Kadim Anadolu`da Gökbilim

Gökbilim Tarihinden Kesitler
Yrd. Doç. Dr. Ayşegül F. YELKENCİ
İstanbul Kültür Üniversitesi Fizik Bölümü
[email protected]
12/09/2011
Gökyüzü Farkındalığı Projesi
1
“GÖKBİLİM TARİHİ
İNSANLIĞIN
GENİŞLEYEN
UFKUNUN TARİHİDİR.”
Prof. Dr. Edwin HUBBLE
1929
2
İnsanlığın doğa
ve gök olaylarına olan merakı
onbinlerce yıl öncesine dayanmaktadır.
3
• M.Ö. 35000 : Orion Kemiği
4
 Astronomi tarih boyunca hem düşünsel hem de teknolojik
gelişmenin temel taşı olmuştur.
5
 Lascaux Mağarası, Fransa – M.Ö. 15000 , Ülker
 Lascaux Mağarası, Fransa – M.Ö. 15000
 Yaz üçgeni
6
 Lascaux Mağarası, Fransa – M.Ö. 15000
 Ay Takvimi
7
Cueva di El Castillo, İspanya – M.Ö. 14 000 : Kuzey Tacı
8
Tarım toplumlarının doğmasıyla beraber insanlar :
• gece ve gündüzün zaman
dilimlerini,
• mevsim değişimlerini,
• hava koşullarını
önceden tahmin etmek
amacıyla ilk defa ilahi bir
güç olarak gördükleri
gökyüzünü izlemeye
başladılar ve
• ilk astronomik gözlemleri
yaptılar.
9
M.Ö. 10 000
•10.000 yıl öncesinden
bulunan
kemiklerin
üzerinde
“Zaman
Kaydı”nı
belirten
işaretler vardır. Bunlara
“Kemik
Takvimi”
denmektedir.
10
11
Göbekli Tepe
MÖ 10 000
12
13
14
15
16
17
18
19
20
M.Ö. 3000
•M.Ö.3000’lerden
önce
kurulan
Mezopotamya
Yunanalılar
Avrupa’ya
daha
Mısır
ve
bilimi,
yoluyla
ulaşmış
Avrupa
ve
biliminin
oluşmasında çok önemli
rol oynamıştır.
21
M.Ö. 2000
•Sümer,
Babil
ve
Maya
uygarlıklarında Astronomi o kadar
önemliydi
hayatlarını
ki
insanlar,
bile
günlük
gökcisimlerine
göre düzenliyorlardı.
Ur Ziguratı
M.Ö. 2000
22
Hititler
(M.Ö. 2000-1200)
Gökyüzünü taşıyan tanrı
24
Hattuşa (MÖ1700)
25
Hattuşa-Yer Kapı
26
Hattuşa-Yer Kapı
27
Hattuşa
28
Hattuşa- Kral Kapısı
Hattuşa- Aslanlı Kapı
30
Alacahöyük (MÖ2200)
31
Burç kuşağının
gösterildiği
Babillilerden kalma
taş tablet
- M.Ö.1120
32
M.Ö. 1000
• Çin
Asronomisi
• M.Ö. 4000lere
dayanan
Yıldız
katalogları
33
M.Ö. 7. yy
• Astronomi gelişiyor
ve M.Ö. 7. yy’dan
sonra matematiğe
dayanıyor.
• Yıldız haritaları 
34
 Asur Krallığı
bilim ve uygarlığı
sürdürür.
(M.Ö. 1250 - 612)
Asurlular
tarafından
kullanılan bir
usturlab.
M.Ö. 7. yy
35
M.Ö. 6. yy
• Mezopotamyada
İran hakimiyeti
dönemi ( M.Ö.
530 - 330 )
36
• Matematiksel
tabanlı
Mezopotamya
Astronomisi,
Helenistik çağ
Yunan
Astronomisinin
temellerini atmıştır.
37
M.Ö. 6. yy
• ilk doğa filozofu
Thales'e (M.Ö.
640-546) göre Yer,
suda yüzen yassı
bir disk!
38
M.Ö. 5. yy
• Pythagoras
(Pisagor) (M.Ö.
580-500) Yer’in küre
biçimli olduğuna
inanmıştı.
• Platon (Eflatun)
(M.Ö. 427347)Pisagor’un
görüşlerini
geliştirmiştir.
39
M.Ö. 4. yy
• Platon, Yer'in evrenin
merkezinde olması
gerektiğini öngörüyordu.
• Eudoxus, Galluppus,
Aristo, Hipparchus ve
Ptolemy bu Yer merkezli
modeli geliştirdiler ve
gezegenlerin karmaşık
görünür hareketlerini
kısmen açıkladılar.
40
M.Ö. 3. yy
• Hipparchus (İznik
Doğumlu)
• Yıldızların
parlaklık sistemi
41
M.S. 2. yy
•
Ptolemy (Batlamyus)’un
modeli çok uzun yıllar
kullanıldı.
13 ciltlik astronomi kitabı Almagest’te zamanının tüm astronomi bilgisini topladı.42
43
İslam Astronomisi
• M.S. 8. yy’dan
itibaren gözlemsel
astronomide
gelişmeler
• Gözlemevleri
• El Battani (Harran
doğumlu 9.yy):
ekliptiğin ekvator
düzlemiyle 23°35'
'lık bir açı yaptığını
ölçtü.
44
11. yy
•
•
•
Al-Zarqali (1029–1087) Endülüs
Astronomu
Uluslararası usturlab yaptı.
www.iku.edu.tr/azarquiel2012
45
12. yy
• El Battani, El-Sufi, ElBiruni, İbn-Yunus, İbnSina, El-Şatir gibi
islam bilginlerinin
kitapları 12. ve 13.
yyda Latince ve
İspanyol'caya
çevrilerek Avrupa’nın
rönesansını besledi.
46
13. yy
• Maragheh Gözlemevi – 1259, İran : başlangıç meridyeni
• Nasir al-Din al-Tusi
47
15.yy
• Semerkant
Gözlemevi – 1420,
Özbekistan:
gözlem aletleri
• Uluğ Bey, Kadı
Zade, Ali Kuşçu …
48
16. yüzyıl
• 17. yüzyıla kadar insanlar sadece 9 farklı gök cismi
TANIYORLARDI:
• Dünya, Güneş, Ay, Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter,
Satürn ve yıldızlar..
49
16. yy
• İstanbul Gözlemevi –
1577: gözlem araçları
• Takiyuddin
• 2 sene sonra III. Murat
topa tuttu!
• Bir sonraki gözlemevi
1868 yılında
Rasathane-i Amire
(Kandilli Rasathanesi)
• 300 Yıllık Gecikme!
50
16. yüzyıl
• İlk modern
gözlemevi! : Tycho
Brahe, Danimarka
– 1576
• Öğrencisi Kepler
gezegen
hareketlerini
açıkladı: Kepler
Yasaları
51
Rönesans ve Evren
Anlayışı
Önce
Kopernik (1540)
güneş
sisteminin
modelini ortaya atarak,
16. yüzyıla kadar var olan
küçük,
yer
merkezli,
sadece
bizim
için
yaratıldığına
inanılan,
tanrısal
ve
gizemli
evren kavrayışını kökten
değiştirdi.
52
Rönesans
Rönesansta değişen bu
varoluş
ve
evren
anlaşıyının
devamında
Tycho, Kepler ve Newton
gibi birçok astronom,
Astronominin
ve
dolayısıyla birçok bilim
dalının hızla ilerlemesini,
gelişmesini sağladılar.
53
Rönesans
Astronominin denizcilik ve
havacılık
için
sağladığı
teknikler, denizcilerin ve
pilotların
gezegenimizi
keşfetmesine ve bugün de
uzay
araçlarının
sistemimizi
güneş
keşfetmesine
izin vermiştir.
54
17. yüzyıl
• 1610 yılında Galileo Galilei TELESKOP
ile ilk kez gökyüzüne baktı ve çok daha
fazla gök cismini tanıttı insanlığa:
• Callisto, Europa, Ganymede, Io, Titan
55
18. yüzyıl
1780 yılından başlayarak kısa bir süre içinde
Herschel, Uranüs gezegenini keşfetti.
56
19. yüzyıl
1846 yılında Adam ile Leverrier Neptun gezegenini
keşfettiler. Ayrıca çok sayıda asteroid ve gezegen
uyduları..
57
20. yüzyıl
1930 yılında Tombaugh Pluto gezegenini
keşfetti.
58
Astronominin hesap gücüne
olan gereksinimi, ilk elektronik
bilgisayarların çoğunun
gelişimini yönlendirmiştir.
59
Uzay Çağı
Artık hergün bağımlı
olduğumuz iletişim ve
meteoroloji
uydularını
bize
getiren
Uzay
Çağı’dır ve Astronomlar
tarafından
keşfedilen
yörüngeler ve çekim
etkisi bilgisi olmasaydı
bu
çağın
başlaması
imkansız olurdu.
60
Uzay Çağı
Uydu
konumlama
ve
navigasyon sistemleri (GPS)
bugün detaylı haritalamada
kullanılmaktadır.
61
Uzay temelli uzaktan algılama sistemleri ile
yeryüzü incenmesi bugün önemli bir uzay sanayi
sektörüdür.
62
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Afet zararları tespit edilip azaltılması çalışmaları,
çevrenin değerlendirilmesi,
mineral kaynaklarının tespiti,
deprem fay hatlarının haritalanması,
su kaynak yönetimi,
meteorolojik tahminler ve uygulamalar,
bölgesel ve fiziksel planlama,
tarım rekolte tespiti,
arazi kullanım planı hazırlanması,
yer seçimi,
yenilenebilir ve yenilenemez kaynakların yönetimi,
küresel sağlık,
balıkçılık
güvenlik...
63
Bir hastanın iç organlarını müdehalesiz muayenesine kadar (MR,
Doppler gibi) detaylı inceleme için kullanılmaktadır.
64
•Endoskopi cihazının geliştirilmesinde
•Diş kaplamalarında
uzay araçları için tasarlanan ileri seramik
teknolojilisi kullanılmaktadır.
65
Astronomik gözlemler için üretilen CCD
alıcıları
artık
video
kayıt
cihazları,
güvenlik kameraları ve dijital fotoğraf
makinalarında
temel
olarak
kullanılmaktadır.
66
Evlerimizdeki borcamlar yani Pyrex camlar aslında çok
büyük ve sağlam Astronomik teleskoplarda kullanılmak
üzere üretilmiştir.
67
Su geçirmeyen, yanmayan ve
nefes alabilen tekstil ürünleri
(GoreTex) ilk kez
astronotların kıyafetlerinde
kullanılmıştır.
68
•
Yeryüzündeki hiçbir laboratuvarın bir nötron
yıldızı kadar yoğun olan bir madde, bir
süpernovanın
içerisindeki
kadar
yüksek
sıcaklıklar veya bir karadeliğinki kadar güçlü
çekim etkisi oluşturması mümkün değildir.
69
Çok Önceleri ve Önceleri ve
Sonraları ve Çok Sonraları ...
70
Astronominin en
büyük yararı; insana
evren içindeki
konumunu göstererek
yolaçtığı düşünsel
evrimdir.
71
Bir gün insanoğlu:
Göklerde yürüyecek,
Gezegenlere gidecek,
Ay’dan bize mesajlar yollayacaktır.
Bu mucizenin tahakkuku için ikibin yılını beklemeye hacet
kalmayacaktır.
Gelişen teknoloji bize daha şimdiden bunu müjdeliyor.
Bize düşen görev ise, batı’dan bu konuda fazla geri kalmamayı
temindir.
M.Kemal ATATÜRK
1936 Eskişehir
72
73