alanı çevre
sağlığı ve iş sağlığı hizmetlerini de içerecek şekilde genişletilmiştir. Ayrıca il ve
ilçelerde o bölgenin en yüksek idari amiri başkanlığında çalışan Sıhhiye Meclisleri
oluşturulmuştur.
2895
II.3. Türkiye Cumhuriyeti’nde Sağlık Politikaları
AN
1914’te Dâhiliye Nezaretinin ismi Dâhiliye Ve Sıhhiye Nezareti olarak
değiştirilmiş, Sağlık Hizmetleri de, Bakanlık bünyesinde yer alan Sıhhiye Müdüriyet-i
Umumiyesi, Karantina İdaresi ve Hicaz Sıhhiye İdaresi olmak üzere üç birim
tarafından yürütülmeye başlanmıştır (49:257-258).
II.3.1. 1920-1923 Kurtuluş Savaşı Dönemi TBMM Hükümeti Sağlık
Politikaları
UT
20 Nisan 1920’de ilk defa toplanan TBMM’nin çıkardığı 2 Mayıs 1920 tarih ve
3 numaralı “Büyük Millet Meclisi İcra Vekillerinin Sureti İntihabına Dair Kanun” ile
oluşturulan 10 Bakanlık arasında Sıhhiye Ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti de
bulunuyordu.
SA
RG
Ankara Vilayet Konağı’nın bir odasında bir sağlık memuru ile bu görevi
yürütmeye başlayan Dr. Adnan Adıvar, öncelikle İstanbul Hükümeti Sağlık
Örgütü’nün bütün kanun ve nizamnamelerini temin etmiş, görev yapan hekimlerin
listesini oluşturmuş, küçük bir merkez örgütü kurarak taşrada mevcut sağlık
birimlerinin göreve devamını sağlamıştır.
Yeni hükümetçe, merkezde Hıfzıssıhha Dairesi, Sicil Dairesi, Muhasebe ve
Evrak Kalemi kurulmuş, taşrada eski Sağlık Müdürleri, Hükümet, Belediye ve
Karantina Tabiplikleri ile küçük Sıhhiye Memurlukları aynen muhafaza edilmiştir.
Teftiş kadrosu üçe çıkarılmış, Kuduz Tedavi Müessesesi, Aşıhane, Bakteriyolojihane
kurulmuştur.
ER
DA
L
Dr. Adnan Adıvar’ı takiben Dr. Refik Saydam ve Dr. Rıza Nur’un Sağlık
Bakanı olarak görev yaptığı TBMM Hükümetleri döneminde Bakanlık, teşkilatın
yeniden oluşturulması, ilgili mevzuatın derlenmesi, savaş yaralılarının tedavisi,
sayısı iki milyona yakın iç ve dış göçmenin iskânı ve savaş mağduru çocukların
barındırılması konularıyla ilgilenmiştir (49:258).
II.3.2. 1923–1937 Dönemi Sağlık Politikaları
A.
Cumhuriyet yönetimi, ağır ve yaygın sağlık sorunları ile yüklü bir nüfus
devralmıştı. Başta sıtma, verem, frengi, trahom, tifo ve dizanteri olmak üzere birçok
bulaşıcı hastalık son derece yaygındı. Toplumun büyük bir kesiminde ve özellikle
çocuklarda ölüm hızı son derece yüksekti. Buna karşı, bu ağır sorunlarla uğraşması
gereken sağlık hizmetleri örgütlenmesi, gerek personel nitelik ve sayısı ile gerekse
örgütlenme ve donanım yönünden son derece yetersiz bir düzeyde idi.
Bu olumsuz şartlarda yeniden Bakan olan Refik Saydam tarafından Bakanlık
çalışmalarının ana hatları şu şekilde saptanmıştı:
- Devletin sağlık teşkilatını kurmak,
- Doktor sayısını artırmak,
- Numune hastahaneleri açmak,
- Ebe ve sağlık memuru yetiştirmek,
- Doğum ve çocuk bakım evleri açmak,
- Verem sanatoryumları kurmak,
2896
- Sıtma, frengi, trahom ve diğer bulaşıcı hastalıklarla mücadele,
- Sağlık ve sosyal yardım örgütünü köylere kadar yaymak,
- Sağlık ve sosyal yardımı ile ilgili yasalar çıkarmak,
- Merkez Hıfzıssıhha Müessesesini ve Hıfzıssıhha Mektebini kurmak (49:259).
UT
AN
Bu dönemde Refik Saydam sivil yönetime yönelik bir sağlık örgütü kurmuştur.
Bu örgüt merkezde Sıhhiye Ve Muavenet-i İçtimaiye Vekili (Bakanı) ve bakanlık
örgütü ile illerde Valiye bağlı ve onun sağlık işlerinde danışman olan Sağlık Müdürü
ve ilçelerde Kaymakama bağlı ve kaymakamın danışmanı olan Hükümet Tabibinden
oluşmaktadır (121:11).
Şema 8: 1923 Yılında Sağlık Bakanlığı Organizasyon Şeması
Vali
Kaymakam
SA
Sıhhiye Ve Muavenet-i İçtimaiye Vekaleti
RG
Bakanlar Kurulu
Sağlık Müdürü
Hükümet Tabibi
Kaynak: (121:11) Cumhuriyet Ve Sağlık, Türk Tabipleri Birliği Yayınları, sayfa 11
ER
DA
L
Cumhuriyet’in ilk yıllarında sağlık insangücü sayısı çok kısıtlıydı. 1923 yılı
itibariyle 554 hekim, 136 ebe, 69 hemşire ve 560 sağlık memuru bulunmaktaydı
(49:259).
Bu dönemde, koruyucu sağlık hizmetlerine ve bulaşıcı hastalıklarla savaşa
büyük önem verilmiş, hasta tedavi hizmetleri öncelikli ve asli hükümet görevi olarak
kabul edilmemiş, bu konuda daha çok yerel (belediye) yönetimlere görev verilmiştir.
Ayrıca Merkezi Hükümet bu çalışmalarda yol gösterici olmak üzere Ankara,
İstanbul, Sivas, Erzurum ve Diyarbakır’da Numune hastahaneleri kurmuştur
(35:114).
A.
Sağlık Hizmetlerinde örnek teşkil eden bir diğer uygulama, Ankara iline bağlı
Etimesgut beldesinde Numune Dispanser’inin kurulmasıdır. Dispanserin Başhekimi
Dr. Cemalettin Or, ABD’de 1 yıl süre ile köy sağlığı hijyeni eğitimi aldıktan sonra
dönüşünde, edindiği bilgi ve gözlemlerini hayata geçirmeye çalışmış, böylece
Türkiye’de taşra-kırsal kesim sağlık örgütlenmesinde önce “sağlık merkezi” sonra
“sağlık ocağı” adı altında günümüze dek süren hizmet birimlerinin temeli atılmıştır.
Ebe okulları açılmış, birçok ilde doğum ve çocuk bakımevleri kurulmuştur.
Koruyucu sağlık hizmetlerinde önemli bir yeri olan Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü ve
Hıfzıssıhha Okulu, Refik Saydam’ın bir ideali olarak 1928 yılında gerçekleşmiştir.
(49:260,261).
2897
II.3.3. 1938–1960 Dönemi Sağlık Politikaları
Refik Saydam döneminde temeli atılan sağlık hizmetlerinin geliştirildiği ve
yeni politika ve uygulamaların yürürlüğe koyulduğu bir dönemdir.
AN
Bu dönemdeki en önemli olay İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasıdır. Türkiye
bu savaşa girmemekle birlikte savaştan olumsuz etkilenmiştir.
UT
Bu dönemdeki önemli olaylardan biri,1945 yılında İşçi Sigortaları Kurumu’nun
kurulmasıdır. Bu kurumun 1952 yılında, kendine bağlı olarak kurduğu sağlık birimleri
ve hastahanelerde işçilere sağlık hizmeti vermeye başlaması ile Refik Saydam
dönemindeki “ülkedeki sağlık hizmeti ve sağlık personeli istihdamının sağlıkla ilgili
bakanlıkça yerine getirilmesi” anlayışının dışına çıkılmış oldu (35:161,162).
RG
1937 yılında Sağlık Merkezine dönüştürülen Etimesgut Dispanseri
örneğinden hareketle, ülkenin değişik yerlerinde 5-25 yataklı yeni sağlık merkezleri
kurulmaya başlandı.
Bu dönemde Bakan Dr. Behçet Uz’dur. İlki 1946-1948 yıllarında, ikincisi
1954-1955 yıllarında iki defa bakanlık yapmıştır.
ER
DA
L
SA
Bakanlığının ilk döneminde “Birinci 10 yıllık Milli Sağlık Planı” adlı bir
programı kamuya duyurdu. Bu planın ana hatları şunlardı:
- Koruyucu hekimlik örgütü kurmak,
- Köylerde sağlık örgütü kurmak,
- İhtiyaca uygun sağlık personeli yetiştirmek,
- Hastahane ve sağlık kuruluşlarını çağdaş hale getirmek,
- Tüm ülkede yeni sağlık tesisleri kurmak,
- Sağlık harcamalarının finansmanı için Milli Sağlık Bankası ve Sağlık
Sandıkları kurmak.
Planın tüm ülke düzeyinde gerçekleşmesi 10 yıllık bir süreyi kapsayacaktı.
Bunun nedeni, planın mali boyutu ve personel yetersizliği idi.
Bu plana göre, sağlık hizmetinin finansmanı için yalnızca devlet bütçesinden
yararlanılmayacak, çeşitli kaynaklar yaratılarak “Sağlık Sandıkları” biçiminde
örgütlenecek bir milli sağlık sigortası birliği oluşturulacak, Sağlık Bankası da sağlık
hizmetleri finansmanında kullanılacaktı.
A.
Türkiye yedi sağlık bölgesine ayrılacak, bunların her birinde 21 farklı sağlık ve
sosyal yardım kuruluşu oluşturulacaktı. Bunlar arasında 500 yataklı tam teşekküllü
hastahane, 200 yataklı bir doğumevi, çocuk hastahanesi, akıl ve sinir hastalıkları
hastahanesi, verem hastahanesi, yaşlılar ve düşkünler yurdu, hemşire ve ebe
okulları bulunuyordu.
Bunların yanında özel idare ve belediye hastahaneleri ile Savunma
Bakanlığına bağlı hastahaneler dâhil tüm kamu sağlık tesisleri Sıhhat Ve İçtimai
Muavenet Vekâleti’ne (Sağlık Ve Sosyal Yardım Bakanlığı) devredilecek, böylece
hem hizmet bütünlüğü hem de kaynakların iyi kullanımı sağlanacaktı.
2898
Plan, kırsal alan sağlık örgütlenmesini de yeniden düzenliyordu. Buna göre
her 40 köy için 10 yataklı bir sağlık merkezi kurulacak, her 10 köye de bir sağlık
memuru ve ebe görevlendirilecekti.
AN
Bu plan hazırlıkları bitmek üzereyken Dr. Behçet Uz Bakanlıktan ayrılmış ve
plan gerekli ilgiyi görmemiştir. Uz’un görevden ayrılmasından sonra, sağlık
hizmetlerinde planlı ve sistematik bir yaklaşım uzunca bir süre gündeme
gelmemiştir.
RG
UT
1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti döneminde Muayene Ve Tedavi
Evleri adlı birimler yerine “Sağlık Merkezleri”nin yaygınlaştırılması benimsenmiştir.
Dr. Behçet Uz, 1954 yılında ikinci kez Bakan olduğunda, “Milli Sağlık Programı”
denilen yeni bir programı gündeme getirmiştir. Bu program “Milli Sağlık Planı”na
göre daha dar kapsamlı idi. Programda sadece “Sağlık Merkezleri”ne yer veriliyordu.
Ülke 16 sağlık bölgesine ayrılıyor, köy gruplarında ebe ve sağlık memuru
görevlendirilmesinden vazgeçiliyordu. Finansman konusunun “Milli Sağlık Bankası”
modeliyle çözülmesi planlanıyordu. Programa göre bir sağlık sigortası sistemi
oluşturulacak, Sağlık Sigortası’nı Sağlık Bankası kuracak ve işletecekti.
L
SA
Sonraki dönemlerde Sağlık Merkezlerinin sayısı giderek artmıştır. 1960 yılına
ulaşıldığında bunların sayısı 283’ü bulmuştur. Bu arada taşra (kırsal kesim) sağlık
hizmetlerinde ortaya çıkan çok başlılığı ortadan kaldırmak üzere “Kaza Sağlık
İdareleri” gündeme getirilmiştir. Kaza Sağlık İdareleri uygulamalarına 1954 yılında
geçildi. Buna göre, Sağlık Merkezlerinin koruyucu sağlık hizmetlerindeki sorumluluk
alanı il ve ilçe merkezi yanında köyleri içine alacak şekilde genişletildi. Kaza Sağlık
İdarelerinin başkanlığını Hükümet Tabipleri yürütüyordu.
ER
DA
DP iktidarı döneminde yerel yönetim (özel idare) hastahaneleri Bakanlığa
bağlı devlet hastahaneleri haline getirilmiştir. Bu dönemde hastahanelerin
geliştirilmesine büyük önem verilmiş, koruyucu hizmetler gerilemese bile ikinci
planda kalmıştır (49:261-264).
II.3.4. 1961-1983 Dönemi Sağlık Politikaları: Sağlık Hizmetlerinin
Sosyalleştirilmesi
1960’lı yıllarda sağlık politikasına ve örgütlenmesine damgasını vuran
gelişme, 1961 yılında 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair
Kanun”un yürürlüğe girmesi ve 1963 yılında uygulanmaya başlamasıdır.
A.
27 Mayıs 1960’da yönetimi ele alan Ordu, sağlık alanında “sağlık
örgütlenmesinin yeniden yapılanması, milli ilaç sanayisi, tıp araç ve gereçleri
sanayisinin kurulması, yeterli sağlık personelinin yetiştirilmesi” gibi ilkeleri hayata
geçirmek ve o zaman kullanılan terimle sağlık hizmetlerini “devletleştirmek”
istemekteydi. İsmet İnönü’nün Başbakan, Dr. Kemal Demir’in Sağlık Bakanı olduğu
bu dönemde, askeri yönetim tarafından Dr. Nusret Fişek Sağlık Bakanlığı
Müsteşarlığına atandı. Dr. Nusret Fişek Müsteşar olmasını takiben “Türkiye’de
Sağlık Hizmetlerinin Geliştirilmesi” konusunda bir görüş metni hazırladı.
2899
AN
Bu raporda öncelikle sağlık sisteminin dayandırılacağı temel anlayışın ne
olması gerektiği irdelendi ve olası sağlık sistemi modellerinin olumlu ve olumsuz
yönlerini göstermek amacıyla değişik “sosyal nizam”a sahip ülkelerin sağlık hizmeti
anlayışları ele alındı. Raporda mutlak devletleşmenin yürürlükte olduğu Sovyet
Rusya, insan hakları ve demokratik prensipleri ihmal etmeden tababeti devletleştiren
(sosyalize eden) İsveç ve İngiltere örneklerinden söz edildikten sonra, özel
teşebbüse dayalı ABD’de bile sağlık hizmetlerinin “dolaylı ve liberal şekilde sosyalize
edildiği” ifade ediliyordu.
RG
UT
Raporda, “Türkiye’de de yürürlükte olan mevzuata göre sağlık hizmetlerinin
geniş ölçüde sosyalleştirildiği, bazı alanlarda uygulamanın kısmen başarılı olduğu,
ancak gerekli şartlar sağlanamadığından dolayı kurulu sistemin tatmin edici şekilde
işletilmediği” belirtilir. Bunun üç sebebi vardır:
1. Devlette görev alan hekimlere özel olarak mesleklerini icra etme ve para
kazanma hakkının tanınması,
2. Türkiye’de halk sağlığının bir ilim olarak tanınmaması ve sağlık yönetimi
hizmetleri ile kolektif sağlık tedbirlerini alacak personelin yetiştirilmemesi,
3. Mali imkânsızlıklar.
ER
DA
L
SA
Bu üç neden ayrıntılı olarak incelendikten sonra “tababetin sosyalize edildiği
bir devirde, memleketimiz için de gerek hizmet ve gerekse tıp ahlakı bakımından
ideal olan, tababetin sosyalize edilmesidir” sonucuna varılır. Tartışılması gereken
mesele bunun ne şekilde uygulanacağıydı. Bunun birinci yolu tababeti tüm bir devlet
hizmeti yapmak, serbest hekimliği tamamen yasaklamaktır. Ancak bu insan
haklarına aykırıdır ve antidemokratiktir. Üstelik hizmet kalitesinin düşmesi ve halkın
kendisine verilen hakkı kötüye kullanması gibi tehlikeler de söz konusudur. İkinci yol
ise serbest hekimliği yasaklamamak ancak, kamu kurumlarında çalışan hekimlerin
serbest hekimlik yapmalarına izin vermemektir ki, bu doğru yoldur.
A.
Hareket planının dayanağı ana prensip bu şekilde ortaya koyulduktan sonra,
tababetin sosyalizasyonunda alınması gereken tedbirler sıralanır:
1. Halk sağlığı uzmanları yetiştirecek ve bu sahada ilmi araştırmalar yapacak
bir müessese kurulması,
2. Köy ve mahalle sağlık bölgelerinin oluşturulması,
3. Tıp fakülteleri öğretim üyelerinin muayenehanelerini kapatmaları,
4. Hastahane hizmetlerinin sosyalizasyonu,
5. Sağlık personeline ödenecek tazminat, prim, ek ödenek ve mukavele
ücretleri,
6. Diğer hususlar.
Raporda son olarak, eğer sağlık hizmetlerinin sosyalleşmesine karar verilirse
ayrıntılı bir hareket planının hazırlanması gerektiği belirtilir.
Özetlenen bu görüş metninden başka, üstesinden gelinmesi gereken ana
sağlık sorunlarını ortaya koyan bir rapor da Bakanlar Kuruluna sunulur. Bu raporda
Hükümetin halletmek zorunda bulunduğu ana sağlık meseleleri şu şekilde sıralanır:
2900
ER
DA
L
SA
RG
UT
AN
1. Köylerde Sağlık Hizmeti: Bazı koruyucu hizmetler hariç, sağlık hizmetleri,
nüfusun %80’ini oluşturan köylere kadar ulaştırılamamıştır.
2. Halk Sağlığı (koruyucu hekimlik) Hizmetleri: Geçmişte halk sağlığı
alanında birçok hizmet yapılmış olmakla beraber, bu hizmetler hoşnutluk
verecek düzeyde değildir. Veremle savaş, ana–çocuk sağlığı, istatistik
hizmetleri, halkın sağlık eğitimi ve beslenme gibi problemler en önemli halk
sağlığı sorunlarıdır.
3. Sağlık Laboratuvarları: Modern tıbbın gereği olan sağlık laboratuvar
hizmetleri genel olarak geri kalmıştır. Bunun nedeni, gerekli nitelik ve
sayıda personel olmaması, yöntem ve malzemelerde bir standardın
bulunmaması ve hizmeti koordine edecek teşkilatın kurulmamış olmasıdır.
4. Hastahane Hizmetleri: Mevcut duruma göre var olan hastahane yatak
sayısı düşüktür. Bunun yanında sağlık personeli ve hastahane idaresi
mevzuatı yetersizdir. Ayrıca bütçeden ayrılan ödenek yetersiz olduğundan,
mevcut yatak kapasiteleri verimli olarak kullanılamamaktadır.
5. Büyük Şehirlere Hasta Akımı: Hastalar ve hastahanelerin yükü bakımından
çeşitli dengesizlikler ve olumsuzluklar yaratmaktadır.
6. Personel İhtiyacı: Yeter sayıda ve nitelikte sağlık personeli mevcut değildir.
Ayrıca hekimlerin önemli kısmı büyük şehirlerde toplanmıştır.
7. Bakanlık Teşkilatı: 1936 yılında çıkarılan Bakanlığın ’’Teşkilat Ve Vazife
Kanunu’’ ihtiyaçları karşılayamaz hale gelmiştir. Genel Müdürlükler kendi
taşra teşkilatlarını tanımamakta ve teşkilata hâkim olamamaktadır.
8. İlaç: Amaç, ülkenin ihtiyaçlarını karşılayacak miktarda iyi ve ucuz ilaç
sağlanmasıdır. Türkiye’de bu amaca yönelik yerli ilaç sanayisi yeterince
gelişmemiştir. Üretilen ilaçların kontrolü yeterince yapılamamaktadır.
9. Sosyal Hizmetler: Korumaya muhtaç kimsesiz çocuklara yönelik bakım ve
yetiştirme yurdu gibi kurumlar ile bedeni ve ruhi kabiliyeti azalmış
vatandaşların rehabilitasyon ve korunmasına yönelik kurumlar yetersizdir.
A.
Yukarıda belirtilen esaslar dâhilinde çözüme yönelik olarak bir “sağlık planı”
hazırlanır. Sağlık planının hazırlanması ve uygulanmasında ele alınması gereken
sorunlar öncelik sırasına göre şu şekilde belirtilir:
- Bakanlık merkez teşkilatının kuvvetlendirilmesi, bilhassa sosyalleştirme
planının hazırlanması ve tatbiki için gereken özel dairenin ve planlama
dairesinin derhal kurulması,
- Memleket içinde ve çeşitli hizmet konularında sağlık personelinin iyi bir
şekilde dağılımı,
- Kalifiye sağlık personeli yetiştirilmesi,
- Tıp fakültelerinde öğretim üyelerinin serbest meslek icra etmemelerinin
sağlanması,
- Halk Sağlığı Akademisinin kurulması, ana-çocuk sağlığı, verem, trahom,
frengi, cüzam gibi sosyal hastalıklar ve bulaşıcı hastalıklarla savaş, çevre
sağlığı hizmetleri, diş sağlığı, halk beslenmesi ve sağlık eğitimi, istatistik
hizmetleri gibi halk sağlığı hizmetlerinin inkişaf etmesi ve bu hizmetlerin
verimli olabilmesi için teşkilatın harekete geçirilmesi,
- Sağlık laboratuvarlarının geliştirilmesi,
-
2901
AN
- Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi kanunu hükümleri gereğince bir örnek
bölge kurulması,
- Köye kadar ulaşan bir sağlık teşkilatı şebekesinin süratle kurulması,
- Teşkilatın malzeme ve ilaç ikmalini bina ve malzeme tamir ve bakım
hizmetlerini düzenleyecek depo ve tamirhaneler kurulması,
- Hastahanelerin yatak sayısının 10 binden 30-40 bine çıkarılması,
- Ayakta tedavi edilen hastalara ilaç ve rehabilitasyon araçlarının parasız
verilmesi.
A.
ER
DA
L
SA
RG
UT
Sağlık Planını yürütmek için kurulacak teşkilat, gerekli personel ve taşıt sayısı
ile ödenek miktarı, birbirini tamamlayan 12 program halinde ele alınır.
1. Sağlık Evi: Ebe-hemşirelerin veya köy ebelerinin çalışacağı, 3-4 köye hitap
eden birimler.
2. Sağlık Ocağı: 5-10 bin nüfus için bir Ocak açılacak, her Ocakta bir hekim,
diğer sağlık personeli, taşıt aracı bulunacaktır.
3. Sağlık Merkezi: Her Merkezde 100 yataklı bir hastahane, poliklinikler,
verem dispanseri, ana-çocuk sağlığı gibi koruyucu hekimlik kuruluşları
bulunacaktır.
4. Sağlık Müdürlüğü: İl dâhilindeki sağlık hizmetlerini koordine ve kontrol
edecektir.
5. Bölge Hastahaneleri: Tercihen yeni açılacak tıp fakültelerinin veya sağlık
teknisyen okullarının bulunacağı şehirlerde 1-1,5 milyon nüfus esasına
göre 400-1.000 yataklı Bölge Hastahaneleri kurulacaktır.
6. Bölge Laboratuvarları: Ülke genelinde 16 Bölge Laboratuvarı kurulacaktır.
7. Bölge Müdürlükleri: Türkiye 16 sağlık bölgesine ayrılacak, böylece
merkeziyetçilik azaltılacak ve hizmetlerin denetimi güçlendirilecektir.
8. Depo ve Tamirhaneler: Yurdun muhtelif yerlerinde hizmetlere destek
vermek üzere 8 depo ve tamirhane kurulacaktır.
9. Yardımcı Sağlık Personeli Yetiştiren Okullar: Yeter sayıda ve nitelikte
yardımcı sağlık personeli yetiştirmek üzere 28 hemşire ve teknisyen okulu
kurulacak, her okul 200-400 kişilik olacaktır.
10. Değişim Projeleri: Sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde ev-ocak-merkez
teşkilat sisteminin yerine getiremeyeceği bazı önemli halk sağlığı
projelerini yürütmek üzere, fakülteler dışında eğitim ve araştırma kurumları
oluşturulacaktır.
11. Bakanlık Merkez Teşkilatı: Merkez teşkilatı yeniden düzenlenecektir.
12. Maaş ve Ücretler: Hazırlanan kanun tasarısına göre anlaşma ile istihdam
edilecek teknik personel ve hizmetlilerin ücretleri düzenlenecektir.
Sağlık Planı doğrultusunda “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında
Kanun Tasarısı” hazırlanır. Bu kanun tasarısında ön görülen hususlar şu şekilde
özetlenebilir:
- Sosyalleştirilen bölgelerde, kamu sektöründe çalışan sağlık personeli ücret
karşılığında serbest meslek icra edemeyecektir.
- Milli Savunma Bakanlığına bağlı kurumlar hariç, kamu sektörüne dâhil
kurumlarla işçi sigortalarına ait sağlık hizmetleri Sağlık Ve Sosyal Yardım
Bakanlığı (SSYB) tarafından yürütülecektir.
2902
ER
DA
L
SA
RG
UT
AN
- Yukarıda belirtildiği şekilde Sağlık Ve Sosyal Yardım Müdürlükleri teşkilat
yapısı benimsenmiştir.
- Sağlık birimleri arasında kademeli sevk zinciri kurulmuştur.
- Sosyalleştirme bölgelerinde hasta muayene ve tedavisi parasızdır.
- Hastaların gereksinimi olan ilaç ve tedavi araçları serbest eczahane
bulunmayan yerlerde sağlık teşkilatı tarafından işletilen eczahanelerden
sağlanır. Parasız olarak verilebilecek ilaç, tedavi ve rehabilitasyon cihazları
SSYB tarafından belirlenir ve duyurulur.
- Bir bölgede sağlık hizmetlerinin yürütülmesi için gerekli tesisler ve araçlar
temin edilmeden, o bölgede sosyalleştirme uygulamasına geçilmeyecektir.
- Sosyalleştirme, önce pilot illerde uygulanacaktır.
- Sosyalleştirme 15 yıl içinde bütün ülkeye kademeli olarak yayılacaktır.
- Sosyalleştirme işlerini planlamak ve yürütmek üzere SSYB bünyesinde,
faaliyetleri değerlendirmek ve önerilerde bulunmak üzere Bakanlıkça
belirlenecek uzmanlar ile bazı bakanlıklar, üniversiteler, Türk Tabipleri Birliği
(TTB) ve Türk Eczacıları Birliği (TEB) temsilcileri ve vilayet sağlık komitesi
temsilcilerinin katılımı ile bir “Genel Kurul” oluşturulacaktır.
- Sağlık teşkilatı ile halk arasındaki ilişkileri sağlamak üzere sağlık
ocaklarında, sağlık merkezlerinde ve illerde “Sağlık Komitesi” kurulacaktır.
Bu komitelerde muhtelif halk ve meslek gruplarını temsil eden üyeler yer
alacaktır.
- Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirildiği bölgelerde kamu kurumlarının sağlık
kuruluşlarına ait her türlü bina, malzeme, eşya ve ilaçları, SSYB’ye
devredilecek, serbest meslek icra edenlerin kullandıkları malzemelerden işe
yarar olanlar istedikleri takdirde SSYB tarafından satın alınacaktır.
- Bayındırlık Bakanlığınca sağlık hizmetlerine yönelik tesislerin inşasına
öncelik verilecektir.
- Sosyalleştirilen bölgelerde Hükümet Tabiplikleri ve belediye sağlık teşkilatları
kaldırılacaktır.
A.
Kanun tasarısında personel atama ve ücret sistemi de belirleniyordu.
Tasarıdaki en ilginç hükümler, sağlık hizmetlerinin sosyalleştirildiği bölgelerdeki her
türlü giderin karşılanmasına yönelik kaynakların tanımlanması idi. Kanun
gerekçesinde sosyalleştirilmiş sağlık hizmetleri maliyetinin yüksek olduğu, bunun
bütçeye yüklenmesinin pratik olmayacağı, bu sebeple hizmeti destekleyecek mali
kaynaklar olarak vasıtalı vasıtasız vergilere başvurulması gerektiği ifade ediliyordu.
Bu kaynaklar şu şekilde belirlenmişti:
- Bölge halkından 12 yaşını geçmiş olanlardan yılda nüfus başına alınacak 25
liralık sağlık sigortası primi,
- Beher kilo tuzdan alınacak 5 kuruş sağlık vergisi,
- PTT idaresince ulaştırılan yurt içi mektup ve kartlardan alınacak 5 kuruş
sağlık vergisi,
- İşçi Sigortaları Kurumu ve diğer kurumlarca sağlık sigortası primi, aidat gibi
isimlerle toplanan paralar,
- Özel idare gelirlerinin %5’i,
- Genel Bütçeden ayrılan ödenek,
2903
- Sosyalleştirilmiş sağlık hizmeti teşkilatınca toplanan paralar,
- Radyo alıcısı sahiplerinden her yıl alınacak 25 liralık sağlık vergisi.
Yukarıdaki esaslar çerçevesinde, hayata geçirilmesi düşünülen “sağlık
planı”nın, üç temel özelliği ile önceki çalışmalardan farklılık gösterdiği söylenebilir.
UT
AN
- Birincisi, hayata geçirilmesi düşünülen ve “sosyalleştirme” kavramı ile ifade
edilen sistemin, sağlık hizmetlerinin tüm toplum kesimlerine sosyal adalet ilkesine
uygun olarak götürüleceği ve en önemlisi bunu bir devlet görevi olarak gören bir
anlayışa dayanmasıydı.
RG
- İkincisi, Cumhuriyetin ilk yıllarına göre oldukça gelişmiş olmakla beraber çok
başarılı bir görünüm arz etmeyen sağlık kuruluşları ve sağlık örgütlemesine bir çeki
düzen veriliyordu. Farklı niteliklerde hizmet veren kurumlar eşgüdümlü hale
getiriliyor, aralarında hiyerarşik bağ kuruluyor, dikey örgütlenmelere son veriliyordu.
L
SA
- Üçüncüsü, hazırlanan yasa gerekçesine göre “sosyalleştirme” bir finansman
yöntemiydi. Sağlık hizmetlerinin istenilen seviyeye getirilmesi, yapılan çalışmaların
başarıya ulaştırılması ve toplumun tüm kesimlerine ulaştırılması ve tüm bunların
mali boyutu mevcut devlet imkânları ile üstesinden gelinemeyecek kadar büyüktü.
Bu nedenle “zorunlu sağlık sigortası” kurulması bir çözüm yolu gibi görülmektedir.
Sosyalleştirmenin aslında bir finansman yöntemi olduğu, hazırlanan yasa tasarısının
terimler bölümünde yer alan “sosyalleştirme” tanımında görülebilir: “Sağlık
hizmetlerinin sosyalleştirilmesi, vatandaşların sağlık hizmetleri için ödedikleri prim
ile amme sektörüne ait müesseselerin bütçelerinden ayrılan tahsisat karşılığı, her
çeşit sağlık hizmetlerinden eşit şekilde faydalanmalarıdır”. Dr. Nusret Fişek, yasa
tasarısında yer aldığı şekliyle prim ve vergi toplanmasını da yeterli bulmamakta,
ayrıca hastalardan hizmet başına ücret alınmasını da savunmaktaydı.
ER
DA
İşin mali boyutunun sorun çıkaracağı öngörülerek, o yıllarda ülke yönetimini
elinde bulunduran Milli Birlik Komitesine (MBK) üç alternatif sunulmuştur.
- Birincisi “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun”da ifade
edilen seçenektir. “Sağlık davasının en iyi bir şekilde ve kökünden halledilmesi için
teknik bakımdan en doğru ve emin yol, sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesidir. Milli
gelir ve milli bütçemizden sağlık işlerine garp memleketlerindeki oranlar üzerinden
bir pay verilirse bu büyük proje yürürlüğe girebilir”.
A.
- İkinci seçenek “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun
Tasarısı” mali imkânsızlıklar nedeniyle kabul edilmediği takdirde, köylerdeki sağlık
hizmetlerine ve bütün yurtta halk sağlığı çalışmalarına önem veren bir program
hazırlanmasıdır.
- Üçüncü seçenek ise, köylerde sağlık hizmetlerini bugünkü seviyesinden
daha ileriye götürmek için en basit tedbir olarak, her ilçeye en az bir hekim ve iki
yardımcı personelden oluşan bir gezici sağlık ekibi verilmesi ve büyük ilçelerde
bütçe imkânı nispetinde bunların sayılarının artırılmasıdır.
Sonuçta “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun Tasarısı” kabul
edilerek yasalaştı.
2904
UT
AN
224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesine Dair Kanun’un temel
ilkeleri:
- eşit,
- sürekli,
- entegre,
- kademeli,
- öncelikli,
- ekip yaklaşımlı,
- denetlenen,
- uygun,
- kabul edilebilir,
- nüfus özelliklerine göre
sağlık hizmeti vermek olarak belirtilmektedir.
SA
RG
Sosyalleştirilmiş sağlık hizmetlerinin uç birimi olarak düşünülen Sağlık
Evlerinin görevleri şöyle belirlenmiştir:
- Çevreye yönelik koruyucu sağlık hizmetlerinin sunulması,
- Doğum, ölüm ve gebeliklerin tespiti ve diğer kayıt ve istatistiklerin tutulması,
- Sağlık eğitimi verilmesi,
- Ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerinin sunulması,
- İlk yardım ve acil sağlık hizmetlerinin sunulması,
- Bulaşıcı hastalıklarla savaş,
- Hasta takibi ve sevk hizmetlerinin yürütülmesi,
- Bakanlıkça verilecek diğer görevlerin yerine getirilmesi.
A.
ER
DA
L
Birinci basamak sağlık hizmetlerini vermek üzere ana birim olarak düşünülen
Sağlık Ocaklarının görevleri ise şöyle belirlenmiştir:
- Bölgelerindeki bütün temel sağlık hizmetlerinin izlenmesi, değerlendirilmesi,
eşgüdümü ve yönlendirilmesi,
- Çevreye ve topluma yönelik koruyucu ve geliştirici sağlık hizmetlerinin
yürütülmesi,
- Hizmet bölgesinin epidemiyolojik ve demografik özellikleri doğrultusunda
toplumu tanıma, veri toplama, kayıt, istatistik çalışmalarının yapılması,
- Halk sağlığı eğitiminin yürütülmesi,
- Okul sağlığı, iş sağlığı hizmetlerinin yürütülmesi,
- Bulaşıcı hastalıklarla savaş,
- İlk yardım ve acil sağlık hizmetlerinin sunulması,
- Aile hekimlerine destek sağlanması,
- Toplum kalkınmasına katkı hizmetlerinin sürdürülmesi,
- Bakanlıkça verilecek diğer görevlerin yerine getirilmesi.
1962 yılında, sosyalleştirme ile ilgili ön hazırlıkları yapmak üzere Bakanlık
bünyesinde “Sosyalleştirme Dairesi Başkanlığı” kuruldu. Yasa, sosyalleştirmenin 15
yılda kademeli olarak tüm yurda yayılmasını öngörüyordu. Ancak bu mümkün
olmamıştır. 1979 yılında bu sürenin uzatılması zorunda kalınmış, 1983’te ise tüm
ülke sosyalleştirme kapsamına alınmıştır.
2905
AN
1963 yılında Müsteşarlık görevinden ayrılan yasanın mimarı Dr. Nusret Fişek
tarafından “1966 yılından başlayarak başarısız bir uygulama şekline dönüştüğü”
ifade edilen sosyalleştirme üzerine son 30–35 yılda geniş tartışmalar yapılmıştır.
Sosyalleştirme konusunda en çok dile getirilen görüş, sosyalleştirmenin tam
uygulanmadığı, uygulaması halinde “mükemmel” bir sağlık hizmeti programı
olduğudur.
RG
UT
Sağlık hizmetlerinin finansmanı için halktan prim toplanması uygulamasına
yasada zaten yer verilmediğinden, hizmetler genel bütçeden ayrılan ödeneklerle
karşılanmış, ancak bu ödenekler de hiçbir zaman istenilen düzeylerde olmamış,
üstelik giderek azalmıştır. Sosyalleştirmenin hazırlık safhasında, belirlenen
hedeflerin gerçekleştirilmesi için sağlık bütçesinin milli bütçe içindeki payının %12,2
en kötü ihtimalle %7,5 olması öngörülürken, bu oran 1960’ta %4,21, 1990’da %4,12,
1997’de %3,22 ve nihayet 1998’de %2,65’tir. Sosyalleştirme yasa tasarısının
öngördüğü ve en önemli bileşeni olarak nitelenebilecek sağlık finansmanı
konusundaki hükümlerin yasallaşmaması, daha sonraki dönemde bu alandaki
boşluğun doldurulmasına yönelik “genel sağlık sigortası” girişimlerine yol açmıştır.
SA
Yasa, sağlık hizmeti sunanlarla halkın bütünleşmesini öngörüyor, bu amaçla
değişik toplum kesimlerinin de bulunacağı “Sağlık Ocağı Kurulları” ve
“Sosyalleştirme Genel Kurulu” oluşturulması gerekiyordu. Ancak bu kurullar ya hiç
oluşturulmamış ya da iyi işletilmemiştir. Örneğin, Genel Kurul ilk defa 1969’da, ikinci
defa 1978’de toplanabilmişti. Halbuki yasada olağan olarak yılda bir kez toplanacağı
ifade edilmektedir.
ER
DA
L
Yasanın hayata geçirilememiş bir hükmü de bütün sağlık hizmetlerinin “tek
elden yönetimi” ilkesidir. Sağlık örgütünün il içinde bağımsız bir bütün olması ve
sağlık hizmetlerinin tek elde toplanması bir türlü gerçekleşmemiştir. Yasada ülke
çapında 16 sağlık bölgesinin kurulması öngörülürken, bu yönde hiçbir çaba
harcanmamıştır.
A.
Uygulamaların en yoğun olumsuz yöresel özellikler gösteren bölgeler ve
yeterince hazırlanmamış koşullarda başlatılmış olması bir şanssızlık olmuştur.
Bundan sonraki dönemde de, yasanın açık hükmüne rağmen, ülkenin yarıya yakın
kısmında sosyalleştirme için gerekli tesis ve malzeme alt yapısı oluşturulmadan
sosyalleştirme uygulamasına geçilmiştir. Hizmetin yürütücüsü olacak pratisyenlik ve
Halk
Sağlığı
uzmanlığı
güçlenememiş,
genel
pratisyenlik
uzmanlığı
gerçekleşememiş, dikey örgütlenmeler kaldırılamamıştır. Sosyalleştirmenin
başlamasından itibaren birkaç yıl içinde yapılan yeni düzenlemelerle, hekim ve diğer
sağlık personeline verilmesi öngörülen ücretlerde kesintilere gidilmiş, sözleşmeyle
personel istihdamından vazgeçilmiş, böylece personel alt yapısının istenilen
düzeylerde oluşturulması mümkün olmamıştır.
1981 yılında kabul edilen 2368 sayılı yasa ile kamu sektöründe ve
sosyalleştirilmiş sağlık hizmeti bölgelerinde çalışan hekimlere yarı zamanlı (parttime) serbest çalışma izni de verilmiş, böylece sosyalleştirilmenin dayandırıldığı ana
prensiplerden biri ortadan kaldırılmıştır.
2906
UT
AN
Başka bir engel de yöneticilerin sosyalleştirmeyi kavrayamamasıdır. Daha
hazırlık safhasından itibaren, o günün koşullarında belirli bir hizmet anlayışı ve
sağlık örgütlenmesini ifade etmek üzere kullanılan “sosyalleştirme” veya
“sosyalizasyon” kelimesinden Bakanlık içi ve dışı bürokratlar, particiler ve
politikacılar ‘’sosyalizm’’ çağrıştırması sebebiyle rahatsız olmuşlardır. Uygulamada
değişik alanlarda görülen başarısızlıklar yanında, sosyalleştirme yasasının tam
olarak hayata geçirilememesindeki ana nedenin “yönetime gelen iktidarların sahip
olduğu özel teşebbüsçü politikalarla bu yasada benimsenen sağlık politikasının
çelişmesi olduğu” da ileri sürülen görüşler arasındadır. Bunun sonucu olarak,
sosyalleştirme programı hükümetlerden gerekli desteği görmediği gibi, sağlık alanı
iki ayrı politikanın çekişme ve çatışma alanı haline getirilerek, programın başarılı
olmasını olanaksızlaştıran bir ortam oluşturulmuştur.
SA
RG
Fişek’e göre “uygulamalarda başarısız olmasına rağmen sistem (o güne
kadar) eleştirilere dayanmış ve sosyalleştirilmiş sağlık hizmetlerinin yerine konacak
başka bir örgüt modeli bulunamamıştır”. 224 sayılı Yasa, değişen şartlara uyacak
şekilde güncellenmemiştir. Sosyalleştirme yasasının yürürlüğe girdiği 1961 yılından
itibaren, Türkiye’deki sağlık örgütlenmesi ve politikalar hep bu yasa temelinde
şekillenmiş, 1980’lere kadar köklü bir değişim yaşanmamış, sadece sağlık
insangücü ve sağlık finansmanı alanında olmak üzere dikkate değer bazı gelişmeler
olmuştur (49:264-272).
II.3.5. 1923-1982 Döneminin Kazanımları
ER
DA
L
Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren sağlık alanı ve sağlık hizmetleri devletin
öncelikleri arasında yer almış, hemen her dönemde sağlık hizmetlerinin ve sağlık
sisteminin iyileştirilmesi için hükümetlerce birçok çalışma yapılmıştır. 1923–1937
yılları arasında Refik Saydam’ın Sağlık Bakanı olduğu dönemde Türkiye’nin sağlık
sistemi ve sağlık hizmetleri adeta yeniden inşa edilmiştir. İzleyen yıllarda Behçet
Uz’un Sağlık Bakanlıkları döneminde, sağlık sisteminin tümünü ele alıp değiştirmeyi
amaçlayan plan ve programlar ortaya koyulmuştur. Kuşkusuz bu çalışmalardan en
önemlisi 1961 yılında yasalaşan ve 1963 yılında uygulanmasına başlanan “Sağlık
Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi” uygulamasıdır. Refik Saydam döneminde
çalışmaların temel kaygısı bir sağlık alt yapısı ve örgütlenmesi olurken, 1960’lara
uzanan dönemde temel kaygı hizmetlerin ve sağlık örgütlenmesinin tüm ülke sathına
ve tüm toplum kesimlerine yayılması ve iyileştirilmesi olmuştur.
A.
1960’larda uygulamaya koyulan Sosyalleştirme Yasası ise, gerek sağlık
hizmetleri anlayışında ve gerekse sağlık örgütlenmesinde, adeta o döneme kadar
yapılanları derleyip toplayıp sistemi yeniden biçimlendirmeyi amaçlıyordu. Nitekim
sosyalleştirme uygulamasıyla ülkenin sağlık sorunları analitik ve kapsamlı şekilde
tespit ediliyor, bu sorunların üstesinden gelecek bir sağlık örgütlenmesi modeli
oluşturuyor ve nihayet uygulamanın mali yönünün bir sağlık sigorta sistemi ile
çözülmesi öngörülüyordu. Ancak sağlık finansmanı boyutu sadece tasarıda kalmış,
yasalaştırılamamıştır.
1970-1980 arası, sağlık politikalarında önemli değişim yaşanmadığı bir
dönemdir. Bu sürede sağlık hizmetleri mevcut sistemin doğal ivmesiyle gelişir.
2907
1983 sonrası yıllar, sağlık alanında iddialı değişim söylemlerinin gündeme
geldiği bir dönemdir. Sağlık hizmeti sisteminin “sorunlu” olduğu tespitine dayanarak,
sağlık sisteminin iyileştirilmesi ve yeterliliğinin sağlanmasının yeni “sağlık reformu”
uygulamalarıyla çözülmesi önerileri gündemdedir (49:281,282).
AN
II.3.6. 1983 Sonrası Sağlık Reformu Girişimleri
II.3.6.1. Geçiş Dönemi
UT
13 Aralık 1983 tarihinde kurulan birinci Anavatan Partisi (ANAP) Hükümeti
programında iddialı reform vaatleri bulunmaktaydı. 1984 yılında Genel Sağlık
Sigortası (GSS) tasarısı hazırlanmasına karşın Hükümete sunulmadı. 1986 yılında
Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu kapsamında, sigortasız
yoksulların sağlık hizmetlerinden ücretsiz yararlanmaları olanağı sağlandı.
SA
RG
1987 yılında Bakan Mustafa Kalemli döneminde, sağlık hizmetleri ile ilgili
temel esasları hükümetin siyasi ve ekonomik yönelimlerine göre yeniden düzenleyen
ve ilgili tüm kesimlerin şiddetli muhalefetine rağmen çıkarılan 3359 sayılı “Sağlık
Hizmetleri Temel Kanunu”nun bazı maddeleri Anayasa Mahkemesince iptal edildi,
yeni düzenlemeler yapılmadığından, Kanunun bütünü de uygulanamadı. Kanun
kapsamına giren kamu sağlık birimlerinin Bakanlar Kurulu kararıyla kamu tüzel
kişiliğine sahip ‘sağlık işletmeleri’ haline dönüştürülebilmesi ve bütün sosyal güvenlik
kuruluşlarının tahsil ettikleri primleri, bu kuruluşlardan birinde veya yeni bir kuruluşta
toplamaya Bakanlar Kurulunu yetkili kılınması önemli hükümleridir.
ER
DA
L
ANAP hükümetlerinin sonraki Sağlık Bakanları Bülent Akarcalı, Cemil Çiçek
(vekalet) ve Nihat Kitapçı’nın bakanlıkları döneminde yapılan GSS kurulması
çalışmalarından sonuç alınamamıştır. 1990 yılında ANAP’lı Sağlık Bakanı Halil
Şıvgın Sağlık Sigortası Kurumu Kanun Tasarısı çalışmaları yapmış, ancak diğer
bakanlıklar ile ilgili kesimlerin büyük direnci sebebiyle sonuca ulaşamamıştır.
II.3.6.2. Reformlara Hazırlık
A.
1980’lerin sonuna doğru sağlık reformu çalışmalarının hız kazandığı, sağlık
sektörünün tümünü ele alan kapsamlı sağlık reformlarına hazırlık niteliğindeki
çalışmaların başlatıldığı görülür. Bu yıllarda dünyadaki gelişmelere paralel olarak,
ülke sağlık sektörünün yönetim, hizmet sunumu, finansman, insangücü,
enformasyon ve mevzuat alanındaki sorunlarına çözümler bulabilmek iddialarıyla
başlatılan çalışmaların, bir sağlık sistemi tasarlamak, sistemin ayrıntılarını
oluşturmak ve bunlarla ilgili yasal düzenlemeleri geliştirmek amaçları bulunmaktaydı.
Sistem tasarımı amaca yönelik olarak, 1988 yılında Dünya Bankası uzmanları ile
birlikte “sağlık sektörünün finansman yapısı” incelenmiş, 1990 yılında DPT’ce
“Sağlık Sektörü Mastır Plan Etüdü” yaptırılmıştır.
II.3.6.3. 2000 Yılında Herkese Sağlık Türkiye Mili Sağlık Politikası
Dünya Sağlık Örgütü’nün “2000 Yılında Herkese Sağlık Politikası” paralelinde
uzmanların katılımı ile Sağlık Bakanlığı’nca 1990 yılında hazırlanan “2000 Yılında
Herkese Sağlık Türkiye Mili Sağlık Politikası” doküman, bir bütün olarak uygulamaya
geçememiş ve amaçlanan sonuçlara ulaşamamıştır.
2908
II.3.6.4. Price Waterhouse Sağlık Sektörü Mastır Plan Etüdü
Çalışması
UT
AN
3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu çerçevesinde sağlık sektörünün
geliştirilmesi için seçeneklerin belirlenmesi amacıyla, Devlet Planlama Teşkilatı
tarafından açılan uluslararası ihaleyi Price Waterhouse adlı firma kazanmıştır. Firma
1989-1990 içinde bir yılı aşan çalışmaları sonucunda hazırladığı Sonuç Raporu’nda
dört seçenek önermiştir:
- Mevcut durumun korunarak iyileştirilmesi seçeneği,
- Ulusal Sağlık Hizmeti seçeneği
- Serbest Pazar seçeneği
- Uzlaştırma seçeneği
RG
Raporda DPT’nin tercih ettiği strateji olan Uzlaştırma seçeneği ele alınarak,
mevcut durumla kıyaslanmış ve önerilerde bulunulmuştur. Ancak, bundan sonra
hazırlana raporda PW tarafından toplanan ve gerçek durumu tam yansıtmayan
veriler ile bunların yorumuna yer veren Şirket, daha ayrıntılı bir çalışma yapılması
gereğini belirtmiştir. Bu rapordan sonra çalışma devam etmemiştir (24).
SA
II.3.6.5. Birinci Ve İkinci Sağlık Reformu Projeleri
ER
DA
L
1983 sonrasındaki sağlık hizmetleri ve sağlık sistemine yönelik reform
çalışmalarının, ANAP’lı Bakan Halil Şıvgın döneminde 16 Ağustos 1990’da Türkiye
Cumhuriyeti Hükümeti ile Dünya Bankası (DB) arasında imzalanan ve 07.10.1990
tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 3057/TU sayılı “Sağlık Projesi” adlı 75 Milyon
ABD $’lık borç anlaşmasına, sonradan yapılan eklemeler doğrultusunda başlatılan
ve “Birinci Sağlık Projesi” adı altında yapılan, Sağlık Bakanlığı açıklama ve
yayınlarıyla hedefleri ve yöntemi netleşen sistematik bir değişim çabası haline
geldiği söylenebilir. Anlaşma DYP’li Bakan Yıldırım Aktuna döneminde sağlık
reformu içeriğine dönüştürülerek güçlü bir hareket başlatılmış, ancak halk ve
ilgililerden destek bulamayarak, içe dönük kapalı uygulamalarla devam etmiştir.
Bakan Doğan Baran döneminde 28 Eylül 1994’te DB ile imzalanan 177 Milyon ABD
$’lık yeni borç anlaşmasıyla başlatılan “İkinci Sağlık Projesi” ile yeni bir hareket
yaratmak istemiş ancak yine aynı olumsuz sonuçları elde edebilmiştir (91:18-22).
A.
22 Eylül 1997 tarihinde DB ile imzalanan yaklaşık 18.65 Milyon ABD $’lık
yeni borç anlaşmasıyla “Temel Sağlık Hizmetleri Projesi” başlatılmış, ancak, 1999
yılı sonunda yaşanan deprem sebebiyle Proje bu alana yönlendirilmiştir. 21 Nisan
2004’te PO74053 numaralı “Sağlıkta Dönüşüm Projesi” birinci kısmı için 60,61
Milyon ABD $’lık borç alınmış, ikinci kısmı için 140 Milyon ABD $’lık taahhüt
imzalanmış, her iki Proje ve anlaşma da Resmi Gazete’de yayımlanmamıştır.
Kısacası 1990 sonrası sağlık reformu yönlü çabalar bu projelerde
somutlaşmış, reform çalışmalarının adı “Sağlık Projesi” veya ”Sağlık Reformu
Projesi” olarak anıla gelmiştir. Sağlık Bakanlığı içinde projelerle ilgili birim, Sağlık
Projesi Genel Koordinatörlüğü’dür (SPGK). SPGK’nce yürütülen çalışmaların
kapsamı, DB ile yapılan Proje ve borçların hazırlanması ve uygulanmasının
koordinasyonu ile yeni sağlık projelerinin hazırlanmasıdır.
2909
Birinci Sağlık Projesi çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmış fakat “reform”la
ilgili hedefleri gerçekleşmemiştir. İkinci Sağlık Projesi çalışmaları ise etkisiz ve
yetersiz biçimde devam etmektedir. İki yıllık pilot uygulama hazırlıklarından sonra
duran Temel Sağlık Projesi hedefleri Dağlıkta Dönüşüm Projesi içine alınmıştır.
UT
AN
Dünya Bankası’nın Birinci Sağlık Projesi modelinin Birinci ve İkinci Ulusal
Sağlık Kongreleri’nde çok ayrıntılı olarak tartışıldıktan sonra bütün olarak ve
ayrıntılarda şiddetle eleştirilerek ret edilen önerileri, sonraki “reform” paketlerinin
içeriklerinde, birbirinin çok yakın çeşitlemeleri ve yüzeysel değişiklikleri
çerçevesinde, kamudan uzak çalışmalarla günümüze kadar getirilmiştir.
Dünya Bankası’nca önerilen ve günümüzde de esas alınan Türkiye Sağlık
Sistemi Modelin özellikleri, SB yayınlarına göre, aşağıda özetlenmektedir.
RG
A. Türkiye Sağlık Reformu Modeli
SA
“Health Sector Reforms in Turkey 1997” raporuna göre, Türkiye’deki yeni
sağlık reformları, Sağlık Sektörü Mastır Plan Etüdüne dayandırılmaktadır. “Ulusal
Sağlık Politikası” belirlenmesine yönelik 1992 Birinci ve 1993 İkinci Ulusal Sağlık
Kongrelerinden sonra Sağlık Bakanlığı’nca oluşturulan “Ulusal Sağlık Politikası”
kitapçığı, bazı başlıklar altında hedef, ilke ve stratejileri belirtmekte, ancak ayrıntılı
bir yapı ve plan önermemektedir.
ER
DA
L
İkinci Ulusal Sağlık Kongresi ve sonrasında, uzmanlarca ret edilmesine karşın
sağlık reformu ilkelerinin kamuya ve politikacılara benimsetilmesi için büyük çaba
sarf edilmiş, sağlık reformu ilkesi ve stratejileri, bazı ufak değişikliklere hükümet
programlarında ve önemli resmi belgelerde yer almaya başlamıştır. VII. BYKP’nın
Temel Yapısal Değişim Projeleri bölümünde Sağlık Reformları başlığı altında
“sistem finansman, yönetim ve organizasyon, insangücü, hizmet sunumu, mevzuat
ve enformasyon boyutları itibarıyla yeniden yapılandırılacağı” ifade edilerek, reform
çalışmalarının esasları sıralanmıştır.
A.
B. Reformun Amaçları
- Toplumun tamamını kapsayacak bir sağlık sigortası sistemi kurulması,
- Toplumun sağlık seviyesinin iyileştirilmesi,
- Sağlık hizmetlerinde hakkaniyetin sağlanması,
- Koruyucu sağlık hizmetlerine, sağlığın geliştirilmesine ve birincil tedavi
hizmetlerine önem verilmesi,
- Hizmet sunumunda verimliliğin sağlanması,
- Hizmet arz ve talep kurumlarının ayrılması,
- Hizmet sunucuları arasında rekabet oluşturulması,
- Uygun teknoloji kullanımı,
- Sağlık hizmetlerinde sektörler arası işbirliğinin güçlendirilmesi,
- Karar verme sürecinde kullanılmak üzere, zamanında ve doğru bilgi
toplanması,
- İnsan kaynaklarının uygun kullanımı,
- Sağlık birimlerinde, personel ve kurum dışı kişilerin de karar süreçlerinde
temsili.
2910
C. Stratejiler
SA
D. Reformların Bileşenleri
RG
UT
AN
Temel sağlık hizmetlerine erişimde ve sağlık seviyelerinde eşitsizlikleri
azaltmayı amaçlayan sağlık reformlarının ana stratejileri şunlardır:
- Sağlık sigorta sisteminden yararlanamayan 21 milyon nüfusu da kapsayacak
bir sigorta sisteminin oluşturulması ve ücretsiz hizmet yerine hizmet paketi
anlaşmalarıyla hizmet verilmesi,
- Hizmete erişimi ve hizmet kalitesini artırmak amacıyla, aile hekimliği
sisteminin kurulmasını da içeren birinci basamak sağlık hizmetleri reformu,
- İkinci ve üçüncü kademe tedavi hizmetlerinin etkililik ve verimliliğini artırmak
için özerk sağlık işletmeleri oluşturulması yoluyla hastahane reformu,
- Sistematik ve örgütsel yönetim ile insan kaynakları reformu,
- Karar verme, sorumluluk ve etkililiği hızlandıracak ve artıracak bir sağlık
enformasyon sistemi de dâhil olmak üzere alt yapıyı geliştirmek,
- Öncelikleri belirleyecek, koruyucu sağlık hizmetlerine öncelik verecek ve
Sağlık Bakanlığının rolünü izleme ve denetim ağırlıklı olarak yeniden
belirleyecek yeni mevzuatı hazırlamak.
L
Tasarlanan sağlık reformlarının, sorun merkezli bir yaklaşımı benimsediği
belirtilmektedir. Reform programı altı bileşenden oluşmaktadır.
- Aile hekimliği ve birinci basamak sağlık hizmetleri reformu,
- Hastahane ve sağlık işletmeleri reformu (hastahanelerin desantralizasyonu),
- Sağlık hizmetleri finansman reformu,
- Sağlık bilgi sistemleri (sağlık enformasyon sistemi) reformu,
- Örgüt ve yönetim reformu,
- İnsan kaynakları reformu
ER
DA
Aile hekimliği ve birinci basamak sağlık hizmetleri reformu, aile hekimli
sistemini kurarak birinci basamak sağlık hizmetlerini yeniden yapılandırmak, böylece
hizmet sunumunda kaliteyi ve verimliliği artırmak olarak belirtilmektedir. Ayrıca, yeni
bir birim olan kamu sağlığı merkezlerinin her ilçede kurulması amaçlanmıştır. Kişiye
yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile birinci kademe tedavi hizmetleri, aile hekimleri
tarafından yürütülecektir. Sevk zinciri işletilecek, hastalar aile hekimlerine
başvuracak, onun gerek görmesi üzerine uzman veya hastahaneye sevk edilecektir.
A.
Hastahane ve sağlık işletmeleri reformunda amaç hastahane hizmetlerinde
etkinlik, etkililik, verimlilik, ulaşılabilirlik ve kaliteyi artırmaktır. Kamu hastahanelerinin
özerkleştirilmesi ve sağlık işletmeleri haline getirilmesi gerçekleştirilecektir. Sağlık
işletmeleri, idari ve mali açıdan özerk olacaklar, birbiriyle rekabet içinde, verimlilik ve
etkililik ilkelerine göre çalışacak ve harcamalarını kendi gelirleriyle
karşılayacaklardır. İşletmenin idari ve mali sorumluluğu yedi üyeden oluşan Yönetim
Kuruluna ait olacaktır. Yönetim Kurulu, işletme genel yöneticisi başkanlığında üç
icracı hastahane yöneticisi yanında, İl Özel İdaresi, Maliye Bakanlığı İl Örgütü ve İl
İdare Meclisi temsilcilerinden oluşacaktır. Hastahane, profesyonel yöneticiler ve
yönetim bilgisi olan doktorlarca yönetilecektir. İşletme çalışanlarını kendisi seçecek
ve sözleşmeye dayalı ücretini kendisi ödeyecektir.
2911
SA
RG
UT
AN
Sağlık hizmetleri finansman reformunda öngörülen modeliyle, herhangi bir
sosyal güvenlik kuruluşunun güvencesi altında olmayan ve toplam nüfusun yaklaşık
olarak %35’ini oluşturan kesime sosyal sağlık güvenliği sağlamak amaçlanmaktadır.
Sağlık Sigortası İdaresi, sosyal sigorta ilkelerine göre çalışacaktır. Tasarlanan
sistemde sağlık ve emeklilik sigorta sistemlerinin, ayrıca hizmet sunan ve sunulanın
birbirinden ayrılması öngörülmektedir. Böylece hizmet sunucular arasında rekabet
ortamı oluşacak, bu da hizmet kalitesini artıracaktır. Sosyal güvenliği olmayan tüm
vatandaşlar zorunlu sağlık sigortası kapsamına alınacak, üyeler, toplam sağlık
harcamalarının kişi başına tutarında prim ödeyecek, ödeme gücü olmayan
vatandaşların primleri devlet bütçesinden karşılanacaktır. Belirli hizmetlerde üyeler
ayrıca katkı payı ödeyecektir. Geçiş aşamasında ödeme gücü olmayan
vatandaşların belirlenmesine ve sağlık hizmetlerinden yararlanmasına bir adım teşkil
etmek üzere “Yeşil Kart” adlı muhtaçlık belgesi uygulaması başlatılmıştır.
Sigortalılara, SSK ve Bağ-Kur paralelinde teminat paketi kapsamında bulunan sağlık
hizmetleri sunulacaktır. Böylece üyeler, SSK ve Bağ-Kur üyelerinin alabildiği birinci,
ikinci ve üçüncü kademe tedavi hizmetlerini, bu hizmetler sırasında verilen ilaçları ve
diğer iyileştirme araçlarını alabileceklerdir. Sağlık Sigortası İdaresi, üyeleri için özel
sigorta şirketleri kanalıyla hizmet satın alacak, özel sigorta şirketlerinin bulunmadığı
yerlerde hizmet sunucularla doğrudan sözleşme yapılarak hizmet satın alınması
yoluna gidilecektir.
L
Sağlık bilgi sistemi reformu kapsamında ulusal düzeyde sağlık politikası
geliştirmek ve değerlendirmek, sağlık kaynaklarını dağıtmak, sağlık hizmetlerinin
performansını ölçmek, izlemek ve değerlendirmek, sağlık hizmeti çıktılarını izlemek,
ulusal ve uluslararası bildirim ihtiyaçlarını karşılamak üzere bir sağlık enformasyon
sistemi oluşturulması amaçlanmıştır.
ER
DA
Örgüt ve yönetim reformu ile Bakanlık merkez teşkilatı ve il yöneticilerine
yönetim eğitimi sağlanarak, Sağlık Bakanlığının yönetsel kapasitesinin
güçlendirilmesi ve örgütsel gelişimine destek olunması amaçlanmaktadır. Yönetim
eğitimleri yoluyla, yöneticilerin değişikliklere uyum sağlayabilmesi, kaynakları etkili
ve verimli yönetebilmesi, gelecekte sağlık sektörünün ihtiyaçlarını karşılayabilmesi
ve sorunlara uygun çözümler geliştirmesi yönünde bilgi ve yeteneklerinin
geliştirilmesi hedeflenmektedir.
A.
İnsan kaynakları reformu ile yeterli bilgi ve beceri düzeyine, motivasyona ve
özelliklere sahip yeterli sayıda insanın, doğru yerde ve zamanda, uygun maliyetle
istihdam edildiği kaliteli, etkili ve verimli hizmet sunan bir sistem amaçlanmaktadır.
İnsan kaynakları reformunun özel amaçları olarak akılcı insan kaynakları planlama
sistemi tasarlamak, insan kaynakları planlama sistemi geliştirmek, il sağlık
yönetimlerinin insan kaynakları planlamasına aktif katılımını sağlamak, az gelişmiş
bölgelerde çalışmayı teşvik eden bir ödüllendirme sistemi tasarlamak, sağlık
personelinin iş tanımlarının ve sorumluluklarını güncelleştirmek, sağlık personeli için
temel eğitim sistemleri geliştirmek ve sürekli eğitim sistemi geliştirmek konularına
yer verilmektedir (50:281-290).
2912
II.3.6.6. Sosyal Güvenlik Ve Sağlık Sigortası Reform Projesi
AN
Tam adı “Sosyal Koruma Ve Sosyal Sigorta Planının Yönetimsel Ve Mali
Kontrolü” olan ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından yürütülen bu proje,
sosyal güvenlik / sigorta sistemimizde ortaya çıkan ve devletin her yıl daha fazla
katkı sağlama yoluyla finans dengesini kurabildiği mali krize bir çözüm bulma arayışı
ve sosyal sağlık sigortalarının iyileştirilmesi amacıyla yapılan bir çalışmadır (120:5).
RG
UT
Dünya Bankası, projeyi 5,5 milyon US $ kredi (borç) ile finanse etmiş,
hükümete proje şartnamesinin hazırlanmasında da yardımcı olmuştur. Eylül 1994’de
T.C. Hükümeti, mevcut emeklilik sistemlerinin ve düşük gelirli malul ve yoksul
yaşlılara sağlanan sosyal yardım programlarının olası reformları ile ilgili çalışma
yapması için Uluslararası Çalışma Örgütü’nü seçmiştir. ILO, bir uluslar arası
uzmanlar grubuyla sosyal güvenlik reformu seçeneklerine ilişkin çalışmayı yürütmüş,
Türkiye’den dört üniversite öğretim üyesi Projeye yerli danışman olarak hizmet
vermiştir. Proje Hazine Müsteşarlığı’nın başkanlığında Sosyal Sigortalar Kurumu,
Emekli Sandığı, Bağ-Kur, Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve DPT
temsilcilerinden oluşan Yönlendirme Komitesi tarafından izlenmiştir.
L
SA
Aynı proje kapsamında ve çalışmanın bir parçası olarak, Avustralya Sağlık
Sigortası Komisyonu (HIC) tarafından, Türkiye’de sağlık hizmetleri ve finansmanına
ilişkin olası reform biçimlerini irdeleyen paralel bir çalışma yürütülerek Ağustos 1995
de tamamlamış, ayrıca, sosyal güvenlik ve sağlık hizmetleri reformlarının eş zamanlı
olarak uygulanabilirliğini ve karşılaşılacak meseleleri değerlendiren bir ortak rapor,
iki danışman kuruluş olan ILO ve HIC tarafından Şubat 1996 da tamamlanmıştır. Her
iki rapor ve ortak rapor 9-10 Mayıs 1996 da bir konferansta tartışılmış ve şiddetle
eleştirilmiştir. Önerileri, özel nitelikli kaynaklardan biri olarak kalmıştır.
ER
DA
Raporların başlıca noktaları aşağıda özetlenmiştir.
A. Sosyal Güvenlik Reformu Politika Seçenekleri
A.
Çalışmanın başlangıç noktası olarak, ILO’nun bir reform yapılmamasının
emeklilik sistemini ne şekilde etkileyeceğini belirlemesi, çeşitli reform seçeneklerini
incelemesi, yoksul, yaşlı ve malullere sağlanan sosyal yardımı, kurumların
reformunu, bu reformların sermaye piyasaları üzerindeki etkilerini ve mevzuat
değişikliklerini analiz etmesi, son olarak sağlık hizmetleri finansmanı danışmanları
ile iş birliği yaparak, projenin, sosyal güvenlik ve sosyal yardım önerilerinin
Türkiye’deki sağlık hizmetleri sistemi reformu önerileri ile uyumunu incelemesi
istenmiştir.
ILO, incelenmesi sonunda mevcut sistemin artık sürdürülmeyeceğini, 2000
yılına kadar toplam sosyal harcamalar GSYİH’nın %10.7’sini aşacağını, bu miktarın
%60’ının genel gelirlerden sağlanacak sübvansiyonlarla karşılanmak zorunda
kalınacağını belirttikten sonra; biri mevcut sosyal güvenlik sisteminin iyileştirilmesini,
diğeri emeklilik tasarruf sistemi kurulmasını, üçüncüsü bu iki sistemin birleştirilmesini
ve dördüncüsü bu birleştirmenin isteğe bağlı olmasını öneren dört seçenek
hazırlamış, daha ileri çalışmalar için bunlardan birinin seçilmesinin gerektiği ifade
edilmiştir (41:1-9; 38:49).
2913
B. Sağlık Finansmanı Politika Seçenekleri
Mevcut Durumun Modelleştirilmesi
RG
UT
AN
Raporda Türkiye sağlık finansmanının artık devam ettirilemez olduğu
belirtildikten sonra politika seçenekleri çalışmasının amacı,
- Mevcut sağlık finansman sisteminin, önümüzdeki on yıl boyunca
performansını ve sonuçlarını geliştirecek şekilde modelleştirilmesi (statüko),
- Toplam maliyetlere ilişkin sonuçları, maliyetlerin dağılımı ve kamu maliyesi
üzerindeki etkileri açısından alternatif politika seçeneklerinin sonuçlarının
modelleştirilmesi,
- Bu kurumlarda yönetimsel reformun yönü, kullanıcı ücretlerinin devreye
sokulması ve özel sigortanın rolünün incelenmesi,
- Tercih edilen seçeneğin ve seçeneklerin tespiti ve tercih durumunda nasıl
geçilebileceğinin belirlenmesi
olarak belirtilmiştir (59:1,2).
A.
ER
DA
L
SA
1992 Sağlık Hizmetleri Kullanımı Araştırması’ndan elde edilen veriler
kullanılarak yapılan mevcut durum çalışmasında şu sonuçlara ulaşılmıştır:
- Hastahane Hizmetleri Açısından: Mevcut sistemde sigortalı ve sigortasız
kişiler arasındaki hastahaneye yatışlarda %60’lık ortalama bir fark görülmektedir.
Sigortasız olan kişiler için sigortalandığında, bunların mevcut hastahane kullanımını
yaklaşık olarak %60 oranında artacağı tahmin edilmiştir.
- Tıbbi Hizmetler Açısından: Sigortasız bir kişinin sigortalanması sonucunda
mevcut kullanımın yılda yaklaşık %60 artırışının tümü sadece sigorta etkisinden
değildir. Çünkü sağlık hizmeti kullanımı açısından sigortanın bağımsız etkilerini,
gelirin ve servetin etkilerinden ayırmak imkansızdır. Bu sebeple, ülke çapında
uygulandığında, genel sigorta çerçevesinde toplam hizmet kullanımında yaklaşık
%18’lik bir artış olabileceği hesaplanmaktadır.
- İlaçlar Açısından: Mevcut ilaç kullanımında %28’e kadar genel bir artış
öngörülmektedir. Genel sigorta çerçevesinde daha yüksek tıbbı bakım kullanımının
ve ilaçlar için kullanıcı ödemelerinin, maliyetin tamamının sigortaca ödenmesi yerine,
sigorta çerçevesinde varsayılan %20 - %10’luk kullanma katkı payı uygulanması
dikkate alındığında bu %28’lik artışın çift etkisi ortaya çıkmaktadır.
- Bütün Hizmetler Açısından: Türkiye, 1992 yılında genel sağlık sigortasına
geçmiş olsaydı, hizmet kullanımına ilişkin en iyi tahminler, hastahane kullanımı için
mevcut toplamda %22, ayakta tıbbi hizmetler için mevcut toplamda %18’e kadar,
ancak muhtemelen daha az, ilaçlar için mevcut toplamlarda %28’e kadar, ancak
muhtemelen daha az artış olabilecektir (59:2-4).
Uyumlaştırma (Harmonizasyon)
Sosyal güvenlik kuruluşlarının farklı kesimlere hitap etmesinden dolayı
standartlaşması zordur. SSK’nın kişi başına harcaması Bağ-Kur’a göre üç kat
fazlayken, kişi başına aldığı prim de fazladır. Bağ-kur harcamalarının %25’ini
üyelerine verdiği hizmet oluşturmaktadır. Uyum için çözüm, ya kuruluşların aynı gelir
tabanına sahip olmaları ya da devlet sübvansiyonunun yeniden yapılandırılmasıdır
(59:5).
2914
Katkı payları
UT
AN
Katkı payları hizmet kullanımını kısmen azaltmaktadır.
- Tahmini olarak katkı payındaki %10’luk artış kullanımda %2’lik bir azalmaya
yol açmaktadır.
- Reçeteli ilaç ve hastahane kullanımı çok daha az etkilenmektedir.
- Tıbbi hizmetlerde, azalma ilk doktor temasları şeklindedir.
- Azalmalar yetişkinlere kıyasla çocuklarda, büyük ailelerde ve düşük gelir
gruplarında daha büyüktür. “Gerekli” hizmetlerde, “gerekli olmayan” hizmetlerdeki
kadar büyük olabilmektedir.
- Sonuç: tıbbi hizmet kullanımı kısmen azalacaktır (59:6).
Genişletilmiş Özel Sigorta
RG
Özel sigortacılık alanı küçük fakat özel tedavi oldukça yaygındır (%25 özel
doktor başvurusu). Hastahane yataklarının %6’sı özel kuruluşlarındır. Özel sigorta
yönetim verilerine göre, gelir düzeyi yüksek olanların dışında, çeşitli kesimlerden
sigortasız hastalar da hemen hemen aynı sıklıkla doktorlara gitmişler ve bu
kullanımlar alt gelir sınıflarına kadar uzamıştır.
SA
Hizmetlerin kalitesinde gözle görünür farklılık, bu seçim için belirtilen ana
nedeni oluşturmuştur. Dolayısıyla muayenehanelere kıyasla, katkı amaçlı özel
sigorta için piyasa oldukça küçük görülebilir.
ER
DA
L
Öte yandan, bir dizi sebepten ötürü, bireysel sigortanın ticari açıdan cazip
olma ihtimali fazla değildir. Diş ve ilaç sigortasının ilave edilmesinin
düşünülebilmesine karşılık, bunların yönetilmesi de en az aynı ölçüde pahalı ve çok
daha riskli olabilmektedir. Çünkü her iki hizmette de, geniş tercih unsurları vardır ve
bunların kullanımını denetlemek zordur. Hastahane sigortasının yönetilmesi daha
kolaydır. Fakat devlet hastahanelerinin yatak sayısının nispeten fazla olması, özel
hastahane sektörünü, büyük şehirlerdeki lüks piyasa ile sınırlamaktadır.
Bir alternatif de, bir tür “çekilme” düzenlemesi olabilir. Burada insanlar,
kapsamlı bir özel sigorta yaptırmaları şartıyla, bir sosyal güvenlik kuruluşuna prim
ödemekten muaf tutulabilirler. Bu önerinin Türkiye için yarar sağlayacağı şüphelidir
(59:6,7).
İdari Değişiklikler (Sosyal Güvenlik Kuruluşlarının Yönetimi)
A.
Sosyal güvenlik kuruluşlarının performansı üzerinde olumsuz etkisi olan
faktörler iki büyük gruba ayrılabilir.
Yapısal hususlar: Gereksiz ayrıntılı mevzuat, sağlık sigortası ile emekli aylığı
finansmanı arasındaki bağlantı, devlet sübvansiyonlarının niteliği, devlet ve sosyal
güvenlik kuruluşları arasında sorumlulukların bölüşümü.
İdari hususlar: Muhasebe uygulamalarının ıslah edilmesi, prim toplama için
zahmetli ve pahalı prosedürlerin gözden geçirilmesi, yararlanma hakkının daha iyi
yönetilmesi ve kapsam içindeki insanlara ait kayıtların iyileştirilmesi, orta kademe
yöneticilere yetki devredilmesiyle daha iyi performans yönetimi, daha fazla
bilgisayarlaşma (79:7).
2915
Politika Seçeneklerinin Değerlendirilmesi
İki tür politika seçeneğinde, finansman alternatiflerinin sayısal olarak
modellenmesini içeren unsurlar ve esas olarak idari nitelikte olan unsurlar yer
almaktadır (59:5).
AN
Mali Alternatiflerin Modelleştirilmesi
UT
Mevcut durum (statüko) modelinde kullanılan bütün temel etkiler, genişletilmiş
sigorta kapsamının çeşitli modellerine de dâhil edilmiştir. Tamamen vergi yoluyla
finanse edilen bir sistemin (Beveridge sistemi) ve bir sosyal sigorta sisteminin
(Bismarkçı sistem) sonuçları ile Genel Sağlık Sigorta sistemi incelenmiştir.
RG
Aslında alternatifler arasındaki farklar, finansman kaynakları ve maliyetlerin
dağılımı alanındadır. Tamamen vergiyle finanse edilen bir sistemde, devletçe
sağlanan fon miktarı, mevcut modelde bir genel sigorta kapsamında tahmin edilen
miktardan yaklaşık 2,5 kat daha fazla olacaktır. Sosyal sigorta primlerinin
kaydırılmasıyla, vergi tabanı büyük ölçüde genişleyecektir.
L
SA
Vergiyle finansman, daha düşük bir tahsilat maliyetine sahiptir, idare edilmesi
daha basittir, otomatik kapsam sağlar ve en azından potansiyel olarak daha adildir.
Bismarkçı bir sistemde ise, idarenin devletten ayrılması ve katkılar ile hizmetler
arasında daha yakın bir bağlantı üstünlükleri vardır, fakat daha yüksek maliyete
neden olur ve gerekli bütün fonların yaklaşık üçte ikisini toplayabilecektir. Tam
istihdamın geçerli olduğu ülkelerde mükemmele yakın bir kapsam sağlayabilir.
Ancak Türkiye’de kayıt dışı sektörün geniş olması ve prim toplamanın sorunlu
olmasından dolayı daha az başarılı olur. Yine de Türkiye’de en çok konuşulan
sistemdir (59:8,9).
ER
DA
Genel Sağlık Sigortası Teklifi
A.
Teklifte şu hususlar öngörülmektedir:
- Halen kapsam içinde bulunan kişiler için mevcut düzenlemelerin devamı,
- Bir başka sisteme, kapsam içinde bulunmayan bütün kişilerin üye olmaları,
- Tam maliyete eşit primler ve düşük gelirli kişilerin ödeyemedikleri prim
oranlarının devletçe sübvansiyonu. Asgari ücretin 1,2 katından daha az kazananlar
aktüaryal olarak tespit edilen primin %10’unu ödeyecek, 1,2 ile 2,4 katı arasındaki
gruplara azalan sübvansiyonlar uygulanacak, 2,4’ün üstünde tam prim ödeyecek.
- Prim ve haklar için birimin, prim ödeyen üye ile geçiminden sorumlu olduğu
belirli kişiler olarak belirlenmesi.
- Hizmetlerin, il sağlık müdürlüklerinden, tam maliyete eşit fiyatlarla blok
sözleşmeler yoluyla satın alınması (59:9).
Alternatif Dağılım
Kurulacak olan Sağlık Finansman Kurumunun (SFK), bütün diğer özelliklerinin
geçerli olduğu, fakat 15 yaşına kadar bağımlı çocukların masraflarının, katılmayı
seçen aileler için devletçe finanse edildiği bir sistemde düşünülebilir. Bu modelde
sadece yetişkinler kendi masraflarını tam olarak karşılamak zorunda olacak, 15
yaşına kadar olan çocuklar için yapılacak harcama devletçe karşılanacaktır.
2916
UT
AN
Böylece
- Aile primi %5,5’e inecek,
- Çocukların sigortalanması için devlet harcamaları, 1966 yılında yapılan
devlet sübvansiyonunun %30’u kadar olacak, buna karşılık, tam maliyet fiyatlanması
yoluyla %35-40 tasarruf sağlanacak,
- Bu yolla, düşük gelir sübvansiyonları için (mevcut “yeşil kart” sistemi dâhil
edilirse biraz daha fazla) kaynak mevcut olacaktır. Bu bütün sübvansiyonları
karşılamak için yeterli olmayacaktır. Ancak, programın kendi kendini finanse
etmemesi düşünülmemektedir. Ancak açık, Türkiye’de tartışılan tahmini maliyet
hesaplarında belirtilen açıktan çok daha az (2/3 az) olacaktır (59:10).
Tercih Edilen Seçenekler
ER
DA
L
SA
RG
Türkiye’de hiç bir köklü yeniden düzenleme yapmadan, mevcut sistemde
araştırmacıların önerdiği değişiklikler yapıldığında sistem şöyle olacaktı:
- Bir standart hizmet paketi için genel kapsam garantisi veren, sağlık sigortası
finansmanını emekli aylıklarının finansmanından ayıran, tek bir sağlık sigortası
kurumu yaratılacak,
- Genel gelirlere bağlantılı destekle birlikte, bütün gelir sahiplerinden kişisel
bir katkıyı gerekli kılan, bireysel çalışanların haklarıyla ilgili olarak değil fakat genel
finansmanın bir bölümü olarak işveren katkılarını muhafaza eden, prim haklarını
tahakkuk eden gelirle ilişkilendiren, prim tahakkuk ve tahsil için vergi dairesine veya
benzer yetkilere sahip yarı-resmi bir organa bırakan bir yapılanmaya geçilecek,
- Hizmetlerden yararlanma haklarını prim ödeme yükümlülüğünden ayrı tutan,
sigortayı hizmet sunumundan ayıran, aynı hizmet sözleşmeleri yoluyla değil hizmet
sunucular ile kapsamlı hizmet sözleşmeleri yoluyla idari maliyetleri asgariye indiren
ve kontrollü şartlar temelinde, standart paket ötesindeki hizmetler için ilave özel
sigortaya müsaade eden bir sistem kurulacak,
- Bu sistem, uygulama benzerliklerine rağmen, mevcut sistemden çeşitli
noktalarda farklıdır. En önemli fark, sağlık sigortası, emekli aylığı için prim ödeme
mecburiyeti olmaksızın sağlanmasıdır. Bu iki fonksiyonun muhasebe anlamında
birbirinden ayrılmasında oldukça yeni bir husustur ve mevcut politikalardan önemli
bir fark teşkil edecektir (59:10,11).
Bir Geçiş Senaryosu
A.
Uzun vadede, Türkiye’deki sağlık sisteminin değişmesi gerekecektir. Devlet
memurları ve kayıt içi sektörde istihdam edilen kişiler için, mevcut düzenlemeler
oldukça iyi bir şekilde işletilmekte olabilir. Önemli olan husus, mevcut sistemde on yıl
sonra nüfusun %60’dan daha fazlasının sigorta kapsamında olmayacağıdır.
Bunun için bir geçiş senaryosu düşünülmektedir:
- Mevcut sistemin devam ettirilmesi. SSK’ca, ayrı sağlık tesisleri yoluyla da
olsa, üyelerine doğrudan hizmet verilmeye ve işveren primlerini almaya devam
edilmesi, dolaylı kamusal sübvansiyonlar yoluyla, kamu tesislerindeki ücretlerin, tam
üretim maliyetinin altında bir seviyede tutulması yoluyla verilmeye devam edilmesi,
- Emekli aylığı ve sağlık sigortası idaresi arasındaki bağın devam ettirilmesi,
2917
SA
RG
UT
AN
- Yasal olarak her kuruluşun sağlık ve emeklilik fonlarının ayrılması, bunlarda
çapraz sübvansiyonun yasaklanması, prim oranlarının buna göre tespit edilmesi,
- Her kuruluş tarafından sağlanan hakların, aile üyelerinin kapsam içinde
olmasının, benzeri hizmetlerin ve üyelerin kişisel katkılarının standartlaştırılması,
- Devlet memurlarının haklarının, standart kişisel katkıları ve bağlantılı işveren
ödemelerini öngörecek şekilde yeniden düzenlenmesi,
- Halen sağlık sigortası hakkı olmayanlar için, alternatif sağlık finansmanı
kurumu esasları temelinde, kamusal olarak finanse edilen bir sistem oluşturulması,
- 15 yaşın altında bağımlı çocukları olan ailelere kamusal yardım, düşük gelirli
hane halklarına ilave sübvansiyonlar gibi tedbirlerle, alternatif SFK çerçevesinde
sağlanan hizmetlerin tam maliyet fiyatlarından ödenmesi, sübvansiyonların yapısının
kamusal yardımın kesileceği noktada, gelirin %5’i standardına uygun primlerle
finansmanını sağlayacak şekilde oluşturulması, gerekirse SFK üyeliğinin, gelir
itibariyle sınırlandırılabilmesi,
- SFK katkılarının tahakkuk ve tahsilinin, vergi makamları veya benzer
yetkilere sahip bir başka kamu kurumu tarafından yapılması ve tercihen mevcut bir
süreç ile ilişkilendirilmesi. Hizmetlerin il sağlık müdürlükleriyle sözleşmeli tedarikçiler
tarafından sunulması,
- Muhtemelen ilave sübvansiyon almaya hak sahibi olmayan prim ödeyiciler
için düşük ve sabit katkı payları olması (59:11-13).
C. Sosyal Güvenlik Ve Sağlık Hizmetleri Ortak Raporunda Varılan
Sonuçlar
ER
DA
L
Şartnameye göre Avustralya Health İnsurance Comission (HIC) ve ILO ortak
bir rapor hazırlamakla yükümlü tutulmuştur. Ortak çalışmanın vardığı başlıca sonuç,
eş zamanlı olarak gerçekleştirilecek sosyal yardım, emeklilik sistemi ve sağlık
sigortası reformlarına hiç bir engel olmadığı gibi, bu reformların hızla ve eş zamanlı
olarak başlatılmasının gerekli olduğudur.
Başlıca önemli sorunlar Bağ-Kur’un işleyişi ile ilgilidir. Kendi hesabına çalışan
kesim Bağ-Kur kapsamındadır ve bunların kayıtların düzgün yapılabilmesi çok
zordur. Özellikle kırsal alanda çalışanlar kayıt dışıdır. Bağ-Kur’un zorlayıcı bir gücü
yoktur. Bağ-Kur ya da herhangi bir Sosyal Güvenlik Kurumu’nda kaydı olmayan
hane halkları, çocuklu yoksul aileler ya da yaşamlarının ileri döneminde hiç bir
desteği olmayan başka Bağ-Kur üyeleri, yasal olarak sağlık sigortası kapsamındadır.
A.
Ancak, Bağ-Kur uygulamasında sağlık ve emeklilik kapsamında fiili bir ayrım
oluşmuştur. Emeklilik primleri ödemelerini önemli ölçüde aksatan üyelerin sağlık
sigortaları etkilenmemektedir. Geçerli “Sağlık Karnesine” sahip olmak, sağlık hizmeti
ödemelerinden yararlanabilmek için yeterlidir. Dolayısıyla, yalnızca sağlık sigortası
için uzun dönemler katkıda bulunulmakta, emeklilik için yapılacak ödemeler
emekliliğe yakın bir tarihe ertelenmekte ya da hiç ödenmeyebilmektedir. Bu imkan
olmasaydı Bağ-Kur sağlık sigortası üyeliği sayısı, şimdikinden daha da düşük
olacaktı.
2918
Çalışmada çıkan ortak öneri, Bağ-Kur’un üyelerine sağlık sigortası sağlamaya
devam etmesi, her iki alanda prim toplamayı sürdürmesi, ancak sağlık sigortasını
kendi hesabına yürütmemesidir.
UT
AN
Önerilen Genel Sağlık Sigortası Programı (GSSP) paketi Bağ-Kur primlerine
dâhil edilmeli ve temsilci olarak Bağ-Kur tarafından sağlanmalıdır. Sağlık sigorta
primi ve hak edişe ilişkin veriler GSSP idaresine devredilmeli, GSSP Hizmet
Kontratlarını düzenlemeli ve sağlık sigortası hizmetlerinin idaresini üstlenmelidir.
Böylece sigortanın kalitesi iyileşecek ve Bağ-Kur’un kaynakları emeklilik kapsamının
genişletilmesinde kullanılabilecektir.
RG
Sağlık Sigortası Komisyonu ile Uluslararası Çalışma Örgütünün yürüttüğü
çalışmalardan çıkan sonuçlar şunlardır:
- Mevcut emeklilik sistemleri gelecekte sürdürülemez. Hem sosyal yardım
hem de sağlık hizmetleri reformu gerekmektedir.
- Sağlık hizmetleri, sosyal yardım ve emeklilik sistemleri reformları bir arada
gerçekleştirilebilir.
- Çeşitli emeklilik sistemi reformu seçenekleri vardır.
SA
Sosyal koruma alanında kilit konu reformların ne kadar hızla
gerçekleştirilebileceği, kamu tarafından benimsenmesi gereği ve iyi bir idari
reformun yapılmasıdır (41:10-12).
ER
DA
L
Bu proje kapsamında sistemin mevcut hali ile sürdürülemez olması
konusunda herkes hemfikirdir. Ancak, raporda siyasi iktidarların sisteme müdahalesi
üzerinde yeterince durulmamıştır. Sürekli olarak siyasilerin etkisinde ve güdümünde
bir sosyal sigorta idaresinin başarılı olması mümkün değildir. Öte yandan sistemin
değerlendirilmesinde ülkenin yaşadığı uzun ve kronikleşmiş enflasyonun etkileri
üzerinde de yeterince durulmamıştır. Projede alternatiflerin önceden hazırlanması ve
bunların değerlendirilmesinin istenilmesi Türkiye şartlarına ve ihtiyaçlarına uygun
düşmeyen bir yoldur. Dünya Bankası yetkilileri kendi tercihlerine uygun seçenekler
belirlemişler ve bu seçeneklerin değerlendirilmesini talep etmişlerdir (120:28,29).
II.3.6.7. Kanun Tasarısı Taslakları
Sağlık Bakanlığı, tasarladığı sağlık reformlarının hayata geçirilmesi amacıyla,
5 Şubat 1993 tarihinden itibaren, birbiriyle ilintili birkaç konuyu içeren sayısız kanun
tasarısı taslağı hazırlamış, bunların bazıları TBMM’ye kadar gelmiştir.
A.
Hiç biri kanunlaşamayan ve içerdiği farklı konulardaki değişiklikler bakımından
da birbiri ile de tam olarak tutarlı olmayan bu taslaklar, temelde Dünya Bankası
yönlendirmelerine ve prototiplerine dayanan reform tasarımının bileşenlerini
oluşturan birkaç konuyu kapsar. Her iktidar ve bakan değişiminde ‘icraat’ adına
yeniden gündeme getirilen, kimi zaman bir kaç gün veya saat arayla aynı konudaki
ilkeleri birbirinden kopyalanarak ufak farklıklarla hazırlanan, gerekçeleri içerikleri
aynı anlamların farklı söylemlerinden başka bir yenilik içermeyen taslakların pek
çoğu ilgililerin incelemesine açılmamış, yıllarca son şeklini alamayan taslaklar da
ilgililerin ilgisini yitirmiştir.
2919
Bunların eski-yeni tüm sürümlerinde tekrarlanan birbirine benzer ilke ve
içerikleri, konularına göre şöyle özetlenebilir (56:2):
Sağlık Sigortası İle İlgili Kanun Tasarısı Taslakları
UT
AN
Bu taslaklardaki kanunların amacı, tüm vatandaşlara ve ülke sınırları içinde
yaşayanlara, bir hizmet paketi kapsamında sağlık sigortası sağlamak üzere Sağlık
Sigortası veya benzeri bir kurum kurmak ve kurumun kuruluş ve işleyişi ile sağlık
sigortasına ilişkin usul ve esasları düzenlemektir. Sigortalı olmak hak ve
yükümlülüğünden kaçınılamaz, ilke olarak prim ödemelidir, ödeme gücü olmayanlar
için devlet desteği söz konusudur. (64:2).
Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri Ve Aile Hekimliği İle İlgili Kanun
Tasarısı Taslakları
SA
RG
Amacı, birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunumunda kamu sağlığı
merkezi, kamu sağlığı laboratuvarı ve aile hekimliğinin, kuruluş, işleyiş, hizmet
sunumu ve kullanımı ile ilgili temel esasları düzenlemektir. Taslak, Milli Savunma
Bakanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetlerine ait sağlık kuruluşları hariç olmak üzere, birinci
basamak sağlık hizmetlerinin sunumu ve kullanımı ile ilgili kamu kurum ve
kuruluşları ile özel hukuk tüzel kişilerini ve gerçek kişileri kapsar (60:2).
Kamu Sağlığı İle İlgili Kanun Tasarısı Taslakları
Amacı, Türkiye’de yaşayanların yaşamlarını sağlıklı olarak sürdürmelerini
sağlamak üzere, kamu sağlığının korunması ile ilgili hususları düzenlemektir (61:2).
L
Hastahane Ve Sağlık İşletmeleri İle İlgili Kanun Tasarısı Taslakları
ER
DA
Amacı, hastahanelerin ve sağlık işletmelerinin sağlık hizmetlerini verimli, etkili,
ekonomik, kaliteli, erişilebilir ve insancıl bir şekilde sunumunu sağlamak için modern
hastahane işletmeciliği ve yöneticiliği ilkelerine uygun olarak kuruluşu, organlarının
teşkili, görev, yetki ve sorumluluklarının işleyiş, hizmet sunumu ve kullanımı,
denetimi gibi konularla ilgili temel usul ve esasları düzenlemektir. Taslak, Milli
Savunma Bakanlığı ve Türk Silahlı Kuvvetlerine ait sağlık kuruluşları hariç olmak
üzere, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinin sunumu ve kullanımı ile ilgili
olan bütün kamu kurum ve kuruluşları ile özel hukuk tüzel kişilerini ve gerçek kişileri
kapsar (63:2).
A.
Ulusal Sağlık Akademisi İle İlgili Kanun Tasarısı Taslakları
Amacı, sağlık hizmetlerinde görev alan her türlü personelin görev tanımlarını
ve görev analizlerini hazırlamak, bu personelin eğitimlerini ve hizmetteki
yeterliliklerini izlemek ve değerlendirmek, sağlık politikalarının geliştirilmesine ve
sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesine yönelik her türlü araştırmayı yapmak ve
yaptırtmak, bu konularda çözüm önerileri üretmek ve ilgili kurumlara önermek,
kurumların hizmetlerini geliştirme konusunda koordinasyon ve danışmanlık yapmak,
halkın sağlık eğitimine yönelik çalışmalar yapmak ve sağlık hizmeti alanların ve
sunanların etik hakları konularında faaliyet göstermek üzere kurulacak Ulusal Sağlık
Akademisi’nin merkez ve taşra teşkilatı, görev, yetki ve sorumlulukları ile yönetim ve
çalışma esaslarını düzenlemektir (57:2; 58:2).
2920
II.3.6.8. Sonraki Çalışmalar
Sağlık Bakanı Rıfat Serdaroğlu ve Kazım Dinç dönemlerinde çalışmalar
dışarıya kapalı olarak devam etmiştir.
UT
AN
75 Milyon ABD $’lık I.Sağlık Projesi borcundan üç yıl sonra, Bakan Doğan
Baran döneminde 1994 Aralık ayında 177 Milyon ABD $’lık Dünya Bankası (DB)
borcu içeren II. Sağlık Projesi Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş,
1995 yılında, artık adına “sağlık reformu” değil “sağlık projesi” denilen tasarıları
TBMM’ye kadar intikal ettirdiği halde, Ankara’da büyük bir özel hastahane sahibi
olan Meclis Sağlık Ve Sosyal işler Komisyonu Başkanı Ahmet Küçükel’in muhalefeti
sonunda tasarılar Komisyonda ele alınamamıştır. Daha sonra ikinci kez Bakan olan
Yıldırım Aktuna Projeleri canlandırmış ancak, daha önceki direnmelerle karşılaşınca
çalışmalara kamudan uzak devam edilmiştir.
SA
RG
Bakan İsmail Karakuyu içe dönük çalışmayı sürdürmüştür. Bakan Halil
İbrahim Özsoy döneminde, III. Sağlık Projesi olarak bilinen Temel Sağlık
Hizmetleri Projesi ile 18.650.000 ABD $’lık yeni DB borcu anlaşması 17 Aralık
1997 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmış, Aile Hekimliği uygulamasına geçişi
amaçlayan bu proje ile Eskişehir ve Bilecik’te pilot uygulama başlatılmış, ancak
uygulama iki yıl içinde başarısız olmuş, Ağustos 1999 Gölcük ve Kasım 1999 Düzce
depremleri sebep gösterilerek Aile Hekimliği Pilot Uygulamasından vazgeçilmiştir.
Bakan Güven Karahan’ın kısa döneminden sonra, Bakan Osman Durmuş’un üç
buçuk yıllık döneminde hazırlattığı kanun tasarı taslakları diğer Bakanların desteğini
alamayarak Hükümette takılmıştır.
ER
DA
L
Bakan Recep Akdağ döneminde, AK Parti Hükümet Programı doğrultusunda
hazırlanan Acil Eylem Planı’nda “Herkese Sağlık” başlığı altında yer alan
hedeflerden bazıları, Sağlık Bakanlığının ”reform” yerine “Sağlıkta Dönüşüm
Programı” olarak adlandırılan çalışmalarına yansıtılmıştır. Bu çerçevede: Bakanlık
yönetim yapısının yeniden düzenlenmesi, Genel Sağlık Sigortası kurulması, sağlık
hizmetleri sunumunun yeniden yapılandırılması, sağlık insangücünün geliştirilmesi,
ulusal sağlık ve sosyal güvenlik bilgi sisteminin kurulması amaçlarına öncelik
verilerek çalışmalar yürütülmüştür.
A.
Acil eylem planının “Herkese Sağlık” bölümünde yer alan diğer hedeflerin
başlıcaları şunlardır: Sağlık kuruluşlarının tek çatı altında toplanması, Aile Hekimliği
uygulamasına geçilmesi, hastahanelerin idari ve mali açıdan özerk bir yapıya
kavuşturulması, anne ve çocuk sağlığına özel önem verilmesi, Koruyucu Hekimliğin
yaygınlaştırılması, özel sektörün sağlık alanına yatırım yapmasının özendirilmesi,
kalkınmada öncelikli bölgelerde sağlık personeli eksikliğinin giderilmesi, sağlık
alanında e- dönüşüm projesinin hayata geçirilmesi.
Bu çerçevede, Resmi Gazete’de yayımlanmayan 21 Nisan 2004 tarihli ve
PO74053 numaralı “Sağlıkta Dönüşüm Projesi” adlı IV. Sağlık Projesi ile Dünya
Bankasından, Projenin I.Evre’si için 60.61 Milyon ABD $ (49.40 Milyon €), II: Evre’si
için 140 Milyon ABD $ (114 Milyon €) yeni borç anlaşması imzalanmıştır. Böylece
dört proje için 472 anapara, 472 faiz olmak üzere toplam 944 Milyon ABD $ Sağlık
Projesi borcu, vatandaş başına 13 ABD $ Sağlık Projesi borcu oluşmuştur.
2921
AN
Bu borç anlaşmasına göre, Sağlıkta Dönüşüm Projesinin amaçları şunlardır:
- Sağlık Bakanlığı’nın yeniden yapılandırılması,
- Genel Sağlık Sigortası Fonu’nun kurulması,
- Temel Sağlık Hizmetlerinin ön şartı olarak Aile Hekimliği modelinin tanıtımı
ve kurulması
- Tüm kamu hastahanelerinin özerkleştirilmesi,
- Sağlık Ve Sosyal Bilgi Sistemi’nin kurulması.
RG
UT
Bundan sonra 24.11.2004 tarihinde yürürlüğe giren 5258 Sayılı Aile Hekimliği
Pilot Uygulaması Hakkında Kanun’un amacı, pilot illerde (Düzce ilinden başlandı)
birinci basamak sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi… amacıyla aile hekimliği hizmetleri
için görevlendirilecek veya çalıştırılacak sağlık personelinin statüsü ve mali hakları
ile hizmetin esaslarını düzenlemek olarak belirtilmektedir. İkinci kez denenen Aile
Hekimliği pilot uygulaması kapsamında, uygun bir modelin geliştirilmesi, koruyucu
sağlık hizmetlerinin finansman, hizmet sunum modeli ve genel sağlık sigortası
sistemi ile ilişkilerinin irdelenmesi, ikinci basamak kamu sağlık kurumlarına özerk
yönetim modeli geliştirilmesi, etkili ve kademeli sevk zinciri araştırması yapılacağı
belirtilmiş, daha sonra pilot uygulama illeri genişletilmiştir.
SA
6.1.2005 tarihinde kabul edilen 5283 sayılı Bazı Kamu Kurum Ve
Kuruluşlarına Ait Sağlık Birimlerinin Sağlık Bakanlığı’na Devredilmesine Dair Kanun
Cumhurbaşkanlığı, yüksek mahkemeler, Sayıştay, TSK, MİT, üniversiteler, mahalli
idareler ve mazbut vakıflar hariç, SSK dâhil tüm kamu sağlık birimlerinin Sağlık
Bakanlığı’na devriyle ilgili usul ve esaslar belirlemiş, devir işlemleri tamamlanmıştır
ER
DA
L
Büyük ölçüde Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca hazırlanan Genel
Sağlık Sigortası sistemi ve kurumunun kurulması amaçlı taslakta, tüm nüfusun
sağlık hizmetlerinin tanımlanmış sınırlarda, etkili ve sürekli olarak finansal koruma
altına alınması, sağlıkta hizmet sunumu ile mali kaynak boyutlarının birbirinden
ayrılması, aralarında sözleşmeye bağlı ilişki kurulması, hizmeti satın almada
birleştirilmiş güç oluşturularak bunun fiyatların belirlenmesine yansıtılması, gider
azaltıcı etkisine bağlı olarak sistemin verimliliğinin artırılması amacı belirtilmektedir.
Daha sonra Emekli Sandığı, SSK ve Bağ-Kur “Sosyal Güvenlik Kurumu
Başkanlığı” (SGK) adlı yeni bir kuruluşun çatısı altında “Sosyal Sigortalar Genel
Müdürlüğü” adıyla birleştirilirken, söz konusu üç kuruluşun sağlık sigortası risk kolları
da yeni kurulan “Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü”nde (GSS) birleştirildi.
A.
Bundan sonra bu alanda statik bir döneme girildi ve çıkarılması gereken
“Sosyal Yardımlar Ve Primsiz Ödemeler” kanunu da TBMM’ye gönderilmedi.
Yürütülen bir başka çalışmada Kamu Yönetimi Temel Kanunu ile Milli Eğitim,
Sağlık, Tarım, Çevre ve Orman bakanlıklarının taşra birimlerinin yerel yönetimlere
devredilmesi öngörülmektedir. Bu çerçevede hazırlanan Sağlık Bakanlığı Teşkilat Ve
Görevleri Hakkında Kanun taslaklarına göre, Bakanlığın sağlık hizmetinin doğrudan
sunumundan çekilip planlayıcı, düzenleyici, koordine edici ve denetleyici bir rol
üstlenmesi öngörülmekte, mevcut taşra teşkilatlarının görev ve yetkileri, bina, araç,
gereç, taşınır ve taşınmaz malları, alacakları ve borçları, bütçe ödenekleri ve
kadroları ile personeli ilgili yerel yönetimlere devredilmekte, il sağlık müdürlükleri ve
2922
AN
eğitim hastahaneleri dışındaki hastahaneler ile sağlık evi, sağlık ocağı, sağlık
merkezi ve dispanser gibi koruyucu sağlık hizmeti veren tesisleri önce il özel
idarelerine, daha sonra hastahaneler dışında kalanlar belediyelere bağlanmakta,
taşra teşkilatının devir işlemlerinin kadrolar dışında bir yıl içinde, kadro ve taşra
teşkilatının bunlara ilişkin görev ve yetkilerinin devrinin de aşamalı olarak beş yıl
içinde yapılması, devir işlemleri bitirilene kadar, taşra teşkilatlarının görevlerine
davam etmeleri öngörülmektedir. Bu yaklaşımların bir bölümünün kamu yönetimi
ilkelerine ve Anayasaya aykırı olduğu yönünde ciddi tartışmalar söz konusudur.
SA
RG
UT
Çalışma yürütülen önemli diğer konular şunlardır:
- Hudut Ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü Hakkında Kanun tasarısı taslağı
- Sağlık Kanunu tasarı taslağı (Umumi Hıfzıssıhha ve diğer kanunlar yerine)
- Sağlık Meslek Odaları Ve Birlikleri Kanunu tasarısı taslağı
- Sağlık Uzmanlık Kurumu Kuruluş Ve Görevleri Kanunu tasarısı taslağı
- Türkiye İlaç Ve Tıbbi Cihaz Kurumu Hakkında Kanun tasarısı taslağı
- Türkiye Hıfzıssıhha Kurumu Hakkında Kanun tasarısı taslağı
- Türkiye Sağlık Enstitüsü Hakkında Kanun tasarısı taslağı
- Halk Sağlığı Okulu
- Nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için kalite ve akreditasyon
- Sağlık sektöründe araştırma geliştirme çalışmaları
- Sağlık insangücünün geliştirilmesi ve yetkinleştirilmesi
- Sağlık Bilgi Sistemi ve Sosyal Güvenlik Yönetim Bilgi Sistemi
- e-dönüşüm Türkiye Projesi Sağlık Bakanlığı modülü
ER
DA
Avrupa Birliği
L
II.3.6.9. Avrupa Birliğine Uyum Süreci
25 Mart 1957 tarihinde 12 Batı Avrupa ülkesi tarafından imzalanan Roma
Antlaşmasının 1958 yılında yürürlüğe girmesiyle kurulan Avrupa Ekonomik
Topluluğu, 1987 yılında yapı ve amaçlarının değiştirilmesi ve isminden ekonomik
sözcüğünün çıkarılmasıyla Avrupa Topluluğu (AT) adını almış bir uluslararası
kuruluştur.
A.
Avrupa Topluluğu’nun amacı, üye ülkeler arasında bir ortak pazar kurularak
ekonomi politikalarının zaman içinde birbirine yaklaştırılması yoluyla pazar içinde
ekonomik etkinliklerin uyumlu geliştirilmesi, istikrarlı büyüme ile yaşam düzeyinin
yükseltilmesi ve üye ülkelerin daha sıkı ilişki kurmalarının sağlanmasıdır.
Daha sonra, Topluluk adını Avrupa Birliği (AB) olarak değiştirmiş ve üye
ülke sayısı artarak günümüze kadar gelmiştir.
Türkiye ile Avrupa Birliği (AB) arasındaki ilişkiler, Avrupa Topluluğu ile 12
Eylül 1963 tarihinde imzalanan Ankara Antlaşmasının temel oluşturduğu ortaklık
rejimi çerçevesinde gelişmektedir.
2923
UT
AN
Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri kronolojik olarak sıralandığında, 1964 yılında
Ankara Antlaşması ile Gümrük Birliği ve tam üyelik müracaatının yapılması, 1973
yılında Katma Protokolünün (uygulamaya yönelik) imzalanması ile Gümrük Birliği
takviminin belirlenmesi, 1987 yılında tam Üyelik başvurusunun yapılması, 1 Ocak
1996 tarihinde Türkiye ile AT arasında Gümrük Birliğinin tesis edilmesi, 1999 yılında
Helsinki Zirvesi’nde Türkiye’nin adaylığının tanınması, 2000 Katılım Ortaklığı
Belgesi’nin imzalanması ve Yol Haritasının belli olması ve Şubat 2001 tarihinde
Avrupa Birliği Parlamentosu’nda Türkiye’nin aday ülkeliğinin kabul edilmesi
aşamalarının geçildiği, 3 Ekim 2005 tarihinde üyelik müzakerelerine başlanılmış ve
Tarama Sürecine geçilmiştir. Bu süreç devam etmektedir (25:43; 37:1377).
SA
RG
10-11 Aralık 1999 tarihinde gerçekleştirilen Helsinki Zirvesi’nde, Türkiye diğer
aday ülkelerle eşit şartlarda Avrupa Birliği’ne aday ülke olarak kabul edilmiştir. Zirve
metninde, Türkiye’nin diğer aday ülkelere uygulanan kriterler çerçevesinde aday
ülke olduğunun ilan edilmesinin yanı sıra, Türkiye’nin üyeliği için gerekli olan
reformların gerçekleştirilmesine yönelik olarak katılım öncesi strateji geliştirileceği
belirtilmiştir. Ayrıca, katılım sürecinde, Türkiye’nin de aday ülkelere yönelik Topluluk
Programlarından yararlanacağı ve AB ile diğer aday ülkeler arasında yapılacak
toplantılara katılacağı belirtilmiştir. Bunlara ilaveten, Türkiye tarafından AB
müktesebatının benimsenmesine ilişkin bir Ulusal Program hazırlanması
öngörülmüştür. (25:44).
Gümrük Birliği
ER
DA
L
Türkiye-Gümrük Birliği (GB) anlaşması 1996 yılı başından itibaren yürürlüğe
girmiştir. 6 Mart 1995 tarih ve 95/1 sayılı Türkiye-Avrupa Birliği Ortaklık Konseyi
Kararı, Gümrük Birliği’nin tamamlanmasına ve nasıl işleyeceğine dair esasları
belirlemektedir. Karar, ticarette teknik engellerin kaldırılmasıyla ilgili Birlik
düzenlemelerinin kendi iç mevzuatımıza dâhil edilmesi için beş yıllık bir süre
getirmiştir.
A.
Gümrük Birliği konusundaki toplam 121 adet mevzuatın, 10 adedi Sağlık
Bakanlığı tarafından uyumlulaştırılacaktır. Doku tipleyici ayıraçları, insan kaynaklı
terapötik maddelerin ve kan gruplandırma ayıraçlarının değişimi ile ilgili herhangi bir
mevzuat bulunmamaktadır. Ayrıca, tıbbi cerrahi ve laboratuvar ekipmanlarının
karşılıksız olarak teşhis ve tedavi amacıyla hastahane ve diğer kurumlarda
kullanılmak üzere ithalatına ilişkin herhangi bir mevzuat bulunmamaktadır. Bu
konuda Avrupa Antlaşmaları, Protokolleri ve ek protokollerine imza yoluyla katılmak
gerekmektedir. Doku tipleyici ayıraçların, terapötik maddelerin, kan gruplandırma
ayıraçlarının ve tıbbi cerrahi ve laboratuvar ekipmanlarının değişimi ile ilgili kurumsal
düzenlemeler daha sonra belirlenecektir (68:1-3; 96:190).
Malların Serbest Dolaşımı
Avrupa Birliği’nin kurucu antlaşması olan Roma Antlaşması’nda malların
Gümrük Birliği çerçevesinde serbest dolaşması öngörülmektedir. Bu çerçevede üye
ülkeler karşılıklı olarak vergileri, eş etkili vergileri ve miktar kısıtlamalarının yanı sıra,
üçüncü ülkelere karşı bir Ortak Gümrük Tarifesi uygulayacaktır.
2924
AN
Malların serbest dolaşımı ile ilgili uyumlulaştırılacak toplam 468 adet
mevzuatın 38 adeti Sağlık Bakanlığı tarafından uyumlulaştırılacaktır. Sağlık
sektöründe Malların Serbest Dolaşımı konusu tıbbi ürünler, kozmetikler, tıbbi
cihazlar, vücut dışında kullanılan (in Vitro) tıbbi tanı ürünleri, vücuda yerleştirilebilir
aktif tıbbi cihazlar, oyuncaklar, uyuşturucu ve psikotrop maddeleri ilgilendirmektedir.
(37:1378).
Kişilerin Serbest Dolaşımı
UT
Amsterdam Antlaşması’nın yürürlüğe girmesiyle birlikte Roma Antlaşması’na
eklenen bir bölümde kişilerin serbest dolaşması, dış sınırların kontrolü, sığınma, göç
ve üçüncü ülke vatandaşlarının haklarının korunması ve sicil konularında adli işbirliği
konuları yer almaktadır.
RG
Kişilerin Serbest Dolaşması konusunda uyumlulaştırılacak toplam 101 adet
mevzuatın 12 adeti Sağlık Bakanlığı tarafından uyumlulaştırılacaktır.
ER
DA
L
SA
Bu alanda yapılacak mevzuat değişiklikleri olarak, Avrupa Birliği’nin ilgili
mevzuatına karşılık gelen Türk Mevzuatı kapsamında hazırlanan, Hemşireler ve
Hemşireler Birliği Yasa Tasarısı, Ebelik Yasa Tasarısı ve Tıpta Uzmanlık Tüzüğüne
son şekli verildikten sonra yürürlük prosedürlerinin başlatılması, bu amaçla öncelikle
vatandaşlık esasına dayalı kısıtlamaların kaldırılması konusunda hükümlerin gözden
geçirilmesi, mesleğe giriş esaslarından “Türk vatandaşı ya da Türk soylu olma”
tabirlerinin kanundan çıkarılması, serbest dolaşımın sağlanabilmesi açısından
diplomaların karşılıklı tanınması, bu amaçla eğitim müfredatlarında gerekli
değişikliklerin yapılması, hekim dışı sağlık personelinin eğitim müfredatlarının
denkleştirilmesi, görev analizi ve iş tanımları yapılması, gerekli kurumsal değişiklik
olarak hekim dışı sağlık personelinin meslek birliklerinin kurulması, ek önlemler
olarak tıp ve sağlık eğitimi veren kurumların müfredatlarının yenilenmesi
gerekmektedir (37:1379,1380).
Sosyal Politikalar
A.
Avrupa Birliği’nin sosyal politikası, üye ülkelerdeki çalışanların yaşam ve
çalışma şartlarının iyileştirilmesi, işçi ve işveren kesimleri arasında bir diyalog ortamı
oluşturulması ve üye ülkelerin sosyal politikaları arasında uyum sağlanması
amacıyla oluşturulmuştur. Sosyal politikalar konusunda uyumlulaştırılacak toplam
114 mevzuat mevcut olup, bunlardan 12 tanesi Sağlık Bakanlığı tarafından
uyumlulaştırılacaktır (15:1380).
Tütünlü ürünlerin etiketlenmesi, tütünün sağlığa zararlarını önlemeye yönelik
politikaların oluşturulması ve uygulanmasının sağlanması, ilaç ve alkol bağımlılığının
önlenmesi, uçucu maddelerden korunma, AIDS ve bazı bulaşıcı hastalıkların
önlenmesi, sağlık konularında veri toplamak Sağlık Bakanlığının uyum sağlayacağı
konulardandır. Kanser savaşıyla ilgili olarak Dünya Sağlık Teşkilatı’nın tüm ülkelerde
uygulanmasını önerdiği altı basamaklı Kanser Kontrol Programı çerçevesinde
hizmetler yürütülmektedir.
2925
AN
Sağlık Bakanlığı çalışanların sağlığını korumak ve geliştirmek, çalışanların
sağlığı ve güvenliği alanında uluslararası ve ulusal kuruluşlarla işbirliği yapmak,
konu ile ilgili mevzuatı araştırmak, geliştirmek ve düzenlemek, denetim ve sektörler
arası işbirliği konularında çalışmalar yürütmektedir. Örgün eğitimde kişilere sağlıklı
davranışlar kazandırılmasına ilişkin çalışmalar Milli Eğitim Bakanlığı’nın işbirliği ile
yürütülmektedir (68:41-49).
RG
UT
Sosyal politikalar alanında gerekli kurumsal değişiklikler ilgili kamu kurumları
tarafından yapılacaktır. Ayrıca toksisite ve akotoksisite ile ilgili olarak, topluluk
gereklerinin uygulanması açısından su ve hava kalitesi sınır değerleri
standartlarında değişiklikler yapılması gerekmektedir. Ek önlemler uygulama
aşamalarında belirlenecektir. GMP (İyi İmalat Uygulamaları) ve GLP (iyi laboratuvar
uygulamaları) kurallarına uyum sağlayacak şekilde personel eğitimine ihtiyaç
duyulacaktır (15:1380).
Sağlık Politikaları
SA
AB’de sağlıkla ilgili doğrudan düzenlemeler, genelde ortak sağlık konularında
(enfeksiyon ve bulaşıcı hastalıklar, kanser, AIDS, alkol ve ilaç bağımlılığı vb.) ve
zamanın getirdiği önemli sorunlarla ilgili olarak yapılmaktaydı (15:1392,1393).
ER
DA
L
AB, yaşam kalitesini yükseltmeyi hedef aldığı hâlde, bu hedefe ulaşmada en
önemli unsur olan insan sağlığına yönelik sağlık politikası oluşturmayı ve hizmetleri
birleştirilmesine
yönelik
doğrudan
düzenlemeleri
1990
yılına
kadar
gerçekleştirmemiştir. 1993 yılında yürürlüğe giren ve Roma Antlaşması’nda önemli
değişiklikler yapan Maastricht Antlaşması ile sağlık politikasının resmi hedefleri
belirlenmiş, sağlık politikası Birliğin diğer politikaları arasında yer almış, bu
konularda çeşitli faaliyet programlarının belirlenmesi ve yürütülmesi karara
bağlanmıştır.
Maastricht ve Amsterdam Antlaşmaları ile özellikle kamu sağlığı alanında yeni
bir bakış açısı yaratılmış, kişilerin (sağlık çalışanı ve hasta dâhil), hizmetlerin (sağlık
sektörü dâhil) ve malların (tıbbi cihazlar, gıda, farmasötik ürünler dâhil) AB içinde
serbest dolaşımlarını sağlamak için çalışmalar başlamıştır (37:1377,1378).
Çevre
A.
Amsterdam Antlaşması ile belirlenen Birliğin çevre alanındaki politikası çevre
kalitesinin korunması ve iyileştirilmesi, insan sağlığının korunması, doğal
kaynaklardan rasyonel kullanımı, bölgesel ya da dünya çapında çevre sorunlarına
karşı koymayı hedefleyen önlemlerin uluslararası düzeyde geliştirilmesi hedeflerinin
izlenmesine katkıda bulunmaktır.
Çevre konusunda uyumlulaştırılacak toplam 174 adet mevzuatın 144 adedi
Sağlık Bakanlığı tarafından uyumlulaştırılacaktır. Çevre kavramı, hava kalitesi, atık
yönetimi, su kalitesi, endüstriyel kirliliğin kontrolü ve risk yönetimi, kimyasallar ve
genetik olarak değiştirilmiş organizmalar, makine ve araçların sebep olduğu gürültü,
nükleer güvenlik ve radyasyondan korunma, iklim değişikliği, toplum korunması,
çevre politikası ve uluslararası işbirliği konularını kapsamaktadır.
2926
AN
Çevre konusunda mevzuat değişiklikleri Hava Kalitesinin Korunması
Yönetmeliği, Gayri Sıhhi Müesseseler Yönetmeliği, Toprak Kalitesinin Korunmasına
Yönelik Yönetmelik, Termal Sularla İlgili Kaplıca Yönetmeliği, Noniyonize
Radyasyon ile ilgili yönetmelikleri içermektedir. Mevzuat gelişmesine paralel olarak
Sağlık Bakanlığı’nın ilgili dairelerinde kurumsal değişiklikler gerekecektir. Ek
önlemler, düzenlemelerin yürürlüğe girmesinden sonra belirlenecektir (37:1380).
Tüketicinin Korunması Ve Sağlığı
UT
Amsterdam Antlaşması, tüketicilerin çıkarlarını desteklemek ve yüksek
seviyeli bir tüketici koruması temin etmek amacıyla tüketicileri bilgilendirme, eğitim
ve çıkarlarını korumaları için örgütlenme haklarının desteklenmesinin yanı sıra,
tüketicilerin sağlık, güvenlik ve ekonomik çıkarlarının korunmasına katkıda
bulunacağına işaret etmektedir.
RG
Tüketicinin korunması ve sağlığı konusunda uyumlulaştırılacak 10 adet
mevzuat olup, bunun üç adeti Sağlık Bakanlığı tarafından uyumlulaştırılacaktır.
SA
Tüketicinin korunması ve sağlığı konusunda mevzuat değişiklikleri gerekecek
olup, bunlar kurumsal değişiklik aşamalarında belirlenecektir (37:1381).
İstatistik
Halk sağlığı alanında “sağlığın izlenmesi” ile ilgili bir Birlik Programı mevcut
olup, Sağlık Bakanlığı tarafından yapılacak bütün sağlık hizmetlerinin bu programda
belirtilen başlıklar altında gerçekleştirilmesi ve bu programda uyumluluğun
sağlanması gerekmektedir.
ER
DA
L
İstatistik konusunda toplam 170 adet mevzuat olup bunun bir adeti Sağlık
Bakanlığı tarafından uyumlulaştırılacaktır. İstatistik alanında mevzuat değişikliği
gerekmemektedir. Ek önlemler olarak mevcut istatistik programlarında yenileme
gerekecektir (37:1381).
AB Müktesebatına Uyum Çalışmaları
A.
AB müktesebatına uyum sağlanması için mevzuatımızda yapılacak
değişikliklerin ve yenikliklerin, uyum için gerekli beşeri ve mali kaynakların, Katılım
Ortaklığı Belgesi’nde belirtilen önceliklerin yanı sıra, Türkiye’nin uyum için gerekli
gördüğü kendi önceliklerinin, AB müktesebatının üstlenilmesi için gerekli olan idari
yapının geliştirilmesinin, kısa ve orta vadeli öncelikler takviminin yer aldığı AB
Müktesebatının Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Programı (Ulusal Program) 19
Mart 2001 tarihinde Bakanlar Kurulu’nda kabul edilerek, 24 Mart 2001 tarih ve 24352
sayılı mükerrer Resmi Gazete’de, daha sonra gözden geçirilmiş hâli 24 Temmuz
2003 tarih ve 25178 sayılı Mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Ulusal Program ile Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı ve Dokuzuncu
Kalkınma Planı’nda yer alan hedef ve öncelikler de dikkate alınarak, gerek mevzuata
uyum gerek idari yapılanma bakımından AB’ye uyum amacıyla pek çok alanda
çalışmalar sürdürülmüştür (110; 111; 28:109).
2927
UT
AN
Türk Sağlık Mevzuatı’nın Avrupa Birliği Sağlık Mevzuatı’na uyumlulaştırılması
çalışmalarının sağlık sektörünün kalkınma üzerindeki rolünü ön plana çıkartan yeni
ekonomik yaklaşım kapsamında, Ulusal Program’da yer alan sağlık konularında
yapılması gerekmektedir. Sağlık hizmetlerinin yüksek seviyelerde olduğu AB’de
sağlık konuları sosyal politikalar içinde yer almaktayken son dönemde ayrılmıştır.
Birliğe üye ülkeler, sosyal politikalarını değiştirme, tek tip veya ülkeler üstü bir sosyal
politika uygulama yönünde bir düzenlemeye gitmemiştir. Bu nedenle, sosyal
politikalar içinde yer alan sağlık politikaları, ortak politikalar oluşturulmaya başlanmış
olmakla birlikte, çoğunlukla ulusal düzeyde organize edilmiş olup, ülkeler arasında
sağlık ve sağlık finansman sistemleri, hizmet sunumu, mevzuat ve uygulama
konularında farklılıklar bulunmaktadır. Aynı şekilde, AB ülkelerinde, sağlık
hizmetlerinin finansman yöntemlerinde de farklılık vardır (15:1392,1393;
37:1377,1378).
SA
RG
Türkiye Ulusal Programı çerçevesinde sağlık alanındaki konularına göre
gümrük birliği ile ilgili 10, malların serbest dolaşımı ile ilgili 38, kişilerin serbest
dolaşımı ile ilgili 12, sosyal politikalar ile ilgili 17, çevre ile ilgili 144, tüketicinin
korunması ve sağlığı ile ilgili 3 ve istatistik ile ilgili 1 olmak üzere toplam 225 adet
yönergenin uyumlulaştırılması gerekmektedir. Sağlık alanında 47 adet mevzuat bu
kapsamında olup, ayrıca, ilaç ve donatım konularını da içeren yeni kanun ve
yönetmeliklerin çıkarılması, kurumlaşma ve personel gerekmektedir (37:1377,1378;
96:182-185).
L
Sağlık alanında 21 Mayıs 1997 tarih ve 97/1 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nda
belirtilen teknik mevzuat listesinde bulunan oyuncak güvenliği, tıbbi cihazlar ve
vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar konularında mevzuat uyumlulaştırılması
gerekmiştir.
ER
DA
Oyuncaklar konusunda mevzuat değişikliği olarak yönetmelik taslağının
yürürlüğe girmesi, gerekli kurumsal değişiklik olarak onaylanmış kuruluşların
görevlendirilmesi ve çalışmaya başlaması gerekmektedir. Ek düzenlemeler
uygulama aşamasında belirlenecektir.
Tıbbi Cihaz Yönetmeliği, Vücuda Yerleştirilebilir Aktif Tıbbi Cihazlar
Yönetmeliği, Vücut Dışında Kullanılan (in vitro) Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği ve
ilişkili diğer yönetmelikler ile uyumlaştırmaya yönelik diğer mevzuat ve düzenlemeler
yürürlüğe girmiş, diğerleri için çalışmalar sürdürülmektedir.
A.
Kozmetiklerin Türkiye’de piyasaya arz edilmeden önce izin alma zorunluluğu
bulunmaktadır. Ticarette teknik engel oluşturan bu durumun giderilmesi, AB
ülkelerinde uygulanan piyasa kontrol yöntemlerine geçilmesi ile mümkün olacaktır.
Kozmetiklerin analiz yöntemleri ile ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
Kozmetiklerin teknik içeriğinin incelenmesi bakımından hizmet veren Refik Saydam
Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı’nın laboratuvar hizmetlerinin iyileştirilmesi,
modernize edilmesi, uyumun tatmin edici bir düzeyde gerçekleşmesi açısından
önemlidir. Ayrıca, Türk Akreditasyon Kurumu’nun faaliyete geçmesiyle uluslararası
kabul edilebilir nitelikte akreditasyon laboratuvarının da kurulması ve hizmet
vermesinin temini de sistemin sağlıklı biçimde yürütülmesi açısından önemlidir.
2928
Etkili bir pazar kontrolü için laboratuvarın geliştirilmesi ve yetişmiş eleman
oluşturulmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca kozmetiklerin analiz metotlarının kontrol
edilmesiyle ilgili düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Bunlar orta vadede
gerçekleştirilecektir.
AN
Uyuşturucu ve psikotrop maddeler konusunda mevzuat değişikliği olarak 1972
tarihinde BM Uyuşturucu Maddelere Dair Tek Sözleşmesi’ni düzelten protokolün
kabul edilmesi gerekmiştir. Ek önlemlerin uygulama aşamasında belirlenmesi
gerekmektedir (68:4-35).
UT
Uyum Sürecinin etkileri
GB’ ne uyumun, iki yönlü / safhalı olması söz konusudur.
Gümrük tarifelerinde uyum sağlanması:
- AB ürünlerinden gümrük tarifesinin kaldırılması,
- AB ürünlerinden kısıtlamaların kaldırılması,
- Üçüncü ülkelerle AB ortak gümrük tarifesi, ticaret, politikası ve
düzenlemelerin uygulanması,
*
Bazı yasalarda uyum sağlanması:
- Rekabet yasalarında uyum sağlanması:
° Fikri, siyasi ve ticari mülkiyet, patent haklarında uyum,
° Yatırım, ihracat ve teşviklerde uyum,
° Kamu ihaleleri mevzuatında uyum,
° Şirket birleşmeleri mevzuatında uyum,
° Vergi mevzuatında uyum ve ulusal önceliklerin kaldırılması,
° Çevre ile ilgili mevzuatta uyum,
° Tüketici hakları ile ilgili mevzuatta uyum,
-Ortak ticaret politikalarında uyum:
° Tarifelerde ortak uygulama,
° AB gümrük kodlarının ortak uygulanması,
° Üçüncü ülkelerle sadece AB anlaşmaları yoluyla anlaşma,
° AB'nin üçüncü ülkelerle uyguladığı tarifesiz korumaları uygulama.
ER
DA
L
SA
RG
*
A.
Bu sürecin gerçekleşmesi sonucunda, yerli ürünlerimize hiçbir özel koruma
tedbiri uygulama imkânı kalmayacak, Birlik ülkelerinde üretilen mallar, gümrük
engeline de takılmadan, zaten hâkim oldukları piyasayı bütünüyle ele
geçirebileceklerdir.
Buna ek bir unsur, aslında GB anlaşma ve gereklerinin bir parçası olmamakla
beraber, sağlık donatımları ve ilaçlar da dâhil olmak üzere, GATT anlaşmaları
çerçevesinde genel anlamda fikri ve sınai mülkiyet ve patent haklarının uyulmasının
büyük bir zorlama ortaya çıkaracak olmasıdır. Bu ortamda, mülkiyet ve patent
sahipleri, daha uygun takip ve hak arama imkânı elde ederken, belli anlaşmalara
dayalı olmadan kalkışılacak teknoloji transferi işlemleri engelleneceği gibi, yerli
teknoloji araştırma ve geliştirme çalışmalarında, hem başlangıç için gerekli olan
motivasyon azalacak, hem de, genel olarak Ar-Ge çalışmaları güçleşecektir.
2929
AN
AB ülkeleri ve diğer ülkelerin baskıları ile Türkiye'nin globalleşmeye
entegrasyon çabaları sonucunda, 1.1.1999'dan önce ürünler ve üretim metotlarının
patent ve mülkiyet haklarını koruyan düzenlemelerin tamamlanması planlanmış,
fakat büyük ölçüde gerçekleşememiştir. Ayrıca GATT (WTO) anlaşması ve Uruguay
Sonuç Belgesini kabul etmiş olan Türkiye 31.12.1995'ten önce zorunlu lisans
konusuna adapte olmayı taahhüt etmiş ve bunun gereği olarak XIX. Yüzyıldan kalma
yasayı değiştirerek yeni Patent Kanunu’nu çıkarmıştır.
UT
Gümrük Birliği ülkeleri ile ticarette teknik engeller kaldırılarak standardizasyon,
ölçüm, kalibrasyon, kalite, test, sertifikalandırma, akreditasyon gibi konularda,
katılmanın gerçekleştiği 1.1.1996 tarihinden itibaren 5 yıl içinde, GB kararlarına tam
uyumun sağlanması gerekmiştir.
SA
RG
Bu çerçevede, Avrupa Birliği ülkeleri, ürünlerini, GB uygulamalarında da
belirleyici olarak, "CE" standardıyla işaretlemektedirler. Bu standardı kazanan
ürünlerin GB ülkeleri içinde serbestçe dolaşması, bunun dışında kalan ürünlerin
satış ve dolaşımın engellenmesi, CE standardına sahip AB dışı ülke mallarının da
belli kota sınırlandırmalarına tabi tutulması uygulaması yürütülmektedir. Türk
Standartları Enstitüsü de dâhil olmak üzere, Türkiye’de CE standardını verme yetkisi
tanınmış bir kurum veya kuruluşlar konusunda zorluklar vardır. AB ülkelerinin CE
uygulamasında, sağlık donatımları, hemen tüm tıbbi cihazlar ile vücut dışında
kullanılan veya vücuda yerleştirilen aktif malzemeler kapsam içindedir.
ER
DA
L
Bu şartlar değerlendirilerek, diğer alanlarda olduğu gibi sağlık donatımı
konusunda da, Türkiye’nin CE hakkını almış yabancı sermaye ve ürünlerle dolacağı,
gelişmekte olan küçük ve orta ölçekli yerli üreticilerimizin yok olma tehlikesi içine
düşecekleri, sektörde işten çıkarmaların yaşanacağı, ürün fiyatlarının yükseleceği,
bütün bunlardan daha önemli olmak üzere yerli teknolojimizin gelişemeyip, tamamen
dışa bağımlı hâle gelebileceği iddia edilmektedir.
GB ülkeleri dışında en çok ithalatı gerçekleştirdiğimiz ABD ve Japonya'da
uygulanan standartlar CE standartlarıyla uyumlu olduğundan ve bu ülkelerin
mallarının ithalatı (belli düzenlemelerle) devam edebileceğinden dolayı, yerli
sanayimiz için başlıcaları yukarıda özetlenen olumsuzlukların biraz daha
ağırlaşabileceği de iddia edilmektedir.
A.
Benzer endişeler yabancı sağlık birimleri / hastahaneleri ve zincirleri, yabancı
eczahane ve dağıtım zincirleri, yabancı ilaç ve cihaz-malzeme zincirlerinin
yaygınlaşarak iç piyasamıza hâkim olması, bunun sonucunda dışa bağımlılığın
artacağı ve sağlık hizmetlerinin pahalılaşacağı yolunda ciddi endişe ve direnmeler
görülmektedir.
Öte yandan, konuyu daha olumlu bir bakışla değerlendirmeler de söz
konusudur. Öncelikle GB'nin etkileri, AB tam üyeliği etkilerinden daha kısıtlı olacaktır
tezi savunulmaktadır (96:161-168).
Ayrıca:
-
AB malları için gümrük vergileri GB'den önce indirilmiş bulunduğundan,
fazla bir değişiklik olmamış, KDV ve benzeri fonlar kalkmıştır.
2930
AB, ABD ve Japon malları GB'nden önce de piyasalarımıza hâkim
durumda bulunmaktaydılar.
-
GB'nden farklı bir yapılaşma olarak, Uruguay Raund toplantısında kabul
edilen ve Türkiye'nin de imzaladığı GATT anlaşmasıyla, 1.1.1995’ten
itibaren eczacılık ürünlerinin gümrüksüz ithali kabul edilmiştir.
-
GB anlaşmasına göre, üçüncü ülkelerden yapılacak ithalatta, 29 özel
durumda gümrük vergisi alınmayabilmektedir. Bunlar arasında,
. Araştırma amaçlı laboratuvar hayvanları ile biyolojik ve kimyasal
ürünler (eşdeğerinin AB ülkelerinde bulunmaması ve ticari amaç
taşımaması şartıyla),
. Ticari amaç olmaksızın, tıbbi ve bilimsel amaçlı, insan kaynaklı tedavi
edici maddeler, kan grubu ve doku araştırma malzemeleri,
. Hayır derneklerinin ve üye ülkelerinin onaylayacağı diğer kuruluşların
ithal edeceği malzemeler,
. Fiziksel ve zihinsel özürlülerin eğitim, istihdam ve sosyal gelişmeleri
amaçlı mallar,
. Görevi eğitim, bilim ve kültür olan kamu kuruluşlarının ithalatı
yer alır.
-
İthalatta AB standartları, ölçüm, kalibraj, kalite, akreditasyon, test ve
sertifikasyon uygulamalarına başlanmasına karşın bu standartlar da, uzun
yıllar Türkiye’de uygulanmakta olduğu gibi, buna uyumlu olan ABD ve
Japon malları da aynı şekilde kabul görmektedir.
-
Fikri, sınai ve ticari haklarla marka ve copyright korunmasında, eczacılık
ürün ve üretim metotları, 1.1.1999 yılına kadar kapsam dışında
kaldığından, ilaç sanayimiz kendisini buna olabildiğince hazırlamıştır.
Ayrıca Uruguay Raund anlaşması kanalıyla GATT (WTO) anlaşması da,
1.1.1996'dan itibaren patent haklarını koruma yükümlülüğü getirmekte
olduğundan, GB dışında da, Türkiye bu hakların korunmasını sağlamak
zorundadır.
ER
DA
L
SA
RG
UT
AN
-
A.
-
Patent anlaşması sebebiyle, ilaç fiyatlarının artışı konusunda, beklenenden
daha az etkiler oluşabilir.
. Eczacılık ürünlerimizden %10'dan azı patente tabidir,
. Yakın gelecekte pek çok ürün patent süresi dışına çıkacaktır,
. İlaç pazarının %75'i kopya jeneriklerin elindedir,
. Ar-Ge'ye dayalı rekabet geliştirebildiğimiz takdirde, fiyat dikte
edilmesinin önüne geçilebilir,
. Patent korunması uygulaması geriye yürümeyecektir,
. Tedavi usul ve alışkanlıkları kolay değişmeyeceğinden ilaç fiyatları
çok fazla yükselmeyebilir,
. Patent sebebiyle yerli Ar-Ge gelişebilir,
. Teknoloji transferi ve yabancı sermaye artacak, sektör gelişebilecektir
görüşleri ileri sürülmektedir.
2931
AN
- Patent uygulamasına karşı çıkanlar ise:
. Türk malları değil yabancı mallar korunacak,
. Fiyatlar artacak,
. Küçük ve orta ölçekli yerli üreticimiz gerileyecek,
. Yerli teknolojimiz ilerlemeyecek,
. Dış pazar ve ihracat imkânlarımız kaybolacak,
. İşsizlik doğacak,
. Bu stratejik sektörlerde tamamen dışa bağımlı hâle gelinecek
tezlerini ileri sürmektedirler.
SA
RG
UT
AB ülkelerinin ilaç sektörleri genellikle devlet düzenlemesi ve patent koruması
altındadır. Ancak bu düzenlemeler birbirinden farklıdır. İlaç ruhsatlandırma,
fiyatlandırma, patent koruma, sigorta programlarının ilaç bedelini ödeme şekli de
farklılıklar göstermektedir. Bu ülkelerin AB’ne girmesiyle üretici firma sayılarının
azaldığı, büyük şirketlerin biraz daha güçlendiği, Ar-Ge çalışmalarının önem ve
kapasitesinin arttığı, pazarlama giderlerinin ve satış elemanı sayılarının yükseldiği,
dış pazara ağırlık verildiği, ticari isim ve markaların ağırlığının arttığı, rekabetin
fiyattan çok kaliteye yöneldiği, yeni ilaç arzı ve ruhsatlandırmada ülkeler arası uyum
gayretlerinin çoğaldığı, artan rekabet ve ağır maliyetlerin firmaları güç birliğine
yönlendirdiği, yönetimlerin millî endüstrilerini her yönden desteklediği, ülkelerin tek
bir pazar haline dönüştüğü, ülkelerde mevzuat birliği ve uyumuna gidildiği, DPT
Beşeri İlaç Raporu'nda ifade edilmektedir.
A.
ER
DA
L
GB'ne girişten sonra, Türkiye’de gerçekleştirilmesi gereken gümrük
tarifelerinde ve yasalardaki uyum işlemleri sürdürülmektedir. Bu çerçeveden olmak
üzere, konumuzla alakalı bulunan:
- Kozmetik ürünlerin AB'ne uyumuna ilişkin düzenleme yapılmıştır.
- Topluluk, tescilli tıbbi ürünler mevzuatı, ürünlerin üretilmesi, sınıflandırılması,
tanıtımı, ruhsatlandırılması, ambalajlanması, etiketlenmesi, biyoteknolojik
ürünler, biyoyararlılık ve biyoeşdeğerlik uygulamaları, GMP uygulamaları,
radyofarmasötikleri, immünolojik tıbbi ürünler, kan ve kan ürünleri ile boyar
maddeleri kapsayan tescile tabi ürünler mevzuatındaki eksikliklerin
giderilmesi için yasal düzenleme çalışmaları sürdürülmektedir.
- Tıbbi cihazlar konusunda CE markası vermek ve bu ürünlerin kalite
kontrollerini yapmak üzere mevzuat geliştirilmektedir.
- İlaç konusunda "İlaç Kurumu" kurulması ve ilaçla ilgili laboratuvarların AB
standartlarına uygun hâle getirilmesi çalışmaları sürdürülmektedir.
- Patent konusunda yasal geliştirmeler sürdürülmektedir.
- Hizmetlerin serbest dolaşımıyla ilgili olarak tıp, diş hekimi, eczacılar, ebe ve
hemşirelerin eğitiminde AB standartlarının uygulanması ve bilhassa
uzmanlık eğitimi standartlarının yükseltilmesi için kanunlarda ve Tababet
Uzmanlık Tüzüğünde düzenlemeler ve eğitim sürelerinin uzatılması
çalışmaları yapılmaktadır.
2932
UT
AN
- Endüstriyel malların serbest dolaşımındaki teknik engellerin kaldırılması ve
malların serbest dolaşımı için CE işareti taşıması gereken tıbbi cihazlar ve
oyuncaklarla ilgili mevzuat geliştirilmektedir. AB ülkelerindekilere benzer
şekilde, tıbbi cihazlar, oyuncaklar ve tescile tabi tıbbi cihazlarla ilgili kurum
ve laboratuvarlar ağlarının Türkiye’de de aynı standartlarda tesis edilmesi
hazırlıkları sürdürülmekte, bu ürünlerin üretim aşamasından itibaren
kontrolünü sağlayacak düzenlemeler geliştirilmektedir. Etkili piyasa
denetiminin kurulması amaçlı hazırlıklar sürdürülmektedir.
- Gıda maddeleri ile ilgili benzeri çalışmalar sürdürülmektedir.
SA
RG
Tıbbi ürünler konusunda mevzuat değişiklikleri, ilaç güvenliğinin izlenmesi ve
değerlendirilmesine ilişkin bir sistemin oluşturulmasını gerektirmektedir. Beşeri tıbbi
ürünlerin ruhsatlandırılması, fiyatlandırılması, sınıflandırılması, ambalajları,
prospektüsleri ve tanıtımları hakkında bir düzenleme yapılması gerekmektedir.
Ayrıca, kan ürünleri ile ilgili yeni bir sistemin oluşturulması gerekmektedir. Değişiklik
olarak Türkiye’de Avrupa İlaç Ajansı’na benzer işleve sahip bir yapılanmaya
gidilmesi öngörülmektedir. Türk İlaç Kurumu’nun kurulması kapsamında ilk aşamada
laboratuvar hizmetleri veren Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı’nın
laboratuvar şartlarının iyileştirilmesi ve elektronik ortamda dosya kabulünü ve
arşivlenmesini sağlayacak etkili bir bilgisayar ağının oluşturulması öngörülmektedir.
L
Yeni hukuki düzenlemelerin yürürlüğe girmesine bağlı olarak alınması
gereken tedbirler arasında Türk İlaç Kurumu’nun kurulmasıyla, İlaç Ve Eczacılık
Genel Müdürlüğü’nün yeniden yapılanması, statüsünün yeniden belirlenmesi
öngörülmektedir. Uygulamaları yürütmek için, ilgili kamu ve özel kuruluşlarda
organizasyon değişiklikleri, laboratuvar geliştirme, ek personel ve eğitimi gibi
konularda değişiklikler gerekecektir.
A.
ER
DA
Tıbbi cihazlarla ilgili yasal boşluğu gidermek amacıyla, AB’nin ilgili
düzenlemeleri doğrultusunda yönetmelikler çıkarılmıştır. Tıbbi cihazlarla ilgili tüm
işlevlerin
yani imalatçı
kayıtlarının
yapılması, onaylanmış kurumların
görevlendirilmesi ve AB Komisyonu’na bildirilmesi, piyasa gözetiminin yapılması,
ürünlerin mevzuata uygunluğunun kontrolü için gerekli referans laboratuvarının
kurulması, uygunluk işaretinin (CE-Confirmity European) kontrol ve denetim
mekanizmasının oluşturulması, klinik araştırmaların yürütülmesinde Sağlık Bakanlığı
çatısı altında bir birimin oluşturulması ve bu kapsamda yeni yapılanmayı mümkün
kılacak kurumsal değişikliklerin yapılması gerekmektedir. Bu sistemi oluşturmak ve
sekreterlik işlemlerini yürütmek üzere SB Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nde
tıbbi ürünlerle ilgili birim kurulmuştur (68:4-35; 96:185-189).
Tüm bu gelişmeler, dışa bağımlılıktan kurtulmak, kaynaklarımızı korumak,
ihracatımızı artırmak, yeni kaynaklar ve istihdam alanları elde etmek, sanayileşmek,
kalkınmak, refaha ulaşmak, sağlık hizmetlerimizin seviyesini yükseltmek, insanımızı
sağlıklı ve mutlu kılmak için, sağlık teknik ve teknolojilerimiz konusunda düzenli ve
kontrollü Ar-Ge, uygulama-yayılma ve değerlendirme-düzenleme politikalarına
ihtiyacımızı açıkça ortaya koymaktadır denilebilir (95:182-190; 96:161-168).
2933
III. TÜRKİYE SAĞLIK SEKTÖRÜNDE MEVCUT DURUM
III.1. Genel Değerlendirmeler
Türkiye sağlık sisteminin mevcut durumu önemli problemler taşımaktadır.
AN
Türkiye’nin ve Türkiye Sağlık Sektörü ile Sağlık Sisteminin mevcut durum
profili incelendiğinde ortaya çıkan hususlar şöylece sıralanabilir:
- Milli gelir ve fert başına milli gelir ortalaması oldukça düşüktür.
UT
- Gelir dağılımı bozuktur. Gelir dağılımında nüfusun en alt ve en üst %20’lik
grupları arasındaki ortalama gelir farkı 12 kattır.
- Nüfus artış hızı, kalkınma hızını etkisizleştirecek kadar yüksektir.
RG
- Nüfusun %40 kadarı, büyük bir mahrumiyet içindeki mezra ve benzerlerinin
de dâhil olduğu, kırsal alanlarda yaşamaktadır.
- Başta büyük kentlere doğru olmak üzere büyük bir göç ve hareketlilik vardır.
- İşsizlik oranı yüksektir ve artmaya devam etmektedir.
SA
- Aktif nüfusun %40’ı tarım, %25’i serbest meslek, %35’i ücretli kesimdedir.
- Ekonomik göstergelere kıyasla sağlık göstergeleri, olmaması gerektiği
kadar geri bir seviyededir ve bazı alanlarda çok olumsuzdur. Örnek olarak
ülkedeki ölümlerin yaklaşık %50’si 5 yaş altı çocuk ölümleridir. Bebek ve
anne ölümleri kalkınmışlık seviyemizdeki ülkelere kıyasla 1-3 misli yüksektir.
ER
DA
L
- Bebek ölüm hızı, 20 yıl kadar önceki binde 150’lerden, 2000 yılında binde
35,3’e, 2001 yılında binde 33,9’a düştüğü, doğuşta beklenen ortalama
ömürün 2000’de 70 yıla yükseldiği tahmin edilmektedir.
A.
- 0-11 yaş grubunda aşılama oranları sırasıyla BCG, DBT/OPV-1, DBT/OPV2, DBT/OPV-3, kızamık %80 civarında, TT-2+ %35 civarında
gerçekleşmektedir. Polio eradiksiyon programının uygulanması sonucunda
eradike edilmiştir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu illerinde aşılama oranının
%90’a çıkarılması hedeflerine yönelik çalışmalar devam etmektedir.
Bakteriyolojik aşı üretim tesislerinin modernizasyonu ve viral aşı üretimi
çalışmaları devam etmektedir.
- Tüberkülozla mücadele programına devam edilmektedir.
- Sıtma eradikasyonu için finansman, taşıt, makine–teçhizat ve insangücü
ihtiyacının öncelikle karşılanması gerekmektedir.
- Ana ve çocuk sağlığının iyileştirilmesi, ishal, zatürree, fenilketonuri, iyot
yetersizliği ve flor konularında gebe, anne, bebek ve çocukların takibinin
iyileştirilmesi gerekmektedir.
- Aile planlaması ve üreme sağlığı hizmetlerinin geliştirilmesi ihtiyacı
sürmektedir.
2934
AN
- Cinsel yolla bulaşan hastalıkların çoğunlukla asemptomatik seyretmesi,
kişinin tıbbi yardım talep etmemesi, hastaların kimliklerini gizlemesi, ilgisizlik,
bilgisizlik, hekimlerce hastalık bildirimlerinin ihmal edilmesi gibi sebeplerden
dolayı gerçek boyutları bilinememektedir. Mücadele programlarının
güçlendirilmesi ihtiyacı önemini ve önceliğini korumaktadır.
- Gıda kaynaklı, yetersiz ve dengesiz beslenmeye bağlı sağlık sorunları
önemini korumaktadır.
UT
- Sektörler arası ve sağlık sektörü içi işbirliği kurulamamıştır.
- Sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi karmaşık ve çok hantaldır.
- Sağlık politikaları sık sık değiştirilmekte, çoğu zaman “politikasızlık”,
özensizlik veya “reform yapılıyor” söylemleri egemen olmaktadır.
RG
- 1990’lı yıllardan itibaren başlatılan ve halâ süren “Sağlık Reformu” söylem
ve eylemlerinin yarattığı karmaşa ve bekleme ortamı sağlık sistemini ve
örgütlerini hizmet ve gelişme bakımından durgunluğa ve gerilemeye
itmektedir.
SA
- Daha önce var olan ve aksaklıkları düzeltilerek günümüze uygun hale
getirilmesi, çok daha akılcı olabilecek mevcut yasal sistem reform
beklentileriyle yıllarca bloke olmuş, sistemin sahip olduğu kinetik enerjinin
yarattığı doğal ivme ile bugünlere kadar gelinmiş, sistemin sahip olduğu
potansiyel enerji açığa çıkarılmamış, işe çevrilememiş, mevcudun yerine
herkesin memnun olduğu bir yeni sistem de kurulamamıştır.
ER
DA
L
- Bir yandan yasal olarak sağlık hizmetlerinin sosyalleştirilmesi
geçerliyken öte yandan bu uygulamalardan uzaklaşılarak, Refah Yönelimli /
Sigorta tipi sağlık sistemi uygulaması yaygınlaştırılmasıyla ikili mevzuat
yaratılmıştır.
- Hizmet sunumunda tekrarlar (dublikasyon) azalmakla beraber devem
etmektedir.
- Sağlık hizmetlerinin planlanması yetersiz, etkisiz ve ilkesizdir.
A.
- Gerçekçi ihtiyaç belirlemesi yapılamadığından, kaynak tahsisi başka
ölçülere dayandırılmakta, sağlam kaynaklar yaratmak yerine borçlanarak
günü geçiştirme yoluna gidilmektedir.
- Sağlık insangücü sayısı, başta tabip ve daha sonra da hemşire-ebe ve
sağlık teknisyeni olmak üzere çok yetersiz, yurt çapında dağılımı çok
dengesiz, niteliği gelişme ihtiyacındadır.
- Özellikle belli bölgelerde ve birimlerinde uzman hekim, hekim, hemşire,
ebe, yardımcı sağlık personeli açığı önemini korumakta, yeterli kadro
tahsisi
yapılamamaktadır.
Bu
durum
bazı
hizmet
birimlerinin
çalıştırılamamasına, bazılarında hizmet aksaklıklarına neden olmakta, sağlık
sisteminin bir bütün olarak verimliliğini düşürmekte, kaynak ve zaman
kaybına yol açmaktadır.
2935
- Merkeziyetçi kamu yönetiminin yetersizliği hizmetleri yavaşlatmakta ve
olumsuz etkilemektedir.
- Yaklaşık olarak 750 kişiye bir hekim düşmektedir. Mevcut hekimlerin
yaklaşık %50’si üç büyük ilimizde toplanmıştır.
UT
AN
- Yeni tıp fakülteleri kurulması yerine mevcut tıp fakültelerinin eğitim,
araştırma, insangücü ve alt yapı bakımından güçlendirilmesine, yeni
kayıt edilecek tıp öğrencisi sayısının ve tıpta uzmanlık kontenjanlarında
azalmanın önlenmesine, tıp ve sağlık eğitimi müfredatlarında nitelik ve
standart birliğinin sağlanmasına ve etkili bir insangücü planlamasına olan
ihtiyaç devam etmektedir.
- Sağlık insangücünün mezuniyet öncesi ve sonrası eğitimi yetersizdir.
SA
RG
- Bir tabibin yarı zamanlı (part-time) olarak aynı zamanda kamu ve özel
sektörde çalışması, hizmet sunumunda ciddi sorunlara yol açmaktadır.
Araştırma ve eğitim hastahanelerinde yarı zamanlı çalışma uygulaması,
insangücü ve alt yapı imkanlarından yeterince yararlanılmamasına ve tıp
eğitiminin olumsuz etkilenmesine yol açmaktadır.
- Sağlık hizmetlerinden yararlanmada eşitsizlikler yoğundur. Bu
eşitsizlikler, sağlık güvencesine sahip olanlarla olmayanlar arasında söz
konusu olduğu gibi, güvenceliler arasında da geçerlidir.
ER
DA
L
- Sağlık güvencesi olmayanlar ve kırsal kesimde yaşayanların yıllık ortalama
sağlık hizmeti talebi yaklaşık 1,6, Türkiye ortalaması yaklaşık 2,4,
kentte yaşayanlar için yaklaşık 3,1, sağlık güvencesi olanlarda yaklaşık
2,3-4,9, özel sağlık sigortalarında yaklaşık 3,3 olup, ülke ortalaması AB
ülkelerinin altındadır. Bu ortalamalara geleneksel yollarla sağlık hizmeti
talebi zorunda kalınması ve hizmetlerden memnun olmayanların bastırılmış
/ertelenmiş / vazgeçilmiş hizmet taleplerinin payı da önemlidir.
A.
- Toplam sağlık harcamalarının GSYİH’ya oranı ortalama %5’tir. Cari ve
yatırım toplam ortalama 7’dir ve düşüktür. (WHO’ya göre yeterli olan oran
%8-13’dir). Bu payın harcanmasında da plansızlık ve büyük ölçüde israf
vardır.
- Toplam (cari ve yatırım) sağlık harcamalarının yaklaşık %25’i kamu /
bütçe, %35’i sosyal güvenlik fonları, %40’ı özel kaynaklardır. Sigorta
fonlarının yönetimi devlet elinde olmakla beraber kaynaklar devletten
sağlanmadığı için, öteden beri söylenen “sağlık harcamalarında en büyük
pay devlete aittir” ifadesi yanlıştır. (kamu payı İngiltere, İrlanda ve
İskandinav ülkelerinde %90, Almanya’da %80, Fransa’da %70, gelişmiş
ülkeler ortalaması %80, ABD’de %40).
- Genel (cari, yatırım ve diğer) sağlık harcamalarından kişi başına düşen
miktar satın alma gücü paritesiyle 475-500 ABD $ civarındadır ve yetersizdir
(ABD’de 2.050$ ve diğer gelişmiş ülkelerde 1.000-1.250 ABD $).
2936
- Kamu harcamaları azalırken, kişisel doğrudan harcamalar oransal
olarak artmakta, buna paralel olarak sağlık harcamalarından kamunun
elde ettiği pay azalırken özel sektörün kazancı artmaktadır.
UT
AN
- Kamunun sağlık hizmetlerinin fiyatları da en azından zarar etmemeyi
gözeterek belirlenmekte, ayrıca döner sermayeler sebebiyle kâr edebilecek
durumdadırlar. Yoksullar için ödemeler sosyal yardım fonlarından
yapılmaktadır. Yapılan bir hesaplamada, kamu sağlık hizmetlerinde %13 net
kâr elde edildiği ortaya çıkmıştır. Bu sonuç kamu sağlık harcamalarının
karşılıksız gider olduğu ve özelleştirilmelerinin gerektiği tezini
çürütmektedir. Aynı sonuç, sağlık hizmetlerinde bilimsel yönetimin önemini
de vurgulamaktadır,
SA
RG
- 2002 yılında Türkiye çapında yürütülen son sağlık harcamaları (Ulusal
Sağlık Hesapları) araştırmasında toplam sağlık hizmeti harcamalarından
yaklaşık %0.42, kendi toplam sağlık harcamalarının içinden merkezi
hükümet %1.20, yerel yönetimler %0.93, özel sektör %0.27, hane halkı
%6.64, işletmeler %0.08 oranında koruyucu-geliştirici / halk sağlığı
harcaması yapmışlardır. Buna karşılık toplam sağlık hizmeti
harcamalarının yaklaşık %23’ü özel muayene ve laboratuvarların önemli
yer tuttuğu ayakta tedavi, %37 yataklı tedavi, %24 ilaç, %3 malzeme, %5
yatırım için yapılmış, merkezi hükümet ise toplam sağlık harcamalarında
yaklaşık %22 ayakta ve %50 yataklı tedavi, %18 ilaç, %0.01 malzeme, %7
yatırım için yapmıştır.
A.
ER
DA
L
- Toplam sağlık harcamalarından çok pahalı olan yataklı tedavi hizmetlerine
ancak %37 harcama yapılıyor olması, insanların hastahanelerden de
yeterince yararlanmadıklarını, ellerindeki imkanın %60’ını ayakta tedavi
ve ilaç için harcadıklarını, çoğu zaman bununla yetindiklerini ve sağlık
sistemindeki aksaklıkların nasıl istismar edildiğini ortaya koymakta,
bozukluğun nasıl yapısal bir nitelik kazandığını, iyileştirme çalışmalarına
engelin nereden geldiğini açıkça göstermektedir
- Kamu harcamalarından etkililiği, fert ve toplum yararı çok yüksek, maliyeti
ise çok düşük olan ve tıbbi bakımdan asıl önem verilmesi gereken kişiye
yönelik koruyucu sağlık hizmetlerine %2, buna karşılık tedavi hizmetlerine
%98 pay ayrılması, hizmetlerdeki çarpıklığın kaynağını gösteren çok önemli
bir göstergedir. Koruyucu sağlık hizmetlerinin önceliği ve temel sağlık
hizmetleriyle birlikte yaygın, sürekli ve etkili sunulması ihtiyacı sürmektedir.
- Sağlık Bakanlığı kadar, bu Bakanlık dışındaki kuruluşların da koruyucu
sağlık hizmetlerine katkıları anlamsız düzeydedir.
- Koruyucu sağlık hizmetleri ile evde ve ayakta tedavi hizmetleri sunan
birimler esas itibarıyla Sağlık Bakanlığı’na bağlı 6.000 kadar Sağlık Ocağı,
12.000 kadar Sağlık Evi, 300 kadar Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması
Merkezi (AÇS-AP), 300 kadar Verem Savaşı Dispanseri (VSD), kamu
hastahanesi poliklinikleri, belediyeler, işyeri hekimleri, özel teşhis ve tedavi
poliklinikleri, muayenehaneler vasıtasıyla ülke genelinde verilmektedir.
2937
- Kentler için geçerli bir birinci basamak sağlık hizmeti modeli yoktur.
Hızlı kentleşmeyle birlikte artan nüfusun birinci basamak sağlık hizmeti
talebini karşılayacak etkili bir model geliştirilememiştir.
AN
- Birinci ve ikinci basamak hizmet ilişkileri, entegrasyonu ve hasta
başvuru / sevk ve geri bildirim sistemi işlememektedir. Hastaların
ortalama %50’si, kentlerde %60’ı doğruca hastahanelere başvurmaktadır.
UT
- Özel sektörün özel kişisel hizmet taleplerine arz ettiği sağlık hizmetlerinin
birim fiyatları, kamu kesimine aynı hizmetler için ödenen birim fiyatlara
kıyasla yedi misline kadar daha pahalı olabilmektedir.
RG
- Kamu sağlık hizmetine ulaşabilen sigortalılar dâhil hizmet talep edicilerin
büyük çoğunluğu uzun bekleme süresinden ve aldığı hizmetten şikayet
etmektedir.
SA
- Sağlık hizmetlerinin maliyet etkili, kaliteli, yaygın, sürekli, toplumun
beklentilerine ve ihtiyaçlarına uygun olarak sunumu, sağlık hizmet
kademeleri arasında işbirliğinin ve sevk sisteminin geliştirilmesi, toplumun
sağlık durumunun iyileştirilmesi ve sağlık sektöründe görevli kuruluşların
yeniden örgütlenmesi amacıyla sistemin finansman, yönetim, organizasyon,
insangücü ve mevzuat boyutlarıyla yeniden yapılandırılması ihtiyacı
önemini korumaktadır.
L
- Hekimlerin çok büyük kısmı sistemin bozukluklarından yakınırken, kamu
sağlık personeli hizmetlerden, çalışma şartlarından ve özlük
haklarından şikayetçidir. Sözleşmeli personel uygulaması gelecek için
güvensizlik doğurmaktadır.
ER
DA
- Sağlık sektöründe yer alan kuruluşlar arasında işbirliğinin geliştirilmesi,
yatırım planlaması yapılarak insangücü ve donatım temininin bir bütünlük
içinde ele alınması, sağlık yatırımlarının rasyonel ölçütler çerçevesinde
belirlenmesi ve mevcut fiziki kapasite kullanımının düşük olduğu yerlerde
yeni yatırım yapılamaması hususu önemini korumaktadır.
A.
- Sağlık hizmetleri arz sistemlerinde insangücü ve kaynak yetersizliği ve
verimsiz / akılcı olmayan kullanımı ile yönetim yetersizlikleri ve görev
ihmalleri, kantite ve kalite bozulmalarına yol açmaktadır. Sorumsuzluk,
denetimsizlik, standartsızlık, plansızlık ve eşgüdümsüzlük ileri boyutlardadır.
- Sağlık hizmetleri talep sistemlerinde ise tüm fertlerin sağlık güvenliği
kapsamında olmaması, hizmetlerden memnuniyetsizlik, kişisel katılım
payları ve talep eksikliği, kişilerin ve toplumun sağlık hizmetlerinden
yararlanmasını engellemektedir.
- Price Waterhouse araştırma grubunun Türkiye Devleti hesabına yaptığı
sağlık hizmetleri araştırmasında, muhtemel başarısızlık ve yetersizlik
kaynakları olarak daha 1990 yılında sıraladığı
* Uygunsuz / yetersiz strateji ve politikalar,
* Planların etkili hazırlanmaması ve koordine edilmemesi,
*Sağlık hizmeti yapı ve organizasyonunun hedef ve kaynaklara uymaması,
2938
AN
* Yönetimin zayıf ve yanlış olması,
* Kaynakların yetersiz ve etkisiz kullanılıyor olması,
* Personel beceri ve eğitiminin yetersizliği ve uygun işlerde çalışmaması,
* Alt yapı yetersizliği veya uygun olmayan gelişimi
konuları, bunca zaman sonra hâlâ geçerli görünmektedir.
- Çevresel risk faktörlerinin azaltılması için sektörler arasında işbirliğinin
geliştirilmesine ve çevre sağlığı hizmetlerinin güçlendirilmesine olan ihtiyaç
devam etmektedir.
UT
- Yoksul ve kırsal yörelere hizmet götürülmesi için özendirici unsurlar
geliştirilmemiştir.
- Sigorta kapsamındaki kişilerin hekim ve hastahane seçme hakkı
sağlanamamıştır.
RG
- Ülke genelinde yatak doluluk oranı %60’tır. Özellikle ilçe hastahanelerinde
yatak doluluk oranı %25’in altında kalırken, büyük illere hasta akını devam
etmektedir. Bu oran gelişmiş ülkelerde %85’in üstündedir.
SA
- Nüfus–hastahane yatağı oranındaki düşüklüğe ek olarak yatak doluluk
oranının da düşük olması, yatakların kapalı tutulduğunun ve yataklı
tedavi hizmetlerinden halkın kaçınmakta olduğunun göstergesidir.
L
- Hastahanelerin idari ve mali özerkliğe ve kendi gelirleriyle giderlerini
karşılayan bir yapıya kavuşturulması ile çağdaş profesyonel sağlık
idareciliği anlayışıyla yönetilmeleri ihtiyacı devam etmektedir. Sağlık
yönetimi, akademik ve profesyonel uygulamalara yeterince açık değildir.
ER
DA
- Sağlık güvenliği kapsamındaki nüfus oranın, SSK, Bağ-Kur, Emekli
Sandığı, Aktif Memur ve Yeşil Kartlı toplamının %85 civarında olduğu
tahmin edilmekte iken, Ulusal Sağlık Hesapları araştırmasında bu oran,
yaklaşık %65 olarak bulunmuştur.
A.
- Herhangi bir sağlık sigortası kapsamında yer almayan ve ödeme gücü
bulunmayan kişilere verilen “Yeşil Kart” sayısının 10 milyon kişiyi aştığı
ifade edilirken, Ulusal Sağlık Hesapları araştırmasında bu sayı yaklaşık
5.700.000 kişi olarak bulunmuştur.
- Sosyal güvenliğe sahip aktif sigortalılar serbest ve ücretli kesimde olup,
bunların sayıları, çalışan kesim toplamının oldukça altındadır. Yıllık
çalışma sürelerini ve ücretleri asgari sınırlarda gösterme eğilimi yaygındır.
- Aile Hekimliğinin uygulanması için gerekli alt yapı kurulamadan pilot
uygulamalara geçilmiştir.
- Sağlık alanında araştırma-geliştirme, teknoloji yaratma, yerli cihaz ve
malzeme imali gibi konulara verilen önem ve ayrılan kaynaklar yok
denilecek kadar azdır.
- Karar verme, politika ve planlama, yönetim için gerekli olan güvenilir ve
sürekli veri ve bilgi sistemleri yoktur.
2939
- İnsan sağlığı gibi çok önemli bir konuda cihaz, malzeme, ilaç, ilaç
hammaddesi ve benzeri stratejik ihtiyaçlar bakımından teknolojik dışa
bağımlılık ve israf çok ileri boyutlardadır.
UT
AN
- Pek çok bilimsel, akademik ve mesleki disiplinin kuramsal alanlarında,
yeterince deneysel araştırmaya dayandırılmadığı için, geçerliliği
kanıtlanmamış olan kuramlar etkili uygulamalara öncülük edememekte;
uygulama alanında ise, genellikle kuramsallaştırmaya yönelinmediği için
dağınık halde kaybolan, çok zengin kişisel uygulama ve deneyimler
uygulanabilir kuram ve kurallara temel oluşturamamaktadır.
SA
RG
- VIII. BYKP Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik adlı Özel İhtisas Komisyonu
raporuna göre: Türkiye’de, diğer sektörlerde olduğu gibi sağlık sektöründe
de enformasyona dayalı bir yönetimin varlığından söz edilemez. Verilerin
kalitesinin düşük olduğu bilindiğinden yöneticilerce kullanılmamaktadır.
Sağlık Bakanlığı ve diğer kuruluşlarca toplanan veriler çeşit ve sayısal olarak
eksik, kapsamı yetersiz ve doğruluğu kuşkuludur. Kalite kontrolü yapacak bir
mekanizma yoktur. Toplanan veriler bilgiye dönüşmediği ve yetkililerin görev
tanım ve iş analizleri yapılmadığından, hangi veriyi kimin kullanacağı belli
değildir. Bakanlık içi birimlerle DİE, DPT vb. gibi kurumlar arasında ve yurt
dışı kurumlarla yeterli düzeyde bilgi alış verişi yoktur. SB ve diğer kurumlara
bağlı sağlık kuruluşlarında gereği gibi çalışan bir enformasyon sistemi yoktur
(SB, 22.1.2003 gün, B100BİDB/39 sayılı Bakan imzalı yazı).
ER
DA
L
- Akılcı İlaç Kullanımı,
Ulusal İlaç Rehberi,
Birinci Kademe Standart Tanı Ve Tedavi Kriterleri,
Hastalıkların Mali Yükü,
Ulusal Sağlık Harcamaları
çalışmaları devam ettirilerek süreklilik kazandırılmalıdır (28:153-156; 93:4;
91:1,3,4; 70:XIV-XVI, 21-34,51-74).
Kalkınma Planlarında Sağlık Sektörü
A.
1963 yılından bu yana kesintisiz uygulanmakta olan ve planlı kalkınma
dönemindeki faaliyetlere yön vermesi beklenen bundan önceki yedi adet beş yıllık
kalkınma planında yer alan ilkelerden, sağlık hizmetlerinin arzı, talebi ve bunların
finansmanı konularıyla ilgili olanlar şöyledir:
I. BYKP 1963-1967
- Sağlık sigortasının kurulması için gerekli olan çalışmalara öncelik verilmesi.
- Özel sektörün hastahane kurma teşebbüslerinin teşvik edilmesi.
- Hastahanelerin döner sermayeli kuruluşlar haline getirilmesi konusunun
araştırılması.
- Yerli ilaç sanayisinin teşviki.
II. BYKP 1968-1972
- Genel sağlık sigortasının kurulmasına kademeli olarak geçilmesi.
- İlaç üretiminde yerli sanayinin teşviki.
2940
- Tedavi hizmetlerinin geliştirilmesinde özel sektörün teşvik edilmesi, diğer
alanlarda sınırlanması.
- Maliyetleri rasyonelleştirmek üzere, hastahane hizmet arzında standartların
tespiti.
AN
III. BYKP 1973-1977
UT
- Genel sağlık sigortasının kademeli olarak gerçekleştirilmesi.
- İlaç sanayinin kanun denetiminde olması ve ilaç hammaddesi üretiminin
yurtiçinde sağlanması.
IV. BYKP 1979-1983
Bu planda arz, talep ve finansmanları ile ilgili özel bir ilke bulunmamaktadır.
Öncelikler arasında şu hususlara yer verilmiştir:
RG
- Sağlık finansman yasasının çıkarılması.
- İlaçların kalite, miktar ve fiyat denetimlerinden Devletin sorumlu olması.
V. BYKP 1985-1989
VI. BYKP 1990-1994
SA
- Genel sağlık sigortasına geçişin ele alınması, mevcut sağlık sigortalarının
yaygınlaştırılması.
- Özel sağlık müesseseleri ve hastahanelerin teşvik edilmesi.
L
- Mevcut sağlık sigortası kapsamının genişletilmesi.
- Sağlık hizmetlerinin alınmasında (talep) özel kesimlerden yararlanmak için
teşvikler getirilmesi.
ER
DA
VII. BYKP 1996-2000
1995 yılı için bir yıllık plan uygulamasından sonra kabul edilen VII. BYKP’da
yer alan hususlar şunlardır:
A.
- Sağlık kaynaklarının etkili kullanılması, hizmette yaygınlık, süreklilik ve kalite
sağlanarak tüketici tatmininin artırılması amacıyla sistemin finansman,
yönetim, organizasyon, insangücü, hizmet sunumu, mevzuat ve
enformasyon boyutları itibariyle yeniden yapılandırılması.
- Sağlık güvenliği kapsamında olmayanların sigorta kapsamına alınması,
ödeme gücü olmayanların sigorta primlerinin kamu kaynaklarından
karşılanması.
- Sağlık güvenliği ve sağlık sigortası yardımlarından yararlanma hakkı
olmayanların sağlık güvenliklerini sağlamak, genel sağlık sigortasına geçişi
ve mevcut sosyal sağlık sigortaları uygulamalarının genel sağlık sigortası
sistemi çerçevesinde bütünleştirerek tek bir kurum tarafından yürütülmesini
sağlamak amacıyla Sağlık Finansmanı Kurumu Kuruluş ve İşleyiş
Kanunu’nun çıkarılması.
2941
AN
- Bireylerin yaşamlarını sağlıklı sürdürebilmeleri için kamu sağlığının
korunmasını, koruyucu, tedavi ve rehabilite edici sağlık hizmetleri ve
bunların sunumundaki temel esasların belirlenmesi ve sağlık alanındaki
mesleklerle ilgili hususların düzenlenmesini sağlamak amacıyla Temel
Sağlık Kanunu’nun çıkarılması.
UT
- Birinci kademe sağlık hizmetlerinin sağlık evi, sağlık ocağı, kamu sağlık
merkezi ve benzeri birimler ile aile hekimliği hizmet birimlerinde etkili, kaliteli
ve verimli sunumunu sağlamak ve bu çerçevede sağlık teşkilatının il ve ilçe
düzeyinde kuruluş, işleyiş, hizmet sunumu ve kullanımı yönünden
düzenlenmesi amacıyla Birinci Kademe Sağlık Hizmetleri Ve Aile Hekimliği
Hakkında Kanun’un çıkarılması.
RG
- İkinci ve üçüncü kademe sağlık hizmetlerinin yüksek kaliteli, etkili, verimli ve
bireylerin erişebileceği bir şekilde sunumunu sağlamak için hastahanelerin
idari ve mali açıdan özerk işletmeler haline dönüşebilmeleri ve bu kapsamda
kuruluş, işleyiş, hizmet sunumu kullanımı ile ilgili temel esasları düzenlemek
amacıyla Hastahane Ve Sağlık İşletmeleri Temel Kanunu’nun çıkarılması.
SA
- Tıbbın Türkiye’de tanınan uzmanlık dallarını ve bunlarda uzman olmak için
gerekli şartlar ile tıpta uzmanlık eğitiminin ve uzmanlık yetkisinin usul ve
esaslarını tespit etmek amacıyla Tababet Uzmanlık Tüzüğü’nün yeniden
düzenlenerek, bu çerçevede 1219 sayılı Tababet Ve Şuabatı San’atlarının
Tarzı İcrasına Dair Kanun’da gerekli değişiklerin yapılması.
- Sağlık mevzuatının güncelleştirilmesi.
L
- Sağlık hizmeti sunumu ile finansmanının birbirinden ayrılması.
ER
DA
- Sağlık hizmetlerine toplumun katkı ve katılımının sağlanması.
A.
- Toplumda bireylerin yaşamlarının beden ve ruh sağlığı içinde devamını
sağlamaya yönelik düzenlemeleri gerçekleştirmek, Sağlık Bakanlığı’nın
doğrudan tedavi hizmetleri sunan, hastahane işleten ve personel istihdam
eden bir yapı yerine, politika, standart ve norm belirleyen, sağlık alanı
düzenleyen, denetleyen ve koruyucu sağlık hizmetleri sunan bir yapıya
kavuşturulması amacıyla Sağlık Bakanlığı Görev Ve Teşkilat Kanunu’nun
çıkarılması.
- Bu çerçevede 181 ve 210 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamelerde gerekli
düzenlemelerin yapılması.
- Sağlık alanına daha fazla kaynak ayrılması, mevcut kaynakların daha etkili
ve verimli kullanılması, kamusal kaynakların öncelikle maliyet etkiliği yüksek
olan koruyucu sağlık hizmetlerine yönlendirilmesi.
- Hizmet kademeleri arasında bir hasta sevk sisteminin kurulması, bireye
hekim ve hastahane seçme hakkının getirilmesi.
- Hastahanelerin idari ve mali özerkliğe kavuşturulması, çağdaş işletmecilik
anlayışının getirilmesi, kendi gelirleriyle giderlerini karşılayan ve piyasa
şartlarında çalışan bir yapıya kavuşturulması.
2942
- Hizmetin sunulmasında yerel yönetimlerin rolünün artırılması, merkezi
idarenin görev, yetki ve sorumluluklarının azaltılması, il sağlık idarelerinin
görev, yetki ve sorumluluklarının yeniden belirlenmesi.
- Özel kesimin sağlık sektöründeki faaliyetlerinin özendirilmesi (93:129-131).
AN
VIII. BYKP 2001-2005
VIII. BYKP’da yer alan hususlar şunlardır:
UT
- Kamu yatırımlarında eğitim, sağlık, teknoloji alt yapısı, enerji, sulama,
kentsel alt yapı yatırımlarında ve ulaştırma alt sektörleri arasında dengeyi
sağlayıcı yatırımlara, bölgesel gelişme stratejileri dikkate alınarak öncelik
verilecektir.
RG
- Toplumsal gelişmenin temel bir unsuru olarak bireylerin fiziksel, zihinsel,
sosyal ve ruhsal yönden tam bir iyilik halinde olmasının sağlanması, yaşam
kalitesinin ve süresinin yükseltilerek sağlıklı bir topluma ulaşılması esastır.
SA
- Sağlık hizmetleri eşitlik ve hakkaniyet içinde, halkın ihtiyaç ve beklentilerine
uygun, kaliteli, ulaşılabilir, verimli bir şekilde, bölgeler ve sosyoekonomik
gruplar arası sağlık düzeyi farklılıklarını azaltıcı, çağdaş yaşamın gerekleriyle
uyumlu, hasta haklarına saygılı bir şekilde sunulacaktır.
L
- Bireylerin ve ailelerin kendi sağlıklarını koruma ve geliştirme çabaları, sağlıklı
yaşam tutum ve davranışları ile sağlığın korunmasını ve geliştirilmesini
teşvik eden sosyal ve kültürel değerlerin güçlü bir toplumsal değer haline
gelmesi desteklenecektir.
ER
DA
- Sağlık hizmetleri planlaması, sunumu ve kaynak tahsisinde maliyet-etkili
hizmetlere öncelik verilecektir. Koruyucu sağlık hizmetleri sunumu, birinci
basamak sağlık hizmet birimleriyle entegre edilerek etkinleştirilecek ve
ilköğretim okullarından başlamak üzere her seviyede sağlık eğitimi
programları geliştirilecektir.
A.
- Bebek ve çocukların yaşama sağlıklı başlama, ergen ve gençlerin
sağlıklarını koruma, geliştirme bilgi ve becerisine sahip olmaları, kişilerin
özürlülükten ve hastalıktan uzak yaşam süresinin artırılması ve kalitesinin
yükseltilmesi, özellikle yaşlıların yaşamsal faaliyetlerini yardıma muhtaç
olmadan sürdürebilmeleri ve topluma katkılarının devamı sağlanacaktır.
- Toplumun sağlık durumunun korunması ve iyileştirilmesi amacıyla sektörler
arasında iş birliği ve koordinasyon temin edilecektir.
- Sağlık hizmeti sunumu ve finansmanı birbirinden ayrılacak, herkese sağlık
sigortası kapsamında sağlık hizmetinden yararlanma hakkı sağlanacaktır.
- Sağlık hizmeti basamakları arasında etkin işleyen bir hasta sevk sistemi
geliştirilecektir.
2943
AN
- Kentsel kesim birinci basamak sağlık hizmeti kapasitesi geliştirilecek, semt
polikliniği uygulaması yeniden yapılandırılacak, piyasa şartlarında hizmet
üreten özel sağlık kuruluşlarının imkanlarından yararlanılacak ve aile
hekimliği uygulamasına geçilecektir. Kırsal kesimde, yerleşik nüfusa hizmet
veren sağlık ocakları yeniden yapılandırılarak alt yapı ve insangücü
imkanları geliştirilecek ve mobil sağlık hizmeti uygulaması etkinleştirilecektir.
UT
- Ana ve çocuk, üreme, ağız ve diş, beslenme, çevre, iş, sporcu sağlığı, yaşlı
sağlığı ve afet sağlığı gibi halk sağlığı hizmetleri ile halkın sağlık eğitimine
yönelik çalışmalara ağırlık verilecektir.
- Ayakta teşhis ve tedavi hizmetleri ve yataklı tedavi kurumları ile irtibatlı evde
bakıma yönelik bir hizmet modeli geliştirilecektir.
RG
- Hastahaneler idari ve mali yönden özerkliğe kavuşturulacak, çağdaş yönetim
ve işletmecilik anlayışıyla yönetilecek, kendi gelirleriyle giderlerini karşılayan
işletmeler haline getirilecektir.
SA
- Hastahane yataklarının planlanmasında sağlık ihtiyaçlarının yoğunlaştığı ve
hizmet açığı bulunan dallara öncelik verilecektir.
- Araştırma, eğitim ve referans hastahanelerinin asıl amaçları yönünde hizmet
vermeleri sağlanacaktır.
- Acil sağlık hizmetlerinin ülke düzeyinde yaygınlaştırılması ve geliştirilmesi
sağlanacaktır.
L
- Avrupa Birliği insangücü normları, sağlık sisteminin yapılandırılması eğitim
kurumlarının alt yapı imkanları dikkate alınarak tıp fakültelerinin öğrenci
kontenjanları yeniden belirlenecektir.
ER
DA
- Kamu kesimine ait sağlık hizmet birimlerinin iş yükü, hizmet kademesi ve
özelliği, uluslar arası norm ve standartlar dikkate alınarak insangücü,
teknoloji ve yönetim kapasiteleri geliştirilecek, alt yapı ve insangücü
imkanlarından azami ölçüde yararlanılacak ve personelin tam gün çalışması
özendirilecektir.
A.
- Sağlık hizmeti sunumunun bütün kademeleri insangücü, alt yapı, yönetim ve
teknoloji bakımından geliştirilecek ve sağlık bilgi sistemi oluşturulacaktır.
- Sağlık kuruluşlarında bilimsel kanıta dayalı tanı ve tedavi usulleri ve akılcı
ilaç uygulamaları yaygınlaştırılacaktır.
- Aşı üretim kapasitesi geliştirilecektir. Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi aşı,
ilaç, gıda ve çevreye dönük laboratuvar ve kontrol hizmetlerinde ulusal
referans kurumu haline getirilecektir.
- Gıda sağlığı ve güvenliği hizmetleri geliştirilecek ve etkin bir denetim
sağlanacaktır. Yeterli ve dengeli beslenmenin sağlanabilmesi için halkın
eğitimine ve beslenme kültürü kazandırılmasına önem verilecektir.
2944
- Özel sektörün sağlık yatırımları ve gönüllü sağlık kuruluşlarının hizmetleri
teşvik edilecektir.
- Sağlık bakanlığının görev ve teşkilat yapısı yeniden düzenlenecektir.
- Koruyucu sağlık hizmetlerinin
düzenlemesi yapılacaktır.
etkinleştirilmesi
amacıyla
AN
- AB normlarına uyum düzenlemeleri tamamlanacaktır.
mevzuat
UT
- Birinci basamak sağlık hizmeti birimleriyle entegre aile hekimliği uygulaması
için gerekli düzenlemeler gerçekleştirilecektir.
- Hastahanelerin rekabet edebilir ve özerk işletmeler haline dönüştürülmesi ile
ilgili mevzuat düzenlemeleri yapılacaktır.
RG
- Kamu kesimine ait sağlık tesislerinde sağlık personelinin tam gün
çalışmasını özendirici düzenlemeler gerçekleştirilecektir.
- Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezinin ulusal referans kurumu haline
getirilmesi ile ilgili mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
SA
- Hemşire ve ebeler ile ilgili mevzuat düzenlemesi yapılacaktır.
- Sağlık meslekleri ve uygulamaları ile ilgili mevzuat güncelleştirilecektir.
- Sağlık hizmet sunumu ile finansmanının ayrılmasına ilişkin düzenlemeler
yapılacaktır.
L
- Yüksek Sağlık Şurasının mevcut yapısı gözden geçirilerek ilgili tarafların
temsil edildiği bir yapıya kavuşturulacaktır.
ER
DA
- Gıda sağlığı ve güvenliği alanında denetimi artırıcı mevzuat düzenlemesi
yapılacaktır.
IX. KALKINMA PLANI 2007-2013
A.
VIII. BYKP’da yer alan hususlar şunlardır:
Plan Öncesi Dönemde Türkiye’de Ekonomik Ve Sosyal Gelişmeler
• Beşeri Gelişme Ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi
5.4.2. Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi
244. VIII. Plan döneminde sağlık alanında; sağlık personeli sayısı, yatak
sayısı ve kullanım oranları, bebek ölüm hızı, aşılama gibi göstergelerde
iyileşmeler kaydedilmiştir. Bununla beraber, henüz istenen düzeye
ulaşılamamıştır.
245. Hekim başına düşen nüfus sayısı, 2000 yılında 792 iken 2005 yılında
715’e düşmüş olmakla birlikte halen, AB ortalaması olan 288’in oldukça
gerisinde kalmıştır. AB ülkelerinde 8,8 olan yüz bin kişiye düşen tıp fakültesi
2945
mezunu sayısı ülkemizde bu dönemde 7,5’ten 6,1’e düşmüştür. Bu durum,
gelişmiş ülkeler ile aramızdaki farkın daha da açılmasına neden olmaktadır.
AN
246. Sağlık hizmetleri sunumunun bölgesel ve kent-kır düzeyindeki
dengesizliği devam etmektedir. Sosyoekonomik gelişmişlik seviyesi en
düşük 10 ilde yatak başına düşen nüfus sayısı en yüksek 10 ildekinin 2,5
katı iken, doktor başına düşen nüfusta söz konusu il grupları arasındaki fark
4 kata kadar çıkmaktadır.
RG
UT
247. Birinci basamaktaki altyapı, personel ve kalite yetersizlikleri ile sevk
zincirinin etkin çalıştırılamaması, hastaların hizmet maliyetleri daha yüksek
olan ikinci ve üçüncü basamağa yönelmesine sebep olmakta ve oluşan
yığılmalar hastahanelerin hizmet kalitesini düşürmektedir. 2000- 2004
döneminde sağlık ocağı imkanlarının geliştirilmesi ve mobil sağlık hizmeti
uygulaması ile bu alanda önemli iyileşmeler sağlanmasına rağmen, yataklı
tedavi kurumlarında verilen poliklinik hizmetlerinin yüzde 95’i ayakta tedavi
hizmetlerinden oluşmaktadır.
A.
ER
DA
L
SA
248. VIII. Plan döneminde sağlık hizmetlerine erişimin kolaylaştırılması,
hizmet kalitesinin artırılması, Sağlık Bakanlığının planlama ve denetleme
rolünün güçlendirilmesi, sağlık bilgi sistemlerinin geliştirilmesi, akılcı ilaç ve
malzeme kullanımının sağlanması, genel sağlık sigortası sisteminin
oluşturulması amacıyla Sağlıkta Dönüşüm Programı başlatılmıştır. Bu
kapsamda sevk zincirinin etkinliğinin artırılması amacıyla aile hekimliği pilot
uygulamaları sürdürülmektedir. Ayrıca, sağlık hizmet sunumu ve
finansmanının birbirinden ayrılması amacıyla kamuya ait tüm hastahaneler
Sağlık Bakanlığı çatısı altında toplanmış ve sağlık hizmetlerine erişimde
önemli iyileşmeler sağlanmıştır. Performansa dayalı ek ödeme uygulaması
ile personel motivasyonu ve verimlilikte iyileşmeler sağlanmış, kamuda
çalışan tam zamanlı uzman hekimlerin oranı beş kat artırılmıştır. Hizmetlerin
standardizasyonu ve bilgi sistemlerinin etkin kullanımına yönelik çalışmalar
başlatılmış olmakla birlikte, hastahanelerin mali ve idari özerkliğe
kavuşturulması ihtiyacı devam etmektedir.
249. Toplam sağlık harcaması 2000 yılında GSYİH’nın yüzde 6,6’sından 2005
yılında yüzde 7,6’sına ulaşmıştır. 2000 yılında yüzde 39 olan ilaç
ödemelerinin sağlık harcamalarına oranı 2005 yılında yüzde 34 olarak
gerçekleşmiştir. AB ülkelerinde ise ilaç harcamaları sağlık harcamaları
toplamının yaklaşık yüzde 16’sını oluşturmaktadır.
Tablo.5.10: Sağlık Göstergeleri 2000 2005
Bebek Ölüm Hızı (Binde) 2000 28,9 2005 23,6
Toplam Doğurganlık Oranı 2000 2,27 2005 2,19
Doğuşta Hayatta Kalma Ümidi (Yıl) 2000 70,4 2005 71,3
Yatak Başına Düşen Kişi Sayısı 2000 391 2005 374
Hekim Başına Düşen Kişi Sayısı 2000 792 2005 715
Kaynak: Sağlık Bakanlığı, DPT
2946
Plan dönemi Hedef Ve Tahminleri
UT
Tablo.6.15: Sağlık Hizmetlerinde Hedefler 2006 2013
AN
355. Dokuzuncu Plan döneminde sağlık hizmetlerine erişimin önemli
göstergeleri olan yatak ve hekim sayısı ile bunların nüfusa oranlarında
iyileşmeler öngörülmektedir. Bununla birlikte, bu dönemde yapılacak
kontenjan artışının etkisinin ancak bir sonraki plan döneminde görülebilecek
olması nedeniyle, hekim başına nüfus konusundaki iyileşme sınırlı
kalacaktır.
RG
Hekim sayısı 2006 103.150 2006 120.000
Hekim başına düşen nüfus 2006 707 2006 658
Tıp Fakültelerinin Yeni Kayıt Sayısı 2006 4.800 2006 7.000
Yatak sayısı 2006 197.170 2006 236.600
Yatak başına düşen nüfus 2006 372 2006 335 (sayfa 72)
SA
Temel Amaçlar: Gelişme Eksenleri
7.3.2. Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi
603. Sağlık hizmetlerine erişim olanaklarının iyileştirilmesi için altyapı ve
sağlık personeli ihtiyacı karşılanacak ve ülke genelindeki dağılımları
dengelenecektir. Erişimi kolaylaştıracak genel sağlık sigortası sistemi hayata
geçirilecektir.
ER
DA
L
604. Sağlık personeli açığının giderilmesi için eğitim programlarının
kontenjanları artırılacaktır. Sağlık eğitiminin kalitesi, öğrencilerin temel sağlık
hizmetlerine yönelik becerilerini artıracak şekilde geliştirilecek, ülke
gereksinimlerine ve uluslararası standartlara uygun bir yapıya
kavuşturulacaktır. Ayrıca, sağlık çalışanlarının niteliğinin iyileştirilmesi
amacıyla hizmet içi eğitimler artırılacaktır.
A.
605. Hasta odaklı bir sağlık sistemi oluşturulacak, tıptaki kötü uygulamaları
önlemeye yönelik hukuki düzenlemeler yapılacaktır. Ayrıca, vatandaşların ve
sağlık personelinin hasta hakları konusunda bilinçlendirilmesi sağlanacak ve
sağlık kuruluşlarında hasta haklarına ilişkin birimler kurularak uygulamalar
yaygınlaştırılacaktır.
606. Başta birinci basamak hizmetleri olmak üzere sağlık hizmetlerinin kalitesi
altyapı ve personelin niteliğinin geliştirilmesi ile artırılacaktır. 2008 yılı sonu
itibarıyla aile hekimliği hizmet modeli tüm illere yaygınlaştırılacaktır.
607. Daha verimli işletilmelerinin sağlanması ve hizmet kalitelerinin artırılması
amacıyla, hastahaneler idari ve mali açıdan kademeli olarak
özerkleştirilecektir.
608. Hizmet kalitesinin artırılması amacıyla hizmet sunumuna ve personele
ilişkin ulusal standartlar belirlenecek, sağlık birimlerinin akreditasyonu için
gerekli sistem oluşturulacaktır.
609. Sağlık Bakanlığının
güçlendirilecektir.
planlayıcı,
düzenleyici
ve
2947
denetleyici
rolü
610. Özel sektörün sağlık alanında yapacağı yatırımlar teşvik edilecektir.
AN
611. Önleme tedaviden önce gelir ilkesine uyarak kaynakların tahsisinde,
başta bulaşıcı hastalıklar ve anne-çocuk sağlığı olmak üzere önlenebilir
hastalıklar, gıda, tüketici ve çevre sağlığı alanlarına yönelik koruyucu sağlık
hizmetlerine öncelik verilecektir.
UT
612. Sevk zincirinin etkin işletilmesi ve bilgi sistemlerinin yaygın olarak
kullanılması ile hastahanelerde hizmet verilmesi kolaylaştırılacak ve sağlık
harcamalarının kontrolü sağlanacaktır.
RG
613. İlacın akılcı kullanımının sağlanması için sağlık personelinin ve halkın
bilinçlendirilmesi sağlanacaktır. İlaç ve tıbbi cihazların kalitesini, kullanımını
ve bunlara yönelik harcamaların etkinliğini kontrol edecek mekanizmalar
oluşturulacaktır.
SA
614. Koruyucu sağlık alanında çalışan personelin sayısı ve niteliği artırılacak,
gerekli altyapı ihtiyacı karşılanacak ve halkın koruyucu sağlık hizmetleri ile
sağlıklı yaşam biçimleri hakkında bilinçlendirilmesi sağlanacaktır.
615. Uluslararası kriterlere uygun sağlık veri tabanı oluşturulacaktır.(sayfa 96,
97)
L
Temel Amaçlar: Gelişme Eksenleri
7.3.4. Sosyal Güvenlik Sisteminin Etkinliğinin Artırılması
ER
DA
629. Sosyal güvenlik sistemi; nüfusun tümünü kapsayan, toplumun değişen
ihtiyaçlarını karşılayabilen, mali sürdürülebilirliği olan ve kaliteli hizmet sunan
bir yapıya kavuşturulacaktır.
A.
630. Sosyal sigorta sistemi, çalışan nüfusun tümünü kapsayacak şekilde
yaygınlaştırılacak ve kayıt dışı istihdam önlenecektir.
631. Sosyal güvenlik sisteminin mali sürdürülebilirliği aktüeryal dengeler
gözetilerek sağlanacaktır. Sosyal sigorta sisteminin bilgi işlem altyapısında
tam otomasyona geçilerek, hak kaybını ve mükerrer yararlanmayı önleyen
etkili, erişilebilir ve sürdürülebilir hizmet sunan bir yapı oluşturulacaktır.
632. Sosyal güvenlik programlarının verimli ve uyumlu yürütülmesi amacıyla
kuruluşlar arasında, iletişim ve işbirliği sağlanacaktır.
633. Sosyal hizmet ve yardımlar sisteminde eşitlik, sosyal adalet, etkinlik ve
etkililik ilkeleri esas olacaktır. Sistemden yararlanacak kişilerin belirlenmesi
amacıyla ortak bir veri tabanı oluşturularak, nesnel ölçütlerle işleyen bir
tespit mekanizması kurulacaktır.
634. Sosyal hizmet ve yardımlar alanında nitelikli personel eksikliği giderilecek
ve mevcut personelin niteliği artırılacaktır.
2948
635. Yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının sosyal hizmet ve yardımlar
alanındaki faaliyetleri desteklenecektir.(s 98,99)
AN
9. KP STRATEJİSİ 2007-2013
Bakanlar Kurulu Kararı Karar Sayısı : 2006/10399
UT
Ekli “Dokuzuncu Kalkınma Planı Stratejisi (2007 - 2013) Hakkında Karar”a
ilişkin Yüksek Planlama Kurulunun 21.4.2006 tarihli ve 2006/14 sayılı
Kararının kabulü; 540 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 25 inci
maddesine göre, Bakanlar Kurulunca 24.4.2006 tarihinde kararlaştırılmıştır.
IV.3. Beşeri Gelişme ve Sosyal Dayanışmanın Güçlendirilmesi
Sağlık Sisteminin Etkinleştirilmesi
SA
RG
Hasta haklarını ve memnuniyetini gözeten, erişilebilir, kaliteli ve koruyucu
sağlık hizmetlerine öncelik veren, maliyet etkin ve sürdürülebilir bir sağlık
sistemi
oluşturulacaktır.
Vatandaşların
sağlık
hizmetlerinden
yararlanabilmelerini kolaylaştırmak amacıyla genel sağlık sigorta sistemi
hayata geçirilecektir. Kaliteli hizmet sunumu için standartlar oluşturulacak,
gerekli fiziki ve hukuki altyapı geliştirilecek, sağlık sektöründeki insan
gücünün niteliği ve niceliği artırılacaktır. Etkili bir sevk sistemi oluşturulması,
maliyet etkin hizmet sunumu, akılcı ilaç kullanımı ve sağlık bilgi sistemlerinin
kullanımı yaygınlaştırılacaktır. Sağlık sektöründe kamunun düzenleyici ve
denetleyici rolü güçlendirilirken, hizmet sunumunda özel kesimin payı
artırılacaktır. (s 118)
L
Sosyal Güvenlik Sisteminin Etkinliğinin Artırılması
ER
DA
Sosyal güvenlik sistemi; nüfusun tümünü kapsayan, toplumun değişen
ihtiyaçlarını karşılayabilen, mali sürdürülebilirliğe ve etkin denetim
mekanizmasına sahip, kaliteli hizmet sunan bir yapıya kavuşturulacaktır.
Sosyal hizmetler ve yardımlardan yararlanacak kişilerin belirlenmesi
tespit mekanizması kurulacak ve sistemdeki kuruluşlar arasında iletişim ve
işbirliği sağlanacaktır. Sosyal yardımlar ve hizmetler alanındaki nitelikli
personel eksikliği giderilecek ve hizmetlerin kalitesi yükseltilecektir.(s 119)
ORTA VADELİ PROGRAM (2006-2008)
A.
(2006-8, 2007-9, 2008-10, 2009-11 hepsinin içeriği aynı)
IV. Sektörel Politikalar
B. Sağlık
Vatandaşların ekonomik ve sosyal hayata sağlıklı bireyler olarak katılımını
sağlamak ve yaşam kalitelerini yükseltmeye katkıda bulunmak sağlık
politikasının temel amacıdır. Sağlık hizmetleri, eşitlik ve hakkaniyet içinde,
halkın ihtiyaç ve beklentilerine uygun, kaliteli, ulaşılabilir, verimli, bölgeler ve
sosyoekonomik gruplar arası farklılıkları azaltıcı, çağdaş yaşamın
gerekleriyle uyumlu şekilde sunulacak ve koruyucu sağlık hizmetlerine
öncelik verilecektir.
2949
1. ‘Koruma/önleme, tedaviden önce gelir’ ilkesi çerçevesinde, ekonomik
kayıpların önlenmesi ve yaşam kalitesinin artırılması amacıyla koruyucu
sağlık hizmetleri etkinleştirilerek yaygınlaştırılacaktır.
AN
2. Sağlık hizmeti alt yapısı ve personeli dağılımında bölgeler arası farklılıklar
azaltılacaktır.
3. Alt yapı ihtiyacını maliyet etkin bir şekilde kısa sürede tamamlamak için
yerel idarelerin inisiyatif alması desteklenecektir.
UT
4. Sağlık hizmetlerinin sunumu ile finansmanının birbirinden ayrılmasına
yönelik düzenlemeler tamamlanacaktır.
5. Sağlık Bakanlığı yeniden yapılandırılarak düzenleme, planlama ve
denetleme rolü güçlendirilecektir.
RG
6. Birinci basamak hizmet birimleriyle bütünleşmiş bir şekilde yurt çapında aile
hekimliği uygulamasına geçilerek etkili bir sevk sistemi sağlanacaktır.
SA
7. Hizmet kalitesini artırmak amacıyla, hastahane yönetimleri idari ve mali
açıdan özerk ve rekabetçi bir yapıya kavuşturulacak; sağlık kurumlarında
sertifikasyon ve akreditasyon sistemleri geliştirilecektir.
8. Kişilerin klinik bulguları ve bireysel özelliklerine göre uygun ilaca, uygun
süre ve dozda en düşük fiyatla kolayca ulaşabilmelerini sağlamak amacıyla
‘Akılcı İlaç Kullanımı’ ilkesi etkin hale getirilecektir.
L
9. Koruyucu ve birinci basamak sağlık hizmetleri kapsamında anne, çocuk ve
üreme sağlığı ile bulaşıcı hastalıklarla mücadeleye önem verilecektir.
ER
DA
10. Yaşlı sağlığı hizmetleri ile evde bakım ve gezici sağlık hizmetleri
geliştirilecektir.
11. Sağlık insan gücü planlaması yapılarak bilgi ve beceri ile donanmış,
motivasyonu yüksek yeterli sayıda insan gücü sağlanacaktır.
12. Sağlık hizmeti sunumunda hasta hakları ve hasta memnuniyeti esas
alınacaktır.
13. Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi etkin hale getirilecektir.
A.
14. Özel sektörün sağlık yatırımları teşvik edilecektir.
ORTA VADELİ PROGRAM (2008-2010)
III. Program Dönemi Gelişme Eksenleri
2. Sağlık Sisteminin Geliştirilmesi
Sağlık politikasının temel amacı vatandaşların ekonomik ve sosyal hayata
sağlıklı bireyler olarak katılımını sağlamak ve yaşam kalitelerini yükseltmeye
katkıda bulunmaktır. Bu çerçevede;
i) Başta koruyucu sağlık ve ana-çocuk sağlığı hizmetleri olmak üzere birinci
basamak sağlık hizmetleri güçlendirilerek yaygınlaştırılacaktır.
2950
UT
AN
ii) Birinci basamak sağlık hizmetleri başta olmak üzere sağlık hizmetlerine
erişim olanakları iyileştirilecektir.
iii) İhtiyaç duyulan alanlarda sağlık personeli yetiştirilmesi sağlanacaktır.
iv) Akılcı ilaç kullanımı ilkesi etkin hale getirilecektir
v) Sağlık Bakanlığı yeniden yapılandırılarak, düzenleme, planlama ve
denetleme rolü güçlendirilecektir.
vi) Sağlık hizmeti sunumunda hasta hakları ve hasta memnuniyeti esas
alınacaktır.
vii) Hizmet kalitesini artırmak amacıyla, hastahane yönetimleri idari ve mali
açıdan özerk bir yapıya kavuşturulacak; sağlık kurumlarının
akreditasyonuna ilişkin bir sistem geliştirilecektir.
viii) Ulusal Sağlık Bilgi Sistemi etkin hale getirilecektir.
RG
4. Sosyal Güvenlik Sisteminin Etkinliğinin Artırılması
A.
ER
DA
L
SA
Sosyal güvenlik sistemini oluşturan sosyal sigortalar ile sosyal hizmetler ve
yardımların, nüfusun tümünü kapsayan, toplumun değişen ihtiyaçlarını
karşılayabilen, mali sürdürülebilirliğe ve etkin denetim mekanizmasına sahip,
kaliteli hizmet sunan bir yapıya kavuşturulması temel amaçtır. Bu
çerçevede;
i) Sosyal sigorta sistemi, kayıt dışılık önlenerek çalışan nüfusun tümünü
kapsayacak şekilde yaygınlaştırılacaktır.
ii) Sosyal sigorta sisteminin mali sürdürülebilirliği aktüeryal dengeler
gözetilerek sağlanacaktır.
iii) Sosyal sigorta sisteminin bilgi işlem altyapısında tam otomasyona
geçilerek, hak kaybını ve mükerrer yararlanmayı önleyen etkili, erişilebilir
ve sürdürülebilir hizmet sunan bir yapı oluşturulacaktır.
iv) Sosyal hizmetler ve yardımlardan yararlanacak kişilerin belirlenmesi
tespit mekanizması kurulacak ve sistemdeki kuruluşlar arasında iletişim ve
işbirliği sağlanacaktır.
v) Korunmaya muhtaç çocuklar için alternatif bakım modelleri
desteklenecek, kurumsal bakım hizmeti gerektiren durumlarda iyileştirici
tedbirler alınacaktır.
vi) Sosyal hizmetler ve yardımlar alanında nitelikli personel eksikliği
giderilecek ve mevcut personelin niteliği artırılacaktır.
vii) Yerel yönetimler ve sivil toplum kuruluşlarının sosyal hizmetler ve
yardımlar alanındaki faaliyetleri özendirilecektir.
Görüldüğü gibi önceki sekiz adet BYKP’nda yer alan ilkelerden sağlık
hizmetlerinin talebi ve arzı ve bunların finansmanı ile ilgili olanlar birkaç konu ile
sınırlıdır.
IX. BYKP ile ilgili çalışmalar henüz tam olarak uygulanamadığı için
sonuçlarının değerlendirilmesi şimdilik bir yana bırakılırsa, geçmiş sekiz adet BYKP
içinde yer alan ilkelerin başlıcaları ile o konularda yapılanlar şöyle özetlenebilir:
2951
Sağlık Bakanlığı hastahanelerinde döner sermaye kurulmasını teşvik
Bu ilke çok geniş bir biçimde uygulanmış, kamu hastahanelerinin %60’ından
fazlasında döner sermaye kurulmuştur.
Maliyetleri rasyonelleştirmek
standartların tespiti
üzere
hastahane
AN
Bundan yararlananların “halk” olduğunu söylemek oldukça zordur.
hizmetleri
Özel kesimden hizmet satın alınmasının teşviki
UT
Bu yönde hiçbir teşebbüste bulunulmamıştır.
arzında
Düzeltilmesi için hiçbir çaba yoktur.
RG
Özel sektörden hizmet satın alınması oldukça yaygınlaşmış olması
sonucunda, mali darboğazların doğmasına, birim fiyatların artmasına, ileri teknolojili
cihazlarda kontrolsüz ve dengesiz bir yatırım patlamasına, gereksiz ve aşırı tetkik
isteklerinin önünün alınamamasına, gizli-açık çıkar ilişkileri ile suiistimallere yol
açılmıştır.
SA
Özel sektörün hastahane kurup işletmesinin teşviki ve özel kesimin
sağlık sektöründeki faaliyetlerinin özendirilmesi
Özel sektörün hastahane kurup işletmesi yönünde artırılan teşvikler istenilen
cazibeyi yaratamamış, hastahanecilik alanında özel sektör yatırımı çok sınırlı
kalmıştır.
ER
DA
L
Kamu ve sosyal güvenlik / sigorta kuruluşlarınca özel hastahanelere
yapılabilen ödemeler gerçekçi ve çekici bulunmadığı gibi, rekabetin sağladığı
herhangi bir fiyat ve kalite üstünlüklerinden de söz edilememektedir.
Kamu hastahanelerinin özerk sağlık işletmeleri haline getirilmesi
A.
Özel sektöre cazip gelmeyen hastahaneciliğin az kârlı bulunan genel ortamını
değiştirmek amacıyla, kamu hastahanelerindeki hazine sübvansiyonunu kaldırmaya
yönelik özerkleştirme ve özelleştirmeler uygulayarak, arz ve talepte devlet
sorumluluğunu en alt düzeye indirmeye yönelik, sigorta esaslı bir sistem kurmak
yoluyla, sağlık hizmetlerini serbest piyasa rekabeti içinde bir mal haline sokmayı
amaçlayan bazı öneriler, uluslararası bazı kuruluşlarca geliştirilen bir projeye bağlı
halde ve alternatifsiz bir çözüm önerisi biçiminde gündemde tutulmuştur.
Bu öneriler, özellikle milli gelirin oldukça düşük ve gelir dağılımının çok bozuk
olduğu Türkiye benzeri ülkelerde, sağlık hizmetlerini özel sektöre ve serbest piyasa
şartlarına bırakmanın tüm finans kaynaklarının özel sektöre transferine yol açacağı,
sonuçta halkın yine kaynak yetersizliği sebebiyle sağlık hizmetlerinin talep ve
arzında finans ve hizmet tıkanmasıyla karşı karşıya kalacağı, bunun da fertlerin ve
halkın / toplumun sağlık hizmetlerinden yararlanamamasına yol açacağı sebebiyle,
bugünkünden daha geri duruma düşüleceğine dair, gerekçelere dayanan güçlü karşı
görüşlere yol açmıştır.
Tarafların görüşlerinde ısrarlı oldukları gözlenmektedir.
2952
Sağlık sigortası kapsamında olmayanların kapsama alınması, genel
sağlık sigortası konusunun araştırılması, finansmanı ve kurulması
Ülke insanlarının tümünü kapsayacak sağlık sigortası kurulması, bu 42 yılda
defalarca benimsenmesine karşılık, gerçekleşememiştir.
AN
Kapsam dışında kalan kişilerin Yeşil Kart ile sosyal hizmet ve yardım
kuruluşları aracılığıyla sağlık hizmetlerinden yararlandırma yolları uygulanmakla
birlikte, bilhassa Yeşil Kart uygulamasının amacına ulaşamadığı tartışılmaktadır.
UT
Son iki plan döneminde “genel sağlık güvenliği” kavramının, “genel sağlık
sigortası” biçiminde şekillendirilmesi yönünde güçlü bir kamusal yönlendirme çabası
görülmektedir.
RG
Sağlık sisteminin yeniden yapılandırılması, sağlık hizmetlerinde merkez
idarenin rolünün azaltılıp, yerel yönetimlerin rolünün artırılması, sağlık
hizmetlerine toplumun katkı ve katılımının sağlanması ve sağlıkla ilgili
mevzuatın genel olarak yenilenmesi yanında bazı yeni kanunların
çıkarılması
SA
Bu ilkeler de yukarıda belirtilen ve “sağlıkta özerkleştirme ve özelleştirme”
biçiminde özetlenen yaklaşımların birer uzantısı ve sonucu olarak ortaya
çıkmaktadır.
Mevzuatın yenilenmesiyle ilgili ilkeler Yedinci ve Sekizinci Plan döneminde
özellikle bu amaca yönelmiş durumdadır.
L
Henüz olumlu bir sonuç alınmamıştır.
İlaç sanayisinin teşviki, denetimi, fiyatlandırılması
ER
DA
İlaç sanayisinin devletçe teşviki yolundaki tedbirler etkili bir şekilde
gerçekleşmiştir.
Buna karşılık, denetleme ve bilhassa fiyatlandırma konularında devlet
etkisinin giderek azaldığı gözlemlenmektedir.
Son dönemde ilaçta dışa bağımlılığın arttığı ve yabancı sermayenin piyasayı
denetleyip yönlendirecek konuma ulaştığı görülmektedir.
III.2. Türkiye’de Asıl Sağlık Hizmetlerinin Ürünleri
A.
Asıl Sağlık Hizmetlerinin üretimi / arzı ve gerektiğinde talebi / tüketimi Türkiye
Sağlık Sektörü’nün ve Sağlık Sistemi’nin her ikisinin de asıl ve “sonuç ürün”
hedefidir.
Türkiye bakımından bu asıl ve sonuç ürünler gözden geçirilebildiğinde,
aşağıdaki hususlar belirginleşir.
(Ayrıca bakınız: Sayfa 102 Şema 6: Asıl Sağlık Hizmetlerinin Yapısı başlıklı
şema ve sayfa 100-106 açıklamalar.)
2953
Türkiye’de Asıl Sağlık Hizmetlerinin Ürünleri
A. Üst Kademe Sağlık İdaresi Hizmetleri
RG
ER
DA
-
SA
-
Amaçların Tespiti (İhtiyaç Tespiti Dâhil)
Politikanın Tayini
Planlama ve Enformasyon
Kaynakların Temini
• İnsangücü (Eğitim Dâhil)
• Mali Kaynaklar (Finansman)
• Diğer Yardımcı Unsurlar (Bina, Taşıt, Malzeme, Cihaz, Donanım vb.)
Organizasyonun Teşkili (Örgütlenme)
Yönetim Sisteminin Tesisi
Yönetme (Yöneltme / Sevk Ve İdare / Yürütme / Uygulama)
• Standartların Belirlenmesi
• Faaliyetlerin Yürütülmesi
• Üretimin Gerçekleştirilmesi
• Pazarlamanın Yapılması
Eşgüdümün Sağlanması
Denetim Ve Değerlendirmelerin Uygulanması
L
-
UT
AN
Üst Kademe Sağlık İdaresi ile ilgili işlev ve çalışmalar ülke çapında Sağlık
Bakanlığı tarafından, hizmet arz ve talebi alanlarında verilmektedir. Bunu, hizmet
sunduğu nüfusla sınırlı olarak, ikinci önemli kuruluş olan Sosyal Sigortalar
Kurumu’nun sağlık hizmetleri ile ilgili üst kademe yönetim birimleri takip eder. Bu
kurumlar ile diğer sosyal güvenlik ve sigorta kuruluşları, kamu ve özel sektör sağlık
birimlerinin üst kademe yönetimleri, bu amaçla, aşağıdaki yönetsel fonksiyon ve
faaliyetleri, çeşitli yeterlilik seviyelerinde yerine getirici idari işlem ve eylemler
içindedirler:
B. Birincil (Primer, Asli) Sağlık Hizmetleri
B.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri
B.1.a. Çevreye Ve Topluma Yönelik Temel Koruyucu Sağlık Hizmetleri
B.1.a.1. Çevreye Yönelik Temel Koruyucu Sağlık Hizmetleri
A.
Çevre Ve Hava Kirliliğinin Önlenmesi
Birçok ilde hava kirliliği ölçümleri günlük olarak yapılmaktadır. Sonuçlar,
özellikle kış döneminin başlaması ile birlikte hava kirliliğinin artığını ve bu artışın
bazen sınırları aşan derecelere ulaştığını göstermektedir.
Kentlere doğru hızlı iç göç, plansız ve düzensiz kentleşmeye neden olmakta,
konut, alt yapı, ulaşım, sağlık ve eğitim gibi sorunlarla birlikte hava kirliliği ve diğer
çevre sorunlarının artışına da yol açmaktadır. Isınma ve sanayide düşük nitelikli
yakıtların kullanılması, uygun yakma sistemlerinin kurulmaması, yanlış yakma
tekniklerinin uygulanması ve kullanılan kazanların bakımlarının düzenli yapılmaması
gibi faktörler nedeniyle hava kirliliği sorunu daha da artmakta ve diğer çevre
sorunlarının önüne geçmesine neden olmaktadır.
2954
1986 yılından itibaren, kentlere vasıfsız kömürlerin girişinin önlenmesine
çalışılmış ve niteliği yüksek ithal kömür satışa sunulmuştur. Öte yandan büyük
kentlerde doğalgaz kullanımı yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. Bu önlemlere karşın
hava kirliliği sorunu varlığını sürdürmektedir (51:26).
RG
UT
AN
Bu nedenle SB Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı:
- Gürültü ve hava kirliliğinin önlenmesi ve azaltılması konusunda araştırma ve
hizmetleri planlamak ve ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde gerekli
tedbirleri almak, aldırmak,
- Sanayi kuruluşları ile faaliyetleri esnasında halkın sağlığını ve huzurunu
bozabilecek her türlü tesis ve işletmelerin sağlığa uygun hizmet vermesini
sağlamak amacıyla araştırma, düzenleme, geliştirme ve denetim planlarını
yapmak, uygulamak, değerlendirmek ve gerekli tedbirleri almak, aldırmak,
- Çevre Sağlığı hizmetlerini iyileştirmek amacıyla ulusal veya uluslararası
düzeyde pilot çalışmalar yapmak, ortak projeler geliştirmek ve uygulamak
İle görevlidir (67:150).
Katı Ve Sıvı Atıkların, İnsan Dışkı Ve İdrarının Hijyenik İmhası
A.
ER
DA
L
SA
Türkiye’de atıkların kontrolü belediyeler tarafından yürütülmektedir.
Belediyelerin büyük çoğunluğu modern atık işleme ve zararsızlaştırma tesislerinden
yoksundur. Katı atıklarda genellikle gömme yöntemine başvurmaktadırlar. Bu
yöntemde özellikle atık biriktirme alanlarının seçimi, kısa ve uzun süreli önlemler gibi
konularda ağır sorunlar yaşanmaktadır. Türkiye genelinde evsel katı atık miktarı
yaklaşık 70.000 ton/gün (1 kg/kişi-gün) olarak kabul edilmektedir. Katı atıkların
toplam miktarı ve kompozisyonu mevsimlere, yerleşim yerlerine ve bu yörelerde
yürütülen sosyoekonomik faaliyetlere göre hem nitelik hem de nicelik olarak
değişiklik göstermektedir. Evsel atıkların yaklaşık %65’ini yaş atıklar, %22’sini kül,
cüruf, taş, toprak vb. %13’ünü geri kazanılabilir atıklar oluşturmaktadır. Devlet
sektörüne ait işyerlerinden arıtılmadan yapılan atık su deşarjının yaklaşık %75’i
denizlere, %12’si şehir kanalizasyonlarına, %12’si dere ve fosseptiklere
boşaltılırken, özel sektörde bu değerlerin sırasıyla %19, %14 ve %48 olarak değiştiği
tespit edilmiştir (51:26,27).
SB Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı yerleşim
yerlerinin ve meskenlerin sağlıklı olarak geliştirilmesi ve iyileştirilmesi amacıyla
kanalizasyon tesisatı ile ilgili sağlık düzenlemeleri yapmak, insan sağlığını tehlikeye
düşürecek çöp, gübre ve vektör gibi zararlı amillerle mücadele hizmetlerini
planlamak, uygulamayı denetlemek, ilgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği içerisinde
gerekli tedbirleri almak ve aldırmak ile görevlidir (67:150).
Radyasyon Güvenliği
İnsan sağlığına zarar verecek oranda radyasyona maruz kalındığından veya
tehlikeli olacak derecede radyasyon kaynağı olduğundan şüphelenilen yerleri
denetlemek, uygun gördüğü nesneleri ölçüme tabi tutmak, kişileri radyasyonun
zararlı etkilerinden korumaya yönelik olarak gerekli önlemlerin alınmasını ve
toplumun radyasyonun zararları ve radyasyondan korunma gibi konularda
bilgilenmesini sağlamak, bu konuda kedisine kanunla görev verilmiş kuruluşlarla
birlikte Atom Enerjisi Kurumu ve Sağlık Bakanlığı’nın görev ve yetkisindedir (89:10).
2955
B.1.a.2. Topluma Yönelik Temel Koruyucu Sağlık Hizmetleri
Yeterli Ve Temiz İçme Ve Kullanma Suyu Sağlanması
UT
AN
Türkiye’de temiz su gereksinimi her yıl yaklaşık olarak %4-8 oranında
artmakta, bu da yılda yaklaşık olarak 3.240 kilometre küp ek temiz suya karşılık
gelmektedir. Kentlerde belediye hizmetleri ve sanayi kuruluşlarının su gereksinimi de
hesaba katıldığında, kişi başına ortalama 200–500 litre/gün suya gereksinim
duyulmaktadır. Buna karşılık kentlerde tüketime sunulan su miktarları bu gereksinimi
karşılayacak miktarlardan daha azdır. Ayrıca tüketime sunulabilen suların kalitesi de
yeterli düzeyde değildir. Nitekim Sağlık Bakanlığınca içme ve kullanma suyu, kaynak
suyu, sarnıç, dere, nehir, su havuzu, göl, deniz sularında 1996–1999 yılları arasında
yapılan kontrollerde kimyasal kirlilik oranı yaklaşık %16 olarak bulunmuştur
(51:25,26).
SA
RG
Halka yeterli ve sağlıklı su temini ile su kaynaklarının korunması konusunda
araştırma, düzenleme, geliştirme ve denetim hizmetlerini planlamak, ilgili kurum ve
kuruluşlarla işbirliği içerisinde gerekli her türlü tedbiri almak veya aldırmak, kaynak
suları ve şifalı suların ruhsatlandırma işlemlerini yürütmek SB Çevre Sağlığı Daire
Başkanlığının görevleri arasındadır (67:150).
Yeterli Ve Hijyenik Besin Sağlanması
L
Yaşama, büyüme ve gelişme faaliyetlerini yerine getirebilmek için yeterli ve
dengeli gıda tüketimi gerekmektedir. Sağlıklı gıda tüketiminin sağlanması ve teşvik
edilmesi önemli bir amaçtır. Bütün gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, gıda konularında
öngörülen temel ilke “tüketicinin sağlıklı ve nitelikli gıdalarla beslenerek gerek
hastalık etmenlerinden ve gerekse yeterli ve dengeli beslenme yönünden sağlığının
korunması ve gıda alımında aldatılmasının önlenmesidir.
ER
DA
Sağlıklı gıda besin değerini kaybetmemiş, fiziksel, kimyasal, mikrobiyolojik
açıdan temiz olan, bozulmamış gıda maddesi olarak tanımlanabilmektedir. Tüketime
sunulan gıdanın ne denli sağlıklı olduğuysa pek çok aşamada yapılan kontroller ile
belirlenmektedir. En iyi denetleyiciler üreticinin bizzat kendisi, yasal kontrol
kuruluşları ve tüketicilerdir.
A.
Türkiye’de gıda güvenliği alanında ciddi sorunların varlığı büyüyerek devam
etmektedir. Sağlık Bakanlığı’nca yapılan denetlemelerde incelenen gıda
maddelerinin ve gıda imal yerlerinin %8’i, gıda satış yerlerinin ise %7’si mevzuata
uygun bulunmamıştır (51:28).
Gıda Güvenliği Ve Laboratuvarlar Daire Başkanlığı
- Toplumun yeterli ve dengeli beslenmesini sağlamayı amaçlayan, kişilerin
gıda seçimi, hazırlama, koruma, tüketim ve beslenme alışkanlıklarının
iyileştirilmesine yönelik ulusal beslenme programı geliştirmek ve bu konuda
ihtiyaç duyulan alanlarda yerel ve ulusal düzeyde araştırmaların
yürütülmesini sağlamak, çalışmaları değerlendirmek ve geliştirilmesine
yönelik önerilerde bulunmak,
2956
SA
RG
UT
AN
- Gıda maddeleri satış ve toplu tüketim yerleri ile bu yerlerde satılan gıda
maddelerinin denetimine yönelik program geliştirmek ve bu programın amaç,
hedef ve stratejilerini belirlemek, il düzeyinde yürütülen denetim
faaliyetlerinin sonuçlarını izlemek ve değerlendirmek,
- Denetimlerin yürütülmesi sırasında işbirliği yaparak Bakanlık dışı kuruluşların
(Belediyeler dâhil) görev ve sorumluluklarını belirlemek, bu kuruluşların
denetimle ilgili çalışmalarını değerlendirmek,
- Gıda ve gıda katkı maddeleri üreten işyerlerinin taşıması gereken teknik ve
hijyenik özellikleri belirlemek ve bu işyerlerinin gıda işyeri siciline
kaydedilmesini sağlamak,
- Gıda ve gıda katkı maddeleri üreten işyerlerinden Bakanlıkça çalışma izni
verilecek olanların çalışma izin belgelerini düzenlemek, İl Sağlık
Müdürlüğünce çalışma izni verilecek olanların çalışma izin belgelerinin
düzenlenmesi ve söz konusu işyerlerinin çalışma izni ve sonrası gerekli
teknik ve hijyenik şartları taşıyıp taşımadıklarına yönelik yürütülen denetim
işlemlerini izlemek ve değerlendirmek,
- Şube müdürlüklerinin görev alanı ile ilgili diğer kurum ve kuruluşlarla
işbirliğini sağlamak, mevzuat geliştirme çalışmalarını yürütmek, uluslararası
düzeydeki gelişmeleri izlemek, değerlendirmek ve bunları hizmetin
geliştirilmesinde kullanmak
gibi görevleri üstlenmiştir (67:132,133).
Hijyen Şartlarına Uygun Konut Sağlanması
L
Yüksek nüfus artış oranı, aile ve toplum yapısındaki ekonomik-kültürel
değişim, kentlere doğru hızlı iç göç, kentlerin yenilenmesi gibi faktörler, Türkiye’de
konut talebini çok yüksek düzeylere çıkarmıştır.
ER
DA
Yenilenme ve afet konutları olarak birikmiş gereksinmeler de dâhil, her yıl elli
bin civarında yeni konut yapılması gerekmektedir.
Yapıların depreme dayanıklı hâle getirilmesi buna dahil değildir.
Bu gereksinimin karşılanmasının kendisi bir sorun olmakla kalmamakta,
beraberinde kalitesiz konut ve yerleşim alanları sorununu da getirmektedir.
A.
Türkiye genelinde yapıların yaklaşık %80’i betonarme, %10’u tuğla, %5’i
kerpiç, %2’si ahşap ve %2’si briket ve %1’i de taştan yapılmıştır. Konutlar kırsal
kesimde 1-2, kentsel kesimde ise 2-3 odalı olup, büyük çoğunluğu ailelerin
ihtiyaçlarına cevap verecek hacimden yoksundur.
Konutların %70’inin tuvaletleri evin içinde, %30’unun ise evin dışındadır.
Tuvalet ve mutfakları temel hijyenik özellikleden yoksun olan konutların sayısı
önemsenecek miktarlardadır.
Konutların %99’unun elektriği, %86’sının da borulu su sistemi vardır. Isıtma
büyük çoğunlukla geleneksel yöntemlerle yapılmaktadır (51:27-28).
2957
Vektör Denetimi Ve Dezenfeksiyon Hizmetleri
Türkiye’de vektör denetimi için, çevre yönetimi ve kimyasal yöntemlere
(pestisit kullanılması) başvurulmaktadır.
AN
Tıbbi entomoloji çalışması yapacak kuruluşların bulunmaması, hem
kimyasalların etkili ve verimli kullanımı hem de bu maddelerin çevresel ve ekolojik
sonuçları açısından büyük bir sorun oluşturmaktadır.
UT
Sonuçta, yapılan harcamalar boşa gitmekle kalmamakta, bu maddeler ile
önemli oranda çevre kirliliği ortaya çıkmaktadır.
Sahipsiz sokak hayvanlarının sayısı her geçen gün hızla artmakta ve bunların
beslenmesi, bakımı, aşılaması hizmetlerinde aksamalar meydana gelmektedir
(51:27).
RG
Bu hizmete paralel bir uygulama da çevre ve yaşama ortamlarının
dezenfeksiyonudur (92:4).
Gürültü Kontrolü
SA
İşçi sağlığı ve çevre kirliliğiyle mücadele kapsamında işyerleri ve diğer
yaşama ortamlarında oluşan aşırı gürültü ve ses kirliliğini önleme çalışmalarını içerir.
Bununla ilgili hizmetler Çalışma Ve Sosyal Güvenlik ve Sağlık bakanlıkları ile
yerel yönetimlerce yerine getirilmektedir (92:4).
Toplum Kalkınması Amaçlı Sağlık Hizmetleri
ER
DA
L
Genel anlamda toplum kalkınmasına katkı yapan temiz içme suyu
sağlanması, kanalizasyon ve fosseptiklerin yapılmaları, halkın sağlık eğitimi, aşı
kampanyaları, okul taramaları gibi konularda sağlık ekiplerinin de yer alması yoluyla
verilen hizmetlerdir.
Çeşitli örgütlenmeler içinde verilmektedir (92:4).
B.1.b. Kişiye Yönelik Koruyucu Ve Geliştirici Sağlık Hizmetleri
(Bakınız: Birici Basamak Sağlık Hizmetleri)
B.2. Birinci Basamak Sağlık Hizmetleri
A.
B.2.a. Kişiye Yönelik Koruyucu Ve Geliştirici Sağlık Hizmetleri
Sağlık Ve Hijyen Eğitimi Ve Uygulatılması Hizmetleri (Halkın Sağlık
Eğitimi)
Sağlık ve hijyen eğitimi ve uygulatılması hizmetleri ile ilgili olarak Sağlık
Bakanlığı’na bağlı Sağlık Ocakları Daire Başkanlığı, Bulaşıcı Hastalıklar Daire
Başkanlığı, Gıda Güvenliği Ve Laboratuvar Daire Başkanlığı, Tıp Meslekleri Daire
Başkanlığı, Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı, Çevre Sağlığı Daire Başkanlığı,
Ruh Sağlığı Daire Başkanlığı gibi birimler çeşitli uygulamalar, hizmet içi eğitimler ve
halkı bilgilendirici hizmetleri ile bu yönde hizmet verirler (92:4).
2958
Aile Planlaması Hizmetleri
RG
Ana Çocuk Sağlığı Hizmetleri
UT
AN
Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması Merkezlerinin aile
planlaması ile ilgili verilecek hizmetleri şunlardır:
- Başvuranlara (kadın–erkek) aile planlaması yöntemleri hakkında
danışmanlık hizmeti vermek,
- Bakanlıkça kabul edilmiş bütün aile planlaması yöntemlerine ilişkin hizmet
vermek,
- Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı mevcut olmak şartı ile merkezlerde
sekiz haftaya kadar olan gebelik sonlandırma hizmetlerini MR yöntemi ile
vermek,
- Başvuranları (kadın–erkek) merkezde uygulanamayan aile planlaması
yöntemleri için ikinci basamak sağlık kuruluşlarına sevk etmek (66:91).
SB Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması Şube Müdürlüğü’nün ana çocuk
sağlığı ile ilgili görevleri:
SA
- İldeki bütün sağlık kuruluşlarında, ana çocuk sağlığı ve aile planlaması
hizmetlerinin yaygın ve sürekli verilebilmesi için gerekli tedbirleri almak,
- Doğum yapılan ortamların standartlara uygun hale getirilmesini sağlamak
ve bunları denetlemek,
ER
DA
L
- Doğum eylemine müdahale eden bütün sağlık çalışanlarının (kadın
hastalıkları ve doğum uzmanı, çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanı,
anestezi uzmanı, aile hekimliği uzmanı, pratisyen hekim, ebe, hemşire,
anestezi
teknisyeni)
neonatal
resusitasyon
eğitimi
alarak
sertifikalandırılmasını sağlamak,
A.
- Doğum yapılan sağlık kuruluşlarında doğru anne sütü uygulamaları
konusunda personelin ve anne adaylarının eğitimlerini yaparak,
emzirmenin bu kuruluşlarda başarılı ve yerleşik bir uygulama haline
getirilmesini sağlamak, birinci basamak sağlık kuruluşlarında sağlık
personeli izlemleri ile emzirmenin korunması, sürdürülmesi ve
desteklenmesi ile ilgili çalışmaların yürütülmesini sağlamak,
- Sağlık kurumlarında ana çocuk sağlığı ve aile planlaması konusunda eğitim
programlarının yapılabilmesi için Eğitim Şube Müdürlüğü ve ilgili sektörlerle
işbirliği yapılmasını sağlamak,
- İstatistik bilgilerin toplanmasında ilgili şubeye yardımcı olmak,
- Bakanlık emirlerinin ilgili kurumlara ulaşmasını sağlamak,
- Sağlık müdürünün verdiği diğer görevleri yapmaktır (66:11,12).
Ayrıca benzer hizmetleri Sağlık Ocağı ve Sağlık Evlerinde de görmek
mümkündür. Sağlık Ocaklarında bu hizmetler doğum öncesi, doğum sırasında ve
doğum sonrasında bakım hizmetleri olarak verilir (92:5).
2959
Bağışıklama Hizmetleri
Sağlık Ocakları aşılama hizmetleriyle yükümlüdür. Aşı uygulamaları
Bakanlıkça gönderilen en son aşı genelgesi esaslarına uyularak yapılır.
UT
AN
Aşıların
soğuk
zincir
koşullarında
sağlanması,
saklanması
ve
uygulanmasından sorumlu olmak üzere Sağlık Ocağı hekimi tarafından bir “soğuk
zincir sorumlusu” görevlendirilir. Ocaklarda teslim alınan aşıların prospektüs bilgileri,
özellikle uygulama dozu ve miadı açısından gözden geçirilerek ve aşı muayene
edilerek uygulanır. Sağlık evleri de benzer hizmetleri sağlık ocağı desteği ile
yürütürler.
SA
RG
Sağlık ocaklarında bu alanda verilen hizmetler
- Çocukluk çağı aşı uygulamaları,
- Doğurganlık çağı (15-49 yaş) kadınlarda aşı uygulamaları ve aşı takvimi,
- Aşı ihtiyacının hesaplanması,
- Aşı sağlama,
- Aşıların saklanması ve taşınması,
- Aşı kampanyaları,
- Aşı uygulamalarında kayıt bildirim sistemidir (66:65).
Aşı ile korunabilir altı hastalığa (kızamık, boğmaca, difteri, tüberküloz, tetanos,
polio) karşı yürütülen bağışıklama çalışmaları 1980 yılından itibaren “Genişletilmiş
Bağışıklama Programı” (GBP) ile desteklenmektedir. Bu programa 1998 yılında
Hepatit B aşısı da eklenmiştir.
L
Aşı İle Korunulabilir Hastalıklarla İlgili Durum:
A.
ER
DA
- Türkiye'de kızamık, çocukluk çağında halâ sık görülen ve sık öldüren
enfeksiyonlardan biridir. 1997 ve 1998’de yurt çapında değişik yaş
gruplarında kızamık epidemileri görülmüştür.
- Difteri ve boğmaca hastalıkları büyük ölçüde kontrol altına alınmış olmakla
birlikte, başta Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri olmak üzere, Türkiye
için halen bir sorun olarak önemini korumaktadır.
- “Neonatal Tetanos Eliminasyon Programı” 1994 yılında uygulanmaya
başlanmıştır. Çok az sayıda da olsa neonatal tetanos vakası bildirilmektedir.
- 1960’lı yılların başlarından itibaren yürütülen aşılama çalışmaları ile polionun
görülme sıklığı önemli ölçüde azalmıştır. Türkiye'de 1989 yılında “Polio
Eradikasyon Programı” başlatılmıştır. Buna rağmen, doğrulanan polio
vakaları çok az görülmektedir
- Sağlık Bakanlığı verilerine göre, Türkiye'de Hepatit B insidansı yüz binde
3,9-8,9 arasında değişmektedir. Taşıyıcılık oranı %5-8 ile orta endemik
bölge sınıflamasına uymaktadır. En sık çocuklar, ergenler ve genç
erişkinlerde görülmektedir. (0-9 yaş grubunda %7,7-8,7; 10-19 yaş grubunda
%7,9-13.0) 1998 yılından itibaren Hepatit B aşısı rutin aşılama takvimine
alınmış ve yeni doğan bütün çocuklara ve risk gruplarına uygulanmaya
başlanmıştır.
2960
Endemik Hastalıkların Önlenmesi Ve Kontrolü Hizmetleri
AN
- Türkiye'de veremle savaş dispanserleri kayıtlarına göre verem insidansı yüz
binde 30 civarındadır. Bu hız, verem savaş dispanserleri dışında tedavi
gören hastaları içermemektedir. Dirençli vaka sayılarında göreceli artış söz
konusudur. Verem savaş hizmetleri entegre sağlık hizmeti veren kuruluşlar
yanı sıra dikey bir örgütlenme modeli içinde yürütülmektedir (51:18,19).
Tüberküloz, frengi, lepra, trahom, sıtma gibi endemik hastalıklarla mücadeleyi
UT
içerir.
RG
Türkiye'de yerli bulaş yapan tür yalnızca Plasmodium Vivax’tır. Sıtma,
Türkiye'de bölgesel özellik gösteren bir hastalıktır. Ülke, sıtma riski açısından dört
bölgeye ayrılmaktadır. Yerli bulaş sadece Strata I ve Strata II’de görülmekte olup,
olguların yaklaşık %90’ı Strata I olarak tanımlanan Doğu Akdeniz ve Güneydoğu
Anadolu illerinden çıkmaktadır.
SA
Strata I özellikle Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) illerini kapsamakta ve
ülke genelindeki sıtma vakalarının %80’den fazlası bu illerde görülmektedir. GAP
bölgesindeki dev sulama ağı projeleri ve sulu tarıma geçiş nedeniyle, hem sivrisinek
üreme alanlarındaki hem de nüfus hareketlerindeki artış bu bölgedeki sıtma riskinin
artmasına neden olmuştur. Bunun bir sonucu olarak bölgedeki sıtma olgularında
belirgin artışlar yaşanmıştır (51:15-20).
L
Sıtma savaşı Sağlık Evi, Sağlık Ocağı, Sıtma Savaş birimi ve hastahanelerin
görevleri arasında olup, bu hizmetlerin il içinde eşgüdümü sıtmanın yaygın olarak
görüldüğü illerde Sağlık Müdürlüğünün yönetiminde Sıtma Ve Tropikal Hastalıklar
Eğitim Ve Araştırma Merkezleri ile Sıtma Savaş birimlerince, diğer illerde Sağlık
Müdürlüğü Bulaşıcı hastalıklar Şubesi tarafından sağlanır (66:94).
ER
DA
Kemoseroprofilaksi Hizmetleri
Ortaya çıkma ihtimali güçlü olan belirli hastalıkları önlemek amacıyla, ilaç ve
serum kullanılarak önleme tedbiri alınmasını içeren sağlık hizmetleridir. Sağlık
Ocaklarınca yaygın olarak uygulanmaktadır (92:5).
Erken Tanı Hizmetleri
A.
Erken tanı hizmetleri, Sağlık Ocağı hizmetlerinin başlıcalarındandır. Bu hizmet
aşağıdaki çalışmalar çerçevesinde yürütülür:
- Günlük poliklinik hizmetleri,
- Gebe ve çocuk izlemeleri,
- Okul sağlığı çalışmaları çerçevesinde yapılacak tarama muayeneleri,
- İşe giriş muayeneleri,
- Hacca gidiş muayeneleri,
- Çalışanların muayeneleri,
- Kronik hastaların erken tanı, tarama ve izleme çalışmaları,
- Salgınlarda yapılan sürveyans çalışmaları,
- Aşılama öncesi yapılan muayeneler,
- Genetik danışmanlık çalışmaları,
2961
- Verem, sıtma, trahom ve lepra gibi hastalıkların kontrolü amacıyla yapılan
taramalar,
- Özel amaçlı araştırma çalışmaları (66:54,55).
Sağlıklı Beslenme Hizmetleri
AN
Türkiye'de yetersiz ve dengesiz beslenme sorunları varlığını sürdürmektedir.
RG
UT
Bebek ve çocuk ölümlerinin çoğu beslenme yetersizlikleri ile ilişkili
hastalıklardan meydana gelmektedir. Yetersiz beslenme nedeniyle protein, enerji,
vitamin ve mineral eksikliğinin yol açtığı önlenebilir hastalıklar ile büyüme ve gelişme
bozuklukları küçümsenemeyecek miktarlardadır. Ulusal ve bölgesel çalışmalar,
çocuklarda kalsiyum ve fosfor eksikliğinden meydana gelen kemik hastalığı
raşitizmin görülme sıklığının %7,9-20 arasında olduğunu göstermektedir. 0-5 yaş
grubu çocukların ortalama %50’si, okul çağı çocukların %30’u, gebe ve emzikli
kadınların %50’si anemiktir.
SA
Toplumda toplam protein tüketimi yeterli düzeydedir, ancak proteinin çoğu
bitkisel kaynaklıdır. Günlük enerjinin ortalama %44’ü sadece ekmekten, %14’ü diğer
tahıl ürünlerinden sağlanmaktadır. Yıllara göre besin tüketim eğilimi incelendiğinde
ekmek, süt, yoğurt, yumurta, et ve et ürünleri, taze sebze ve meyve tüketiminin
azaldığı, kuru baklagiller, yumurta ve şeker tüketiminin arttığı görülmektedir.
Genelde toplam yağ tüketim miktarında önemli değişiklik olmamasına karşın, bitkisel
sıvı yağ tüketim miktarının katı yağa oranla arttığı gözlenmektedir (51:29,30).
ER
DA
L
Yetersiz ve dengesiz beslenmenin birçok hastalığa zemin hazırlaması
nedeniyle, kişilerin ve dolayısıyla toplumun beslenme düzeyinin iyileştirilmesini
sağlamak için sağlıklı beslenme alışkanlıklarının kazandırılması önemli koruyucu
sağlık hizmetlerindendir. Bu konuda Sağlık Ocağı personeline düşen en önemli
görev başta gebeler, anneler, aile içinde etkili olan kişiler ve öğretmenler ile
toplumdaki herkese beslenme konularında bireysel ve grup eğitimleri planlamak ve
uygulamaktır. Sağlık Ocakları ayrıca beslenme ve sağlık araştırmalarının
yürütülmesinde görev almaktadır (66:43).
A.
Sağlık Müdürlüklerinde, Gıda Ve Çevre Kontrol Şube Müdürlüğü, yetersiz ve
dengesiz beslenmeye bağlı hastalıklar ve beslenme sorunlarını tespit etmek,
araştırmak ve çözümlenmesi için önerilerde bulunmak, özellik gösteren gruplara (0-6
yaş, gebe ve emzikli, okul çağı çocukları, yaşlılık, kronik hastalık durumları, organize
gruplar vb.) yönelik düzenlenecek beslenme programlarını ilgili şubelerle işbirliği
içinde uygulamak ve uygulatmak, işlemek ve değerlendirmekle görevlidir (66:9).
Sağlığa Zararlı Alışkanlıklarla Savaş Hizmetleri
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre, dünyada sigara içme alışkanlığı
ortalama %7’lik artış göstermiş olup Türkiye'de bu artış %10 civarındadır. Türkiye
alkol tüketimi giderek artmaktadır. Erişkin nüfusta alkol kullanımının yaygınlığına dair
sağlıklı veriler bulunmamakla beraber, alkol üretim ve tüketimi 1980’den bu yana
büyük artış göstermiştir. Sağlık Bakanlığı tarafından, genç nüfusta alkol kullanım
yaygınlığı %42,6, düzenli alkol kullanımı ise %20,5 olarak saptanmıştır.
2962
Sağlıklı Yaşama Standartlarının Yükseltilmesi Hizmetleri
AN
Türkiye'de uzun yıllar bir sorun olma niteliği taşımayan uyuşturucu kullanımı,
özellikle son 10 yılda büyük bir artış göstermiştir. Lise öğrencilerinin yaklaşık %5’inin
en az bir kez uyuşturucu madde kullandığı saptanmıştır. Sokakta çalışan çocuklarda
yapılan bir çalışmada %4,2’sinin tiner, %11,5’inin yapıştırıcı madde kokladığı tespit
edilmiştir (51:31).
SA
RG
UT
Sağlık Müdürlükleri, vali başkanlığında her yıl Mart ayı içinde bir önceki yılın
“Yıl Sonu İl Faaliyet Raporu”na göre ildeki sağlık düzeyinin ve sağlık hizmetlerinin
değerlendirilmesini yapmak amacıyla Sağlık Grup Başkanları, birinci kademe sağlık
hizmeti veren kuruluşların sorumluları, hastahane Başhekimleri ve uygun görülen
diğer yetkililerin katılımıyla toplantılar düzenler. Katılımcılara ilin sağlık düzeyi,
verilen hizmetler ve sağlık sorunları hakkında bilgiler verilir ve görüşler alınır. Bu
toplantılarda varılan sonuçlara dayanılarak, Sağlık Müdürlüğü alınması gereken
önlemleri belirler ve bir sonraki yılın hizmet planını hazırlar. Oluşturulan rapor ve
plan Sağlık Bakanlığı’na gönderilir. Bu toplantıya katılanlar burada edindikleri
bilgileri, daha sonra kendi kurumlarındaki çalışanlara aktarırlar. Böylece toplanan
verilerin sonuçlarıyla ilgili olarak verileri toplayan personele geri bildirim sağlanmış
olur (66:127,128).
Sağlık Kayıtları Ve Sağlık Sicili (Kütüğü) Hizmetleri
ER
DA
L
Kişilerin doğum öncesinden ölümüne kadar geçen sürede karşılaştığı sağlık
sorunları ile bunlara uygulanan tanı ve tedavi işlemlerini ve bunlarla ilgili belgelerin
düzenli ve topluca kayıt altına alınması, aile geçmişi ile ilintilenerek korunması ve
yeni işlemler olduğunda güvenilerek kullanılması, sağlık kayıtları ve sağlık sicili
hizmetleridir. Bunların gerektiği gibi tutulması, sağlık hizmeti veren kişi ve
kuruluşların görevidir. Saklanmaları ve yeniden kullanılabilir halde bulundurulmaları
ise, eğer varsa sağlık hizmeti talebi birimlerinin, yoksa yine hizmeti sunan birimlerin
görevidir. Bu kayıtlar dağınık kişi ve kuruluşlarda değil, her birey için tek bir dosya
veya elektronik ortamda toplanmalıdır. Bu kayıtlar şahısların kendileri kadar, eğitim
ve araştırma çalışmaları için de veri sağlayan çok önemli unsurlardır (92:7).
Sosyal Yardım Hizmetleri
A.
Sosyal yardım Sağlık Ocaklarının önemli görevlerinden biridir. Uluslararası
kuruluşlar, gönüllü kuruluşlar, çeşitli dernek ve vakıflardan sağlanan yardımları
uygun bir şekilde dağıtır. Sağlanan yardımların adaletli ve etik kurallara uygun
yapılabilmesi amacıyla halkın sosyal durumları saptanarak, ihtiyaçlarının giderilmesi
için yetkili ve ilgililerin nezdinde girişimde bulunulur. Ayrıca Sağlık Ocağı, diğer kamu
ve özel kuruluşlarla işbirliği yaparak halka sosyal yardım yapılmasına öncülük eder,
toplumsal sorunların çözülmesine yardımcı olur (66:62).
Sağlık Evlerinde çalışan ebeler çalıştıkları bölgedeki halkın toplumsal ve
ekonomik yönden kalkınmalarına destek vermek amacıyla, toplum liderleri ve
muhtar gibi yetkililerle işbirliği yaparak, kendi bilgisi ve imkanları ölçüsünde sağlık,
hijyen, hastalıklar gibi alanlarda kurslar düzenleyebilirler. Bu konuda kurs
düzenleyen yer ve kişilerle ilişki kurarak halkı buralara yönlendirirler (66:66).
2963
İşçi Sağlığı Ve İş Güvenliği Hizmetleri
AN
Çalışma ortamından, yapılan işten, kullanılan malzemelerden, çalıştırılan
cihaz ve makinelerden veya benzeri sebeplerden kaynaklanan hayati tehlike veya
sağlık için zarar oluşturan unsurların tehlikesiz hale getirilmesi için verilen
hizmetlerdir. Bu hizmetler, esas olarak çalışma konularıyla ilgili kamu kurumları ile
çalışma müfettişlerini ilgilendirmekle birlikte, sağlıkla ilgili boyutunda sağlık görevlileri
de bulunur. İşyeri hekimlikleri, bu amacı da içeren birimlerdir (92:7).
UT
Okul Sağlığı Hizmetleri
SA
RG
Okul sağlığı hizmetleri, okulun çevresi dâhil sağlığı olumsuz olarak etkileyen
her türlü etmenin denetimi ile okulda çalışanların ve öğrencilerin sağlıklarının en üst
düzeye çıkarılması hizmetleridir. Okullar ve benzeri yerlerde öğrencilerinin sağlığının
korunması amacıyla gerekli tedbirlerin alınması için Valilik sorumluluğunda, ilgili Vali
Yardımcısının başkanlığında il Sağlık ve Milli Eğitim müdürlerinin katılacağı bir
komisyon oluşturularak, okullar ve benzeri yerler bu kurulca değerlendirilmelidir.
Resmi ve özel bütün okullar, dershaneler, kurslar, eğitim merkezleri ve benzeri
yerlerin çocuklar ve gençlerin sağlığının korunması ile birey, toplum ve çevre
sağlığının korunması bakımından gerekli sağlık şartlarına uygun olması için her türlü
tedbir alınmalı ve aldırılmalıdır (66:42).
Toplu Yaşama Ortamları Sağlık Hizmetleri
L
Okul sağlığı hizmetlerine benzer şekilde, insanların toplu halde bulundukları
hapishaneler, kamplar ve benzerleri gibi toplu yaşama ortamlarında (okul, kışla,
işyeri vb. hariç) verilen hizmetlerdir (92:7).
B.2.b. Birinci Kademe (Ayakta) Tedavi Hizmetleri
ER
DA
İlk Yardım Hizmetleri
A.
İlkyardım, herhangi bir acil durum veya kazadan sonra olay yerine sağlık
personeli gelene kadar ya da hastanın kendi olanaklarıyla sağlık kuruluşuna ulaşana
kadar geçen sürede yapılan tıbbi girişimlerdir. Bu girişimleri yapmak için uzman
sağlık personeli olmak gerekmez, ilkyardım bilgisine sahip olan herkes tarafından
yapılabilir. İlk yardımda asıl amaç tedavi etmek değil, hastalık veya kaza sonucunda
insanın sağlık hizmetine ulaşıncaya kadar hayat ve rahatını kollamaktır. İlkyardım
kursu düzenleyen ve sertifika veren Kızılay, Acil Tıp Derneği gibi kuruluşlar
bulunmaktadır. Acil Tıp Derneği (ATD), Türkiye’de düzenli, planlı ve sürekli
ilkyardım-temel yaşam desteği eğitimi veren önemli kuruluşlardandır (92:7).
Acil Tedavi Hizmetleri
Acil tedavi hizmetleri, bu konuda özel eğitim görmüş ekipler tarafından 24 saat
kesintisiz hizmet verecek şekilde, tıbbi araç ve gereç desteği ile olay yerine nakil
sırasında ve hastahaneler ile diğer sağlık kurum ve kuruluşlarında acil tıbbi tedaviye
ihtiyacı olanlara sunulan hizmetlerin bütününü ifade eder. Acil Sağlık Hizmetleri
Komuta Kontrol Merkezi, Sağlık Bakanlığının illerdeki Acil Sağlık Hizmetleri Şube
Müdürlüğüne bağlı olarak kurulmuş olan ve 112 numaralı telefon ile aranabilen
merkezlerdir.
2964
AN
Acil Sağlık Hizmetleri İstasyonu, acil tedavi hizmeti verilmesi gereken hasta ve
yaralılara tıbbi müdahalede bulunmak ve ileri yaşam desteği sağlamak üzere, acil
sağlık hizmetleri konusunda eğitim görmüş sağlık ekibini ve gerekli donanımı en kısa
sürede ulaştırmak amacıyla il genelinde yerleşim birimlerinde ve karayolları
güzergahı üzerinde kurulur.
RG
UT
Acil Sağlık Sistemi hizmet akışı şöyledir:
- Acil yardım çağrısı,
- Çağrının değerlendirilmesi,
- Yönlendirme,
- Talebin yönlendirilen birim tarafından karşılanması,
- Nakil,
- Hastahane acil servisine ulaşması,
- Hastahane acil servisi tarafından yürütülecek işlemler,
- Merkeze sunulan hizmet ile ilgili bildirimlerin yapılması (66:103-106).
ER
DA
L
SA
SB Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı’nın görevleri ilk yardım, acil tedavi
ve kurtarma hizmetlerini ülke genelinde planlamak, örgütlemek, uygulamak, ilgili
birimleri açmak ve kapatmak, ilgili hizmet birimlerinin nitelik, personel, araç, gereç ve
hizmet standartlarını ve çalışma esaslarını belirlemek, hizmeti uluslararası hizmet ve
kalite standartlarına uygun şekilde geliştirmek, hizmet amacına yönelik esnek,
modüler ve mobil örgütlenmeler yapmak, ilk yardım ve acil tedavi alanında
uluslararası ve ulusal kuruluşlarla işbirliğini geliştirmek, ilk yardım ve acil tedavide
modern teknolojiye uygun haberleşme sistem ve ağının kurulmasını sağlamak, konu
ile ilgili mevzuatı araştırmak, geliştirmek ve düzenlemek, ilk yardım ve acil tedavi ile
acil yardım ve kurtarma hizmetlerinin gerçekleşmesi için gerekli insangücü
planlamasını ilgili genel müdürlükler ve daire başkanlıkları ile işbirliği içerisinde
yapmak, turizm mevsiminde turistik yörelerde alınması gerekli acil sağlık hizmetlerini
planlamak, uygulanmasını sağlamak, afet, felaket ve olağan dışı durumlarda
yapılması gereken sağlık hizmetlerini planlamak ve uygulanmasını sağlamak, afet,
felaket, toplu iskan ve göç, mülteci kabulü gibi olağan dışı olaylarda gerekli mobil
sağlık hizmetlerini ilgili daireler ile diğer resmi ve özel kurumlarla işbirliği içerisinde
planlamak, faaliyet ilkelerini tespit etmek ve uygulamak, ilgili teftiş ve denetim
raporlarını inceleyerek gerekli işlemleri yapmaktır (67:144).
A.
Acil tıp hizmetlerinde ambulans ve acil bakım teknikleri “yaşam zincirinin
anahtarı” olarak tanımlanmaktadır. Ambulans ve acil bakım tekniklerinin bilgi
merkezinde örgütlenmiş değerlendirme, hareket planı geliştirme, acil tedavi, triaj ve
nakil için karar verme becerisi olmalıdır. Hastanın yaşaması için bunlar
gerekmektedir. Hastahaneye taşınma mutlaka ambulansla yapılmalı ve taşıma
sırasında mutlaka profesyoneller tarafından ilk müdahaleler ve tıbbi bakım
başlatılmalıdır. Ambulans ve acil bakım teknikerleri, hastanın sorununu tanıyıp,
durumunu değerlendirir ve gereksindiği acil bakımı verir.
Türkiye’de acil tıp / tedavi hizmetlerinin bu özellikleri kapsar biçimde verilmesi
için gerekli olan ambulans ve acil bakım teknikerlerinin eksikliği sebebiyle artan
sorunların giderilmesine katkı yapmak amacıyla Ambulans Ve Acil Bakım
Teknikerliği eğitim programları açılmıştır (92:8).
2965
Sağlık Kontrolü (Bakımı) Hizmetleri
Sağlıklı olduğu düşünülen, bilinen veya sağlık sorunlarını izlenen kişilerin,
zaman zaman yaptırdıkları sağlık kontrolleri (check-up) bu tür hizmetlerdir. Pek çok
sağlık birimince verilmektedir (92:8).
AN
Seyyar (Ambulatör) Sağlık Hizmetleri
Ayakta Tanı Ve Tedavi Hizmetleri
RG
UT
Seyyar (ambulatör) sağlık hizmetleri insanlara bulundukları ve yaşadıkları
ortamda sağlık hizmeti sunmaya yönelik bir hizmettir. Kişinin hizmete ulaşması
yerine hizmetin kişilere ulaştırılması önceliklidir. Türkiye’de bu hizmet imkanlar
dâhilinde verilmeye çalışılmaktadır. Çok yeterli olmasa da çeşitli kampanyalarla ve
çeşitli hizmetlerle ihtiyaçlar karşılanmaya çalışılmaktadır. Bu hizmette asıl amaç
günlük yaşam şartlarını en az etkileyerek en yüksek tedavi düzeyine ulaşmak yolu
ile hastalığın ve yetersizliğin etkilerini en aza indirmek ve aynı zamanda yaşam
şartlarını yükseltmektir (92:8).
Evde Bakım Hizmetleri
SA
Hastahaneler gibi yatırılarak verilen sağlık hizmetleri dışında verilen tanı ve
tedavi hizmetleridir. Ülke çapında kamu ve özel sektör tıbbi laboratuvar ve tıbbi
görüntüleme merkezlerinde, muayenehane, klinik, poliklinik ve hastahanelerde
verilmektedir (92:8).
A.
ER
DA
L
Değişen sağlık sorunları, sosyal ve ekonomik koşullar, öncelikler
düşünüldüğünde mevcut sağlık sorunlarının katlanarak yeni sağlık sorunları
yaratmaması için “sürekli sağlık hizmeti” gereklidir. Bu nedenle insanın bulunduğu
her ortamda ve her zaman sağlık hizmeti verilebilmelidir. Sürekli sağlık hizmeti
anlayışı beraberinde “Evde Bakım Hizmetleri” kavramını gündeme getirmiştir. Evde
bakım hizmetleri sağlık hizmetlerinin bir parçası olup, tıbbi kontrol altında hastalara
ve ailelerine, bulundukları ve yaşadıkları ortamda gerekli sağlık hizmetlerinin
verilmesidir. Amaç, seyyar hizmetlerde de olduğu gibi günlük yaşam şartlarını en az
etkileyerek en yüksek tedavi düzeyine ulaşmak yolu ile hastalığın ve yetersizliğin
etkilerini en aza indirmek ve yaşam şartlarını yükseltmektir. Evde bakım hizmetleri
evde tedavi, izleme, genel sağlık bakımı dâhil birçok konuda hastaya evinde sağlık
hizmet ve ürünleri sağlar. Bu hizmetler arasında aralıklı ve yarı zamanlı hemşirelik
bakımı, fizyoterapi, konuşma tedavisi, rehabilitasyon ve hastabakıcılık hizmetleri
sayılabilir. Türkiye’de evde sağlık hizmeti veren bazı özel kuruluşlar bulunmaktadır.
Ancak bunlar sadece ücretini ödeyebilecek kişilere sınırlı sağlık hizmetleri
verebilecek niteliktedir (92:8).
Temel İlaçların Sağlanması Hizmetleri
Bilhassa sağlık evleri ve sağlık ocaklarınca verilen hizmetlerin bir
tamamlayıcısı olarak, özel takipte olan frengi, cüzam ve benzeri hastalıklı kişilerle
ailelerine, ayrıca yoksul kişilere ve çevrede eczahane bulunmayan durumlarda diğer
kişilere ilaç temini hizmetlerini içerir. Sağlık Bakanlığının merkez ve taşra
birimlerince ve yardım kuruluşlarınca yürütülmektedir (92:8).
2966
Tıbbi Danışmanlık Hizmetleri
Sağlık konularında bilgiye ihtiyacı olan kişilere danışmanlık yapma
niteliğindeki hizmetlerdir. Tüm sağlık meslekleri profesyonellerince ve geleneksel
sağlıkçılık uygulayan bazı kişilerce verilmektedir (92:8).
AN
Hasta Sevk Ve İzleme Hizmetleri (Başvuru, Hizmet Ve Sevk Zincirleri)
UT
Bu kavramlar birbirine çok yakın olmakla birlikte farklı içeriktedirler. Sağlık
hizmeti talep eden bir kişi eğer başvurularını belli bir sağlık kişi ve birimleri
hiyerarşisi veya sıralaması içinde yapmak zorunda ise bu ‘Başvuru Zinciri’dir. Bu
zincir hiyerarşisi içinde kademeli hizmet verilmesi ‘Hizmet Zinciri’ni, yetkililerin söz
konusu kişiyi başlangıçtan itibaren bir üst sağlık hizmeti kişi ve kuruluşuna sevk
etmesi ise ‘Sevk Zinciri’ni oluşturmaktadır (92:8).
ER
DA
L
SA
RG
İyileştirici hizmetler açısından Sağlık Ocaklarının yeri, başvuran hastaları
muayene ederek hastalıklarını teşhis edip tedavi etmek, tanı ve tedavisi Ocak
koşullarında mümkün olmayanları hastahanelere sevk etmektir. Bu hastaların
genellikle sağlık merkezi ya da devlet hastahanelerine sevk edilmeleri gerekir.
Ancak, tanısı açıkça belli olan hastalar, doğrudan özel dal hastahanelerine ya da
eğitim hastahanelerine sevk edilebilirler. Sevk edilen her hasta için bir Form 019
doldurulup hastaya verilir. Bu form üç parçadan (A, B, C) oluşmaktadır. Sevk edilen
hastaya bu formun B ve C parçaları verilir. Sevk edilen kuruluş (hastahane) B
parçasını alır. C parçasının tarih, bulgu, tanı, sonuç ve diğer bölümlerini doldurarak
ya hastanın kendisi ile ya da diğer yollarla en kısa zamanda Sağlık Ocağına geri
gönderir. Sağlık Ocağı hekimi geri gelen parçayı inceler ve hastanın kişisel sağlık
fişine işler. Uzman hekimler, Form 019 (B) hasta gönderme kağıtlarında yazılı Sağlık
Ocağı hekimi teşhisi ile kendi teşhisleri arasında ayrılık olduğu durumlarda, ayrılık
nedenlerini kesin olarak belirterek Sağlık Ocağına gönderirler. Bu formların düzenli
olarak doldurulup geri gönderilmesinden, ilgili uzman hekim ve poliklinik ve / veya
servis hemşiresi sorumludur. Kendilerine gelen Form 019’ları geri göndermeyip,
ihmali bulunanlar hakkında gerekli yasal işlemler hastahane Baştabibi ve / veya
Sağlık Müdürlerince yapılır (66:56,98).
A.
Hastahanelere başvuran hastalara, 3359 sayılı Sağlık Hizmetleri Temel
Kanunu’nun üçüncü maddesinin (d) bendine göre işlem yapılır. Bu sağlık kurum ve
kuruluşları, kişilerin hekim ve sağlık kuruluşunu seçme hakkı kısıtlanmaksızın sağlık
hizmet zinciri oluşturacak şekilde düzenlenir. Acil vakalar hariç olmak üzere sevk
sistemine uymayanlar hizmet karşılığı ücreti öderler. Sosyal güvenlik kuruluşlarına
bağlı olanlar ücret farkını kendileri karşılar. Bu miktar 3359 sayılı Kanunu’nun
dokuzuncu maddesinin (c) bendine göre Sağlık Bakanlığı’nca belirlenir (51:98).
B.2.c. Tıbbi Laboratuvar Ve Tıbbi Görüntüleme Hizmetleri
Sağlık hizmetlerinin bir parçası olarak verilen teşhis, tedavi ve diğer amaçlı,
mikrobiyoloji, biyokimya, hematoloji ve benzeri esaslı tıbbi tahlillerin ve MR, ültrason,
röntgen gibi tıbbi görüntüleme işlemlerinin yapıldığı, kamu ve özel sektör birimleriyle
hastahane ve Sağlık Ocaklarında, muayenehane, klinik, polikliniklerde, özel olarak
bu amaçla kurulmuş birimlerde, ülke çapında verilmekte olan hizmetlerdir (92:10).
2967
AN
B.2.d. İlaç Ve Eczacılık Hizmetleri
İlaç üretim ve kullanımında son halka olan, ilaç ve ecza madde ve ürünlerinin
ihtiyacı olanlara ulaştırıldığı depolama ve dağıtım zinciri birimlerinin verdiği
hizmetlerdir. Kamu sektörü üretim ve dağıtım içinde bir paya sahip ise de, ağırlıklı
pay özel sektöründür (92:10).
B.3. Diğer Birincil (Primer) Sağlık Hizmetleri
B.3.a. Gıda Sağlığı Hizmetleri
UT
Sağlık ve Tarım bakanlıkları ve belediyelerce verilen, gıda maddeleri üreten
fabrika, lokanta ve benzeri yerleri sağlık bakımından denetlemeyi içeren bu önemli
hizmetler oldukça etkili bir biçimde yürütülmektedir (92:10).
B.3.b. Bitki Sağlığı Hizmetleri
SA
B.3.c. Hayvan Sağlığı Hizmetleri
RG
İnsan sağlığını etkilesin veya etkilemesin, özellikle Tarım Bakanlığınca verilen
ve bitkilerin sağlıklı olarak üretilmesi ve kullanıma sunulmasını amaçlayan
hizmetlerdir. Oldukça yaygın ve etkili olarak verilmektedir (92:10).
Özellikle Tarım Bakanlığınca yürütülen ve insan sağlığına etkisi olsun veya
olmasın, hayvanlara yönelik olarak verilen sağlık hizmetleridir. Yetersizdir (92:10).
B.3.d. Madde Ve Ürün Sağlığı Hizmetleri
ER
DA
L
Başta insanlarca kullanılan her türlü ürünler ile diğer madde ve malzemelerin
insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı bakımından denetlenmesi hizmetleridir. Başta
Sağlık Bakanlığı olmak üzere Tarım Bakanlığı, belediyeler, bilim ve araştırma
kuruluşlarınca verilirler. Yeterliliği sınırlıdır (92:10).
B.3.e. Adli Tıp Hizmetleri
Adli konularla ilgili olmak üzere Adalet Bakanlığınca verilen ve Sağlık
Bakanlığı elemanlarınca desteklenen hizmetlerdir. Geniş bir uzmanlık alanıdır.
Geliştirilmektedir (92:10).
A.
B.3.f. Diğer Birincil (Primer) Sağlık Hizmetleri
Diğer Birincil / Primer sağlık hizmetleri şöyle sıralanabilir:
- Hudut Ve Sahiller Sağlık Hizmetleri
- Karantina Hizmetleri
- Sivil Savunma Sağlık Hizmetleri
- Afetlerde Ve Olağanüstü Hallerde Sağlık Hizmetleri
- Sahra Sıhhiye Hizmetleri
- Diğer Hizmetler
Hudut, liman, hava alanı gibi giriş ve çıkış noktalarında verilen sağlık
hizmetleri, bunun bir tamamlayıcısı sayılabilecek karantina hizmetleri, sivil savunma,
afetler ve olağanüstü hallerle ilgili sağlık hizmetleri, sahra sıhhiye hizmetleri ve
benzeri hizmetler bu kapsamdadır (92:10).
2968
C. İkinci Basamak Sağlık Hizmetleri
C.1. İkincil (Sekonder) Sağlık Hizmetleri
C.2 Üçüncül (Tersiyer) Sağlık Hizmetleri
UT
AN
İkinci Kademe (Yataklı) Tedavi Hizmetleri bu kapsamdadır. Hemen her genel
amaçlı hastahanede verilir. Genel amaçlı hastahaneler yaş, cins, farklı bir hastalık
veya bir uzmanlık grubu gözetmeksizin her türlü hastanın yatırılarak veya ayakta
müşahede, muayene, teşhis ve tedavi edildikleri, gerekli sıhhi ve tıbbi imkanlara
sahip kurumlardır (92:11;1:82,83).
Üçüncü Kademe (Yataklı) Tedavi Hizmetleri bu kapsamdadır. Bu hizmetler
genel hastahanelerden daha ileri düzeyde hizmet vermek amacıyla kurulmuş olan
danışman / referans hastahanelerinde verilir (92:11).
RG
C.2.a. Özel Dal Hastahaneleri Ve Merkezleri
SA
Özel dal hastahaneleri belirli bir yaş ve cins grubu hastalar ile belirli bir
hastalığa tutulanların yahut bir organ veya organ grubu hastalarının müşahede,
muayene, teşhis, tedavi ve rehabilite edildikleri hastahanelerdir (1:83).
ER
DA
L
Kendileri ile ilgili tıp alanlarında teşhis, tedavi ve araştırma yapan bu
hastahane ve merkezlerin başlıcaları şunlardır:
- Onkoloji Hastahaneleri
- Geriatri Hastahaneleri ve Merkezleri
- Sanatoryum, Prevantoryumlar
- Özürlü, Sakat Hastahaneleri ve Merkezleri
- Özel Bakım Hastahaneleri ve Merkezleri
- Akıl Ve Ruh Sağlığı Hastahaneleri ve Merkezleri
- Rehabilitasyon Merkezleri (Hastahaneleri) (Tedavi hizmetlerinin devamı)
- Benzer diğer özel dal hastahaneleri ve özel bakım merkezleri
C.2.b. Eğitim Hastahaneleri
Eğitim hastahaneleri sağlık hizmetleri ile ilgili olarak uygulama ve araştırma
yapmanın yanında, esas olarak tıp ve tıpta uzmanlık eğitimi ile tıp ve sağlık
bilimlerinde bilim uzmanlığı ve doktora eğitimi veren hastahanelerdir. Ayrıca diğer
sağlık meslekleri profesyonellerinin eğitimleri de kısmen veya tamamen
hastahanelerde yapılmaktadır (92:11).
A.
C.2.c. Üniversite Hastahaneleri
Tıp ve tıpta uzmanlık eğitimi yanında, lisansüstü tıp eğitiminin verildiği üst
düzey eğitim, araştırma ve uygulama hastahaneleridir. Üniversite hastahaneleri
eğitim ve araştırma yanında, yatarak veya ayakta her türlü hasta muayene, teşhis ve
tedavisi yapan, Uzman (mütehassıs) hekim yetiştiren, tam teşekküllü, gerekli sıhhi
ve klinik şartlara sahip bulunan yataklı tedavi kurumlarıdır. Bunlar da birer eğitim
hastahanesi olduklarından, eğitim hastahanelerindekine benzer diğer sağlık
meslekleri profesyonellerinin eğitim çalışmalarını da yürütürler (92:11).
2969
Tablo 17: Türkiye, Bazı Sağlık Göstergeleri
RG
UT
AN
GÖSTERGELER
2000
2001 (Tahmini)
Yatak Sayısı
172.449
174.719
Yatak Başına Düşen Nüfus
379
379
60,5
61
Yatak Kullanım Oranı (%)
5.700
5.739
Sağlık Ocağı Sayısı
80.900
83.170
Hekim Sayısı
Bir Hekime Düşen Nüfus
807
797
Diş Hekimi Sayısı
14.200
14.681
4.598
4.514
Bir Diş Hekimine Düşen Nüfus
71.000
76.930
Hemşire Sayısı
919
861
Bir Hemşireye Düşen Nüfus
Doğuşta Hayata Kalma Ümidi (Yıl)
69,1
69,4
35,3
33,9
Bebek Ölüm Hızı (Binde)
Kaynak: (7) VIII. BYKP (2001 – 2005), 2002 Yılı Programı, S:155, 2001
SA
III.3. Türkiye Sağlık Sektörünün Veri Kaynakları
Türkiye Sağlık Sektörünün ve Sağlık Sisteminin arz ve talep mali yapıları ile
harcamalarının tür ve miktarları konusunda tam, yeterli ve doğru veri bulmak
genellikle mümkün değildir.
L
Aslında bu imkansızlık başka sektör, alan ve konularımız için de geçerlidir.
ER
DA
İleride ele alacağımız konularda eksik kalabilecek harcama verilerinin sebebi,
tüm alanları içeren verilerin yokluğu veya bulunamaması yanında, mevcutlarının
da doğruluk ve geçerliliklerinin şüpheli oluşudur. Var olan bilgiler de
çoğunlukla birbirleriyle uyumlu değildir.
Sağlık Bakanlığı’nın Türkiye Sağlık Bilgi Sistemi” konulu ve Bakan imzalı bir
resmi yazısında şu ifadeler yer almaktadır:
A.
“Türkiye sağlık sektörüne genel olarak bakıldığında, VIII. Beş Yıllık Kalkınma
Planı Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik raporunda belirtildiği üzere, Türkiye’de, diğer
sektörlerde olduğu gibi, sağlık sektöründe de, enformasyona dayalı bir yönetimin
varlığından söz etmenin olası olmadığı, verilerin kalitesinin düşük olduğu
bilindiğinden yöneticilerce kullanılmadığı, Sağlık Bakanlığı’nca ve diğer kuruluşlarca
mevcut sistem içinde toplanan verilerin çeşit ve sayısal olarak eksik, kapsamının
yetersiz ve doğruluğunun kuşkulu olduğu, kalite kontrolü yapacak bir mekanizmanın
olmadığı, toplanan verilerin bilgiye dönüşmediği ve yetkililerin görev tanımları ve
analizleri yapılmadığından hangi veriyi kimin kullanacağının belli olmadığı, Bakanlık
içi birimlerle kurumlar arasında (DİE, DPT vb.) ve yurt dışı kuruluşlarla yeterli
düzeyde bilgi alış verişi olmadığı ve Sağlık Bakanlığı ve diğer kurumlara bağlı sağlık
kuruluşlarında sağlıklı bir enformasyon sisteminin olmadığı, tespit edilen sorunlar
arasında yer almaktadır.”
2970
Sağlık sektörünün finansman ve harcama verilerinin ele alınışındaki bir diğer
eksiklik de, hizmet arzı / sunumu ile talebi / tüketimi için yapılan mali (finansal)
harcamaların birbirinden ayrılmamış olarak verilmesidir.
Bu, gerçek durumun belirlenmesi ve değerlendirilmesini engellemektedir.
UT
AN
Örneğin bir kuruluş, kurum hekimliğine veya hastahaneye sahipse, burada
yapılan harcamalar, hizmet arzı harcaması olarak görülebileceği gibi, kuruluşun
kendi sağlık biriminden hizmet talebi harcaması olarak da değerlendirilmiş olabilir.
Buna karşılık aynı Kuruluş, dışarıdaki bir hastahaneden personeline hizmet satın
alıyorsa, bu talep amaçlı bir harcama olarak değerlendirilmektedir.
RG
Sağlık harcama kaynaklarıyla ilgili bir başka önemli çelişki de, prim esaslı
sosyal sigorta kuruluşlarının ve bunların fonlarının / mali varlık yapılarının,
‘kamu’
kaynaklı
kurumlar,
mali
varlıklar
ve
harcamalar
olarak
değerlendirilmesi, veri tablolarında da bu başlık altında toplanarak, ‘kamu’
toplamları arasında işlemlere dâhil edilmesidir.
SA
Sınıflandırma, hesaplama ve tablolama işlemleri için belki bazı kolaylıklar
sağlayabilecek bu yaklaşımın gerekçesi olarak, “zorunlu sosyal sigorta primlerinin
aslında adeta zorunlu ve tahsisli bir sağlık vergisi gibi kabul edilebileceği” görüşü
ileri sürülebilmektedir.
ER
DA
L
Bu, kesin olmayan, tartışmaya açık bir yaklaşımdır ve başka temel kavram ve
alanlarla da ters düşebilmektedir. Şema 7’de dökümü yapılan zorunlu özel ve isteğe
bağlı sosyal sigortalar, zorunlu hazine esaslı gibi başka birçok seçeneğin varlığı da,
prim ile verginin farkını vurgulamaktadır. Hazine kaynaklı Beveridge-İngiltere sosyal
‘güvenlik’ sistemi ve prim kaynaklı Bismarc-Almanya sosyal ‘sigorta’ sistemi
kaynakları bakımından birbirinden farklıdır. Söz konusu değerlendirme mantığına
uyarak, bu farklı sistemlerin her ikisini de ‘kamu’ kaynaklı olarak değerlendirebilmek
için, farklılıklarını ‘yok’ saymak gerekir.
Farklılıkları dikkate almadan sadece bir tek kelime veya kavram kullanarak
toplama ve değerlendirme yapmak yeterli olsaydı, devletin zoruyla yapılan her
harcamaya vergi, devlet harcamalarının kaynağına da kamu değil vergi veren kişiler,
yani “özel” denilmesi gerekirdi.
A.
Sigortaların kendileri özel sektör kuruluşu olabilecekleri gibi, SSK, Bağ-Kur
benzeri yapılanmalarda görüldüğü gibi, sadece yönetim bakımından kısmen “resmi”
de olabilirler. Ancak, yönetim bakımından ‘kısmen ve tartışmalı’ biçimde de olsa var
olabilen bu ayırım, mali kaynaklarının niteliğinin değiştirmek yönünde bir etki
yaratmaya yeterli değil.
Adının içinde ‘sosyal’ nitelemesi olsun veya olmasın, kuruluş ve çalışma
ilkeleri ile yönetimi kısmen veya tamamen ‘kamu’ yönetimi kapsamında olsun veya
olmasın, hiçbir tür sağlık “sigorta”sının mali kaynağı ‘kamu gelirleri’ değildir,
topladığı ‘prim’lerdir. Kamu gelirleri kaynaklı sağlık güvencesi sistemlerine sigorta
değil “sosyal güvenlik” denilmekte, İngiltere’deki gibi “ulusal sağlık” hizmeti /
sistemi gibi özel bir adlandırma da yapılabilmektedir.
2971
AN
Sağlık ‘sigorta’ sistemlerinin kaynakları ‘kamu’ gelirlerinden değil, başta
kişilerin ödedikleri olmak üzere, varsa işverenlerin de katıldıkları ‘prim’lerinden
oluşmaktadır. İşverenin kamu tüzel kişisi olması onun “işveren” niteliğini değiştirmez.
‘İşveren’ niteliğiyle ödediği primlerin kaynağının kamu gelirleri olması da ‘prim’
niteliğini değiştirmez. ‘Sigorta’ olduğu sürece, oraya yapılan ödemelerin kaynağı
değil, ‘prim’ niteliği belirleyicidir. Sigortanın yaptığı harcamaların kaynağı da neler ve
nereler olursa olsun, bunlar ‘devlet / kamu’ ödemesi değil, temeli primler olan
‘sigorta’ tazminat ve yardımlarıdır.
UT
İşveren primlerinin, çalışanın ücret maliyetinin içinde olması sebebiyle,
işveren prim payının da aslında işçi tarafından ödendiğini kabul eden güçlü görüşler
bulunmaktadır.
L
SA
RG
Sosyal sigorta kuruluşlarında asıl gelirleri oluşturan işçi ve işveren primleri ile
katılım paylarının ve bazı ülkelerde görülen “devletin üçüncü taraf olarak prim
ödemesi” uygulamalarının toplamı yanında, tutarı ne olursa olsun devlet tarafından
yapılan yardımlar, ilkesel olarak geçici ve/veya ikinci planda kalırlar. Bu yardımlar,
bir “sosyal” sigorta kurumunun kurulup, güçlenip, yaşaması için yapılması gereken
katkıdan öte görülmemekte ve sigortanın kişisel mali kaynaklı bir yapı olduğu
tartışmasız temel gerçeğinin geçerliliğini değiştirmemektedir. Nasıl ki, tümü kamu
kaynaklı olması gereken İngiltere tipi sağlık sisteminde, kişilerin bazı harcamalara
katılmalarının veya hizmet paketini aşan konularda ek ödemeye veya kamu / özel
sigorta ödemesi yoluna gidilmesinin bu sistemi kamu kaynaklı olmaktan
çıkarmıyorsa, devletin ‘sosyal’ sigortaya yardımı da, onun ‘prim’ esaslı çalışan bir
yapı olduğu esasını ortadan kaldırmaz. Aksi takdirde bu uygulamanın ‘sigorta’ veya
“sosyal sigorta” değil ‘sosyal güvenlik’ nitelikli bir güvence sistemi olması gerekir.
ER
DA
Hiçbir sistemin tümüyle kendi teorik özellikleri içinde kalamadığı, ülkelerin
özelliklerine ve ihtiyaçlarına göre, sistemlerin kendilerine yararlı yanlarını birbirine
yaklaştırarak, çeşitli ölçülerde karma sistemler geliştirmelerinin normal ve yararlı
olduğu hatırlandığında, sistemin özü aynı kaldığı halde, kişisel sigorta primi
kaynaklarına kamu kaynaklarından katkıda bulunulması sebebiyle, “sigorta”
sisteminin “özel” değil “kamu” kaynaklı olduğunun söylenmesindeki büyük ve önemli
yanlışlık açıkça ortaya çıkmaktadır.
A.
Sigorta kaynaklarının usulsüz, siyasi amaçlarla, sigortacılığın kendi amaç ve
ilkeleri dışında kullanılması sonucunda sistemin krize düşmesi sebebiyle, -adeta
toplumun çektiği bir ceza gibi- kurumların yardıma muhtaç hale getirilmesi ve kamu
yardımı alması biçimindeki geçici durumların, sigorta kaynaklarını “kamu” grubu
içine sokmayacağı da kesindir (92:13).
Bu karmaşalara ve tüm eksikliklerine karşın, yeni karmaşa ortamları
yaratılmamasına gösterilen özen sebebiyle, bu kitapta, harcama miktarlarıyla ilgili
bazı konularda Sağlık Bakanlığı’nca yayımlanan resmi kaynaklar esas alınmış,
ancak pek çok araştırmacı ve yazara da kaynaklık eden bu yayınlardaki verilerden,
sözü edilen türdeki uygulamaları içeren veriler mümkün olduğunca düzeltilerek
kullanılmıştır.
2972
Veri bulmak ve değerlendirmekteki tüm zorlukların, bu resmi nitelikli
kaynakların oluşturulmasında da aynı şiddette yaşandığı açıkça belli olmaktadır.
UT
AN
Sağlık Bakanlığı web sitesinde mevcut olan en yeni APK Sağlık İstatistikleri
isimli kaynak 2004, Sağlık İstatistikleri isimlisi 2003 tarihlidir ve içeriklerinin önemli
bir kısmı daha önceki yıllara aittir. Sitede bunlardan daha sonraki yıllara ait veri
açıkça yer almamakta, bunlara da ‘ara’ komutuyla ulaşılabilmektedir. Bu kaynakların
güvenilirlik, doğrulanabilirlik, kıyaslanabilirlik ve tamlığı tereddütlüdür. Tarafımızdan
kullanılan 116, 117, 118 ve bilhassa 70 numaralı kaynaklarla kıyaslandıklarında
önemli yanlışlıklar bulunmuştur. Bu sebeple bunlar yerine, eksikliklerine karşın söz
konusu dört kaynağımızdaki istatistiki veriler bir fikir verebilmek amacıyla kullanılmış,
sağlık sisteminin yapı ve fonksiyonları ise tüm ayrıntılarıyla serimlenmiştir.
L
SA
RG
Ulaşılabilen ve büyüklükleri kesin olmayan çok genel bazı verileri tablolayan,
metin kısmında açıklayıcı veya tamamlayıcı ek bilgiler verilmeyen, Sağlık Bakanlığı
yayını 116, 117 ve 118 numaralı kaynaklardaki veriler, hata içermeleri ve güncel
olmamalarına karşın uzun döneme ait elde edilebilecek tek veri kaynağı olması,
daha yeni, düzenli toplu, güvenilir, kıyaslanabilir kaynaklar mevcut bulunmaması
sebebiyle kullanılmıştır. Yaşanılan yüksek enflasyonda kıyaslamaları mümkün
kılmak amacıyla, verilerde TL. yerine ABD $ para birimi göstergeleri tercih edilmiştir.
Ayrıca, bu kaynaklarda “Değişim Yüzdesi” gibi hesaplama yoluyla verilen bilgiler,
tarafımızdan geliştirilen Tablo’larda kullanıldığında hesaplamalar tarafımızdan
yeniden yapılmış ve farklılık bulunduğunda, yeni değerler tablolanmıştır. Kaynaktaki
harcama verileri de, Ekonomik İş Birliği Ve Kalkınma Örgütü: OECD hesaplama
sistemini anımsatan bir ‘kamu’ ve ‘özel’ sınıflaması içinde verilmiş olduğundan ve bu
sınıflama, arz ve talep sisteminin tam olarak anlaşılması için yeterli olmadığından,
kullanımda yeniden değerlendirmeler yapılmasını gerektirmiştir.
A.
ER
DA
Kullandığımız 70 numaralı kaynak, Türkiye’deki sağlık harcamaları konusunda
yapılan en geniş, en güncel araştırma olan ve OECD Sağlık Hesapları sistematiğini
esas alan “Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000” adlı, gerçek verileri içeren tek ve
önemli bir araştırmanın sonuçlarının yer aldığı 2004 tarihli Sağlık Bakanlığı yayınıdır.
En yeni, resmi ve ayrıntılı bilgiler içermesi beklenen bu kaynak, bundan sonra başka
araştırmacı ve yazarlarca da kullanılacağı düşünüldüğünden, kargaşa yaratmamak
amacıyla, esas kaynaklardan biri olarak kullanılmıştır. Ancak bu yayında da,
yukarıda belirtilen olumsuzlukların yanında, pek çok başka hata ve olumsuzluklar da
bulunmaktadır. Bu sebeple, bu kaynaktaki veri ve bilgiler kullanılırken ihtiyaç
duyulan düzeltme ve düzenlemeler yapılmış, geliştirilmiş ve yeniden düzenlenmiştir.
Bu yöndeki bilgiler Tablo dip notlarında ve diğer yerlerde not olarak belirtilmiştir.
Bu kaynaklara ek olarak ilgilenenler, dağınık ve eksik halde bulunabilecek
daha güncel verilere çeşitli yollarla ulaşmayı deneyebilirler.
IV.
TÜRKİYE SAĞLIK
HARCAMALARI
SEKTÖRÜNDE
2973
TOPLAM
SAĞLIK
1994
MİLYON ABD $
1995
1996
1997
1998
93/94
5.293
-28
3.577
2.590
3.089
3.864
4.421
1.960
1.293
1.626
1.888
2.175
2.482
-34
Üniversiteler
596
433
474
697
740
1.128
-27
Bakanlıklar
435
465
440
578
653
636
MSB Ve TSK
315
227
283
340
400
KİT
84
69
84
173
214
Belediyeler
23
19
22
41
42
164
84
160
147
197
1.472
1.137
1.547
1.708
2.167
SSK
Bağ-kur
Emekli Sandığı
*Çift Sayıma
Giren Hastahane
Harca.ları Payı(-)
Özel Sektör
Sağlık Harcam.
A.
Toplam Sağlık
Har. / GSMH
Kamu Sağlık
Harca / GSMH
Özel Sağlık
Harca. / GSMH
19
97/98
25
14
20
26
16
15
14
9
47
6
52
31
13
-3
25
20
18
27
232
-17
21
105
23
8
47
-17
16
86
2
12
262
-48
90
-8
34
32
3.001
-22
36
10
26
38
RG
-5
-28
1.098
789
980
1.060
1.281
1.534
-28
24
8
20
19
97
101
176
222
350
760
4
74
26
57
117
277
247
391
426
536
707
-10
58
8
25
31
584
470
594
743
935
1.166
2.250
1.464
1.661
1.944
2.158
2.401
-34
13
17
11
11
138
117
275
226
339
383
-15
135
17
50
12
ER
DA
Özel Hastahane
Hekim
Harcamaları
Diş Hekimi
Harcamaları
Doğrudan İlaç
Harcamaları
TOPLAM
SAĞLIK
HARCAMALARI
7
% DEĞİŞİM
94/95 95/96 96/97
506
SA
Fon
Sosyal Sigorta
Kuruluşlarının.
Sağlık Harcama
L
Sağlık Bakanlığı
1993
UT
HARCAMA
YERLERİ
Kamu Sağlık
Harcaması
AN
IV.1. Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Ülke Gelirleri
İçindeki Payı
Tablo 18: Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Kaynakları Ve
GSMH İçindeki Gelişimi
793
587
707
1.332
1.281
1.022
-25
20
88
-3
-20
369
221
280
231
282
300
-40
26
-17
22
6
950
539
399
155
256
696
-43
-25
-61
65
171
6.715
4.721
5.703
6.773
7.811
9.529
-23
20
18
15
21
3,69
3,61
3,32
3,71
4,09
4,76
-2,1
-8
12
10,2
16,3
2.46
2.49
2.35
2.65
2.91
3.42
1.3
-5.5
12.6
9.8
17.5
1.24
1.12
0.97
1.07
1.18
1.34
-9.6
-13.6
10.4
10.3
11.9
* Toplam sağlık harcamaları içerisinde yer alan devlete ve üniversite hastahanelerine
ait döner sermaye kaynaklı harcamalarının bir bölümünün aynı zamanda sağlık
harcaması yapan kurumların giderleri içinde yer almış olması nedeniyle, bu miktarda
bir çift sayım söz konusu olmaktadır. Bu nedenle çift sayıma konu olan tutarın
düşülmesi gerekmektedir. (2952. sayfaya bakınız)
Kaynak: (116:42, 58, 117:25, 40, 118:25, 43) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve
Finansmanı’ndan derlenmiştir.
2974
Toplam sağlık harcamalarının kapsamı kamu, özel statülü primli sağlık
sigortası, özel sektör ve kişisel / hane halkı sağlık harcamalarından oluşmaktadır.
UT
AN
1993 yılında sağlık harcamalarının toplamı 7.299 Milyon ABD Doları iken çift
sayıma giren hastahane harcamaları miktarı göz önüne alındığında bu rakam 6.715
Milyon ABD Doları olmakta, aynı rakamlar sıra ile 1994 yılında 5.191 ve 4.721; 1995
yılında 6.297 ve 5.703; 1996 yılında 7.516 ve 6.773; 1997 yılında 8.746 ve 7.811;
1998 yılında 10.695 ve 9.529 Milyon ABD Doları olmaktadır. Toplam sağlık
harcamalarının GSMH içindeki oranı 1997 yılına kadar %4’ün altında, 1997 yılında
%4,09 ve 1998 yılında %4,76 olarak gerçekleşmiştir. (2952. sayfaya bakınız)
RG
Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları (USH) 1999-2000 adlı Sağlık Bakanlığı
yayınına göre cari, yatırım ve diğer sağlık harcamalarının tümünden oluşan Genel
Sağlık Harcaması tutarı 1999 yılında 12.409 Milyon ABD Doları, 2000 yılında 13.726
Milyon ABD Doları olmuştur. Bu tutarların aynı yıl Gayrı Safi Yurt İçi Hasıla’larına
oranı %6,8 ve %6,9 olarak belirtilmiştir. Bu yıllar içinde toplam sağlık
harcamalarında ve ayrıntılarında görülen artış ve düşüşler ile diğer önemli özellikler
tablolarda görülebilir. (2952. sayfaya bakınız)
Temel Değişim Değerleri
SA
Tablo 19: Türkiye’deki Sağlık Harcamaları İle ilgili Ulusal Sağlık
Hesabı Tablolarında Kullanılan Temel Değişim Değerleri
1999
2000
ER
DA
L
Nüfus (Kaynak: DİE)
66.305.933 kişi
67.803.927 kişi
Gayrı Safi Yurt İçi Hâsıla (GSYİH) (DİE 31.3.2003)
77.374 trilyon TL 124.982 trilyon TL
1 ABD $ (Merkez Bankası, ortalama)
422.581 TL
627.912 TL
1 Satın Alma Gücü Paritesi (SGP) ABD $ (www.oecd.org)
191.716 TL
274.412 TL
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:xııı
(2952. sayfaya bakınız)
Tablo 20: Türkiye’de Sağlık Harcaması Türleri Ve Gayrı Safi Yurt İçi
Hasılaya (GSYİH) Oranları
Sağlık Harcaması
Türleri
1999
Trilyon TL
Milyon
ABD $
2000
Milyon SGP Trilyon
ABD $
TL
Milyon
ABD $
Milyon SGP
ABD $
A.
GSYİH (DİE 31.3.2001)
77.374 183.099 403.587 124.982 199.044
455.454
Cari Sağlık Harcamaları (CSH)
4.785 11.323
24.958 7.888 12.563
28.746
CSH / GSYİH %
6.2
6.3
Yatırım Harcaması (YH)
200
473
1.042
360
573
1.311
YH / GSYİH %
0.2
0.3
Toplam Sağlık Harcaması (TSH)
4.985 11.796
26.000 8.248 13.135
30.057
TSH / GSYİH %
6.4
6.6
Diğer Sağlık Harcamaları (DSH)
613
1.353
.371
591
1.350
DSH / GSYİH %
0.4
0.3
Genel Sağlık Harcaması (GSH)
5.244 12.409
27.353 8.619 13.726
31.407
GSH / GSYİH %
6.8
6.9
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004,
s:xıv’den yararlanılarak geliştirilmiştir.
2975
Tablo 21: OECD Ülkelerinde Toplam Sağlık Harcamalarının, Gayrı
Safi Yurt İçi Hasılalarına (GSYİH) Oranları (%), 2000
Kanada
8.9
Belçika
8.8
Danimarka
8.4
İsveç
8.4
Hollanda
8.2
İtalya
8.1
Yeni Zelanda
7.9
OECD Ortalaması 7.9
Norveç
Avusturya
Japonya
İspanya
İngiltere
Çek
Macaristan
Finlandiya
7.7
7.7
7.6
7.5
7.3
7.1
7.1
6.7
Türkiye
İrlanda
Polonya
Meksika
Slovakya
Lüksemburg
Kore
6.6
6.4
5.7
5.6
5.5
5.5
5.1
AN
13.1
10.6
10.4
9.7
9.3
9.2
9.2
9.0
UT
ABD
Almanya
İsviçre
Yunanistan
Fransa
İzlanda
Portekiz
Avustralya
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:28’den
yararlanılarak oluşturulmuştur.
22:
Bazı OECD Ülkelerinde Sağlık
Finansmanıyla İlgili Göstergeler
RG
Tablo
Hizmetlerinin
Toplam Sağlık Harcaması /
GSMH (%) (1990 – 1997)
Kişi Başı Sağlık Harcaması
($) (1990 – 1997)
Almanya
17
10,4
2.677
Avusturya
14
Avustralya
15
ABD
21
Fransa
16
SA
Sağlık Bakanlığı /
Bütçe (%) (1990 – 1999)
Ülke
7,9
2.012
8,5
1.798
14,1
4.093
9,8
2.349
15
8,5
1.978
İngiltere
15
6,7
1.454
İtalya
11
Kanada
5
ER
DA
L
Hollanda
7,6
1.515
9,2
1.829
2.622
Norveç
5
7,5
Portekiz
9
5,1
865
Yunanistan
7
7,1
803
Türkiye
2
3,8
113
Kaynak: (122:9) Türk Tabipler Birliği (2002), Yeni Bin Yılın Başında Türkiye Sağlık
Sektörünün Durumu, Ankara.
A.
Tablo 23: Türkiye’de Kişi Başına Sağlık Harcaması (KBSH) Türleri
Kişi Başına Sağlık Harcaması
1999
2000
Türleri
Milyon TL ABD $ SGP ABD $ Milyon TL ABD $ SGP ABD $
KB Cari Sağ. Harcam. (KBCSH)
72
171
376
116
185
424
KB Toplam Sağ. Har. (KBTSH)
75
178
392
121
194
443
KB Genel Sağ. Har. (KBGSH)
79
187
413
127
202
463
Kaynak: SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:xıv’den
yararlanılarak oluşturulmuştur
2976
Tablo 24: OECD Ülkelerinde, Satın Alma Gücü Paritesi İle Kişi
Başına Toplam Sağlık Harcamaları (ABD $), 2000
847
778
591
578
493
443
VI.2.
Türkiye’de Toplam
Kaynakları
Sağlık
RG
UT
AN
ABD
4.538 Avustralya
2.379 İngiltere
1.839 Macaristan
İsviçre
3.111 Danimarka
2.351 İrlanda
1.774 Kore
Norveç
2.747 Belçika
2.288 Finlandiya
1.698 Slovakya
Lüksemburg
2.682 İsveç
2.243 Yunanistan
1.617 Polonya
Almanya
2.640 Hollanda
2.196 Yeni Zelanda 1.611 Meksika
İzlanda
2.559 Avusturya
2.147 Portekiz
1.570 Türkiye
Kanada
2.541 İtalya
2.001 İspanya
1.493
Fransa
2.416 Japonya
1.958 Çek
977
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB,
s:29’dan yararlanılarak oluşturulmuştur.
Harcamalarının
2004,
Finansman
FİNANSMAN KAYNAĞI
1993
Vergiler
Talep Finansman
Kaynağı
MİLYON $
1994
1995
1997
1998
% DEĞİŞİM
93/94 94/95 95/96 96/97 97/98
3.135
2.170
2.457
2.921
3.387
3.854
-30
13
18
15
13
2.170
2.457
2.921
3.387
3.854
-30
13
18
15
13
3.581
2.551
3.247
3.851
4.424
5.676
-28
27
18
14
28
1.136
1.547
1.708
2.168
3.001
-22
36
10
26
38
1.415
1.700
2.143
2.256
2.675
-32
20
26
5
18
4.721
5.704
6.772
7.811
9.530
-29
20
18
15
22
1.472
Doğrudan Ödemeler
2.109
ER
DA
Sigorta Primleri
TOPLAM SAĞLIK HARC.
1996
3.135
L
Arz Finansman Kaynağı
SA
Tablo 25: Türkiye’de Toplam Sağlık Harcamalarının Finansman
Kaynakları
6.716
Kaynak: (116:64; 117:43; 118:47) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı
Asıl sağlık hizmetlerinde toplam sağlık harcamalarının temel kaynakları, vergi
/ kamu ve özel sektör sermayesinin oluşturduğu arz finansman kaynakları ile sigorta
primleri biçimindeki dolaylı ve kişisel / hane halkı ödemeleri şeklindeki doğrudan
talep finansman kaynaklarından oluşmaktadır. Bunlara ikincil kaynaklar
eklenmektedir.
A.
Tabloda yer alan verilere göre, 1993 yılında toplam sağlık harcamalarının
%47’sini arz amaçlı finansman kaynakları ve %53’ünü talep amaçlı finansman
kaynakları oluşturmuştur. Bu oranlar 1994 yılında %46 arz, %54’ünü talep; 1995,
1996 ve 1997 %43’ünün arz, %57’sinin talep; 1998 yılında %40’ını arz, %60’ını talep
amaçlı olarak görünmektedir.
Burada dikkat çeken nokta, veriler doğru kabul edildiğinde ve çok kaba bir
değerlendirmeyle, toplam sağlık harcamalarının içindeki talep amaçlı harcamaların
payının hizmet arzı amaçlı harcamalardan daha yüksek olduğu, bu yüksekliğin yıllar
itibariyle %6, 8, 14, 20 fark göstererek arttığı ve hizmet arzının %13, 17, 32 ve 50
oranında kâr sağladığı anlamının çıkarılabileceğidir.
2977
AN
Sağlık hizmetlerini finansman açısından değerlendirirken kullanılabilecek en
önemli göstergelerden birisi, genel bütçe içerisinde Sağlık Bakanlığı’na ayrılan
kaynakların oranıdır. Bu oranın Türkiye’de son 10 yıllık ortalaması %3 civarındadır.
Aynı oran Cumhuriyet tarihi boyunca %5’in üzerine çıkamamıştır. Bu parasal
kaynak, SB’nın verimli ve kaliteli işleri gerçekleştirebilmesi için çok kısıtlıdır.
UT
Dünya Sağlık Örgütü, Türkiye gibi ülkelere, genel bütçelerinin en az %10’unu
Sağlık Bakanlığı’na ayırmalarını önermektedir. Türkiye, özellikle batılı ülkeler
karşısında son derece olumsuz bir konumdadır. Örneğin, Sağlık Bakanlığı
bütçesinin genel bütçedeki oranı Yunanistan’da %7, Almanya’da %17, Avusturya’da
%14, Çek Cumhuriyeti’nde %18, Fransa’da %16, Hollanda’da %15, İspanya’da %6,
Portekiz’de %9, Romanya’da %7’dir. Sosyal, siyasal ve ekonomik geçiş dönemini
aşamamış eski Sosyalist ülkelerin bile pek çoğunda durum Türkiye’den daha iyidir.
SA
RG
Batı ülkeleri içinde Sağlık Bakanlığı bütçe payının en düşük olduğu ülke halen
Türkiye’dir. Genel bütçelerinden sağlık için ayırdıkları pay %2-2,5 olan ülkelerde
yıllık kişi başı ulusal gelirler, örneğin Uganda’da 320, Pakistan’da 470, Nijerya’da
310, Moğolistan’da 350, Endonezya’da 580 ABD $’dır. Türkiye’de ise ortalama
2.500-5.000 ABD $ olarak farklı ifade edilse de, Türkiye’nin şu anki kaynaklarıyla
Sağlık Bakanlığı’na daha çok kaynak aktarabileceğini göstermektedir.
L
Ulusal gelirleri Türkiye’den daha düşük olduğu halde sağlık için daha fazla
kamu kaynağı ayırabilen ülkeler vardır. Örneğin, Angola’da kişi başı yıllık gelir 220
ABD $, genel bütçeden ayrılan pay %6; Arnavutluk’ta gelir 870 ABD $, ayrılan pay
%4; Benin’de gelir 380 ABD $, ayrılan pay %6’dır. Ulusal gelirin düşüklüğü, kamu
sağlık harcamasının yetersizliğinin kesin gerekçesi olmamaktadır (122:7-13).
VI.3. Türkiye’de Sağlık Harcamalarının Dağılımı
ER
DA
Tablo 26: Türkiye’de Sağlık Harcamalarının Dağılımı
HARCAMA TÜRLERİ
1993
Kişi Başına Sağlık
Harcaması
1994
MİLYON $
1995 1996
1997
% DEĞİŞİM
94/95 95/96 96/97
93/94
1998
97/98
112
77
91
108
125
150
-31
18
19
15
20
Kamu Sağlık Harc.ları
4.465
3.256
4.o43
4.827
5.555
6.855
-27
24
19
15
23
Özel Sağlık Harc.ları
2.250
1.464
1.661
1.945
2.256
2.676
-35
13
17
16
19
108
52
54
59
70
75
-52
3
10
19
6
Ayakta Tedavi Ha.ları
4.377
3.095
3.588
4.338
5.020
6.107
-29
16
21
16
22
Yataklı Tedavi Ha.ları
1.735
1.267
1.643
1.956
2.253
2.796
-27
30
19
15
24
Diğer Ha.lar (Egitim,
Medikososyal vb.)
496
306
419
419
469
553
-38
37
0
12
18
Kişi Başına Top.Sa.H
112
77
91
108
125
150
-31
18
19
15
20
SSK Kişi Başına SaHa
51
34
40
41
46
50
-33
18
2
11
10
Emekli San. Kişi BaSH
125
109
173
188
237
313
-13
58
9
26
32
Bağ-Kur Kişi Baş SaH
24
21
36
46
72
125
-14
75
26
58
74
TSK Kişi Baş.Sağ.Har
201
145
180
216
245
322
-28
25
20
18
27
Bakanlıklar Ki.Ba.Sa.H
65
69
66
86
81
79
7
5
31
-6
-3
A.
Koruyucu Sa.Hz.H.ları
Kaynak: (116:44,60,61,66; 117:30,41,42,44; 118:30,45,46,48) SB, Türkiye Sağlık
Harcamaları Ve Finansmanı’ndan derlenmiştir.
2978
AN
Kişi başına düşen yıllık sağlık harcaması, 1993 yılında 112 ABD $ iken 1994
yılında 77 ABD $’a inerek %31 oranında önemli bir düşüş yaşamıştır. Bu tarihten
itibaren artış gösterse de, 1997 yılına kadar 1993 yılındaki değere ulaşamamıştır.
Kişi başına sağlık harcaması, 1998 yılında 150 ABD $’a yükselerek 1997 yılına göre
%15 artış göstermiştir. Bu tutar 1999 yılında cari 171, toplam 178 ve diğer
harcamaları kapsayan Genel toplamda 187 ABD $, 2000 yılında ise cari 185, toplam
194, genel 202 ABD $ olarak bulunmuştur.
UT
Tablo 27: Türkiye’de Toplam CARİ Sağlık Harcamalarının, Temel
Hizmet Sunucu Türlerine Dağılımı (%)
Toplam CARİ Sağlık Harcaması
1999
2000
39.43
38.03
TEMEL HİZMET SUNUCU TÜRLERİ
Hastahaneler
Ayakta Sağlık Hizmeti Sunucuları
14.53
7.39
11.14
4.34
2.03
RG
Üniversiteler
SSK
Özel
Diğer
24.06
SA
Kamu
Sigorta
Özel
5.41
0.01
18.64
14.01
7.13
10.74
4.19
1.96
23.71
5.33
0.01
18.37
ER
DA
L
Perakende Satış Ve Diğer Tıbbi Malzeme Sunucular
27.57
28.36
Halk Sağlığı Programlarının Sunumu Ve Yönetimi
0.12
0.44
Genel Sağlık Ve Sigorta Yönetimi
1.98
2.13
Sınıflanamayan Diğer Hizmet Sunucu Türleri
6.83
7.33
TOPLAM
100.00
100.00
s:23’den yararlanılarak geliştirilmiştir.
Tablo 28: Türkiye’de Sağlık Yatırım Harcamalarının, Toplam
Sağlık Harcamaları (TSH) İçindeki Oranı (%)
2000
Yatırım Harcamalarının, TSH İçindeki Payı YH / TSH % 1999
4.01
4.36
s:xıv’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
A.
Türkiye Sağlık Sektöründe Özel Sektörden Hizmet Talebi Harcamaları
Türkiye sağlık sektöründe özel sektörden mal ve hizmet talebi için yapılan
toplam sağlık harcamaları: özel hastahane harcamaları, özel hekim ve diş hekimi
harcamaları, özel laboratuvar ve görüntüleme harcamaları, özel cihaz, malzeme ve
ilaç harcamalarından oluşmaktadır.
1993 yılı cari fiyatlarıyla 24.714.438 Milyon TL olan özel sektör toplam sağlık
harcamaları, 1998 yılında 635.604.999 Milyon TL olmuştur. Özel sektör sağlık
harcamalarının GSMH içindeki payı 1993 yılında %1,24; 1994 yılında %1,12; 1995
yılında %0,97; 1996 yılında %1,07; 1997 yılında %1,14; 1998 yılında ise %1,18’i
bulmuştur.
2979
Tablo 29: Özel Sektörden Sağlık Hizmeti Talebi İçin Yapılan
Toplam Sağlık Harcamaları
TOPLAM
1994
1995
% Dağılım
1996
1997
1998
93
94 95 96 97 98
1.517.323
3.483.258
12.582.132
18.776.437
52.691.606
101.464.257
6
8
17
12
16
16
8.716.523
17.433.658
32.289.214
110.528.688
199.145.209
270.455.712
35
40
43
69
59
43
4.047.990
6.579.213
12.779.612
19.165.747
43.826.736
79.438.936
16
15
17
12
13
12
10.432.602
15.999.995
18.231.304
12.887.461
39.824.309
184.246.094
42
37
24
8
12
29
24.714.438
43.496.124
75.882.292
161.348.333
335.487.860
635.604.999
1,24
1,12
0,97
1,07
1,14
1,18
TÖSSH/GSMH
AN
Özel Hastahane
Harcamaları
Hekim
Harcamaları
Diş Hekimi
Harcamaları
Doğrudan Özel
İlaç Harcamaları
Milyon TL
1993
UT
Harcama
Şekli
100 100 100 100 100 100
Kaynaklar: (116:58; 117:40; 118:43) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı
SA
RG
Harcamaların oransal dağılımında özel hastahane harcamalarının 1993
yılında %6 iken, 1998 yılında %16’ya; özel hekim harcamalarının 1993 yılında %35
iken, 1998 yılında %43’e yükseldiği; diş hekimi harcamalarının 1993 yılında %16
iken 1998 yılında %12’ye; özel ilaç harcamalarının 1993 yılında %42 iken, 1998
yılında %29’a düştüğü ifade edilmektedir. Bu verilerin, kesinlik değerlendirmeleri
dikkate alınarak kullanılması yararlı olabilir.
L
Türkiye’de Sağlık Bakanlığı, SSK ve üniversite hastahanelerinden sonra
sağlık hizmeti talebinin en büyük bölümünün özel hekim ve diş hekimi
muayenehaneleri, klinikleri, poliklinikleri ile tıbbi laboratuvar ve görüntüleme
kuruluşlarından yapıldığı tahmin edilmekte, ancak, bu konuda ileri sürülen miktar ve
tutar bilgilerinin, gerçeğin çok küçük bir bölümünü oluşturduğu konusunda yaygın bir
inanç bulunmaktadır.
ER
DA
Tablo 30: Türkiye Sağlık Sektörü Özel Hekim Talebi Harcamaları
1993 1994
MİLYON $
1995 1996 1997
% DEĞİŞİM
93/94 94/95 95/96
1998
96/97
97/98
793
587
707
1.332
1.281
1.022
-25
20
88
-3
-20
Sadece Özel
261
171
226
311
304
256
-34
32
37
-2
-15
Part-time
Toplam Özel Diş
Hekimi Sağlık
Harcamaları
533
416
481
1.021
977
766
-21
15
112
-2
-21
369
221
280
231
282
300
-40
26
-17
22
6
Sadece Özel
293
174
220
189
210
234
-40
26
-14
11
11
76
47
60
42
72
66
-38
27
-30
71
-8
1.162
808
987
1.563
1.563
1.322
-30
22
58
0
-15
A.
Toplam Özel Hekim
Sağlık Harcamaları
Part-time
TOPLAM ÖZEL
HEKİM TALEBİ
SAĞLIK HARC.LARI
Kaynak: (116:52,55; 117:36,38; 118:39,41) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve
1993-1998 yılları arasında, özel sektör talebi toplam sağlık harcamaları
içerisinde, ortalama %76 ile özel hekim toplam sağlık harcamaları en büyük paya
sahiptir.
2980
AN
Tablodaki verilere göre, özel hekim talebi 1994 yılında 1993 yılına göre %40
ve 1998 yılında 1997 yılına göre %88 ile büyük bir düşüş kaydetmiştir. Daha önceki
tablolarda özel sektörün bu yıllarda önemli gelir ve kârlılık artışları gösterdiğine dair
veriler bulunmaktadır. Gerek bu kıyaslama ve gerekse bu tablo içindeki büyük
farklılıklar, verileri tereddütlü kılmaktadır. Özel diş hekimi toplam sağlık
harcamalarında 1993 yılına göre 1994 yılında önemli bir düşüş kaydedildiği, en
büyük artışın %26 ile 1995 yılında yaşandığı gösterilmektedir.
Türkiye Sağlık Sektöründe İlaç Harcamaları
UT
Türkiye’de toplam sağlık harcamaları içerisinde ilaç giderlerine ayrılan payın
en büyük bölümünü 1993 yılında %51 oran ile özel kaynaklı ilaç harcamaları
oluştururken, en küçük bölümünü %24 oran ile sosyal sigorta kuruluşları
oluşturmaktadır.
RG
1998 yılına gelindiğinde toplam sağlık harcamaları içerisinde ilaç giderlerine
ayrılan payın en büyük bölümünü %45 oranı ile sosyal sigorta kuruluşları, en küçük
bölümünü ise %24 oranı ile özel kaynaklar oluşturmaktadır.
1994
MİLYON $
1995
1996
493
474
505
Üniversiteler
Bakanlıklar
MSB Ve TSK
KİT
Belediyeler
77
110
218
32
38
18
43
70
256
68
31
6
Sosyal Sigorta
Kuruluşl.nın İlaç Ha
468
SSK
Bağ-Kur
Emekli Sandığı
1998
93/94
% DEĞİŞİM
94/95 95/96 96/97 97/98
685
881
1.015
-3
6
35
28
15
54
92
242
62
38
17
49
153
318
75
78
12
159
166
359
88
96
13
207
229
350
111
104
14
-44
-36
17
112
-18
-66
25
31
-5
-8
22
183
-9
66
31
20
105
-29
224
8
12
17
23
8
30
37
-2
26
8
7
443
657
718
932
1.486
-5
48
9
29
59
277
36
155
238
55
150
326
101
230
331
137
250
464
161
307
626
459
401
-14
52
-3
36
83
53
1
35
8
40
17
22
34
185
30
Özel Kaynaklı İlaç
Harcamaları
989
571
502
218
356
809
-42
-12
-56
63
127
Özel Hastahaneler
Doğrudan Özel
Kişiler
39
33
103
63
100
113
-15
212
-38
58
13
950
539
399
155
256
696
-43
-25
-61
65
171
1.950
1.488
1.664
1.621
2.169
3.310
-23
11
-2
33
52
A.
ER
DA
Kamu Kaynaklı İlaç
Harcamaları
1997
L
1993
SA
Tablo 31: Toplam Sağlık Harcamaları İçerisinde İlaç Giderlerinin
Payı
TOPLAM İLAÇ
HARCAMALARI
Kaynak:
(116:43,56; 117:28,39; 118:28,42) SB, T. Sağlık Harcamaları Ve
1993-1998 yılları arasında özel kaynaklı ilaç harcamaları azalma eğilimi
gösterirken, sosyal sigorta kuruluşları ilaç harcamaları yükselme eğilimi
göstermektedir. Toplam sağlık harcamaları içerisinde kamu kaynaklı ilaç
harcamaları birbirine yakın miktarlarda olup, ortalama %33’tür.
2981
Tablo 32: Toplam İlaç Harcamaları, Türkiye
TL
Milyon ABD $ Milyon SGP ABD $
1999
2000 1999 2000
1999
2000
Eczahaneler Üzerinden Yap.T.İlaç Ha. Trilyon 1.211 2.043 2.867 3.253
6.319
7.444
Ecz.Üz.Yap.Kişi Başına Top.İlaç Harc. Milyon 18,27 30.13
43
48
95
110
Ecz. Üz. Yapılan İlaç Har.nın Toplam Sağlık Har.sı İçindeki Payı 1999: %24.3 2000: %24.8
Hastahanelerde Yap.T.İlaç Ha Tahmini Trilyon 405 721
959 1.147
2.113
2.626
Milyon
Hast.de Yap. Kişi Başına Top.İlaç Har.
6.11 10.63
14
17
32
39
Hastahanelerde Yapılan İlaç Har. Topla. Sağlık Har.sı İçinde. Payı 1999: %8.1 2000: %8.7
Trilyon 1.617 2.763 3.825 4.400
TOPLAM İLAÇ HARCAMASI
8.432 10.070
Toplam Kişi Başına İlaç Harcaması Milyon 24.38 40.75
58
65
127
149
Toplam İlaç Har.larının Toplam Sağlık Harcamaları İçindeki Payı 1999:%32.4 2000:%33.5
UT
AN
Harcamanın Yapıldığı Yer
RG
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:26’dan
yararlanılarak geliştirilmiştir.
Tablo 33: Sosyal Sigorta Fonlarının Toplam İlaç Harcamaları
ER
DA
L
SA
İlaç Harcamaları
Kişi Başına İlaç Harcamaları
Trilyon TL Milyon ABD $ Milyon SGP ABD $ Milyon TL
ABD $
SGP ABD $
Mali Kaynak 1999 2000 1999 2000
1999
2000 1999 2000 1999 2000 1999 2000
SSK
57 127 135 202
296
463
3
5
*6
* 9 * 13 * 20
Bağ-Kur
236 448 559 713
1.232
1.633
30
56
72
90
159
206
Emekli San,
196 358 463 570
1.020
1.305
58 104
137
165
302
377
Aktif Memur
217 335 514 533
1.132
1.221
44
67
105
106
231
243
TOPLAM
706 1.268 1.670 2.019
3.681
4.621
16
28
38
45
84
103
* SSK’dan Kurum dışı eczahanelere yapılan ilaç ödemelerini içermekte ve bu sebeple çok küçük
değerlerdedir. İhale yoluyla toptan satın alınan ilaçların bedeli eklendiğinde, ayakta ve yatan hastalar için
1999 yılında 247 Trilyon TL, 585 Milyon ABD $, Kişi Başına 11.128.785 TL, 26 ABD $; 2000 yılında 445
Trilyon TL, 709 Milyon ABD $, Kişi Başına 19.607.855 TL, 31 ABD $ olarak hesaplanmaktadır.
Tablo 34: OECD Ülkeleri Toplam İlaç Harcamalarının, Satın Alma
Gücü Paritesine Göre Toplam Sağlık Harcamaları
İçindeki Oranı (%) 2000
A.
Slovakya
Türkiye
İtalya
Çek
İspanya
Fransa
34.0
24.8
22.3
22.0
21.3
20.3
Meksika
Japonya
Kanada
Kore
Finlandiya
Avusturya
19.5
18.7
16.0
16.0
15.5
15.4
Yunanistan
İzlanda
İsveç
Almanya
Avustralya
Lüksemburg
15.4
14.1
13.9
13.6
13.4
12.0
ABD
Hollanda
İsviçre
İrlanda
Danimarka
11.9
10.8
10.7
10.6
8.7
2982
Şema 9: Türkiye Sağlık Sektörünün Genel Mali Akış Şeması
Genel Vergiler
Hazine
Özel / Tahsisli Vergiler
Bütçe
Fon Gelirleri
İç Borçlar
İç Yardımlar
Kamu Mal ve Hizmet Satışları
Kamu Döner Sermaye Gelirleri
KİT’ler
Yardımcı Unsurlar
Talebi (Mali
kaynak, bina, araç,
cihaz, malzeme
vb) için yapılan
harcamalar
Döner
Semrayeler
Arz ve Talep
Düzenleri için
yapılan harcamalar
Özel
İdareler
Yönetim Yapıları
için yapılan
harcamalar
Fonlar
Yerel Yönetim Gelirleri
Yerel
Yönetimler
Diğer Kamu Gelirleri
Diğer
ER
DA
Özel Sektör
Kuruluşları
(İşyerleri)
Sağlık
Sigortası
Primi
Harcamaları
L
Özel İdare Gelirleri
Kişiler /
Hane Halkı
Sağlık
Hizmeti
Amaçlı
Yardımlar
Asıl Sağlık
Hizmetleri Talebi
(mal ve hizmet)
için yapılan
harcamalar
Türk Silahlı Kuvvetleri
Diğer Kamu Kuruluşları Ve
Üniversiteler
KİT’ler Ve Benzerleri
Özel İdareler
Yerel Yönetimler
Diğer
1-Sağlık harcamaları bütçeden
yapılan memurlar ve
bağımlıları
2-A2-Adına sağlık güvencesi
primi ödenen personel ve
bağımlıları
Yardımlaşma
Sandıkları
Hak sahibi kişiler
Sosyal Sigortalar
Emekli Sandığı, SSK, Bağ-Kur, Vb
üyeleri
Özel Sigortalar
Hak sahibi kişiler
Kişisel Yardımlar
Muhtaç Kişiler
Kamu Yardım
Kuruluşları
SHÇEK , SYDTF,Yeşil Kart
vb.den yardım alan kişiler
Toplumsal Yardım
Ve Özel Yardım
Kuruluşları
Kızılay, Vakıflar, Dernekler vb.den
yardım alan kişiler
Doğrudan Sağlık Harcamaları
A.
KAMU KURULUŞLARI
RG
Resim, Harç ve Benzerleri
Sağlık İnsangücü
Talebi için yapılan
harcamalar
HİZMET ALICILARI
Sağlık Sektörü / Hizmetleri TALEP
Sistemi: Mal Ve Hizmet Türündeki
Sağlık Ürünlerini Talep Eden /
Tüketenler
AN
Dış Yardımlar
Kaynak
Yöneticileri:
SA
Dış Borçlar
HARCAMA
TÜRLERİ
UT
MALİ KAYNAKLAR VE GELİR TÜRLERİ
Kişiler / Hane Halkı, Kuruluşların
masraflarını karşıladığı kişiler
HİZMET SUNUCULARI (Sağlık Sektörü / Hizmetleri ARZ Sistemi)
Mal Ve /Veya Hizmet Türündeki Her Türlü Sağlık Ürününü Üreten / Arz Edenler
KAMU Finansmanı Kaynaklı Hizmet
Sunucuları:
Sağlık Bakanlığı, Diğer Bakanlık Ve Kuruluşlar
Türk Silahlı Kuvvetleri, Üniversiteler, KİT’ler,
Kamu Sosyal Yardım Kuruluşları,
Özel İdareler, Yerel Yönetimler, Diğer
ÖZEL ve DİĞER Finansman Kaynaklı Hizmet
Sunucuları:
Yerli Ve Yabancı Özel Sektör,Sosyal Sigortalar Kurumu,
Yardım Amaçlı Kuruluşlar, Kamu Yardım Kuruluşları,
Toplumsal Yardım Kuruluşları, Özel Yardım Kuruluşları,
Kişisel Yardımlar, Diğer
Kaynak: Sargutan A. E. (2001) Sağlık Sektörünün Yapısı (92:1); Sargutan A. E. (2004) Karşılaştırmalı Sağlık
Sistemleri (95:215)
2983
V. TÜRKİYE SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HİZMET ARZI
AN
V.1. Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Başlıca Ürünleri,
Ürün Arz Edicileri Ve Arz Mali Kaynakları
UT
Türkiye sağlık sektörünün başlıca sağlık ürünleri ile bunların arz edicileri
(sunucuları) ve arz mali kaynaklarının gruplandırması şöyle yapılabilir (89:7,8;
92:24):
AÜST KADEME
SAĞLIK
İDARESİ
HİZMETLERİ
ARZ EDİCİ
(SUNUCU)
MALİ KAYNAK
SA
ÜRÜN /
HİZMET
TÜRÜ
RG
Tablo 35: Türkiye Sağlık Sektörünün Başlıca Ürünleri, Ürün Arz
Edicileri, Mali Kaynakları
Diğer Bakanlık Ve Kuruluşlar
(Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme
Kurumu: SHÇEK ve benzeri sosyal
hizmetler dahil)
Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK)
Üniversiteler (Kamu, Vakıf/Özel)
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)
Özel İdareler
Belediyeler
Yerli Ve Yabancı Özel Sektör Kuruluşları
Bütçe, Fon, Döner Sermaye (DS), Diğer
Bütçe , DS, Diğer
BSAĞLIK
İNSANGÜCÜ
EĞİTİMİ
HİZMETLERİ
Yardım Amaçlı Kuruluşları
Bütçe, Fon, Diğer
Bütçe, Diğer
Bütçe, DS, Vakıflar, Yardımlar, Diğer
Bütçe, Yardımlar, Fonlar, Vakıflar, Diğer
CTEMEL VE
KORUYUCUGELİŞTİRİCİ
SAĞLIK
HİZMETLERİ
Özel İdareler
Belediyeler
Köyler / Muhtarlıklar
Bütçe, Fon, DS, Diğer
Bütçe , DS, Diğer
Bütçe, Diğer
Bütçe, Özel Gelirler, Diğer
Köy / Muhtarlık Gelirleri, Diğer
Özel Finans Kaynakları, Hizmet Satışı,
Diğer
A.
ER
DA
L
Bütçe, Yardımlar, Diğer
Bütçe, Diğer
Diğer
KİT‘ler
Özel İdareler
Belediyeler
Bütçe, Diğer
Diğer
L
ER
DA
FİLAÇ, AŞI,
SERUM, MADDE
ÜRETİM VE
SATIŞ
HİZMETLERİ
Bütçe, Diğer
Diğer
SA
EYATAKLI
SAĞLIK
HİZMETLERİ
Bütçe, Diğer
Bütçe, Yardımlar, Diğer
Bütçe, Diğer
Köy / Muhtarlık Gelirleri, Diğer
Diğer
AN
Diğer Bakanlıklar Ve Kuruluşlar
(SHÇEK dahil)
KİT‘ler
Özel İdareler
Belediyeler
UT
DBİRİNCİ
KADEME
(AYAKTA)
TEDAVİ
HİZMETLERİ
RG
2984
Kamu Kuruluşları
Kamu Finans Kaynakları, DS, Diğer
Diğer
HECZAHANE
HİZMETLERİ
Kamu Kuruluşları
Diğer
ITIBBİ CİHAZ VE
MALZEME
ÜRETİM VE
SATIŞ
HİZMETLERİ
Kamu Kuruluşları
Diğer
JMUAYENEHANE
KLİNİK,
POLİKLİNİK
HİZMETLERİ
Kamu Kuruluşları
Diğer
A.
GİLAÇ DAĞITIM
HİZMETLERİ
2985
LKamu Kuruluşları
TIBBİ
GÖRÜNTÜLEME
HİZMETLERİ
Diğer
MAMBULANS
HİZMETLERİ
Kamu Kuruluşları
Diğer
NHUDUT VE
SAHİLLER
SAĞLIK
HİZMETLERİ
(Hudut Ve Sahiller
Müdürlüğü)
OADLİ TIP
HİZMETLERİ
Adalet Bakanlığı
(Adli Tıp Kurumu)
PSAĞLIK
SİGORTASI
HİZMETLERİ
Devlet Memurları
Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Personeli
Emekli Sandığı
Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK)
Bağ-Kur
Diğer Sosyal Sig. Sandıkları, Birlikleri vb.
Özel Sağlık Sigortası Kuruluşları
ER
DA
(Talep Sistemi
Unsuru)
A.
RKişiler / Hane Halkı
DOĞRUDAN
KİŞİSEL HİZMET
TALEBİ
RG
UT
AN
Diğer
L
Kamu Kuruluşları
Sağlık
Genel
SA
KTIBBİ
LABORATUVAR
HİZMETLERİ
Bütçe, DS, Diğer
Bütçe, Diğer
Bütçe, Diğer
Primler, Yatırım Gelirleri, Bütçe, Diğer
Primler, Yatırım Gelirleri, Diğer
Primler, Yatırım Gelirleri, Diğer
Primler, Yatırım Gelirleri, Vakıf, Diğer
Özel Finans Kaynak., Primler, Diğer
Diğer
Kişisel Gelir Ve Varlıklar
(Talep Sistemi
Unsuru)
Kaynak: Sargutan A. E. (2001) Sağlık Sektörünün Yapısı (92:24); Sargutan A. E.
(2004) Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri (95:218)
2986
Tablo 36: Türkiye Sağlık Sektörünün Sağlık Hizmeti Arz Sistemleri
ARZ İÇİN MALİ KAYNAK
SAĞLAYANLARIN HİZMET
ÜRETTİKLERİ YERLER
AN
ARZIN MALİ
MALİ KAYNAK SAĞLAYIP ÜRÜNLERİ
KAYNAKÜRETENLER VE ARZ ETTİKLERİ ÜRÜNLER
LARI
“ “
Üst Kademe Sağlık İdaresi hizmetleri arzı
Sağlık İnsangücü Eğitim Tesisleri
Sağlık İnsangücü Eğitimi hizmetleri arzı
Sağlık Tesisleri
Temel Ve Koruyucu-Geliştirici Sağl. hizmetleri arzı İlaç, Serum, Aşı Üretim Tesisleri
Birinci Basamak Sağlık hizmetleri arzı
Yataklı Sağlık hizmetleri arzı
Adli Tıp hizmetleri arzı (Adalet Bakanlı.na destek)
İlaç, Serum, Aşı vb. Üretimi hizmetleri arzı
Hudut Ve Sahil Sağlık hizmetleri arzı
RG
(Bütçe,
Döner
Sermaye,
Fonlar ve
diğer)
SAĞLIK BAKANLIĞI
SA
a-Merkezi
İdare
kaynakları
UT
A- KAMU KAYNAKLARI
DİĞER BAKANLIK VE KURULUŞLAR
(Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu:
SHÇEK ve benzeri sosyal hizmetler dahil)
“ “
Sağlık Tesisleri
L
Birinci Kademe Tedavi hizmetleri arzı
Memurlara Sağlık Güvenliği hizmetleri arzı
TÜRK SİLAHLI KUVVETLERİ (TSK)
ER
DA
Sağlık Tesisleri
Temel Ve Koruyucu-Geliştirici Sağl. hizmetleri arzı İlaç Üretim Tesisleri
İlaç, Serum Vb. Üretimi hizmetleri arzı
A.
“ “
ÜNİVERSİTELER
(Kamu, Vakıf)
Sağlık Tesisleri
Temel Ve Koruyucu-Geliştirici Sağl. hizmetleri arzı İlaç Üretim Tesisleri
İlaç, Serum Vb. Üretimi hizmetleri arzı
KAMU İKTİSADİ TEŞEBBÜSLERİ
Koruyucu Sağlık hizmetleri arzı
Sağlık Tesisleri
BELEDİYE / KÖY / MUHTARLIK
Sağlık Tesisleri
Temel Ve Koruyucu-Geliştirici Sağl. hizmetleri arzı
SA
d-Yerel
Yönetim
kaynakları
B- ÖZEL KAYNAKLAR
L
ÖZEL SEKTÖR KURULUŞLARI
(Yerli Ve Yabancı)
Muayenehane hizmetleri arzı
Klinik hizmetleri arzı
Poliklinik hizmetleri arzı
Tıbbi Laboratuvar hizmetleri arzı
Tıbbi Görüntüleme hizmetleri arzı
İlaç Vb. Üretimi hizmetleri arzı
İlaç Vb. Dağıtımı hizmetleri arzı
Eczahane hizmetleri arzı
Tıbbi Cihaz Ve Malzeme Ür. Ve Sat. Hiz.leri arzı
(Ortez, protez vb. dahil)
Ambulans hizmetleri arzı
Diğer hizmetler arzı
A.
ER
DA
a-Özel
Sermaye
ve diğer
kaynaklar
RG
UT
c-Özel İdare ÖZEL İDARELER
kaynakları
Sağlık Tesisleri
Temel Ve Koruyucu-Geliştirici Sağl. hizmetleri arzı
AN
b-KİT
kaynakları
2987
Muayenehaneler
Klinikler
Poliklinikler
Laboratuvarlar
Tıbbi Görüntüleme Birimleri
İlaç Üretim Tesisleri
İlaç Dağıtım Tesisleri
Eczahaneler
Tıbbi Cih. Ve Malz. Üret. Sat.
Yerleri.
Ambulans Hizmetleri Kuruluşları
Yataksız Sağlık Tesisleri
Yataklı Sağlık Tesisleri
Diğer Tesisler
2988
b-Kişilerin KİŞİSEL DOĞRUDAN HARCAMALAR
arz amaçlı
(Hizmet arzını “Özel Sektör Kuruluşu” niteliği
harcamaları kazanmadan ve kayıt dışı ücretle sürdürenler)
KİŞİSEL DOLAYLI HARCAMALAR
(“Özel Sektör Kuruluşları” içine dahildir)
C- DİĞER KAYNAKLAR
AN
UT
“ “
Muayene Ve Tedavi Yeri
Tıbbi Cihaz, Mlz. Ür.Sat. Yeri
Her türden sağlık sektörü hizmet
arzı kuruluşları
RG
Muayene hizmetleri arzı
Geleneksel Sağlıkcılık hizmetleri arzı
Tabiplik Taslayanlar hizmetleri arzı
Tıbbi Cihaz Ve Malz. Üretim Ve Sat. Hiz.leri arzı
(Ortez, protez vb. dahil)
Geleneksek İlaçlar vb. hizmetleri arzı
Diğer hizmetler arzı
(Kamu Ve Özel Kaynaklar Karma, Dayanışma Ve Yardım Amacı Ağırlıklı)
SA
ÖZEL SAĞLIK SİGORTASI KURULUŞLARI
(Kendi sağlık hizmeti birimlerinde hizmet arz
eden sigorta kuruluşları)
Sağlık Tesisleri
L
a- Sigorta
amaçlı
kuruluşların
gelirleri
ER
DA
b-Yardım
YARDIM AMAÇLI KURULUŞLAR
amaçlı
(Kamu, Toplumsal Ve Özel)
kuruluşların
Sağlık İnsangücü Eğitimi hizmetleri için yardım
kaynakları
Birinci Kademe Tedavi hizmetleri için yardım
Yataklı Sağlık hizmetleri için yardım
A.
c-Yardım
amaçlı
kişisel
kaynaklar
Sağlık İnsangücü Eğitimi Tesisleri
Sağlık Tesisleri
YARDIM AMAÇLI KİŞİLER
(Kişilerin Yardım Amaçlı Doğrudan Harcamaları)
Sağlık İnsangücü Eğitimi hizmetleri için yardım
Birinci Kademe Tedavi hizmetleri için yardım
Yataklı Sağlık hizmetleri için yardım
Sağlık İnsangücü Eğitimi Tesisleri
Sağlık Tesisleri
D- KAMU, ÖZEL VE DİĞER MALİ KAYNAKLARIN BİR ARADA OLDUĞU KARMA
ARZ MALİ KAYNAKLARI
ARZ VE TALEP AMAÇLARININ BİR ARADA OLDUĞU KARMA MALİ KAYNAKLAR
Kaynak: Sargutan A. E. (2001) Sağlık Sektörünün Yapısı (92:3); Sargutan A. E. (2004)
Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri (95:221)
2989
V.2. Türkiye Sağlık Sektörünün Arz Sistemleri
Türkiye sağlık sektörünün arz sistemi kuruluşları çoğunlukla tek işlevli değil
karma işlevlidir ve bu işlevler yukarıdaki tabloda gösterilmiştir.
UT
AN
Türkiye’deki sağlık kuruluşlarının büyük bir bölümü Arz Ve Talep Amaçlarının
Bir Arada Bulunduğu Karma Sistemler grubuna girerler. Sağlık Bakanlığı, diğer
bakanlık ve kuruluşlar, Türk Silahlı Kuvvetleri, üniversiteler, KİT’ler, özel idareler,
belediyeler, özel sektör kuruluşları, yardım amaçlı kuruluşların çoğu, sağlık
meslekleri profesyoneli kişiler bu gruptadır.
RG
Ayrıca, sağlık hizmeti arz sistemleri içindeki tüm kuruluşlar, hizmetlerini
sunabilmek için ihtiyaç duydukları ürünleri temin ettikleri sırada “talep edici” niteliğini
de kazanırlar. (Bu konuda ayrıca Türkiye Sağlık Sektörü Talep Sistemleri kısmına
bakınız.)
Türkiye sağlık sektörü arz sistemlerinde yer alan kişi, kurum ve kuruluşlar ile
bunların ürünleri ve mali kaynakları aşağıdaki gibi sıralanabilir (89:23,24; 92:3).
SA
V.3. Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Mali Kaynakları Ve
Harcama Yerleri
V.3.1. Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Mali Kaynakları
Türk sağlık sektörü arz sistemlerince kullanılan arz mali kaynakları, türlerine
göre şöylece gruplandırılabilir (89:26; 92:2):
L
TÜRKİYE SAĞLIK SEKTÖRÜ ARZ SİSTEMLERİNİN MALİ KAYNAKLARI
A. SADECE ARZ AMAÇLI OLAN MALİ KAYNAKLAR
A.
ER
DA
a. KAMU MALİ KAYNAKLARI
- Merkezi Yönetimin kaynakları
* Genel vergiler
* Tahsisli / özel vergi, resim ve harçlar
* Genel ve özel fonlar
* Dış ve iç borçlar
* Dış ve iç yardımlar ve bağışlar
* Döner sermaye gelirleri
* Diğer kaynaklar
- Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) kaynakları
* Bütçe kaynaklı gelirler
* Öz kaynaklar
* Diğer kaynaklar
- Özel İdarelerin kaynakları
* Hazine / bütçe kaynaklı gelirler
* Özel gelirler
* Diğer kaynaklar
2990
- Yerel Yönetimlerin (belediye, köy, muhtarlık) kaynakları
* Hazine / bütçe kaynaklı gelirler
* Özel gelirler
* Diğer kaynaklar
AN
. Diğer Kamu Sektörü kaynakları
b. ÖZEL MALİ KAYNAKLAR
UT
- Özel Sektör Kuruluşlarının (yerli ve yabancı) kaynakları
* Öz kaynaklar
* Borç, kredi, yardım, diğer
- Kişisel Doğrudan Harcama kaynakları (Hizmet arzını “Özel Sektör
RG
Kuruluşu” niteliği kazanmadan ve kayıt dışı ücretle sürdürenler)
* Öz kaynaklar
SA
- Kişisel Dolaylı Harcama kaynakları (Özel Sektör Kuruluşları içindedir)
* Öz kaynaklar
- Diğer özel mali kaynaklar
c. DİĞER MALİ KAYNAKLAR
Kamu ve Özel karma kaynaklı, dayanışma ve yardım ağırlıklı
- Sağlık Sigortası Kuruluşlarının sağlık hizmeti arzı amaçlı kaynakları
L
*Özel Sağlık Sigortası Kuruluşlarının kaynakları
(Kendi sağlık hizmeti birimlerinde hizmet arz eden sigorta kur.ları)
ER
DA
- Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin kaynakları
A.
*Yardım Amaçlı Kuruluşların kaynakları
Kamu Yardım Kuruluşlarının kaynakları
(SHÇEK Kamu Kaynakları arasındadır)
Toplumsal Yardım Kuruluşlarının kaynakları
Azınlık ve cemaat grupları dâhildir
Özel Yardım Kuruluşlarının kaynakları
Vakıflar, şirketlerin yardım kuruluşları ve doğrudan yardımları
dâhildir
*Yardım Amaçlı Kişilerin kaynakları
Kişilerin Doğrudan Yardım Amaçlı Hizmet Sunumu kaynakları
*Diğer Yardım kaynakları
- Diğer sağlık hizmeti arz kaynakları
2991
d- KAMU, ÖZEL VE DİĞER MALİ KAYNAKLARIN BİR ARADA OLDUĞU
KARMA ARZ MALİ KAYNAKLARI
RG
UT
AN
Kamu, özel sektör ve yardım nitelikli kaynaklardan birkaçının bir arada
olduğu sağlık hizmeti arz harcamalarıdır. Türkiye’de Kamu ve Özel mali
kaynakların aynı yapı içinde bir arada olduğu sağlık hizmetleri arz
kuruluşu yaygın olarak görülmemekle birlikte, Vakıf / Özel Üniversiteler
de dâhil olmak üzere Dayanışma ve Yardım amaçlı kuruluşlarda, karma
kaynaklara sıkça rastlanabilmektedir. Vakıf Üniversitelerinin gelir
kaynaklarını vakıf öz varlıkları, faaliyet gelirleri, yardım ve bağışlar
yanında kamu yardımları oluşturmaktadır. Dernek, vakıf ve benzeri
yardım amaçlı kuruluşlar, özel kaynaklarının yanında Devlet yardım ve
bağışlarından da yararlanmaktadırlar. Ayrıca, sağlıkla ilgili kampanya,
tarama ve benzeri geçici oluşum ve çalışmalarında Kamu ve Özel sektör
ile Kişiler / Hane Halkı kaynakları dâhil her türden kaynak karma olarak
bir arada hizmet sunumunda kullanılabilmektedir.
SA
Karma talep mali kaynakları, çift hesaplama ve mükerrerlikleri önlemek
bakımından, baskın olan niteliklerine göre, her biri kendi grubu içinde
değerlendirilmektedir. Bu kaynak türünün oluşturduğu sistemler hakkında
tam, toplu ve ayrıntılı bilgi yoktur (92:13).
B- ARZ VE TALEP AMAÇLARININ BİR ARADA OLDUĞU KARMA MALİ
KAYNAKLAR
A.
ER
DA
L
Türkiye sağlık sektöründe yer alan kuruluşların önemli bir kısmı hem arz hem
de talep sistemlerinde faaliyet göstermektedirler. Sağlık Bakanlığı, diğer
bakanlık ve kuruluşlar, TSK, üniversiteler, KİT’ler, özel idareler, belediyeler,
özel sektör kuruluşları, yardım amaçlı kuruluşların çoğu, sağlık meslekleri
profesyoneli kişiler bunlardandır. Ayrıca, esas olarak sağlık hizmetleri arz
sistemleri içinde olan tüm kuruluşlar, ürünlerini üretmek için ihtiyaç duydukları
mal ve hizmetleri temin ederken talep edici niteliğini de kazanırlar. Bu tür çift
işlem ve nitelikli kuruluşlar da, çift hesaplama ve mükerrerlikleri önlemek
bakımından, kurumun değil, ele alınan hizmetin baskın olan niteliklerine göre,
ilgili bölümlerde ele alınmaktadır.
2992
V.3.2. Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Kurumsal Mali
Kaynakları Ve Harcama Yerleri
AN
Türkiye sağlık sektörü arz mali kaynakları, sağlık hizmetlerinin dört ana üretim
unsuru kapsamında yer alan sağlık ürünlerini üretmek amacıyla çeşitli kişi, kurum ve
kuruluşlar tarafından kullanılmaktadır.
UT
Bu kaynak gruplandırılması esas alınarak hazırlanan aşağıdaki Tablo da,
daha önce incelenen Türkiye sağlık sektörü arz sistemleri yapısına uygun yapıda
geliştirilmiş, her kaynak grubunu kullanan kişi, kurum ve kuruluşlar ile kaynakların
harcama yerleri ayrı ayrı ve ayrıntılı olarak gösterilmiştir.
Tablo, “Arzın Mali Kaynakları (Gelirler)” ve “Harcama Yerleri (Giderler)”
başlıklı iki bölümden meydana gelmektedir.
RG
Mali Kaynakları (Gelirler) bölümü, sağlık hizmeti arzı için harcanan mali
imkanları oluşturan çok çeşitli gelirlerin mali kaynakları esas alınarak ve
harcamacılarına göre hazırlanmıştır.
Bu bölüm, “hizmetler”e göre tasnif edilerek de hazırlanabilir.
SA
Ancak, harcama yerleri (gider) bölümü de “hizmetler” esasına göre
hazırlandığı için, tablonun her iki bölümünün birbirinin tekrarı olmaması ve arada
sadece gelir ile gider kavramlarının farkı kadar bir anlam farkını yansıtacak olması
sebebiyle, daha anlamlı ve karşılanabilir bir tablo hazırlanabilmesi için, gelir
kaynakları ayrımı kullanılmıştır.
ER
DA
L
Harcama Yerleri (Giderler) bölümü ise, harcama yapılan yerler (hizmetler)
esas alınarak ve yapılan harcamaların mali kaynaklarının türlerine göre
hazırlanmıştır.
Bu bölüm de, hizmetler esas alınarak, fakat harcama kaynaklarına göre değil,
geliri elde eden birim ve kesimlere göre hazırlanabilir.
Ancak günümüzde Türkiye sağlık sektörü enformasyon sisteminin adeta
mevcut bulunmaması ve elde edilebilen bilgilerin bu ayrıntıda bir çalışma yapmak
için yeterli ve güvenilir olmaması sebebiyle, bu sınıflamaya gidilememiştir.
A.
Sektörün mevcut arz mali kaynaklarını ve bu kaynakların ve hizmetlerin
akışını daha iyi yansıtmak, daha net bilgi verebilmek ve daha ileri kıyaslamalar
yapma imkanı sağlamak amacıyla, Tablo’nun aşağıdaki haliyle hazırlanmasının
yararlı olacağı düşünülmüştür (89:27-29; 92:1, 2).
2993
Tablo 37: Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Kurumsal Mali
ARZIN MALİ KAYNAKLARI (Gelirler)
___________________________________________ _
HARCAMA YERLERİ (Giderler)
___ _
(Aşağıda yer alan her harcama türü grubundaki hizmet arzı
kuruluşunun giderleri, önce YATIRIM ve İŞLETME gideri
olarak ayrıştırılmalı, bunların her biri de, yan sütundaki Arz
Mali Kaynakları (Gelirler) başlıklarına uygun başlıklarla
ayrıntılandırılmalıdır)
A-KAMU MALİ KAYNAKLARI
A1-Merkezi Yönetim Birimlerinin Kaynakları
a-Bütçe, DS Kaynakları
1-Sağlık Bakanlığı'na Tahsis Edilen Ödenekler
ÜST KADEME SAĞLIK İDARESİ Hizmetleri İçin
(Hudut Ve Sahiller Sağlık Hizmetleri dahil,
UT
Kamu Kaynaklı Harcamalar
SB Harcamaları
Diğer Kamu Kurum Ve Kuruluşlarının Harcamaları
TSK Harcamaları
Üniversite Sağlık Birimlerinin Harcamaları
Özel İdarelerin Harcamaları
Yerel Yönetimlerin Harcamaları
Diğer Kamu Kaynaklı Harcamalar
SB görevleri olan tüm hizmetlerin arzı için)
Özel Kaynaklı Harcamalar
Özel Sektör Harcamaları
ER
DA
L
4-Üniversitelere (Kamu,Vakıf/Özel) Tahsis Edil. Öd.ler
Genel Vergilerden
Tahsisli / Özel Vergi Ve Harçlardan
Dış Ve İç Borçlardan
Dış Yardımlardan
Diğer Hazine / Bütçe Kaynaklarından
Döner Sermaye Kaynaklarından
5-Diğer Hazine / Bütçe Ödenekleri
b-Özel Fonlardan Elde Edilen Kaynaklar
1-3418 Sayılı Kanunla SB'na Tahsis Edilen Kay.lar
39-A Maddesi Gelirlerinden
39-B Maddesi Gelirlerinden
2-Diğer Fonlardan SB'na Tahsis Edilen Kaynaklar
c-Diğer Fon Kaynakları
A2-Kamu İktisadi Teşebbüslerinin (KİT) Kaynakları
A.
a-Hazine / Bütçe Kaynaklı Gelirler
b-Öz Kaynaklar
c-Diğer KİT Kaynakları
A3-Özel İdarelerin Kaynakları
b-Özel Gelirler
c-Diğer Kaynaklar
A4-Yerel Yönetimlerin Kay.ları (Belediye, Köy, Muhtarlık)
b-Yerel Gelirler (Vergi, Resim, Harç, Salma Vb.)
c-Diğer Mahalli İdare Kaynakları
A5-Diğer Kamu Kaynakları
Diğer Kaynaklı Harcamalar
Yardım Amaçlı Kuruluşların Harcamaları
Diğer Harcamalar
SA
3-TSK’ne Tahsis Edilen Ödenekler
Genel Vergilerden
Tahsisli / Özel Vergi, Resim, Harç vb.den
Dış Ve İç Yardımlardan
RG
Genel Vergilerden
Dış Ve İç Yardım Ve Bağışlardan
Döner Sermaye Kaynaklarından
2-Diğer Bakanlık Ve Kuruluşlara Tahsis Edilen
Ödenekler (SHÇEK dahil)
Genel Vergilerden
Dış Ve İç Yardımlardan
_____
AN
SADECE ARZ AMAÇLI OLAN MALİ KAYNAKLAR
_________________________________________
SAĞLIK İNSANGÜCÜ EĞİTİMİ Hizmetleri için
SB Harcamaları
TSK Harcamaları
Diğer Kamu Kaynaklı Harcamaları
Özel Ve Diğer Kaynaklı Harcamalar
Vakıf Ve Yardım Amaçlı Kuruluşların Harcamaları
Diğer Harcamalar
TEMEL VE KORUYUCU-GELİŞTİRİCİ Sağlık Hizmetleri İçin
SB Harcamaları (Hudut Ve S.S.H. Dahil)
Diğer Kamu Kuruluşlarının Harcamaları
TSK Harcamaları
Kamu İktisadi Teşebbüsleri Harcamaları
SHÇEK Harcamaları (Kamu kaynakları içindedir)
Kızılay Harcamaları
Diğer Vakıf Ve Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişi H.ları
(Azınlık Ve Cemaatler Dahil)
Diğer Harcamalar
BİRİNCİ KADEME TEDAVİ Hizmetleri İçin
SB Harcamaları
TSK Sağlık Birimlerinin Harcamaları
B-ÖZEL MALİ KAYNAKLARI
B1-Özel Sektör Kuruluşlarının Kaynakları
(Yerli ve Yabancı)
Öz Kaynaklardan
Borç, Kredi, Yardım Kaynaklarından
Diğer Kaynaklardan
(Azınlık Ve Cemaatler dahil)
Diğer Harcamalar
B2-Kişisel Harcama Kaynakları
a-Kişisel Doğrudan Harcama Kaynakları
(“Özel Sektör Kuruluşu” niteliği kazanmadan hizmet
arz edenler, kayıt dışı hizmet arzı)
Kişisel Kaynaklarından
Diğer Kaynaklardan
YATAKLI TEDAVİ Hizmetleri İçin
UT
SB Harcamaları
TSK Sağlık Birimlerinin Harcamaları
b-Kişisel Dolaylı Harcama Kaynakları
(Özel Sektör Kuruluşlarının Kaynakları içindedirler)
Kişisel Kaynaklarından
Diğer Kaynaklardan
RG
B3-Diğer Özel Kaynaklar
C-DİĞER MALİ KAYNAKLAR
Kamu Ve Özel Karma Kaynaklı, Dayanışma Ve Yardım
Ağırlıklı (Sosyal Güvenlik Esaslı Harcamalar Kamu
Kaynaklarına Dahildir)
a- Özel Sağlık Sigortası Kuruluşlarının Kaynakları
(Kendi sağlık hizmeti birimlerinde hizmet arz eden sigorta
kuruluşları)
C2-Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin Kaynakları
a-Yardım Amaçlı Kuruluşların Kaynakları
1-Kamu Yardım Kuruluşlarının Kaynakları
L
SHÇEK Kaynakları
(Kamu kaynakları İçinde ele alınmıştır)
SYDTF Kaynakları
(Kamu kaynakları İçinde ele alınmıştır)
ER
DA
2-Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Kaynakları
Kızılay Kaynakları
Diğer Toplumsal Yardım Kuruluşların Kay.ları
(Azınlık Ve Cemaat Grupları Dahil)
3-Özel Yardım Kuruluşların Kaynakları
b-Yardım Amaçlı Kişilerin Kaynakları
1-Kişilerin Yardım Amaçlı Doğrudan Harcama K.ları
c-Diğer Yardım Kaynakları
C3-Diğer Sağlık Hizmeti Arz Kaynakları
A.
KAMU. ÖZEL VE DİĞER MALİ KAYNAKLARIN BİR ARADA
OLDUĞU KARMA ARZ MALİ KAYNAKLARI
(Vakıf/Özel Üniversiteleri Dahil)
ARZ VE TALEP AMAÇLARININ BİR ARADA OLDUĞU
KARMA MALİ KAYNAKLAR
(Azınlık Ve Cemaatler dahil)
Diğer Harcamalar
İLAÇ, AŞI, SERUM ÜRETİM-SATIŞ Hizmetleri İçin
SA
C1-Sigorta Kuruluşların Kaynakları
Diğer Kaynaklar
AN
2994
SB Harcamaları
TSK Harcamaları
Üniversiteler
Diğer Harcamalar
DİĞER SAĞLIK Hizmetleri İçin (Münhasıran)
Özel Sektör Kaynaklı Harcamalar
Muayenehane, Klinik, Poliklinik Hz.leri Harcamaları
Tıbbi Laboratuvar Hizmetleri Harcamaları
Tıbbi Görüntüleme Hizmetleri Harcamaları
İlaç Dağıtım Hizmetleri Harcamaları
Eczahane Hizmetleri Harcamaları
Tıbbi Cihaz Malzeme Hizmetleri Harcamaları
(ortez, protez vb. dahil)
Ambulans Hizmetleri Harcamaları
Diğer Özel Sektör Harcamaları
Diğer Kaynaklardan Yapılan Harcamalar
ADLİ TIP Hizmetleri İçin
Adalet Bakanlığı Harcamaları
(Adli Tıp Kurumu Harcamaları
SB Harcamaları
Kaynak: Sargutan A. E. (2001) Sağlık Sektörünün Yapısı (92:1,2); Sargutan A. E.
2995
Ulusal Sağlık Hesapları sonuçlarını içeren SB yayınından yararlanılarak
hazırlanan aşağıdaki tablolarda, Türkiye’de sağlık hizmeti arzı için yapılan
harcamaların bütünü, çeşitli boyutlarıyla ve çok daha ayrıntılı olarak yer almaktadır.
HİZMET SUNUCULAR
AN
Tablo 38: Hizmet Sunucuları Tarafından Yapılan GENEL Sağlık
Harcamalarının Ve Sağlık Hizmeti Türlerinin Arzı İçin
Yapılan Harcamaların Dağılımı (Trilyon TL), Türkiye, 2000
ER
DA
TOPLAM CARİ SAĞLIK HARCAMASI
SAĞLIK HİZMETİ SUNAN
KURULUŞLARIN SERMEYE
YATIRIMLARI
A.
TOPLAM SAĞLIK HARCAMASI
Sağlık Personeli Eğitim Ve Öğretimi
Sağlıkta Araştırma Ve Geliştirme
Gıda, Hijyen Ve İçme Suyu Kontrolü
Çevre Sağlığı
Hastalıkla Veya Sakatlıkla Yaşamaya
Yardım Etmek İçin Ayni Yardım
Olarak Verilen Sosyal Hizmetlerin
Sunumu Ve Yönetimi
Sağlıkla İlgili Nakdi Faydaların
Sunumu Ve Yönetimi
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI
697.57 276.78
0.03
409.42
0.03
0.02
409.37
409.37
697.57 276.78
0.03
697.57
0.03
276.78
v. yok v. yok v. yok veri yok
v. yok
27.2123
18.35
8.85
0.02
v. yok
239.89
v. yok
697.57 276.78
0.03
436.63
155.62
697.57 276.78
1.04
0.03 593.292
v. yok
v. yok
239.89
239.89
239.89
Evde Sağlık
Bakımı Sun.
Diğer Ayakta
Sağ,Hizmeti
Sunucular
Tıbbi-Teşhis
Amaçlı
Laboratu.lar
UT
2.862.44 veri
1.629.50 yok
vy
1.232.95 vy
1.163.49 vy
69.46 vy
veri yok vy
65.18 vy
veri yok vy
3.34 vy
vy
veri yok vy
vy
veri yok vy
3.34 vy
0.73 vy
vy
veri yok vy
0.73 vy
2.931.69 vy
0.03 vy
0.00 vy
114.99 vy
3.046.71 vy
SA
4.246.24
1.629.53
0.02
2.616.70
2.270.46
346.24
veri. yok
65.18
veri. yok
297.63
18.35
veri. yok
36.04
veri. yok
243.25
2.221.72
2.132.93
veri. yok
88.79
6.830.77
190.31
167.96
699.19
7.888.23
L
1-Tedavi Edici Hizmetler
Yatan Hastalara Verilen Tedavi Edici H
Gündüz Bakım Hizmetleri
Ayakta Hastalara Verilen Tedavi Ed. Hz
--Temel Tıbbi Ve Teşhis Hizmetleri
--Ayakta Ağız Ve Diş Sağlığı Hizmetleri
2-Rehabilite Edici Hizmetler
3-Uzun Dönem Hemşirelik Bakım Hz
4-Yardımcı Sağlık Hizmetleri
Klinik Laboratuvar
Teşhis Amaçlı Görüntüleme
Hasta Nakli Ve Acil Kurtarma
Diğer Tüm Yardımcı Sağlık Hizmetleri
Sınıflanamayan Diğer Yrd. Sağ. Hiz.leri
5-Ayakta Hastalara Verilen Tıbbi Hzl
İlaçlar Ve Diğer Tıbbi Sarf Malzemeleri
Tedavi Araçları Ve Diğer Tıbbi Malz.ler
Sınıflanamayan Diğer Tıbbi Malzemeler
1-5 Kişiye Yönelik Sağ.Hz.leri Ve Mlz
6-Koruma Ve Halk Sağlığı Hizmetleri
7- Genel Sağlık Ve Sigorta Yönetimi
10- Sınıflanamayan Diğer Sağ.Hz.ler
RG
Hastahaneler
Toplam
SAĞLIK HİZMETİ TÜRÜ
(OECD: Sağlık Fonksiyonu)
Evde Hemşireli.
Bakımı Sun.lar
Hekim
MuayenehaneleriDiş Hekimi
Muayenehaneleri
Diğer Sağlık
Personeli
Muaye.leri
Ayakta
Hasta Bakım
Merkezleri
Ayakta Bakım Sunucuları
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
v. yok
v. yok
27.19
v. yok
27.19
v. yok
v. yok
27.19
27.19
359.66
144.83
8.247.89
3.191.54
vy 697.57 276.78
336.89
13.89
0.35
19.55
veri yok
113.66
veri yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok v. yok
19.37
v. yok veri yok
v. yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
veri yok
veri yok
vy v. yok v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
vy v. yok
8.618.578
3.305.20
vy 697.57 276.78
0.03
613.44
239.89
vy
0.78
0.03
594.07
vy
239.89
vy
vy
27.19
27.19
2996
Tablo 38 (devam): Hizmet Sunucuları Tarafından Yapılan GENEL Sağlık
Harcamalarının Ve Sağlık Hizmeti Türlerinin Arzı İçin Yapılan
Harcamaların Dağılımı (Trilyon TL), Türkiye, 2000
RG
UT
veri
veri veri
yok
yok yok
vy
vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy v. yok vy vy
vy
vy vy
vy v. yok vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy v. yok vy vy
vy
vy vy
vy v. yok vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy v. yok vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy
vy vy
vy 84.68 vy vy
vy
vy vy
vy 84.68 vy vy
AN
Tüm Diğer
Sağl.Yönetim
Tüm Diğer
Endüstriler
Sağlıkla İlgili
Mal Ve Hizmet
Sunan Kur.lar
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Gözlük Ve
Gör.Ar.Per
Sat.Diğ.Sun
Halk Sağlığı
Programları
Sun. Ve Yönet
Devlet
Sağlık
Yönetimi
Sosyal
Sigorta
Fonları
Diğer Sosyal
Sigortalar
Diğer (Özel)
Sigorta
v yok v. yok v. yok
v. yok
veri yok
v. yok v. yok v. yok
v. yok
veri yok
v. yok
veri yok
v. yok
SA
veri. yok
L
1.992.65 228.34
1.992.65 140.28
veri yok v. yok v. yok v. yok v. yok
88.06
1.992.65 228.34
34.66
14.68 68.60
ER
DA
Klinik Laboratuvar
Eczahaneler
Genel Sağlık Ve Sigorta Yönet
TOPLAM CARİ SAĞLIK HARCAMASI 1.992.65 228.34
34.66
14.68
68.60
YATIRIMLARI
Sınıflanamayan
Diğer Hizmet
Sunucular
HİZMET SUNUCULAR
Per.Sat.Mlz.Sun
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
583.16
583.16
vy
vy
vy
vy 214.05
68.60
vy 84.68
vy
vy
vy 797.21
Sağlık Personeli Eğitim Ve Öğretimi
Çevre Sağlığı
Hastalıkla Veya Sakatlıkla Yaşamaya veri yok v. yok v. yok v. yok v. yok
Sunumu Ve Yönetimi
Sağlıkla İlgili Nakdi Faydaların veri yok v. yok v. yok v. yok v. yok
Sunumu Ve Yönetimi
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI 1.992.65 228.34 34.66 14.68 68.60
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy 166.79
vy 13.89
vy
0.35
vy
0.19
vy v. yok
vy 56.44
vy
vy
vy
vy v. yok
vy v. yok
vy
vy v. yok
vy v. yok
vy 84.68
vy
vy 181.22
vy 853.65
A.
1.992.65 228.34
34.66
14.68
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:71’den yararlanılarak
oluşturulmuştur. (Cari, Yatırım, Toplam ve Genel sağlık harcamalarının Toplam’larındaki Tablo 46-49’dan farklı olan
sayılar “Kaynak”ta aynen yer almakta olup, küsuratın yuvarlanmasından kaynaklanmış olabilir)
2997
67.41
100.00
0.00
47.12
51.24
20.06
veri yok
100.00
veri yok
1.12
0.00
veri yok
0.00
veri yok
1.37
0.03
0.00
veri yok
0.82
42.92
0.02
0.00
16.45
38.62
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
16.43
0.00
0.00
26.66
30.72
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
10.21
0.00
0.00
0.00
8.46
6.52
0.00
0.00
10.58
0.00
79.94
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
4.05
0.00
0.00
0.00
3.51
YATIRIMLARI
100.00
40.27
vy
0.00
100.00
38.70
vy
8.46
ER
DA
L
100.00
100.00
100.00
100.00
100.00
100.00
veri yok
100.00
veri. yok
100.00
100.00
veri yok
100.00
veri. yok
100.00
100.00
100.00
veri yok
100.00
100.00
100.00
100.00
100.00
100.00
A.
Diğer Ayakta
Sağlık Hizm.
Sunucular
Evde Sağlık
Bakımı Sun.
9.64
0.00
100.00
15.64
18.03
0.00
veri yok
0.00
veri yok
9.14
100.00
veri yok
24.56
veri yok
0.01
0.00
0.00
veri yok
0.00
6.39
81.77
0.00
0.15
7.52
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
80.60
0.00
veri yok
0.00
v. yok
98.62
0.00
0.00
veri yok
0.00
3.51
0.00
0.00
0.00
3.04
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
9.14
0.00
v. yok
75.44
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.40
0.00
0.00
0.00
0.34
0.00
0.22
0.00
vy
0.00
3.36
7.20
2.91
vy
0.33
RG
SA
Sa Personeli Eğitim Öğretimi TrilyonTL
100.00
33.74
100.00
100.00
Çevre Sağlığı
100.00
Hastalıkla Veya Sakatlıkla Yaşamaya veri yok veri yok
Yardım Etmek İçin Ayni Yardım Olarak
Verilen Sosyal Hizmetlerin Sunumu Ve
Yönetimi
Sağlıkla
İlgili
Nakdi
Faydaların veri yok veri yok
Sunumu Ve Yönetimi
38.36
100.00
Tıbbi-Teşhis
Amaçlı
Laboratu.lar
Hekim
MuayenehaneleriDiş Hekimi
Muayenehaneleri
Diğer Sağlık
Personeli
Muaye.leri
Ayakta
Hasta Bakım
Merkezleri
Evde Hemşireli.
Bakımı Sun.lar
UT
Klinik Laboratuvar
Hastahaneler
Toplam %
HİZMET SUNUCULAR
AN
Tablo 39: Hizmet Sunucuları Tarafından Sağlık Hizmeti Türlerine
Yapılan GENEL Sağlık Harcamalarının, Hizmet Sunucu
Gruplarına Dağılımı (%), Türkiye, 2000
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
99.08
v. yok v. yok veri yok veri yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
vy v. yok
v. yok v. yok veri yok veri yok
vy v. yok
vy
8.09
3.21 0.0003
7.12
2.78
vy
0.32
2998
Tablo 39 (devam): Hizmet Sunucuları Tarafından Sağlık Hizmeti Türlerine
YATIRIMLARI
UT
Tüm Diğer
Sağl.Yöneti.
Tüm Diğer
Endüstriler
Halk Sağlığı
Programları
Sun. Ve Yönet
Devlet
Sağlık
Yönetimi
Sosyal
Sigorta
Fonları
Diğer Sosyal
Sigortalar
Diğer (Özel)
Sigorta
Gözlük Ve
Gör.Ar.Per
Sat.Diğ.Sun
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v yok
0.00
89.69
93.42
v. yok
0.00
29.17
0.00
0.00
0.00
25.26
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
0.00
10.28
6.58
veri yok
99.18
3.34
0.00
0.00
0.00
2.89
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
vy
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
18.21
0.00
0.00
0.44
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
8.74
0.00
0.19
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
vy 0.00
vy
vy
vy 59.51
24.16
2.77
0.42
0.18
0.83
vy 0.83
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy 49.51
vy 100.00
vy 100.00
vy
0.97
vy v. yok
vy 16.75
vy
vy
vy
vy v. yok
vy v. yok
RG
0.00 veri 0.00 veri
0.00 yok 0.00 yok
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
v. yok vy v. yok vy
0.00 vy 0.00 vy
v. yok vy v. yok vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
v. yok vy v. yok vy
0.00 vy 0.00 vy
v. yok vy v. yok vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
v. yok vy v. yok vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
0.00 vy 0.00 vy
40.84 vy 50.42 vy
0.00 vy 0.00 vy
0.87 vy 1.07 vy
SA
L
ER
DA
Klinik Laboratuvar
Eczahaneler
Genel Sağlık Ve Sigorta Yönet
Sağlıkla İlgili
Mal Ve Hizmet
Sunan Kur.lar
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Sınıflanamayan
Diğer Hizmet
Sunucular
HİZMET SUNUCULAR
Per.Sat.Mlz.Sun
AN
Yapılan GENEL Sağlık Harcamalarının, Hizmet Sunucu Gruplarına
Dağılımı (%), Türkiye, 2000
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok veri yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
v. yok veri yok
vy v. yok
vy
vy
v. yok
23.12
vy 0.98
vy
vy
2.10
A.
Çevre Sağlığı
Sunumu Ve Yönetimi
Sunumu Ve Yönetimi
2.65
0.40
0.17
0.80
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
0.00
83.41
7.39
9.67
9.90
2999
Tablo 40: Hizmet Sunucuları Tarafından Yapılan TOPLAM Sağlık
Harcamalarının, Sağlık Hizmeti Türlerine Dağılımı (%),
Türkiye, 2000
YATIRIMLARI
A.
Çevre Sağlığı
Sunumu Ve Yönetimi
Sunumu Ve Yönetimi
Evde Sağlık
Bakımı Sun
Diğer Ayakta
Sağlık Hizm.
Sunanlar
AN
68.92
0.01
0.00
68.91
68.91
0.00
veri yok
0.00
veri yok
4.68
3.09
veri yok
1.49
veri yok
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
73.50
26.20
0.00
0.18
99.87
0.00 veri 0.00
0.00 yok 0.00
0.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
veri yok vy v. yok
0.00 vy 0.00
veri yok vy v. yok
100.00 vy 100.00
0.00 vy 0.00
veri yok vy v. yok
0.00 vy 100.00
veri yok vy v. yok
100.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
veri yok vy v. yok
0.00 vy 0.00
100.00 vy 100.00
0.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
0.00 vy 0.00
100.00 vy 100.00
SA
RG
UT
89.69 veri 100.00 100.00 100.00
51.06 yok
0.00
0.00
0.00
0.00 vy
0.00
0.00
38.63 vy 100.00 100.00 100.00
36.46 vy 100.00
0.00 100.00
2.18 vy
0.00 100.00
0.00
veri yok vy veri yok veri yok v. yok
2.04 vy
0.00
0.00
0.00
0.10 vy
0.00
0.00
0.00
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
0.10 vy
0.00
0.00
0.00
0.20 vy
0.00
0.00
0.00
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
0.02 vy
0.00
0.00
0.00
91.82 vy 100.00 100.00 100.00
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
3.60 vy
0.00
0.00
0.00
95.46 vy 100.00 100.00 100.00
Tıbbi-Teşhis
Amaçlı
Laboratu.lar
Diğer Sağlık
Personeli
Muaye,leri
Ayakta
Hasta Bakım
Merkezleri
Diş Hekimi
Muayenehaneleri
Hastahaneler
L
51.48
19.76
0.00
31.73
25.53
4.20
veri yok
0.79
veri yok
3.61
0.22
veri yok
0.44
veri yok
2.95
26.94
25.86
veri yok
1.08
82.82
2.31
2.04
8.48
95.64
ER
DA
Klinik Laboratuvar
Toplam %
Evde Hemşireli.
Bakımı Sun.lar
Hekim
Muayenehaneleri
HİZMET SUNUCULAR
4.36
4.54
vy
0.00
100.00
100.00
vy
100.00
0.00
000
0.13
0.00
100.00 100.00
100.00
vy
0.00
100.00
vy 100.00
336.89 113.66
13.89
0.35
19.55
veri yok veri yok
vy
vy
vy
vy
vy veri yok veri yok
19.37
v. yok veri yok veri yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
veri yok veri yok
vy veri yok veri yok
v. yok veri yok veri yok
vy v. yok
8.618.578 3.305.20
vy
697.57
276.78
0.03
613.44
239.89
vy 27.19
3000
Tablo 40 (devam): Hizmet Sunucuları Tarafından Yapılan TOPLAM Sağlık
HİZMET SUNUCULAR
Genel Sağlık Ve Sigorta Yönetimi
ER
DA
YATIRIMLARI
0.00
vy
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
0.00
73.15
73.15
vy
vy 26.85
100.00 100.00 100.00 100.00 100.00
vy 100.00
vy
vy 100.00
vy 100.00
Çevre Sağlığı
Sunumu Ve Yönetimi
Sunumu Ve Yönetimi
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy 166.79
vy 13.89
vy
0.35
vy
0.19
vy v. yok
vy 56.44
vy
vy
vy
vy v. yok
vy v. yok
vy
vy v. yok
vy v. yok
vy
vy
vy 181.22
vy 853.65
A.
0.00
v. yok
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
0.00
0.00 veri
0.00 veri veri
0.00 yok
0.00 yok yok
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
v. yok vy v. yok vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
100.00 vy 100.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
100.00 vy 100.00 vy vy
0.00
0.00
0.00
UT
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
100.00
0.00
100.00
RG
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok v. yok v. yok
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok v. yok
vy
0.00
0.00
0.00
100.00 100.00
0.00
100.00 61.43
0.00
0.00 38.57
0.00
100.00 100.00
0.00
0.00
0.00 100.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
100.00 100.00 100.00
L
Klinik Laboratuvar
SA
Gözlük Ve
Gör.Ar. Pe.
Dat.Diğ.Sun
Halk Sağlığı
Programları
Sun. Ve Yönet.
Devlet
Sağlık
Yönetimi
Sosyal
Sigorta
Fonları
Diğer Sosyal
Sigortalar
Diğer
(Özel)
Sigorta
Tüm Diğer
Sağ. Yönet.i.
Tüm Diğer
Endüstriler
Sağlıkla İlgili
Mal Ve Hizmet
Sunan Kur.lar
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Sınıflanamayan
Diğer Hizmet
Sunucular
Eczahaneler
Per.Sat.Mlz.Su
AN
Harcamalarının, Sağlık Hizmeti Türlerine Dağılımı (%), Türkiye,
2000
84.68
3001
Tablo 41: Hizmet Sunucuları Tarafından Yapılan CARİ Sağlık
Harcamalarının, Sağlık Hizmeti Türlerine Dağılımı (%),
Türkiye, 2000
YATIRIMLARI
A.
Çevre Sağlığı
Sunumu Ve Yönetimi
Sunumu Ve Yönetimi
359.66
Evde Sağlık
Bakımı Sun
Diğer Ayakta
Sağlık Hizm.
Sunanlar
AN
0.00 veri
0.00
0.00 yok
0.00
0.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
veri yok vy v. yok
0.00 vy
0.00
veri yok vy v. yok
100.00 vy 100.00
0.00 vy
0.00
veri yok vy v. yok
0.00 vy 100.00
veri yok vy v. yok
100.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
veri yok vy v. yok
0.00 vy
0.00
100.00 vy 100.00
0.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
0.00 vy
0.00
100.00 vy 100.00
SA
RG
UT
93.95 veri 100.00 100.00 100.00
69.01
53.48 yok
0.00
0.00
0.00
0.01
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
40.47 vy 100.00 100.00 100.00
69.00
38.19 vy 100.00
0.00 100.00
69.00
2.28 vy
0.00 100.00
0.00
0.00
veri yok vy v. yok veri yok veri yok veri yok
2.14 vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.11 vy
0.00
0.00
0.00
4.59
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
3.09
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
1.49
0.11 vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.02 vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.02 vy
0.00
0.00
0.00
0.00
96.22 vy 100.00 100.00 100.00
73.59
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
26.23
0.00 vy
0.00
0.00
0.00
0.00
3.77 vy
0.00
0.00
0.00
0.18
100.00 vy 100.00 100.00 100.00 100.00
Tıbbi-Teşhis
Amaçlı
Laboratu.lar
Ayakta Hasta
Bakım
Merkezleri
Diğer Sağlık
Personeli
Muayene,leri
Hastahaneler
L
53.83
20.66
0.00
33.17
28.78
4.39
veri yok
0.83
veri yok
3.77
0.23
veri yok
0.46
veri yok
3.08
28.17
27.04
veri yok
1.13
86.59
2.41
2.13
8.86
100.00
ER
DA
Klinik Laboratuvar
Toplam %
Evde Hemşireli.
Bakımı Sun.lar
Hekim
Muayenehaneleri
Diş Hekimi
Muayenehaneleri
HİZMET SUNUCULAR
144.83
8.247.89 3.191.54
vy
vy 697.57
0.78
276.78
0.03
594.07
vy
239.89
vy
27.19
336.89 113.66
13.89
0.35
19.55
veri yok veri yok
vy
vy
vy
vy
19.37
vy v. yok veri yok veri yok veri yok veri yok
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
veri yok veri yok
vy v. yok veri yok veri yok veri yok veri yok
vy v. yok
vy 697.57
vy
8.618.578 3.305.20
276.78
0.03
613.44
239.89
27.19
3002
Tablo 41 (devam): Hizmet Sunucuları Tarafından Yapılan CARİ Sağlık
Harcamalarının, Sağlık Hizmeti Türlerine Dağılımı (%), Türkiye,
2000
HİZMET SUNUCULAR
0.00 veri
0.00 veri veri
0.00 yok
0.00 yok yok
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
100.00 vy 100.00 vy vy
0.00 vy
0.00 vy vy
100.00 vy 100.00 vy vy
UT
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
100.00
0.00
100.00
RG
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
100.00
0.00
0.00
100.00
YATIRIMLARI
1.992.65 228.34
vy
34.66
14.68
68.60
Çevre Sağlığı
Sunumu Ve Yönetimi
Sunumu Ve Yönetimi
A.
AN
Gözlük Ve
Görme
Araçları
Halk Sağlığı
Programları
Sun. Ve Yönet.
Devlet
Sağlık
Yönetimi
Sosyal
Sigorta
Fonları
Diğer Sosyal
Sigortalar
Diğer
(Özel)
Sigorta
Tüm Diğer
Sağ. Yönet.i
Tüm Diğer
Endüstriler
Sağlıkla İlgili
Mal Ve Hizmet
Sunan Kur.lar
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Sınıflanamayan
Diğer Hizmet
Sunucular
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
100.00
61.43
v. yok
38.57
100.00
0.00
0.00
0.00
100.00
SA
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
0.00
100.00
100.00
veri yok
0.00
100.00
0.00
0.00
0.00
100.00
ER
DA
Klinik Laboratuvar
Genel Sağlık Ve Sigorta Yönetim
L
Eczahaneler
Per.Sat.Mlz.Sun
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
0.00
100.00
100.00
vy
vy
vy 214.05
84.68
vy
vy
vy 797.21
vy
vy
vy
vy
vy v. yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy 166.79
vy 13.89
vy
0.35
vy
0.19
vy v. yok
vy 56.44
vy
vy
vy
vy v. yok
vy v. yok
vy
vy v. yok
vy v. yok
vy
vy
vy 181.22
vy 853.65
vy
84.68
3003
V.4. Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Yaptığı Harcamalar
V.4.1. Sağlık Hizmetleri Arzı Amaçlı Kamu Kaynaklı Harcamalar
HARCAMA TÜRLERİ
MİLYON $
1993
1994
1995
AN
Tablo 42: Sağlık Bakanlığı, Kamu Üniversiteleri, Belediyeler Ve
TSK’nin Sağlık Hizmeti Arzı Amaçlı Toplam Harcamaları
% DEĞİŞİM
1996 1997
1998
93/94 94/95
1.329
1.667
1.917
2.224
2.542
- 36
25
SB Bütçe ve DS Kaynaklı Harc.
1.960
1.293
1.626
1.888
2.175
2.482
- 34
26
95/96 96/97
15
97/98
16
14
16
15
14
108
52
54
59
70
74
-52
4
9
19
6
Ayakta Tedavi Hizmetleri
529
313
334
408
476
502
-41
7
22
17
5
1.066
(840)
(226)
787
(551)
(235)
984
(608)
(376)
1.170
(691)
(479)
1.335
(806)
(529)
1.585
(883)
(702)
-26
-34
4
25
10
60
19
14
27
14
17
10
19
10
33
257
141
253
251
193
321
-45
79
-1
17
9
91
36
41
29
49
60
-60
13
-29
68
22
387
294
340
557
599
938
-24
16
64
8
57
Hastahane Hizmetleri Toplam
(Genel Bütçe)
(Döner Sermaye)
Diğer (Yönetim, Eğitim vb.)
SB Fon Kaynaklı Harcamaları
(3418-39/B Gel.Ve Dest.Fo.SB payı)
387
294
340
557
599
938
-24
16
64
8
57
(Genel Bütçe)
(171)
(109)
(84)
(95)
(94)
(200)
-36
-23
13
-1
113
(Döner Sermaye)
(216)
(185)
L
KAMU ÜNİVERSİTELERİNİN
SAĞLIK HARCAMALARI
SA
Koruyucu Sağlık Hizmetleri
UT
2.051
RG
SAĞLIK BAKANLIĞI SAĞLIK
HARCAMALARI
(462)
(505)
(783)
-14
38
80
9
55
315
227
283
340
400
506
-28
25
20
18
27
151
109
136
163
192
243
-28
25
20
18
27
İlaç Ve Hastahane Dışı Ayakta
Tedavi Giderleri
BELEDİYELERİN SAĞLIK
HARCAMALARI
164
118
147
177
208
263
-28
25
20
18
26
23
19
22
41
42
47
-17
16
86
2
12
5
4
4
8
8
9
-20
0
1
0
13
18
15
17
33
34
38
-17
13
94
3
12
2.776
1.869
2.312
2.855
3.265
4.033
-321
24
23
14
43
ER
DA
(256)
TSK SAĞLIK HARCAMALARI
İlaç ve Hastahane Dışı Ayakta
Tedavi Gideri
A.
KAMU ARZI TOPLAM
SAĞLIK HARCAMALARI
Kaynak : (116:18,33,36,40; 117:9,19,22,24; 118:9,19,22,24) SB, Türkiye Sağlık
Harcamaları Ve Finansmanı’ndan derlenmiştir.
Not: Kaynaklarda veri derlemeye dayalı olanlar dışında kalan ve “Değişim Yüzdesi”
gibi hesaplama yoluyla verilen bilgiler tarafımızdan oluşturulan yeni Tablo’larda
kullanıldığında, hesaplamaları yinelenmiş ve Kaynak’tan farklı bulunduğunda, yeni
değerler tablolanmıştır. Bu sebeple kaynaktan farklılıklar olabilir.
Yukarıdaki Tablo’da, kamu kaynaklarını kullanan kuruluşlardan sadece Sağlık
Bakanlığı, kamu üniversiteleri, Türk Silahlı Kuvvetleri ve belediyelerin, tümüyle
hizmet sunumu / arzı için yaptıkları varsayılan harcamalar toplanmıştır.
3004
Doğru kaynak ayırımı bakımından, kaynakları kamu olmayıp, özel sektör ve
özel kişiler / hane halkı olduğu için SSK tabloya alınmamıştır. Bu doğru ayırımdır.
AN
Ancak, Diğer Bakanlık Ve Kuruluşlar, Özel İdareler, Kamu İktisadi
Teşebbüsleri de kamu kapsamında oldukları halde, sağlık harcamalarının ne
kadarının hizmet sunumu, ne kadarının talep olduğunu bilme imkanı olmadığı için
tablo eksiktir.
UT
Ayrıca tabloya alınan tutarların tam olduğunu veya tümü ile arz amaçlı
olduğunu söyleme imkanı da yoktur.
RG
Bu harcamaların ağırlıklı içeriğini personel giderleri, hizmet ve tüketim mal ve
malzemeleri, demirbaş, makine, teçhizat ve taşıt alımları ve büyük onarımları, yapı
tesis ve büyük onarımları, diğer ödemeler ve transferler harcama kalemlerinden
yapılan ve sağlık hizmeti ile ilgili her türlü sağlık hizmeti sunumu giderlerini
karşılamayı amaçlayan harcamalar oluşturmaktadır.
SA
Bu çerçevede, 1993–1998 yılları arasında Türkiye sağlık sektörü kamu hizmet
arzı toplam sağlık harcamaları içerisinde en büyük payı, ortalama %74 oranla
Sağlık Bakanlığı sağlık harcamaları oluşturmaktadır. Harcama miktarları göz önüne
alındığında, Sağlık Bakanlığı’nı sırasıyla ortalama %25 oranla kamu üniversiteleri ve
ortalama %1 oranla da belediyeler izlemektedir.
ER
DA
L
Sağlık Bakanlığı sağlık harcamaları koruyucu sağlık hizmetleri, ayakta tedavi
hizmetleri, hastahane ve diğer (yönetim, eğitim, vb.) giderlerden; kamu
üniversitelerinin sağlık harcamaları eğitim harcamaları dışında kalan hastahane
giderlerinden; belediyelerin sağlık harcamaları hastahane, ilaç ve hastahane dışı
ayakta tedavi giderlerinden oluşmaktadır. Bu üç kurumun sağlık harcamalarında
1993 yılına göre 1994 ve 1995 yıllarında düşüş gerçekleşmiş, 1996 yılından itibaren
giderek artış kaydedilmiştir.
Döner Sermayeler kanalıyla Sağlık Bakanlığının ve kamu üniversitelerinin
yaptığı harcamaların tutarları aşağıda aktarılmaktadır (92:16):
Tablo 43: Sağlık Bakanlığı Ve Kamu Üniversitelerinin Döner
Sermaye Harcamaları
A.
Döner Sermayeler
1999 (Milyon TL)
Adet
Gider
2000 (Milyon TL)
Adet
Gider
Sağlık Bakanlığı Sağlık Birimleri
Döner Sermaye İşletmeleri
525 300.096.323
589
542.720.377
Kamu
Üniversiteleri
Hastahane
Döner Sermaye İşletmeleri
162 225.014.300
86*
529.897.722
*2000 yılında üniversite D.S. işletmeleri birleştirildiğinden sayılar azalmıştır.
3005
AN
Daha ayrıntılı bir araştırma olan Ulusal Sağlık Hesapları (USH) belgesinde
Türkiye’deki kamu sağlık harcamaları ile ilgili bilgiler, oluşturulan ve geliştirilen
aşağıdaki tablolarda yer almaktadır. USH, Ekonomik İşbirliği Ve Kalkınma Örgütü
(OECD) sistemine göre yapıldığından, Sosyal Sigorta Fonları kamu kaynakları
arasında hesaplanmaktadır. Bu yaklaşım hata oluşturabildiğinden, böyle içerikteki
tablolar, bir kere de Sosyal Sigorta Fonları dâhil edilmeden oluşturulmuştur.
Tablo 44: Türkiye’de Kamu Sektörü Sağlık Harcaması Türlerinin,
Sağlık Harcaması Türleri İçindeki Oranları (%), (OECD
UT
metoduyla Sosyal Güvenlik Fonları Dâhil)
RG
Sağlık Harcaması Türleri
1999
2000
Kamu Sektörü Sağlık Harcamaları (KSH) / Cari Sağlık Harcaması
60.00
61.67
Kamu Sektörü Sağlık Harcamaları (KSH) / Toplam Sağlık Harcaması
61.13
62.93
Kamu Sektörü Sağlık Harcamaları (KSH) / Genel Sağlık Harcaması
62.86
64.34
s:xv’den yararlanılarak geliştirilmiştir.
SA
Tablo 45: Türkiye’de Kamu Sektörü Sağlık Harcaması Türlerinin,
Sağlık Harcaması Türleri İçindeki Oranları (%), (Sosyal
Güvenlik Fonları Hariç)
ER
DA
L
1999
2000
Kamu Sektörü Sağlık Harcamaları (KSH) / Cari Sağlık Harcaması
27.29
25.93
Kamu Sektörü Sağlık Harcamaları (KSH) / Toplam Sağlık Harcaması
28.74
27.98
Kamu Sektörü Sağlık Harcamaları (KSH) / Genel Sağlık Harcaması
31.18
30.09
s:21,22,52,64’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
Tablo 46: Türkiye’de Kamu Sektörü Sağlık Harcaması Türleri Ve
Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya (GSYİH) Oranları, (OECD
metoduyla Sosyal Güvenlik Fonları Dâhil)
A.
1999
2000
Kamu Sektörü Sağlık Harcaması
Trilyon Milyon Milyon SGP Trilyon Milyon Milyon SGP
Türleri
TL
ABD $
ABD $
TL
ABD $ ABD $
Kamu Cari Sağlık Harcamaları (KCSH) 2.871 6.794
14.975 4.865 7.748
17.728
KCSH / GSYİH %
3.7
3.9
Kamu Yatırım Sağlık Harcamaları (KYH) 176
416
918
325 518
1.185
KYSH / GSYIH %
0.2
0.3
Kamu Toplam Sağlık Harcaması (TSH) 3.047 7.210
15.893 5.190 8.266
18.914
KTSH / GSYİH %
3.9
4.2
Kamu Diğer Sağlık Harcamaları (DSH)
249
590
1,300
355 565
1.294
KDSH / GSYİH %
0.4
0.2
Kamu Genel Sağlık Harcaması (GSH)
3.296 7.800
17.193 5.545 8.831
20.208
KGSH / GSYİH %
4.3
4.4
s:xv’den yararlanılarak geliştirilmiştir.
3006
Tablo 47: Türkiye’de Kamu Sektörü Sağlık Harcaması Türleri Ve
Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya (GSYİH) Oranları, (Sosyal
Güvenlik Fonları Hariç)
1999
2000
Trilyon Milyon Milyon SGP Trilyon Milyon Milyon SGP
TL
ABD $
ABD $
TL
ABD $ ABD $
AN
Kamu Sektörü Sağlık Harcaması
Türleri
Kamu Cari Sağlık Harcamaları (KCSH)
KCSH / GSYİH %
Kamu Yatırım Sağlık Harcamaları (KYH)
KYSH / GSYIH %
Kamu Toplam Sağlık Harcaması (TSH)
KTSH / GSYİH %
Kamu Diğer Sağlık Harcamaları (DSH)
KDSH / GSYİH %
Kamu Genel Sağlık Harcaması (GSH)
L
ER
DA
A.
49:
RG
959
8.411
1.046
9.457
2004,
Türkiye’de Kamu Sektörü Toplam Cari Sağlık
Harcamalarının, Hizmet Sunucusu Türlerine Dağılımı
(%), (OECD metoduyla Sosyal Güvenlik Fonları Dâhil)
Hizmet Sunucuları
1999
11.22
Genel Sağlık Yönetimi Ve Sigorta
1.51
Halk Sağlığı Programlarının Sunum Ve Yönetimi
0.17
Hastahaneler
54.15
Perakende Satış Ve Diğer Tıbbi Malzeme Sunanlar
27.30
Sınıflanamayan Diğer Kategori
5.65
s:23’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
Tablo
7.451
SA
48:
UT
3.091
6.812 2.045 3.256
1.7
1.6
127
300
662
263 419
0.14
0.2
1.432
3388
7.469 2.308 3.675
1.8
1.9
203
481
1.059
287 457
0.3
0.16
1.636 3.871
8.534 2.595 4.132
KGSH / GSYİH %
2.1
2.0
s:xv,52,64’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
Tablo
1.306
2000
9.36
1.71
0.54
51.14
29.18
8.07
2004,
Türkiye’de Kamu Sektörü Toplam Cari Sağlık
Harcamalarının, Hizmet Sunucusu Türlerine Dağılımı
(%), (Sosyal Güvenlik Fonları Hariç)
Hizmet Sunucuları
1999
2000
22.00
19.34
0.86
0.72
0.38
1.29
Hastahaneler
50.15
47.18
16.91
16.84
9.70
14.63
s:23,52,64’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
3007
Türkiye’de kişi başına cari, toplam ve genel kamu sağlık harcamalarının
tutarları USH araştırmasında aşağıdaki gibi bulunmuştur.
Tablo 50: Türkiye’de Kişi Başına Kamu Sektörü Sağlık Harcaması
(KBKSSH) Türleri (OECD metoduyla Sosyal Güvenlik
AN
Fonları Dâhil)
1999
2000
Milyon ABD SGP Milyon ABD SGP
TL
$ ABD $ TL
$ ABD $
KB Kamu Sektörü Cari Sağlık Harcamala (KBKSCSH)
43 102
226
72 114
261
KB Kamu Sektörü Toplam Sağlık Harcam (KBKSTSH)
46 109
240
77 122
279
KB Kamu Sektörü Genel Sağlık Harcama (KBKSGSH)
50 118
259
82 130
298
s:xv’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
RG
UT
Kişi Başına Kamu Sektörü Sağlık Harcaması
(KBKSSH) Türleri
Tablo 51: Türkiye’de Kişi Başına Kamu Sektörü Sağlık Harcaması
(KBKSSH) Türleri (Sosyal Güvenlik Fonları Hariç)
1999
2000
TL
$ ABD $ TL
$ ABD $
KB Kamu Sektörü Cari Sağlık Harcamaları (KBKSCSH)
20 47
105
30 48
109
KB Kamu Sektörü Toplam Sağlık Harcama (KBKSTSH)
22 52
114
34 54
115
KB Kamu Sektörü Genel Sağlık Harcamal (KBKSGSH)
25 59
130
38 60
138
s:xv,52,64’den yararlanılarak 0luşturulmuştur.
L
SA
Kişi Başına Kamu Sektörü Sağlık Harcaması
(KBKSSH) Türleri
ER
DA
USH araştırmasına göre, OECD ülkelerindeki kamu ve özel sektör sağlık
harcamalarının Gayrı Safi Yurt İçi Hasılalarına oranları ve toplam sağlık
harcamalarının içindeki payları aşağıdaki tablolarda gösterildiği gibidir.
Tablo 52: OECD Ülkelerinde, Toplam Sağlık Harcaması Kamu Ve
Özel Sektör Paylarının, Gayrı Safi Yurt İçi Hasılalarına
(GSYİH) Oranları (%), 2000
A.
ABD
K:5.8 Ö:7.3 Kanada
6.3 2.6 Norveç
6.5 1.2 İrlanda
4.7 1.7
Almanya
8.3 2.3 Belçika
6.2 2.6 Japonya
6.1 1.5 Polonya
4.0 1.7
İsviçre
5.8 4.6 Danimarka
6.9 1.5 İspanya
5.3 2.2 Meksika
2.6 3.0
Yunanistan
5.2 4.5 İtalya
6.0 2.1 İngiltere
5.9 1.4 Lüksemburg
5.0 0.5
Fransa
7.1 2.2 Yeni Zelanda 6.1 1.8 Çek
6.5 0.6 Slovakya
4.9 0.6
İzlanda
7.7 1.5 OECD Ortalam 5.9 2.0 Macaristan
5.0 2.1 Kore
2.4 2.7
Portekiz
6.4 2.8 Avusturya
5.4 2.3 Finlandiya
5.0 1.7
4.2 2.4
Avustralya
6.2 2.8 İsveç
7.2 1.2 Türkiye
3008
Tablo 53: OECD Ülkelerinde, Toplam Sağlık Harcamaları İçinde
Kamu Ve Özel Sektör Payları (%), 2000
RG
UT
AN
ABD K:44.4 Ö:55.6 Avusturya 69.3 30.4 Finlandiya 75.1 24.2 İsveç
84.9 15.1
Meksika
46.5 53.5 Polonya
70.0 30.0 Fransa
75.8 24.2 Norveç
85.0 15.0
Kore
47.6 52.4 Kanada
70.4 29.6 Ye. Zelanda 78.0 22.0 Slovakya
89.4 10.5
Yunanistan 53.9 46.1 Belçika
70.5 29.5 Almanya
78.8 21.2 Lüksemburg 89.7 10.3
İsviçre
55.6 44.4 Macaristan 70.7 29.3 Hollanda
80.9 19.1 Çek
91.4 8.6
Türkiye
62.9 37.1 İrlanda
71.5 28.5 Japonya
81.3 18.7
Avustralya 68.7 31.3 İngiltere
73.3 26.7 Danimarka 82.5 17.5
Portekiz
69.5 30.5 İtalya
73.7 26.3 İzlanda
83.6 16.4
s:31’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
V.4.1.1. Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
SA
Sağlık Bakanlığı, Cumhuriyet döneminde 02.05.1920 tarihinde 3 sayılı
Kanunla “Sıhhiye Ve Muavenet-i İçtimaiye Vekâleti” adı altında Bakan, Müsteşar,
Sağlık Ve Sosyal Yardım İşleri Müdürlüğü ile birkaç müfettişten oluşan bir kadro ile
kurulmuştur. Daha sonra Bakanlığın ismi önce “Sıhhat Ve İçtimai Muavenet
Vekaleti”, sonra da 09.06.1936 tarih ve 3017 sayılı “Sağlık ve Sosyal Yardım
Bakanlığı Teşkilat Ve Memurin Kanunu” ile “Sağlık Ve Sosyal Yardım Bakanlığı”
olarak değiştirilmiştir.
ER
DA
L
Bakanlık kurulduğu tarihten itibaren ülkedeki öncelikli sağlık sorunları ile
mücadele ederek, sağlık hizmetlerini imkanların el verdiği biçimde halka ulaştırmaya
çalışmış, izlediği politikalara göre farklı yaklaşımlar sergilemiştir.
Son olarak 24.01.1989 tarih ve 356 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile
Bakanlığın ismi “Sağlık Bakanlığı” (SB) olarak değiştirilmiş, hizmet koşullarına göre
merkez ve taşra örgütünü geliştirerek bugünkü örgüt ve yönetim biçimini almıştır
(73:15,16).
A.
Sağlık Bakanlığı’nın Görevleri
-Herkesin hayatını bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan tam iyilik hali içinde
sürdürmesini sağlamak için fert ve toplum sağlığını korumak ve bu amaçla
ülkeyi kapsayan plan ve programlar yapmak, uygulamak ve uygulatmak, her
türlü tedbiri almak, gerekli teşkilatı kurmak ve kurdurmak,
-Bulaşıcı, salgın ve sosyal hastalıklarla savaşarak koruyucu, tedavi edici
hekimlik ve rehabilitasyon hizmetlerini yapmak,
-Ana ve çocuk sağlığının korunması ve aile planlaması hizmetlerini yapmak,
-İlaç, uyuşturucu ve psikotrop maddelerin üretim ve tüketimini her safhada
kontrol etmek; farmasötik ve tıbbi madde ve müstahzar yerlerinin, dağıtım
yerlerinin açılış ve çalışmalarını esaslara bağlamak, denetlemek,
-Gerekli aşı, serum, kan ürünleri ve ilaçların üretimini yapmak, yaptırmak ve
gerekirse ithalini sağlamak,
3009
RG
UT
AN
-Temel sorumluluk Sağlık Bakanlığı’na ait olmak üzere, Tarım Orman Ve Köy
İşleri Bakanlığı ve mahalli idarelerle işbirliği suretiyle gıda maddelerinin ve
bunları üreten yerlerin sağlık açısından kontrol hizmetlerini yürütmek,
-Mahalli idareler ve ilgili diğer kuruluşlarla işbirliği suretiyle çevre sağlığını
ilgilendiren gerekli tedbirleri almak ve aldırmak,
-Bulaşıcı, salgın insan hastalıklarına karşı kara hudut kapıları, deniz ve hava
limanlarında koruyucu sağlık tedbirlerini almak,
-Kanser, verem, sıtma ile savaş hizmetlerini yürütmek ve bu alanda hizmet
veren kurum ve kuruluşların koordinasyonu ve denetimini sağlamak,
-Bu görevlerin yerine getirilmesi için gerekli tesisleri kurmak ve işletmek,
meslek personelini yetiştirmek,
-Sağlık hizmetleri ile ilgili olarak milletlerarası ve yurt içindeki kurum ve
kuruluşlarla işbirliğinde bulunmak (73:16,17).
1993
MİLYON $
1994
1995
1996
1.647
1.022
1.208
1.379
1.597
1.721
-38
18
14
16
8
226
235
376
479
529
702
4
60
27
10
32
Fon Kaynaklı Bütçe
Harcam.(3418/39.A
Sağ.Hz.Vergisi)
88
36
41
29
49
59
-59
15
-28
68
20
Geliştirme Ve
Destekleme Fonu
(3418/39.B.SB payı)
91
L
Tablo 54: Sağlık Bakanlığı Mali Kaynakları Ve SB Bütçesinin
Konsolide Devlet Bütçesine Oranı
36
41
29
49
60
-60
13
-29
68
22
Genel Bütçe
Harcamaları
ER
DA
Döner Sermaye
Harcamaları
TOPLAM
SB Bütçesi /
Konsolide Devlet
Bütçesi
1997
1998
SA
KAYNAKLAR
% DEĞİŞİM
93/94 94/95 95/96 96/97
97/98
2.052
1.329
1.667
1.917
2.224
2.542
-35
25
15
16
14
4,56
3,72
3,70
2,76
4,03
3,02
-18
-1
-25
1,27
-25,1
Kaynak: (116:14,15; 117:5; 118:5) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı
A.
SB sunduğu koruyucu sağlık hizmetleri ile ayakta ve yataklı tedavi hizmetleri
kapsamı yanında, bu hizmetlerini üretmek ve arz etmek için gerekli olan sağlık
insangücü, finansman dâhil tüm Yardımcı Unsurlar, diğer hizmetler, ürünler ve
örgütlenme bakımından en büyük arz edici, hizmet sunucu ve düzenleyici olarak
Türkiye sağlık sektörü arz sisteminin en önemli, en büyük ve belirleyici hizmet arz
edicisidir.
Bunun yanı sıra, Genel Bütçeden ve Fonlardan ayrılan kaynaklar ile Söner
Sermaye gelirleriyle ağırlıklı olarak arz finansmanında arz finansman merkezi olarak
da aynı büyüklük, önem ve belirleyiciliğe sahiptir.
3010
SB, satın aldığı sağlık hizmeti üretim unsurları sebebiyle, sağlık hizmetleri
talep sistemleri ve talep finansmanında da en büyük ve önemli rolü oynar.
AN
Türkiye'nin sağlık politikasını belirlemekle ve yürütmekle görevli olan, temel
sağlık hizmetleri yanında birinci, ikinci ve üçüncü kademe tedavi hizmetleri sunan,
özellikle yataklı tedavi kurumlarının çok büyük bir bölümünü bünyesinde bulunduran
Sağlık Bakanlığı, çalıştırdığı sağlık insangücü sayısının fazlalığıyla da, en çok sağlık
harcaması yapan kamu kurumudur.
UT
Sağlık Bakanlığı’nın üç büyük mali kaynağı Genel Bütçe ödenekleri, Döner
Sermaye gelirleri ve Fon gelirleridir.
SA
RG
Devlet bütçesinden ayrılacak ödenekler bir önceki yılın enflasyon oranı da
dikkate alınarak belirlenmektedir. Enflasyon, kamu harcamalarının kontrolü üzerinde
olumsuz etkide bulunmakta, bu nedenle mali yılın başında ayrılan genel bütçe
ödeneklerinin yıl içinde revizyonuna ihtiyaç duyulmaktadır. Sağlık Bakanlığı’nın
kaynakları, sağlık hizmeti sunumunu sağlayabilmek için, Genel Bütçeden ayrılan
pay, sağlık birimlerinden elde ettiği Döner Sermaye gelirleri ve Fonlardan ayrılan
paylardan oluşmaktadır. En büyük kısmı Genel Bütçeden ayrılan paylardır. Fakat
konsolide devlet Bütçesi içerisinde Sağlık Bakanlığı’na ayrılan payı incelendiğinde
bu oranın çok düşük olduğu görülür. Bu oran 1993 yılında 4,56 iken, 1993-1998
yılları arasında bir daha bu orana ulaşılamamıştır. 1996 yılında ise en düşük payla
2,76 olarak gerçekleşmiştir.
ER
DA
L
Döner Sermayeler, mali kaynaklara katkı sağlamak amacıyla, ayakta ve
yataklı teşhis ve tedavi birimlerinde verilen hizmetler karşılığında ufak bir ücret
alınması amacıyla kurulmuş, ancak amacını aşarak kazanç ve kâr aracı haline
gelmiştir. Döner Sermaye gelirleri, kişilerin hizmet için doğrudan ödedikleri ücret
veya kişiler için sigorta kurumları tarafından ödenen ücretlerden oluşmaktadır
Sağlık Bakanlığı kaynaklarının yetersizliğine bağlı olarak, yataklı tedavi
kurumlarının kaynaklarını, giderek daha fazla oranda, Döner Sermaye gelirlerine
dayandırmaktadır. Günümüzde tüm SB hastahanelerinde ve hemen tüm sağlık
birimlerinde SB Döner Sermayesi mevcuttur.
A.
Döner Sermaye türü finansmandaki asıl sorun, hizmet kullanım anında
vatandaşın fazladan para ödemesi ve yapılan kişisel doğrudan sağlık harcaması
oranının yükselmesidir. Bu, sağlık hizmetleri talebinde eşitsizliklere yol
açabilmektedir. Ayrıca Döner Sermayeye ağırlık verilmesi, pek çok kamu sağlık
kurumunun parasız hasta bakma, personel eğitimi gibi önceliklerini arka plana
itmelerine neden olmaktadır.
Fon kaynaklarından, 3418 sayılı Kanunun 39/A/1 ve 2 ile 39/B maddeleri
yoluyla sağlanan kaynaklar arz amaçlı olarak kullanılmaktadır. 3294 sayılı Sosyal
Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu yoluyla sağlanan gelirler talep
kapsamlıdır. Bu konuda “Fonlardan Yapılan Sağlık Harcamaları” kısmına bakınız.
1988 yılından itibaren bu kaynaklara ek olarak sigara, akaryakıt, otomobil gibi
ürünlerin satışı üzerinden sağlık amaçlı ek vergiler konulmak yoluyla, yeni mali
kaynaklar oluşturulmuştur (131:5;132:47,48).
3011
Tablo 55: Sağlık Bakanlığı’nın Genel Bütçe ve Fon Kaynaklı
Harcamalarının Hizmet Türleri (Döner Sermaye Hariç)
PROĞRAMLAR
MİLYON $
1993
1994
1995
% DEĞİŞİM
1996
1997
1998
93/
94
94/
95
129
94
186
199
227
251
- 27
98
Temel Sağ. Hiz.leri
ve Sosyalleştirme
637
365
388
467
546
577
-43
6
Tedavi Hizmetleri
840
551
608
691
806
883
Özel Ödeneklere
İlişkin Hizmetler
88
36
41
29
49
60
40
11
26
23
18
10
1.734
1.057
1.249
1.409
1.646
1.781
TOPLAM
97/
98
7
14
11
20
17
6
-34
10
14
17
10
-59
14
-29
69
22
RG
Diğer Hizmetler
(Dış Proje Kredileri
ve Transferler)
96/
97
UT
Genel Yönetim Ve
Destek Hizmetleri
95/
96
AN
ÖDENEK VE
-72
136
-11
-22
-44
-39
18
13
17
8
SA
Kaynak: (116:16; 117:6; 118:6) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları. Ve Finansmanı
Tablo 56: Sağlık Bakanlığı’nın Genel Bütçe Ve Fon Kaynaklı
Harcamalarının Gider Grupları (Döner Sermaye Hariç)
GİDER
1993
1994
1995
L
GRUPLARI
MİLYON
$
1996
% DEĞİŞİM
1997
1998
93/
94
94/
95
95/
96
96/
97
97/
98
9
1.582
1.000
1.167
1.325
1.536
1.676
-37
17
14
16
Personel Giderle.
1.375
857
988
1.135
1.298
1.380
-38
15
15
14
6
İlaç Giderleri
77
43
54
49
54
66
-44
26
-9
10
22
Diğer Gider
130
100
125
141
184
230
-23
25
13
30
25
Yatırım Giderleri
110
44
58
60
93
91
-60
32
3
30
-2
42
14
25
24
18
14
-67
79
-4
1.734
1.058
1.250
1.409
1.647
1.781
-39
18
13
ER
DA
Cari Giderler
A.
Transfer
Giderleri
TOPLAM
-25 -22
17
8
Kaynak: (116:17; 117:7: 118:7) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı
Türkiye’nin %2,6 ile 4,6 arasında değişen bütçe payı ve kişi başı yıllık 150 ile
202 ABD $ arasında değişen toplam sağlık harcaması ile sağlık sektöründeki
sorunlarını çözebilmesi olanaksız görünmektedir. Bu nedenle Devlet bütçe
büyüklüğünün ve Sağlık Bakanlığı bütçesinin artırılması zorunluluğu bulunmaktadır.
Özel sağlık harcamaları ne miktar, ne de toplam içindeki oran olarak yıllardır önemli
bir değişiklik gösterememiştir.
3012
UT
V.4.1.1.1. Sağlık Bakanlığı Merkez Ve Taşra Teşkilatı
AN
Doğrudan yapılan özel harcamalar, kısıtlı kamu kaynaklarının açıkta bıraktığı
sağlık gereksinmelerini karşılayabilecek kadar kaynak oluşturamamaktadır. Öte
yandan, özel sağlık harcamalarının, Türkiye Sağlık Sektörü’ndeki finansman krizinin
çözümü olamayacağı, finansman açığını kapatamayacağı söylenebilir. Bunun
nedeni, Türkiye ekonomisinin yaşadığı krizlerin kişi / hane halkın gelir ve satın alma
güçlerini düşürmesi ve tüketim alışkanlıkları içinde sağlığa verilen önceliğin çok
arkada kalmasıdır. Sağlık sektörümüzün parasal kaynak sıkıntısını gidermenin etkili
yolu kamusal fonları genişletmek, Sağlık Bakanlığı bütçesini artırmaktır (122:7-13).
Bakanlıklar, merkez teşkilatı ile ihtiyaca göre kurulan taşra ve yurt dışı
teşkilatından ve bağlı ve ilgili kuruluşlardan meydana gelir (54:3).
RG
A. Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı
SA
Sağlık Bakanlığı merkez teşkilatı, Bakanlığın sorumlu olduğu hizmetlerin
yürütülmesi, bunlarla ilgili amaç ve politika tayini, planlama, kaynakları düzenleme
ve sağlama, koordinasyon, gözetim ve takip, idari geliştirme ve denetim gibi
görevleri yerine getirmek üzere aşağıdaki birimlerden meydana gelmektedir.
L
-Bakanlığın hizmet ve görev alanlarına giren faaliyetlerini yürüten ana hizmet
birimleri,
-Bakana ve ana hizmet birimleri ile bağlı ve ilgili kuruluşlara danışma
niteliğinde yardımcı olan teknik, idari, hukuki ve mali konularda faaliyette
bulunan danışma ve denetim birimleri,
-Yukarıdaki birimlere yardımcı olan ve Bakanlıkta zorunlu olarak yürütülmesi
gereken idari, mali, güvenlik ve sivil savunma gibi hizmetleri yerine
getirmekle görevli destek ve yardımcı birimler (54:3).
A.
ER
DA
Sağlık Bakanlığı Ana Hizmet Birimleri:
-Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
-Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü,
-Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü,
-İlaç Ve Eczacılık Genel Müdürlüğü,
-Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü,
-Verem Savaşı Daire Başkanlığı,
-Sıtma Savaşı Daire Başkanlığı,
-Kanserle Savaş Daire Başkanlığı,
-Dış İlişkiler Daire Başkanlığı,
-Avrupa Birliği Koordinasyon Daire Başkanlığı.
Sağlık Bakanlığı Danışma Ve Denetim Birimleri:
-Araştırma, Planlama Ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı,
-Hukuk Müşavirliği,
-Basın Ve Halkla İlişkiler Müşavirliği,
-Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü,
-Bakanlık Müşavirliği.
3013
Şema 10: Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı
ÖZEL KALEM MÜDÜRLÜĞÜ
TEFTİŞ KURULU BAŞKANLIĞI
YÜKSEK SAĞLIK ŞURASI
UT
MÜSTEŞAR
MÜSTEŞAR YARDIMCILARI
TEDAVİ HİZMETLERİ GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
ANA ÇOCUK SAĞLIĞI-AP GEN
MÜDÜRLÜĞÜ
İLAÇ VE ECZACILIK GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
SAĞLIK EĞİTİMİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
VEREMLE SAVAŞ DAİRESİ
BAŞKANLIĞI
PERSONEL GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
RG
TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
DESTEK BİRİMLERİ
BİLGİ İŞLEM DAİRESİ BAŞKANLIĞI
SA
ANA HİZMET BİRİMLERİ
İDARİ VE MALİ İŞLER DAİRESİ
BAŞKANLIĞI
SAVUNMA SEKRETERLİĞİ
L
SITMAYLA SAVAŞ DAİRESİ
BAŞKANLIĞI
ER
DA
KANSERLE SAVAŞ DAİRESİ
BAŞKANLIĞI
DIŞ İLİŞKİLER DAİRESİ BAŞKANLIĞI
AVRUPA BİRLİĞİ KOORDİNASYON
DAİRESİ
BAĞLI KURULUŞLAR
A.
DANIŞMA VE DENETİM BİRİMLERİ
APK KURULU BAŞKANLIĞI
HUDUT VE SAHİLLER SAĞLIK GENEL
MÜDÜRLÜĞÜ
HUKUK MÜŞAVİRLİĞİ
REFİK SAYDAM HIFZISSIHHA
MERKEZİ BŞK.LIĞI
BASIN VE HALKLA İLİŞKİLER
MÜŞAVİRLİĞİ
AN
BAKAN
SAĞLIK PROJESİ GENEL
KOORDİNATÖRLÜĞÜ
BAKANLIK MÜŞAVİRLİĞİ
Kaynak: (71) www.saglikbakanligi.gov.tr / sema.pdf
3014
Sağlık Bakanlığı Bağlı Kuruluşları:
UT
-Hudut Ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü,
-Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı (92:18).
AN
Sağlık Bakanlığı Destek Birimleri:
-Personel Genel Müdürlüğü,
-Bilgi İşlem Daire Başkanlığı,
-İdari Ve Mali İşler Daire Başkanlığı,
-Savunma Sekreterliği.
.
Bakanın Görev Yetki Ve Sorumlulukları
SA
RG
Bakan, Bakanlık kuruluşunun en üst amiridir. Bakanlık hizmetlerini mevzuata,
Hükümetin genel siyasetine, milli güvenlik siyasetine, kalkınma planlarına ve yıllık
programlara uygun olarak yürütmekle ve Bakanlığın faaliyet alanına giren konularda
diğer bakanlıklarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla görevlidir. Başbakana karşı
sorumludur. Bakan, ayrıca emri altındakilerin faaliyet ve işlemlerinden de sorumlu
olup, Bakanlık merkez, taşra ve yurt dışı teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşların
faaliyetlerini, işlemlerini ve hesaplarını denetlemekle görevli ve yetkilidir (54:8).
Müsteşarın Görevi Ve Sorumlulukları
L
Müsteşar, Bakanın emrinde ve onun yardımcısıdır. Bakanlık hizmetlerini
Bakan adına ve Bakanın direktif ve emirleri yönünde Bakanlığın amaç ve
politikalarına, kalkınma planlarına ve yıllık programlara, mevzuat hükümlerine uygun
olarak düzenler ve yürütür. Bu amaçla Teftiş Kurulu hariç Bakanlık kuruluşlarına
gereken emirleri verir ve bunların uygulanmasını gözetir ve sağlar. Müsteşar
yukarıda belirtilen hizmetlerin yürütülmesinden Bakana karşı sorumludur (54:8).
ER
DA
Özel Kalem Müdürlüğü’nün Görevleri
Bakanın resmi ve özel yazışmalarını ve her türlü protokol ve tören işlerini
düzenlemek ve yürütmek, Bakanın ziyareti, davet, karşılama ve uğurlama, ağırlama,
milli ve dini bayramlarla ilgili hizmetlerini düzenlemek, yürütmek ve diğer kuruluşlarla
koordine etmek, Bakanın vereceği diğer görevleri yapmakla görevlidir (54:11).
Teftiş Kurulu Başkanlığı’nın Görevleri
A.
Bakanlık teşkilatı ile Bakanlığa bağlı ve ilgili kuruluşların her türlü faaliyet ve
işlemleriyle ilgili olarak teftiş, inceleme ve soruşturma işlerini yürütmek, Bakanlığın
amaçlarını daha iyi gerçekleştirmek, mevzuat, plan ve programa uygun çalışmalarını
temin etmek amacıyla gerekli hukuki teklifleri hazırlamak ve Bakana sunmak, özel
kanunlarla verilen diğer görevleri yapmakla görevlidir (54:9).
Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün Görevleri
- Toplum sağlığını ilgilendiren her türlü koruyucu sağlık hizmetlerinin
verilmesini sağlamak, bu hizmetlere halkın katkı ve iştirakini temin etmek,
- Bulaşıcı, salgın, sosyal ve dejeneratif hastalıklarla mücadele ile aşılama ve
bağışıklama hizmetlerini yürütmek,
3015
SA
RG
UT
AN
- Sağlıklı çevre temin etmek amacıyla çevre sağlığını ilgilendiren her türlü
tedbiri almak ve aldırmak, gayrı sıhhi müesseselerin halkın sağlığına zarar
vermesini engellemek ve gerekli denetimleri yapmak,
- Gıda ve katkı maddelerinin üretildiği işyerlerine çalışma izni vermek, gıda ve
gıda katkı maddelerinin satıldığı işyerleri ile toplu tüketim yerleri ve
buralarda satışa sunulan gıda maddelerini denetlemek, toplum sağlığını
ilgilendiren eşya ve levazımın sağlık yönünden kontrol ve denetimlerini
yapmak ve gerekli hallerde izin vermek,
- İçilecek ve kullanılacak nitelikte su temini, sıcak ve soğuk hamamlar ile
içmeceler kurulması, mezbaha inşaatı, mezarlık tesisi, ölü defni ve nakli
işleri, lağım ve tesisatı ile ilgili sağlık düzenlemeleri yapmak ve denetlemek,
insan sağlığını tehlikeye düşürecek amillerle mücadele etmek,
- Zehirli ve uyuşturucu maddelerle tıbbi ve hayati müstahzarları, insan
sağlığında kullanılan her cins serum ve aşıları, bunların yapıldığı ve satıldığı
yerleri denetlemek,
- Sağlık hizmetlerinin yaygınlaştırılması çalışmalarını yürütmek, sağlık
ocaklarının yataklı tedavi kurumları ile işbirliğini düzenlemek,
- Sanatlarını serbest olarak icra eden tabip ve tababet mensuplarının
hizmetlerinin ve işyerlerinin sağlık ve teknik denetimini yapmak, ücret
tarifelerini tespit etmek,
- Bakanlıkça verilen benzeri görevleri yapmaktır (78:1).
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün Görevleri
ER
DA
L
- Bakanlığa bağlı yataklı tedavi kurumları ile bu kurumlara bağlı sağlık
kuruluşlarını açmak ve gerektiğinde kapatmak, kapasitelerini artırmak, malî,
idarî ve teknik her türlü işlemlerini düzenlemek, takip etmek, yürütmek,
- Milli Savunma Bakanlığı'na bağlı yataklı tedavi kurumları dışında kalan
genel ve katma bütçeli kamu kuruluşlarına, özel sektöre, yabancılara ve
azınlıklara ait yataklı tedavi kurumlarına açılış ruhsatı vermek, gerekenlerin
yatak ve tedavi ücret tarifelerini tespit ve tasdik etmek, bu kurumların fiziki
yapılarını tetkik etmek ve gerektiğinde çalışmalarını yasaklamak,
- Memleketin ihtiyacı olan kan ve kan ürünlerini sağlamak için kan merkezleri
ve istasyonlarını açmak, açtırmak, denetlemek ve gerektiğinde kapatmak,
- Bakanlıkça verilen benzeri görevleri yapmaktır (118).
A.
Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü tıbbın her alanı ile olan doğrudan
ilişkisinden dolayı tıbbî ürünlerin ruhsatlandırma ve standardizasyonu, toplam kalite,
biyomedikal mühendislik, organ ve doku nakli, kronik hastalıklar, geriatri hizmetlerini
de yürütmekte, ikinci ve üçüncü basamak sağlık hizmetlerinin verimlilik, etkililik ve
kontrollü bir rekabet ortamında sunulması ilkesiyle çalışmayı hedeflemektedir (84:1).
Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü’nün Görevleri
-Ana sağlığı, çocuk sağlığı ve aile planlaması konularında ülkedeki durumu ve
sorunlara uygun hedefleri belirlemek, plan ve programlar hazırlamak ve
uygulamak, denetlemek, değerlendirmek, ülke çapında verilecek her türlü ana
sağlığı, çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerinde koordinatörlük yapmak,
3016
ER
DA
L
SA
RG
UT
AN
-Ailelerin istedikleri zaman ve bakabilecekleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri
için aile planlaması hizmetlerinin etkili ve sürekli olarak verilmesini sağlamak,
denetlemek, değerlendirmek,
-Teknolojiyi izleyerek ve aile planlaması amacıyla kullanılan gebeliği önleyici
yöntemler konusunda ilgili kurum ve kuruluşlarla çalışmalar yaparak, tespit
edilecek yöntemlerin yaygın kullanılması için tedbir ve görüşleri uygulamak,
-İnfertilite tanısı konmuş evli kişilerin çocuk sahibi olmalarını sağlamak
amacıyla gerekli tedbirleri almak,
-Çocukların beden ve ruh sağlığını korumak için doğum öncesi, bebeklik ve süt
çocukluğu, oyun çağı, okul çağı ve adölesan dönemlerinde bakım ve
kontrollerinin yapılması için gerekli tedbirleri tespit etmek, uygulamaya
koymak, denetlemek ve değerlendirmek,
-Ailelerin bedensel ve zihinsel özürlü çocuk sahibi olmalarını önlemek için
gerekli tıbbi ve genetik danışmanlık hizmetlerini planlamak, ilgili kurum ve
kuruluşlarla işbirliği yaparak uygulamaya koymak,
-Ananın ve doğacak bebeğin, bedensel ve ruhsal sağlığını korumak amacıyla
gebelik öncesi ve sonrası bakım ve kontrollerinin yapılması tedbirlerini almak,
-Çocuk ve ana sağlığını korumak için doğumların sağlıklı şartlarda yapılmasını
sağlayan plan ve programlar yapıp uygulamak, denetlemek, değerlendirmek,
-Evlenecek ya da evli olan çiftlere kadın sağlığı, aile planlaması ve evlilik
konularında tıbbi ve sosyal açıdan eğitim ve danışmanlık hizmeti verebilecek
tedbirleri almak için plan ve programlar hazırlayarak uygulamaya koymak,
denetlemek, değerlendirmek,
-Bakanlığın ilgili birimleri ile işbirliği yaparak, sağlık personelinin ana çocuk
sağlığı ve aile planlaması konusunda eğitimlerini sağlamak,
-Ana çocuk sağlığı ve aile planlaması ve Bakanlığın diğer hizmetleri için gerekli
olan materyalin basımına, stok ve dağıtımına yardımcı olmak,
-Ana çocuk sağlığı ve aile planlaması konularında ulusal ve uluslararası kurum
ve kuruluşlarla işbirliği yapmaktır (74:1).
İlaç Ve Eczacılık Daire Başkanlığı’nın Görevleri
A.
-Sağlık hizmetlerinde kullanılacak ilaçların imalini, ithalini ve piyasaya arz
şekillerini izne bağlamak, ilaçların kaliteli olarak uygun fiyatlarla ve sürekli bir
şekilde halka ulaşmasını sağlamak, bu amaçla gerekli kontrolleri yapmak,
-Farmasötik ve tıbbi madde ve müstahzar üreten yerlerin, dağıtım ve
depolama üniteleri ile eczahanelerin açılış ve çalışma esaslarını tespit etmek,
gerekli denetimleri yapmak,
-Uyuşturucu ve psikotrop maddelerin ithal, imal, ihraç ve yurtiçi tüketiminin
esaslarını tespit etmek ve denetlemek,
-Türk farmakopesi (kodeksi) ile değişiklik ve eklerinin yürürlüğe girmesini
sağlamak,
-Bakanlıkça verilen benzeri görevleri yapmaktır (74:1).
Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün Görevleri
-Sağlık meslek eğitimini, Türk Milli Eğitim Temel Kanunu ve mesleğin özel ve
genel amaçları doğrultusunda yürütmek,
3017
SA
RG
UT
AN
-Sağlık personeli yetiştirmek üzere orta ve yüksek dereceli okulların açılması
için gerekli plan ve programların yapılması ve okulların açılması ile ilgili
işlemleri yürütmek (bu uygulamadan vazgeçilmiştir),
-Türk Silahlı Kuvvetlerine ait olanlar hariç, Bakanlık dışı özel ve resmi
kurumlarca açılması planlanan orta dereceli sağlık meslek okullarının açılış
hazırlıklarını incelemek, incelettirmek ve değerlendirmek, açılmış bulunanların
mesleki eğitim yönünden denetimlerini yapmak,
-Sağlık meslek eğitimini geliştirici, bilimsel ve teknolojik gelişmelere paralel
hale getirici, etkililiğini artırıcı tedbirleri almak, araştırmalar yapmak veya
yaptırmak, alınacak sonuçları değerlendirmek,
-Eğitimde kullanılan metot ve tekniklerin uygulama usullerini tespit etmek,
eğitimin standardizasyonunu sağlamak ve gerekli araç, gereç ile diğer
imkanları temin etmek veya ettirmek,
-Mevcut ders programlarının geliştirilmesi, yeni açılacak bölüm veya okullar
için ders programı hazırlanması, eğitimle ilgili mevzuatın geliştirilmesi,
değiştirilmesi veya yeniden hazırlanması, yurtiçi ve yurtdışı mesleki
okullardan mezun olanların diplomalarının tetkiki, tescil ve işlemlerinin
yürütülmesini sağlamak,
-Bakanlığın yayın hizmetlerini düzenlemek ve yürütmek,
-Halk sağlığı eğitimini düzenlemek ve yürütmek,
Verem Savaşı Daire Başkanlığı’nın Görevleri
ER
DA
L
-Verem savaşı hizmetlerinin etkililiği sağlamak üzere, hizmetin gerektirdiği
plan, program ve politikaların tespitine yardımcı olmak ve uygulamak,
-Türkiye’de veremin yayılmasına karşı koruyucu her türlü tedbir almak,
hastaların kontrol ve tedavi altında bulunmalarını sağlamak,
-Fertlerin, organize toplulukların, hasta ve çevresinin eğitimini yapmak,
-Bakanlıkça verilen benzeri görevleri yapmaktır.
Bu görevleri Daire Başkanlığının merkez teşkilatı, verem savaşı dispanserleri,
tüberküloz laboratuvarları, verem savaşı grupları ve Sağlık Bakanlığı'nın diğer
birimleri yanında Türkiye’deki diğer bütün sağlık kuruluşları ve gönüllü kuruluşlarla
birlikte bu programı uygulayarak gerçekleştirir (83:1).
Sıtma Savaşı Dairesi Başkanlığı’nın Görevleri
A.
-Sıtma hastalığının ülke genelinde yaygınlığını, nedenlerini, kaynaklarını,
yayılma yollarını, uygulanabilecek mücadele yöntemlerini araştırmak,
-İntikalin durdurulması, iyileşen durum devamı, sağlamların korunması için
gerekli faaliyetleri planlamak, uygulanmasını sağlamak,
-Sıtmanın ülke genelinde erken teşhis ve tedavisini sağlamak amacıyla aktif ve
pasif sürveyans hizmetlerini Bakanlık politikası dâhilinde tüm sağlık kurum ve
kuruluşlarında etkinleştirmek ve devamlılığını sağlamak,
-Hastalığın kontrol faaliyetlerinin nitelik ve niceliğini tespit etmek amacı ile
verileri toplamak, değerlendirmek, sonucun ilgililere iletilmesini sağlamak,
değerlendirmeler sonucunda değişik stratejilerin tespitine yardım etmek,
3018
RG
Kanserle Savaş Daire Başkanlığı’nın Görevleri
UT
AN
-Sıtma parazitinin konakçısı sivrisineklerin ülkeye dağılımını belirlemek,
araştırma projeleri geliştirmek, uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek,
-Vektör yoğunluğunu en aza indirmek amaçlı kimyasal, biyolojik ve mekanik
mücadele metotlarının uygulanmasını temin için planlama yapmak ve bu
amaçla çevreye etkili kurum ve kuruluşların işbirliği esaslarını tespit etmek,
-Hizmetlere ilişkin eğitim ihtiyaçlarını belirlemek, eğitim projeleri geliştirmek,
proje uygulamalarını izlemek ve değerlendirmek,
-İlgili birimlerle işbirliği halinde toplumun sıtmadan korunmasını sağlamak
amacıyla halk eğitim programları düzenlemek, sözlü ve yazılı yayın araçları
ile eğitim hizmetlerini etkinleştirmek ve böylece halkın sıtmadan korunmasını,
götürülen hizmetleri benimsemesini, talep etmesini, korunmasını ve
hizmetlere aktif olarak katılmasını temin etmektir (77:1, 2).
ER
DA
L
SA
-Tespit edilen politika ve hedeflere uygun olarak kanserle savaş hizmetlerini
planlamak, uygulamak ve bu hizmetlerin organizasyonunu sağlamak,
-Kanserle ilgili istatistik bilgileri toplamak, araştırma ve incelemeler yapmak,
yaptırmak ve özendirmek, kanserle savaşta gerekli koruyucu ve tedavi edici
hizmetleri araştırma ve inceleme sonuçlarına göre değerlendirmek, alınması
gerekli tedbirleri tespit etmek, uygulamak ve uygulatmak,
-Kanserle savaş için sağlık tesisleri kurmak ve kurdurmak,
-Kanserle savaş çalışmalarında bulunan kamu, gerçek ve tüzel kişiler ve
gönüllü kuruluşlarca açılacak sağlık birimlerinin tespit edilecek standartlarda
açılışına izin vermek, faaliyetlerini denetlemek ve yönlendirmek,
-Kanserle savaş hizmetlerine halkın gönüllü iştiraki ve yardımını sağlamak, bu
konuda gerçek ve tüzel kişiler ve gönüllü kuruluşlarla işbirliği yapmak ve
imkanlar ölçüsünde bunlara yardımda bulunmak ve yol göstermek,
-Kanserle savaşta yer alacak personelin yetiştirilmesi konusunda gerekli
tedbirleri tespit etmek ve bu tedbirleri uygulamak ve uygulatmak,
-Kanserle savaş konusunda halkın eğitimi için gerekli hizmetleri diğer kurum
ve kuruluşlarla işbirliği yaparak yürütmek,
-Bakanlıkça verilen diğer görevleri yapmaktır (75:1).
A.
Dış İlişkiler Daire Başkanlığı’nın Görevleri
-Çağdaş tıbbi bilgi ve teknolojinin Türkiye’ye getirilmesi ve sağlık hizmetlerini
geliştirerek daha etkili verilmesi için uluslararası kuruluşlarla ve ikili düzeyde
diğer ülkelerle yakın ilişkiler kurmaya ve geliştirmeye çalışmak,
-Birleşmiş Milletler ve milletlerarası diğer çeşitli kuruluşlar ile Bakanlıklar
arasında sağlık alanında yapılacak anlaşmalar ile ilgili çalışmaları
düzenlemek,
-Dış ilişkilerin gereği olarak kongre, konferans ve toplantılar düzenlemek, dış
burs ve kurslara araç, gereç ve teknik yardımlar sağlamak,
-Bakanlığın yabancı ülkelerle olan ilişkilerini düzenlemek ve konu ile ilgili
hizmetlerini yürütmek,
3019
Avrupa Birliği Koordinasyon Dairesi Başkanlığı’nın Görevleri
SA
RG
UT
AN
-AB Müktesebatının üstlenilmesine ilişkin “Ulusal Program” kapsamında,
sağlık konularında uyumlulaştırılması gereken yeni yapılanmalara gidilmesi,
uygulama projeleri hazırlanarak sağlık sektöründe AB mevzuatına uyum
sağlanmasını takip etmek,
-Türkiye’nin Avrupa Birliği ile olan ilişkilerinde Bakanlığın görev alanına giren
konularda, Bakanlık adına, Hükümet Programlarında ve Kalkınma
Planlarında öngörülen hedeflere ulaşmak için, gerekli çalışmaları sürekli,
etkili ve verimli bir şekilde yürütmek,
-Gümrük Birliği ve “Aday Ülke” statüsü çerçevesinde, Türk mevzuatının AB
mevzuatına uyum çalışmalarında, Bakanlığın teknik daireleri ile ilgili kamu
kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonu sağlamak,
-Gümrük Birliği ve “Aday Ülke” statüsü çerçevesinde nitelikli eleman
yetiştirmek amacıyla, yurtiçi ve yurtdışı eğitim programları hazırlamak veya
diğer kurumlarca hazırlanan programlara Bakanlık personelinin katılımını
sağlayarak, personeli AB konusunda eğitmek,
-Avrupa Birliği’nin tıp ve sağlık araştırma programlarına katılmak, sağlık
hizmetlerinin geliştirilmesi için Bakanlığın teknik dairelerince yürütülmekte
olan veya hazırlanacak projelerin Avrupa Birliği tarafından finanse edilmesini
sağlamak, projelerin düzenli, etkili ve verimli bir şekilde yürütülmesi için, ilgili
kamu kurum ve kuruluşları arasında koordinasyonu sağlamaktır (80:1).
Araştırma Planlama Ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı’nın Görevleri
A.
ER
DA
L
-Bakanlığa, Hükümet programı, kalkınma planları, yıllık programlar, Bakanlar
Kurulu kararları ve milli güvenlik siyaseti içerisinde verilen emir ve görevlerin
yerine getirilmesi için çalışma esaslarını tespit etmek, bu esaslara uygun
olarak Bakanlığın ana hizmet politikasının ve planlarının hazırlanmasına
yardımcı olmak, uzun vadeli planlarla, kalkınma planlarında ve yıllık
programlarda öncelikle yer alması gerekli görülen hizmet ve tedbirlerin ve
bunlarla ilgili temel politikaların ilmi araştırma esaslarına göre tespitini
sağlamak, Bakan onayıyla Devlet Planlama Teşkilatına göndermek,
-Hizmet ve faaliyetlerin ekonomik ve etkili bir şekilde yerine getirilmesi için
insangücü ile para ve malzeme gibi mevcut kaynakların en uygun ve verimli
şekilde kullanılmasını sağlamak üzere Bakanlık bütçesinin plan ve program
esaslarını hazırlamak ve uygulanmasını takip etmek,
-Bakanlık yıllık çalışma programlarını hazırlamak, Bakanlık hizmetleri ile ilgili
gerekli istatistikleri toplamak ve değerlendirmek,
-Kalkınma plan ve programları ile Bakanlık yıllık çalışma programlarının
uygulanmaları sırasında, Bakanlık teşkilatında ortaya çıkan çözümlenmesi
gereken güçlükleri, aksaklıkları ve tıkanıklıkları Bakanlık veya bakanlıklar
arası seviyede giderici tedbirleri tespit ederek makama sunmak,
organizasyon ve metot hizmetlerini yürütmek,
-Planlama ve koordinasyon konularında verilen diğer görevleri yerine
getirmek, yıllık çalışma programlarının yürütülmesini takip etmek,
3020
AN
-Kanun, tüzük ve yönetmelik tasarıları ile kanun teklifleri hakkında Bakanlık
görüşünün tespitine yardımcı olmak,
-Bakanlığın tarihçesini hazırlamak,
-Bakan tarafından verilen konularda araştırma ve inceleme yapmak ve diğer
hizmetleri yürütmektir (54:9).
Hukuk Müşavirliği’nin Görevleri
SA
RG
UT
-Bakanlığın diğer birimlerinden sorulan hukuki konular ile hukuki, mali, cezai
sonuçlar doğuracak işlemler hakkında görüş bildirmek,
-Bakanlığın menfaatlerini koruyucu, anlaşmazlıkları önleyici hukuki tedbirleri
zamanında almak, anlaşma ve sözleşmelerin bu esaslara uygun olarak
yapılmasına yardımcı olmak,
-8 Ocak 1943 tarih ve 4353 sayılı Kanun hükümlerine göre adli ve idari
davalarda gerekli bilgileri hazırlamak ve Hazineyi ilgilendirmeyen idari
davalarla Bakanlık veya kuruluşu temsil etmek,
-Bakanlığın amaçlarını daha iyi gerçekleştirmek ve mevzuata, plan ve
programa uygun çalışmalarını temin etmek amacıyla gerekli hukuki teklifleri
hazırlamak ve Bakana sunmak,
-Bakanlık kuruluşları tarafından hazırlanan veya diğer bakanlıklardan yahut
Başbakanlıktan gönderilen kanun, tüzük ve yönetmelik tasarılarını hukuki
açıdan inceleyerek görüşlerini bildirmektir (54:10).
Basın Ve Halkla İlişkiler Müşavirliği’nin Görevleri
L
Bakanlığın basın ve halkla ilişkilerle ilgili faaliyetleri planlamak ve bunların
belirlenecek usul ve ilkelere göre yürütülmesini sağlamaktır (54:10).
Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü
A.
ER
DA
-Proje kapsamında kaynakların uygulayıcı kuruluşlara zamanında aktarımını
sağlamak, resmi evrakın ve sözleşmelerin onay işlemlerinden geçmesini
kontrol etmek ve kaynakların aktarılması için gerekli işlemleri üstlenmek,
-Gelecek mali yıl için, Proje'nin yatırım ve cari bütçe ihtiyaç tahminlerini
konsolide ederek, Hükümet / Parlamento onayına sunmadan önce, Dünya
Bankası'nın da dâhil olduğu ilgili kuruluşların yorumlarını ve görüşlerini
alarak Devlet fonlarının temin edilmesini kontrol etmek,
-Proje harcamalarını ve maliyetlerini izlemek, Merkez Bankası ile birlikte ikraz
ödeme başvurularını işleme koymak ve Dünya Bankası ve Devlet
fonlarından yapılan harcamaların kayıtlarını tutmak,
-Donanım ve yazılım alımında firmaların ve teknik danışmanlık
sözleşmelerinin idaresi, Bakanlık ile projenin uygulanmasında katkısı olan
üst düzey yönetim için verilen burs ve eğitim planlarının Banka'nın satın
alma tüzüklerine uygun olmasını sağlamak,
-Talepleri birleştirmek ve malzemeleri, hizmetleri ve işleri Dünya Bankası
tüzükleri'ne uygun olarak tedarik etmek,
-Proje harcamalarının, harcama tablolarının, hesaplarının, yıllık denetim
raporlarının zamanında hazırlanmasını ve bu raporların ilgili hükümet
kuruluşları ile Banka'ya zamanında sunulmasını temin etmek,
3021
UT
AN
-Uygulama faaliyetlerinin durumunu, problemleri, tedbirleri ve her proje
bölümünün mevcut ve öngörülen bitirme maliyetlerini yansıtan konsolide
raporları düzenli aralıklarla hazırlamak ve bunları ilgili Hükümet kuruluşları
ile Banka'nın da aralarında bulunduğu diğer katılımcı kuruluşlara dağıtmak,
-Dünya Bankası ve diğer ilgili kuruluşlarla, proje yönetim ve denetim
konularında ilişki kurmak,
-Türkiye'de ve dış ülkelerde eğitim almış personel ile proje kapsamında
alınmış danışmanların istihdamını ve performansını takip etmek,
-Projenin tamamlanmasından sonra altı ay içinde Proje Kapanış Raporu
hazırlamaktır (79:1). Bu birim, yapısı değiştirilmiş olarak çalışmaktadır.
Bakanlık Müşavirliği
RG
Özel önem ve öncelik taşıyan konularda Bakanlık makamına yardımcı olmak
üzere özel yeteneği olanlardan Bakanlık Müşavirleri atanabilir. Bakanlık müşavirleri
Bakanlık makamına bağlıdır. Bakanlık Müşavirlerinin gerekli olup olmadığı ve otuzu
geçmeyecek şekilde sayısı, kuruluş kanunlarında gösterilir (54:10).
Personel Genel Müdürlüğü’nün Görevleri
SA
-Bakanlığın insangücü planlaması ve personel politikası ile ilgili çalışmaları
yapmak, personel sisteminin geliştirilmesi ile ilgili tekliflerde bulunmak,
-Bakanlık personelinin atama, özlük ve benzeri işlemlerini yürütmek,
-Eğitim dairesi olmaması halinde eğitim planını hazırlamak, hizmet öncesi ve
hizmet içi eğitim programlarını düzenlemek ve uygulamak,
-Bakanlıkça verilecek benzeri işleri yapmaktır (54:11).
L
Bilgi İşlem Daire Başkanlığı’nın Görevleri
A.
ER
DA
-Sağlık Bakanlığı birimlerinin kendi hizmetlerini görmelerinde ortaya çıkan
bilgi sistemleri gereksinmelerini koordine ederek, gereken olanakları temin
etmek ve kullanıcı birimlere sunmak,
-Sağlık Bakanlığı'nın bilgi sistemleri yapısı ile ilgili politikaları belirlemek,
gereksinim duyan birimlere rehberlik edecek Sağlık Enformasyon
Sistemlerini geliştirmek, yönlendirmek ve işletmek,
-Bilgi sistemleri ve bunları destekleyen bilgi teknolojileri konusunda kullanıcı
birimlere danışmanlık, eğitim ve destek vermek,
-Sağlık Bakanlığı içindeki ve dışındaki birimlerin yetki ve sorumlulukları
çerçevesinde bilgi alışverişi yapabilmelerini sağlamak,
-Ortak veri havuzunu oluşturacak verilerin toplanması, işlenmesi, kullanılması
ve paylaşılmasına ilişkin standartları belirlemek ve uygulamaya geçirmek,
-Diğer bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, ulusal ve uluslararası sağlık
kuruluşları ile veri ve bilgi alışverişini sağlamaktır (76:1).
İdari Ve Mali İşler Daire Başkanlığı’nın Görevleri
-Bakanlık için araç, gereç ve malzemenin temini ile ilgili hizmetleri yürütmek,
-İhtiyaç duyulan bina ve arazinin kiralanma, satın alma işlerini yürütmek,
-Bakanlığın mali işlerle ilgili hizmetlerini yürütmek,
-Temizlik, aydınlatma, ısıtma, bakım, onarım ve taşıma hizmetlerini yapmak,
3022
Satın Alma Ve İhale Şube Müdürlüğü’nün Görevleri
UT
AN
-Sosyal tesislerin kurulma ve yönetimi hizmetleri düzenlemek, yürütmek,
-Personelinin ve ailelerinin sağlık hizmetlerinden yararlanmalarını sağlamak,
-Bakanlığa gelen yazı ve mesajlardan gerekenlerin Bakan ve Müsteşara
sunulmasını sağlamak, Bakan ve Müsteşarın direktif ve emirlerini ilgililere
duyurmak ve işlemlerini takip etmek,
-Bakanlığın iç ve dış protokol hizmetlerini yürütmek, süreli evrakın zamanında
işleme konulmasını sağlamak, genel evrak, arşiv ve haber merkezinin
hizmet ve faaliyetlerini düzenlemek ve yürütmek,
-Bakanlığı ilgilendiren toplantı, brifing ve görüşmeleri düzenlemek, bunlara ait
önemli not ve tutanakları tutmak ve yaymak,
-Bakan ve Müsteşar tarafından verilecek diğer görevleri yapmaktır (54:11).
SA
RG
- İdari Ve Mali İşler Dairesi Başkana bağlı olarak Bakanlık merkez teşkilatı
birimlerinin talepleri halinde ihtiyaçları olan malzemelerden yurt içinden
temin edilebileceklerin piyasa araştırmasını yapmak ve muhammen
bedellerini tespit etmek, satın alma işlemlerini gerçekleştirmek,
-İthal edilecek malzemenin ihale öncesi Sanayi Bakanlığı’ndan yerli imalinin
olup olmadığına dair yerli imal durum belgesinin alınmasına dair işlemleri
yapmak ve satın almayı gerçekleştirmek,
-İhtiyacın yurt içi ya da yurt dışı temininde yüklenici ve idare arasında çıkması
muhtemel sorunların çözümüne dair işlemleri yapmak,
-İdari Ve Mali İşler Dairesi Başkanınca verilecek diğer işleri yapmaktır (85:1).
L
Savunma Sekreterliği’nin Görevleri
ER
DA
Özel kanunda ve diğer kanunlarda gösterilen görevleri yerine getirir. Savunma
sekreterleri bu görevlerin yerine getirilmesinde Müsteşara karşı sorumludur (54:11).
A.
Hudut Ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü’nün Görevleri
-Karantina Hizmetleri: Uluslararası Sağlık Tüzüğü'nde yer alan karantina
hastalıkları hakkında Dünya Sağlık Örgütü'nün Genel Müdürlük kanalıyla
göndermiş olduğu enfekte bölgeler listesi göz önünde bulundurularak
limanlardan, havalimanlarından, kara hudut kapılarından ve serbest
bölgelerden karantina hastalıklarının yurda girişine ve çıkışına engel olmak
-Pratika: Türkiye’ye yurt dışından gelen gemilere sağlık yönünden ilk temas
olan gerekli sağlık sorgusu yapılması sonucunda, geminin kıyı ve
limanlarımızda kara ile ihtilatında sıhhi bir sakınca olmadığını tespit edip
"pratika düzenlenerek", limanlarımıza yanaşmasına müsaade etmek
(Montreux Sözleşmesine bağlı olarak transit geçen gemiyi yasal olarak
HSSGM dışında hiçbir kurumun durdurmaya yetkisi yoktur),
-Gemi Sağlık Rüsumu: Limanlarımıza yanaşacak veya Boğazlarımızdan
transit geçecek gemilerden Uluslararası Sağlık Tüzüğüne göre alınan "Deniz
Sağlık Bildiriminin" neticesinde Montreux Sözleşmesi ve ilgili düzenlemelere
dayanarak, Türkiye’nin sağlık işlerinde kullanmak üzere serbest veya transit
gemi sağlık rüsumu tahsil etmek (Gemi Sağlık Rüsumu Kurumun en önemli
gelir kaynağıdır),
3023
A.
ER
DA
L
SA
RG
UT
AN
-Gemi Denetimi: Gemilerde yolcu ve mürettebatın yaşam mahalleri ile revirini
denetleyerek eksikliklerin tamamlatılmasını sağlamak,
-Medikal Sertifika: Gemiler, yatlar, yolcu motorları gibi deniz araçlarını
denetleyerek sağlık açısından uluslararası standartlara sahip olup
olmadığını belirlemek, bu deniz araçlarında çalışan personelin gerekli sağlık
eğitimini alıp almadığını ve bu araçlarda gerekli ilaç ve teçhizatın bulunup
bulunmadığını kontrol ederek, tıbbi açıdan uluslararası standartlara uygun
olanlarına "Medikal Sertifika Belgesi" düzenlemek,
-Dezensektizasyon: Limanlar, havalimanları, kara hudut kapıları ve gümrüklü
alanlara yurt dışından giriş yapan kara, hava ve deniz vasıtalarına
dezenfeksiyon ve dezensektizasyon (böcek öldürme) işlemlerini uygulamak
ve bu işlemlerin yapılıp yapılmadığını denetlemek,
-Deratizasyon: Gemilerde fare bulunmadığının denetlenmesi, gereğinde fare
öldürme işlemi yapılması, denetimler sonucunda fareden muaf olan gemilere
"Deratizasyon İstisna (Fareden Muafiyet) Belgesi" düzenlenmesi,
-Çevre Sağlığı Hizmetleri: Limanlar, havalimanları, kara hudut kapıları ve
gümrüklü alanlarda her türlü çevre sağlığı hizmetleri yapılmasını, gemilerden
atıkların uzaklaştırılmasının sağlıklı bir şekilde yapılmasını sağlamak, görev
alanları içinde bulunan sıhhi ve gayri sıhhi müesseselerin ruhsatlandırılması,
yurt dışına çıkacak araçların ihtiyacı olan kumanya ve suyun denetiminin
yapılması ve gerektiğinde numune alınması,
-Sağlık Hizmetleri: Limanlar, havalimanları, kara hudut kapıları ve gümrüklü
alanlarda hastalık ve kaza durumlarında gerekli olan ilkyardım ve diğer
sağlık hizmetlerini uygulamak,
-Seyahat Sağlığı Hizmetleri: Yurtdışına gidecek kişilere istekleri halinde
gittikleri ülkelerde karşılaşabilecekleri bulaşıcı hastalıklar ve korunma yolları
hakkında bilgi vermek, yaptırılması zorunlu olan sarıhumma ve diğer aşıları
uygulayarak, uluslar arası geçerliliği olan "aşı sertifikası" düzenlemek,
-Gemi Adamları Sağlık Raporları: Gemi adamlarının sağlık durumlarının
denizde çalışmaya elverişli olup olmadığının tespiti için sağlık raporlarını ve
raporları verecek sağlık kuruluşlarına ait usul ve esasları belirlemek.
-Yıllık Gemi Sağlık Resmi Cüzdanı: Türk limanları arasında çalışan kabotaj
hakkına sahip 250 net tona kadar olan Türk gemilerine 1 yıl geçerliliği olan
Yıllık Gemi Sağlık Cüzdanı düzenlemek,
-Cenaze Nakli: Girişi ve çıkışı yapılacak olan cenazelerin "Uluslar Arası
Cenazelerin Nakli Anlaşması"na göre gerekli kontrollerini yapıp yurda giriş
ve çıkışına izin vermek,
-Yatırım Hizmetleri: Bütçede onaylanmış olan projeleri gerçekleştirmektir (72).
Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı'nın Görevleri
-Koruyucu hekimlik için aşı, serum ve diğer biyolojik ürünleri üretmek,
-Türkiye’de üretilen veya ithal edilen her türlü ilaç ve kozmetiklerin, biyolojik
ürünlerin kontrollerini yapmak, araştırma ve laboratuvar hizmetlerini
yürütmek, pestisitlerin analiz ve etkililik testlerini yapmak,
-Gıda kontrol ve beslenme hizmetlerinin gerektirdiği araştırma ve laboratuvar
hizmetlerini yürütmek,
3024
UT
AN
-Çevre ile ilgili araştırma ve laboratuvar hizmetlerini yürütmek,
- Zehir kontrol ve araştırma hizmetlerini yürütmek,
-Salgın hastalıkları araştırma, doğrulama ve laboratuvar hizmetleri yürütmek,
-İlgili kurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak sağlık personelinin hizmet içi
eğitim programlarını düzenlemek ve yürütmek,
-Yayın ve dokümantasyon hizmetlerini yürütmek,
-Tababet Uzmanlık Tüzüğü uyarınca uzmanlık eğitimi vermek,
-Referans hizmetlerini yürütmek,
-Koruyucu kuduz aşısı yapmak,
-Biyokimya, hormon ve hematoloji laboratuvarlarında tanıya yönelik
laboratuvar hizmetlerini yürütmektir (82:1).
B. Bakanlık Taşra Teşkilatı
SA
RG
Sağlık Bakanlığı taşra teşkilatı, Valiliklere bağlı olarak çalışan İl Sağlık
Müdürlükleri ile ilçelerde Sağlık Grup Başkanlıkları ve buna bağlı sağlık
kuruluşlarından meydana gelmektedir. Birinci basamak sağlık kuruluşları olan Sağlık
Ocakları ve bunlara bağlı olarak hizmet veren Sağlık Evleri, temel sağlık
hizmetlerinin topluma eşit olarak ulaştırılmasını sağlamayı amaçlayan sağlık
birimleridir. Bunlara ilave olarak, daha büyük yerleşim yerlerinde hizmet vermekte
olan ve uzman hekim istihdam edilebilen Ana Çocuk Sağlığı Ve Aile Planlaması
Merkezleri bulunmaktadır. Verem Savaşı Dispanserleri, verem tanı ve tedavi
hizmetlerini sağlamaktadır. Teşkilat şemasında yer almamakla birlikte, kanser erken
tanı merkezleri kurulmaya başlanmıştır (53:18).
L
Adli tıp hizmetlerinin taşra faaliyetleri, Adalet Bakanlığı elemanlarının
olmaması durumunda aynı zamanda Hükümet Tabibi görevini de yürüten Sağlık
Bakanlığı hekimlerince yerine getirilmektedir (92:12).
ER
DA
V.4.1.2. Fonların Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
Fonlardan yapılan sağlık harcamaları, Türkiye sağlık sektörü arz mali
kaynakları yapısının önemli bir kısmını oluşturmakta ve sağlık hizmetleri için kamu
kuruluşlarına mali kaynak sağlamakta idi
A.
Genellikle sağlık hizmeti arzına kaynak sağlayan 24 Mart 1988 tarihli 3418
sayılı olan ve18 Mayıs 1989 tarihinde 3558 sayılı Kanunla tadil edilmiş bulunan
‘Eğitim, Gençlik, Spor Ve Sağlık Hizmetleri Vergisi Kanunu’, 39. Maddesi A-1 ve A-2
bentlerine göre, bu verginin bir bölümü ‘Sağlık Hizmetleri Vergisi’ olarak SB bütçesi
içinde özel ödenek olarak kaydedilmekte; 39-B bendine göre de diğer bir kısım
kaynak, Bütçe içine alınmadan ve daha çok yatırımlarda kullanılmak ve Bakan
onayıyla harcanmak üzere ’Geliştirme Ve Destekleme Fonu SB Payı’ adıyla
ayrılmakta idi. 39-A bendi 2001 yılında, 39-B ise 2003 yılında yürürlükten kaldırılmış,
2002 yılında SB’na doğrudan gelir aktarımı durdurulmuş, fonlar kapatılmış, gelirleri
bütçe kaynakları içine alınmış, yerine başka bir fon ya da kaynak aktarılmamış, bu
nedenle Bakanlık 370 trilyona yakın ek kaynak yitirmiştir.
Halen çalışan tek Fon 3294 sayılı Kanun uyarınca kurulan “Sosyal
Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonu”dur.
3025
VALİ
YATAKLI TEDAVİ
KURUMLARI Şb.
SAĞLIK OCAKLARI Şb.
ANA ÇOCUK SAĞLIĞI Şb.
BULAŞICI HASTALIKLAR Şb.
GIDA VE ÇEVRE SAĞLIĞI
Şb.
RUH SAĞLIĞI Şb.
AĞIZ VE DİŞ SAĞLIĞI Şb.
SA
SAĞLIK İSTATİSTİKLER Şb.
RG
ECZACILIK Şb.
L
ACİL HİZMETLER Şb.
ER
DA
EĞİTİM Şb.
A.
ACİL SAĞLIK
HİZMETLERİ KOM.
PERSONEL Şb.
TIP MESLEKLERİ VE ÖZEL
TANI Şb.
İDARİ VE MALİ İŞLER Şb.
SAĞLIK GRUBU BAŞKANI
VEREMLE SAVAŞ
DİSPANSERİ
SAĞLIK MESLEK
LİSESİ
SAĞLIK OCAKLARI
HALK SAĞLIĞI
LABORATUARI
Acil Yardım
İstasyonu
AÇS-AP MERKEZİ
UT
İL HIFZISSIHHA KURULU
SAĞLIK MÜDÜRÜ
AN
Şema 11: Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı
Sağlık Evi
Kaynak: (71) www.saglikbakanligi.gov.tr / sema.pdf
KAYMAKAM
DEVLET
HASTAHANESİ
3026
V.4.1.3. Diğer Birincil Sağlık Hizmetlerinin Arzı Harcamaları
UT
V.4.1.3.1. Gıda Sağlığı Hizmetleri Arzı Harcamaları
AN
Sağlık sektörü içinde, insana doğrudan yönelik Asıl Sağlık Hizmetleri kapsamı
dışında kalmakla birlikte onu kuvvetle etkileyen başka sağlık hizmetleri de söz
konusudur. Çevreye Ve Topluma Yönelik Temel Koruyucu Sağlık Hizmetlerinden
başka, Diğer Primer Sağlık Hizmetleri üst başlığı altında aşağıda incelenen sağlık
hizmetleri bu grubu oluştururlar. Bu hizmetlerin arzı konusunda da çok kısıtlı olan
harcama bilgileri bütünü kapsamamaktadır (92:19).
Sağlık ve Tarım bakanlıkları ile belediyeler tarafından yürütülüp, gıda maddesi
üreten fabrikalar ve yiyecek sunan lokanta, büfe benzeri yerlere yönelik faaliyetler bu
kapsamdadır. Harcamalar konusunda toplu bilgi yoktur (92:19).
RG
V.4.1.3.2. Bitki Sağlığı Hizmetleri Arzı Harcamaları
SA
Bitki sağlığının korunması ve insan sağlığını olumsuz etkileyecek unsurlardan
arındırılması için, ağırlıklı olarak Tarım Bakanlığı ile araştırma kuruluşları ve özel
sektörce sunulan hizmetlerdir. Harcamalar konusunda toplu bilgi yoktur (92:19).
V.4.1.3.3. Hayvan Sağlığı Hizmetleri Arzı Harcamaları
Hayvan sağlığının korunması ve insan sağlığını olumsuz etkileyecek
unsurlardan arındırılması için ağırlıklı olarak Tarım Bakanlığı, araştırma kuruluşları
ve özel sektörce sunulan hizmetlerdir. Harcamalar konusunda yoktur (92:19).
L
V.4.1.3.4. Madde Ve Ürünlerin Sağlık Denetimi Hizmetleri Arzı
Harcamaları
ER
DA
Başta insanlarca kullanılan çeşitli ürünler olmak üzere, üretilen ve kullanılan
diğer madde ve malzemelerin insan, hayvan, bitki ve çevre sağlığı bakımından
denetlenmesi Sağlık ve Tarım bakanlıklarınca yürütülmekte; belediyeler, Türkiye
Atom Enerjisi Kurumu, TÜBİTAK, araştırma kuruluşları bu çalışmalara çeşitli
yönleriyle katılmaktadırlar. Harcamalar konusunda toplu bilgi yoktur (92:20).
V.4.1.3.5. Adli Tıp Hizmetleri Arzı Harcamaları
A.
Adalet Bakanlığı ve Adli Tıp Kurumu tarafından yürütülür. Adalet Bakanlığına
bağlı Adli Tabiplerinin bulunmadığı yerlerde Sağlık Bakanlığı’na bağlı Hükümet
Tabipleri bu hizmeti de vermektedir. Harcamalar konusunda bilgi yoktur (92:20).
V.4.1.3.6. Diğer Birincil / Primer Sağlık Hizmetleri Arzı Harcamaları
Diğer Birincil / Primer Sağlık Hizmetlerinden olan Hudut Ve Sahiller Sağlık
Hizmetleri hakkında daha SB kapsamında bilgi verilmişti. Bu kapsamda bulunan
-Karantina Hizmetleri
-Sivil Savunma Sağlık Hizmetleri
-Afetlerde ve Olağanüstü Hallerde Sağlık Hizmetleri
-Sahra Sıhhiye Hizmetleri ve benzeri diğer hizmetler çeşitli kuruluşlarca
yürütülür. Harcamalar hakkında bilgi yoktur (92:20).
3027
V.4.1.4. Diğer Bakanlık Ve Kuruluşların (KİT’ler Dâhil) Sağlık
Hizmeti Arzı Harcamaları
AN
Bu kamu birimlerinin temel işlevi sağlık hizmeti talebidir. Ancak pek çoğunun
kendi personeli için ayakta teşhis ve tedavi hizmeti birimleri ve birkaç KİT’in
hastahanesi olduğundan, sağlık hizmetleri sunumuna da katkıları vardır. Bu tür arz
amaçlı harcamaların tutarı ve niteliği hakkında yeterli bilgi mevcut değildir (92:14).
V.4.1.5. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
RG
UT
Subay, astsubay ve bunların emekli, dul ve yetimleri ile erbaş ve erlere, sağlık
hizmetlerinin her kademesinde hizmet arz eden kendi sağlık örgütüne sahiptir.
Ayrıca sağlık insangücü eğitimi ve ilaç üretimi de yapar. Bu haliyle önemli bir sağlık
hizmeti sunucusudur. Bu sunum için gerekli unsurlar bakımından bir talep edici
fonksiyonu da vardır. TSK bünyesinde 42 hastahane bulunmaktadır (92:14).
V.4.1.6. Kamu Üniversitelerinin Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
SA
1980’lerden sonra hızla artan üniversite hastahanesi sayısı 2000 yılı verilerine
göre 42 tanedir.
Tıp fakülteleri eğitim, araştırma ve uygulama hizmetlerini, Rektörlüğe bağlı
hastahanelerde yürütürler. Bu hastahaneler üçüncü kademe referans hastahaneleri
olarak çalışacak şekilde planlanmalarına karşın, sağlık hizmetlerinin tüm
kademelerinde hizmet vermektedirler (92:14).
ER
DA
L
Kamu üniversiteleri ve hastahaneleri sağlık insangücü eğitimi, sağlık hizmeti
sunumu, serum vb. gibi bazı ürünlerin üretimi, araştırma-geliştirme çalışmalarıyla
Türkiye sağlık sektörü arz yapısında ve bu ürünleri üretmek için ihtiyaç duydukları
mal ve hizmetleri satın alma bakımından da talep yapısında yer almaktadırlar.
Üniversite hastahanelerinin finansmanı, Milli Eğitim Bakanlığı ve
Yükseköğretim Kurulu aracılığıyla yapılan devlet Bütçesi ödenekleri ve
üniversitelerin Döner Sermaye gelirleri olmak üzere iki ana kaynaktan
sağlanmaktadır. Bütçe ödenekleri yatırım amaçlı kullanıldıkları gibi cari harcamalar
da bu kaynakta yapılabilmektedir. Döner Sermaye gelirleri, fiyatlandırma politikaları
ile devlet hastahanelerinden daha güçlüdür.
A.
Üniversite hastahaneleri, yatırım harcamalarında Devlet Planlama
Teşkilatı’nın (DPT) iznine, Döner Sermaye kaynaklı harcamalarda ise Maliye
Bakanlığı’nın (MB) düzenleme, gözetim ve denetimi altındadır (132:75).
SB’nın resmi yayını olan 116, 117 ve 118 numaralı kaynaklarda yer alan
verilerden “arz” amaçlı olabilecek türdeki “Yatırım Harcamaları” başlıklı olan tablo,
ilaç harcamalarının hastahane veya personel için olduğu anlaşılamadığı için buraya
alınamamıştır. Aynı şey eğitim harcamaları için de geçerlidir. Bu kaynakta 1998
yılında 44 trilyon TL genel eğitim harcaması gösterilirken, bir başka araştırmada
1999 yılında sadece sağlıkla ilgili eğitim harcamaları 93 trilyon TL olarak
bulunmuştur.
3028
AN
Kamu üniversiteleri dışında kalan üniversiteler özel vakıf üniversiteleridir.
Bunların harcamaları Kamu, Özel Ve Diğer Mali Kaynakların Bir Arada Olduğu
Karma Sağlık Hizmetleri Arzı Harcamaları arasında değerlendirilmekte olup, eğitim
ve sağlık harcamalarının ayırımı ve bunların tutarları hakkında yeterli ve ayrıntılı tam
bir bilgi mevcut değildir (92:14;133:2).
V.4.1.7. Kamu İktisadi Teşebbüsleri: KİT’lerin Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
UT
Diğer Bakanlıklar Ve Kuruluşlar başlıklı bölümde bilgi verilmiştir.
V.4.1.8. Özel İdarelerin Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
RG
Türkiye’de yerel yönetim yapısı incelendiğinde dört yerel yönetim biriminden
söz etmek mümkündür.
• İl Özel İdareleri
• Büyükşehir Belediyeleri
• Belediyeler
• Köyler (muhtarlıklar)
SA
Bu birimlerin sağlık ile ilgili olarak kanunlarla belirtilmiş sorumlulukları vardır.
L
Bu kitapta, merkezi yönetimin yerel örgütü özellikleri gösteren ve başında
Vali’nin bulunduğu İl Özel İdareleri bir bölüm olarak ele alınmış; merkezi yönetimden
bağımsız olan ve başında Belediye Başkanı’nın bulunduğu Büyük Şehir Belediyeleri,
Belediyeler ve Köyler (muhtarlıklar) “Yerel Yönetimler” adıyla gruplandırılarak ayrı bir
bölüm halinde incelenmiştir.
ER
DA
İl Özel İdareleri kanunların öngördüğü belli ve mahalli ortak hizmetleri
yürütmekle görevli, taşınır ve taşınmaz malları ile müstakil bütçesi ve karar organları
bulunan tüzel kişiliğe sahip birer kamu kuruluşudurlar.
İl özel idarelerinin amacı il halkının yol, su, eğitim, kültür, sağlık, tarım,
ekonomi gibi ortak ve mahalli ihtiyaçlarını karşılamak, ülke ekonomisine katkıda
bulunmak ve kalkınma planlarının il düzeyinde başarısını sağlamaktır (4:1).
A.
Özel kanunla kurulmuş olan bu kamu yönetim birimi, her vilayet merkezinde /
il’de Vali başkanlığında oluşturulmuştur ve yerel kaynakların daha az bürokrasi
içinde, yerinden yönetim ilkeleriyle, yerel ihtiyaçlar için gelir kazanılıp kullanılmasını
amaçlar. 81 tanedir.
İlin mali kaynaklarının gücüne bağlı olarak yaptığı diğer hizmetler yanında,
sağlık tesisleri kurup işletmekten, muhtaç kişilere sağlık hizmeti için mali yardımda
bulunmaya kadar çeşitli sağlık hizmeti arz ve talebinde de yer alır.
Bu harcamaların toplamı ve ayrıntı miktarları hakkında toplu bilgi yoktur
(92:21).
İl Özel İdaresi organları Vali, İl Genel Meclisi ve İl Genel Daimi Encümenidir.
3029
AN
Vali teşkilatın başıdır. Ayrıca İl Özel İdare Müdürü ve yardımcıları bulunur.
Teşkilatın ana hizmet birimleri Encümen Müdürlüğü, Bütçe Müdürlüğü, Muhasebe
Müdürlüğü, Gelir Müdürlüğü, Emlak Müdürlüğü, Proje Ve Yapı Denetim
Müdürlüğüdür. Yardımcı hizmet birimleri Bilgi İşlem, Personel, Levazım ve Eğitim
Kültür müdürlükleridir. Teşkilatın danışma birimini Hukuk Müşavirliği oluşturur.
İldeki Özel İdare İlçe Müdürlükleri, teşkilata bağlı birimleri oluştururlar (5:1).
UT
İl Genel Meclisi, nüfus esasına göre ilçelerden belirlenen sayı kadar, genel
seçimle 5 yıl süreyle seçilen üyelerden oluşur. İl özel idaresinin genel karar
organıdır. Yılda iki defa (Mayıs ve Kasım ayında) 30’ar gün olağan toplantı yapar.
Ayrıca olağanüstü de toplanabilir. Başkanı Validir. Valinin bulunmadığı hallerde
başkan vekili başkanlık eder. İl Genel Meclisi, il özel idare hizmetlerinin ve
yatırımlarının yıllık programlarını ve bütçesini yapar. İl Daimi Encümenini seçer.
RG
İl Daimi Encümeni, Meclisin toplantı halinde olmadığı zamanlarda Meclis
adına ve ayrıca kanunla kendine verilen il özel idaresine ait görevleri yerine getiren,
hem karar hem de danışma organıdır. İl genel meclisince kendi üyeleri arasında bir
yıllık süre için seçilen 5 üye ile başkan olan vali veya yardımcısından oluşur (5:2).
GELİR TÜRLERİ
Vergi Gelirleri
SA
Tablo 57: İl Özel İdarelerinin Gelir Kaynakları: 1998
MİKTAR (MİLYON TL)
%
94.864.104
20.7
86.188.153
18.8
7.068.320
1.5
1.610.631
0.4
363.667.504
79.3
767.189
0.1
İl özel idareleri malları gelirleri
52.127.104
11.3
Çeşitli gelir ve cezalar
40.597.302
8.9
Özel gelirler ve fonlar
270.175.909
59.0
Gider vergileri
Diğer vergiler
ER
DA
Vergi dışı gelirler
L
İrat ve servet gelirleri
İl özel idarelerince yönetilen kurumlar
teşebbüs hasılatından il özel idare payları
A.
TOPLAM
458.534.608
Kaynak: (29:2) DİE, Kesin Hesaplar: Belediyeler ve İl Özel İdareleri 1998
100.0
İl Özel İdarelerinin Gelirleri
- Genel bütçe vergi gelirlerinden il özel idarelerine verilen %1.70 pay,
-Belediyeler tarafından tahsil edilen emlak vergisinden il özel idarelerine
ayrılan %15 pay,
-Orman ürünleri ve mamullerinin satışından ayrılan %3 pay,
-Taş, kum, tuğla, kireç gibi ocakların işletilmesi nedeniyle verilen ruhsatlardan
alınan resim ve harçlar,
3030
AN
-Özel idare taşınır ve taşınmaz mallarının satış bedelleri ve kiraları,
-Çeltik Kanunu gereğince çeltik ekenlerden alınan ücret ve cezalar,
-Özel İdareler Ortak Fonundan yapılan yardımlar,
-İlköğretim faaliyetleri için özel olarak yapılan yardımlar,
-Sağlık Bakanlığı, Tarım Bakanlığı ve Orman Bakanlığının özel idare hizmet
alanına giren konular için özel olarak yaptıkları yardımlardır (4:4; 5:1).
UT
Kanunlarda yapılan değişiklikle, devlet bütçe vergi gelirleri tahsilatı toplamı
üzerinden mahalli idarelere ayrılan paylar düşürülmüş, bu kapsamda belediyelere
%6, il özel idarelerine %1.12 nispetinde pay verilmesi kabul edilmiştir.
RG
İl özel idarelerine ayrılan paylar İller Bankası’na yatırılır ve son genel nüfus
sayımı sonuçlarına göre il özel idarelerine dağıtılır. Bu arada, İller Bankası kendisine
borçlu il özel idarelerinin vadesi gelmiş borç taksitlerini genel bütçeden bu idarelere
ayrılan paylardan kesmeye yetkilidir.
Devlet Bütçesinden il özel idarelerine ayrılan paylar yıllar içinde artış
göstermiş 1997’de 48 Trilyon TL olan pay 2000 yılında 250 Trilyon TL’ye ulaşmıştır
(29:1).
SA
Bütçe payları ve kanunla belirtilen diğer gelirlerin il özel idarelerine dağıtım
ölçütleri sabit iken, Özel İdareler Ortak Fonundan il özel idarelerine yapılan
yardımlar konusunda objektif kriterler mevcut değildir. Yardımlar Merkezi Yönetim’in
tasarrufundadır.
L
Yukarıda sayılan kaynaklarla kanunda belirtilen görevleri yerine getirirken il
genel meclisi ve il daimi encümeni kararları doğrultusunda hareket edilir (5:2).
İl Özel İdarelerinin Sağlık Ve Sosyal Yardım Görevleri
ER
DA
- 3360 sayılı Kanunla İl Özel İdaresi Kanunu adını alan İdarei Umumiyei
Vekalât Kanununun 78. maddesine göre il genelinde hastahane, dispanser, akıl
hastahanesi, darülaceze gibi sağlık birimleri açmak, yetimhaneler kurmak, bu
kurumların bakım onarım ve tadilatlarını yaptırmak.
- 1593 sayılı Umumi Hıfzısıhha Kanununun 4. maddesinde belirtilen, kasaba
ve köylerin sağlığına ilişkin tıbbi ve sosyal yardımları yürütmek.
A.
7401 sayılı Sıtmanın İmhası Hakkında Kanunun 5, 6 maddeleri ve 2644 sayılı
Tapu Kanununun 15. maddesine göre sıtmanın yok edilmesi ve yayılmasını önleme
tedbirlerini almak, bataklıkları kurutmak.
Kanunların tanıdığı sınırlar içinde kalmak şartıyla, il özel idarelerin en büyük
karar organı olan il genel meclisinin vereceği karara göre, mahalli sağlık hizmetleri
için ödenek ayırmak ve hizmetlere katkıda bulunmak.
İl özel idarelerinin ayrıca bayındırlık, eğitim ve öğretim, tarım ve hayvancılık,
ekonomi ve yerel yönetimlerle ilgili alanlarda da görevleri vardır (4:1-3).
3031
V.4.1.9. Yerel Yönetimlerin Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
A. Büyükşehir Belediyeleri Ve Belediyelerin Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
AN
1580 sayılı Belediye Kanununda belediye, belde halkının ortak yerel
gereksinimlerini karşılayan ve belde hizmetlerini gören, kamu tüzel kişiliğine sahip
bir yerel yönetim birimi olarak tanımlanmıştır.
SA
RG
UT
Türkiye’de Tanzimat’tan sonra Fransız “komün” yönetimlerinden örnek
alınarak kurulan ilk belediyenin 1855 yılında gerçekleştiği ifade edilmektedir. İstanbul
dışında ilk belediye teşkilatının kurulması ise 1868 yılına rastlamaktadır. Daha
sonraki yıllarda yapılan düzenlemelerle seçim esasları, belediye organlarına ilişkin
yapılanma ortaya konmuş, 1924’de çıkarılan 442 sayılı Köy Kanunu ile yerleşim
yerleri nüfuslarına göre gruplara ayrılmıştır. Bugünkü belediyecilik ve belediye
hizmetleri için dönüm noktası 1930 yılında çıkarılan 1580 sayılı Belediye
Kanunu’dur. Köy dışında kalan tüm yerleşim birimleri bu Kanun kapsamına alınmış,
belediyelerin işleyiş, örgütlenme ve fonksiyonlarına ilişkin düzenlemeler getirilmiştir.
Ancak, devletin diğer fonksiyonlarını düzenlemek için çıkarılan başka kanunlarda da
belediyelere çeşitli görevlerin yüklendiği görülmektedir. Buna örnek olarak Umumi
Hıfzıssıhha Kanunu gösterilebilir. 1580 sayılı Belediye Kanunu, yapılan değişikliklere
karşın belediyelerin işleyişinin temelini oluşturmaktadır (109:104).
L
Belediyeler temel, koruyucu ve ayakta sağlık hizmetleri ile çeşitli belediyelere
bağlı 4 hastahaneyle (USH 2005 yılındaki bulgusu) ve ilaç, tıbbi malzeme
yardımlarıyla Türkiye sağlık sektörünün hizmet arzı yapısında büyük yer tutmaktadır.
Belediyeler birer yerel yönetim birimi olarak, öncelikle kamu hizmeti sunan birimlerdir
ve sağlık hizmetleri yönünden önemli işlevleri vardır.
ER
DA
Türkiye genelinde belediyeler, yerel yönetimler içinde, sağlık hizmeti olarak,
ilgili kanunlar gereği gıda ve işyeri denetimlerini yaparken ve sağlıkla ilgili denetim
görevlerini Belediye Zabıtası eliyle yerine getirirken yetersiz kalmaktadırlar.
Belediyeler çevreye yönelik sağlık hizmetlerinin hemen tümü ile kişiye yönelik
koruyucu-geliştirici sağlık hizmetlerinin önemli bir bölümünden de yükümlü
kılınmışlardır.
A.
Buna karşın belediyeler, insan ve maddi güçlerinin sınırlılığı sebebiyle,
genellikle sadece yetersiz ayakta sağlık hizmeti vermekle yetinmektedirler.
Aynı sebeple, sağlık hizmetlerinin ve hastahanelerin bütünüyle yerel
yönetimlerce devralınmasının alt yapısı tam olarak gerçekleşmeden, bu tür rastgele
uygulamalara çok uzun bir süre kalkışılmaması gereklidir (92:21).
Belediyelerin sağlıkla ilgili görevleri sadece Belediye kanunuyla değil sağlık ile
ilgili diğer kanunlarda da belirtilmiştir.
1580 sayılı Kanunun 15. maddesi, belediyelerin kendi içindeki düzeni ve
halkın sağlık, esenlik ve refahını sağlamak amacıyla görevleri bulunduğunu ifade
ederek, bu görevleri 77 fıkra halinde sıralamıştır.
3032
Bu madde ile belediyelere yüklenen hizmetler, beldenin düzenine ve halkın
huzuruna ilişkin hizmetler, sağlık alanına ilişkin hizmetler, eğitim, kültür ve spor
alanına ilişkin hizmetler, sosyal hizmetler alanına ilişkin hizmetler olarak gruplara
ayrılabilir.
AN
15. maddenin birinci fıkrasında umuma açık, yani herkesin girebildiği kahve,
otel, sinema, tiyatro, gece kulübü, gazino gibi yerlerin temizlik ve düzenine bakmak
belediyelerin görevleri arasında sayılmıştır. Bu görev, yukarıda belirtilen yerlere
gidenlerin sağlığını korumak için önemli görevlerden biridir.
SA
RG
UT
Belediyelere, halkın sağlığı ile ilgili önemli bir görev 15. maddenin ikinci
fıkrasında verilmiştir. Buna göre yenilecek, içilecek ve halkın sağlığına ilişkin
kullanılacak şeyler ile yerlerinin, özel kanun, tüzük ve yönetmelikler uyarınca,
belediyelerce denetlenmesi öngörülmektedir. Ancak bu görev ve denetim yetkisi
24.6.1995 tarih ve 560 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi Ve Denetlenmesine Dair
Kanun Hükmünde Kararname ile merkezi yönetime devredilmiştir. Bu değişikliğe
göre, gıda üreten işyerlerinin temizlik ve teknik şartlarını denetleme yetkisi Sağlık
Bakanlığına (madde 4), üretilen mamullerin bileşimindeki hammaddelerine ilişkin
denetim yetkisi ise Tarım Ve Köy İşleri Bakanlığına devredilmiştir. Yukarıda belirtilen
Kanun Hükmünde Kararnamenin 10.maddesine göre ise, belediye sınırları içindeki
gıda maddeleri satış yerlerinin ve bu yerlerde satılan gıda maddelerinin denetiminin
belediyelerle işbirliği ile Sağlık Bakanlığınca yapılması öngörülmüştür.
ER
DA
L
1580 sayılı Belediye Kanunu’nun 15. maddesinin 3. fıkrasında:
• Halkın yiyip içmesine, yatıp kalkmasına, taranıp temizlenmesine yönelik
yerlerin temizliğini, sağlık şartlarına uygunluğunu denetlemek ve sağlamak,
• Buralarda satılan ve kullanılan şeylerin temizliğini, sağlık şartlarına
uygunluğunu ve sağlamlığını denetlemek ve sağlamak,
• Bu gibi yerlerin işletilmesine ilişkin ruhsatları vermek ve bazı esasları
belirlemek,
• Bu gibi yerlerde çalışanların sağlık durumlarının uygun olup olmamasına
göre çalışmalarına izin vermek
görevleri de belediyelere verilmiştir.
Aynı maddenin 8. fıkrasında mürebbiye, hizmetçi, çamaşırcı, şoför ve bazı
diğer halk ile ilişkide bulunan çalışanların sağlık muayenelerini yaptırmak görevi
belediyelere verilmiştir.
A.
Yukarıda sayılan görevlerin nasıl yapılacağı ve uygulanabilecek cezalar her
belediyenin hazırlamak zorunda olduğu Sağlık Zabıtası Yönetmeliğinde gösterilmek
zorundadır.
Kanunun 15. maddesinin 4. fıkrasında, salgın ve bulaşıcı insan ve hayvan
hastalıklarının önüne geçmek ve yayılmasını engellemek için devletin özel
kanunlarla belirlenen diğer teşkilatlarıyla birlikte çalışmak konusu düzenlenmiştir. Bu
düzenlemeler hem 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, hem de 3285 sayılı
Hayvan Sağlığı Ve Zabıtası Kanunu ile getirilmiştir.
3033
AN
15. maddenin 13. fıkrası, halkın sağlık ve huzuruna olumsuz etki etmesi olası
yerlerin (mezarlık, pazar yeri, kömür, gaz deposu gibi) yerleşim yerinin önceden
belirlenmesi ve ilan edilerek izin verme işlemlerinin buna göre yapılmasını hükme
bağlamaktadır. Bu tür sağlığa uygun olmayan kurumlara (gayri sıhhi müesseseler)
ilişkin düzenlemeler daha sonra çıkarılan Umumi Hıfzıssıhha Kanunu, 2872 sayılı
Çevre Kanunu, 3030 sayılı Büyükşehir Yönetimine İlişkin Kanun, 222 sayılı Çevre
Genel Müdürlüğünün Teşkilat Ve Görevleri Hakkında Kanun ve 3194 sayılı İmar
Kanunu’nun bazı maddeleri ile ilişkilendirilebilir.
ER
DA
L
SA
RG
UT
1580 sayılı Belediye Kanunun 15. maddesinin 25. fıkrası halk sağlığı
açısından önemli bir konuda düzenleme getirmektedir. Bu fıkrada, 28 Nisan 1926
tarih ve 832 sayılı Sular Kanunu’na göre beldeye su getirmek ve suları sağlıklı ve
temiz tutmak görevi belediyelere verilmiştir. 832 sayılı kanun, Cumhuriyet
döneminde sularla ilgili düzenlemeleri yapan ilk kanun olup şehir ve kasabalarda
içme suyu sağlama görevini belediyelere vermiştir. Ancak 1580 sayılı Kanundan
sonra çıkan bazı kanunlarla bu görev belediye dışındaki kuruluşlara da yayılmıştır.
Bunlar kısaca şöyle özetlenebilir:
• 1920 tarihinde Sağlık Ve Sosyal Yardım Bakanlığının kuruluş ve görev
kanununda temiz ve sağlıklı içme suyu temini bu Bakanlığın görevleri
arasında kabul edilmiştir.
• 1933 yılında 2301 sayılı kanunla kurulan Belediyeler Bankasına (1945’de
İller Bankası adını almıştır) belediyelerin yanı sıra su işleri ile ilgili görevler
de verilmiştir.
• 1953 yılında 6200 sayılı Kanunla şehir ve kasabalarda içme suyu ve
kanalizasyon projelerini inceleyip onaylama ve denetleme görevi Devlet Su
İşleri Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. 1960 yılında kabul edilen 7478 sayılı
Köy İçme Suları Hakkında Kanun ile nüfusu 3.000’den az olan kasabaların
içme ve kullanma sularının, belediyeleri olsa dahi Devlet Su İşleri tarafından
sağlanması öngörülmüştür.
• 1968 yılında Ankara, İstanbul ve nüfusu 100.000’i aşan kentlerde içme,
kullanma ve endüstri suyunun temini için çıkarılan 1053 sayılı Kanunla bu
kentlerin su ihtiyacının karşılanmasında Devlet Su İşleri aracı haline
getirilmiştir.
A.
1580 sayılı Kanunun 15. maddesi 29. fıkrasında, kanunlar ya da belediye
yetkili organlarının aldıkları kararlar çerçevesinde insan, hayvan, eşya ve emlak
hakkında muayeneler, kimyevi ve bakteriyolojik tetkikler yapmak ve sağlık raporu
vermek görevi belediyelere verilmiştir. Aynı şekilde, kanunlar mecbur tutmadığı
halde, kişi veya kişilerin muayene isteği halinde gerekli muayenelerini yapmak ve
raporlarını vermek belediyenin görevleri arasındadır. Yukarıda belirtilen görev
açısından, daha sonra yapılan düzenlemeler önemli karışıklıklara yol açmıştır.
Anılan düzenlemelerle bu görev, Sağlık Bakanlığı, Tarım Orman Ve Köy İşleri
Bakanlığı, Sanayi Ve Ticaret Bakanlığı ve Türk Standartlar Enstitüsü gibi kuruluşlara
geçmiştir. Bu sonuçta, belediyelerin yukarıda sayılan görevlerini yerine
getirebilmeleri için yeterli teknik imkan ve elemanı sağlayamamaları da önemli rol
oynamıştır.
3034
AN
1580 sayılı Belediye Kanunun 15.maddesinin 32. fıkrasında belediye sınırları
içinde kanalizasyon konusunda belediyeler görevli kılınmaktadır. Bu fıkra ile ilgili çok
sayıda mevzuat hükmü bulunmaktadır. Bunlar arasında 1593 sayılı Umumi
Hıfzıssıhha Kanunu, 4759 sayılı İller Bankası Kanunu, 3030 sayılı Büyükşehir
Belediyelerinin Yönetimlerine ilişkin Kanun, Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğünün
Teşkilat Ve Vazifeler Hakkında Kanun sayılabilir.
RG
UT
15. maddenin 34. fıkrasında ise, belediyelerin temelde sağlık ve sosyal yardım
ile ilgili görevlerine değinilmekte ve burada belediyelere fakir hastalara hekim, ilaç,
yeme, giyinme, barınma vs. konularında yardım etme sorumluluğu yüklenmektedir.
Bu görevin temel belirleyicisi, belediyenin elinde bulunan maddi olanaklardır. Maddi
olanakları yeterli olan belediyelerde sosyal yardım imkanı daha geniş kapsamlı
gerçekleşirken, bu olanakları kısıtlı olan belediyelerin bu tür sosyal yardım
hizmetlerinde aksamalar görülebilmektedir.
SA
Belediye Kanunun 15. maddesinin 45. fıkrasında belediyelere yetimler evi,
doğum evi, akıl hastahanesi açabilme görevi verilmektedir. Ancak özellikle maddi
yetersizlikler nedeniyle bu hüküm ile yüklenen görevler yerine getirilememiştir. Bu
fıkra ile bağlantılı olan 52. fıkraya göre belediyelere sağlık yardımı ve acil müdahale
merkezleri yapmak ve işletmek görevi verilmiş, 53. fıkraya göre ise planları ve
teşkilatı Sağlık Bakanlığınca onaylanmak şartıyla, gereksinimlerle uygun ücretli
ücretsiz belediye hastahanesi kurulabilir hükmü getirilmiştir.
ER
DA
L
Belediyelerin sağlık hizmeti ile ilgili bir başka görev de 15. maddenin 58.
fıkrası ile yüklenmiştir. Bu fıkrada belediyelere kaplıca işletmek, deniz hamamları ve
her türlü yıkanma müessesesi açmak ve açılma izni verilenleri kontrol etme görevi
verilmiştir. Bunlar belediyelerin mecburi sağlık hizmeti görevleri arasında yer
almaktadır. Belediyeler bu hizmetler için kendi kaynaklarından yararlanabilecekleri
gibi, merkezden de bu hizmetlere yönelik yardım alabilirler.
1580 sayılı Kanunun 15. maddesinde ayrıntılı bir biçimde belediyelerin
görevleri sıralanırken, aynı Kanunun 19. maddesinde belediyelerin hak, yetki ve
ayrıcalıkları düzenlenmektedir. Bu maddenin 2. bendinde belediyelere sınırları
içindeki vatandaşların sağlık, huzur ve refahı için önlemler almak ve bu amaçlı
kanunlar koyarak cezai yaptırımlar uygulamak yetkisi verilmektedir.
A.
Büyükşehir ve ilçe belediyelerinin görevleri, 3030 sayılı Büyükşehir
Belediyelerinin Yönetimine ilişkin Kanunun 6. maddesinde sıralanmıştır. Sağlıkla
ilgili görevler incelendiğinde bu görevler aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
• Çevre sağlığı ve korunmasını sağlamak, 1., 2. ve 3. sınıf gayri sıhhi
müesseselerin açılış ve çalışmalarına ruhsat vermek,
• Büyükşehir dâhilindeki su, kanalizasyon, her nevi gaz, merkezi ısıtma ve
toplu taşıma hizmetlerini yürütmek ve bu amaçla gerekli tesisleri kurmak,
kurdurmak, işletmek, işlettirmek,
• Yiyecek ve içecek maddelerinin tahlillerini yapmak üzere laboratuvarlar
kurmak ve işletmektir.
3035
UT
AN
Yukarıda açıklanan belediye kanunlarının yanı sıra, çeşitli kanunlarla da
belediyelere görevler yüklenmiştir. Sağlık açısından, bu kanunlar arasında en
önemlisi 1930 yılında kabul edilen 1593 sayılı “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’dur.
Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 1. maddesinde ülkenin sağlık şartlarını düzeltmek,
milletin sağlığına zarar veren bütün hastalıklarla ve diğer zararlılarla mücadele
etmek, gelecek nesillerin sağlıklı olarak yetişmelerini sağlamak ve halkı sağlık ve
sosyal yardıma kavuşturmak devletin görevleri arasında sayılmıştır. Kanunun 2.
maddesi “genel sağlık ve sosyal yardım hizmetlerine ait devlet görevleri Sağlık Ve
Sosyal Yardım Bakanlığı tarafından yerine getirilir ve özel idarelerle belediyelere ve
diğer yerel yönetimlere bırakılan hizmetlerin yapılması denetlenir” demektedir.
RG
Kanunun 4. maddesinde şehir, kasaba ve köylerdeki sağlık ve sosyal yardım
hizmetleri, belediyeler, özel idareler ve diğer yerel yönetimlerce yürütülür denilmekte
ve Sağlık Bakanlığı’nın özellikle bu yönetimlere rehber olmak üzere bazı mahallerde
örnek kuruluşlar açabileceği ifade edilmektedir.
SA
Kanunun 18. maddesinde, il özel idare bütçelerine sağlık ve sosyal yardım
ödenekleri konacağı ve bunun hastahanelere, dispanserlere, gezici sağlık ekiplerine,
frengi, verem, çocuk ölümleri mücadelesine, sıtma ve frengi ilacı teminine, sıtma
yuvalarının kurutulmasına harcanacağı ifade edilmektedir.
A.
ER
DA
L
Kanunun 20. maddesinde, belediyelerin sağlık görevleri arasında şunlar
sayılmıştır:
• Sağlık şartlarına uygun içilecek ve kullanılacak su temini,
• Kanalizasyon tesislerinin yapımı,
• Mezbaha inşaatı,
• Mezarlıklar tesisi, ölü defin ve nakil işleri,
• Çöplerin toplanması ve imhası,
• Konutların sağlık koşullarını kontrol,
• Sıcak ve soğuk hamamların kurulması,
• Halkın sağlığına zarar veren etkenlerin yok edilmesi,
• Sâri (bulaşıcı) hastalıklarla mücadele işlerine yardım,
• Bulunmayan yerlerde eczahane açmak,
• İlk sağlık yardımı,
• Hastahane, dispanser, süt çocuğu muayene ve tedavi evi, aceze ve ihtiyar
yurtları ve doğumevi tesisi ve yönetimi,
• Parasız doğum yardımı için ebe istihdamı.
Kanunla getirilen önemli hükümlerden biri, her il merkezinde kurulması gereken
Umumi Hıfzıssıhha Meclisi’dir. Bu mecliste il sağlık müdürü, bayındırlık mühendisi,
milli eğitim ve veteriner müdürleri, hükümet ve belediye doktoru, bir hastahane
başhekimi ve mevcutsa en büyük askeri doktor, serbest çalışan bir doktor, bir eczacı
ve belediye başkanının yer alması ve valinin başkanlığında çalışması
öngörülmektedir. Bu meclisin ilçelerde de kurulması öngörülmüş ve kaymakamın
başkanlığında belediye başkanı, hükümet doktoru, askeri doktor, belediye doktoru
ve serbest çalışan bir doktor ve eczacıdan oluşması öngörülmüştür.
3036
Tablo 58: Belediyelerin Sağlık Harcamaları (Milyon TL.)
1993
1995
1996
46.900
110.000
198.400
678.074
İlaç Ve Hastahane Dışı Ayakta Tedavi Giderleri
198.400
440.000
793.600
2.712.294
TOPLAM
248.000
550.000
992.000
3.390.368
Nominal Değişim
169,9
376,7
679,5
2.332,2
Reel Değişim
107,2
107,8
103.1
200,3
RG
Hastahane Giderleri
1994
UT
HARCAMA TÜRLERİ
AN
Umumi Hıfzıssıhha Kanunun 126. maddesinde “yenilecek ve içilecek şeyler
satan veya veren ya da temizlikle ilgili işlerde çalışanlar her üç ayda bir kendilerini
muayene ettirerek bir sağlık raporu almaya mecburdurlar” denilmekte, 127.
maddesinde bu muayenelerin belediye doktorlarınca yapılması öngörülmektedir
(109:104-110; 77:14).
Kaynak: (109:128) Tatar, M., Tatar, F., Yerel Yönetimler Ve Sağlık
SA
B. Köylerin Ve Muhtarlıkların Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
Türk idari sisteminin en küçük birimini oluşturan köyler 1850’li yıllardan
itibaren kanuni bir yapı kazanmasına karşın, bugünkü örgütlenişi 1924 yılında
çıkarılan 442 sayılı Köy Kanununa dayanmaktadır.
L
Bu Kanunun getirdiği en önemli yenilik, köy yerel yönetimine tüzel kişilik
kazandırması olmuştur. Köylerin kendilerine özgü hizmet alanları oluşmuş ve
buralarda kullanılmak üzere özel bütçe yapma imkanı yaratılmıştır.
ER
DA
Bu Kanun ile köy yerel yönetimlerine verilen görevler hiçbir zaman köyün
maddi kaynaklarıyla karşılanabilecek nitelikte olmamış, bu nedenle bu hizmetler
genellikle merkezi yönetim tarafından gerçekleştirilmiştir.
Bu hizmetlere örnek olarak köy okulları, içme suları ve köy yolları gösterilebilir.
Köyün maddi kaynaklarının yetersizliğinin yanı sıra yönetim kadrolarının bu
görevleri yerine getirecek kapasitede olmaması da kanunun uygulanmasını
güçleştirmiştir (109:104).
A.
Köy ve muhtarlıkların sağlık hizmeti sunumları daha çok çevreye ve topluma
yönelik koruyucu sağlık hizmetleri ile yoksullar için tedavi yardımı çerçevesinde
olmaktadır.
Hizmetlerin ve harcamaların boyutları ile ilgili olarak hiçbir bilgi yoktur (92:21).
3037
V.4.2. Sağlık Hizmetleri Arzı Amaçlı Özel Kaynaklı Harcamalar
Özel sektör kaynakları, sahip oldukları özel sağlık hizmeti sunum birimleriyle
sağlık hizmeti sunarak Türkiye sağlık sektörü arz yapısında yer alırlar (92:15).
Özel Sektör
Harcamaları
Kuruluşlarının
Sağlık
Hizmeti
Arzı
AN
V.4.2.1.
UT
Tablo 59: Türkiye’de Özel Sektör Sağlık Harcaması Türleri Ve
Gayrı Safi Yurt İçi Hasılaya (GSYİH) Oranları
1999
2000
Özel Sektör Sağlık Harcaması Türleri Trilyon Milyon Milyon SGP Trilyon Milyon Milyon SGP
TL
ABD $
ABD $
TL
ABD $
ABD $
4.529
9.983 3.024 4.815
11.018
2.5
2.4
24
56
123
34
55
125
0.0
0.0
1.938 4.585
10.107 3.058 4.870
11.143
2.5
2.4
10
.24
53
15
25
57
0.0
0.1
1.948
4.609 10.160 3.073 4.895 11.200
2.5
2.5
RG
1.914
SA
Özel Cari Sağlık Harcamaları (KCSH)
ÖSCSH / GSYİH %
Özel Yatırım Sağlık Harcamaları (KYH)
ÖSYH / GSYIH %
Özel Toplam Sağlık Harcaması (TSH)
ÖSTSH / GSYİH %
Özel Diğer Sağlık Harcamaları (DSH)
ÖSDSH / GSYİH %
Özel Genel Sağlık Harcaması (GSH)
ÖSGSH / GSYİH %
ER
DA
L
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:xv’den
Tablo 60: Türkiye’de Özel Sektör Sağlık Harcaması Türlerinin,
Sağlık Harcaması Türleri İçindeki Oranı (%)
ÖSSH / Cari Sağlık Harcaması
ÖSSH / Toplam Sağlık Harcaması
ÖSSH / Genel Sağlık Harcaması
1999
40.00
38.87
37.14
2000
38.33
37.07
35.66
A.
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:xvı’dan
3038
Tablo 61: Türkiye’de
Özel
Sektör
Toplam
Cari
Sağlık
Harcamalarının, Hizmet Sunucusu Türlerine Dağılımı (%)
1999
43.31
2.68
0.05
17.36
27.98
8.61
2000
46.79
2.80
0.27
16.95
27.05
6.14
UT
AN
Hizmet Sunucuları
Hastahaneler
Kişi Başına Özel Sektör Sağlık Harcaması
(KBÖSSH) Türleri
RG
Tablo 62: Türkiye’de Kişi Başına Özel Sektör Sağlık Harcaması
(KBÖSSH) Türleri
SA
1999
2000
TL
$ ABD $ TL
$ ABD $
KB Özel Sektör Cari Sağlık Harcamaları (KBÖSCSH)
29 68
151
45 71
162
KB Özel Sektör Toplam Sağlık Harcama (KBÖSTSH)
29 69
152
45 72
164
KB Özel Sektör Genel Sağlık Harcamala (KBÖSGSH)
29 70
153
45 72
165
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:xvı’dan
ER
DA
L
V.4.2.1.1. Özel Hekim Muayenehane, Klinik Ve Polikliniklerinin
Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
Poliklinik, tıpta uzmanlık alanlarına bakılmaksızın, temel olarak muayenehane
ve diğer gerekli asgari destek hizmetlerinin bir araya getirilmesiyle oluşan ve
hekimlerce müştereken düzenli olarak ayakta teşhis ve tedavi hizmeti sunmak
amacıyla kurulmuş sağlık kuruluşlarıdır. Muayenehane, hekim ve diş hekimlerinin
mesleklerini serbest olarak icra etmek üzere, münferiden (tek başlarına), kamu
hükümlerine uygun olarak açtıkları özel sağlık kuruluşlarıdır (65:3,4).
A.
Tümüyle serbest çalışan pratisyen ve uzman hekimler yanında, çalışma
saatleri içinde devlet kurumları için çalışan uzman hekimlerin, akşam saatlerinde
kendi özel muayenehanelerinde çalışmaları (yarı zamanlı / part-time) son derece
yaygın bir uygulamadır. Özel muayenehane vizite ücretleri hastanın doğrudan kişisel
ödemesi olarak tahsil edilir. Özel sigortalara bağlı olanlar, ödedikleri ücretin bir
kısmını sigorta şirketlerinden tahsil edebilirler. Herhangi bir güvenlik / sigorta
kuruluşuna bağlı olanlar, sevk edildiklerinde ücretlerini sigorta kuruluşu öder.
Günümüzde birkaç hekimin paylaştığı muayenehaneler de görülmektedir. Daha
kapsamlı hizmet veren özel klinik ve poliklinikler de bu kapsamda ele alınabilir.
Bunların hizmet sunmak amacıyla yaptıkları harcamalar konusunda tam bir
bilgi yoktur. Gelirleri ile ilgili bir bilgi ‘’talep’’ bölümünde verilmektedir (92:15).
3039
Türkiye genelindeki toplam muayenehane ve poliklinik sayısına ulaşılamamış
olmakla birlikte, Ankara İl Sağlık Müdürlüğü’nün 2002 yılı faaliyet raporuna göre,
Ankara ilinde faaliyette olan toplam poliklinik sayısının 187, muayenehane sayısının
1537 olduğu tespit edilmiştir (3:3).
AN
V.4.2.1.2. Özel Tıbbi Laboratuvar Ve Görüntüleme Kuruluşlarının
UT
Bu kuruluşlar oldukça büyük yatırımlar isteyen ve tüm Türkiye’de yaygın olan
hizmet arzı birimleri oldukları halde, hizmet arzı için yaptıkları yatırım ve işletme
harcamaları konusunda hiçbir gerçek veri yoktur (92:15).
RG
Bu kuruluşların Türkiye genelindeki toplam sayısına ulaşılamamış fakat
Ankara İl Sağlık Müdürlüğü 2002 yılı faaliyet raporu verilerine göre, Ankara ilinde
faaliyette olan toplam özel tıbbi görüntüleme merkezi sayısı 266, özel tıbbi
laboratuvar sayısı 267 olarak tespit edilmiştir (3:2).
V.4.2.1.3. Özel Hastahanelerin Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
SA
1980’lerin sonlarına kadar az sayıda olan özel hastahaneler, ekonomik
liberalizasyon politikaların uygulanmaya başlamasıyla sayıca artmıştır. Özel
hastahane yatırımları için sağlanan teşviklerle büyük şehirlerde çok sayıda özel
hastahane kurulmuştur. Özel hastahanelerin amacı doğrudan ödeme yapan kişilere
hizmet vermektir (98:101).
L
Ciddi yatırım ve üretim harcaması gerektiren özel sektör hastahanelerinin
hizmet sunumuna hazırlık yatırımları ve doğrudan hizmet sunumu için yaptıkları arz
amaçlı harcamalar konusunda gerçek bilgiler mevcut bulunmamaktadır (92:15).
ER
DA
V.4.2.1.4. Özel İlaç Üretim, Dağıtım Kuruluşları Ve Eczahanelerin
Bu kuruluşlar da büyük yatırım ve işletme giderleri gerektiren arz esaslı
birimlerdir. İlaç ile ilgili konu, daha sonraki “Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin
Diğer Temel Üretim Unsurları Arzı Harcamaları” kısmında ele alınmıştır (92:15).
V.4.2.1.5. Özel Tıbbi Cihaz Ve Malzeme Üretim Ve Satış
Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
A.
Sağlık mal ve hizmeti arz etmeyi amaçlayan bu kuruluşların da kuruluş ve
işletme harcamaları yüksek ve yurt çapındaki dağılımları oldukça yaygındır. Arz
amaçlı harcamaları hakkında geçerli ve yeterli veri yoktur (92:15). Bu konu ilerideki
“Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Diğer Temel Üretim Unsurları Arzı
Harcamaları” bölümlerde incelenmektedir.
V.4.2.1.6. Sağlıkla İlgili Diğer Özel Kuruluşların Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
Özel sektör ambulans hizmeti arz eden kuruluşlar ve arz amaçlı diğer özel
sağlık hizmeti sunucusu kişi ve kuruluşların arz amaçlı harcamaları konusunda
derlenmiş veya yayımlanmış veri mevcut değildir (92:15).
3040
V.4.2.2. Kişilerin Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
V.4.2.2.1. Kişisel Doğrudan Sağlık Hizmeti Arzı Harcamalar
V.4.2.2.2. Kişisel Dolaylı Sağlık Hizmeti Arzı Harcamalar
AN
Özel sektör kuruluşu niteliği kazanmadan ve kayıt dışı hizmet veren sağlık
personeli ile geleneksel sağlıkçılar, tabiplik taslayanlar, geleneksel ilaç yapanlar,
kayıt dışı tıbbi cihaz ve malzemeciler vb. bu grupta sayılabilir. Yaygınlıkları ve
yaptıkları harcamaların miktarı hakkında hiçbir bilgi yoktur (92:15).
UT
Bu harcamaların hemen hepsi özel sektör kuruluşu kurmak, ortak olmak veya
tahvil, hisse senedi vb. almak gibi harcamalar olup, tümü özel sektör harcamaları
grubu içindedir ve bu başlıkla ayrıca hesap edilmemektedir (92:15).
RG
V.4.3. Sağlık Hizmetleri Arzı Amaçlı Diğer Kaynaklı Harcamalar
V.4.3.1. Sigorta Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
SA
V.4.3.1.1. Temel Sosyal Sigorta Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
V.4.3.1.1.1. Sosyal Sigortalar Kurumu’nun Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
ER
DA
L
Sosyal Sigortalar Kurumu asıl amacı ve görevleri bakımından bir sağlık
hizmeti talep sistemidir ve kaynakları da hizmet talebi için oluşturulmaktadır. Ancak,
Kurum, hizmetlerinin başlangıç döneminde Sağlık Bakanlığı hizmetlerini yeterli
yaygınlık ve etkililikte bulmadığından, kendi sağlık birimlerini kurmaya yönelmiştir.
Böylece daha etkili ve ekonomik hizmet sağlayacağı düşüncesiyle de desteklenen
SSK, hastahaneleri ve diğer sağlık hizmeti arz birimleri yanında ilaç üretimi ve sağlık
personeli eğitim konularıyla da hizmet arzını genişletmiştir.
SSK’ya ait sağlık tesisleri 2005 yılında Sağlık Bakanlığına devredilmiştir.
Ancak, çok uzun bir zaman diliminde Türkiye sağlık hizmetleri arz sistemleri
içinde özel ve kendine mahsus bir biçimde hizmet sunmuş olan SSK sağlık
birimlerinin, son dönemlerinin incelenmesinin örnek olabileceği düşüncesiyle, bu
kısma dâhil edilmiştir.
A.
SSK ile ilgili asıl bilgi Hizmet Talebi bölümünde yer almakla birlikte, en önemli
sağlık hizmet sunucularından biri ölarak uzun yıllar hizmet vermiş olması sebebiyle
burada “Arz” bölümünde de bahsedilmektedir.
SSK son olarak 135’i aşkın hastahane ve 400’ü aşkın yataksız sağlık
tesisinde sağlık hizmeti sunmaktaydı. Bunların 10’dan fazlası eğitim hastahanesi
niteliğindedir. Sağlık birimlerinde 45.000 civarında personel görev yapmaktaydı.
Buralarda sigortalılarına, malul ve yaşlılık aylığı alan üyelerine ve bunların bakmakla
yükümlü olduğu kişilere, dul ve yetimlerine ve ayrıca kurum dışı kişilere birinci ve
ikinci kademe tüm sağlık hizmetleri verilmekteydi.
3041
AN
SSK’nın 550’ye yaklaşan dev sağlık hizmeti sunum ağı ile ilaç ve sağlık
insangücü arzı amaçlı sağlık harcamalarıyla ilgili genel büyüklükler halinde verilerin
dışında, faaliyetlerinin ayrıntı düzeyinde tam, güvenilir, kullanılabilir ve sistematik
veri mevcut değildir. Kurum ne yazık ki, gövdesi hakkında güvenilir bilgiyi
toplayamayan ve bunun sonucunda ona hâkim olup onu yönetemeyen bir baş
gibidir.
UT
Hizmet sunumundan vazgeçerek, asli konusu olan sigortacılığa ve sadece
hizmet talep eder hale dönmüş olması, kendisi ve sigortalıları bakımından büyük bir
gelişme fırsatı yaratmış olabilir (92:16).
Kurum sağlık tesislerinde tedavi gören hastalar için yapılan çeşitli tetkikler ve
verilen ilaç miktarları 1999 ve 2000 yılı ile mukayeseli olarak aşağıda gösterilmiştir.
Tetkikler
1999
RG
Tablo 63: SSK Sağlık Tesislerinde Yapılan Tetkik Ve İlaç Miktarları
2000
45.222.723
Diş Poliklinik
1.994.779
%
47.349.747
2.127.024
4,7
1.847.711
-147.068
-7,4
1.542.412
1.243.426
-298.986
-19,4
4.535.202
4.641.902
106.700
2,4
7.163.499
1.087.433
-6.076.066
-84,8
31.085.125
31.261.137
176.012
0,6
Ayakta Tedavi (İlaç kutu sayısı)
152.342.698
Kaynak: (107:24) SSK Çalışma Raporu, 2000
150.524.728
1.817.970
-1,2
SA
Laboratuvar
Fark
Fizik Tedavi
Radyografi
Radyoskopi
İlaç Miktarı
ER
DA
L
Yatarak Tedavi (İlaç çeşidi sayısı)
Tablo 64: SSK Sağlık Tesisleri Giderleri Dağılımı
GİDER KALEMLERİ
1993 1994
MİLYON $
1995
% DEĞİŞİM
1996
1997
1998
93/94 94/95
95/96
96/97 97/98
496
303
367
389
*
*
-39
21
6
-
-
Personel Giderleri.
Diğer Giderleri.
429
67
256
47
292
75
314
75
466
*
490
*
-40
-30
16
59
6
0
48
-
5
-
İlaç Giderleri
Tıbbi Malzeme Giderl
Diğer Giderler
277
40
22
238
47
24
326
43
25
331
45
31
393
52
31
522
64
38
-14
17
9
37
-8
4
2
5
24
19
16
0
33
23
23
TOPLAM
835
612
761
796
942
1,114
-27
25
5
18
18
A.
Genel Yönetim Giderl.
Kaynak: (116:22; 117:12; 118:12) SB, Türkiye Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı
3042
Tablo 65: 2000 Yılı SSK Tedavi Faaliyetlerinin Sağlık Tesislerine
Göre Dağılımı
MUAYENE MUAYENE TESİS FİİLİ
EDİLEN
SAYISI
SAYISI YATAK
KİŞİ SAYISI
SAYISI
YATAK
GÜN
SAYISI
YATAN
HASTA
SAYISI
422.633
2.230.129
15.703.227
16.437.520
BÖLGE HASTAHANELERİ
358.616
1.958.794
8.630.156
9.232.195
EĞİTİM HASTAHANELERİ
224.412
1.314.347
4.288.595
5.288.300
EĞİTİM DE YAPILAN ÖZEL DAL
HASTAHANELERİ (TOPLAM)
137.358
801.834
1.148.639
1.367.513
Çocuk Hastalıkları
Hastahanesi
Göğüs ve Kalp Damar
Hastalıkları Hastahanesi
425.591
681.459
7.630
54.833
414.282
13.573
321.410
72.915
Doğumevi
49.587
Ruh Sağlığı Hastalıkları
Hastahanesi
4.421
Fizik Tedavi Hastahaneleri
4.676
İhtisas Hastahaneleri
7.959
476.296
912.938
11.704
19
7.380
7
5.864
5
2.688
860.430
3
1.600
414.282
1
234
92.801
1
854
1.060.613
13
2.027
166.833
488.434
550.939
6
789
77.411
48.197
107.604
2
452
84.569
68.454
94.217
3
336
122.277
173.101
173.101
1
336
25.206
134.752
134.752
1
114
1.094
21.903
3.778
3.778
1
250
999
18.345
24.923
33.388
2
71
4.339
42.150
62.127
62.127
1
185
YATAKLI SAĞLIK
TESİSLERİNİN TOPLAMI
1.222.366
6.863.798
30.774.383
33.485.434
136
30.169
YATAKSIZ SAĞLIK
TESİSLERİNİN TOPLAMI
0
0
13.785.845
14.952.220
401
0
0
0
9.266.124
10.126.736
179
0
Sağlık İstasyonu
0
0
3.557.584
3.707.509
209
0
Dispanser, Ağız ve Diş Sağlığı Mrk
0
0
814.846
916.816
11
0
Dispanser ve Hemodiyaliz Mrk.
0
0
147.291
201.159
2
0
ER
DA
SANATORYUMLAR
Göğüs Hastalıkları Hastahaneleri)
6.272
L
Göz Hastalıkları Mrk. Ve Göz
Bankası
52.898
SA
ÖZEL DAL
HASTAHANELERİ (TOPLAM)
116.155
RG
Doğumevi
88
UT
HİZMET HASTAHANELERİ
AN
TESİSLER
MESLEK HASTALIKLARI
HASTAHANESİ
MESLEK HASTAHANESİ
NİTELİKLİ ÖZEL DAL HAST.LERİ
A.
Dispanser
GENEL TOPLAM
1.222.366 6.863.798
Kaynak: (107:22) SSK Çalışma Raporu, 2000
44.560.228 48.437.654
537
30.169
V.4.3.1.2. Diğer Sigorta
Harcamaları
Kuruluşlarının
Sağlık
3043
Hizmeti
Arzı
AN
2005’den önceki SSK örneğinde olduğu gibi, özellikle yerli ve yabancı özel
sektör sigorta kuruluşlarının bazılarının da kendi sağlık hizmeti arz birimlerine sahip
olduğu görülebilmektedir. Böyle durumlarda, bu sigorta şirketleri de sağlık hizmeti
arzı amaçlı harcamalar yapmaktadırlar. Bu tür sağlık kuruluşlarının sayısının
artacağı beklenebilir. Bu harcamalar hakkında tam ve güvenilir bilgi yoktur (92:22).
V.4.3.2.1. Yardım Amaçlı
Harcamaları
Kuruluşların
UT
V.4.3.2. Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
Sağlık
Hizmeti
Arzı
RG
Sahip oldukları sağlık birimlerinde ücretsiz sağlık hizmeti sunan kurum ve
kişiler, Türkiye sağlık sektörünün arz yapısı içinde yer almaktadırlar.
SA
V.4.3.2.1.1. Kamu Yardım Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
Merkezi yönetim yapısı içinde yer alan ve çeşitli toplum kesimlerine yardım ve
yardımlaşma sağlamak amacıyla kurulan kamu kuruluşları bu grubu oluşturmaktadır.
V.4.3.2.1.1.1. Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu’nun
ER
DA
L
SHÇEK 1983 yılında kabul edilen 2828 sayılı yasa ile kurulmuş, Katma
Bütçeli ve kamu tüzel kişiliğine sahip bir Genel Müdürlüktür ve sosyal ve ekonomik
yoksunlukları sebebiyle korunmaya, bakıma, yardıma, desteğe ihtiyaç duyan çocuk,
genç, özürlü, yaşlı kişi ve ailelere hizmet veren tek kamu kuruluşudur. 1989 yılında
Sağlık Ve Sosyal Yardım Bakanlığından ayrılarak Başbakanlığa, 2003 yılında da
Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına bağlanmıştır (21:1).
A.
Kurumun öncelikli ve özellikli hizmet alanı korunmaya muhtaç çocuklardır.
Kreş ve gündüz bakım evlerinde, çocuk yuvaları ve yetiştirme yurtlarında bakım,
koruyucu aile uygulaması ve evlat edindirme alanlarında hizmet sunulmaktadır
(22:34). Ayrıca sokak çocukları ve çalışan çocuklar için rehabilitasyon merkezleri,
maddi ve sosyal yoksulluk içindeki yaşlılar için huzur evi ve yaşlı rehabilitasyon ve
dayanışma merkezleri, özürlüler için bakım ve rehabilitasyon birimleri, ailelerin
korunup desteklenmesi için rehberlik ve danışma hizmetleri, hızlı toplumsal değişme
ve göçün yarattığı sorunlar için toplum merkezleri, kadınlar için konuk evleri hizmet
vermekte, ayrıca muhtaç kişilere ayni ve nakdi yardım da yapılmaktadır. Kurum
Özürlüler İdaresi, Aile Araştırma Kurumu ve benzerleri gibi merkezi yönetim
birimleriyle işbirliği yapılmaktadır (102:2; 103:1,2; 101:1; 104:1,2; 22:34).
Kurumun merkez ve taşra teşkilatlarına ait 13.165 kadro bulunmakta bu
kadrolardan yaklaşık 10.000’i dolu olup kurumun personel açığı hizmet satın
alınması şekliyle kapatılmaktadır (21:20).
3044
AN
Merkezde Genel Müdürlük, taşrada ise 81 ilde bulunan il müdürlükleri
vasıtasıyla hizmet sunulmaktadır. Ülke genelinde kuruma ait 82 çocuk yuvası, 107
yetiştirme yurdu, 64 huzur evi, 13 kreş ve gündüz bakım evi, 54 bakım ve
rehabilitasyon merkezi, 59 toplum merkezi, 28 çocuk ve gençlik merkezi, 4 yaşlı
dayanışma merkezi, 16 aile danışma merkezi bulunmaktadır (99:1;100:1).
Kamu Kurum Ve
Kuruluşlarının Adı
Yıllar
1997
UT
2828 sayılı Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu’nun
18.maddesi ile düzenlenen kurum gelirlerinden, kamu kurum ve kuruluşlarından
alınan pay ve yardımların dağılımı aşağıda gösterilmiştir (21:22).
1998
344.045.046
639.923.991
301.598.438
13.230.559
----667.574.184
TOPLAM
1.966.372.218
SA
RG
Belediyeler
İl Özel İdareleri
Milli Piyango İdaresi
Spor Toto-Loto İdaresi
Türk Hava Kurumu
Döner Sermaye Payı
120.520.127
456.810.532
227.110.258
6.129.181
---1.435.493.543
2.246.063.641
L
Kuruma toplumumuzdaki gönüllü kişi ve kuruluşların önemli katkı ve katılımı
olmaktadır. Kurum yararına faaliyet gösteren 218 dernek ve vakıf vardır. Kuruluş ve
sivil toplum örgütleri ile yapılan 100 kadar işbirliği protokolü çerçevesinde toplumun
katılımı yüksek düzeye çıkarılmaya çalışılmıştır. 1998 yılında Kuruma ayni ve nakdi
olarak 1,5 trilyon TL’ne ulaşan bağış yapılmıştır. Yine Kurum yararına dernek ve
vakıfların 1998 yılı gelirleri yaklaşık bir trilyon liradır.
ER
DA
1998 yılında reel değeri 8 trilyon civarında olan 3 çocuk yuvası, 3 huzurevi, 4
özürlü bakım ve rehabilitasyon merkezi gönüllü kişi ve kuruluşlarca kuruma
bağışlanmıştır. Böylece kuruma bina bağışları, dernek gelirleri, ayni-nakdi bağışlar
olarak 1998 yılında 10 trilyonluk bir gönüllü katkısı sağlanmıştır. Kurumun bütçesi
her yıl reel olarak artmakta olup 2001 yılı bütçesi 102.187.263.700.000 TL olarak
gerçekleşmiştir (21:12,13).
A.
Kurumda sadece kurum personeline hizmet veren kurum tabipliği
bulunmaktadır. Kuruma ait her birimde hekim ve hemşire, psikolog, fizyoterapist,
sosyal hizmet uzmanı, çocuk gelişimi uzmanı gibi sağlık personeli bulunması yasal
zorunluluk olmakla birlikte, Kuruma ait birimler hastahane statüsünde olmadığı için
doğrudan tedavi hizmeti sunamamakta, koruyucu ve ilk yardım hizmetleri
verilebilmektedir. Bunun tek istisnası, Saray Rehabilitasyon Merkezi’dir. Diğer
birimlerdeki ihtiyaçlar için gerektiğinde sağlık hizmeti satın alınmaktadır (105:1).
SHÇEK, çalışmaları kapsamına giren kişiler için sağlık hizmetlerini ücretsiz
olarak kamu kuruluşlarından sağlamakla beraber, çok ender durumlarda kendi
birimlerinde verdiği sağlık hizmetleri için arz amaçlı harcama yapabilmektedir. Bu
harcamalar, Kamu Sağlık Hizmeti Harcamalarının “Diğer Bakanlık Ve Kuruluşlar”
kapsamı içindedir. Ayrıntıları için sağlıklı bilgi bulunamamaktadır.
3045
V.4.3.2.1.2. Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
AN
Bu kuruluşlar merkezi yönetimin bir parçasını oluşturmamakla birlikte, Türkiye
boyutunda yaygın örgütlenme ve etkin çalışmaları sebebiyle kendilerine kamu
yönetiminden kaynak aktarılarak destek verilebilen, birer tüzel kişiliği olan ve kamu
yararına çalışan dernek veya vakıflardır. Bunların sağlık hizmeti arzı amaçlı
harcamalarının boyut, tür ve tutarları hakkında toplu, ayrıntılı ve tam bilgi yoktur.
UT
V.4.3.2.1.2.1. Türkiye Kızılay Derneği’nin Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları
RG
Türk Kızılay’ı 1868 yılında doğal afetlerde ve savaşlarda sağlık hizmeti
sağlamak için kurulmuştur. Günümüzde dispanserleri ve rehabilitasyon merkezleri
vasıtasıyla sağlık hizmetleri sağlamaya devam etmektedir. Kızılay afetlerde,
tatbikatlarda, hacca giden Türk hacılarının seyahatlerinde ve Hıristiyan hacılara
Efes’te hac ziyaretleri sırasında ve sürekli olarak halka yardım kapsamında sağlık
hizmeti sunmaktadır. Ayrıca sağlık insangücü eğitimine de katkısı vardır.
SA
Kızılay’ın yapısı Genel Merkez (Ankara) ve şubeleri olmak üzere iki bölümden
oluşur. Türk Kızılay’ının ülke çapında illerde, ilçelerde ve hatta daha küçük yerleşim
birimlerinde toplam 648 tane şubesi vardır (98:102).
L
Genel Merkez hizmetlerini Kızılay’ın amaç ve ilkeleri uyarınca düzenlemek ve
yürütmek üzere Genel Müdürlük teşkilatı kurulmuştur. Genel Müdürlük, ücretle
çalışan kadrolarından oluşur. Genel Müdürlüğün, merkezde 18 müdürlüğü ve
taşrada da bunlara bağlı çeşitli birimleri vardır (43:1).
ER
DA
Kızılay’ın 1999 yılında Ankara’da 1 Merkez Depo ve değişik yerlerde 7 bölge
yardım deposu, 22 Kan Merkezi, 9 Kan İstasyonu, 38 dispanseri (birisi tıp merkezi)
ve 4 huzurevi bulunmaktadır (43:1).
1999 verilerine göre, ülke genelinde kullanılan kanların yaklaşık %50’si Kızılay
tarafından sağlanmaktadır. Kızılay’ın topladığı kan bağışlarının ortalama %60’ı sivil
ve %40’ı askeri şahıslardandır (44:1).
A.
Tablo 66: Türkiye’de Kan Merkezleri Ve Kan İstasyonlarının
Kuruluşlara Göre Dağılımı (1993 - 2001)
Kuruluşlar
1993
Kan Merkezi
1998
1999
Kan İstasyonu
2000 2001
1993
1998
1999
104
103
103
104
44
Kızılay
21
21
22
23
23
14
9
9
6
6
SSK
32
32
32
32
32
32
30
30
30
30
Üniversiteler Ve Diğer Kurul.
22
22
23
23
23
6
8
7
7
7
180
179
179
181
182
96
105
107
106
116
Kaynak: (44:3) www.kizilay.org.tr / kan_files / organizasyon.htm
61
2001
105
TOPLAM
58
2000
63
73
3046
2001 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri’ne, yardıma muhtaç talasemi hastalarına,
yardıma muhtaç lösemi hastalarına ve yardıma muhtaç diğer ihtiyaç sahibi hastalara
toplam 8.437 ünite kan ücretsiz olarak verilmiştir.
AN
1981-2001 yılları arasında Kızılay’ın kan bankasına yapılan kan bağışı adedi
aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (44:1,2).
Tablo 67: Kızılay’ın Aldığı Kan Bağışları (1981-2001) (Ünite)
Toplam
Sivil
Asker
Sivil %
UT
Yıllar
162.940
38.039
124.901
23
1986
297.578
72.777
224.801
24
1991
400.548
195.489
205.059
48
1996
461.915
261.872
361.306
216.630
2001
RG
1981
200.043
57
144.676
60
Kaynak: (44:1, 2) www.kizilay.org.tr / kan_files / organizasyon.htm
L
SA
Kızılay, sosyal yardım çerçevesinde, sağlıkla ilgili ihtiyaç sahiplerine ilaç,
tedavi, suni uzuv, gözlük, işitme cihazı ve malul arabası gibi yardımlarda da
bulunmaktadır. 2001 yılı içinde bu cihaz ve malzemeler için Kızılay’ın tespit ettiği kişi
başına yardım miktarları ile Türkiye Kızılay Derneğinin 2001 yılında gerçekleşen dört
aylık (1 Ocak-30 Nisan) ilaç, tedavi ve rehabilitasyon yardımları ve yine 2001 yılında
yoksul ve engellilere yapılan ilaç ve diğer harcama kalemleri, kişi sayılarıyla birlikte
aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir (16:923-925).
Tablo 68: Kızılay’ın Tıbbi Cihaz-Malzeme Yardımları
A.
ER
DA
Yardım Çeşidi
Kızılay’ın Yardım Miktarı (Kişi / Yıl) TL.
İlaç-Tetkik ve Tedavi
24.000.000
Kanserli Hasta Tedavisi
80.000.000
İşitme Cihazı
80.000.000
Gözlük
16.000.000
Yürüme Cihazı
48.000.000
Diz Üstü Protezi
120.000.000
Diz Altı Protezi
Kalça Protezi
80.000.000
128.000.000
Dirsek Altı Protezi
96.000.000
Dirsek Üstü Protezi
128.000.000
Kaynak: (16:923) Çevikbilen, T.; (2001),: “Türkiye Kızılay Derneği Sağlık Hizmetleri”,
Yeni Türkiye Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 39, Ankara.
3047
Tablo 69: 2001 Yılı Sağlık Yardımları Dağılımı
Yardım Çeşidi
Kişi Sayısı
66.414.474.665
19
3.273.168.000
Suni Bacak
3
450.000.000
Yürüme Cihazı
4
144.000.000
93
1.568.000.000
415
30.231.000.000
1
80.000.000
Gözlük
Malul Arabası
İşitme Cihazı
AN
5.257
Ameliyat-Tedavi Bedeline Katkı
UT
İlaç Yardımı
Değeri (TL)
RG
Toplam
5.792
102.160.642.665
Kaynak: (16:925) Çevikbilen, T.; (2001), “Türkiye Kızılay Derneği Sağlık Hizmetleri”
Yeni Türkiye Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 39, Ankara.
SA
2001 yılında toplu olarak yapılan ilaç yardımları:
- Yurtiçine 36.947.242.000 TL.
- Diğer Ülkelere 22.802.282.000 TL.
- Hac Sağlık Hizmetine 57.483.991.000 TL.’dır.
V.4.3.2.1.2.2. Türk Kanser Araştırma Ve Savaş Kurumu’nun Sağlık
ER
DA
L
Türk Kanser Araştırma Ve Savaş Kurumu 1947 yılında kurulmuş ve ‘’Kamuya
Yararlı’’ dernek olarak kabul edilmiştir. Türkiye’de kanser konusunda daha çok
sayıda ve daha üst düzeyde uzman yetiştirilmesini temin etmek amacıyla Kurum
eğitim bursları ve ödüller vermektedir. Kurum 50 yıldan beri Türkiye’de kanser
savaşına önemli katkılarda bulunmuş olup, Türkiye’de ilk kanser hastahanesinin
açılmasını, ilk kanser kongresinin düzenlenmesini, ilk kanser istatistiklerinin
derlenmesini gerçekleştirmiştir (112:2,4,5).
A.
Kurumun kaynakları bağışlar (nakit olarak toplanan bağışlar, banka hesapları
aracılığı ile toplanan bağışlar), 1-7 Nisan Kanser Haftasında ve 29 Ekim-10 Kasım
Atatürk Haftası’nda 13.000 okuldan sağlanan bağışlar, kira gelirleri, faiz gelirleri,
düzenlenen etkinliklerden elde edilen gelirler, üyelerden sağlanan gelirlerdir.
31.12.2001 tarihli konsolide gelir-gider cetveline göre 2001 yılında sağladığı
gelirlerden 30.570.405.000.- TL sağlık harcaması yapmıştır (113:30).
V.4.3.2.1.2.3. Veremle Savaş Derneği Ve Vakfının Sağlık Hizmeti
Arzı Harcamaları
Dernek 1946’da kamuya yararlı derneklerden sayılmıştır. Ankara ve yurt
düzeyinde verem savaşında derneğin çok önemli bir konumu vardır. Bu bağlamda
kuruluşundan bu yana çok sayıda medikal ve medikososyal alanlarda ulusal ve
uluslar arası düzeyde bilimsel aktiviteler ve radyo televizyon konuşmaları
düzenlemiştir. Dernek akademik ve medikososyal çalışmaları ile Uluslararası Verem
Savaşı kurumlarının aktif üyesi olmuştur. Halen merkezi Paris’te bulunan
Uluslararası Tüberkülozla Savaş Birliği (IUAT) üyesidir (6:15-17).
3048
Ankara Veremle Savaş Derneği, derneklerin yapamayacakları ticari iş ve
işlemleri yapmak ve toplum sağlığına daha iyi hizmette bulunmak amacı ile 1989
Yılı’nda Veremle Savaş Vakfı’nı kurmuştur. Vakıf ve Dernek yöneticileri her iki
kurumla iç içe çalışmaktadır (6:28).
AN
Kira gelirleri, verem taraması ile sağlanan gelirler ve bağışlar derneğin
kaynakları arasındadır. Derneğin 2000 Yılı’ndaki muhasebe işlemlerine göre
4.489.239.010.361.- TL’lik işlem gerçekleştirerek 815.383.578.068.-TL verem savaşı
hizmetlerine sarf edilmiştir (6:134).
UT
V.4.3.2.1.2.4. Vakıflar Genel Müdürlüğü Kapsamındaki Vakıfların
RG
Vakıflar, gerçek veya tüzel kişilerin hiçbir tesir altında kalmadan, kendi
istekleriyle, kendilerine ait mallarını, her türlü ekonomik değerlerini veya haklarını
mülkiyetlerinden çıkartıp, belirli bir amaca sonsuza kadar tahsis etmesinden oluşan,
tüzel kişiliğe sahip mal topluluğudur (126:9).
SA
Türkiye’de vakıflar yüzyıllar öncesine kadar uzanır. Pek çok eski vakfın
mütevelli heyetleri (yönetici kurulları) artık oluşturulamadığından, Devlet, bunların
varlıklarını devam ettirmek ve kuruluş amaçlarına uygun faaliyetlerini yönetmek
üzere, şimdiki adıyla Vakıflar Genel Müdürlüğü’nü kurarak, Türkiye genelinde 176
vakfı buraya bağlamıştır.
L
Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesindeki vakıfların birçoğunun sağlık
hizmetleriyle ilgili faaliyet amaçları vardır. Bunlar hakkında ve faaliyetleri veya
harcamalarıyla ilgili tam, toplu ve ayrıntılı sistematik bilgi mevcut değildir.
ER
DA
Bu amacı taşıyan vakıflar arasında en büyüğü Vakıf Gureba Hastahanesidir.
Vakıflar Genel Müdürlüğüne bağlı 650 yataklı Vakıf Gureba Hastahanesi’nde halka
sağlık hizmetleri sunulmaktadır. Vakfiyelerin amacına uygun olarak hizmet veren
Vakıf Gureba Hastahanesi’nde fakir ve kimsesiz hastalara ücretsiz sağlık hizmeti
verilmektedir. Hastahane bünyesinde 13 ameliyathane bulunmaktadır (125:64).
Hastahane 2005 yılında Sağlık Bakanlığı’na devredilmiştir.
V.4.3.2.1.2.5. Diğer Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Sağlık
A.
Vakıflar Osmanlı İmparatorluğu öncesinden beri varlığını sürdüren geleneksel
kuruluşlardır.
1980’li yıllardan sonra vakıf kurmanın kolaylaşmış olması ve kurulan vakıfların
vergiden muaf olmaları gibi teşvikler, vakıfların sayısında artışa neden olmuştur.
Vakıflar Genel Müdürlüğü kanalıyla kamu tarafından yönetilen vakıflar dışındaki
diğer vakıflar kendi yönetimlerine sahiptir (98:103).
Vakıflar Genel Müdürlüğü bilgilerine göre, Genel Müdürlük çatısı altında
olmayıp kendi Mütevelli Heyetleri yönetiminde faaliyet gösteren Türkiye’deki sağlık
amaçlı vakıfların en önemlilerinden bazıları şunlardır:
AN
- Türk Kanser Araştırma Ve Savaş Kurumu
- Veremle Savaş Vakfı
- Lösemili Çocuklar Sağlık Ve Eğitim Vakfı (LÖSEV)
- Sağlık Eğitim Ve Dayanışma Vakfı
- Anadolu Böbrek Vakfı
- Ankara Sağlık Ve Eğitim Vakfı (ASEV) (127:1-4)
3049
Azınlık ve cemaat gruplarının hastahane işletmek ve sağlık insangücü dâhil,
çok olumlu hizmet sunumları söz konusudur.
UT
Sağlık hizmeti sunan vakıf ve dernekler, aile planlaması, diyabet, kanser,
fenilketonüri, AIDS gibi, genellikle bir hastalıkla ilgilenirken, daha geniş kapsamda ve
yardım niteliğinde sağlık hizmeti sunanlar da vardır.
RG
Devlet ve üniversite hastahaneleri ve hatta bunların içlerindeki klinik ve
servisler de gelir sağlamak, malzeme satın almak, personel istihdamı için dernek ve
vakıflar kurmuşlardır.
SA
Bunların önemli bir kısmı, yasaklanmış olmasına karşın, kamu kaynak ve
imkanlarını usulsüzce kullanarak ve hemen her zaman hasta ve yakınlarını
zorlayarak gelir sağlamakta, ciddi anlamda denetim olmadan harcama
yapmaktadırlar. Gelir ve harcama miktar ve yerleri hakkında gerçek verileri elde
etme imkanı yoktur. Tahmin ve hesaplamalar, bazı sınırlı sonuçlar verebilir (92:13).
L
Türkiye’de sağlıkla ilgili konularda çalışma ve yardım yapmak üzere kurulmuş
çok sayıda dernek, vakıf ve benzeri kuruluş vardır. Ancak, bunların sayısı,
çalışmaları, harcamaları hakkında yeterli ve toplu bilgi mevcut değildir (92:13).
Kuruluşlarının
Sağlık
Hizmeti
Arzı
ER
DA
V.4.3.2.1.3. Özel Yardım
Harcamaları
Resmi ve toplumsal nitelikli yardım kuruluşlarının dışında kalan vakıflar ile
şirketlerin kurduğu yardım kuruluşları ve doğrudan yardımları gibi sağlık harcamaları
bu grubu oluşturmaktadır. Harcamaları hakkında açık bilgi bulunmamaktadır (92:13).
V.4.3.2.2. Kişilerin Yardım Amaçlı Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
A.
Bu grup sağlık arz harcamaları, sağlık hizmeti sunan kişi ve kuruluşların,
hastalara yardım amacıyla ve masrafları kendileri karşılayarak verdikleri hizmetleri
kapsar. Tutarı, örneklemeye dayalı hesaplamalarla tahmin edilebilir.
V.4.3.2.3. Diğer Yardım Amaçlı Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları
WHO, UNICEF, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası yardım kuruluşları,
yabancı kuruluş ve kişilerin yardım ve hizmet sunumları, yurt içinde yapılan bağış,
kampanya ve benzeri harcamalar bu grupta toplanabilir. Harcamalarla ilgili kapsamlı
veri bulunmamaktadır (92:13).
3050
V.4.4. Sağlık Hizmetleri Arzı Amaçlı Kamu, Özel Ve Diğer Mali
Kaynakların Bir Arada Olduğu Karma Kaynaklı Harcamalar
AN
Kamu, özel sektör ve yardım nitelikli kaynaklardan birkaçının bir arada olduğu
sağlık hizmeti arz harcamalarıdır.
UT
Türkiye’de kamu ve özel mali kaynakların aynı yapı içinde bir arada olduğu
sağlık hizmetleri arz kuruluşu yaygın olarak görülmemekle birlikte, sağlık insangücü
eğitimi ve sağlık hizmeti arz eden Vakıf / Özel Üniversiteler ile Dayanışma ve
Yardım amaçlı diğer kuruluşlarda ve ayrıca, sağlıkla ilgili kampanya, tarama ve
benzeri geçici oluşum ve çalışmalarında karma kaynaklı harcamalar yaygın olarak
bulunabilmektedir.
RG
Kamu üniversiteleri dışında kalan üniversiteler özel vakıf üniversiteleridir.
Özel / Vakıf Üniversitelerinin harcamaları Kamu, Özel Ve Diğer Mali Kaynakların Bir
Arada Olduğu Karma Sağlık Hizmetleri Arzı Harcamaları arasında
değerlendirilmekte olup, eğitim ve sağlık harcamalarının ayırımı ve bunların tutarları
hakkında yeterli ve ayrıntılı tam bir bilgi mevcut değildir (92:14).
SA
Karma arz ve talep mali kaynakları, çift hesaplama ve mükerrerlikleri önlemek
değerlendirilmekte olup, bu kaynak türünün harcamaları hakkında tam, toplu,
ayrıntılı ve güvenilir bilgi yoktur (92:13).
V.4.5. Sağlık Hizmetleri Arz Ve Talep Amaçlarının Bir Arada
Olduğu Karma Kaynaklı Harcamalar
ER
DA
L
Yapılan açıklamalarda görüldüğü gibi, sağlık sektörünü oluşturan kuruluşların
büyük bir çoğunluğu hem arz ve hem de talep fonksiyonunu bir arada bünyesinde
bulundurur.
Bu iki fonksiyon birbirinin içine geçerek diğerini destekleyen doğal bir etkinlik
niteliğindedir.
Ancak, bu konuda da çift hesaplama ve mükerrerlikleri önlemek bakımından,
baskın olan niteliklerine göre, her biri kendi grubu içinde değerlendirilmektedir.
A.
Bu türden harcamaları hakkında tam, toplu ve ayrıntılı bilgi elde edilmesi ise,
söz konusu değildir (92:13).
3051
V.5. Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemlerinin Diğer Temel Üretim
Unsurları Arzı Harcamaları
AN
Türkiye sağlık hizmetleri arzının dört temel üretim unsurundan ikisi olan arz
oluşumları ve yönetim yapıları ile mali kaynakları da içeren yardımcı unsurlar önceki
bölümde incelendikten sonra, bu bölümde diğer temel üretim unsuru olan sağlık
insangücü ile özel önem taşıyan yardımcı unsurlar olan İlaç Ve Eczacılık
Hizmetlerinin ve Sağlık Malzeme, Araç-Gereç Ve Cihazlarının Arzı ele alınmaktadır.
UT
V.5.1. Sağlık İnsangücünün Arzı Harcamaları
A.
ER
DA
L
SA
RG
Türkiye’de
- Sağlık İdarecisi yetiştiren, İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesine bağlı 1 Sağlık
İdaresi Bölümü,
- Sağlık Kurumları Yöneticisi ve İşletmecisi yetiştiren 4 Sağlık Bilimleri
Fakültesinde bölüm ve 1 Açık Öğretim Fakültesinde program,
- Sağlık Eğitimcilerini yetiştiren 2 Sağlık Eğitim Fakültesi bölümü (kapatıldı),
- Sağlık Memurlarını yetiştiren 19 Sağlık Yüksekokulu programı,
- Sosyal Hizmet Uzmanlarını yetiştiren 1 Sosyal Hizmetleri Yüksekokulu
programı,
- Ambulans Görevlilerini yetiştiren 12 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
programı,
- Anestezi Uzmanlarını yetiştiren 20 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
programı,
- Ağız Ve Diş Sağlığı Görevlilerini yetiştiren 3 Sağlık Hizmetleri Meslek
Yüksekokulu programı,
- Beslenme Ve Diyetetik Uzmanlarını yetiştiren 2 Sağlık Yüksekokulu,
- Diş Protez Görevlilerini yetiştiren 6 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
programı,
- Diş Hekimlerini yetiştiren 17 Diş Hekimliği Fakültesi,
- Diyaliz Görevlilerini yetiştiren 2 Sağlık Hizmetleri Yüksekokulu programı,
- Ebelik eğitimi veren 35 Sağlık Yüksekokulu programı,
- Eczacılık eğitimi veren 12 Eczacılık Fakültesi,
- Hemşireleri yetiştiren 76 Hemşirelik Yüksekokulu ve Sağlık Yüksekokulu
programı,
- Laboratuvar Görevlilerini yetiştiren 4 Meslek Yüksekokulu programı,
- Protez Ve Ortez Görevlilerini yetiştiren 5 Sağlık Hizmetleri Meslek
Yüksekokulu programı,
- Odiyometri eğitimi veren 5 Sağlık Hizmetleri Yüksekokulu programı,
- Radyoloji eğitimi veren 22 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu programı,
- Radyoterapi eğitimi veren 3 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu programı,
- Tıbbi Dokümantasyon Ve Sekreterlik eğitimi veren 8 Sağlık Hizmetleri
Meslek Yüksekokulu programı,
- Tıbbi Laboratuvar eğitimi veren 3 Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
programı,
- Hekimleri yetiştiren 51 Tıp Fakültesi,
- Veteriner Hekimleri yetiştiren 18 Veterinerlik Fakültesi,
3052
- Biyomedikal Cihaz Teknolojileri eğitimi veren 20 Sağlık Hizmetleri Meslek
Yüksekokulu ve Mühendislik Fakültesi programı
bulunmaktadır (11:1- 46).
AN
Sağlık insangücü eğitimi ve istihdamı için yapılan arz harcamaları konusunda
dağınık ve kısmi araştırmalar olmakla beraber, ayrıntılı ve bütünü içeren bilgiler
yoktur (92:17).
Tablo 70: Sağlık Bakanlığı Ve Bakanlık Dışı Yataklı Tedavi
Kurumlarında Görevli Personelin Dağılımı
A.
Belediye
1.179
191
Dernek
Vakıf
2.594
368
Yabancı
Azınlık
969
123
32
22
7
5
23
7
6
32
15
9
11
6
1
15
29
2
8
2
5
5
9
4
13
191
671
156
1.362
764
109
L
11.709
2.590
179
SA
RG
UT
Sağlık
SSK
Üniversite Özel
KİT
Diğer
Bakanlığı
Bakanlık
106.214 42.292
46.630 18.969 1.074
428
13.448 5.391
7.377 3.099
155
100
4.078 1.342
6.754
7
64
5.245 1.314
2.112
263
8
6
1.485
355
39
141
13
9
407
604
173
119
6
3
283
77
191
61
5
1
242
158
450
135
11
1
267
60
108
21
5
1
284
116
234
91
8
2
417
23
12
8
173
115
55
79
1
12
1
25.805 10.247
10.826 4.793
194
75
108
123
156
574
249
339
14
5
4
5
24
5
5
42
36
21
6
3
8
2
21
13
74
59
2
1
8
13
11
6
4
10
11
505
34
429
16
68
1
138
7
5
66
4
364
4
9
5
1
123
5.954
4.432
970
36
2
3.491
1.236
857
65
21
1.413
439
8
83
552
412
14
17
36
33
212
1.970
207
27
528
1.054
5.760
2.234
11.327
74
1.239
330
179
1.980
103
140
4.092
660
9.830
49
956
16
84
1.931
69
108
2.985
271
3.961
69
954
60
73
5.449
185
85
2.389
349
3.622
17
405
4
5
117
20
239
1
5
1
1
72
5
133
1
6
1
138
15
391
6
13
7
729
95
7
3
39
ER
DA
Personelin
Toplam
Unvanı
Toplam
220.349
Uzman Tabip(1)
30.252
Asistan
12.245
Pratisyen Hekim
9.041
Diş Hekimi
2.081
Eczacı
1.336
Diyetisyen
636
Biyolog
1.031
Psikolog
475
Fizyoterapist
765
Tıbbi Teknolog
460
Sosyal Çalışma
440
Çocuk Gelişimi
13
52.958
Hemşire,
Ebe-Hemşire,
Hemşire Yard.cı
Ebe
13.844
Anestezi Teknis
3.775
Ameliyathane
821
Teknisyeni
Laboratuvar Tek
9.296
Röntgen Teknis
6.258
Diş Protez Tekn
1.060
Fizik Tedavi Tek
159
Eczacı Teknisye
2
Diğer Sağlık
5.928
Teknisyenleri(2)
Hastahane Müd
913
H. Müdür Yardı
1.410
Memur
16.126
Şoför
3.592
Hizmetli
30.296
Mühendis
236
Teknisyen
3.650
Teknisyen Yardı
411
İmam- Gassal
348
Diğer
10.491
1
1
Not: 1) Uzman hekim sayısına yarı zamanlı (part time) çalışanlar da dâhildir.
2) Sağlık Meslek Lisesi mezunu olup unvanları belirtilmeyen sağlık teknisyenleri bu
bölümde sayılmıştır.
Kaynak: (86:1,2) www.saglik.gov.tr / estras / İstatistikler / ytkiy2001.htm
3053
AN
VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005) hedeflerine göre 1995’de 69.349,
2000’de 80.900 olan hekim sayısının 2005’de 89.000 olması; 1995’de 872, 2000’de
807 olan hekim başına düşen nüfus sayısının 2005’de 789 olması; 1995’de 11.717,
2000’de 14.200 olan diş hekimi sayısının 2005’de 16.000 olması; 1995’de 5163,
2000’de 4599 olan diş hekimi başına düşen nüfus sayısının 4.389 olması, 1995’de
64.243, 2000’de 71.000 olan hemşire sayısının 2005’de 77.100 olması ve 1995’de
942, 2000’de 919 olan hemşire başına düşen nüfus sayısının 2005’de 910 olması
hedeflenmektedir.
UT
Ayrıca VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında tıp fakültelerinin öğrenci
kontenjanlarının yeniden belirleneceğine, hemşire ve ebeler ile ilgili mevzuat
düzenlemesi yapılacağına, Sağlık Bakanlığı’nın görev ve teşkilat yapısının yeniden
düzenleneceğine yer verilmiştir (25:88).
RG
Sağlık Bakanlığı’nın bu konuyla ilgili hizmet veren Personel Genel Müdürlüğü
bulunmaktadır.
Türkiye’de insangücü planlama, eğitim ve istihdam politikaları konusunda
planlama ve yeterli eşgüdüm sağlanmamıştır (28:148).
SA
Türkiye'de insangücü geliştirme konusundaki çalışmalar, temel sağlık
hizmetlerinin güçlendirilmesi ve sağlık sistemini yeniden yapılandırma (sağlık
reformları) çalışmaları ile ilintili olarak Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel
Koordinatörlüğü kapsamında kısmen ele alınmaktadır (55:2).
L
Türkiye'de yataklı tedavi kurumlarında görevli uzman hekimlerin yıllara göre
dağılımı ve aynı yıllar arasındaki hekim sayısı ile bir hekime düşen nüfus sayıları
şöyledir:
ER
DA
Tablo 71: Yataklı Tedavi Kurumlarında Görevli Uzman Hekimlerin
Dağılımı, Hekim Sayıları Ve Hekim Başına Nüfus
Yıllar
Toplam
Hekim Sayısı
Bir Hekime
Düşen Nüfus
Toplam Uzman
Hekim Sayısı
Sağlık
Bakanlığı
SSK
Üniversite
Diğer
50.639
1.115
13.649
6.395
2.682
3.283
1.289
1991
53.264
1.076
15.988
7.021
2.931
4.629
1.407
1992
56.985
1.028
16.516
7.624
3.417
3.844
1.631
1993
61.050
980
17.538
8.286
3.381
4.068
1.803
1994
65.832
929
18.855
8.951
3.551
4.410
1.943
1995
69.349
886
19.798
9.019
3.715
4.865
2.149
1996
70.947
883
21.537
9.559
3.768
5.554
2.656
1997
73.659
850
23.453
10.565
3.840
6.024
3.024
1998
76.000
872
25.383
11.985
3.867
5.877
3.654
1999
78.500
838
26.840
12.313
3.910
6.483
4.134
2000
80.900
826
29.085
12.790
4.865
7.204
4.226
2001
88.456
776
30.252
13.448
5.391
7.377
4.036
A.
1990
Kaynak : (88:1) www.saglik.gov.tr / extras / istatistikler / ytkiy47.htm
3054
Türkiye’de Sağlık İnsangücü Planlaması
AN
Türkiye’deki sağlık insangücü planlaması ile ilgili çalışmalar Sağlık Bakanı
Refik Saydam döneminde başlamıştır. Bu dönemdeki çalışmalar özellikle sağlık
personelinin sayısında sağlanan hızlı artışla dikkati çeker. Daha sonra 1995 yılında
10 yıllık süre için hazırlanan Milli Sağlık Programı Etüdü’nde sağlık insangücü
planlamasına yönelik olarak, her bölge için gerekli sağlık personelinin yerinde
yetiştirilmesi için okulların açılması ve açılanların genişletilmesi doğrultusunda
kararların alınmış olduğu görülmektedir.
RG
UT
1960’larda Beş Yıllık Kalkınma Planları dönemine geçildiğinde, her dönemde
planlamaya yönelik olarak farklı yöntemlerle belirlenmiş, sağlık insangücü ile ilgili
hedeflere yer verilmiştir. 1965-1974 yılları arasında yoğunluk katsayıları yöntemi,
uluslararası karşılaştırma ve korelasyon analizi gibi yöntemler uygulanmıştır. III.
Plan döneminde sosyalizasyon uygulaması hedeflerine göre planlanan birimlerin
insangücü standartları, yoğunluk katsayıları yöntemi, sosyal ve yasal standartlar
kullanılırken, VI. Plan döneminde kurumların yatak kapasiteleri dikkate alınarak
değerlendirme yapılmıştır.
SA
Ancak bu planlarda sağlık insangücüne yönelik verilen hedefler çok genel
kalmış ve planlamadan çıkıp politika belirleme niteliğine bürünmüştür (55:4,5).
Sağlık insangücü planlamasında ve genel olarak sağlık sektöründe şimdiye
dek sistematik bir şekilde incelenmemiş olan bir başka etken de insangücü
yetiştirme maliyeti ve bunun planlamaya olan etkisidir.
ER
DA
L
Bugün birçok ülkede sağlık harcamalarının büyük bir miktarını personel
harcamalarının oluşturduğu bir gerçektir. Sağlık insangücünün kamuya maliyeti basit
olarak eğitim maliyeti ve kamu tarafından sağlık personeline ödenen ücretler olarak
ikiye ayrılmaktadır. Bu ikisinin toplamı sağlık personelinin kamusal maliyetini
vermektedir. Eğitim ve sağlık hizmetleri için yapılan kişisel harcamalar bunun
dışındadır.
Sağlık insangücünün ülke ekonomisine maliyetini saptamak için kamu ve özel
tüm harcamalarının hesaba katılması gereklidir. Sağlık Meslek Liselerinde
öğrencilerin tüm masrafları devlet tarafından karşılanmakta, üniversitelerde ise
maliyete öğrenci katkısı küçük bir düzeyde kalmaktadır.
A.
Sağlık Bakanlığı’nda personel maliyetleriyle ilgili bilgiler toplam personel
giderleri şeklinde tutulmaktadır. Sağlık personeliyle, idari ve hizmet sınıfı personel
arasında bu konuda ayrım yapılmamıştır. Bakanlık bütçesinin %80’e kadar
ulaşabilen bir kısmının personel masraflarına ayrıldığı bilinmektedir (55:13; 48:6).
V.5.2. İlaç Ve Eczacılık Hizmetlerinin Arzı Harcamaları
Günümüzde, biyoteknoloji ve bazı çok yeni ilaç üretim teknolojileri dışında,
Avrupa Birliği ülkelerindeki hemen her ilacı üretebilecek teknolojik düzeye ulaşmış
bulunan Türkiye ilaç sanayi, iç üretimin yaklaşık %81,5’ini yerli üretimle, %18,5’ini
ithalatla karşılamaktadır.
3055
AN
TRIPS (Ticaretle Bağlantılı Fikri Haklar) ve AB ile Gümrük Birliği çerçevesine
malların serbest dolaşımının teşviki yönündeki gelişmeler, ithalata getirilen
sınırlamaların gevşemesi, ithal ilaçlar için daha uygun fiyatlandırma ve Türkiye'de
pazarlama operasyonlarını kuran çok uluslu firmaların sayısının artmasıyla, mamul
ilaç ithalatında dinamik bir artış olmuş ve ithal ilaçların payı 1990’da toplam pazarın
%7’sinden 1998’de 18,5’ine yükselmiştir. Hammadde ihracatı aynı dönemde 50
milyar US$ civarında durağan seyretmiş, mamul ilaç ihracatı ise 46 milyon US$’dan
68 US$’a ulaşarak %50 artış göstermiştir. İhracatın ithalatı karşılama oranı 1995’te
%12,9’dan, 1998’de %10,9’a gerilemiştir.
RG
UT
İlaç sektörü önemli ve hızlı değişimlerin baskısı altındadır. Mevzuatla
sıkılaştırılan kurallar, devletin fiyat ve pazara müdahalelerinin artması, iç ve dış
pazarda yaşanan aşırı rekabet, ilaçta patent korumasının kabul edilmesi, ülke
genelinde yaşanan olumsuz ekonomik koşullar, ihracatta düşüşler ve ithalatta
yaşanan artışlar, kamu ilaç alımı ve ödemelerindeki sorunlar yerli üreticiler için
önemli zorluklara yol açmış, planlanan ve beklenen atılım ve yatırımlar
gerçekleştirilememiştir.
SA
Özetle sektörün sorunları şunlardır:
- Sektörün dış pazardaki rekabet gücünde gelişme olmaması,
- Fon yaratılamaması nedeniyle teknolojik yatırımların istenen düzeyde
gerçekleştirilememesi,
- Türk ilaç sanayisinin geleceği için büyük önem taşıyan yeni ilaç keşfi ve yeni
teknolojilerle (özellikle biyoteknoloji) ile ilgili girişimler başlatılamaması.
ER
DA
L
Türkiye ilaç endüstrisinin özelliklerine ve içinde bulunduğu koşullara bağlı
olarak, yeterli ve güçlü bir sermaye yapısı oluşamamış ve bu nedenle sanayi esas
olarak sadece Türkiye pazarına sıkışmıştır. Genel ciro içinde dış pazarın payı
küçüktür. Türkiye ilaç endüstrisinin sadece Türkiye pazarı ile sınırlı kalması, dünya
pazarlarında iş yapan yabancı firmalara karşı rekabet gücünü azaltmaktadır.
Rekabet gücünü artırmak için, Türk ilaç endüstrisi dış pazarlara daha fazla açılmak
ve bunun için gerekli destekleri almak zorundadır (27:1,11).
Sektörün temel amacı uluslararası ölçüde rekabet gücüne sahip, yaşam
kalitesini artırıcı ve ülke ilaç ihtiyacının büyük kısmını karşılayan ilaç sanayisinin
kurulması olarak belirlenmiştir.
A.
Amaçlara ulaşmak için belirlenen hedefler:
- Fon yaratılması ve üretimin devamlılığının sağlanması,
- Üretimde çağdaş yöntem ve teknolojilerin uygulanması,
- İthalat/ihracat dengesinde ülke ve sektör yararına iyileştirmelerin
gerçekleştirilmesi,
- İlaç hammaddesi üretiminde çeşitlendirme, gelişme, patent bağımlılığını
azaltma ve uluslararası rekabette etkililik sağlanması,
- Hekim ve eczacıların katkıları ile tüketici bilincinin oluşturulması,
- Sektör-üniversite işbirliği ile yeni ilaç Ar-Ge ve patent yaratma adımlarının
atılmasıdır (27:1,11,134).
3056
İlaç Sektörünün Yapısı
UT
AN
Türkiye ilaç sektöründe 200’ü aşkın kuruluş faaliyet göstermektedir. Bu
kuruluşlardan Sosyal Sigortalar Kurumu İlaç Ve Tıbbi Malzeme Sanayii Müessesesi,
MSB Ordu İlaç Fabrikası kamu sektörüne, diğerleri özel sektöre aittir. Bunlardan 90
kadar firma üretim yapmaktadır. Sektörde faaliyet gösteren 35 yabancı sermayeli
firmadan sekizinin Türkiye’de üretim tesisleri mevcuttur. Diğerleri ilaçlarını fason
üretimle ya da ithal ederek piyasaya vermektedirler. Toplam satışlar içinde (lisanslı
ürünleri de dâhil) yerli sermayeli firmaların ve yabancı sermayeli firmaların payı
yaklaşık yarı yarıyadır.
RG
İlaç sektöründe coğrafi dağılım incelenecek olursa, alt yapının daha uygun
oluşu, ambalaj malzemeleri ve teknik personelin teminindeki kolaylıklar, ulaşım ve
iletişim imkanları, sağlık kuruluşlarının Marmara Bölgesi'nde yoğunlaşması gibi
faktörler, sanayinin büyük bir bölümünün İstanbul, Kocaeli, Tekirdağ illerinde
yerleşmesine yol açmıştır (27:1,6,7).
VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planında ilaç sektörü ile ilgili şu ifadeler
bulunmaktadır:
ER
DA
L
SA
- Sağlık kuruluşlarında bilimsel kanıta dayalı tanı ve tedavi usulleri ve akılcı
ilaç kullanımı uygulamaları yaygınlaştırılacaktır.
- Aşı üretim kapasitesi geliştirilecektir. Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi aşı,
ilaç, gıda ve çevreye dönük laboratuvar ve kontrol hizmetlerinde ulusal
referans kurumu haline getirilecektir.
- AB’ye uyum amacıyla ilaç sanayi ağırlıklı olmak üzere yönlendirici ve
denetleyici bağımsız bir idari yapılanma gerçekleştirecektir.
- Değişik kurumlarca yürütülen beşeri ve veteriner ilaçlar, bitkisel ilaçlar, kan
ürünleri, aşılar, kozmetikler, parenteral beslenme ürünleri ve medikaller ile
ilgili izin, kontrol ve denetim çalışmalarını yürütmek üzere Türkiye İlaç
Kurumunun kurulmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır (25:88-123).
İlaç Üretimi
İlaç endüstrisi İyi İmalat Uygulamaları (GMP) Yönetmeliği'nin yürürlüğe girdiği
1984 yılından günümüze kadar üretim teknolojisini yenilemiş, üretim makine parkını
Türkiye ihtiyacının üzerinde bir kapasiteye getirmiştir.
A.
Üretimde kullanılan teknolojiler, ürünün özelliğine ve üretim miktarlarına bağlı
olarak seçilmektedir. Tartım, granülasyon ve ambalaj hatlarında genellikle son
teknolojiler, tablet, baskı ve kaplama hatlarında ise önemli ölçüde son teknolojiler
kullanılmaktadır.
Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de uluslararası norm ve
standartlar uygulanmaktadır. Teknoloji ve kalite standartlarının uluslararası norm ve
standartlar düzeyinde olması gerekli ve zorunlu bir ön koşuldur (27:9).
3057
Özel Sektörde İlaç Üretimi
UT
AN
Veteriner ve ziraat ilaçları dışında kalan insanlar için beşeri ilaç üretim
tesislerinde ileri teknolojiler yanında her türlü farmasötik üretim biçimi
kullanılmaktadır. 1998 yılına gelindiğinde, kutu ölçüsüyle dikkate değer artış
gösteren tedavi grupları antidiabetikler, antihipertansifler, antiromatizmaller,
antiepileptikler, astım ilaçları, kalp ve damar hastalıkları ilaçları ve parenteral
solüsyonlar (LVP) olmuştur. Kutu üretimi olarak birinci sırada yer alan antibiyotik
üretimi aynı düzeyde kalmıştır. Tüberküloz ilaçlarında belirgin ve giderek artan bir
düşüş yaşanmıştır. Ancak tüberküloz ilaçlarının ithalatında yaklaşık aynı miktarda
artış görülmektedir (27:10,11).
En fazla üretilen ilk 5 tedavi grubu ilaçlar şunlardır (1998):
RG
Kamu Sektöründe İlaç Üretimi
%21.0
%17.5
%7.8
%6.8
%6,5
SA
Antibiyotikler
Analjezikler, anestezikler
Soğuk algınlığı ve öksürük ilaçları
Vitaminler, mineraller
Antiromatizmal ve miyorelaksan ilaçlar
Milli Savunma Bakanlığı Ordu İlaç Fabrikası
L
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ilaç gereksiniminin bir bölümünü karşılayan üretim
tesislerinde TSK personelinin ayakta ve yatakta tedavisinde kullanılan bazı ilaçların
üretimi gerçekleştirilmektedir. Bu amaçla ampul, tablet, film kaplı tablet, kapsül,
pomat, toz ve solüsyon şeklinde 49 çeşit ilaç ile ayrıca çeşitli ebatlarda sargı ve
pansuman malzemeleri üretilmektedir (27:16).
ER
DA
SSK İlaç Ve Tıbbi Malzeme Sanayi Müessesesi
4792 sayılı Sosyal Sigortalar Kurumu Kanununun 2158 sayılı Kanunla değişik
20. Maddesine istinaden kurulan SSK İlaç Ve Tıbbi Malzeme Sanayi Müessesesi
tablet, kapsül, likit, draje ve serum üretecek ve kalite kontrollerini yapabilecek tesis
ve imkanlara sahipti. SSK sağlık tesislerinin Sağlık Bakanlığı’na devrinden sonra, bu
kuruluşun geleceğinin belirlenmesi ihtiyacı da doğmuştur.
A.
Ancak ruhsatına halen SSK İlaç Ve Tıbbi Malzeme Sanayii Müessesesinin
sahip olduğu ve SSK'da yataklı tedavi gören hastalara reçete ile verilmekte olan
genellikle tablet, kapsül ve süspansiyon için kuru toz formundaki bu ilaçların
üretiminde 1262 sayılı Yasa ve 24.04.1991 tarihli Beşeri İspençiyari Ve Tıbbi
Müstahzarlar Ambalaj Ve Etiketleme Yönetmeliği hükümlerine uyulmadığı, ambalaj
ve prospektüslerin olmadığı gözlenmektedir. SSK bünyesinde 2004 yılında 260
kadar eczahane vardır (27:15, 48).
TMO Bolvadin Afyon Alkaloitleri Fabrikası
Bu kuruluşta haşhaş kapsülünden başlanarak çeşitli afyon alkaloitlerinin
üretimi gerçekleştirilmektedir (27:16).
3058
İlaç Dış Ticareti
AN
Dış ticaret rejiminde 1994-1998 arasında gerçekleşen değişiklikler
sonucunda, hammadde gereksiniminin %85'ini ve pazara verilen beşeri ilaçların
%18,5'ini ithal yoluyla sağlanması nedeniyle, sektörü önemli ölçüde etkilenmiştir. Dış
ticarette AB ve ABD ülkeleri teknolojik bakımdan Hindistan ve Çin ucuz hammadde
bakımından ilaç endüstrimizi zorlamaktadır. İhracatla ilgili rejim kararları da, ilaç
hammaddeleri ve mamul ilaç ihracatında etkili olmuştur.
SA
RG
UT
İthalat rejimi ile ilgili sektörü etkileyen başlıca değişiklikler şunlardır:
- İthalatta fiyat kontrolünün kaldırılması,
- 1993'den itibaren gümrük vergisine ilaveten alınan D.F.İ.F. (Destekleme Ve
Fiyat İstikrar Fonu) ile resim ve damga vergisinin kaldırılması,
- 1.1.1996'dan itibaren AB (Avrupa Birliği), EFTA (Avrupa Serbest Ticaret
Birliği) ve diğer ülkelerden yapılan ithalatta Gelir Vergisi ve Konut Fonu
uygulamasının ilaçlardan kaldırılması,
- İthalattan KDV ve KKDF (Kaynak Kullanımı Destekleme Fonu) alınmasına
devam edilmesi,
- İhracatta, doğrudan ihracat teşvik primlerinin 1992 yılından itibaren
yürürlükten kaldırılması.
İthalat
L
Nüfus artışı, sağlık hizmetlerinin yaygınlaşması ve sağlık sigortasına tabi
olanların artması sonucu mamul ilaç üretim ve tüketiminin ülkede artışına paralel
olarak, ilaç etkin ve yardımcı maddelerinin ve üretilmeyen mamul ilaçların ithalatında
da artışlar yaşanmıştır (27:17,18).
A.
ER
DA
Ülkede ilaç endüstrisi, bütün gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, bazı ürünleri
bitmiş halde ithal etmektedir. Bu ilaçların içinde, çok yeni ve yüksek teknoloji
gerektiren, DNA teknolojisi ile üretilen preparatlar, implante edilen ilaçlar, yeni ilaç
taşıyıcı sistemler, aşılar, kan faktörleri, insülin, kanser ilaçları, bazı hormonlar ve
preparatlar yer almaktadır. Ancak Gümrük Birliği sonrasında, Sağlık Bakanlığı'nın
ilaç ithalatında daha liberal davranması ve Tarım Bakanlığı tarafından verilen ithal
izinleri nedeniyle, Türkiye’de üretilen bazı ürünlerin benzerlerinin de ithal edildiği,
hammadde ve mamul ilaç ithalat hacminin giderek arttığı gözlenmektedir. Mamul ilaç
ithalatının miktar ve değer olarak yaklaşık %90'ı AB ülkelerinden yapılmaktadır
(27:18,19).
İhracat
Ülkenin coğrafi ve stratejik konumu ve ekonomik yapısı yanında Türkiye ilaç
endüstrisinin ulaştığı teknik seviye, bilgi ve tecrübe birikimi, üretim imkanları, bu
endüstrinin önemli ihracat seviyelerine ulaşabilmesini sağlayacak alt yapının
varlığını göstermektedir.
Sektörün kutu ve değer olarak ihracatı artmaktadır. İhracat içinde en büyük
pay BDT (Birleşik Devletler Topluluğu) ülkelerine aittir (27:26, 27).
3059
Fiyatlar
UT
Bu denetim mekanizması oldukça gevşek çalışmaktadır.
AN
Türkiye'de fiyatlar üzerinde kamu müdahalesinin olduğu alanlardan birisi de
ilaç sektörüdür. 1262 sayılı İlaç Yasasının yedinci maddesi gereği, Türkiye’de ilaç
fiyatları Sağlık Bakanlığı’nın denetimindedir. Bakanlık bu denetim yetkisini
fiyatlandırmanın esaslarını belirleyen ve Bakanlar Kurulunca yayımlanan Fiyat
Kararnamelerine dayanarak yerine getirmektedir. Yürürlükte olan kararnamelere ek
olarak daha sonra çıkarılan tebliğlerle fiyat uygulamalarına ek düzenlemeler
getirilmektedir (27:35).
İlaç Endüstrisinde İstihdam
İlaçta Patent Koruması
RG
İlaç endüstrisinde istihdamda önemli artışlar izlenmektedir. Bunun yanında
yüksek eğitim görmüş personel oranında da büyük artışlar sağlanması önemli bir
gelişme olarak değerlendirilmektedir (27:53).
SA
Buluşun patent ile korunması genellikle “patent sistemi” olarak bilinmekte
olup, patent sisteminin teknolojik gelişme açısından bir teşvik aracı olduğu kabul
edilmektedir.
Bu sistem, buluş yapılmasını, iş çevrelerince bu buluşa yönelik yatırım
yapılmasını ve buluşla ilgili bilginin yayılmasını teşvik etmektedir.
L
Patentler ayrıca, teknolojik ilerleme getirecek araştırma-geliştirme
faaliyetlerinin yapılmasını özendirmekte ve bu teknolojinin lisans anlaşmaları ile
aktarılmasında esas unsur olarak ortaya çıkmaktadırlar.
ER
DA
Türkiye’de, ilk olarak 1879 tarihinde İhtira Beratı Kanunu ile düzenlenmiş olan
patent mevzuatı, 1995 yılına kadar hemen hiçbir değişikliğe uğramadan
uygulanmıştır.
Bu Kanunun üçüncü maddesine göre ilaç ürünleri ve ilaç üretim yöntemlerini
ilgilendiren hüküm, 1961 yılında Kurucu Meclisin yeniden yorumu ve kararı ile patent
koruması dışında bırakılmış ve bu durum 1 Ocak 1999 tarihine kadar sürmüştür.
A.
VII. BYKP döneminde sınai mülkiyet hakları ve patent konularında önemli
gelişmeler yaşanmıştır (27:60).
VIII. BYKP döneminde ise AB’ye uyum amacıyla ilaç sanayi ağırlıklı olmak
üzere yönlendirici ve denetleyici bağımsız bir idari yapılanmanın gerçekleştirileceği
ilkesine yer verilmiştir (25:88).
Avrupa Birliği ile Gümrük Birliği'ne giriş koşullarını belirleyen 06.03.1995 tarih
ve 1/95 sayılı Ortaklık Konseyi Kararı’nda Türkiye'de 01.01.1999'dan itibaren ilaçta
patent korumasının başlaması kabul edilmiştir (27:97). Patent uygulamasından
sonra firmalara patent bedeli ödenmeye başlanmasıyla ilaç fiyatları artmıştır.
3060
Tablo 72: Sağlık Bakanlığı Yataklı Tedavi Kurumlarındaki
Bazı Tıbbi Cihazların Sayısı
L
ER
DA
A.
MEVCUT
2000
2001
6
1.299
756
194
132
32
80
223
154
1.622
110
360
4.177
229
1.060
226
1.105
53
230
147
262
57
2
360
280
15
310
46
35
55
443
340
1,985
873
104
29
350
223
3,941
2,216
204
371
309
541
139
Kaynak: (87:1) www.saglik.gov.tr / extras / istatistikler / ytkie2001 / 22htm
9
1.305
758
198
134
37
82
23
154
1.622
110
360
4.177
230
1.082
229
1.110
53
230
147
265
57
2
387
280
15
310
46
35
162
446
361
1,989
887
105
29
351
225
3,943
2,226
206
384
309
5422
139
AN
Manyetik rezonans sistemi
Mikroskop bin oküler
Mikroskop monokller
Mikroskop operasyon
Kikrotom
Mamografi
Odyometre klinik
Odyometre vokal
Oftalmaskop elektrikli
Oftalmaskop pilli
Oksijen çadırı büyük
Oksijen çadırı çocuk
Oksijen verme cihazı
Otoanalizör
Otoklav
Otoklav blok
Otoskop
Ototeknikon
PH metre
Rektoskop
Respratör
Röntgen cihazı TV’li
Röntgen cihazı 1000 MA
Röntgen cihazı seyyar
Röntgen cihazı diş
Röntgen oto. Film ban. Cih.
Santrifüj elektrikli
Santrifüj hematokrit
Santrifüj soğutmalı
Sintigrafi
Sistoskop
Spektrootometre
Sterilazatör kaynatmalı
Sterilazatör kuru
Ultrason tedavi
Utrasonografi
Ultraviyole
Vakum ekstraktör
Walker yürüme cihazı
SA
Ameliyat lambası seyyar
821
824
Ameliyat lambası tavan
1.630
1.660
Ameliyat masası normal
1.640
1.662
Ameliyat masası nöroşirurji
90
90
Ameliyat masası ortopedi
138
138
Anestezi cihazı
1.682
1.709
Anjio
16
17
Aspiratör cerrahi
3.306
3.338
Benmari
904
906
Bilgisayarlı tomografi*
87
92
Biyomikroskop
341
343
Bronkoskop
113
116
Canlandırma çantası
341
341
Crıyo cihazı
260
260
Davye takımı
2.599
2.602
Defibrilatör monitör
688
706
Diadinami
172
172
Distile su cihazı
773
774
Doğum masası
1.331
1.333
EEG
62
62
EKG
1.696
1.736
EKG monitör
704
704
Elektrokoter
1.175
1.192
Elektroşok
143
145
Eliza
200
200
EMG
56
56
Enfraruj
153
153
Enterferans
52
52
Etüv
1.955
1.965
Fakometre
204
206
Fileymfotometre
130
130
Fundus kamera
25
25
Galvani faradi
212
213
Gama kamera
15
16
Gama sayacı
12
12
Gastro int. Fib.
29
29
Gastroskop
55
55
Gözlük muayene kutusu
430
730
Hemodiyaliz cihazı
776
960
Jinekolojik muayene masa.
1,326
1,337
Kan gazları analiz cihazı
93
93
KBB koltuğu
301
301
Kısa dalga diatermi
152
154
Kolonoskop
39
39
Küvöz
764
773
Laringoskop
1,060
1,076
* Tomografi cihazının 4 adedi vakıflara aittir.
CİHAZIN ADI
UT
MEVCUT
2000
2001
RG
CİHAZIN ADI
V.5.3.
Sağlık Malzeme,
Harcamaları
Araç–Gereç
Ve
3061
Cihazlarının
Arzı
AN
Sağlık Bakanlığı’nda merkez teşkilatı birimlerinin ihtiyacı olan her türlü
malzemenin yurtiçi ve yurtdışından teminine işlemlerini yürüten Satın Alma Ve İhale
Şube Müdürlüğü bulunmaktadır.
UT
Tıbbi cihaz, malzeme, araç–gereç, ortez ve protezler ve bu grupta olmamakla
birlikte döşeme ve donanımlar, başta yataklı tedavi kurumları olmak üzere, tüm
sağlık hizmetlerinin koruma, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon uygulamalarında
kullanılan vazgeçilmez üretim ve arz unsurları haline gelmiştir.
RG
Hizmet arzının kuruluş ve üretim dönemlerinde, büyük harcamalara yol açan
bu unsurların tedarik ve kullanımı bakımından, Türkiye’de yeterli düzenlemeler
yoktur ve harcama boyutları hakkında tam bilgiye ulaşmak şimdiki ortamda
imkansızdır (92:23).
Türkiye Sağlık Teknik Ve Teknoloji Politikalarının Mevcut Durumu
SA
Bugün için Türkiye’de sağlık cihaz, araç-gereç ve malzemeleri için
politikasızlık, kaynaksızlık, israf ve yanlış kullanım, uygulamaların özünü teşkil
etmektedir.
Bu sorunların, dünya genelinde de söz konusu olduğu görülmektedir. Kimi
ülkeler ciddi bir duyarlılık göstermekte iseler de, Türkiye’nin dâhil olduğu çoğu ülke
bu soruna karşı duyarsız davranmakta, etkili, kalıcı ve rasyonel çözümleri kısa
vadede hayata geçirmeleri zor görünmektedir.
ER
DA
L
İkinci grup ülkelerde genellikle bu sorunu da kapsamak üzere, sağlık
hizmetlerinin tümü için genel anlamda iyileştirmelere büyük ihtiyaç duyulmaktadır.
Türkiye’de sağlık malzemeleri ve ilaçlarla ilgili teknik ve teknolojileri geliştirip
uygulayan veya hiç olmazsa bu konuda düzenli ve kontrollü politikalar yürüten değil,
hazır bulduğunu rastgele alıp aktaran, kullanan bir görünümü vardır.
Türkiye’de genel olarak sağlık malzemelerinde ve özellikle de sağlık
cihazlarıyla ilgili mevcut durum şöyle özetlenebilir:
Yerli üretim ve ihracat artmakla birlikte yeterli değildir.
A.
Sağlık güvenliği / sigortası uygulamasının tüm fertleri kapsayabilmesi için
ihtiyaç duyulacak olan primlere ek yeni kaynak ihtiyacı bir yana bırakıldığında dahi,
Türkiye’de kısıtlı kamu, özel ya da diğer kaynaklardan sağlığa ayrılan oldukça ufak
paylarla mevcut talepler karşılanamamaktadır.
Harcama artışlarında en büyük paylardan birini tıbbi cihaz ve diğer malzeme
alımı için yapılan ödemeler teşkil etmektedir. Bu ödemelere, artan sayı ve kalitede
personel giderleri ile bazı cihazlar için ihtiyaç duyulan ek bina ve diğer alt yapı inşaat
yatırımlarını da eklemek gerekmektedir. İlaç için ödemeler nispeten daha az pay
almakta, önceleri sağlık giderlerinde en büyük harcama sebebi olan personel
giderlerinin, yeni unsurlar karşısında en küçük artış oranını oluşturduğu
görülmektedir.
3062
Bazı temel sarf malzemeleri haricinde pazar, genellikle ithalata dayalıdır.
Sağlık kuruluşlarının profesyonel olmayan yöneticileri, pahalı yeni cihazların
her zaman yararlı olduğu ve hizmetin öncelikle bu yolla geliştirilebileceği
yanılgısında görünmektedirler.
AN
Satın almada yüksek teknolojiye olan aşırı eğilim, merak, heves, başarı ve
kazanç arzuları, rekabet, gösteriş, cazip satış ve finansman teklifleri gibi gerçek
ihtiyaç dışındaki unsurlar etkili olabilmektir.
RG
UT
Ürün seçiminde de çoğu zaman yeterli bilgiye sahip bulunulmadığı için, güçlü
yönlendirmelerin etkisi altında kalınmaktadır. Ülkede araştırma ve geliştirme
çalışmaları yetersiz olduğundan, bilgi birikimi de sağlanamamıştır. Konuya ilişkin
tarafsız ve bilimsel yayınlar Türkiye’de bulunmadığı gibi, yabancı yayınlar da hem
noksandır ve hem de mevcutlara ulaşılmasında sorunlar vardır.
SA
Herhangi bir maliyet değerlendirmesi yapılmadığından, atıl kapasite
oluşturacak malzemelere ve bilhassa cihazlara yatırım yapılarak hem kuruluş
yatırımları, hem de işletme birim maliyetleri bilinçsizce yükseltilmektedir. Öte yandan
kuruluşların çoğu, satın alma öncesinde genel maliyet, maliyet–fayda, maliyet–
etkililik, ekonomiklik gibi araştırmaları yapma imkanına sahip bulunulmamaktadır.
Kamu satın almalarındaki temel yönlendiricilerden olan şartnameler ve kabul
yahut değerlendirme raporları da, çoğunlukla bu yönlendirmelere dayalı peşin
kararlara göre oluşabilmektedir.
L
Aşırı ve bilinçsiz talep, eksik rekabet, enflasyon, dövizle satın alma gibi
sebepler, cihazların alım-tesis-işletme masraflarını / fiyatlarını yükseltmektedir.
ER
DA
Yüksek fiyatlar normal satış talebini daralttığından, satıcı firmalar
sürümsüzlükten uğradıkları kâr kaybını, birim satıştaki aşırı kâr talebi ile kapatmaya
çalıştıkları için de, cihaz ve işlem maliyetleri artmaktadır.
Cihaz, malzeme ve yedek parçada fiyat ve kalite anarşisi yaşanmaktadır.
Stratejik nitelik kazanan işletme / sarf materyali, malzemeler ve yedek
parçalar bağımlılık doğurmakta, dikte edilen fiyatla satın alınmakta, girdi maliyetlerini
ve toplam giderleri hızla yükseltmektedir.
A.
Kullanıcıların ve teknik personelin bilgisizlik ve yetersizliği ile özensiz kullanım
ve sürekli koruyucu bakımının yapılmaması sebepleriyle, hızla kullanım dışı kalan
veya kalitesiz, ayar denetimi (kalibrasyonu) bozuk olarak çalıştırılan cihazların
bakım-onarım-ayar denetimi işlemleri de pahalıdır.
Bakım-onarım servislerinin kurulması da ayrı ve pahalı bir giderdir. Yeterli
teknik eleman bulunamamaktadır.
Yurt dışı firmaların yurt içi temsilcilikleri, çoğunlukla yetersiz ve sorumsuz
davranabilmekte, bu ortam sorunlara ve israfa yol açmaktadır
Yeni teknolojilerde hızlı değişim, sıklıkla bir önceki yatırımı çabucak demode
edebilmektedir.
3063
Standart düzenlemeler bulunmaması sebebiyle, ithal edilen cihazların pek çok
tip ve markada olması işletim, yedek parça, bakım ve benzeri aksamalara ve israfa
yol açmakta, kullanılmama ve demode olma hızını artırmaktadır.
AN
Cihazın tam kapasite çalıştırılmaması da birim hizmet maliyetlerini artırmakta,
bu yüzden, suni taleplerle kullanım miktarı artırılmaya çalışılmaktadır.
UT
Öte yandan, cihazların sağladığı imkan ve yüksek kapasite, kişi başına işlem
sayısının artmasını teşvik etmekte, bu artış, sağlık hizmetlerine genel talebi de
tırmandırdığından teşvik çift yönlü işleyebilmektedir.
RG
Kuruluşların cihaz alma yarışı içinde bulunmaları ülke sağlık hizmetlerini
pahalı ve eşitsiz dağılımlı hale sokmakta, bazı sağlık kuruluşları pahalı teknolojileri
israf ederken, diğerleri en basit ihtiyaç ve donanımlara bile kavuşamamakta,
kaynakların kamu sağlığına dönüşemediği görülmektedir.
Teknik özellik farklılıkları, sistemler ve kurumlar arası bağlantılı kullanımı
zorlaştırmaktadır.
Birincil sağlık hizmet birimlerinde, uygun teknoloji kullanımı sağlanamamıştır.
SA
Sonuçta bilinçsiz, kritersiz, kontrolsüz, plansız, koordinasyonsuz, rastgele bir
talep oluşabilmektedir. Bu ise sağlık hizmetlerinde kaynak yetersizliği, israf ve
pahalılığa sebep olmaktadır. Yapılan çok büyük harcamalar ürün / çıktı fiyatlarını ve
sağlığın maliyetindeki artışı hızlandırmaktadır.
ER
DA
L
Bütün bu olumsuzlukların yol açtığı yüksek maliyetli satın alma ve işletme
harcamaları finansman açığına, kaynak israfına, atıl yatırıma, hizmet açığına yol
açmaya devam ettiğinden, pazarın rasyonelleşmemesinin faturasını doğrudan ve
dolaylı olarak sağlık hizmetlerinden vazgeçemeyen fertler ödemek zorunda
kalmaktadır.
Sürekli ithalat içinde olmak, ülkeyi bilim ve teknolojiyi geliştirmekten alıkoyarak
bağımlı bir pazar halinde tutmakta, sektörler arası birlik kurulamamakta, bilim–
sanayi işbirliği gerçekleşememektedir. Ar-Ge yerine ithalat yoluyla edinme hem
pahalılığa hem de teknolojik geriliğe yol açmaktadır.
A.
Dövize bağlı satın almalar dar boğazlara neden olabilmektedir. 1980’de
yaklaşık 110 milyon ABD $ olan ve toplam ilaç harcamalarının %5,4’ünü, genel
ithalatın %1,3’ünü teşkil eden tıbbi ithalatımız, 1993’te 1.236,5 milyon ABD $’a ve
toplam ilaç harcamalarımızın %18,2’sine, genel ithalatın %4,2’sine yükselmiştir.
Buna karşılık ihracatımız düşmektedir.
Sektörün ithalata dayalı olarak devam etmekte oluşunun ana sebepleri iç
pazarın kamu alımları ağırlıklı yönlendirilmesi sonucu bu yönlendirmenin pazarı
süreksiz ve güvensiz kılması, alımlarda ithalin teşvik edilmesi sonucu iç üreticinin
pazar bulamama endişesi, üretim için gerekli alt yapı maliyetlerinin yüksek olması,
gerekli teknoloji ve bilgi birikimine ulaşma zorlukları, kalifiye eleman bulma güçlüğü
ve maliyetinin yüksekliği, büyük ve çok uluslu şirketlerle uluslararası rekabette
karşılaşabilecek güçlükler ile yerli üretimin bu güçlükleri aşabilecek özel teşviklere
sahip olmaması olarak sıralanmaktadır.
3064
Gümrük mevzuatı yerli üretimi teşvik etmemektedir. Tıbbi cihaz ithalatı
gümrük ve fonlardan muafken, yerli üretimde kullanılan hemen tüm girdiler vergi,
gümrük ve fonlara tabi tutulmaktadır.
AN
Üretimde kullanılan bazı basit malzeme için yüksek gümrük ödenirken,
bununla üretilmiş komple cihaz gümrüksüz alınabilmektedir.
UT
Sağlık malzemeleri piyasasının önemli bir belirleyicisi olan kamu alımları da
yerli üreticiyi tercih ve teşvik etmemekte, hatta belirli bir cihazı tanımlayan
şartnamelerle engelleyici bile olabilmekte, Batı Avrupa’ya ihracat yapan üreticimiz,
yurt içinde cihaz satamayabilmektedir.
Bütün bunlar ithalatçı karşısında yerli üretici aleyhine serbest rekabet ilkelerini
yok etmektedir.
SA
RG
Satış sonrası hizmetler kullanıcıyı son derece çaresiz bırakabilmekte, bu
hizmetler öncelikle cihazlar için çok yetersiz kaldığından, ürün kaderine terk
edilmekte, tıbbi cihaz ve alet mezarlıkları oluşmakta, zorunlu Türkçe prospektüsler
dahi verilmemektedir. Satış sonrası hizmet eksikliğinin en önemli sorunu ayar
denetimsiz ve standartlara uymayan cihazların kullanılmasıdır ve kullanıcılar
çoğunlukla bu tehlikeden habersiz veya aldırmaz haldedirler. Koruyucu bakım ve
ayar denetimi yapılmaması cihazları verimsizleştirmektedir.
A.
ER
DA
L
DPT Özel İhtisas Komisyonu’na göre yerli sağlık malzemesi sektörümüzü
olumsuz etkileyen başlıca sebepler:
- İthalat rejimi uygulamaları,
- Standardizasyondaki yanlış uygulamalar,
- Vergilendirmedeki hatalar,
- Muafiyet ve teşvik uygulamalarındaki terslikler,
- İhale mevzuatından kaynaklanan zararlı zorunluluklar,
- Döner Sermayelerin kâr amacı ağırlıklı politikaları,
- Biyomedikal insangücü eğitimindeki yetersizlikler,
- Yatırım programlarındaki tıkanıklıklar,
- Tasarruf tedbirlerindeki hatalar,
- Tıbbi cihazlar için kamuda sigorta ve amortisman uygulanmaması,
- Kamudaki mevzuat ve usullerden doğan engel ve hatalar,
- Multisektörel özelliğinin gereği olan eşgüdümün eksikliği,
- Kamunun konuyu önemseyip, tedbir ve politika geliştirmemesinden ortaya
çıkan sahipsizlik, kuralsızlık, yönsüzlük, başıboşluklar,
- Çözümlerin sadece kamu idari uygulamalarında
aranmasındaki
yetersizlikler,
- Standartların eksikliği,
gibi sebeplerdir.
Özel olarak yapılan araştırmalara göre, mevcut cihazlarımızın en az %25’inin
onarım ve ayar denetimine ihtiyacı olduğu tahmin edilmektedir. Pek çok cihaz
arızalı, hizmet dışı, hurda, eski, kullanılamaz (HEK), yaşlı ve demodedir. Büyük
miktarda onarım, yenileme ve modernleşme yatırımı gerekmektedir.
3065
Kullanıcı teknik personelin ve bakım–onarım hizmetlerinin yeterli olmaması,
cihazların verimli kullanılmamasının başlıca sebebi olarak görülmektedir.
AN
Pek çok ülke bu yönde eğitim ve servis hizmetlerinin sağlanması ön şartını
büyük bir ciddiyetle takip eder ve bu sayede çok sayıda yetişmiş insangücüne sahip
olurken, Türkiye bu imkanlardan da yeterince yararlanmak gayretinde
görünmemektedir.
UT
Sağlık teknolojisi üzerindeki çalışmalar, Türkiye’de 1970’lerin ortalarında Orta
Doğu Teknik Üniversitesi’nde başladı. 1974’te sağlık mühendisi yetiştirilmesi
planlandı. Çalışma bugün Elektronik Fakültesi bünyesinde yürütülmektedir.
RG
Bunların dışında Boğaziçi Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği yüksek lisans
programı ve biyomedikal cihaz teknolojisi eğitimi veren toplam 16 tane Sağlık
Hizmetleri Meslek Yüksekokulu ve Meslek Yüksekokulları bulunmaktadır.
Hizmet içi eğitim yok denilebilir. Kurumların bu tür elemanları bulma,
yetiştirme, istihdam ve tatmin işini çok fazla önemseyerek gereğini yaptıkları
söylenemez.
SA
Eğitilmiş insangücü yetersizliği bu alandaki en önemli darboğazlardan biridir
ve en verimli istihdam sahalarından birini oluşturmaya da devam etmektedir.
Eleman açığı ve aşırı talep sonunda aşırı ücrete, yoğun iş yüküne, rekabet
ortamının yok olmasına, eğitimden kopmaya yol açmaktadır.
L
Beş Yıllık Kalkınma Planlarında doğrudan doğruya ve özel olarak sağlık
cihaz ve malzemeleriyle ilgili ifadeler şöyledir:
ER
DA
V. BYKP (1985–1989) Öncelikler: Tıbbi teçhizat için standartlar koyulacak,
kılavuzlar hazırlanacaktır.
İlkeler: Tıbbi cihazların kullanılması, bakımı ve onarımının geliştirilmesi için
okullara müfredat konulacaktır.
A.
VI. BYKP (1990–1994) İlkeler ve Politikalar: Biyoteknoloji alanındaki yeni
gelişmeler, demografik yapıyı ilgilendiren yönleriyle takip edilerek bu alanda
başlatılan uygulamalardan olumlu sonuçlar alınabilmesi için gerekli tedbirler
alınacak, ilaç, aşı, serum ve kan ürünlerinin üretimi, kalite kontrolü, muhafazası,
dağıtımı ve kullanımının etkilileştirilmesi için düzenlemeler yapılacak, sağlık alanında
bilimsel araştırma faaliyetleri ve gelişme gösteren yeni tıp dalları ve modern tıp
teknolojilisinin izlenmesi için gerekli destekler sağlanacaktır.
Bakım ve onarım hizmetlerinin geliştirilmesi için sağlık kuruluşlarındaki
biyomedikal mühendislik hizmetleri etkili kılınacak, teknik işbirliği imkanlarından
azami yarar elde edilebilmesi için teknoloji transferi sağlayan proje programlar
desteklenecek, kalkınma ve gelişme gayretlerini olumlu yolda etkileyen somut
hedeflere yönelik, kendi içinde bütünlük arz eden proje ve programlara öncelik
verilecektir.
3066
AN
VII. BYKP (1996–2000): Sağlık Reformu – Amaçlar, İlkeler ve Politikalar:
Sağlık alanında bilimsel araştırma ve geliştirme faaliyetleri teşvik edilecektir. Sağlık
teknolojisi kullanımında kalite güvencesi programları uygulanacak, tüm cihazlar
belirli sürelerle kalibrasyona tabi tutulacak, biyomedikal hizmetler için gerekli olan
fiziki alt yapı oluşturulacak ve ihtiyaç duyulan insangücünün yetiştirilmesine öncelik
verilecektir. Fakat tamamıyla dışa bağımlı, ithalata dayalı, düzensiz ve kontrolsüz bir
uygulama devam etmekte, yakın zaman için ümit verici gelişmeler
beklenilmemektedir.
UT
VIII. BYKP (2001-2005): Sağlık – Amaçlar, İlkeler ve Politikalar: Sağlık hizmet
sunumunun bütün kademeleri insangücü, alt yapı, yönetim ve teknoloji bakımından
geliştirilecek ve sağlık bilgi sistemi oluşturulacaktır.
RG
IX. KALKINMA PLANI (2007–2013), 9. KP STRATEJİSİ 2007-2013, ORTA
VADELİ PROGRAMLAR (2006-2008, 2007-2009, 2008-2010, 2009-2011 hepsinin
içeriği aynı):
SA
Temel Amaçlar: Gelişme Eksenleri - 7.1. • Rekabet Gücünün Artırılması –
7.1.7. Ar-Ge Ve Yenilikçiliğin Geliştirilmesi: 482. Geleceğe yönelik olarak
nanoteknoloji, biyoteknoloji, yeni nesil nükleer teknolojiler ile hidrojen ve yakıt pili
teknolojileri; sanayi politikasının öncelik vereceği sektörlerdeki araştırmalar; yerli
kaynakların katma değere dönüştürülmesini amaçlayan Ar-Ge faaliyetleri; aşı ve
anti-serum başta olmak üzere yaşam kalitesinin yükseltilmesine yönelik sağlık
araştırmaları; bilgi ve iletişim teknolojileri ile savunma ve uzay teknolojileri öncelikli
alanlar olarak desteklenecektir.
ER
DA
L
Kalkınma planlarında yer alan bu ifadelere rağmen Türkiye’de tamamıyla dışa
bağımlı, ithalata dayalı, düzensiz ve kontrolsüz bir uygulama devam etmekte, yakın
zaman için ümit verici gelişmeler beklenilmemektedir. Gerçekten, görüldüğü gibi,
VIII. BYKP’nda bu alanla doğrudan ilgili özel bir politika, ilke ve tedbir
bulunmamaktadır.
A.
1983 tarihli Özel Hastahaneler Tüzüğü, asgari cihaz ve malzeme listesi
vermektedir. 1994 yılında güncelleştirilen bu standart tıbbi cihaz ve aletler listesi
SSK için de geçerlidir. Sağlık Bakanlığının 1973 yılında çıkardığı ve çağdaş
teknolojinin gereğine cevap verebilecek nitelikte olan sağlık teknolojisi
standardizasyonu
konulu
Yönetmelik
yürürlükte
fakat
tam
olarak
uygulanamamaktadır. Bakanlıkça bazı bakım–onarım–ayar denetimi üniteleri
kurulmuş, fakat çok yetersiz kalmıştır. 1983 Haziran ayında DPT bünyesinde kurulan
Tıbbi Cihazlar Daimi Özel İhtisas Komisyonu, 50 grup cihaz ile belli bir bedeli aşan
elektrikli–elektronik cihazların satın alınması iznini vermekle görevlendirildi. 1992
yılında Sağlık Bakanlığı bünyesinde kurulan Biyomedikal Daire Başkanlığı, 1994’te
bu görevi DPT’den devralmış ve bir komisyon teşekkül ettirilmiş, fakat komisyon
faaliyete geçememiştir (90:108-116).
3067
VI. TÜRKİYE SAĞLIK SEKTÖRÜNDE HİZMET TALEBİ
VI.1. Türkiye Sağlık Sektörünün Talep Sistemleri
TALEP İÇİN MALİ KAYNAK
SAĞLAYANLARIN HİZMET
ÜRETTİRDİKLERİ YERLER
( ARZ EDİCİLER)
TALEP EDİLEN ÜRÜNLER /
HİZMETLER VE TALEBİN MALİ
KAYNAKLARI
UT
TALEBİN
MALİ
KAYNAKLARI
AN
Tablo 73: Türkiye Sağlık Sektörünün Sağlık Hizmeti Talep
Sistemleri
A- KAMU KAYNAKLARI
a- Bütçe,
Döner
Sermaye
Sağlık sektörünün tüm ürünleri için birimlerin
kurulması ve hizmetlerin üretilmesi
(devlet talebi ve mali kaynağı)
Sağlık sektörünün tüm hizmet arz edicileri
Kamu çalışanları için sağlık hizmetleri ve
Genel Sağlık Sigortası (GSS) primi
(Emekli Sandığına tabi olup 1.10.2008’den
sonra işe giren personel adına kurumların
ödemeye başladığı prim, 15.1.2010’da
eski personel dahil tümünü kapsamıştır.
Bu tarihlerden sonra tedavi giderleri
bütçeden değil GSS’ce ödenmektedir)
(Devlet)
Sosyal Güvenlik Kurumu
SB (ve bakanlıkların) sağlık birimleri
Üniversite sağlık birimleri
Kamu İktisadi Teşebbüsleri: KİT’ler
Özel sağlık Kuruluşları
Yurt dışı sağlık kuruluşları
İlaç, ortez, protez, kaplıca, vb. kuruluşları
Harcırah, refakat, ambulans, taşıt, vb. hiz.
Diğer sağlık hizmetleri arz edicileri
TSK personeli sağlık hizmetleri ve GSS primi
(Devlet)
TSK sağlık kuruluşları ve hastahaneleri
Memurlarınkine benzer arz ediciler
“ “
Sosyal güvenlik / sigorta kurumlarına destek
(Devlet)
Sosyal güvenlik / sigorta kuruluşları
“ “
Yardım amaçlı sağlık. hizmetlerine destek
(Devlet)
Her türden yardım ve hayır kuruluşları
Sağlık sektörünün tüm ürünleri için
(Devlet-SB)
Tüm hizmet arz edicileri
b- Fonlar
RG
SA
ER
DA
“ “
L
“ “
Diğer hizmet arz edicileri
Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Memurlarınkine benzer arz ediciler
(SHÇEK) hizmetleri için
(Devlet)
“ “
Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik
Fonu İdaresi (SYDTF) hizmetleri için
(Devlet)
c- KİT’ler
(Devlet: Kamu İktisadi Teşebbüsleri)
İşyeri tabiplikleri
Kendi sağlık birimleri
d- Özel
İdareleri
(Devlet: Özel İdareler)
Tüm hizmet arz edicileri
Sosyal Yardım amaçlı sağlık hizmetleri
(Devlet: Özel İdareler)
Yukarıdakine benzer arz ediciler
A.
“ “
“ “
Belediyeler
e- Yerel
Sağlık sektörünün tüm ürünleri için birimlerin Sağlık sektörünün tüm hizmet arz edicileri
Yönetimler
kurulması ve hizmetlerin üretilmesi
Diğer hizmet arz ediciler
(Devlet:Belediyeler)
3068
Belediyeler
Sosyal Yardım amaçlı sağlık hizmetleri
(Devlet: Belediyeler)
“
Köy / Muhtarlık
Sağlık sektörünün tüm ürünleri İçin
(Devlet ve Belde Halkı)
Belediyelerinkine benzer arz ediciler
“
AN
“ “
B- ÖZEL KAYNAKLAR
(Doğrudan Kişisel / Hane Halkı
Harcamaları)
İşyeri tabiplikleri
UT
b-Kişisel /
Hane Halkı
(İşyeri sağlık harcamaları ve primler dahil)
(Yerli ve yabancı özel sektör / sermaye
işyerleri)
Sağlık sektörünün tüm hizmet arz edicileri
RG
a- Özel
Sermaye
ve diğer
C- DİĞER KAYNAKLAR (Kamu Ve Özel Kaynaklar Karma, Dayanışma Ve Yardın Amacı Ağırlıklı)
SA
(Resmi / kamu yardım kuruluşları SHÇEK,
SYDTF (Yeşil Kart), kamu vakıfları vb.
Kamu grubu ve kaynakları arasındadır)
ER
DA
b- Kamu
Yardım
Kuruluşları
Tedavi edici ve bazı koruyucu sağ. hz.leri
Dolaylı Kişisel / Hane Halkı harcamaları:
Primli Sağlık / Hastalık Sigortası hiz.leri
(İşveren primleri ve devlet katkıları kendi
grupları içinde yer alır)
Emekli Sandığı
SSK
Bağ-Kur
Diğer sosyal sigorta Sandıkları, Birlikleri
Özel sağlık sigortaları)
L
a- Sosyal
ve Özel
Sağlık
Sigortaları
(Toplumsal Yardım Kuruluşları, Kızılay,
azınlık ve cemaat grupları, bazı özel
vakıflar vb.)
d- Özel
Yardım
Kuruluşları
(Diğer özel dernekler, vakıflar, şirketlerin
yardım kuruluşları, şirketlerin doğrudan
yardımları vb.)
e- Kişisel /
Hane Halkı
Yardımları
(Kişisel / Hane Halkı yardımları)
A.
cToplumsal
Yardım
Kuruluşları
D- KAMU, ÖZEL VE DİĞER MALİ KAYNAKLARIN BİR ARADA OLDUĞU KARMA TALEP
MALİ KAYNAKLARI
TALEP VE ARZ AMAÇLARININ BİR ARADA OLDUĞU KARMA MALİ KAYNAKLAR
Kaynak: Sargutan A. E. (2001) Sağlık Sektörünün Yapısı (92:37); Sargutan A. E. (2004)
Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri (95:290)
3069
AN
Her bakımdan karma ve karmaşık bir yapının özelliklerini gösteren Türkiye
sağlık sektörünün talep sistemleri, “Türkiye Sağlık Sektörü Sağlık Hizmeti Arz
Sistemlerinin Başlıca Ürünleri, Ürün Arz Edicileri Ve Arz Mali Kaynakları” başlıklı
tablodaki sınıflandırmanın ışığında incelendiğinde, talep sistemleri bünyesinde yer
alan kişi, kurum ve kuruluşlar, bunların talep ettiği ürünler ve taleplerin mali
kaynakları ile hizmet talep edilen yerler, aşağıdaki gibi sıralanabilir.
UT
Tabloda yer alan Türkiye sağlık sektörü talep sistemi kuruluşları, birden fazla
işleve sahiptir. Karma Talep Sistemlerinin özellikleri ile birlikte, Talep Ve Arz
Amaçlarının Bir Arada Olduğu Karma Sistemler içinde yer alan kuruluşlar çoğunluğu
oluştururlar. Ağırlıklı niteliği talep olan kuruluşların da, bu işlevlerini yerine getirirken,
temsil ettikleri kişilere de hizmet arz ettikleri hatırlanmalıdır (89:34,35; 92:31). Bu
konuda ayrıca Türkiye Sağlık Sektörü Arz Sistemleri kısmına bakınız.
RG
VI.2. Türkiye Sağlık Sektörü Talep Sistemlerinin Mali Kaynakları
Ve Harcama Yerleri
VI.2.1. Türkiye Sağlık Sektörü Talep Sistemlerinin Mali Kaynakları
SA
Sağlık sektörü talep mali sistemleri, sağlık sektöründe yer alan mal ve hizmet
türü bütün ürünlerin talep ve tüketimini gerçekleştirecek mali kaynakları elde edip
kullanan sistemlerdir. Bu yapıda yer alan sistem, alt sistem, kurum ve kişiler,
yaptıkları harcamaların mali kaynak türlerine göre şöyle gruplandırılabilir (89:36,
92:40).
TÜRKİYE SAĞLIK SEKTÖRÜ TALEP SİSTEMLERİNİN MALİ KAYNAKLARI
L
A- SADECE TALEP AMAÇLI OLAN MALİ KAYNAKLAR
ER
DA
a- KAMU MALİ KAYNAKLARI
A.
- Merkezi Yönetimin (ve taşra teşkilatının) kaynakları
* Genel vergiler
* Tahsisli / özel vergi, resim ve harçlar
* Genel ve özel fonlar
* Dış ve iç borçlar
* Dış ve iç yardımlar ve bağışlar
* Diğer gelirler
gibi mali kaynaklardan sağlanan,
* hazine
* fonlar
* döner sermayeler
* ve benzerleri
mali idarelerce talebi ve ödenmesi gerçekleştirilen,
* genel amaçlı kamu sağlık harcamaları
* sosyal sağlık hizmeti niteliğindeki
harcamaları
* işyeri sağlık harcamaları
sağlık
güvenliği
yardımı
3070
* sağlık sigortası için işveren primi nitelikli Devlet harcamaları
* sağlık sigortası 3. taraf primi nitelikli Devlet harcamaları
* yardım ve destek nitelikli harcamalar
* benzer diğer harcamalar
UT
AN
- Merkezi Yönetimin bağlı, ilgili ve özel birimlerinin (Özel İdareler ve
KİT’ler dâhil) kaynakları
* Yukarıdaki türde kaynaklar
* Kendi gelirleri
ile yaptıkları aynı tür harcamalar
b- ÖZEL MALİ KAYNAKLAR
RG
- Yerel Yönetimlerin (belediye, köy, muhtarlık) kaynakları
* Yerel vergi ve gelirler
* Merkezi idareden aktarılan kaynaklar
ile yapılan aynı tür harcamalar
SA
- Özel Sektör Kuruluşlarının (yerli ve yabancı) kaynakları
* Öz kaynaklar
* Borç, kredi, yardım ve benzerleri gibi
mali kaynaklardan Özel Sektör Kuruluşlarının yaptıkları
L
* İşçi sağlığı ve iş güvenliği harcamaları
* İş yeri sağlık harcamaları
* Sağlık güvenliği veya sigortası işveren prim payı dolaylı sağlık
harcamaları (harcamayı doğrudan yapan sağlık güvenliği / sigortası
kurumunun kaynak ve talep harcamaları içinde yer almaktadır)
ER
DA
- Kişisel / Hane Halkı Doğrudan Harcama kaynakları
* Öz kaynaklar
mali kaynaklardan Kişilerin / Hane Halkının sağlık hizmeti talebi için
kendilerinin doğrudan (ceplerinden) yaptıkları sağlık harcamaları
A.
- Kişisel / Hane Halkı Dolaylı Harcama kaynakları
* Öz kaynaklar
mali kaynaklardan Kişilerin / Hane Halkının sağlık hizmeti talebi için
sosyal veya özel, zorunlu veya isteğe bağlı sağlık güvenliği veya
sigortası amacıyla prim ve diğer ödemelerle dolaylı olarak yaptıkları
harcamalar
(Dolaylı sağlık harcamaları, harcamayı doğrudan yapan güvenlik /
sigorta kuruluşlarının kaynakları ve talep harcamaları içinde yer almakta
olup, işveren ve Devletin benzer şekilde yaptığı 3.taraf prim ve yardım
gibi harcamalar da aynı grup içindedir)
3071
c- DİĞER MALİ KAYNAKLAR
Kamu ve Özel karma kaynaklı, dayanışma ve yardım ağırlıklı
(Sosyal Güvenlik esaslı harcamalar Kamu Kaynaklarına dâhildir)
AN
- Sigorta Kuruluşlarının kaynakları
RG
UT
*Kişisel /Hane Halkı ödemeleri (prim, masrafa katılma vb.)
*İşverenlerin prim ve ödemeleri
*Devletin 3. taraf prim katkıları (uygulanması hazırlık aşamasında),
*Hazine ve bütçe esaslı yardım ve gelirler
*Faiz, kira vb. gelirleri
*Diğer mali kaynaklardan
elde edilen gelirlerden sosyal veya özel, zorunlu veya isteğe bağlı, yerli
veya yabancı sağlık sigortası kuruluşlarının, kapsadıkları kişilerin sağlık
hizmetleri için yaptıkları sağlık hizmeti talebi harcamaları
-Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin kaynakları
SA
*Kamu, toplumsal ve özel yardım kuruluşlarının kaynaklarına dayalı
sağlık hizmeti talebi harcamaları
*Kişilerin kendi kaynaklarından yardım amacıyla doğrudan yaptıkları
sağlık hizmeti talebi harcamaları
- Diğer Mali Kaynaklar
L
d- KAMU, ÖZEL VE DİĞER MALİ KAYNAKLARIN BİR ARADA OLDUĞU
KARMA TALEP MALİ KAYNAKLARI
A.
ER
DA
Türkiye’de Kamu ve Özel mali kaynakların aynı yapı içinde bir arada
olduğu sağlık hizmetleri talep kuruluşu yaygın olarak görülmemekle
birlikte, Vakıf/Özel Üniversiteler da dâhil olmak üzere Dayanışma ve
Yardım amaçlı kuruluşlarda karma kaynaklar yaygın olarak
görülmektedir. Vakıf Üniversitelerinin gelir kaynaklarını vakıf öz
varlıkları, faaliyet gelirleri, yardım ve bağışlar yanında kamu yardımları
oluşturmaktadır. Ayrıca sağlıkla ilgili kampanya ve benzeri geçici
oluşumlarda her türden kaynak bir arada bulunabilir. Karma talep mali
kaynakları, mükerrer hesaplamayı önlemek bakımından, her biri kendi
grubu içinde değerlendirilmektedir.
B. TALEP VE ARZ AMAÇLARININ BİR ARADA OLDUĞU KARMA MALİ
KAYNAKLAR
Türkiye sağlık sektöründeki kuruluşların önemli bölümü, arz ve talep
sistemlerinin her ikisinde birden yer alır. Ayrıca talep kuruluşları ve kişiler,
masraflarını ödedikleri fertler için hizmet arz edici niteliği de kazanırlar.
Burada da çift hesaplamayı önlemek bakımından, kurumun değil, o an söz
konusu olan hizmetin niteliğine göre ilgili grubun içine dâhil edilmektedir.
3072
VI.2.2. Türkiye Sağlık Sektörü Talep Sistemlerinin Kurumsal Mali
AN
Türkiye sağlık sektörünün, daha önceki başlıklar altında belirtilen kendi talep
sistemi yapısı içinde şekillenen talep mali sistemlerinin kaynakları, aşağıdaki
Tablo’da özetlenmektedir.
Tablo, “Talebin Mali Kaynaklar (Gelirler)” ve “Harcama Yerleri (Giderler)”
başlıklı iki bölümden meydana gelmektedir.
UT
Mali Kaynaklar (Gelirler) bölümü, sağlık hizmeti talebi için harcanan mali
imkanları oluşturan çok çeşitli gelirlerin mali kaynakları esas alınarak ve
harcamalarına göre hazırlanmıştır.
Bu bölüm, “hizmetler”e göre tasnif edilerek de hazırlanabilir.
SA
RG
Ancak, harcama yerleri (gider) bölümü de “hizmetler” esasına göre
hazırlandığından, tablonun her iki bölümünün birbirinin tekrarı olmaması ve arada
sadece gelir ile gider kavramlarının farkı kadar bir anlam farkını yansıtacak olması
sebepleriyle, daha anlamlı ve karşılaştırılabilir bir tablo hazırlanabilmesi için, gelir
kaynakları ayrımı kullanılmıştır.
Harcama Yerleri (Giderler) bölümü ise, talep edilen sağlık hizmetlerinin
gruplandırılmış türleri (hizmetler) ve her hizmet türü için harcama yapılan yerler
(hizmet arz ediciler) esas alınarak hazırlanmıştır.
L
Bu bölüm de, hizmetler esas alınarak, fakat harcama kaynaklarına göre değil,
geliri elde eden birim ve kesimlere göre hazırlanabilir.
ER
DA
Ancak, günümüzde Türkiye sağlık sektörü enformasyon sisteminin adeta
mevcut bulunmaması ve elde edilebilen bilgilerin bu detayda bir çalışma yapmak için
yeterli ve güvenilir olamaması sebebiyle, bu sınıflandırmaya gidilememiştir.
A.
Sektörün mevcut talep mali kaynaklarını ve bu kaynakların ve hizmetlerin
akışını daha iyi yansıtmak, daha net bilgi verebilmek ve daha ileri kıyaslamalar
yapma imkanı sağlamak amacıyla, Tablo’nun aşağıdaki haliyle hazırlanmasının
yararlı olacağı düşünülmüştür (89:39, 40; 92:45, 46).
3073
Tablo 74: Türkiye Sağlık Sektörü Talep Sistemlerinin Kurumsal
Mali Kaynakları Ve Harcama Yerleri
SADECE TALEP AMAÇLI OLAN MALİ
KAYNAKLAR
HARCAMA YERLERİ (Giderler)
AN
TALEBİN MALİ KAYNAKLARI (Gelirler)
Türkiye sağlık sektörü arz sistemleri içinde
yer alan her mal ve hizmet sunucusu bir
Harcama Yeri” olarak nitelendirilmektedir.
a- Bütçe Ve Döner Sermaye Kaynakları
(Memur ve ailelerin sosyal sağlık güvenliği dahil,
kamu sağlık hizmeti talep harcamalarının tümü)
A-ÜST KADEME SAĞLIK İDARESİ HİZMETLERİ
SA
1-SB'na Tahsis Edilen Ödenekler
(Hudut Ve Sahiller dahil, tüm SB görevleri hizmet
arzı amacıyla talep edilen mal ve hizmetler için)
Genel Vergilerden
Döner Sermaye Gelirlerinden
Türkiye sağlık sektörü talep sistemleri
içinde yer alan ve soldaki sütunda sıralı
sağlık hizmeti talep edicisi kişi, kurum ve
kaynaklar
tarafından
yapılan
talep
harcamaları (giderler), aşağıda gruplar
halinde verilen Harcama Yerleri’nden her
biri için söz konusu olabilmektedir.
UT
A1-Merkezi Yönetim
RG
A-KAMU MALİ KAYNAKLARI
L
2-Diğer Bakanlık Ve Kuruluşlara Tahsis Edilen
Ödemeler
Genel Vergilerden
ER
DA
3-TSK’ne Tahsis Edilen Ödenekler
Genel Vergilerden
A.
4-Üniversitelere Tahsis Edilen Ödenekler
(Kamu, Vakıf/Özel)
Genel Vergilerden
Tahsisli / Özel Vergi, Resim, Harç v.b.den
Döner Sermaye Gelirlerinden
5-Diğer Hazine / Bütçe Ödenekleri
b-Özel Fonlardan Elde Edilen Kaynaklar
1-3418 Sayılı Kanunla SB'na Tahsis Edilen
Kaynaklar
39-a Maddesi Gelirlerinden
39-b Maddesi Gelirlerinden
2-Diğer Fonlardan SB’na Tahsis Edilen
Kaynaklar
c-Diğer Fon Kaynakları
SHÇEK dahil)
Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT)
Özel İdareler
Belediyeler
Yardım Kuruluşları
B-SAĞLIK İNSANGÜCÜ EĞİTİMİ HİZMETLERİ
C-TEMEL VE KORUYUCU-GELİŞTİRİCİ
SAĞLIK HİZMETLERİ
Özel İdareler
Belediyeler
3074
A2-Kamu İktisadi Teşebbüsleri KİT Kaynakları
D-BİRİNCİ KADEME TEDAVİ HİZMETLERİ
c-Diğer KİT Kaynakları
SHÇEK dahil)
A3-Özel İdarelerin Kaynakları
b-Özel Gelirlerden
KİT‘ler
Özel İdareler
c-Diğer Kaynaklar
Belediyeler
A4-Yerel Yönetimlerin Kaynakları (Belediye, Köy, Köyler / Muhtarlıklar
Muhtarlık)
b-Yerel Gelirler (Vergi, Resim, Harç, Salma vb.)
E-YATAKLI TEDAVİ HİZMETLERİ
c-Diğer Mahalli İdare Kaynakları
UT
AN
b-Öz kaynaklar
B1-Özel Sektör Kuruluşları Kaynakları
(Yerli Ve Yabancı)
Öz kaynaklardan
Diğer Kaynaklardan
B2-Kişisel / Hane Halkı Harcama Kaynakları
L
a-Kişisel /Hane Halkı Doğrudan Harcama
Kaynakları
Kişisel Öz kaynaklardan
Diğer Kaynaklardan
ER
DA
b-Kişisel / Hane Halkı Dolaylı Harcama
Kaynakları
(Sosyal Sigorta kaynakları içinde
ele alınmıştır)
B3-Diğer Özel Talep Finansman Kaynakları
RG
B-ÖZEL MALİ KAYNAKLAR
(SHÇEK dahil)
KİT‘ler
Özel İdareler
Belediyeler
SA
A5-Diğer Kamu Kaynakları
F-İLAÇ, AŞI,SERUM, MADDE ÜRETİM VE SATIŞ
HİZMETLERİ
G-İLAÇ DAĞITIM HİZMETLERİ
Kamu Kuruluşları
C-DİĞER MALİ KAYNAKLAR
(Kamu ve Özel kaynaklar karma, dayanışma ve
H-ECZAHANE HİZMETLERİ
yardım amacı ağırlıklar)
C1-Sigorta Kuruluşların Kaynakları
A.
a- Sosyal Sigorta Kuruluşlarının
Kaynakları
Kamu Kuruluşları
I-TIBBİ CİHAZ VE MALZEME ÜRETİM VE SATIŞ
1-Emekli Sandığı Kaynakları
HİZMETLERİ
Memur Kişisel / Hane Halkı Ödemelerinden
(Prim, masrafa katılım vb.)
Kurumların Prim Ve Diğer Ödeme
Kamu Kuruluşları
Gelirlerinden
Devlet 3.Taraf Katkı Ve Yardımlarından
J-MUAYENEHANE, KLİNİK, POLİKLİNİK
Faiz / Kira Ve Benzeri Gelirlerden
HİZMETLERİ
Diğer Kaynaklardan
4-Diğer Sosyal Sigorta Kuruluşlarının
Kaynakları.
Kamu Kuruluşları
L-TIBBİ GÖRÜNTÜLEME HİZMETLERİ
AN
3-Bağ-Kur Kaynakları
İştirakçi Kişisel / Hane Halkı Ödemelerinden
Faiz, Kira Ve Benzeri Gelirlerden
Diğer Kaynaklardan
K-TIBBİ LABORATUVAR HİZMETLERİ
Kamu Kuruluşları
M-AMBULANS HİZMETLERİ
UT
2-Sosyal Sigortalar Kurumu Kaynakları
Çalışan Kişisel / Hane Halkı Ödemelerinden
İşyeri / İşveren Prim Ve Diğer Ödeme
Gelirlerinden
Faiz, Kira Ve Benzeri Gelirlerden
Diğer Kaynaklardan
3075
Kamu Kuruluşları
N-HUDUT VE SAHİLLER SAĞLIK HİZMETLERİ
a-Yardım Amaçlı Kuruluşların Kaynakları
1-Kamu Yardım Kuruluşlarının Kay.ları
SA
RG
b-Özel Sektör Sigorta Kuruluşlarının Kaynakları Sağlık Bakanlığı
Öz kaynaklardan
(Hudut Ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü)
İştirakçi, Prim Ve Masraf Katılım Payı
Gelirlerinden
O-ADLİ TIP HİZMETLERİ
Faiz, Kira Ve Benzeri Gelirlerinden
Diğer Kaynaklardan
Adalet Bakanlığı
(Adli Tıp Kurumu)
c-Diğer Sigorta Kuruluşlarının Kaynakları
C2-Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişi Kaynakları
L
SHÇEK Kaynakları
(Kamu kaynakları içinde ele alınmıştır)
SYDTF Kaynakları
(Kamu kaynakları içinde ele alınmıştır)
ER
DA
Diğer Kamu Yardım Kur.nın Kay.ları
2-Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Kaynakları
Kızılay Kaynakları
P-SAĞLIK SİGORTASI HİZMETLERİ
Devlet Memurları
Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Personeli
Emekli Sandığı
Bağ-Kur
Diğer Sosyal Sigorta Sandıkları, Birlikleri vb.
Özel Sağlık Sigortası Kuruluşları
Özel Sektör Kuruluşlar
Diğer Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Kay. R-DOĞRUDAN KİŞİSEL HİZMET TALEBİ
(Azınlık Ve Cemaat Grupları Dahil)
Kişiler / Hane Halkı
3-Özel Yardım Kuruluşların Kaynakları
b-Yardım Amaçlı Kişilerin Kaynakları
1-Kişisel/Hane Halkı Doğrudan Yrd.Amaç.Kay
A.
2-Kişisel / Hane Halkı Dolaylı Yrd. Amaçlı Kay.
c-Diğer Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişi Kay.ları
(UN, WHO, UNICEF vb. dahil)
C3-Diğer Sağlık Hizmeti Talep Kaynakları
KAMU, ÖZEL VE DİĞER MALİ KAY.LARIN BİR
ARADA OLDUĞU KARMA TALEP MALİ KAY.
(Vakıf/Özel Üniversiteleri Dahil)
TALEP VE ARZ AMAÇLARININ BİR ARADA
OLDUĞU KARMA MALİ KAYNAKLAR
Kaynak: Sargutan A. E. (2001) Sağlık Sektörünün Yapısı (92:45,46); Sargutan A. E.
3076
VI.3.
Türkiye Sağlık
Harcamalar
Sektörü
Talep
Sistemlerinin
Yaptığı
AN
VI.3.1. Sağlık Hizmetleri Talebi Amaçlı Kamu Kaynaklı Harcamalar
Tablo 75: Tüm Bakanlık Ve Kuruluşlar, Kamu Üniversiteleri, KİT’ler
Ve Fon Kaynaklarının Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
MİLYON $
DEĞİŞİM %
1993 1994 1995
1996 1997 1998
TÜM BAKANLIK VE KURULUŞLARIN
PERSONEL İÇİN SAĞLIK HARCAMALARI
435
465
440
578
653
636
Hastahane giderleri
144
153
145
191
216
210
93/94 94/95 95/96 96/97 97/98
UT
HARCAMA TÜRLERİ
7
-5
31
13
-3
6
-5
31
13
-3
311
295
387
437
426
7
-5
31
13
-3
30
17
14
13
14
25
-43
-17
-7
7
78
KİT PERSONELİ SAĞLIK HARCAMALARI
85
69
84
173
214
232
-17
21
105
23
8
Hastahane Giderleri
25
21
25
52
64
70
-16
19
108
23
9
59
48
59
121
150
162
-18
22
105
23
8
84
160
147
197
262
-48
90
-8
34
32
73
48
119
117
148
202
-34
147
-1
26
36
628
599
657
882
929
1.095
-5
10
34
5
18
164
TOPLAM KAMU TALEBİ SAĞLIK
HARCAMALARI
L
SOSYAL YARDIMLAŞMA VE DAYANIŞMAYI
TEŞVİK FONU (SYDTF)
SA
FON KAYNAKLI SAĞLIK HARCAMALARI
(SYDTF hariç)
RG
292
KAMU ÜNİVERSİTELERİNİN SAĞLIK
HARCAMALARI (Mediko-sosyal)
ER
DA
Kaynak: (116:32, 33, 38, 40; 117:18, 22, 23; 118:18, 22, 23) SB, Türkiye Sağlık
Harcamaları Ve Finansmanı’ndan derlenmiştir. (2952. sayfaya bakınız.)
Yukarıdaki Tablo, kamu talebi toplam sağlık harcamalarından sadece
Bakanlıklar, Kamu Üniversiteleri, KİT ve Fon Kaynaklı sağlık harcamalarından
oluşmaktadır. Diğer kamu kuruluşları, özel idareler ve yerel yönetimler tabloda yer
almamaktadır.
A.
1993-1998 arasında tablo’ya dâhil Kamu Talebi Sağlık Harcamaları toplamı
içinde en büyük pay sırasıyla ortalama %45 ile Bakanlıklar, %14 ile Fon Kaynaklı,
%11 ile KİT, %2 ile Kamu Üniversiteleri sağlık harcamaları gelmektedir.
Bu harcamaların ağırlıklı içeriği, sağlık güvenliği talep amaçlı işveren primleri,
devlet masraf katılımları, tedavi giderleri ve yardımları, ilaç malzeme vb. dâhil olmak
üzere personel sağlık giderleri ile yolluklardan oluşmaktadır.
Ulusal Sağlık Hesapları sonuçlarını içeren SB yayınından yararlanılarak
hazırlanan aşağıdaki tablolarda, Türkiye’de sağlık hizmeti talebi için yapılan
harcamaların bütünü, çeşitli boyutlarıyla ve çok daha ayrıntılı olarak yer almaktadır.
(2952. sayfaya bakınız.)
3077
Tablo 76: Ödemeyi Yapanların GENEL Sağlık Harcamalarının Ve
Sunucuların Hizmet Gelirlerinin Dağılımı (TL), Türkiye, 2000
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
AN
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
Sosyal Sigorta
Fonları
Yerel Yönetim
Merkezi Devlet
HİZMET SUNUCULAR
Toplam
ÖDEMEYİ YAPANLAR (Trilyon TL) (OECD: Finans Kurumları)
A.
ER
DA
L
SA
RG
UT
1-Hastahaneler
3.000.28 925.86 38.94 1.523.05 19.20 65.58 375.12
4.66 47.87 veri
Genel Hastahaneler
2.389.16 769.55 23.70 1.360.35 19.07
216.49
yok
Ruh Sağ. Ve Madde Bağımlılığı Hastah
16.37
9.67
013
6.20
0.01
0.36
vy
Özel Dal Hastahaneleri
257.92
74.18
1.76 136.58
0.09
45.32
vy
KİT, Belediye Ve Diğer Bakanlık Hasta
117.27
72.45 13.36
19.93
0.03
11.50
vy
Sınıflanamayan Kamu Hastahaneleri
36.81
0.56
2.79 33.46
vy
Özel Hastahaneler
182.75
65.02 112.95
1.87
2.91
vy
2-Evde Hemşirelik Bakımı
veri yok
v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
vy
3-Ayakta Bakım Sunanlar
1.869.95 395.50
59.69 18.87 37.56 1.121.41 18.57 218.35
vy
Hekim Muayenehaneleri
697.57
0.46 16.59 20.33 660.18
vy
Diş Hekimi Muayenehaneleri
276.78
14.31
1.35
0.82 260.31
vy
Diğer Sağlık Personeli Muayenehanele
0.03
0.03
vy
Ayakta Hasta Bakım Merkezleri
609.92 379.65
11.09
0.70
0.04
0.09
218.35
vy
Tıbbi Ve Teşhis Amaçlı Laboratuvarlar
239.89
22.67
0.22 16.18 200.83
vy
Evde Sağlık Bakım Sunucuları
veri yok
vy
Diğer Ayakta Sağlık Hizmeti Sunanlar
27.19
15.85
11.13
0.01
0.20
vy
Sınıflanamayan Ayakta Bakım Sunanla
18.57
18.57
vy
4-Perakende Satış-Diğ.Tıbbi Mlz.Sun 2.237.34 328.14 16.34 1.075.03 20.37 12.07 754.88
0.89 29.62
vy
Eczahaneler
1.992.71 327.81 16.34 932.94 19.00 11.62 685.00
vy
Diğer Tüm Tıbbi Malzeme Sunanlar
244.63
0.33
142.09
1.37
0.45
69.88
0.89 29.62
vy
Gözlük Ve Görme Araç.Perakende Sun
30.75
29.40
1.35
vy
İşitme Araçla.Perakende, Satıcı Ve Sun
2.73
2.71
0.02
vy
Diğer Tıbbi Cihaz Perakende, Sat. Sun
106.87
0.33
106.54
vy
Sınıflanamayan Per.Sat.Tıbbi Mlz.Sun
104.28
3.44
0.45
69.88
0.89 29.62
vy
5-Halk Sağlığı Prg.ları Sunum,Yönet.
34.66
22.07
4.32
8.02
0.25
vy
6-Genel Sağlık Ve Sigorta Yönetimi
14.68
68.60
0.00 84.68
0.00
0.00
0.00
vy
167.96
Devlet Sağlık Yönetimi
14.68
14.68
vy
Sosyal Güvenlik Fonları
68.60
68.60
vy
Diğer Sosyal Sigorta
veri yok
vy
Diğer (Özel) Sigorta
84.68
84.68
vy
Diğer Tüm Sağlık Yönetimi
veri yok
vy
7-Diğer Endüstriler (Tüm Ekonomi)
veri yok veri yok v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
vy
İşçi Sağlığı Bakımı
Özel Hane Halkı
Diğer Tüm İkincil Üreticiler
9-Dış Alem
vy
veri yok veri yok v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
10-Sınıflanamayan Diğer Hz.Sun.Tür 578.06
30.71 268.48
93.36
2.23 93.34
4.89 85.05
vy
TOPLAM CARİ SAĞLIK HARCAMASI 7.888.23 1.716.96 328.08 2.819.73 60.66 293.24 2.256.30 117.19 296.08
vy
TOPLAM YATIRIM HARCAMALARI
359.66 128.21 134.84
62.31
6.80
23.85
3.57
0.08
vy
8.247.89 1.845,17 462.92 2.882.04 60.66 300.04 2.280.15 120.76 296.16
vy
8-Sağ.la İlgili Mal Ve Hiz. Sun.Kur.lar 370.68 283.22
3.37
68.52
15.57
vy
Araştırma Kurumları
13.89
13.89
vy
Eğitim Ve Öğretim Kurumları
254.26 166.80
3.37
68.52
15.57
vy
Sağlıkla İlgili Hizmet Sun. Diğer Kur.lar
102.53 102.53
vy
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI 8.618.57 2.128.39 466.26 2.950.56 60.66 300.04 2.295.72 120.76 296.16
vy
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:63’den yararlanılarak oluşturulmuştur.
3078
Tablo 77: Hizmet Sunucularına Yapılan GENEL Sağlık Harcamalarının,
Ödemeyi Yapanlara Dağılımı (%), Türkiye, 2000
AN
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
1.60
0.00
0.00
0.00
9.81
90.90
1.59
v. yok
11.68
0.00
0.00
0.00
35.80
0.00
v. yok
0.00
0.00
1.32
0.00
12.11
0.00
0.00
0.00
28.40
0.72
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
veri
yok
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
v. yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok
100.00
5.31 46.44
16.15
0.39 16.15
0.85 14.71
100.00 21.77
4.16
35.75
0.77
3.72
28.60
1.49
100.00 35.65 37.49
17.32
0.00
1.89
6.63
0.99
100.00 22.37
5.61
34.94
0.74
3.64
27.65
1.46
100.00 76.41
0.91
8.48
4.20
100.00 100.00
100.00 65.60
1.33
26.95
6.12
100.00 100.00
100.00 24.70
5.41
34.23
0.70
3.48
26.64
1.40
v. yok
0.00
3.75
0.02
3.59
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
SA
12.50
9.06
2.21
17.57
0.00
0.00
61.81
veri yok
59.97
94.64
94.05
0.00
0.01
83.71
veri yok
0.00
0.00
33.74
34.38
28.57
0.00
0.00
0.00
67.01
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
veri yok
UT
2.19
0.00
0.00
0.00
0.00
1.52
35.58
v. yok
2.01
2.91
0.29
0.00
0.01
6.74
v. yok
0.72
0.00
0.54
0.58
0.18
0.00
0.00
0.00
0.43
0.00
50.42
0.00
0.00
v. yok
100.00
v. yok
v. yok
RG
0.64
0.80
0.06
0.03
0.03
0.00
0.00
v. yok
1.01
2.38
0.49
0.00
0.11
0.09
v. yok
0.04
0.00
0.91
0.95
0.56
4.39
0.73
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
0.16
0.00
0.00
0.00
0.00
7.58
1.02
v. yok
0.99
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
100.00
0.04
0.00
0.36
0.00
0.00
0.00
0.85
23.14
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
ER
DA
A.
Sosyal Sigorta
Fonları
100.00 30.86
1.30
50.76
100.00 32.21
0.99
56.94
100.00 59.09
0.79
37.86
100.00 28.76
0.68
52.95
100.00 61.79 22.39
16.99
100.00
0.00
0.00
0.00
100.00
0.00
0.00
0.00
v yok v. yok v. yok veri yok
100.00 21.15
0.00
3.19
100.00
0.00
0.00
0.07
100.00
0.00
0.00
5.17
100.00
0.00
0.00 100.00
100.00 62.25
0.00
1.82
100.00
0.00
0.00
9.45
100.00 58.30
0.00
40.94
100.00
0.00
0.00
0.00
100.00 14.67
0.73
48.05
100.00 16.45
0.82
46.82
100.00
0.13
0.00
58.08
100.00
0.00
0.00
95.61
100.00
0.00
0.00
99.27
100.00
0.31
0.00
99.69
100.00
0.00
0.00
3.30
100.00 63.68 12.46
0.00
8.74
0.00
40.84
100.00
100.00 100.00
0.00
0.00
100.00
0.00
0.00 100.00
100.00
0.00
0.00
0.00
L
1-Hastahaneler
Genel Hastahaneler
Özel Hastahaneler
4-Perakende Satış-Diğ.Tıbbi Mlz.Sun
Eczahaneler
Özel Hane Halkı
9-Dış Alem
10-Sınıflanamayan Diğer Hz.Sun.Tür
TOPLAM YATIRIM HARCAMALARI
8-Sağ.İlg.Mal-Hiz.Sun.Kur.larTrilyonTL
Yerel Yönetim
HİZMET SUNUCULAR
Merkezi Devlet
Toplam
ÖDEMEYİ YAPANLAR (OECD: Finans Kurumları)
3.44
3079
Tablo 78: Ödemeyi Yapanların TOPLAM Sağlık Harcamalarının, Hizmet
Sunucularına Dağılımı (%), Türkiye, 2000
ER
DA
21.86
0.00
0.00
0.00
0.00
0.19
21.67
v. yok
12.52
6.78
0.27
v. yok
0.01
5.39
v. yok
0.06
0.00
4.02
3.87
0.15
0.00
0.00
v. yok
0.15
0.00
28.22
0.00
0.00
v. yok
28.22
v. yok
v. yok
16.45
9.49
0.02
1.99
0.00
0.00
4.95
veri yok
49.18
28.95
11.42
veri yok
0.00
8.81
veri yok
0.00
0.00
33.11
30.04
3.06
0.00
0.00
veri yok
3.06
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
veri yok
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
31.65
31.44
0.02
0.15
0.05
0.00
0.00
v. yok
31.11
27.35
2.23
v. yok
1.15
0.36
v. yok
0.02
0.00
33.58
31.32
2.26
2.23
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
AN
52.85
47.20
0.21
4.74
0.69
0.00
0.00
veri yok
2.07
0.02
0.50
veri yok
0.38
0.79
veri yok
0.39
0.00
37.30
32.37
4.93
1.02
3.70
veri yok
0.12
0.00
2.38
0.00
2.38
veri yok
0.00
veri yok
veri yok
3.86
0.00
0.00
0.00
0.00
2.31
1.55
v. yok
15.38
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
15.38
0.74
0.00
0.74
0.00
0.00
v. yok
0.74
6.64
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
UT
8.41
5.12
0.03
0.38
2.89
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
3.53
3.53
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.93
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
Sosyal Sigorta
Fonları
Yerel Yönetim
50.18
41.71
0.52
4.02
3.93
0.00
0.00
v. yok
21.43
0.00
0.00
v. yok
20.58
0.00
v. yok
0.86
0.00
17.78
17.77
0.02
0.00
0.02
v. yok
0.00
1.20
0.80
0.80
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
RG
36.38
28.97
0.20
3.13
1.42
0.45
2.22
v. yok
22.67
8.46
3.36
veri yok
7.39
2.91
veri yok
0.33
0.23
27.13
24.16
2.97
0.37
1.30
veri yok
1.20
0.42
2.04
0.18
0.83
veri yok
1.03
veri yok
v. yok
L
1-Hastahaneler
Genel Hastahaneler
Özel Hastahaneler
Eczahaneler
SA
HİZMET SUNUCULAR
Merkezi Devlet
Toplam %
16.16 veri
0.00 yok
0.00 vy
0.00 vy
3.88 vy
11.30 vy
0.98 vy
v. yok vy
73.73 vy
0.00 vy
0.00 vy
v. yok vy
73.73 vy
0.00 vy
v. yok vy
0.00 vy
0.00 vy
10.00 vy
0.00 vy
10.00 vy
0.00 vy
0.00 vy
v. yok vy
10.00 vy
0.08 vy
0.00 vy
0.00 vy
0.00 vy
v. yok vy
0.00 vy
v. yok vy
v. yok vy
A.
Özel Hane Halkı
9-Dış Alem
v. yok
v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok vy
7.01
1.66 58.00
3.24
3.68 31.11
0.21 70.43
0.00 vy
95.64
93.05 70.87
97.84 100.00 97.73
98.95 97.04 99.97 vy
YATIRIM HARCAMALARI
4.36
6.95 29.13
2.16
0.00
2.27
1.05
2.95
0.00 vy
100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 100.00 vy
8-Sağ.İlg.Mal-Hiz.Sun.Kur.larTrilyonTL 370.68 283.22
3.37
68.52
15.57
vy
13.89
13.89
vy
254.26 166.80
3.37
68.52
15.57
vy
102.53 102.58
vy
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI 8.618.57 2.128.39 466.26 2.950.56 60.66 300.04 2.295.72 120.76 296.16 vy
3080
Tablo 79: Ödemeyi Yapanların CARİ Sağlık Harcamalarının, Hizmet
Sunucularına Dağılımı (%), Türkiye, 2000
ER
DA
A.
22.36
0.00
0.00
0.00
0.00
0.19
22.17
v. yok
12.81
6.93
0.28
v. yok
0.01
5.52
v. yok
0.07
0.00
4.12
3.96
0.15
0.00
0.00
0.00
0.15
0.00
28.88
0.00
0.00
v. yok
28.88
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok v. yok veri yok v. yok
7.33
1.79 81.83
3.31
3.68
100.00 100.00 100.00 100.00 100.00
359.66 128.21 134.84
62.31
8.247.89 1.845.17 462.92 2.882.04 60.66
370.68 283.22
3.37
68.52
13.89
13.89
254.26 166.80
3.37
68.52
102.52 102.53
8.618.57 2.128.39 466.26 2.950.56 60.66
16.63
9.59
0.02
2.01
0.00
0.00
5.01
veri yok
49.70
29.26
11.54
veri yok
0.00
8.90
veri yok
0.00
0.00
33.46
30.36
3.10
0.00
0.00
0.00
3.10
0.00
0.00
0.00
0.00
veri yok
0.00
veri yok
veri yok
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
31.65
31.44
0.02
0.15
0.05
0.00
0.00
v. yok
31.11
27.35
2.23
v. yok
1.15
0.36
v. yok
0.02
0.00
33.58
31.32
2.26
2.23
0.03
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
AN
54.01
48.24
0.22
4.84
0.71
0.00
0.00
veri yok
2.12
0.02
0.51
veri yok
0.39
0.80
veri yok
0.39
0.00
38.13
33.09
5.04
1.04
0.10
3.78
0.12
0.00
2.43
0.00
2.43
veri yok
0.00
veri yok
veri yok
3.98
0.00
0.00
0.00
0.00
2.38
1.60
v. yok
15.85
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
15.85
0.76
0.00
1.76
0.00
0.00
0.00
0.76
6.84
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
UT
11.87
7.22
0.04
0.54
4.07
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
v. yok
0.00
0.00
4.98
4.98
0.00
0.00
0.00
0.00
0.00
1.32
0.00
0.00
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
Sosyal Sigorta
Fonları
Yerel Yönetim
53.92
44.82
0.56
4.32
4.22
0.00
0.00
v. yok
23.03
0.00
0.00
v. yok
22,11
0,00
v. yok
0,92
0,00
19.11
19.09
0.02
0.00
0.00
0.02
0.00
1.29
0.85
0.85
0.00
v. yok
0.00
v. yok
v. yok
RG
38.03
30.29
0.21
3.27
1.49
0.47
2.37
v. yok
23.71
8.84
3.51
veri yok
7.73
3.04
veri yok
0.34
0.24
28.36
25.26
3.10
0.39
0.03
1.35
1.32
0.44
2.13
0.19
0.87
veri yok
1.07
veri yok
v. yok
L
1-Hastahaneler
Genel Hastahaneler
Özel Hastahaneler
Eczahaneler
Özel Hane Halkı
9-Dış Alem
YATIRIM HARCAMALARI
8-Sağ.İlg.Mal-Hiz.Sun.Kur.larTrilyonTL
SA
HİZMET SUNUCULAR
Merkezi Devlet
Toplam %
16.17 veri
0.00 yok
0.00 vy
0.00 vy
3.88 vy
11.30 vy
0.98 vy
v. yok vy
73.75 vy
0.00 vy
0.00 vy
v. yok vy
73.75 vy
0.00 vy
v. yok vy
0.00 vy
0.00 vy
10.00 vy
0.00 vy
10.00 vy
0.00 vy
0.00 vy
0.00 vy
10.00 vy
0.08 vy
0.00 vy
0.00 vy
0.00 vy
v. yok vy
0.00 vy
v. yok vy
v. yok vy
v. yok veri yok v. yok v. yok
31.83
0.22 72.57
0.00
100.00 100.00 100.00 100.00
6.80
23.85
3.57
0.08
300.04 2.280.15 120.76 268.16
15.57
15.57
300.04 2.295.72 120.76 296.16
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
vy
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:66’dan yararlanılarak oluşturulmuştur.
3081
Tablo 80: Ödemeyi Yapanların GENEL Sağlık Harcamalarının Ve Sağlık
Hizmeti Türlerine Yapılan Ödemelerin Dağılımı (TL), Türkiye,
2000
69.60
32.80
v. yok
v. yok
274.81
42.36
4.259.16 1.128.94
0.81
021
11.14
1.82
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
AN
229.90 veri
28.47 yok
v. yok vy
201.45 vy
v. yok vy
5.22
6.72
1.46
vy
v. yok v. yok veri yok
v. yok
v. yok
vy
6.93
5.42
vy
0.01
7.92
200.83
15.83 237.08 0.0
0.33
20.69
19.00
1.69
0.00
31.70
15.42
0
16.28
1-5 Kişiye Yönelik Sağ.Hz.leri Ve Mlz 6.552.00 1.457.08
48.53 2.422.97
60.28 121.73 2.101.57
SA
39.59 109.66 1.346.70
18.12 1.072.02
17.95 932.95
97.72
0.17
41.34
5-Ayakta Hastalara Verilen Tıbbi Hzl 2.292.84
İlaçlar Ve Diğer Tıbbi Sarf Malzemeleri 2.042.76
99.41
Sınıflanamayan Diğer Tıbbi Malzemeler 151.17
30.41 1.350.95
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
26.48
v. yok veri yok
1.14065
8.18
136.09
0.43
veri yok v. yok
1.004.56
7.75
veri yok v. yok
UT
Ara Toplam
Sosyal Sigorta
Fonları
3.915.75 1.053.78 29.39 1.313.33 39.58 99.92
1.569.10 594.86 16.90 723.41 19.78 49.16
veri yok
v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
2.345.65 458.92 12.49 589.94 19.79 50.75
veri yok
v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
RG
Yerel Yönetim
Toplam
Merkezi Devlet
ÖDEMEYİ YAPANLAR (Trilyon TL) (OECD: Finans Kurumları)
328.14
327.81
190.14
182.10
0.62
179.28
14.68
5.93
68.60
966.79
63.10 272.97
328.19
ER
DA
L
TOPLAM CARİ SAĞLIK HARCAMASI 7.888.21 1.716.96 328.05 2.819.76
YATIRIMLARI
359.66
128.21 134.84
62.31
8.247.88 1.845.17 462.89 2.882.07
3.37
68.41
12.07
11.62
0.00
0.45
754.87
685.00
0
69.88
55.23
33.11
0
22.22
vy
vy
vy
vy
47.53 292.31
vy
0.11
5.91
1.40
vy
84.68
4.41
0.98
vy
59.34
1.35
vy
60.67 293.24 2.256.30 117.19 296.04
vy
0.39
86.72
6.80
154.73
23.85
3.57
0.08
vy
60.67 300.04 2.280.15 120.76 296.12
vy
336.89
249.43
15.57
vy
13.89
13.89
vy
0.35
vy
19.55
19.55
vy
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok
v. yok veri yok
v. yok
v. yok
vy
Sağlıkla İlgili Nakdi
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok
v. yok veri yok
v. yok
v. yok
vy
60.67 300.04 2.295.72 120.76 296.12
vy
A.
0.35
Çevre Sağlığı
Faydaların
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI 8.618.56 2.128.39 466.26 2.950.48
oluşturulmuştur. (Cari, Yatırım, Toplam ve Genel sağlık harcamalarının Toplam’larındaki Tablo 46-49’dan farklı
olan sayılar “Kaynak”ta aynen yer almakta olup, küsuratın yuvarlanmasından kaynaklanmış olabilir)
3082
Tablo 81: Sağlık Hizmeti Türlerine Yapılan GENEL Sağlık Harcamalarının,
Ödemeyi Yapanlara Dağılımı (%), Türkiye, 2000
AN
100.00
Yatan Hastalara Verilen Tedavi Edici H 100.00
v. yok
Ayakta Hastalara Verilen Tedavi Ed. Hz 100.00
v. yok
26.92
0.75 33.55
1.01
2.55
29.14
0.24
37.91
1.08 46.10
1.26
3.13
8.67
0.03
v. yok v. yok v. yok v. yok v. yok veri yok v. yok
19.56
0.53 25.15
0.84
2.16
42.83
0.33
v. yok v. yok v. yok v. yok v. yok veri yok v. yok
100.00
47.13
1.16
5.87
1.81
v. yok
8.59
v. yok
veri
yok
vy
vy
vy
1.03
2.53
vy
v. yok v. yok v. yok veri yok v. yok
38.05
0.00
UT
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
Sosyal Sigorta
Fonları
Yerel Yönetim
Toplam %
Merkezi Devlet
2.62
7.50
v. yok
v. yok
v. yok
vy
100.00
15.41
0.08
4.05
0.00
2.88
73.08
2.52
1.97
vy
100.00
100.00
100.00
100.00
14.31
16.05
0.00
0.22
0.79
0.88
0.00
0.11
46.76
45.67
98.30
27.35
0.90
0.93
1.70
0.00
0.53
0.57
0.00
0.30
32.92
33.53
0.00
46.23
1.38
0.75
0.00
10.77
2.41
1.62
0.00
14.70
vy
vy
vy
vy
1-5 Kişiye Yönelik Sağ.Hz.leri Ve Mlz 100.00
22.24
0.74
36.98
0.92
1.86
32.08
0.73
4.46
vy
6-Koruma Ve Halk Sağlığı Hizmetleri 100.00
95.77
0.33
0.00
0.00
0.06
0.00
3.11
0.74
vy
7- Genel Sağlık Ve Sigorta Yönetimi 100.00
8.19
3.31
38.26
0.00
47.23
0.00
2.46
0.55
vy
SA
6.53
28.23
33.95
0.04
8.97
16.00
6.14
0.14
vy
TOPLAM CARİ SAĞLIK HARCAMASI 100.00
21.77
4.16
35.75
0.77
3.72
28.60
1.49
3.75
vy
YATIRIMLARI
L
10- Sınıflanamayan Diğer Sağ.Hz.ler 100.00
RG
v. yok
35.65
37.49
17.32
0.00
1.89
6.63
0.99
0.02
vy
100.00
22.37
5.61
34.94
0.74
3.64
27.65
1.46
3.59
vy
Sa Personeli Eğitim Öğretimi TrilyonTL 100.00
74.04
1.00
20.34
ER
DA
100.00
4.62
vy
100.00
100.00
vy
100.00
100.00
vy
Çevre Sağlığı
100.00
100.00
vy
Hastalıkla Veya Sakatlıkla Yaşamaya v. yok
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok
v. yok
vy
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok
v. yok
vy
24.70
5.41
3.44
vy
A.
Faydaların v. yok
100.00
34.23
0.70
3.48
26.64
1.40
oluşturulmuştur. (Cari, Yatırım, Toplam ve Genel sağlık harcamalarının Toplam’larındaki Tablo 46-49’dan farklı
olan sayılar “Kaynak”ta aynen yer almakta olup, küsuratın yuvarlanmasından kaynaklanmış olabilir)
3083
Tablo 82: Ödemeyi Yapanların TOPLAM Sağlık Harcamalarının, Sağlık
Hizmeti Türlerine Dağılımı (%), Türkiye, 2000
0.84
v. yok
AN
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
veri
yok
vy
vy
vy
v. yok
v. yok
v. yok
v. yok
vy
0.39
0.02
2.64
8.81
5.74
1.83
vy
3.91
3.88
0.00
0.04
37.20
32.37
3.39
1.43
34.10
31.32
2.79
0.00
4.02
3.87
0.00
0.15
33.11
30.04
0.00
3.06
26.25
12.77
0.00
13.48
18.65
11.15
0.00
7.50
vy
vy
vy
vy
78.97 10.48
84.07
99.36
40.57
92.17
39.39
98.71
vy
0.00
0.00
0.04
0.00
4.89
0.47
vy
2.38
0.00
28.22
0.00
3.65
0.33
vy
11.39
0.64
28.90
6.79
49.14
0.46
vy
97.84 100.00
97.73
98.95
97.04
99.97
vy
2.96
0.03
vy
100.00 100.00 100.00
vy
1.78
0.17
v. yok v. yok
0.05
27.80
24.77
1.21
1.83
17.78
17.77
0.00
0.02
79.44
2.31
9.87
0.13
2.17
0.80
1.28
11.72
3.42 58.97
95.64
93.05 70.87
0.92
0.00
0.61
0.23
0.60
0.59
vy
v.yok v. yok
SA
2.30
L
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
Sosyal Sigorta
Fonları
6.35
45.57 65.24 33.30
50.03
6.77 77.64
3.65
25.10 32.60 16.38
5.97
0.36
9.61
v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
2.70
20.47 32.62 16.91
44.06
6.42 68.03
v. yok veri yok v. yok v. yok veri yok v. yok v. yok
3.33
ER
DA
UT
57.11
32.24
v. yok
24.87
v. yok
RG
47.46
19.02
veri yok
28.44
veri yok
Yerel Yönetim
Toplam %
Merkezi Devlet
YATIRIMLARI
4.36
6.95 29.13
100.00
100.00 100.00
336.89
249.43
11.89
13.89
vy
0.35
0.35
vy
3.37
2.16
0.00
2.27
100.00 100.00 100.00
68.71
1.05
15.57
vy
19,55
19.55
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok v. yok
v. yok v. yok
v. yok
veri
yok
v. yok
v. yok
vy
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok v. yok
v. yok v. yok
v. yok
veri yok
v. yok
v. yok
vy
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI 8.618.56 2.128.39 466.26 2.950.48 60.67 300.04 2.295.72 120.76 296.12
vy
A.
Çevre Sağlığı
Faydaların
vy
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:69’dan yararlanılarak
3084
Tablo 83: Ödemeyi Yapanların CARİ Sağlık Harcamalarının, Sağlık
Hizmeti Türlerine Dağılımı (%), Türkiye, 2000
1.91
v. yok
v. yok
3.48
2.47
0.06
29.07
25.90
1.26
1.92
19.11
19.09
0.00
0.02
83.06
2.41
2.27
L
12.26
0.25
v. yok veri yok
0.62
İşletmelerin
Doğrudan
Harcamaları
Dış Alem (Ülke
Dışı Kaynaklar)
AN
Kâr Amaçsız
Kuruluşlar
Hane Halkı
Doğrudan /
Cepten Öd.ler
0.23
0.61
0.59
vy
v. yok v. yok
vy
0.02
2.70
8.90
5.91
1.83
vy
5.52
5.47
0.00
0.05
38.02
33.09
3.47
1.47
34.10
31.32
2.79
0.00
4.12
3.96
0.00
0.15
33.46
30.36
0.00
3.10
27.05
13.16
0.00
13.89
18.66
11.15
0.00
7.51
vy
vy
vy
vy
84.86
14.79
85.93
99.36
41.51
93.14
40.56
98.74
vy
10.61
0.19
0.00
0.00
0.04
0.00
5.04
0.47
vy
0.85
1.81
2.43
0.00
28.88
0.00
3.76
0.33
vy
3.68
83.21
11.64
0.64
29.57
6.86
50.64
0.46
vy
100.00 100.00 100.00
vy
100.00
YATIRIMLARI
359.66 128.211 134.84
ER
DA
0.00
veri
yok
vy
vy
vy
0.40
0.94
SA
Özel Sosyal
Sigorta (SSK
Geçici 20. Md.)
Özel Sigorta
Şirketleri
Sosyal Sigorta
Fonları
0.88
UT
61.37
8.96
46.58 65.24 34.07
50.55
6.98 77.66
34.65
5.15
25.66 32.60 16.76
6.03
0.37
9.62
26.73
3.81
20.92 32.62 17.31
44.52
6.61 68.05
RG
49.63
19.89
veri yok
29.74
veri yok
Yerel Yönetim
Toplam %
Merkezi Devlet
100.00 100.00
100.00 100.00 100.00
62.31
8247.88 1845.17 462.89 2882.07
3.57
0.08
vy
60.67 300.04 2280.15 120.76 296.12
vy
249.43
13.89
13.89
vy
0.35
0.35
vy
Çevre Sağlığı
19.55
19.55
vy
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok
v. yok veri yok
v. yok v. yok
vy
Sunumu Ve Yönetimi
v. yok
v. yok
v. yok veri yok
v. yok v. yok
vy
60.67 300.04 2.295.72 120.76 296.12
vy
A.
Faydaların
68.51
23.85
336.89
3.37
6.80
TOPL. GENEL SAĞLIK HARCAMASI 8.618.56 2.128.39 466.26 2.950.48
15.57
vy
3085
VI.3.1.1. Sağlık Bakanlığı’nın Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
AN
Sağlık Bakanlığı, hudut ve sahiller sağlık hizmetleri dâhil, görevi olan sağlık
hizmetlerini yerine getirebilmek için, önemli bir sağlık hizmetleri talep edicisi niteliğini
de kazanmaktadır.
UT
Ancak, bu niteliğiyle yaptığı talep harcamaları konusunda tam ve kullanılabilir
veriler, Bakanlık yayınları arasında da yoktur. Bütçe rakamlarının arz ve talep amacı
ayırımı çoğu zaman belirsiz olduğu gibi, Döner Sermaye ve Fon kaynaklarının talep
harcamalarıyla da birleştirilememektedir.
RG
Maliyet muhasebesi uygulamalarının yokluğu ve bu sebeple hangi
harcamanın hangi arz veya talep amacıyla yapıldığının araştırılması da, diğer
sebepler arasında en temel nitelikte olanlarından birisidir (Bakanlığın hizmet arzı
harcamaları ile ilgili bilgi için önceki bölüme bakınız).
SA
Öte yandan, Sağlık Bakanlığı günümüzde yataklı tedavi hizmetlerinde adeta
yarı özerk birer KİT durumuna gelmiş olan hastahaneleriyle, sosyal sağlık hizmeti
yapmak yerine kazanca dönük bir yaklaşımı benimsemiş görünürken, koruyucu ve
birinci basamak sağlık hizmetlerindeki sorumluluklarını da mümkün olduğunca
azaltmaya çalışan reform yaklaşımlarını resmi politika haline getirmeye gayret
etmektedir. Bunun sonucunda yataklı tedavi hizmetlerinde talep edici niteliği hızla
büyürken, diğer hizmetlerde arz ve talep edicilik vasıfları küçülmekte, bu hizmetler
yeterince karşılanmamaktadır.
L
Döner Sermaye gelirleri dikkate alındığında SB’nın toplam gelirleri, toplam
konsolide Bütçe kaynaklı sağlık harcamalarından fazla olmakta, önemli bir miktarda
“kâr” oluşmaktadır.
ER
DA
Son tahlilde SB’nın, sosyal nitelikte hizmet arz edici baskın niteliğinden
gerilediğini söylemek, buna karşılık, yetersiz ve düzensiz hizmet talep edici rolüyle,
düşük nitelikli hizmeti yüksek harcamalarla üreten bir talep piyasasını
oluşturduğundan söz etmek mümkündür. Hem bu yeni görünümü ve hem de önceki
hizmet arzı ağırlıklı özelliğini yitirmesi, olumsuz etkili yapı değişiklikleri
oluşturmuştur. Aynı rol, Kamu Üniversite hastahanelerinde de söz konusudur
(92:50).
VI.3.1.2. Fonların Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
A.
Fonlardan yapılan sağlık yardımları ve diğer sağlık hizmeti talebi harcamaları,
Türkiye sağlık sektörü talep mali kaynakları yapısının önemli bir kısmını
oluşturmakta ve sağlık hizmeti içinde iki yönlü katkısı görülmekte idi.
Bunlardan ilki, muhtaçlar için yapılan sosyal sağlık hizmeti talebidir.
Fonların ikinci katkısı, sağlık hizmetleri için kamu kuruluşlarına mali kaynak
sağlamaktır.
2000 yılı öncesinde 60 kadar olan Fon sayısı 2000 yılında altıya indirildiği için
bu tür harcamalar azalmıştır. Diğer Fonlar kapatılarak, gelirleri bütçe içine alınmıştır.
3086
Halen sağlık hizmetleri talebi amacıyla çalışan tek Fon 3294 sayılı Sosyal
Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu uyarınca kurulan “Sosyal
Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonu”dur (SYDTF).
AN
Bu Fon ile ilgili konular: Türkiye Sağlık Sektöründe Diğer Sağlık Hizmeti Arzı
Harcamaları / Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
/ Yardım Amaçlı Kuruluşların Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları bölümünde
incelenmektedir.
UT
VI.3.1.3. Diğer Bakanlık Ve Kuruluşların (KİT’ler Dâhil) Sağlık
Hizmeti Talebi Harcamaları
RG
Tablo 75’te yer alan “Tüm Bakanlık Ve Kuruluşların Personel İçin Sağlık
Harcamaları” bölümüne Sağlık Bakanlığı personeli de dâhildir ve bu bölüm, bakanlık
ve kuruluşların sadece kendi personeli için yaptığı koruma, teşhis ve tedavi amaçlı
hizmet talebi harcamalarını içermekte olup, GSS ile 2010 yılında kaldırılmıştır.
SA
Bu amaçla Genel Bütçeye dâhil kuruluşlarda personel için 1999 yılında 425,
2000 yılında 625 Trilyon, Katma Bütçeye dâhil kamu kuruluşlarında 1999 yılında 50,
2000 yılında 80 Trilyon ve bağımsız bütçeli kamu kuruluşlarında 1999 yılında 6,
2000 yılında da 7 Trilyon TL. civarında sağlık hizmeti talebi harcaması yapılmıştır.
Bu miktarın ne kadarının “cenaze gideri” yardımı ödeneği olduğu ayrıntısı
bilinmemektedir.
Bazı kamu kurum ve kuruluşlarının yıllar içinde çeşitli gerekçelerle kurdukları
kendi hastahane ve polikliniklerinin sayıları çok azalmıştır.
ER
DA
L
Bunlardan hastahaneler SB’na devredilmiş olup, ayakta sağlık hizmeti veren
muayenehane, poliklinik ve klinikler bakanlık ve kuruluşlar bünyesinde çalışmaya
devam etmektedir (98:101).
Kamu İktisadi Teşebbüsleri, birer kamu kuruluşu oldukları halde, özel hukuk
kurallarına göre faaliyet göstermeleri sebebiyle, sağlık alanında da mensuplarına
devlet memurlarının çok ötesinde yararlar sunabilmekte, anlaşma yaptıkları hekim
ve sağlık kuruluşlarınca mensuplarına sağlık hizmeti verebilmektedir.
Birkaç KİT’in kendi hastahanesi vardır (118:43).
A.
Bakanlıklar, KİT ve diğer merkezi idareye bağlı kuruluşların kendi
bünyelerinde kalan bazı hastahaneleri ve ayakta teşhis ve tedavi hizmeti veren çok
sayıdaki birimleriyle hizmet sunumunda da yer almaktadırlar.
Ancak, bu tür sağlık hizmeti arz birimlerine sahip olsalar da, SB, TSK ve
Kamu Üniversiteleri dışında kalan ve merkezi yönetimin bileşeni olan bakanlık ve
kuruluşlar aslında birer sağlık hizmeti talep edicisidirler.
Farklı bir özellik gösteren SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı birer “kamu
kaynaklı” kuruluş olmayıp, bütçe dışı ve prim esaslı bir yapıya sahip oldukları için,
yönetimleri “resmi” olmakla birlikte, farklı ve özel bir statüye sahiptirler (92:51).
3087
Türkiye’de bakanlıkların sağlık harcamaları iki türe ayrılmaktadır.
AN
Birincisi “081.180 harcama kalemi” adındaki, çalışan ve bağımlılarına yapılan
tedavi yardımları ve cenaze giderleridir. İçeriğinde tedavi kurumlarına yapılan
ödemeler, protez-ortez alımı, laboratuvar ödemeleri, tedavi yollukları, cenaze
yardımı, ilaç yardımı ve ameliyat ödemeleri bulunmaktadır.
İkincisi “082.180 harcama kalemi” adındaki sağlık programlarına yapılan
harcamalardır.
UT
Milli Savunma Bakanlığı’nda 180 harcama kalemi ile birlikte “190 diğer
personel giderleri” harcama kalemi kullanılmaktadır. Bunun içeriğinde harçlıklar, er
ve erbaş harçlıkları, yurt içi ve yurt dışı staj ve öğrenim giderleri bulunmaktadır.
RG
Sadece Adalet Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Çalışma Ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı, Çevre Bakanlığı ve Turizm Bakanlığı’nın sağlık harcamalarıyla ilgili
programları bulunmaktadır.
Bu bakanlıkların sağlık harcamaları ile ilgili sağlık programları şunlardır:
SA
Adalet Bakanlığı: Adli Tıp Hizmetleri’ni içeren program.
Milli Eğitim Bakanlığı: Hastahane ve okul sağlığı giderlerini içeren program.
Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı: İşçi ve iş göçü hızı ile işçi sağlığı ve
iş güvenliği merkezleriyle ilgili programlar.
L
Çevre Bakanlığı: Çevre kirliliğini önleme ve kontrol, çevre koruma, çevresel
etki değerlendirmesi, çevre eğitimi ve yayın ile ilgili programlar.
ER
DA
Turizm Bakanlığı: Turistik yörelerde çevre temizliği hizmetleri, turistik
yörelerde haşaratla mücadele ve temizlik hizmetleri, turistik yörelerde deniz suyu
temizlik hizmetleri ile ilgili programlar.
Diğer bakanlıklarda
görünmemektedir.
VI.3.1.4.
sağlık
Türk Silahlı
Harcamaları
harcamalarıyla
Kuvvetleri’nin
ilgili
Sağlık
ayrı
programlar
Hizmeti
Talebi
TSK yurt çapında 42 hastahane ile kendi sağlık alt yapısını oluşturmuştur.
A.
Bu hastahaneler ordu ve bazı emniyet mensuplarına, askerlik görevini yapan
ve ordudan emekli olan personel ile bunların yakınlarına koruyucu ve tedavi edici
sağlık hizmeti vermekte olup, bazı sağlık birimlerinde sivillere de hizmet verilmeye
başlanmıştır. TSK personeli için tedavi gideri 15.1.2010’dan itibaren bütçeden değil,
ödenen Genel Sağlık Sigortası primlerinden GSS’ce yapılmaktadır.
Bu hastahanelerden biri olan Gülhane Askeri Tıp Akademisi
mensuplarına tıp eğitimi ve tıpta uzmanlık eğitimi vermektedir (98:101).
ordu
TSK, kendi bünyesinde olan sağlık tesisleriyle sağlık hizmeti, sağlık
insangücü eğitimi, ilaç üretimi sunmaktadır.
3088
AN
Ancak bu sağlık tesislerinde verilen hizmetlerin önemli bir bölümü TSK ve
kısmen Milli Savunma Bakanlığı tarafından, kapalı ve monopolistik bir yapıda ve kâr
faktörü olmadan üretilip tüketildiğinden, yatırım harcamaları da dâhil olmak üzere,
görünmeyen fakat gerçekte tabii olarak var olan fiyatı oluşturan, toplam hizmet
arzının maliyet unsurları, büyük ölçüde örtüşebileceği toplam hizmet talebi maliyeti
olarak da kabul edilebilir.
UT
Bu gerekçe ışığında, daha kesin verilere ulaşılabilinceye kadar, eldeki ’gider’
başlıklı verilerin, TSK sağlık harcamaları bakımından, aslında hizmet arzı amaçlı
olmalarına rağmen, yaklaşık tutarda, sağlık hizmeti talebi harcaması olarak da
kabulü söz konusu olabilir (92:51).
VI.3.1.5. Kamu Üniversitelerinin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
RG
Kamu üniversitelerinin sağlık hizmeti talebi harcamaları personel ve öğrenciler
için yapılmaktadır. Tüm personel için tedavi gideri 15.1.2010’dan itibaren bütçeden
değil, ödenen Genel Sağlık Sigortası primlerinden GSS’ce yapılmaktadır.
SA
Medikososyal Merkez adlı birimleri aracılığıyla öğrencileri için sağlık hizmeti
talep etmek amacıyla yapılan harcamaların mali kaynağı, Katma Bütçe, Döner
Sermaye ve Fonlardan ayrılan paylardır.
Kamu üniversitelerinin personel sağlık harcamaları Tablo 75’te ”Tüm Bakanlık
Ve Kuruluşların Personel Sağlık Harcamaları” içindedir. Öğrenci sağlık harcamaları
ise, “Medikososyal” satırında, Medikososyal Merkezlerince yapılan harcamaların
toplamı olarak gösterilmektedir.
ER
DA
L
Üniversite hastahaneleri birer hizmet arzı kuruluşu olmalarının yanında,
hizmet üretip arz etmeleri için ihtiyaçları olan insangücü, yardımcı unsurlar, arz
düzenleri (mekanizmalar) ve yönetim yapılarını elde etmek için önemli birer hizmet
talep edici niteliği de kazanmaktadırlar. Ancak bu durum, onların birer hizmet arzı
kuruluşu olmaları niteliğini değiştirmemektedir.
Kamu Üniversiteleri dışında kalan üniversiteler birer özel vakıf kuruluşudurlar
ve bu özellikleri sebebiyle ‘Diğer Mali Kaynaklar’ bölümünün ‘Toplumsal Yardım
Kuruluşları’ harcamaları içinde yer almaktadırlar (92:51).
VI.3.1.6. Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumunun Sağlık
A.
Türkiye Sağlık Sektöründe Diğer Sağlık Hizmeti Arzı Harcamaları / Yardım
Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları / Yardım Amaçlı
Kuruluşların Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları başlıklı bölüme bakınız.
VI.3.1.7. Özel İdarelerin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Merkezi Yönetimin taşra teşkilatı dışındaki asıl yerel birimi olan İl Özel
İdareleri, Vali tarafından yönetilen bir teşkilattır.
İlçeler boyutunda
planlanmaktadır.
Kaymakam
başkanlığında
benzerlerinin
kurulması
3089
Belediyeler gibi il özel idareleri de, yerel halktan seçilen kurullara sahiptir.
Yerel olanak ve kaynakların yerel ihtiyaçlar için kullanılmasını ve bunun daha az
bürokratik işlemle yapılmasını amaçlar.
Bu ihtiyaçlardan birisi de sağlık hizmetleridir.
AN
Mevcut 81 İl Özel İdaresi, kendine ait birimlerde verdiği sağlık hizmetleri
dışında, belde insanları için, diğer kamu ve özel sağlık kuruluşlarından hizmet
talebinde bulunurlar ve bunun için kendi mali kaynaklarını kullanırlar.
UT
İl özel idarelerinin yaptığı sağlık harcamalarıyla ilgili toplu ve ayrıntılı tam veri
mevcut değildir (92:54).
VI.3.1.8. Yerel Yönetimlerin (Belediye, Köy, Muhtarlık) Sağlık
RG
Türkiye’de 3.200 belediye, 35.000 kadar köy, bunun da üzerindeki sayıda
muhtarlık bulunmaktadır.
SA
Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler önemli bir sağlık hizmeti talep
edicisidir.
Görev alanı içine giren ve buna ek olarak vermek istedikleri sağlık hizmetleri
için kendi sağlık birimlerinde ve diğer kamu ve özel sağlık kuruluşlarına, sağlık
hizmeti talebi harcaması yapmaktadırlar.
Bu amaçla yapılan toplam ve ayrıntı harcama verilerini içeren bir bilgi yoktur.
ER
DA
L
Köy ve muhtarlıklar, belli toplum sağlığı hizmetleri dışında, kişisel sağlık
hizmetlerinin talebi için kaynak kullanmaktan daha çok, kişilerin, sosyal yardıma
muhtaç oldukları hakkında belge düzenlemekle hizmet vermektedirler (92:55).
VI.3.2. Sağlık Hizmetleri Talebi Amaçlı Özel Kaynaklı Harcamalar
VI.3.2.1.
Özel Sektör
Harcamaları
Kuruluşlarının
Sağlık
Hizmeti
Talebi
VI.3.2.1.1. Genel Özel Sektörün Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
A.
Sağlık hizmeti arz veya talebi amacı ile kurulmamış olan özel sektör
kuruluşlarının sağlık hizmeti talebiyle yaptıkları ve çok büyük miktarlara ulaştığı
tahmin edilen harcamalarının gerçek boyutu ve ayrıntıları hakkında, sağlık sigortası
prim ödemeleri dışında hiçbir bilgi bulunmamaktadır.
Bu kuruluşların sigortalı sahip ve çalışanlarının SSK, Bağ-Kur ve özel sağlık
sigortası için ödedikleri primler dışında da, çeşitli başka sebeplerle sağlık hizmeti
temin etmek için hizmetin bedelini özel sektör kuruluşunun kasasından /
kaynaklarından ödedikleri bilinmektedir.
Kayıt dışı istihdam ve ekonomik yapının çok büyük olduğu Türkiye’de bu
harcamaların ayrıntısına ulaşmak da şimdilik imkan dışıdır (92:27).
3090
VI.3.2.1.2. Sağlıkla İlgili Özel Sektörün Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
AN
VI.3.2.1.2.1. Özel Hekim Muayenehane, Klinik, Polikliniklerinin
Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Tıp ve diş hekimi muayenehane, klinik ve polikliniklerle ilgili genel bilgi Hizmet
Arzı bölümünde yer almaktadır.
UT
Bu birimler sağlık hizmeti sunumları sırasında ihtiyaçları olan bazı mal ve
hizmetleri temin etmek için sektörde talep edici olarak da etkinlik göstermektedirler.
Ancak bu amaçla yaptıkları harcamaların tür ve tutarı hakkında bilgi
bulunmamaktadır ve genel Özel Sektör talebi ile ilgili olarak belirtilen hususlar, daha
küçük boyutta da olsa, burada da söz konusudur (92:228).
RG
VI.3.2.1.2.2.
Özel
Tıbbi
Laboratuvar
Ve
Görüntüleme
Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Özel
Hastahanelerin
Sağlık
Hizmeti
Talebi
L
VI.3.2.1.2.3.
Harcamaları
SA
Hizmet arzı bölümünde de değinildiği gibi, bu kuruluşlar laboratuvar ve
görüntüleme işlemleri sırasında oldukça büyük maliyetli madde ve malzeme
kullanmaları yanında diğer maliyet unsurları sebebiyle, sağlık sektöründe bir hizmet
talep edici olarak da yer almaktadırlar. Türkiye’de yaygın hizmet birimleri oldukları
halde, hizmet arzı için yaptıkları talebin yatırım ve işletme harcamalarının nitelik ve
niceliği konusunda hiçbir veri yoktur (92:36).
ER
DA
Asıl nitelikleri sağlık hizmeti arz etmek olan ve sayılarının gelecekte artacağı
beklenen özel hastahaneler, hizmetlerini sunabilmek için, sağlık hizmeti üretim
unsurlarının her dördüne de sürekli olarak ihtiyaç duyarlar ve bu sebeple zorunlu bir
talep edici durumundadırlar. Yatırım ve işletme harcamaları niteliğinde olabilen bu
talebin büyüklük ve ayrıntıları hakkında gerçek bilgilere henüz ulaşılamamaktadır
(92:39).
VI.3.2.1.2.4.
Özel İlaç Üretim, Dağıtım Kuruluşları
Eczahanelerin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Ve
A.
Bu kuruluşlar da üretim yapıp sunabilmek için yatırım ve işletme türünde
çeşitli sağlık ürün ve hizmetlerini talep etmektedirler. Elde bulunan veriler, daha
önceki ilgili bölümlerde ele alınmıştır (92:41).
VI.3.2.1.2.5. Özel Tıbbi Cihaz Ve Malzeme Üretim Ve Satış
Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Bu kuruluşların da ürünlerini arz edebilmek için, bir yandan sürekli olarak talep
edici durumunda oldukları bilinmekte, ancak bunun tutarı ve ayrıntısı hakkında
geçerli ve yeterli veri bulunmamaktadır. Türkiye’de sağlık teknolojisi konusu, daha
önce özel bölümünde incelenmiştir (92:42).
3091
VI.3.2.1.2.6. Sağlıkla İlgili Diğer Özel Kuruluşların Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
VI.3.2.2. Kişilerin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
AN
Yukarıda belirtilenlerin dışında kalan benzer kuruluşların sağlık hizmeti talebi
amaçlı harcamaları konusunda veri mevcut değildir (92:43).
UT
VI.3.2.2.1. Kişilerin / Hane Halkının Doğrudan Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
Tablo 84: OECD Ülkelerinde, Toplam Sağlık Harcamaları İçinde
Kişisel Doğrudan / Cepten Sağlık Harcamaları Payları
(%), 2000
İtalya
Finlandiya
Avustralya
Avusturya
Japonya
İzlanda
Danimarka
22.7
20.4
18.9
18.6
16.9
16.4
15.9
Kanada
Yeni Zelanda
ABD
Norveç
İrlanda
Slovakya
Hollanda
15.9
15.3
15.0
14.5
13.5
10.7
10.6
RG
51.1
43.1
32.9
29.9
27.7
26.3
23.6
SA
Meksika
Kore
İsviçre
Polonya
Türkiye
Macaristan
İspanya
Almanya
Fransa
Çek
Lüksemburg
10.5
10.5
8.6
7.5
ER
DA
L
Kişilerin kimden, nereden ve ne türde olursa olsun, talep edip kullandıkları
sağlık hizmetleri için, hizmet sunucuya / arz ediciye bunun bedelini bir ücret veya
başka türden bir karşılık olarak, kendilerinin bizzat ve doğrudan doğruya yaptıkları
bütün ödemeler bu talep harcamasını oluşturur. Bu tür ödeme yaygın olarak kısaca
“cepten ödeme” olarak da nitelendirilmektedir (92:47).
Sosyal sigorta şemsiyesi altında olanların, bir dolaylı kişisel / hane halkı
ödemesi olan primleri dışında kalan, örneğin yazılan ilaç ve malzeme bedelinin belli
bir kısmı için ödedikleri katkı payları da doğrudan ödeme kapsamındadır (92:48).
A.
Sağlık hizmetini kullananlardan sağlanan katkı payları, sağlık hizmetlerinde
ucuz olan eşdeğere yönelimi sağlaması, kullanıcıların sağlık hizmetine gereksiz ve
aşırı talebi engelleyebilmesi, farklı hizmet basamakları için farklı miktarlarda
belirlenecek payların kişinin doğru basamağa yönlendirebilmesi, katkı payı
alınmayan özel olarak desteklenen hizmetlerin daha çok kullanılmasına imkan
vermesi, ek bir mali yük getirebileceği için hizmet sunucunun gereksiz hizmet
sunumundan kaçınması, katkıların yeni bir kaynak olarak kullanılabilmesi gibi
sebeplerle yararlı bir araç olarak kullanılabilmektedir.
Ancak hangi hizmetlere ne kadar katkı payı uygulanacağı, kişilerin gereksiz
taleplerini azaltılırken yoksulların temel hizmetleri almalarını engellemeyecek bir
miktarın bulunması şartını yerine getirip getirmeyeceğine bakarak belirlenmelidir.
Ayrıca, ucuz eşdeğer ilaç ve malzeme uygulamasında yapılan yanlışlıklar
olumsuz sonuçlara da yol açabilmektedir.
3092
VI.3.2.2.2. Kişilerin / Hane Halkının Dolaylı Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
AN
Kişilerin veya harcamalarını aynı bütçe içinden yapılan hane halkının
kendilerinin, temin ettikleri sağlık hizmetlerinin bedellerini doğrudan doğruya
ödemeyip, sağlık sigortası primleri, özel sağlık vergileri, ek sağlık sigortalarına
yapılan ödemeler gibi dolaylı yoldan ödemeleri bu tür talep harcamalarını
oluşturmaktadır.
UT
Bu ödemeleri peşin olarak tahsil eden söz konusu kuruluşlar, kişi ve hane
halkı üyeleri bir hizmet talep edilip kullandıklarında, bunun bedelini, peşin
ödemelerin oluşturduğu havuzdan, kullanıcı adına hizmet sunucuya öder.
RG
Bu, asıl kaynağı kişiler olduğu için bir kişisel talep harcamasıdır fakat son
ödemenin yapılış biçimi sebebiyle dolaylı bir kişisel ödemedir.
SA
Sıklıkla karşılaşıldığı gibi, bu dolaylı son ödemeyi yapan kuruluşun “resmi” bir
nitelik taşıyor olmasından dolayı, ödemenin kendisinin veya kaynağının “kamu”
olarak nitelendirilmesi ve o hesaplara bu kalem altında dâhil edilmesi son derecede
yanlış olup, ülkenin sağlık harcamalarının değerlendirilmesini kesin olarak hatalı
hale getirmektedir.
Bu harcamalar ile sigortaların ve primlerin niteliği konularında, Arz bölümünde
ve aşağıda daha ayrıntılı bilgi bulunmaktadır (92:49).
VI.3.3. Sağlık Hizmetleri Talebi Amaçlı Diğer Kaynaklı Harcamalar
L
VI.3.3.1. Sigorta Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
ER
DA
VI.3.3.1.1. Temel Sosyal Sigorta Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
Sosyal güvenlik ve sigorta, insanlara yaşadıkları toplum içinde insan onuruna
yaraşan bir asgari hayat standardını garanti ederek, onları başkalarına muhtaç ve
ihtiyaçlarının esiri olmaktan kurtarmakta, şahsiyetlerinin gelişmesine yardımcı ve
kişisel hürriyetlerinin teminatı olmaktadır. Bu bakımdan Sosyal Güvenlik veya
Sosyal Sigorta esasıyla çalışabilen Sosyal Güvence sistemi evrensel bir ihtiyaçtır.
A.
İlk insandan günümüze her insan ve her toplum bu ihtiyacı hissetmiştir.
Sosyal güvenlik / sigorta, bağımsız bir ülke olmanın ve çağdaş devlet anlayışının
vazgeçilmez bir unsurunu oluşturmaktadır.
Bugünkü anlamda sosyal güvenlik / sigorta anlayışı ve sistemleri, XIX.
yüzyılın sonundan itibaren sanayi devrimini yaşayan ülkelerde sanayi toplumunun
ihtiyaçlarını karşılamak üzere ortaya çıkmış ve gelişmiştir.
Sosyal güvenlik ve sigorta, toplumun bugünün ve yarının sağlık ve güvenlik
içinde olmasının aracıdır. Bunun için toplumun tüm bireylerinin, güçleri ile bağlantılı
olarak, birbirleri ile dayanışma içinde olmaları gereklidir. Bireylerin güçlerini tespit
edecek ve dayanışma için gerekli ortamı veya kurumları oluşturacak olan ise
devlettir (26:17-19).
3093
AN
Türk tarihinde sosyal güvenlik modeli anlamında ilk örgütlenme “Ahilik” adı
altında XIII.-XVIII. Yüzyıllar arasında etkinliğini sürdürmüştür. Daha sonra subaylar,
memurlar, Devletin küçük şirketlerinin mensupları için kurulan sandıklardan ve 1921
yılında Ereğli Havzasında kurulan Amele Birliği’nden sonra, modern anlamda sosyal
güvenliğin temeli 1940’lı yıllarda İşçi Sigortaları Kurumunun kuruluşuyla atılmıştır.
UT
Anayasamız sosyal güvenliği herkes için bir hak olarak tanımladıktan sonra,
sosyal güvenliği sağlayacak teşkilatın kurulmasını “Devlet”e ödev olarak vermiştir.
Bu anlayışla da, sigorta esaslı sosyal güvenlik kuruluşları olan Emekli Sandığı,
Sosyal Sigortalar Kurumu ve Bağ-Kur kurulmuştur.
RG
Bu kitapta, örneğin “aktif memurlar” için olduğu gibi gelir ve giderleri esas
olarak kamu bütçesinden karşılanan “sosyal” nitelikli güvence sistemler için
“Sosyal Güvenlik” adlandırması primlerle karşılanan “sosyal” nitelikli güvence
sistemler için de “Sosyal Sigorta” adlandırması kullanılmıştır.
SA
Türkiye’de halen primli sosyal sigorta sistemi ve giderleri Devlet bütçesinden
karşılanan sosyal güvenlik sistemi yanında sosyal yardım ve sosyal hizmetleri içeren
sistemler bir arada uygulanmakta ve bu karma yöntemle Anayasa’da öngörülen
sosyal güvencenin gerçekleştirilmesine çalışılmaktadır. Sosyal sigorta sistemi içinde
T.C. Emekli Sandığı (ES), Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK) ve Bağ-Kur, temel sosyal
güvence / sigorta kuruluşlarını oluştururlar. Bunlar, sağladıkları sağlık sigortası riski
kapsamında sağlık hizmeti talebinde bulunmaktadırlar ve harcama yaparlar.
ER
DA
L
5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu (RG 20.5.2006), 5510 sayılı Sosyal
Sigortalar Ve Genel Sağlık Sigortası (RG 16.6.2006, yürürlük 1.1.2007) ve 5797
sayılı bunları tamamlayıcı (RG 19.8.2008) kanunlarla Emekli Sandığı, SSK ve BağKur, yeni birer yapılanma olarak Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı (SGK) içinde
Sosyal Sigortalar Genel Müdürlüğü adıyla, bu üç kuruluşun hastalık sigortası risk
kolları da Genel Sağlık Sigortası Genel Müdürlüğü (GSS) adıyla birleştirilmişlerdir.
Yapılanmadaki bu değişmelere karşın, 2952. sayfadaki gerekçelerle, ayrıca
eski ve yeni yapıların kıyaslanması sırasında önceki yapı hakkında toplu bilgi
içerdikleri için, üç sosyal güvenlik kuruluşuna ait 1993-2000 yılları verileri aşağıda
yer almaktadır.
A.
Bu temel sosyal sigorta kuruluşları dışında, 506 sayılı SSK Kanunu’nun Geçici
20. Maddesine tabi özel bir statülü vakıf temelli küçük sosyal sandıklar da, “sosyal”
nitelikli sigorta kuruluşlarıdır. Bunlar da sağlık hizmeti sigortası uygulamasında
hizmet talebinde bulunurlar.
Bunların dışında kalan diğer vakıf sandıkları, ek sosyal güvenlik kuruluşları ve
özel sigorta şirketleri “sosyal” sıfatı taşımayan sigorta yapıları olup, bunların da
sağlık hizmeti talebi amaçlı harcamaları vardır.
Sosyal Güvenlik Kurumunun 2008 Yılı Faaliyet Raporuna göre:
- 47.871 Milyon TL’si ES, SSK ve Bağ-Kur kapsamında Kurumun prim geliri,
- 67.257 Milyon TL toplam gelir,
- 93.160 Milyon TL toplam gider,
- 25.903 Milyon TL toplam açık gerçekleştirmiştir.
3094
Aşağıdaki Tablo’nun verilerine göre, 1993-1998 yılları arasında sosyal sigorta
kuruluşlarının toplam sağlık harcaması içerisinde en büyük paya sahip olan SSK’dır.
1993 yılında toplam harcama içerisindeki payı %74 iken, yıllar itibariyle giderek
azalmış ve 1998 yılında bu pay %51’e kadar düşmüştür.
1993 1994
MİLYON $
1995
1996
1997
1998
93/94 94/95
1.098
789
980
1.060
1.281
1.534
-28
24
8
20
19
1.SSK Sağlık Tesislerinde
a.Genel Yönetim Giderleri
-Personel Giderleri
-Diğer giderler
b.İlaç Giderleri
c.Tıbbi Malzeme Giderleri
d.Diğer Giderler
836
496
429
67
277
40
22
611
303
238
256
47
47
24
761
367
297
75
326
43
25
796
389
315
75
331
45
31
942
1.114
466
490
393
52
31
522
64
38
-26
-38
-40
-30
-14
17
9
24
21
14
58
36
-8
4
4
5
8
0
1
4
24
18
18
19
5
18
20
0
32
23
22
2.Hariçte Yapılan Toplam
Sağlık Harcaması
a.Hariçteki Eczahanelere
208
132
165
195
260
313
-36
25
47
33
20
84
45
50
55
72
104
-47
11
11
29
43
3.Anlaşmalı Hekimlere
55
45
54
Bağ-Kur Sağlık
Harcamaları
97
101
176
1.Hastahane Harcamaları
61
46
75
36
55
277
247
SA
RG
SSK Sağlık Harcamaları*
% DEĞİŞİM
95/96 96/97 97/98
UT
HARCAMA TÜRLERİ
AN
Tablo 85: Türkiye’de Sosyal Sigorta Kuruluşlarının Toplam Sağlık
79
107
-18
20
27
14
35
222
350
760
4
74
26
57
117
85
119
200
-24
63
13
40
68
101
137
231
560
52
83
35
68
142
391
426
536
707
-10
58
8
25
31
68
125
143
189
257
-21
83
14
32
35
155
150
230
250
307
401
-3
53
8
22
30
30
25
30
27
32
40
-16
20
-10
18
25
4.Diş Tedavi Giderleri
5
3
5
5
6
7
-40
66
0
20
16
5.Diğer Giderler
1
1
1
1
2
2
0
0
0
1
0
1.472
1.137
1.547
1.708
2.167
3.001
-22
36
10
26
38
2.İlaç Ve Diğer Harcamalar
Emekli Sandığı Sağlık
Harcamaları
87
ER
DA
1.Hastahane Giderleri
L
69
2.İlaç Giderleri
3.Tıbbi Malzeme Giderleri
A.
TOPLAM
* SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı gibi, temelde sağlık hizmeti talep eden sosyal
sigorta kuruluşlarından birisidir. Ancak, diğerlerinden farklı olarak SSK, ihtiyaç
duyduğu sağlık hizmeti ürünlerinin bir kısmını kendisine bağlı birimlerden sağladığı
için arz fonksiyonuna da sahiptir. Bu çalışmada SSK’nın sağlık hizmeti veren birimleri
ile ilaç üretimi ve sağlık insangücü eğitimi tesisleri, ürünlerini SSK’ya bir anlamda
sattıklarından, hizmeti üreten SSK’nın bağlı birimleri için arz niteliği taşıyan bu
faaliyetler, SSK’nın kendisi için birer talep unsuru olarak yorumlanmış ve SSK talep
fonksiyonuna dâhil edilmişlerdir.
Tablo oluşturulurken kontrol edilerek yeniden hesaplanan değişim %’leri Kaynakta yer
alanlardan farklı olduğunda, yeni bulunan değerler tablolanmıştır.
Kaynak: (116:20,22,23,27,30; 117:11,12,13,15,17; 118:11,12,13,15,17) SB, Türkiye,
Sağlık Harcamaları Ve Finansmanı’ndan derlenmiştir.
3095
En düşük paya sahip olan Bağ-Kur’un sağlık harcaması ise 1993 yılında
toplam harcama içerisindeki payı %6 iken, yıllar itibariyle düzenli artış göstererek
1998 yılında %25’e kadar ulaşmıştır.
AN
Emekli Sandığı’nın sağlık harcaması ise toplam sağlık harcaması içerisinde
1993 yılında %18 paya sahip iken, 1995 yılına kadar artış göstererek %25’lere
ulaşmış, daha sonra düşüş kaydederek 1998 yılında 1993 yılıyla aynı orana inmiştir.
UT
Bu kuruluşların sağlık harcamalarının, kendi içerilerinde yıllara göre değişimi
incelendiğinde, 1994 yılında SSK’da %28 ve Emekli Sandığı’nın da %10’luk bir
düşüş yaşanmış, bunun dışında bu üç kuruluşun da sağlık harcaması her geçen yıl
giderek artmıştır.
Özellikle ilaç giderlerinin çok ciddi boyutlara ulaştığı gözlenmektedir.
RG
Tablo 86: Türkiye’de Sosyal Güvence Fonlarının, Toplam Cari Ve
Kişi Başına Cari Sağlık Harcamaları Dağılımı
Sosyal Güvence Hak Sahibi Toplam Cari Sağlık Harcaması Kişi Başına Cari Sağlık Harca.
Fonları
Sayısı
Trilyon Milyon ABD Milyon SGP
TL
ABD $ SGP ABD
22.212.488
7.757.794
3.381.602
4.906.640
38.258.524
SSK
Bağ-Kur
Emekli Sandığı
Aktif Memur
TOPLAM
22.714.316
7.933.059
3.458.000
5.017.491
39.122.866
882
399
344
382
2.007
ER
DA
L
SSK
Bağ-Kur
Emekli Sandığı
Aktif Memur
TOPLAM
1.507
714
599
597
.3.417
$
ABD $
$
SA
TL
1999
2.088
944
815
904
4.751
2000
2.400
1.137
954
952
5.443
4.602 39.720.900
2.080 51.392.186
1.796 101.827.459
1.991 77.808.862
10.469
94
122
241
184
207
268
531
406
5.492 66.354.190
2.601 89.958.988
2.182 173.192.583
2.177 119.071.474
12.452
106
143
276
190
242
328
531
434
A.
Tablo 87: Türkiye’de Sosyal Sigorta Fonları Sağlık Harcamalarının,
Toplam Cari Sağlık Harcamaları İçindeki Payı (%)
Sosyal Sigorta Fonları
Pay
Toplam
35.75
SSK
19.20
Bağ-Kur
8.93
Emekli Sandığı
7.62
3096
VI.3.3.1.1.1. Sosyal Sigortalar Kurumu’nun Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
A. Kurumun Yapısı
UT
AN
9.7.1945 tarihinde 4792 sayılı Kanunla kurulan ve 506 sayılı Kanunla
düzenlenen Sosyal Sigortalar Kurumu özel hukuk hükümlerine tabi, mali ve idari
bakımdan özerk, Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın bağlı bir devlet kurumu
iken, 2005 yılında sağlık birimleri SB’na devredilmiş, 2006 yılında 5502 ve 5510,
2008 yılında 5797 sayılı kanunlarla Sosyal Güvenlik Kurumu, sağlık riskleri de Genel
Sağlık Sigortası içine alınarak kurumsal yapısı ortadan kaldırılmıştır (26:104-107).
B. Sigorta Kolları
RG
Kurumca, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa göre aktif sigortalı ve
emekliler ile bunların aile fertlerine sağlanan sosyal sigorta yardımları, İş Kazaları ve
Meslek Hastalıkları Sigortası, Hastalık Sigortası, Analık Sigortası ile Malullük,
Yaşlılık, Ölüm Sigortaları olmak üzere 7 sigorta kolu vasıtasıyla yapılmaktadır.
SA
Sigortalının o ay için hak ettiği ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki
istihkaktan sigortalıya yapılan ödemelerin brüt toplamı esas alınır ve sigorta
primlerin hesabına esas tutularak günlük kazanç, sigortalının bir ay için prime esas
tutulan kazancının otuzda biridir (134:13).
Tablo 88: SSK Prim Oranları (2004)
Sigorta Kolları
İşçi Hissesi %
İşveren Hissesi %
-
1,5-7
Hastalık Sigortası Primi
5
6
ER
DA
Analık Sigortası Primi
L
İş Kazası Ve Meslek Hastalığı Primi
Malullük, Yaşlılık ve Ölüm Sig. Primi
Sosyal Güvenlik Destekleme Primi
(Sadece Emekliler İçin)
-
1
9
11
7,5
22,5
Kaynak: (134:13)
B.1. İş Kazası Ve Meslek Hastalıkları Sigortası
A.
Sosyal Sigortalar Kanununda iş kazası, sigortalının iş yerinde bulunduğu
sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, sigortalının işveren
tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın
geçen zamanlarda, emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan
zamanlarda, sigortalının işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak
götürülüp getirilmesi sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan
bedence veya ruhça arızaya uğratan olay şeklinde tarif edilir.
Meslek Hastalığı ise, “Sigortalının çalıştığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir
sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık,
sakatlık ve ruhi arıza halidir” şeklinde tarif edilir.
3097
Bu risk kolunda sağlanan sağlık yardımlarının amacı sigortalıların sağlığını
korumak, çalışma gücünü yeniden kazandırmak ve kendi ihtiyaçlarını görme
yeteneğini artırmak olarak belirlenmiştir.
UT
AN
İş kazası ve meslek hastalığı durumunda sağlanan yardımlar şunlardır:
-Sağlık yardımı yapılması
-Geçici iş göremezlik süresince günlük ödenek verilmesi
-Sürekli iş göremezlik hallerinde gelir verilmesi
-Cenaze masrafları karşılığının verilmesi
-Sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine gelir bağlanması
-Parasal yardımlar
Tablo 89: İş Kazaları Ve Meslek Hastalıkları Sigortasının GelirGider Dengesi (2000)
Gelirler (Milyon TL)
467.756.913,8 Prim Gelirleri
8.032.152,1 Fon ve Diğer Gelirler
Gelir Toplamı
Gider Fazlası
Toplam
475.789.065,9
Kaynak: (107:15), SSK Çalışma Raporu, 2000
SA
RG
Giderler (Milyon TL)
Sigorta Giderleri
Yönetim Giderleri His.
315.196.385,3
12.847.297,3
328.043.682,6
147.745.383,3
475.789.065,9
2000 yılında İş Kazaları ile Meslek Hastalıkları Sigortasının gelir-gider dengesi
tabloda gösterilmiştir. Görüldüğü üzere 2000 yılında İş Kazaları ile Meslek
Hastalıkları Sigortası, giderler bölümünde de açıklanan nedenlerle 147.745.383,3
Milyon TL gider fazlası ile sonuçlanmıştır (107:15).
ER
DA
L
Tablo 90: İş Kazaları Ve Meslek Hastalıkları Sigortasının 5 Yıllık
Gelir-Gider Dengesi (Milyon TL)
YILLAR
1996
1997
1998
1999
2000
GELİR
GİDER
22.412.412,5
51.623.181,8
99.899.970,3
167.201.499,4
328.043.682,6
62.291.384,3
103.690.958,8
246.226.951,4
313.410.253,1
475.789.065,9
A.
B.2. Hastalık Sigortası
Hastalık sigortasının temelini sağlık yardımları oluşturmaktadır. Sosyal
Sigortalar Kanunu’nda hastalık sigortası, iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan
hastalık hallerine karsı sağlanan yardımlar olarak tanımlanmıştır. Sigortalının eş ve
çocuklar ile anne ve babasının bu sigorta kapsamında belirlenen yardımlardan
faydalanabilmesi için bunların geçimlerinin sigortalı tarafından sağlanması gerekir.
Hastalık sigortasından sağlanan yardımları üç başlıkta toplamak mümkündür.
-Sağlık yardımı yapılması
-Protez, araç ve gereç sağlanması, takılması, onarılması, yenilenmesi
-Geçici iş göremezlik geliri verilmesidir.
3098
Hastalık sigortasından yararlanacak olanlar, kurumca belirlenecek belgelerle
kuruma bağlı sağlık müesseselerinde veya kurum hekimlerine başvurarak muayene
ve tedavilerini yaptıracaklardır (26:20-29).
UT
AN
Sigortadan aylık ve gelir almayan sigortalılar ile bunların sağlık yardımı
almaya hak kazanan aile bireylerinin sağlık yardımları içinde iyileştirme aracı olarak
verilen ilaç bedellerinin %20’si sigortalı tarafından ödenmektedir. Sigortadan aylık ve
gelir almakta olanlar ile bunların sağlık yardımı almaya hak kazanan aile bireylerinin
sağlık yardımı içinde iyileştirme aracı olarak verilen ilaç bedelinin %10’unu kendileri
ödemektedir. Muayene ücreti sağlık yardımında yer alan diğer bir ödeme türüdür.
Sigortalının dışında kalan hak sahiplerinin sağlık yardımından faydalanmaları
halinde her bir poliklinik muayenesi için muayene ücreti ödenmesi öngörülmüştür.
Nüfus Grupları
1999
2000
Fark
5.254.125
13.713.266
2.942.310
253.301
184.675
738.700
59.742
2.248.287
4.800.700
346.205
49.078
982.220
248.722
649.164
139.284
23.485
-9.151
-36.604
1.057
142.199
297.973
21.489
489
46.756
Toplam
30.047.746
31.572.609
1.524.864
ER
DA
SA
5.005.403
13.064.102
2.803.026
229.816
193.826
775.304
58.685
2.106.088
4.502.727
324.716
48.589
935.464
L
Sigortalılar
Eş ve Çocukları
Ana – Babaları
Çırak Sayısı
Tarım Sigortalı Sayısı
Tarım Eş – Çocuk, Ana – Baba Sayısı
Malul Aylığı Alanlar
Yaşlılık Aylığı Alanlar
Aylık Alanların Eş ve Çocuk Sayısı
Aylık Alanların Ana – Baba Sayısı
Sürekli İşgöremezlik Geliri Alanlar
Dul ve Yet. Aylığı Alanlar
RG
Tablo 91: Hastalık Sigortası Sağlık Yardımlarından Yararlanan
Nüfus Grupları
A.
Tablodan da görüldüğü üzere Hastalık Sigortası sağlık yardımlarından
yararlanan kişi sayısı 1999 yılına nazaran 1.524.864 kişi artarak 31.572.609’a
ulaşmış bulunmaktadır. Ayrıca, ikili anlaşmalar gereği dış ülkelerde bulunan Türk
işçilerinin Türkiye’de bulunan eş ve çocukları, emekli olup Türkiye’de oturanlar ile eş
ve çocukları, izinli olarak Türkiye’de bulunan sigortalılar ile eş ve çocuklarının
tedavileri de Kurumca sağlanmaktadır. 2000 yılı içinde 3.307.048 kişi bu kapsamda
sağlık yardımından yararlanmıştır (107:22).
Tablo 92: Hastalık Sigortasının 2000 Yılı Gelir-Gider Dengesi
Giderler (Milyon TL)
Sigorta Giderleri
Gelir Fazlası
Gelirler (Milyon TL)
1.348.617.722,2 Prim Gelirleri
111.457.031,5 Protez, Araç-Gereç İştirak Payları
İlaç İştirak Payları
Toplam
1.460.074.753,7
1.386.864.095,2
2.964.449,5
70.246.209,0
1.460.074.753,7
3099
Bu sigorta kolunun finansmanı, yıl içindeki gelirlerle karşılanması esasına
dayanmaktadır. Tabloya göre Hastalık Sigortasının 111.457 Milyar TL gelir fazlası ile
sonuçlanması, 2000 yılında gelirlerin %95, giderlerin ise %71 artış göstermesine
bağlı bulunmaktadır.
1996
1997
1998
1999
2000
90.754.456,6
219.164.047,3
429.880.542,3
749.913.740,4
1.460.074.753,7
93.578.385,3
211.458.350,8
429.019.775,8
786.492.623,2
1.348.617.722,2
RG
GİDER (Milyon TL)
UT
GELİR (Milyon TL)
YILLAR
AN
Tablo 93: Hastalık Sigortasının 5 Yıllık Gelir-Gider Dengesi
SA
SSK koruyucu sağlık hizmetleri alanında hizmet sağlamamaktadır. Diğer
harcamaların finansmanı işçi ve işverenden alınan sigorta primlerinden
sağlanmaktadır. Primler dışında ilaç bedeline iştirak türünde bir gelir kaleminin
varlığından söz edilebilir.
L
Ancak, sigorta işletmeciliği dışında yapılan siyasi kaynaklı ve amaçlı
müdahalelerle bozulan aktüeryal dengenin Kurumu iflas sınırına getirmesi sebebiyle,
verilen zararın zorunlu telafisi niteliğinde olmak üzere geçici ve arızi olarak, son
yıllarda önemli miktarlarda hazine yardımı da söz konusu olmaktadır.Bu yardımlar
yerine, dengenin tekrar kurulmasına paralel olarak, sosyal sigorta kuruluşlarına
Devletin üçüncü taraf olarak sosyal katkı primi ödemesi gündeme getirilmesi
düşünülebilir.
ER
DA
SSK sağlık ve emeklilik primleri aynı mekanizma içinde toplanmakta,
hesapları ayrı tutulmaktadır. Kurumda ilke olarak sigorta kollarının prim gelirlerinin,
toplanma amacına uygun harcanması gerekmektedir. Ancak uygulamada, artı
bakiye ile fazlalık veren sağlıkla ilgili sigorta kollarının gelirleri, özellikle emeklilik
olmak üzere diğer kolların finansmanına destek olarak da kullanılmaktadır.
A.
SSK sağlık harcamaları sigortalılara, malullük ve yaşlılık aylığı alanlara,
bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere, dul ve yetimlere ayakta ve yatarak
tedavi edilmeleri için yapılanlar; hastalık ve analık sigortalarından karşılanan protez,
araç-gereç giderleri ve diğer giderlerden oluşmaktadır.
Son yıllarda önemli artış gösteren bir gider kalemi de, anlaşmalı hekim ve
müesseseler ile kurum dışından alınan tedavi hizmetleri için yapılan harcamalardır
(92:15).
Anlaşmalı Hekim Ve Müesseseler
Kurum 506 sayılı Kanunun 123. maddesine dayanarak uzman tabip, diş
tabibi, laboratuvar, müessese, hastahane ve şirketlerle, belirlenen esaslar ve
ücretler üzerinden kendi muayenehanelerinde ve kendi sağlık tesislerinde aylık brüt
ücretle veya vak’a başına sözleşmeler yapılmaktadır.
3100
Kurumca, anlaşmalı hekim ve müesseselere 1999 yılında yapılan ödemeler
56.851.795,8 Milyon TL iken, 2000 yılında %91 oranında artarak 90.273.289,4
Milyon TL’ye yükselmiştir (107:32).
Hariçte Yaptırılan Tedaviler
AN
Hariçte yaptırılan tedaviler, anlaşmalı hekim ve müesseseler dışında, yurt
içinde ve yabancı ülkelerde yaptırılan tedavilerdir.
UT
1999 yılında 166.221.532,1 Milyon TL olan hariçte yapılan tedavi giderleri,
2000 yılında %91 artarak 316.959.172,3 Milyon TL’ye yükselmiştir. Böylece Kurum
dışı 2000 yılı toplam sağlık giderleri 407.232.561,7 Milyon TL olarak gerçekleşmiştir.
Sağlık giderleri içinde kurum dışı eczahanelerden alınan ilaçlar için ödenen
olmak üzere toplam 572.409.350 Milyon TL’si ilaç giderleridir.
RG
Kurum hastahanelerinin SB’na devrinden sonra bütün anlaşmalı ve hariçte
tedavi harcamalarının büyük ölçüde artması doğaldır
Tablo 94: Anlaşmalı Ve Hariçte Yaptırılan Tedavi Giderleri
(Milyon TL)
Hariçten Yapılan
Sağlık Yardımı
Anlaşmalı Doktor
ve Müesseseler
1997
Tutarı
1998
Tutarı
%
%
1999
Tutarı
SA
Giderler
40.446.304,2
20,3
82.813.626,8
12.270.343,8
6,2
28.353.547,5
%
20,4 166.221.531,1
2000
Tutarı
%
22,2
316.959.172,3
24,8
56.851.795,8
7,6
90.273.389,3
7,1
52.716.648,0 26,5 111.167.174,3 27,4 223.073.326,9
Toplam
29,8
407.232.561,7
31,8
7,0
L
B.3. Analık Sigortası
ER
DA
Kısa vadeli sigorta kollarından biri olan Analık Sigortası, sigortalı kadına ve
sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşine sağlanan yardımları kapsamaktadır. Bu
yardımlar şu şekilde belirtilmiştir.
-Gebelik muayenesinin yapılması ve gerekli sağlık yardımlarının sağlanması,
-Doğumda gerekli sağlık yardımlarının sağlanması,
-Emzirme yardımı parası verilmesi,
-Sigortalı kadına doğumdan önce ve sonra işinden kaldığı günler için ödenek
verilmesi,
-Analık hali sebebiyle gerekirse yurtiçinde başka bir yere gönderilmesi.
A.
Yasa, Analık Sigortası yardımlarını sağlık yardımları ve parasal yardımlar
olarak iki aşamada değerlendirilmiştir.
Tablo 95: Analık Sigortasının 5 Yıllık Gelir-Gider Dengesi
YILLAR
1996
1997
1998
1999
2000
GELİR (Milyon TL)
7.870.070,7
19.109.811,6
37.443.598,9
65.108.980,9
126.078.554,1
GİDER (Milyon TL)
2.059.319,9
4.636.435,8
9.328.301,7
16.074.653,7
26.239.968,7
3101
2000 yılında Analık Sigortasının 26.239.968,7 Milyon TL giderine karşılık
126.078.554,1 Milyon TL gelir, 99.838.585,4 Milyon TL gelir fazlası edilmiştir
(107:29).
AN
SSK sağlık birimlerinin SB’na devrinden sonra, gelir-gider dengesinde yer
verilmeyen sağlık yatırım harcamaları ile amortisman paylarının bu sigorta kollarına
ait hisseleri dikkate alındığında, sağlıkla ilgili diğer sigorta kolları gibi Analık Sigortası
gelir fazlası miktarının da, yukarıda görülen 99.838.585,4 Milyon TL’nin altında
kalacağı açıktır.
UT
B.4. Malullük Sigortası
SA
B.5. Yaşlılık Sigortası
RG
Malullük, tedavisi mümkün olmayan hastalık veya iş kazası hallerinin sonucu
sabit hale gelen daimi iş göremezliğin, ekonomik bakımdan sigortalı üzerindeki
etkilerini azaltmayı amaçlayan bir sigorta koludur. 506 sayılı Sosyal Sigortalar
Kanunu’nda malullük sigortasından sağlanan yardımlar ve malullük aylığı
bağlanması olarak belirlenmiştir. Malullük aylığından yararlanma belli şartlara
bağlanmıştır.
Yaşlılık (emeklilik) sigortasının amacı, belirli bir yaşa ulaşmış ve çalışma
gücünü kısmen veya tamamen yitirmiş çalışanları sosyal güvenlik bakımından
teminat altına almak, bunların geçimlerini sağlayacak geliri temin etmektir. Yaşlılık
sigortasından sağlanan yardımlar yaşlılık aylığı bağlanması ve toptan ödeme
yapılması şeklinde belirlenmiştir.
ER
DA
L
B.6. Ölüm Sigortası
Ölüm sigortasının amacı ölen sigortalının geride kalan dul ve yetimini sosyal
güvenlik teminatı altına almak, geçimlerini sağlayacak geliri temin etmektir.
Düzenlemeye göre, ölüm sigortasından sağlanan haklar eşine, çocuklarına, ana ve
babasına aylık bağlanması, toptan ödeme, cenaze yardımı yapılması şeklinde
belirlenmiştir (132:58).
VI.3.3.1.1.2. Esnaf Ve Sanatkarlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar
Sosyal Sigortalar Kurumu’nun Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
A. Kurumun Yapısı
A.
Esnaf Ve Sanatkarlar Ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar
Kurumu: Bağ-Kur, prim karşılığında esnaf, sanatkarlar ve bağımsız çalışan
vatandaşların sosyal güvenliklerini sağlamak üzere 2 Eylül 1971’de 1479 sayılı
Kanunla kurulmuş, tüm yurtta 1.1.1972 tarihinden itibaren uygulamaya başlanmış.
Kısaca “Bağ-Kur” olarak anılır. Kurum, bu Kanun ve özel hukuk hükümlerine tabi,
merkezi Ankara’da olan tüzel kişiliğe haiz, kamu kuruluşu niteliğinde bir sosyal
sigorta kuruluşu olarak yapılandırılmıştı. 2006 yılında 5502 ve 5510, 2008 yılında
5797 sayılı kanunlarla Sosyal Güvenlik Kurumu, sağlık riskleri de Genel Sağlık
Sigortası içine alınarak kurumsal yapısı ortadan kaldırılmıştır (8:1).
3102
1479 Sayılı Kanuna Tabi Bağ-Kur Sigortalıları
UT
AN
1479 sayılı Kanunla, herhangi bir işyerinde hizmet akdi ile bağlı olmaksızın
kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan esnaf, sanatkar, tüccar, sanayici
gibi ticari veya serbest meslek kazancı dolayısıyla gerçek veya götürü usulde gelir
vergisi mükellefi olanlar, esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olanlar veya kanunla
kurulu meslek kuruluşlarına usulüne uygun olarak kayıtlı olanlar, kolektif, adi
komandit ve limitet şirketlerinin tüm ortakları ile sermayesi paylara bölünmüş
komandit şirketlerin komandite ortakları ve anonim şirketlerin kurucu ortakları ile
yönetim kurulu üyesi olan ortaklar, ayrıca köy ve mahalle muhtarları, Bağ-Kur
sigortalısı olmak zorundadırlar (1479 sayılı Kanun,md.9).
Tablo 96: 1479 Sayılı Kanuna Göre Aktif Sigortalı Sayısı
RG
Zorunlu
Köy Ve Mahalle Muhtarları
İsteğe Bağlı Sigortalı Olanlar
Toplam
Kaynak: (8:1) www.bagkur.gov.tr
Sigortalı Sayısı (31.3.2002)
SA
1479 Sayılı Kanuna Tabi Olanlar
2.212.889
25.650
190.819
2.429.358
ER
DA
L
2926 sayılı Kanunla veya kanunların verdiği yetkiye dayanılarak kurulan
sosyal güvenlik / sigorta kuruluşları kapsamı dışında ve herhangi bir işverene hizmet
akdi ile bağlı olmaksızın tarımsal faaliyette bulunan kimselerden 22 yaşını
doldurmuş erkekler ve aile reisi kadınlar sigortalı olmak zorundadırlar. Ayrıca,
tarımsal faaliyette bulunmakla beraber 22 yaşını doldurmayan aile reisi kadınlar ile
bu kanuna tabi sigortalıların yanında aile mensubu olarak ücretsiz çalışan eş ve
çocuklarından herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna tabi bulunmamak, 18 yaşını
doldurmak ve yazılı talepte bulunmak koşuluyla isteğe bağlı sigortalı olabilirler.
Ancak, talep tarihinde 58 yaşını dolduran kadınlar ile 60 yaşını dolduran erkekler
kapsama alınmazlar.
A.
Öte yandan, zorunlu sigortalılıkları sona erenler diğer sosyal güvenlik
kuruluşları kapsamı dışında kalmak kaydıyla, evvelce prim ödemiş oldukları son
basamak üzerinden sigortalarını isteğe bağlı olarak devam ettirebilirler (17:111).
Tablo 97: 2926 Sayılı Kanuna Göre Aktif Sigortalı Sayısı
2926 Sayılı Kanuna Tabi Olanlar
Zorunlu
İsteğe Bağlı Sigortalı Olanlar
Toplam
Kaynak: (8:2) www.bagkur.gov.tr
Sigortalı Sayısı (31.3.2002)
887.432
10.139
897.571
3103
RG
UT
Kurumun gelirleri şunlardır:
- Kanuna göre sigortalı sayılanların ödeyecekleri pirimler,
- Kanun gereğince hükmedilecek para cezaları,
- Kurumun taşınır ve taşınmaz mallarının sağlayacağı gelirler,
- Gerekli hallerde genel bütçeden yapılacak yardımlar,
- Kurum iştirak ve kuruluşlarının gelirleri,
- Başkaca gelirler (1479 sayılı Kanun,md.15).
AN
2229 sayılı Kanun ile ev kadınları, Türkiye’de ikamet eden yabancı uyruklular,
herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna tabi olmayanlar, yurt dışındaki vatandaşların
yanlarında bulunan ve herhangi bir işte çalışmayan eşleri, Bağ-Kur’a tabi mecburi
sigortalılık niteliğini kaybedenler, isteğe bağlı sigortalı olmak hakkından
yararlanabilmektedirler (8:1).
1479 ve 2926 sayılı kanunlara göre tahsil edilen sigorta primleri ile sağlık
sigortası primleri tabloda gösterilmektedir.
Tablo 98: Bağ-Kur’un Prim Gelirleri (Milyar TL) (2001)
SA
L
ER
DA
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
1479 sayılı kanuna tabi Sağlık
2926 sayılı kanuna tabi Toplam
sigortalıların primleri
primi
sigortalıların primleri
2.966
1.782
128
4.876
4.879
3.778
324
8.981
9.744
7.396
2.312
19.452
21.024
15.163
5.602
41.789
69.236
43.270
13.506
126.012
115.066
75.973
23.774
214.813
221.021
142.706
39.235
402.962
350.092
285.075
62.179
697.346
Kaynak: (7:120), Bağ-Kur XII. Genel Kurulu Çalışma Raporu, 2001.
Kurum gelirleri Bağ-Kur üyelerine işletme ve tesis kredisi olarak tahsis
edilmek üzere bankalara ve sigortalılara konut veya iş yeri yapımı için bu konuda
kurulacak şirketlere veya 21nci madde gereğince kurulacak kuruluşlara yatırmak
suretiyle işletilmektedir (1479/md.16).
Tablo 99: Bağ-Kur’un Prim Dışı Gelirleri (Milyar TL)
A.
Yıllar
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Faiz gelirleri
44
84
278
995
3.443
4.388
8.923
22.492
Kira gelirleri
12
23
36
73
134
274
383
719
Diğer gelirler
Toplam
292
348
64
172
289
603
742
1.810
452
4.030
664
5.326
1.867
11.173
5.354
28.565
Kaynak: (7:121), Bağ-Kur XII. Genel Kurulu Çalışma Raporu, 2001.
3104
6.758
11.830
21.413
69.041
233.219
412.737
761.239
1.136.329
Yönetim
Faiz ve
harcamaları komisyon
1.061
2.987
8.045
18.412
54.499
201.254
413.417
730.295
481
831
1.391
2.945
5.786
9.981
18.610
27.354
302
4.218
9.870
17.563
13.330
25.667
114.967
2.641
Diğer
giderler
RG
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Sağlık
harcamaları
SA
Emekli
aylıkları
UT
Tablo 100: Bağ-Kur’un Giderleri (Milyar TL)
AN
Kurumun giderleri şunlardır:
- Emekli aylıkları
- Sağlık sigortası giderleri
- Yönetim giderleri: 1479 sayılı Kanunun 48. maddesi, yönetim giderlerinin
Kurumun genel yıllık gelirlerinin 10%’unu aşamayacağına amirdir.
- Faiz ve komisyon giderleri: Türkiye Halk Bankası kurumdan aylık ödemeler
sırasında %0,5 oranında komisyon almaya başlamıştır.
- Diğer giderler: Cenaze masrafı karşılığı, sosyal yardım zamları, elektronik
bilgi işlem makineleri kira giderleri vb. giderlerdir (7:122-125).
16
28
70
165
441
834
1.364
2.467
Toplam
8.617
19.895
40.788
108.125
307.274
650.473
1.309.598
1.899.118
Kaynak: (7:122-125), Bağ-Kur XII. Genel Kurulu Çalışma Raporu, 2001.
B. Sigorta Kolları
ER
DA
L
- Yaşlılık Sigortası Yardımları: Yaşlılık Aylığı bağlanması, toptan ödeme
yapılması
- Malullük Sigortası Yardımları: Malullük Aylığı bağlanması
- Ölüm Sigortası Yardımları: Ölüm Aylığı bağlanması, Ölüm toptan ödemesi,
Cenaze masrafı karşılığı ödemesi
- Sağlık Sigortası
olarak sıralanmaktadır (7:75-77).
A.
Sağlık Sigortası: 1479 sayılı Kanuna tabi sigortalılar ile eş ve bakmakla
yükümlü olduğu çocukları, ana ve babaları, yaşlılık ve mamullük aylığı almakta
olanlar ile eş ve bakmakla yükümlü oldukları çocukları, ana ve babaları, dul ve yetim
aylığı almakta olanlar, sağlık sigortası yardımlarından yararlanırlar.
Sağlık sigortası yardımları, ayakta ve yatarak yapılacak muayene, tetkik,
tahlil, müdahale, ortez ve protez, ameliyat ve tedavilerdir (26:28-29).
Bağ-Kur’un kendisine ait sağlık tesisleri bulunmamaktadır. Sağlık hizmeti,
Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı, mahalli idareler, üniversiteler ile diğer sağlık
tesislerinden satın alma yoluyla sağlanmaktadır.
VI.3.3.1.1.3. T.C. Emekli
Harcamaları
Sandığı’nın
Sağlık
3105
Hizmeti
Talebi
A. Kurumun Yapısı
AN
T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü 1950 yılında 5434 sayılı Kanunla,
kamu kesiminde çalışan memurlar ile askeri personelin emekliliklerinde,
maluliyetlerinde kendilerinin, ölümleri halinde ise dul ve yetimlerinin sosyal
güvenliklerini sağlamak amacıyla kurulmuştur (32:1).
UT
5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu 2. maddesine göre Sandık kendisine
verilmiş olan görevleri mevzuat hükümleri uyarınca yürütmekte iken 2006 yılında
5502 ve 5510, 2008 yılında 5797 sayılı kanunlarla Sosyal Güvenlik Kurumu, sağlık
riskleri de Genel Sağlık Sigortası içine alınarak kurumsal yapısı ortadan kaldırılmıştır
RG
Sandığın kuruluş ve işleyişini sağlayan 5434 sayılı Kanun, İktisadi Devlet
Teşekküllerinin kurulması ve işletilmesine dair olan 26.06.1938 tarihli ve 3460 sayılı
Kanuna dayandırılmıştır.
SA
Ülkenin iktisadi, sınai ve hizmet sektörlerinde gereksinimi duyulan kurumların
oluşturulması ve bunların kârlılık esasına göre çalışmasını öngören 3460 sayılı
Kanun, ayrıca bu kurumların hizmetlerini yürütebilme ve geliştirebilmeleri için gerekli
olan sermaye ve kaynakları sağlamalarını da öngörmüştür. T.C. Emekli Sandığı da
3460 sayılı Kanunda ifade edilen amaç çerçevesinde oluşturulmuştur. Kârlılık amacı
hedeflenmiş, kaynak birikimi sağlanması ön plana alınmış, primli sisteme
geçirilmiştir (118:32).
L
Sandığın görevlerini aşağıdaki şekilde kısaca özetlemek mümkündür:
ER
DA
-Emekli, adi malul, vazife malulü, dul ve yetim aylığı bağlamak ve ödemek,
-Harp ve vazife malullerine, özel kanunlarına göre yardımlarda bulunmak,
-Kesenek iadesi, toptan ödeme yapmak,
-Emeklilik ve evlenme ikramiyesi vermek,
-2022 sayılı kanuna göre yaşlı, muhtaç ve sakatlara aylık bağlamak,
-Sağlık yardımı yapmak,
-Ölüm yardımı ödemek,
-Emekli, dul ve yetimlerin vergi iadesi işlemlerini yürütmek,
-Harp malulleri ile şehit, dul ve yetimlerine tekel paylarını ödemek,
-Emekli, dul ve yetimler için dinlenme ve bakımevleri tesis etmek ve işletmek
A.
(32:1).
Sandık, 1950-1965 döneminde önemli bir birikim sağlamıştır. Zaman içinde,
iştirakçi sayısının yavaş bir artış seyri izlemesi, buna karşın, emekli olma
koşullarında yapılan iyileştirmeler emekli sayısında hızla bir artışa neden olmuştur.
Diğer taraftan Türkiye’de süregelen enflasyonist ortam, Emekli Sandığı’nın kaynak
ve karşılık ayırma olanaklarını da yok etmiştir (26:29).
Emekli Sandığı, kendine bağlı bireylere kendi ödedikleri primler ve işveren
(devlet) tarafından ödenen primler ile diğer kurum ve kuruluşlardan sağlık hizmeti
alarak Türk sağlık sektörünün talep yapısında yer almaktadır.
3106
Emekli Sandığı’nın sağlık harcama kalemleri hastahane harcamaları, ilaç
harcamaları, tıbbi araç-gereç harcamaları, diş tedavi harcamaları ve diğer
harcamalardan oluşmaktadır. (31:5,6; 34: 5).
B. Sigorta Kolları
AN
Emekli Aylığı
UT
Sandık mensuplarına istekleri üzerine emeklilik olarak da adlandırılabilecek
normal emeklilik, re’sen emeklilik ve yaş haddinden emeklilik halinde emekli aylığı
bağlanmaktadır.
Emekli aylıklarının hesaplanmasında gösterge ve memur maaş katsayısı esas
alınmakta, kişinin çalıştığı kurum ve statüsüne göre emekli aylığının tespitinde
değişik faktörler dikkate alınarak aylık bağlanmaktadır.
RG
Malullük Aylığı
SA
T.C. Emekli Sandığı mensuplarına adi malullük, vazife malullüğü ve harp
malullüğü aylığı bağlanmaktadır. Sandık iştirakçilerinden adi malul olanlara 5 fiili
hizmet yılını tamamlamış olmaları halinde 15 yıllık hizmet süresi üzerinden aylık
bağlanmaktadır.
Dul Ve Yetim Aylığı
Sağlık Yardımı
L
En az 10 fiili hizmet yılı Sandık mensubu olanların ölümü halinde hak sahibi
eş ve çocuklarıyla, geçindirmekle yükümlü olduğu anne ve babasına dul ve yetim
aylığı bağlanmaktadır. Hak sahiplerinin aylık bağlanma oranları aylığın tamamını
geçmeyecek şekilde belirlenmektedir.
ER
DA
Sandık emekliler, maluller ve bunların geçindirmekle yükümlü olduğu kişiler
ile dul ve yetim aylığı bağladığı kişilerin hastalanmaları halinde sağlık harcamalarını
karşılamaktadır. Sandık sağlık hizmetlerinin temininde satın alma yolunu tercih
etmişlerdir.
A.
5434 sayılı Kanunun geçici 139. maddesi uyarınca emekli, dul ve yetimlerle
emeklilerin bakmakla yükümlü olduğu aile fertlerine yapılan sağlık yardımları yıllar
itibariyle aşağıda gösterilmiştir (30:16).
En çok sağlık yardımı hastahane, ameliyat ve tedavi giderleri için yapılmıştır.
İkramiye
Emekli Sandığı mensupları aylık alma hakkını kazandıktan sonra veya
ölümlerinde hak sahiplerine, her tam fiili hizmet yılı için bir aylık maaşı tutarında
olmak üzere ikramiye ödemesi yapılmaktadır.
Ödenen bu ikramiyenin bedeli daha sonra ilgili kuruluşun bütçe ödeneği içinden
geri alınmaktadır (26:29-30).
3107
Tablo 101: Yıllar İtibariyle Yapılan Sağlık Yardımları
SA
RG
UT
AN
YILLAR
TUTAR
1986
24.351.005
1987
44.323.262
1988
85.353.262
1989
200.979.935
1990
312.783.040
1991
634.636.685
1992
1.510.610.294
1993
3.195.641.294
1994
7.521.612.891
1995
17.868.065.186
1996
34.625.900.040
1997
84.040.545.836
1998
187.040.518.907
1999
359.446.751.250
2000
623.072.599.992
Kaynak: (30:16) T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü, (2000), 51. Hesap Yılı
Faaliyet Raporu Bilanço Gelir ve Gider Tablosu
Tablo 102: 2000 Yılında Yapılan Sağlık Yardımlarının Ayrıntılı
Dökümü
ÖDEMENİN TÜRÜ
TUTAR
A.
ER
DA
L
Hastahane Ameliyat ve Tedavi
222.152.114.434
Diş Tedavi ve Protez
1.873.346.187
Gözlük Camı ve Çerçevesi
11.833.270.237
Organ ve Protez
786.724.159
İçmece ve Kaplıca
217.340.370
İşitme Cihazı
1.388.252.100
Sağlık Yolluğu
1.291.762.833
Eczahane ve İlaç Ödemesi
358.184.600.816
İyileştirme Araçları
25.345.188.856
TOPLAM
623.072.599.992
Kaynak: (30:16), T.C. Emekli Sandığı Genel Müdürlüğü, (2000), 51. Hesap Yılı
Faaliyet Raporu Bilanço Gelir ve Gider Tablosu
VI.3.3.1.2. Diğer Sosyal Sigorta Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
VI.3.3.1.2.1. 506 Sayılı SSK Kanunu’nun Geçici 20. Maddesi
Kapsamındaki Sosyal Sigorta Amaçlı Vakıflar
Bazı kamu veya özel kuruluş ve şirketlerin mensupları için, vakıf, sandık, birlik
ve benzeri yapılarda, sosyal sigorta kuruluşu olmak üzere kurulmuş oluşumlar
bulunmaktadır. Bu kuruluşlar ek (munzam) haklar sağlayan değil, SSK veya Bağ-Kur
gibi temel sosyal sigorta örgütleridirler ve bu sebeple diğer benzerlerinden ayrılırlar.
3108
506 sayılı Kanun’un Geçici 20. maddesi, bu kuruluşlara vakıf statüsü
kazandırılması ve bir geçiş döneminden sonra SSK bünyesine katılarak ortadan
kalkmalarını emretmektedir.
AN
Kuruluşların tümü vakıf statüsüne geçmekle beraber, verilen süreler sona
ermesine karşın sadece 8 kuruluş SSK’ya devredilmiş, kapsam içindeki 17 kuruluş
varlıklarını devam ettirmiştir.
UT
Bir örneği aşağıda incelenen ve diğerleri de benzer biçimde kurulup çalışan
bu kuruluşlar da, temel sosyal sigorta örgütleri gibi sağlık hizmeti talebi için harcama
yapmaktadırlar. Bu harcamanın boyutları hakkında sistematik bilgi yoktur (92:52).
RG
VI.3.3.1.2.1.1. Türkiye Odalar, Borsalar Ve Birlik Personeli Sigorta
Ve Emekli Sandığı Vakfı’nın Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
SA
506/Geçici 20. madde kapsamında halen varlığını sürdüren vakıflardan biridir.
8 Mart 1950 tarihinde 5590 sayılı TOBB Kuruluş Kanununun yürürlüğe girmesiyle
mevcut 32 ticaret ve sanayi odası, 8 ticaret odası, l sanayi odası ve 20 ticaret
borsasının temsilcileri bir araya gelmek suretiyle, 7 Şubat 1952 tarihinde Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliğini kurulup, faaliyete geçirmişlerdir (115:2,3). Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliğinin bünyesinde bugün 173 Ticaret ve Sanayi Odası, 63
Ticaret Odası, 106 Ticaret Borsası, 11 Sanayi Odası ile 2 Deniz Ticaret Odası
faaliyet göstermektedir (115:15).
A. Kurumun Yapısı
ER
DA
L
Ticaret ve Sanayi Odaları, Ticaret Odaları, Sanayi Odaları, Deniz Ticaret
Odaları, Ticaret Borsaları Birliği personelinin sosyal güvenliklerinin sigortacılık
anlayışıyla sağlanması amacıyla, Türkiye Odalar, Borsalar Ve Birlik Personeli
Sigorta Ve Emekli Sandığı Vakfı” adı altında, bir Vakıf kurulmuş olup, tüzel kişiliğe
sahiptir, merkezi İstanbul’dadır. Sandığın organları Genel Kurul, Onaltılar Kurulu,
Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu’dur (114:6,8,9).
A.
Vakfın amacı üyelerinin ve emeklilerinin iş kazalarıyla meslek hastalıkları,
hastalık, analık, malullük, yaşlılık ve ölüm hallerinde kendilerine veya hak sahibi
yakınlarına yaşadıkları müddetçe aylık bağlamak veya toptan ödeme yapmak,
bunlara sağlık yardımları sağlamak ve sandık kaynaklarından ayrılacak bir fonda
üyelerinin mesken sahibi olmalarına çalışmaktır (114:7).
Vakıf senedinin 5/2. maddesi uyarınca, başka bir sosyal güvenlik kurumuna
üye olan kişi vakıf üyeliğini kaybeder. Yani bu Vakıf, bir ek sosyal güvenlik kuruluşu
değil, SSK veya Bağ-Kur gibi müstakil ve bir sosyal güvenlik / sigorta kuruluşu
niteliğindedir (114:8).
Sandığın gelirleri üye aidatları, teşekkül payları, mal ve nakit varlığının
işletilmesinden doğan gelirler, teşekküllerin ve başkaca geçek ve tüzel kişilerin
bağışları, sosyal güvenlik destek primleri ve sair gelirlerdir (114:7,8).
3109
B. Sigorta Kolları
UT
AN
Vakıf Senedi hükümlerine göre sandık tarafından sağlanacak yardımlar
şunlardır:
- İş kazaları ve meslek hastalıkları yardımları,
- Emeklilik ve hak sahiplerine yapılacak sağlık yardımları,
- Analık yardımları,
- Malullük yardımları,
- Yaşlılık yardımları,
- Ölüm yardımları (114:9).
VI.3.3.1.2.2. Ek / Tamamlayıcı Sosyal Sigorta Kuruluşlarının Sağlık
RG
Türkiye sosyal güvence sistemi, büyük ölçüde primle dayalı olarak sosyal
güvenlik ve sigorta sağlamaktadır. Sağlanan sosyal güvence hem standart hem de
seviye olarak ihtiyacı tam olarak karşılamadığı için, bu eksikliğin ek veya
tamamlayıcı olarak adlandırılan diğer güvence / sigorta programlarıyla karşılanması
söz konusu olabilmektedir.
SA
Ek / tamamlayıcı sosyal sigorta programları, çağdaş sosyal güvence
sistemlerinde, toplumsal sorumluluk esasına dayalı kamu sosyal güvenlik ve sigorta
programlarına ek, kişisel sorumluluk programlardır. Bu tür programların Türkiye’de
uygulanması yeni değildir. Örneğin 1921 yılında kurulan Amele Birliği, 1943 yılında
kurulan İLKSAN, 1961 yılında kurulan OYAK ve sonradan tasfiye edilen MEYAK bu
tür resmi ek / tamamlayıcı sosyal güvenlik / sigorta kuruluşlarıdır.
ER
DA
L
Ek / tamamlayıcı sosyal sigorta programları üyelerine ek sağlık güvenliği
hakları da tanımakta, bu sebeple sağlık hizmetleri talep ve talep finansmanında rol
oynamaktadırlar.
Bu çerçevede, VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde konu ile ilgili
mevzuatın yeniden bütün boyutlarıyla ele alınması ve Türkiye için uygulanabilir ek /
tamamlayıcı programların tespiti ile bu plan döneminde uygulamaya sokulmalarının
sağlanması hedeflenmiştir. Yapılan çalışmaların temel yaklaşımı, ek programların
özel sektör tarafından kurulmasıdır (92:52). Bu konuya özel sektör sağlık hizmeti
talebi harcamaları bölümünde de değinilecektir.
A.
Bu kuruluşlar aşağıda incelenmektedir.
VI.3.3.1.2.2.1. Ereğli Kömür Havzası Amele Birliği Biriktirme Ve
Yardımlaşma Sandığı’nın Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
A. Kurumun Yapısı
1921 yılında 151 sayılı Kanunla kurulan Ereğli Kömür Havzası Amele Birliği
Biriktirme Ve Yardımlaşma Sandığı (Amele Birliği), Çalışma Ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı’na bağlı, yönetim, işleyiş ve denetimi kendi yönetmeliğine göre yapılan,
idari ve mali bakımdan özerk, tüzel kişiliği olan bir sosyal güvence kuruluşudur.
3110
AN
Günümüzde tanımlanan amacı, Türkiye Taş Kömürü Kurumu Genel
Müdürlüğü, Karaelmas Elektrik Dağıtım A.Ş., Çatalağzı İşletme Müdürlüğü ve
Türkiye Elektrik Üretim-İletim A.Ş. Kuzey Anadolu Şebeke İşletme Grup
Müdürlüğünün Zonguldak ve Ereğli Kömür Havzasında çalışan işçilerine munzam
(ek) sosyal güvence / sigorta yardımları yapmaktır (2:1).
İki tür üyelik söz konusudur:
UT
Zorunlu Üyeler: Kanunda sayılan iş yerlerinde çalışan bütün işçiler ve bu iş
yerlerinde çalışırken herhangi bir nedenle aynı kurumun Havza-i Fahmiyye dışındaki
iş yerlerinde görevlendirilen işçiler ile Havza-i Fahmiyye sınırları içinde kurumlarca
redevance ve kiraya verilen iş yerlerinde çalışan diğer işçilerdir.
RG
İsteğe Bağlı Üyeler: İşçi kuruluşlarının yönetim organlarında görev almaları
sebebiyle kurumlarınca geçici olarak iş akitleri askıya alınanlar ile Sandıktaki son
yardımlarını almamak koşuluyla kurumlarından herhangi bir nedenle ayrılanlar
isteğe bağlı üye olabilirler (2:1).
SA
Kurumun organları Merkez Yönetim Kurulu, Danışma Kurulu, Denetleme
Kurulu’dur.
B. Sigorta Kolları
L
Kurumun gelirleri üyelik aidatları, taşınır ve taşınmaz malların getireceği
gelirler, yatırımlar ile ortaklık ve işletmecilikten elde edilecek gelirler, Devletçe
yapılacak yardımlar, gerçek ve tüzel kişilerin yapacağı bağışlar ve yardımlar, ölen
üyelerin kanuni mirasçılarının bulunmaması sonucu Sandığa intikal edecek gelirler,
diğer gelirlerdir.
A.
ER
DA
Amele Birliği üyelerine, 506 sayılı Kanunla sağlanan sosyal güvenlik haklarına
ek sosyal ve ekonomik haklar sağlanmaktadır. Bunlar:
- Geçici iş göremezlik yardımı,
- Sandık üyelerine iş kazası yardımı,
*Hak sahiplerine iş kazası ölüm aylığı,
*Maluliyet aylığı,
*Öğrenim yardımı,
- Kurul üyeleri ile Sandık personeline yapılan iş kazası yardımı,
- Tedavi yardımı,
- Son yardım,
- Öğrenim yardımı,
- Cenaze defin yardımı,
- Kredi yardımları (İkraz, konut ve onarım amacıyla)
*Ödünç para yardımı (İkraz)
*Konut kredisi yardımı (Kooperatif kredisi)
*Konut onarım kredisi yardımı,
- Konaklama yardımıdır (19:5-8; 2:1).
3111
Tablo 103: Amele Birliği Yardımları (2001)
SOSYAL YARDIMLAR
KİŞİ SAYISI
3
367.693.860
Son Yardım
1.261
2.647.717.397.000
Öğrenim Yardımı
1.162
228.795.000.000
487
58.826.000.000
------
159.220.000.000
10.140
3.042.000.000.000
Konaklama Yardımı
Ödünç Para Yardımı
Konut Edinme Yardımı
58
Konut Onarım Yardımı
1
İş Kazaları Maluliyet Aylığı
İş Kazaları Hak sahipleri Aylığı
İş Kazaları Öğrenim Yardımı
RG
İŞ KAZALARI SOSYAL YARDIMLARI
UT
Cenaze Defin Yardımı
AN
Geçici İş Göremezlik Yardımı
MİKTAR
43.500.000.000
350.000.000
9
4.208.612.000
952
260.010.294.000
345
14.675.046.000
SA
Celal Bayar Tesis Hesabı Öğrenim Yardımı
2
510.000.000
Kaynak: (18:7) T.C. Ç.S. G. B., 2001, “Yeniden Yapılanma ve Yeni Atılımlar”, Ankara.
VI.3.3.1.2.2.2. Ordu Yardımlaşma Kurumu’nun Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
A. Kurumun Yapısı
ER
DA
L
Ordu Yardımlaşma Kurumu (OYAK), Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarının
görevleri gereği karşılaşabilecekleri ağır ve hayati risklerin yanı sıra, sosyal ve
fizyolojik risklere karşı ek sosyal güvence / sigorta oluşturmak amacıyla 1 Mart 1961
tarihinde 205 sayılı Yasa ile kurulmuş, özel hukuk hükümlerine tabi, idari ve mali
bakımdan özerk, tüzel kişiliği olan bir sivil ek sosyal güvence / sigorta kuruluşudur
(46:2).
Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları böylelikle, ana emeklilik kurumu olan T.C.
Emekli Sandığı’nın yanında OYAK’ın da sosyal güvencesi altına alınmış
bulunmaktadır. Üyeler OYAK’a aidat ödemekte, bu birikimler OYAK tarafından
nemalandırılmakta ve üyeler OYAK hizmetlerinden de yararlanabilmektedir.
A.
Kuruma üyelik şartları şunlardır: Türk Silahlı Kuvvetleri kadrolarında görevli
bütün muvazzaf subay, sözleşmeli subay, askeri memur, astsubay, sözleşmeli
astsubay ve uzman jandarmalar ile Emekli Maaşı Sistemi’ne giren üyeler ve ölümleri
halinde sisteme devam etmek isteyen eşleri OYAK daimi üyesidirler (47:1).
OYAK‘ın gelirleri Kanunda şu şekilde sıralanmaktadır:
- Muvazzaf subay ve astsubayların maaşlarından her ay kesilecek %10’lar,
- MSB ve Jandarma Genel Komutanlığında çalışan maaşlı ve ücretli sivil
memur ve müstahdemlerin Emekli Sandığı Kanunu’na göre emekliliklerine
esas olan maaş ve ücretleri tutarından her ay kesilecek %10’lar,
3112
AN
- Ordu Yardımlaşma Kurumu’nun veya bu kurumun %50 sermayesinden
fazlasına sahip olacağı veya iştirak edeceği şirketlerde çalışan ve kurumda
daimi üye olmayı kabul eden bilumum maaşlı ve ücretli sivil memur ve
müstahdemlerin maaşları tutarından kesilecek %10’lar,
- Yedek subayların her ay maaşları tutarı üzerinden kesilecek %5‘ler,
- Kurum mevcutlarının işletilmesinden elde edilecek gelirler,
- Yapılacak her türlü nakdi ve ayni gayrimenkul bağışlar,
- İlk üç grupta sayılan üyelerden Konut Ön Biriktirme Fonu’ndan yararlanmak
isteyenlerin maaşlarından kesilecek %10 ek aidatlar.
UT
B. Sigorta Kolları
SA
RG
OYAK tarafından üyelerine ve üyelerin ölümleri halinde mirasçılarına
yapılmakta olan yardımlar şunlardır:
* Maluliyet Yardımı
* Emeklilik Yardımı
* Emekli Maaşı Sistemi
* Konut Edindirme Hizmetleri
* Borç Verme Hizmetleri
1996 yılında yürürlüğe giren 205 sayılı yasadaki değişikliklerle OYAK,
emeklilerine diğer hizmetler yanında maaş ödemesi için de yardım yapmaya
başlamıştır. Mensuplarının sağlık harcamaları başka sistemlerle karşılandığından,
OYAK’ta sağlık harcamaları oldukça düşük seviyededir (45:15,16,17).
VI.3.3.1.2.2.3. İLKSAN’ın Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
ER
DA
L
1943 yılında 4357 sayılı Kanunla kurulan “İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve
Sosyal Yardım Sandığı” (İLKSAN), Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı bir genel müdürlük
olarak faaliyet gösteren bir munzam (ek) sosyal güvence kuruluşudur.
İlkokul öğretmenleri için katılım zorunlu olan bu Kurum, öğretmenlere sosyal
sigorta alanında birtakım nakdi yardımlar sağlama yanında, dinlenme tesisleri ve
öğretmen misafirhanesi gibi satın alma gücünü destekleyici nitelikte yardımlar da
yapmaktadır. Sağlık alanında yaptığı yardımlar da, üyeleri için asıl değil destekleyici
bir nitelik taşımaktadır (92:53).
A.
VI.3.3.1.2.2.4. Diğer Ek Sosyal Sigorta Amaçlı Sandık, Birlik Ve
Vakıfların Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Sayıları tam olarak bilinmemekle birlikte, vakıf (birlik, sandık vb.) statüsünde
kurulmuş ve üyelerine “emeklilik”, sosyal ve sağlık teminatı veren, yalnızca kamu
kesiminde 60 civarında munzam (ek) sandık niteliğinde kurum bulunmaktadır.
Genellikle bir kurumda çalışmakta olan kişileri kapsamına alan bu vakıflar,
emeklilik halinde emeklilik aylığı bağlamakta veya toptan ödeme yapmaktadır.
Bazılarında işveren katkısı da bulunmakla birlikte, finansman kaynağı tamamen
üyelerin primleri ile yürütülenleri de vardır. 506 sayılı Kanunun geçici 20. maddesine
bağlı olarak kurulan sandıklara sahip kurumlardan bazıları da bu şekilde ikinci bir
vakıf olarak birimler kurmuşlardır.
3113
AN
Örnek olarak:
-TC Merkez Bankası Mensupları Sosyal Güvenlik Ve Yardımlaşma Vakfı
-Türk Telekom Personeli Biriktirme Ve Yardım Sandığı
-Polis Bakım Ve Yardım Sandığı
-T.İş Bankası Mensupları Munzam Sosyal Güvenlik Ve Yardım Vakfı
-TCDD Geliştirme Ve Personeli Dayanışma Ve Yardımlaşma Vakfı
bu tip ek sosyal güvence / sigorta amaçlı kuruluşlarındandır.
UT
Bunların da, kısıtlı da olsa sağlık hizmeti talebi harcamalarına katıldıkları
görülmektedir (92:56).
VI.3.3.1.3. Özel Sigorta Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
SA
RG
Türkiye’de mevcut temel ve ek sosyal sigorta kuruluşları yanında özel sektör
sigorta kuruluşları da uzun bir süreden bu yana hayat ve sağlık sigortacılığı alanında
hizmet vermek amacıyla çalışma yapmaktadır. Ancak bunların başarılı olduğunu ve
üyelerine bekledikleri imkanları sağladıklarını söylemek bugüne kadar mümkün
olmamıştır. Bu bağlamda, sağlık sektörü içindeki talep harcamaları da çok sınırlı
kalmıştır. Harcamanın kapsamı ve ayrıntıları konusunda yeterli ve sistematik veri
elde edilmesi, ticari sır kapsamında, mümkün olmamaktadır.
ER
DA
L
Sosyal sigorta programlarının sorunlarının giderilmesi çalışmaları kapsamında
bilhassa VIII. BYKP kapsamında özel sektör hayat ve sağlık sigorta programlarının
yeniden yapılandırılması ve teşvik edilmesi de gündeme gelmiştir. Bu çerçevede,
VIII. Beş Yıllık Kalkınma Planı döneminde konu ile ilgili mevzuatın yeniden bütün
boyutlarıyla ele alınması ve Türkiye için uygulanabilir ek / tamamlayıcı özel sigorta
programların tespiti ile bu plan döneminde uygulamaya sokulmalarının
sağlanmasına da önem verilmiştir. Yapılan çalışmaların temel yaklaşımı, öncelikle
ek programların özel sektör tarafından kurulmasıdır. Bu programlar, normal emeklilik
yaşına göre daha önce emeklilik hakkı tanımakta, böylece kişileri ileri yaşta iş
bulamama riskine karşı korurken, kamu sigortasından emekli olacağı yaşa kadar
yaşama standardını sağlamakta, sağlık hizmetlerinde özel imkanlar vaat edilmekte,
diğer yandan burada oluşan fonlar sermaye piyasalarını güçlendirebilecek
kapasiteye ulaşmaktadır.
A.
Bu alanda reform seçeneklerinin değerlendirilmesinde hayat, emeklilik ve özel
sağlık sigortaları sosyal güvenlik / sigorta sistemindeki tamamlayıcı rolü sürekli artan
bir şekilde vurgulanmaktadır. Sigorta şirketlerinin güçlenen mali yapıları, teknik ve
idari yapılanmalarındaki değişim ve bu alandaki mevzuat alt yapısının oluşmasıyla
sosyal güvenlik / sigorta sisteminde özellikle kanunun sunacağı asgari sosyal
güvenlik / sigorta hizmetinin üzerinde sağlayacağı teminatlar ile bir rol üstleneceği
düşünülmektedir. Bu şekilde bir yandan sosyal güvenliğin kapsamı genişlerken öte
yandan uzun vadeli hayat sigortası fonları katlanarak artacaktır. Bu durumun,
Türkiye ekonomisinde makro dengelerin oluşmasında önemlidir. Özel sektör hayat
ve sağlık sigortaları son yıllarda hızlı bir gelişme göstermektedir.
3114
AN
9.12.1996 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanan hayat sigortaları
yönetmeliği, şirketlerin yeni hükümlere intibaklarını takiben, 1.1.1998 tarihinden
itibaren tüm hükümleri ile yürürlüğe girmiştir. Sigortacılık sektörünün yeniden
yapılanması, yeni kurulan şirketlerin artan rekabeti ve bütünüyle yeni olan bir yapı,
gelişmenin ana nedenlerindendir. Benzer şekilde sağlık sigortalarının da reel olarak
hızla gelişmesi önemli bir göstergedir.
UT
Halen 50’den fazla şirket hayat ve sağlık branşlarında faaliyet göstermektedir.
Bu şirketlerin çoğunluğu hayat, hastalık ve ferdi kaza branşlarında, daha azı
bunların dışı branşlarda da çalışmaktadır. Hayat
sigortacılığındaki
yapısal
dönüşümün olumlu etkileri ve emeklilik sigortalarına artan talep, sağlık
sigortalarındaki gelişme de dikkate alındığında, sigortacılık sektöründe can
sigortalarının payının hızla artacağı beklenmektedir (40:1-4).
SA
RG
VI.3.3.2. Yardım Amaçlı Kuruluş Ve Kişilerin Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
VI.3.3.2.1. Yardım Amaçlı Kuruluşların Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
VI.3.3.2.1.1. Kamu Yardım Ve Hizmet Kuruluşlarının Sağlık
ER
DA
L
2007 yılında faaliyete geçen Sosyal Güvenlik Kurumu’nun Primsiz Ödemeler
Genel Müdürlüğü’nce, Genel Sağlık Sigortası paralelinde “Primsiz Kamu Sağlık
Güvencesi” hizmetinin yürütülmesi ve kapsama giren hak sahiplerinin giderlerinin
tamamen devlet tarafından karşılanması planlanmaktadır. O zamana kadar primsiz /
ücretsiz sağlık güvencesi hizmeti talebi, genel bütçeden Sağlık Bakanlığı’na ayrılan
ödenekler ile Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonu finansmanından,
Yeşil Kart uygulamasıyla karşılanmaya devam edilecektir.
VI.3.3.2.1.1.1. Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışma
Genel Müdürlüğü’nün Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
A.
29 Mayıs 1986 tarihli 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik
Kanunu ile fakir ve muhtaç Türk vatandaşlarına ve göçmen soydaşlara yardım
amacıyla TC Merkez Bankası nezdinde Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı
Teşvik Fonu (SYDTF) oluşturulmuş, her il ve ilçede başkanlıklarını vali ve
kaymakamlıkların yaptığı 933 adet Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışma Vakfı
kurulmuştur. Kanun 20 Haziran 1989 tarihinde 3571 sayılı Kanunla tadil edilmiştir.
2003 yılında yapılan düzenlemelerden sonra sağlık alanında çalışan tek Fon,
3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu uyarınca kurulan
“Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonu”dur (SYDTF). 2004 yılında
kurulan Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Fon’un
yönetimini üstlenmiştir. Fonun gelirleri
-Kanun ve Kararnamelerle Kurulu bulunan veya kurulacak olan fonlardan
Bakanlar Kurulu kararıyla %10’a kadar aktarılacak miktarlardan,
3115
AN
-Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden tahsil edilecek ilave %4’lerden,
-Trafik para cezalarının %50’sinden,
-RTÜK gelirlerinin %15’inden,
-Bütçeye konulacak ödeneklerden,
-Her nevi bağış ve yardımlardan
-Diğer gelirlerden oluşmaktadır.
UT
Fondan yararlanan kişilere ‘Yeşil Kart’ denilen tanıtıcı bir belge verilmekte ve
bu karta sahip olanlar Sağlık Bakanlığı hastahanelerinden ücretsiz sağlık hizmeti
alabilmektedirler.
RG
2002 yılında bu karta sahip olanların sayısının 11 Milyon kişiyi, tedavi
görenlerin 1,3 Milyon kişiyi, SB hastahanelerinden ücretsiz sağlık hizmeti alanlar için
SB’na aktarılan kaynağın tutarı 42 Trilyon lirayı, Fon kaynaklarından SYDTF
Vakıfları tarafından doğrudan karşılanan sağlık harcamalarının 31 Trilyon lirayı,
özürlü araçları için harcananın 330 Milyar TL.yı aştığı bildirilmektedir (132:79).
Tablo 104: Yeşil Kartlılar İçin Yapılan Toplam Cari Ve Kişi Başına
Cari Sağlık Harcamaları
Toplam Cari Sağlık Harcaması
Trilyon TL
Milyon ABD $
SA
Hak Sahibi
Sayısı
Milyon SGP ABD $
Kişi Başına Cari Sağlık Harca.
TL
ABD $ SGP ABD $
1999
5.702.310
110
259
572
19.215.019
45
100
5.831.138
171
272
623
29.327.038
47
Yeşil Kart Sağlık Harcamalarının Toplam Cari Sağlık Harcamaları İçindeki Payı
107
2.25
L
2000
ER
DA
Kaynak: (70) SB, Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000, RSHMB, 2004, s:26 ve 22’den
yararlanılarak geliştirilmiş ve oluşturulmuştur.
Yeşil Kartla Sağlık Hizmeti Talebi Uygulaması
3816 sayılı Ödeme Gücü Olmayan Vatandaşların Tedavi Giderlerinin Devlet
Tarafından Karşılanması Hakkında Kanun’un 3.7.1992 tarihinde yürürlüğe
girmesiyle, Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonunun uygulamasında, il
ve ilçelerde kurulu Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışma vakıfları, fakir ve muhtaçlara
ayni ve nakdi yardımlar yanında sağlık amaçlı yardımlar da yapmaya başlamışlardır.
A.
Bu uygulamanın amacı, hiçbir sosyal güvence / sigorta kurumlarının
güvencesi altında olmayan ve sağlık hizmetleri giderlerini karşılayacak durumda
bulunmayan Türk vatandaşlarının ilk aşamada ve öncelikle yataklı tedavi
kurumlarında yatarak yararlanacakları teşhis, tedavi ve ameliyat hizmetleri
bedellerinin Genel Sağlık Sigortası uygulamasına geçilinceye kadar karşılanmasını
sağlamaktır. Genel Sağlık Sigortası 1.1.2007’de yürürlüğe girmiştir.
Bu düzenleme uyarınca, sosyal güvencesi olmayan ve asgari ücretin
1/3’ünün altında geliri olan kişiler ile 65 yaşını doldurmuş muhtaç ve güçsüz aylığı
alanlara, sağlık hizmeti giderleri için SYDTF’ndan SB’na aktarılan ödeneklerden,
hizmet veren kuruluşlara ödeme yapılmaktadır (108:10).
3116
UT
AN
Sağlık Bakanlığı ile Başbakanlık Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik
Fonunun bağlı olduğu Devlet Bakanlığı arasında yapılan ve 1 Ocak 2002 tarihinde
yürürlüğe giren genelge, Yeşil Kart sahiplerinin sağlık harcamaları ile ilgili
düzenlemeleri yapmıştır. Bu düzenlemeler
-Yeşil kart hamili kişilerin ayakta tetkik ve tedavi giderlerini
-Tedavisi sırasında Yeşil Kart alanların, kartın verildiği tarihten önceki süreyi
kapsayan tedavi giderlerini
-Yeşil Kart hamili anne ve babaların yeni doğan bebeğinin Yeşil Kart’ı
çıkarılıncaya kadar geçen sürede yapılan tedavi bedellerinin
söz konusu Fon’un gelirlerinden ödenmesini kapsamaktadır.
RG
Yeşil Kart’tan yararlanmak isteyenlerin, ikametgahları merkez ilçede ise
valiliğe, diğer ilçelerde ise kaymakamlıklara başvurmaları gerekmektedir. Aynı
hanede yaşayan her bir kişinin hane içindeki aylık net gelir payları, 1475 sayılı iş
kanununa göre sanayide çalışan ve on altı yaşından büyük işçiler için belirlenen
yürürlükte net asgari ücretin 1 / 3’ünden az olduğu takdirde, o hanede yaşayan ve
sağlık güvencesi olmayan başvuru sahiplerine yeşil kart verilmektedir.
L
SA
Başvuranlar arasından, il ve ilçe sosyal dayanışma ve yardımlaşma
vakıflarından tedavi amaçlı yardım almış kişilerle ve 2022 sayılı “65 Yaşını
Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması
Hakkında Kanun”dan yararlananlar ve bunların bakmakla yükümlü olduğu kişilere
herhangi bir soruşturma yapılmadan yeşil kart verilmektedir. Yeşil kart verilen
kimsenin ölümü, boşanması, evlenmesi veya vatandaşlık hakkının sona ermesi
halinde de, ilgili nüfus idaresi, bu değişiklikleri, valilik veya kaymakamlığa bildirmek
zorundadırlar (108:14).
ER
DA
VI.3.3.2.1.1.2. İl Özel İdaresi, Belediye Ve Köylerin Yardım Amaçlı
İl özel idareleri, belediyeler ve köylerin normal sağlık hizmeti görevleri
dışında, Yeşil Kart dışında verdikleri yardım kapsamlı sağlık hizmeti talebi
harcamalarının kapsamlı içerik ve tutar bilgileri bulunmamaktadır (92:57)
VI.3.3.2.1.1.3. Diğer Kamu Yardım Kuruluşlarının Yardım Amaçlı
A.
Sosyal Yardımlaşma Ve Dayanışmayı Teşvik Fonu uygulamaya girdikten
sonra diğer kamu yardım kuruluşlarının faaliyetleri hemen bütünüyle durmuş,
kuruluşlar tasfiye edilmiş, bir kısmı da SYDTF bünyesine katılmıştır (92:57).
İlgili mevzuatla düzenlenen, yaşlıların, kimsesizleri, güçsüzlerin, Vatani
Hizmet tertibinden Şeref Aylığı alanların, üstün başarı ve gayretle Türk Vatanına
hizmet edenlerin, Dünya ve Olimpiyat şampiyonu sporcuların, Türk Kültürüne hizmet
eden Türk asıllı Yabancı uyruklu öğretmenlerin, bunların ailelerinin, afetlerden
olumsuz olarak etkilenenlerin ve benzeri kişi ve durumların ekonomik ve sosyal
bakımdan kötü duruma düşmemeleri için “koruma ve önleme” niteliğinde pek çok
sosyal yardımı yürüten kamu kurumlarının hizmetleri arasında sağlıkla ilgili yardımlar
da yer almaktadır.
3117
AN
Benzer biçimde, asker ailelerinden muhtaç durumda olanlara, memur ve
subaylardan, emniyet ve asayiş görevlilerinden, er ve erbaşlardan malul olanlara,
yurt dışında terör saldırısına uğrayan görevlilere, bunlardan şehit olanların ailelerine
yönelik “tazminat” karakterli sosyal yardımlar kapsamında da sağlık hizmeti talebi
amaçlı harcamalar bulunmaktadır.
UT
“Sosyal teşvik” olarak nitelendirilebilecek ücretsiz veya sembolik ücretli
kamu kurumlarında eğitim, kişinin beden ve ruh sağlığının geliştirilmesi, sporcu ve
üstün yeteneklilerin desteklenmesi gibi kamu hizmetleri içinde de sağlık hizmetleri
talebi yer alabilir. Tüm bunlar için yapılan sağlık hizmeti talebini tür ve tutarları
hakkında bir bilgi yoktur (92:52)
VI.3.3.2.1.1.4. Kamu Sosyal Hizmetlerinin Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
RG
VI.3.3.2.1.1.4.1. Başbakanlık Ve Devlet Bakanlıkları Kamu Sosyal
Hizmetlerinin Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
SA
VI.3.3.2.1.1.4.1.1. Sosyal
Hizmetler
Ve
Çocuk
Esirgeme
Kurumu’nun Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
Kurum, gerek kendi sağlık personeli ile verdiği sağlık hizmetlerini üretmek
amacıyla ihtiyaç duyduğu mal ve hizmetler için, gerekse buna ek olarak, kendi sağlık
hizmetleri dışındaki kişi ve kuruluşlardan talep ettiği sağlık hizmetleri yönüyle, bir
talep edici olarak Türkiye sağlık sistemi içinde yer almaktadır.
ER
DA
L
Özürlüler, yaşlılar, kimsesizler, kadınlar, gençler, çocuklar için yerine getirilen
görevler ile, bu amaçla işletilen kreş, yuva, yurt, merkez ve benzeri birimlerin açılıp
işletilmesi kurumun faaliyetleri arasındadır.
Kendi personelinin sağlık hizmeti ihtiyaçları için yaptığı harcamalar dışında,
hizmet verdiği insanlar için 1999 yılında 1,6 Trilyon TL., 2000 yılında ise 2,9 Trilyon
TL. tutarını aşan toplam sağlık harcaması yaptığını bildirmiştir.
Kurum bu harcamalar için kamu bütçesi, fon gelirleri ve bağışlar vasıtasıyla
mali kaynak sağlamaktadır.
A.
Bu harcamalar yardım niteliğinde olmakla birlikte, mali kaynakları bakımından
kısmen Kamu harcaması niteliğindedir (92:52).
VI.3.3.2.1.1.4.1.2. Başbakanlık Ve Devlet Bakanlıklarının Diğer
Kamu Sosyal Hizmeti Uygulamalarının Sağlık
Özürlüler İdaresi Başkanlığı, Kadının Statüsü Ve Sorunları Genel Müdürlüğü,
Aile Ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Vakıflar Genel Müdürlüğü ve bağlı
vakıflar, sürekli kurullar, hizmet alanları ile ilgili konularda faaliyet gösterirken, içeriği
ve tutarı bilinmeyen sağlık hizmetleri talebinde bulunabilmektedirler (92:52).
3118
VI.3.3.2.1.1.4.2. Diğer Bakanlık, Kuruluş Ve Yerel Yönetimler
Sosyal Hizmetlerinin Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
UT
AN
Sosyal hizmetler içerikli sayılabilecek faaliyetleri kapsamında, ÇSGB çalışma
hayatı ve sosyal güvenlik hizmetlerini örgütlerken, MEB genel, engelli ve özel eğitim
hizmetleri verirken, SB ana-çocuk sağlığı ve aile planlaması, genel ve koruyucu
sağlık hizmeti görevlerini yerine getirirken, İçişleri bakanlığı küçükleri korur ve genel
asayişi sağlarken, Adalet Bakanlığı tutuklu ve hükümlüler için her türlü koruyucu ve
tedavi edici sağlık hizmetleri verirken ne türde ve ne tutarda sağlık hizmeti talebinde
bulunduğu bilinmemektedir.
RG
Aynı şekilde İl Özel idarelerinin, Büyük Şehir Belediyelerinin, Belediyelerin,
köy ve muhtarlıkların sosyal hizmetler kapsamındaki faaliyetlerini yürütürken ne
türde ve ne tutarda sağlık hizmeti talebinde bulundukları de bilinmemektedir (92:52).
VI.3.3.2.1.2. Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
L
SA
Merkezi Hükümetin bir parçası olmayan bu kuruluşlar, Türkiye boyutunda
yaygın örgütlenme ve etkin çalışmaları sebebiyle kendilerine kamu yönetiminden
kaynak aktarılarak destek verilebilen, birer tüzel kişiliği olan ve kamu yararına
çalışan dernek veya vakıflardır. Bunların çoğu hizmet arzı için çalışmakla birlikte, bu
amacı gerçekleştirmek için sağlık hizmetleri talebinde de bulunabilmektedirler. Bu
harcamalarının boyut, tür ve tutarları hakkında toplu, ayrıntılı ve tam bilgi kaynakları
mevcut değildir (92:58).
Bazı önemli toplumsal yardım kuruluşları aşağıda incelenmektedir.
ER
DA
VI.3.3.2.1.2.1 Türkiye Kızılay Derneği’nin Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
A.
Türkiye Kızılay Derneğinin yapısı ve faaliyetleri ile ilgili bilgiler Hizmet Arzı
bölümünde bulunmaktadır. Bu bilgilerde de görülebileceği gibi, Kızılay temelde bir
hizmet arzı kuruluşudur. Ancak, bu işlevi yerine getirirken, bir yandan da talep edici
işlevlerin içine zorunlu ve sürekli olarak girmektedir. Talep fonksiyonu, daha sonra
sunacağı hizmetlerin veya bunlarla ilgili insangücü, yardımcı unsurlar gibi hizmeti
oluşturacak temel üretim unsurlarının satın alınması türünde gerçekleşmektedir.
Bunlar çok farklı türlerde ve sayıdadır. Bu konuda bir fikir edinmek ve konunun
maddi boyutunu incelemek için, Hizmet Arzı bölümünde Kızılay’ın faaliyetlerini
içeren kısım incelenebilir (92:58).
VI.3.3.2.1.2.2. Türk Kanser Araştırma Ve Savaş Kurumu’nun
Kurum, çalışmalarını gerçekleştirmek üzere çeşitli sağlık hizmeti ve aracı için
talep edici olarak da faaliyet göstermektedir. Daha fazla bilgi, Arz bölümünde yer
almaktadır (92:58).
3119
VI.3.3.2.1.2.3. Veremle Savaş Derneği Ve Vakfı’nın Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
AN
Arz bölümünde faaliyet ve harcamalarından bahsedilen bu Dernek ve Vakıf,
sağlık hizmeti talep edicisi olarak da etkinlik göstermektedir (92:58).
VI.3.3.2.1.2.4. Vakıflar Genel Müdürlüğü Kapsamındaki Vakıfların
UT
Vakıflar Genel Müdürlüğü kapsamında bulunan vakıfların büyük bir bölümü,
az veya çok, sağlık hizmeti talep edicisi olarak da sağlık sektörü içinde faaliyet
göstermektedirler. Bu kuruluşlar hakkında Hizmet Arzı bölümünde daha ayrıntılı bilgi
bulunmaktadır. Ancak, talep fonksiyonunu ayrıntılarıyla ilgili daha ileri verilere
ulaşılamamaktadır (92:58).
RG
VI.3.3.2.1.2.5. Diğer Toplumsal Yardım Kuruluşlarının Sağlık
SA
Ayrıntılı bilginin Arz bölümünde bulunduğu bu grup kuruluşların, hizmetleri
gereği gösterdikleri talep fonksiyonunun yapısı ve içeriği hakkında yeterli veriye
ulaşılamamaktadır (92:58).
VI.3.3.2.1.3. Özel Yardım Kuruluşlarının Sağlık Hizmeti Talebi
Harcamaları
L
Resmi ve toplumsal nitelikli yardım kuruluşlarının dışında kalan dernek ve
vakıflar ile özel şirketlerin kurduğu yardım kuruluşları ve bunların doğrudan
yardımları gibi sağlık harcamalarının hemen tümünde, talep niteliği ağırlıktadır.
Ancak, bu harcamalar hakkında bütün ve ayrıntılı bilgiye ulaşılamamaktadır (92:58).
ER
DA
VI.3.3.2.2. Kişilerin / Hane Halkının Yardım Amaçlı Sağlık Hizmeti
Talebi Harcamaları
A.
Bu grup sağlık hizmeti talebi harcamaları, birey olarak kişilerin ve hane halkı
bireylerinin, kendileri dışındaki hastalara yardım amacıyla ve onların sağlık hizmeti
talebi masraflarını karşılamak üzere sağlık hizmeti talep etmeleri ve harcama
yapmaları halini içermektedir. Bu konuda henüz sonuçlanıp kabul edilmiş bir
araştırma yoktur ve muhtemel tutarı, örnekleme dayalı hesaplamalarla bulunmaya
çalışılmaktadır (92:59).
VI.3.3.2.3. Diğer Yardım Amaçlı Sağlık Hizmeti Talebi Harcamaları
WHO, UNICEF, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası yardım kuruluşları,
yabancı devlet, kuruluş ve kişilerin yardım ve hizmet sunumları, yurt içinde yapılan
yardım, bağış, kampanya ve benzeri harcamaların toplandığı bu gruptaki hizmetler
Arz ağırlıklı olmakla birlikte, işin gerektirdiği talep harcamaları da söz konusu
olabilmektedir (92:59).
3120
VI.3.4. Sağlık Hizmetleri Talebi Amaçlı Kamu, Özel Ve Diğer Mali
Kaynakların Bir arada Olduğu Karma Kaynaklı Harcamalar
AN
Kamu, özel sektör ve yardım nitelikli kaynaklardan birkaçının bir arada olduğu
sağlık hizmeti talebi harcamaları bu grubu oluşturmaktadır.
UT
Türkiye’de Kamu ve Özel mali kaynakların aynı yapı içinde bir arada olduğu
sağlık hizmetleri talep harcaması yaygın olarak görülmemekle birlikte, sağlık
insangücü eğitimi ve sağlık hizmeti arz eden Vakıf / Özel Üniversiteler ile dayanışma
ve yardım amaçlı diğer kuruluşlarda ve ayrıca, sağlıkla ilgili kampanya, tarama ve
benzeri geçici oluşum ve çalışmalarında karma kaynaklı harcamalar, yaygın olarak
görülebilen hizmet arzının bir sonucu olarak ortaya çıkabilmektedir.
RG
Karma talep mali kaynakları, çift hesaplama ve mükerrerlikleri önlemek
değerlendirilmekte olup, bu kaynak türünün harcamaları hakkında tam, toplu ve
ayrıntılı bilgi yoktur (92:59).
SA
VI.3.5. Sağlık Hizmetleri Talep Ve Arz Amaçlarının Bir Arada
Olduğu Karma Kaynaklı Harcamalar
Sağlık sektörünü oluşturan kuruluşların büyük bir çoğunluğunun hem arz ve
hem de talep fonksiyonunu bir arada bünyesinde bulundurduğu görülmektedir.
L
Bu iki fonksiyon birbirinin içine geçerek diğerini destekleyen doğal bir etkinlik
niteliğindedir. Bu konuda da mükerrerlik ve çift hesaplamaları önlemek için, baskın
olan niteliklerine göre, her biri kendi grubu içinde değerlendirilmektedir.
ER
DA
Bu türden harcamalar hakkında tam, toplu ve ayrıntılı bilgi elde edilmesi, veri
yoklukları sebebiyle imkansızdır (92:59).
A.
(Sargutan A. E. (2006) Karşılaştırmalı Sağlık Sistemleri, Hacettepe
Üniversitesi yayını, Ankara)
L
ER
DA
A.
UT
RG
SA
AN

3005

Transkript

Benzer belgeler

Sigorta - İstanbul - İPOP, İstanbul Park Oto Pazarı

Hız onun işi Enine, boyuna rahatlık Tempus Fugit uçuyor Sigorta

Sektör Toplantıları Neticesinde Başbakan ve Ekonomi Koordinasyon

HDI Sigorta`da yeni isim

Bayrampaşaweb.com Page 1 of 3 HDI Sigorta`ya yeni müdür geldi

Broşürü bastır - Sozial-Betriebe-Köln

Sağlıkta Dönüşüm

Sağlık Hizmetleri Temel Kanunu, Sağlık Personelinin Tazminat ve

Yeni bir iş kolu: Profesyonel kobaylık