Slayt 1 - Atatürk Üniversitesi

Atatürk Üniversitesi
Veteriner Fakültesi
Histoloji Embriyoloji Anabilim Dalı
Kıkırdak Doku
Kemik Doku
Doç. Dr. Nejdet ŞİMŞEK
Kıkırdak Doku
• Destek dokulardandır
• Burun, gırtlak, hava borusu, akciğerler, kulak kepçesi,
eklem yüzeyleri kıkırdak dokudan olulşmaktadır.
• 3 tip kıkırdak doku vardır
• 1. Hiyalin kıkırdak: II tip kollagen
• 2. Elastik kıkırdak: II tip kollagen ve elastik iplikler
• 3. Fibröz kıkırdak: 1. tip kollagen içerir.
•
•
•
•
•
•
Kıkırdak dokularda şekilsiz temel maddeyi:
kondroitin 4 sülfat,
kondroitin 6 sülfat,
hiyaluron asit,
keratan sülfat gibi proteoglikanları ile
kondronektin glikoproteinleri oluşturur.
•
Perikondriyum
• Kıkırdak zarına verilen isimdir.eklem kıkırdakları ve intervertebral
diskler hariç tüm kıkırdaklarda kıkırdak zarı bulunmaktadır.
• Kıkırdak zarı I tip kollagenden ve genç kıkırdak hücrelerinden oluşur
• Kıkırdağın beslenmesi, bu zarda bulunan kapillarlardan çıkan besin
maddelerinin difüzyonu ile gerçekleşir.
• Besin maddeleri proteoglikanlar ve hiyaluron asitine bağlı su
molekülleriyle taşınır.
• Kıkırdak dokunun olgun hücrelerine kondrosit,
• genç hücrelerine
kondroblast
denir
hiyalin kıkırdak
A:Mezenşim hücrelerinden köken alırlar, B: mitozla çoğalırlar,
C:kondroblastlar şekillenir
D: izogen gruplar oluşur
Picrosirius–polarized light boyamalarda II tip kollagen iplikler
belirlenebilmektedir
•
kondrositler mitozla bölünerek
interstisyel büyüme yaparlar.
•
Kıkırdak zarı bulunmaması
nedeniyle eklem
kıkırdaklarında interstisyel
büyüme görülür.
•
Ayrıca periferden
kondroblastların bölünmesiyle
oluşan büyümeye apozisyonel
büyüme denir.
•
Kondrositler ER ve Golgiden
zengindirler, kondroblastlar ise
çok daha fazla bu organelleri
içerir.
•
Hücrelerin periferini oluşturan
temel maddenin yoğunluğu
hücreler etrafında kapsül
oluşmasına neden olur.
Elastik Kıkırdak
•
Resorcin stain.
•
Hiyalin kıkırdak kadar dayanıklı
değildir
•
Bol miktarda elastik iplik içerir
•
Ayrıca tip II kollagen de vardır
•
İzogen grup çok az bulunur
•
Kulak kepçesi
•
Burun kanatları
•
Epiglottis
•
Larinkste elastik kıkırdak bulunur
Fibröz kıkırdak
•
Düzensiz sıkı bağ dokunun kıkırdak
dokuya dönüşmüş şeklidir.
•
I.tip kollagen bol miktadadır.
•
Bu ipliklerin sıkı bir ağ oluşturması
ndeniyle basınçlara çok dayanıklı bir
kıkırdaktır.
•
Kondroitin sülfat ve dermatan sülfat
şekilsiz temel maddeyi oluşturur.
•
İntervertebral diskler
•
Simfizis pubis ve bazı eklemlerde
bulunurlar.
•
Tendo ve ligamentlerin uçlarında da
bulunurlar.
•
Köpekte kalbin atrial ve ventrikular
kaslarını da fibröz kıkırdak
bağlamaktadır.
• Tiroksin, testosteron, somatotropin kıkırdak büyümesini artırır.
• Kortison, hidrokortison, östradiol kıkırdak büyümesini baskılar.
• D vitaminin eksikliğinde kondrositler bölünür ancak matriks kalsifiye
olmaz
Kemik Doku
• Bu dokuda hücreler azınlıkta hücreler arası madde çoğunluktadır.
• Matriksine organik maddelerle beraber inorganik iyonlarda katılır.
• İnorganik maddelerin başında %85 oranında kalsiyum fosfat
bulunur
• Daha sonra kalsiyum karbonat, kalsiyum florid, magnezyum florid,
sülfat ve hidroksit bileşikleri vardır.
• Kalsiyum ve fosfor iyonları kemik dokuda iğne benzeri kristaller
oluşturur ki bunlara hidroksi apatit kristalleri denir.
• Temel maddede çok miktarda Tip I kollagen, kondroitin 4 sülfat,
kondroitin 6 sülfat, keratan sülfat, hiyaluron asit ve osteonektin
bulunur.
• Temel maddesi kıkırdağa göre daha azdır, hidroksi apatit
kristallerinin arasını kollagen iplikler ve şekilsiz temel madde
doldurur.
Kemik dokusunun 4 tip hücresi bulunur
1.osteoprogenitor hücreler
2. osteoblastlar
3. osteositler
4. osteoklastlar
•
Kemik dokusu 2
ye ayrılır
•
primer kemik
doku: İntrauterin
hayatta bulunur,
kollageni az ve
gelişi güzel
dağılmıştır, temel
madde tam
kireçleşmemiştir.
•
Sekonder kemik
doku: lamelli bir
yapı gösterir,
olgunlaşmış
kemik dokusudur.
Kollagen iplikler
özel bir biçimde
yerleşmişlerdir.
•
Olgun kemik
hücrelerine
osteosit denir.
Osteositlerin doldurduğu boşluklara lakun adı verilir. Lakunlardan her
yöne çıkan ince kanalcıklara kanalikuli ossei denilmektedir.
Olgun kemiklerin 2 türü vardır
A: kompakt kemik
B: spongiyöz kemik (süngerimsi)
Picrosirius–polarized light (PSP) stain.
• Spongiyöz kemik
• Kompakt kemik
• Birbiriyle anastomozlaşan
kemik lamellerinden
oluşur.
• Kemik iliği ile dolu
düzensiz trabekülleri
vardır
• Lameller birbirine paralel
seyirlidir
• Kısa ve uzun kemiklerin
metafiz ve epifizlerinin iç
kısımları ile yassı
kemiklerin iç yüzlerinde
bulunur
• Mikroskobik kanalları
vardır.
• Kemik lamelleri özel
yerleşim gösterir
• Bütün kemiklerin dış
yüzlerinde bulunur.
Kemik zarları
•
Periosteum
•
Endosteum
•
Özellikle gelişme döneminde 2
katlıdır.
•
Kompakt kemiğin iç yüzünü ve
süngerimsi kemiğin
trabeküllerini kaplar.
•
Dış kat fibroblastlardan ve sıkı
bağ dokudan iç kat ise periostal
hücreler(osteoprogenitor)
oluşturur.
•
Kemik iliği dokusunun devamı
olup retikuler bağ dokudan
yapılmıştır.
•
Periosteum damardan
zengindir. Bu damarların bir
kısmı kemik dokunun içlerine
gider
•
Kemik dokuya dönük kısmında
tek sıralı endostal hücreler
(osteoprogenitor) bulunur
•
Kemik yapım ve yıkımında bu
hücreler devamlı bölünerek
osteoblastlara dönüşürler
•
Olgun kemiklerde periosteomun
dış katından ayrılan kollagen
iplikler (Sharpey iplikleri) kemik
dokusuna girerek dış
sirkumferensiyal lamelleri
oluşturarak periosteumu
kemiklere sıkıca bağlarlar.
Kompakt kemiklerin mikroskobik
yapısı
•
Bu kemikler kanallar
sisteminden oluşur
•
Kemiğin uzun eksenine
paralel yerleşen
kanallara Havers
kanalları denir
•
Havers kanallarını
birbirine bağlayan
kanallara ise Folkman
(Volkmann) kanalları
adı verilir.
•
Foramen natriumdan
giren kan damarları
Folkman kanallarından
geçerek Havers
kanallarına oradan da
dallanarak daha
derinlere doğru
ilerlerler.
•
Kemik lamelleri 3 tiptir
•
•
•
Spesiyal lameller
Ara lameller
Sirkumferensiyal
lameller
• Spesiyal
lameller
• Ortada havers
kanalı
• Etrafında
belirli
aralıklarla
yerleşmiş
dairesel
lamellerden
oluşur.
• Bu yapıya
osteon=
Havers sitemi
denir
Ara lameller:
osteon sistemlerinin aralarını dolduran
değişik yönlerde seyreden lamellerdir
Sirkumferensiyal
lameller:
• kompakt kemiğin
osteonlar sistemini
içten ve dıştan
saran birbirine
paralel lamellerdir.
• Endosteuma
komşu olana iç
sirkumferensiyal,
periosteuma
komşu olna dış
sirkumferensiyel
lameller adı verilir.
Kemik dokusunun hücreleri
1.osteoprogenitor hücreler
2. osteoblastlar
3. osteositler
4. osteoklastlar
1-Osteoprogenitor hücreler
•
Osteojenik
hücrelerde denen
bu hücreler
mezenkim
hücrelerinden
köken alır
•
Mitozla çoğalırlar
ve osteoblastlara
dönüşürler
•
Kemik yapımı
sırasında aktif ve
boldurlar
•
Periost ve
endostta, havers
ve Volkman
kanallarında, bu
kanalları
çevreleyen
gevşek bağ doku
içerisinde inaktif
olarak
bulunabilirler.
2- Osteoblastlar
•
Osteoblastlar kemik
yapan genç hücrelerdir.
•
Şekillenmekte olan
kemik dokunun
yüzeyinde tek sıra
halinde dizilirler
•
Prizmatik, kübik yada
yassı şekilli olabilirler
•
Yüksek metabolik
aktivite gösterirler
•
Osteoblastlar kemik
dokunun Kollagen
iplikler, proteoglikan ve
glikoproteinlerini
sentezlerler
•
Üretilen bu temel madde
henüz kireçleşme
göstermez bu yapıya
osteoid denir.
•
Osteoid içerisine
gömülen osteoblastlar
aktivitelerini azaltarak
birer osteosite dönüşür
•
Kireçleşmiş dokuya
yerleşen osteoblastların
yassılaşması ve
aktivitelerini
azaltmasıyla şekillenir
•
Etraflarında lakun adı
verilen boşluklar
oluşmuştur
•
Sitoplazmik uzantılar
daha da uzayarak
osteositler arasında bir
ağ oluştururlar
•
Madde transportu bu
hücreler üzerinden
gerçekleşir
•
Bu hücrelerin
yaşlanmasıyla uzantıları
kısalır bağlantılar azalır,
ve osteoklastlar
tarafından rezorbe edilir.
3-Osteositler
4-osteoklastlar
•
Kemik hücresi yıkımlayan
hücrelerdir.
•
Kırmızı kemik iliğinden köken
alırlar.
•
Kemiklerin yapımı aşamasında iç
yüzleri yıkımlayarak
osteoblastların tekrar kemik
dokusu yapmasına, kemiklerin
uzayıp genişlemesine aracılık
ederler
•
Yıkılan dokudan açığa çıkan
kalsiyum kana karışır
•
Bu hücreler iridirler, 50 yada daha
fazla çekirdekli olabilirler.
•
Asidofilik karekterli olup
sitoplazmalarında asit fosfataz,
kollagenaz, ve diğer proteazları
içerirler
•
Lizozomdan, golgi, mitokondriyon, serbest ribozomdan zengin, GER dan fakirdirler
•
Osteoklastlar oturdukları yüzde Howship lakunlarını oluştururlar
•
•
Paratiroid bu hücrelerin aktivitesini artırırken
Kalsitonin azaltır.
Kemik oluşumu= osteogenez=ossifikasyon
• 2 yolla şekillenir
• 1-intramembranöz
kemikleşme:
• yassı kemiklerin direkt
mezenkim dokusundan
kemik dokuya
dönüşmesidir.
• 2- endokondral
kemikleşme:
• kısa ve uzun
kemiklerin hiyalin
kıkırdaktan kemik
dokuya dönüşmesidir.
• Endokondral
kemikleşme
•
Hiyalin kıkırdak bir model
oluşturur
•
Perikondriyumda bulunan
mezenkim hücreleri
osteoprogenitor hücrelere
dönüşür.
•
Bu hücrelerden osteoblastlar
onlardan da osteositler
oluşarak diyafizde kemik
lamellerini ve lakunları
oluştururlar.
•
Kıkırdak dokusu içerisinde bir
kemik manşetin oluşması
kıkırdak dokunun
beslenmesini enlemekte ve
kondrositler önce irileşmekte
daha sonra da bozulmaktadır.
•
periosteumdaki
osteoklastlar aktifleşirler ve
foramen natriumları açarlar.
•
Buralara giren kan
damarlarından çıkan
kalsiyum ve fosfor iyonları
kıkırdak dokunun tamamen
kireçleşmesini sağlarlar.
•
Bu alanlara gelen mezenkim
hücreleri osteoblastlara
dönüşerek primer kemik
dokuyu oluşturur
•
Kemik trabekülleri ile kan
damaraları arasında kalan
boşluklarda mezenkim
hücreleri farklılaşarak
retiküler bağ dokuyu
şekillendirir.
•
Mezenkim hücrelerinden kan
hücreleri de farklılaşarak ilk
kemik iliği oluşur.
• Kemik epifizi ile diyafizi
arasında kondrositler
devamlı bölünerek
çoğalırlar.
• Alt alta dizilerek bir üreme
plağı oluştururlar.
• Kemik manşette bu kuşağı
devamlı çevreleyerek
rezorbsiyon kuşağını
meydana getirir.
• Buralarda da trabeküller
ve primer kemik doku
oluşur ardında epifizyal
bölge sekonder kemik
doku haline gelir.
Section of the extremity of a long
bone showing the epiphysis,
epiphyseal plate and newly
formed bone tissue. PSP stain.
Low magnification.
Kırıkların Onarımı
•
Kırılan yada çatlayan kemik
uçlarında kan pıhtılaşır
•
Bu pıhtı içine ince bağ doku ile
sarılı damarlar filizlenir
•
Bu damarlardan önce nötrofiller,
sonra monositler çıkarlar
•
Monositler makrofajlara
farklılaşarak bu bölgede fagositik
aktivite gösterirler
•
Fibroblastlarda çoğalarak bir
granülasyon dokusu şekillenir.
•
Kolagen iplik içeren bu dokuya
prokallus denir
• Prokallus daha sonra kıkırdak
dokuya dönüşür.
• Kıkırdak matriksi kireçleşerek
kırık kemik uçları srt bir doku ile
birleştirilmiş olur. Bu dokuya
geçici kallus denir
• Ortaya çıkan dokuda periost ve
endosttaki hücrelerden kemik
doku yapılmaya başlar
• Kıkırdaklı kısım zamanla
beslenemyerek endokondral
kemikleşmeye dönüşür.
• Süngerimsi yapıda olan bu doku
daha sonra kompakt kemik halini
alır.
Eklemler
• Eklemler 2 gruba
ayrılır
• 1- Sinartroz tipi
eklemler: Hareket
oldukça azdır.
• 2-Diartroz tipi
eklemler: Hareketli
eklemlerdir.
• Eklem boşluğu,
eklem sıvısı ve eklem
kapsülünden ibarettir.
Photomicrograph of a diarthrosis. Section of a guinea pig knee. PSH stain. Low
magnification.
Diasrtroz eklemlerin eklem
yüzleri hyalin kıkırdak ile
kaplıdır(perikondrium
bulunmaz)
kondrositler en üst yüzeyde
rastgele dağılmışlardır
kolagen iplikler yüzeye paralel
bir yerleşim gösterirler.
sinovial membranın yapısında tek aktlı kübik hücreler, fibroblastlar ve makrofajlar vardır
sinovial membranın yapısı
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
KAYNAKLAR
Banks W.J. Applied Veterinary Histology. 2nd Ed. U.S.A. 1986.
Bloom W. and Fawcett D.W. A Textbook of Histology. 12nd Ed. 1975.
Demir R. Histoloji ve Hücre Biyolojisi, Palme yayıncılık, 2006.
Dellmann H.D. and Eurell J. Textbook of Veterinary Histology. 5nd. Ed.1998:
Eurell JAC. Veterinary Histolgy Atlas, 2006.
Junqueira, L.C., Carneiro, J. Basic Histology, text & atlas. 11nd Ed. 2005.
Kelley D.E., Wood R.L., Enders A.C. Bailey’s Textbook of Microscopic
Anatomy. 1984.
Moran DT. Rowley J.C. Visual Histology
Pavelka M., Roth J. Functional Ultrastructure, 2005.
Ross MH.,Kaye KI.,Pawlina W. Histology, A text and Atlas
Sağlam M., Aştı RN., Özer A. Genel Histoloji 6. baskı 2001
Tanyolaç A. Özel Histoloji, Yorum Basım Yayın San. Ltd. Şti., Ankara,1999.
Young B., Heath J.W. Wheater’s Functional Histology. 4nd Ed. 2000.
www.gfmer.ch/Medical_journals/Anatomy_histology.htm
www.meddean.luc.edu/LUMEN/MedEd/Histo/frames/histo_frames.html
http://image.bloodline.net/category
https://histo.life.uiuc.edu/histo
http://www.uni-mainz.de/FB/Medizin/Anatomie/workshop/EM/EMAtlas.html
http://www.fahrisimsek.com/atlas/index.html