3-Kastamonu”da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf

Sağlık ve Toplum Yıl:22 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2012
ARAŞTIRMALAR / Researches
Kastamonu'da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf
Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının
Değerlendirilmesi
Evaluation of Some Nutritional Habits of 6th, 7th and 8th Grade
Students from a Primary School in Kastamonu
İlknur TÜTÜNCÜ̽̽
1
ÖZET
SUMMARY
Amaç: Bu çalışmanın amacı Kastamonu Ali Fuat Darende
İlköğretim Okulu'nda 2010-2011 öğretim yılında eğitim gören
ilköğretim öğrencilerinin bazı beslenme alışkanlıklarını
belirlemektir.
Gereç- Yöntem: Tanımlayıcı tipteki çalışmanın evrenini Kastamonu
Ali Fuat Darende İlköğretim Okulu'nda 6., 7., ve 8. sınıflarında
eğitim gören toplam 399 öğrenciden ulaşılabilen 376 öğrenci
oluşturmuştur.
Veri toplama aracı olarak öğrencilerin kişisel bilgilerini, beslenme
alışkanlıkları, kahvaltı alışkanlıkları, kahvaltı atlama nedenleri ve
kahvaltıda tüketilen yiyecek ve içeceklerin tüketim sıklıklarını
saptamaya yönelik bir anket geliştirilmiş ve uygulanmıştır.
Dünya Sağlık Örgütünün Anthro Plus programı kullanılarak yaşa
ve cinsiyete göre Beden Kitle İndeksi (BKI) persentilleri
belirlenmiştir. Sonuçlar; 3< zayıf; ≥3-<15 zayıflık riski; ≥15- <85
normal; ≥ 85-<97 şişmanlık riski; ≥ 97 şişman olarak
değerlendirilmiştir.
Veriler SPSS 15.0 istatistik paket programında değerlendirilmiştir.
Grupların karşılaştırılmasında Ki – kare ( X² ) testi kullanılmıştır.
Bulgular: Öğrencilerin %55.9'u (210 kişi) erkek %44.1'i (166 kişi )
kız öğrenci olup, yaş ortalamaları 13.0±0.8'dir. Beden kitle indeksi
ortalaması 19.8±3.4'tür. Öğrencilerin
% 4.3'ünün zayıf, %
9.8'inin şişman olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin % 64.1'inin üç
ana öğün tükettikleri ve %37.2'sinin ara öğün tüketmedikleri
bulunmuştur. Araştırmaya katılan öğrencilerin %14.9'unun her
zaman öğün atladığı, %44.9'unun ise bazen öğün atladıkları
belirlenmiştir. Öğün atlayan öğrenciler atladıkları öğünün en fazla
sabah kahvaltısı (%34.0) olduğunu ifade etmişlerdir. Öğrencilerin
%26.1'i en yüksek oranla kahvaltı atlama nedenlerini “canı
istemiyor, iştahsız” olarak bildirmiştir. Öğrencilerin %48.4'ü
kahvaltı yapmadıklarında başarılarının etkilendiğini, %42.8'i
derse az katıldığını, %32.2'si kendisini kötü hissettiğini, %13.3'ü ise
derse ilgisinin kötü olduğunu belirtmiştir.Anne ve babanın eğitim
düzeyi ve meslekleri ile çocukların öğün atlama durumu ve beden
kitle indeksi arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05).
Beden kitle indeksi ile öğün atlama durumları arasında da anlamlı
bir ilişki yoktur (p>0.05).
Sonuç: Araştırmaya katılan öğrencilerin önemli oranda (%34.0)
sabah kahvaltısını atladıkları ve bu durumun öğrencileri olumsuz
etkilediği saptanmıştır. Toplumun geleceğini oluşturacak olan bu
öğrencilerin sağlıklı olması ve büyüme ve gelişmesi için sabah
kahvaltısının beslenmedeki önemini kavramaları için anne ve
babalarına ve öğretmenlerine başta olmak üzere önemli
sorumluklar düşmektedir.
Purpose: The aim of this work is to determine some of the nutritional
habits of students enrolled in Kastamonu Ali Fuat Darende Primary
School during the 2010-2011 academic year.
Instrumentation and Methodology: Of the 399 total students from
the 6th, 7th, and 8th grades of Kastamonu Ali Fuat Darende
Primary School, 376 could be reached to participate in this
descriptive study.
A questionnaire was developed and used as a means to evaluate
personal information, nutritional and breakfast habits, reasons for
skipping breakfast, and frequency of food and drink consumption
during breakfast.
Using the World Health Organization's Anthro Plus Program, age
and sex-dependant Body Mass Index (BMI) percentiles were
determined. The results were evaluated as: underweight (<3th
percentile); underweight susceptible (≥ 3th and <15th percentile);
normal weight (≥15th and <85 percentile); overweight ( ≥85th and
<97th percentile) and obese (≥97th percentile).
Data was evaluated with statistics software, SPSS, version 15.0. The
chi-square (X²) test was used to compare the groups.
Results: 210 male (55.9%) and 166 female (44.1%) students with an
average age of 13.0±0.8 participated in this study. The average
body mass index was found to be 19.8±3.4. Of these students, 4.3%
were underweight and 9.8% were noted as obese. While 64.1% of
students consumed 3 meals a day, 37.2 % indicated that they skip a
meal. According to the responses gathered, a significant percentage
(44.9%) of the students sometimes skip a meal, while a relatively
small percentage (14.9%) reported that they always skip a meal.
Breakfast was indicated as the meal most often skipped by the
students (34.0%). Lack of appetite and or desire to eat were
indicated by 26.1% of the students as the reasons for skipping
breakfast. The students stated the belief that skipping breakfast
affected their academic performance (48.4%), classroom
attendance (42.8%), health (32.2%) and interactions in the
classroom (13.3%). Neither skipping meals nor body mass index
were found to have a significant relationship with either the
occupation or education level of the mother and father (p˃0.05).
Also, no significant relationship between skipping a meal and the
body mass index (p˃0.05) was observed.
Conclusion: It was found that a significant amount of the students in
this study (34.0%) skip their breakfast, and this had an adverse
effect on the students. Families and teachers play an important role
in educating students about the importance and benefits of breakfast
for healthy growth and development.
Anahtar Kelimeler: Öğrenciler, Beslenme Alışkanlıkları, Öğün
Atlama, Beden Kitle İndeksi, Kahvaltı Alışkanlıkları
Key Words: Students, nutritional habits, meal skipping, body
mass index, breakfast habit
1.Yrd.Doç.Drç, Öğretim Üyesi, Kastamonu Üniversitesi Fazıl
Boyner Sağlık Yüksekokulu
20
Kastamonu'da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi
Veri toplama aracı olarak öğrencilerin kişisel
bilgilerini, beslenme alışkanlıklarını ve
kahvaltıda tüketilen yiyecek ve içeceklerin
tüketim sıklıklarını saptamaya yönelik bir anket
geliştirilmiş ve uygulanmıştır. Anket formu
toplam 28 soru içeren iki bölümden
oluşmaktadır. İlk bölümde ( 10 soru ) öğrencilerin
kişisel bilgileri ile ilgili sorular yer almaktadır.
İkinci bölümde ( 18 soru)
ise beslenme
alışkanlıkları, kahvaltı alışkanlıkları, kahvaltı
atlama nedenleri ve kahvaltıda tüketilen yiyecek
ve içeceklerin tüketim sıklıklarının sorulduğu
sorular yer almaktadır. Anket formları
öğrencilere ders dışında dağıtılmış doldurmaları
istenmiştir. Araştırma öncesi kurumdan yazılı
izin alınmıştır. Araştırmanın amacı anlatıldıktan
sonra öğrencilerden sözel onam alınmıştır.
GİRİŞ
Sağlık; fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam bir
iyilik hali, hastalıkların ve sakatlıkların olmaması durumudur. Bireylerin sağlık durumlarını etkileyen önemli faktörlerden biri de beslenmedir (1)
Beslenme; insanın büyüme, gelişme, sağlıklı ve
üretken olarak uzun süre yaşaması için gerekli
olan öğeleri alıp kullanabilmesidir (2). Ana
öğünlerden biri olan sabah kahvaltısının kişinin
beslenmesinde önemi büyüktür. Öğün atlama
alışkanlık haline dönüştüğünde kişinin yeterli
beslenmesi engellenmekte ve yetersiz beslenmeye bağlı olarak sorunlar oluşmaktadır ( 3).
Kahvaltı yapmayan kişilerde iş verimi önemli
ölçüde azalmakta, anlama ve kavrama hızı
düşmektedir. Kahvaltı, öğrencinin beslenme
durumunu düzenlemekte, beynin açlık
durumunda yetersiz olan enerji gereksinmesini
karşılamakta ve derse devam durumunu
iyileştirmektedir. Kahvaltı yapmayan çocukların
derse konsantrasyonlarının azaldığı, algılamalarının düştüğü, dikkat sürelerinin kısaldığı,
öğrenmede güçlük çektikleri gibi sorunların
olduğu belirtilmektedir ( 4, 5, 6). Ayrıca yapılan
çalışmalarda okul çocuklarının şeker, hazır
meyve suları ve karbonatlı içecekleri fazla, süt
ürünleri ile taze sebze ve meyveleri az tükettikleri
gösterilmiştir ( 7 ) .
Öğrencilerin ağırlıkları; hafif giysili ve ayakkabısız olarak, taşınabilir baskül ile ölçülmüştür.
Boy ölçümü ise duvara yapıştırılmış şerit
mezuraya sırt ve topukların dayalı olması
sağlanarak yapılmıştır. Ölçümler yapıldıktan
sonra yaşa göre BKI persentilleri Dünya Sağlık
Örgütünün Anthro Plus programı kullanılarak
belirlenmiştir. Yaşa göre BKI persentilleri
belirlendikten sonra sonuçlar; 3< zayıf, ≥3-<15
zayıflık riski, ≥ 15- <85 normal, ≥ 85-<97
şişmanlık riski,
≥ 97 şişman olarak
değerlendirilmiştir.
Okul çocukları arasında şişmanlığın hızla arttığı
bildirilmektedir ( 7 ). Bu çalışma, Kastamonu Ali
Fuat Darende İlköğretim Okulu'nda 2010-2011
öğretim yılında eğitim gören ilköğretim
öğrencilerinin bazı beslenme alışkanlıklarının
değerlendirilmesi amacı ile yapılmıştır.
Elde edilen veriler SPSS 15.0 istatistik paket
programında değerlendirilmiştir. Grupların
karşılaştırılmasında Ki – kare ( X² ) testi
kullanılmıştır.
Gereç- Yöntem:
Tablo 1'de öğrencilerin kişisel bilgileri
verilmiştir. Öğrencilerin %55.9' u (210 kişi)
erkek, %44.1'i (166 kişi ) kız öğrenci olup, yaş
ortalamaları 13.0±0.8'dir. Öğrencilerin beden
kitle indeksi ortalaması 19.8±3.4'tür.
Bulgular:
Tanımlayıcı tipteki çalışmanın evrenini 20102011 öğretim yılı bahar döneminde Kastamonu
Ali Fuat Darende İlköğretim Okulu'nda 6., 7., ve
8. sınıflarında eğitim gören toplam 399 öğrenci
oluşturmuştur. Araştırmada herhangi bir
örneklem seçim yöntemi uygulanmadan evrenin
tamamına ulaşılması hedeflenmiş, ancak
araştırmanın yapıldığı tarihlerde okula
gelmeyenler nedeni ile toplam 376 öğrenciye
ulaşılabilmiştir. Araştırmanın saha çalışması
Şubat-Mart 2011'de tamamlanmıştır.
Araştırmaya katılan öğrencilerin en fazla oranla (
%64.1) üç ana öğün tükettikleri saptanırken
%37.2'sinin ara öğün tüketmedikleri tesbit
edilmiştir. Öğrencilerin %14.9'unun her zaman
öğün atladığı, %44.9'unun ise bazen öğün
atladıkları saptanmıştır. Öğrencilerin %40.2' si
ise öğün atlamamaktadır. Öğün atlayan
öğrenciler atladıkları öğünün en fazla oranla
21
Sağlık ve Toplum Yıl:22 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2012
Tablo 1:Öğrencilerin kişisel bilgileri (n=376)
DEĞİŞKENLER
n
(%)
CİNSİYET
KIZ
166
44,1
SINIF
ERKEK
6. SINIF
7. SINIF
8. SINIF
210
125
124
127
55,9
33,2
33,0
33,8
1
,3
11
12
13
14
15
İLKÖĞRETİM
ORTAÖĞRETİM
YÜKSEKOKUL
4
114
129
119
9
159
134
83
1,1
30,3
34,3
31,6
2.4
42,3
35,6
22,1
BABA EĞİTİM DÜZEYİ
İLKÖĞRETİM
ORTAÖĞRETİM
YÜKSEKOKUL
ANNE MESLEK
MEMUR
74
130
172
79
19,7
34,6
45,7
21,0
İŞÇİ
18
4,8
SERBEST
40
10,6
CALISMIYOR
239
63,6
MEMUR
İŞÇİ
180
56
47,9
14,9
SERBEST
113
30,1
CALISMIYOR
27
7,2
KARDEŞ SAYISI
1
2
3
4 ve Üstü
BEDEN KİTLE İNDEKSİ
ZAYIF
49
209
89
29
16
13,0
55,6
23,7
7,7
4.3
ZAYIFLIK RİSKİ
46
12.2
NORMAL
206
54.8
FAZLA KİLOLU
71
18.9
ŞİSMAN
37
9.8
10
YAŞ
ANNE EĞİTİM DÜZEYİ
BABA MESLEK
22
Kastamonu'da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi
Tablo 2:Kahvaltıda tüketilen yiyecek ve içeceklerin tüketim sıklığı
Besinler/
Tüketmiyorum
Ara sıra
Haftada bir
Haftada 2-3
Hergün
İçecekler
n
%
n
Yumurta
44
11.7
Çorba
76
Bal,reçel,
TOPLAM
%
n
%
n
%
n
%
n
%
143
38.0
39
10.4
103
27.4
47
12.5
376
100.0
20.2
107
28.5
27
7.2
70
18.6
96
25.5
376
100.0
46
12.2
113
30.1
24
6.4
48
12.8
145
38.6
376
100.0
Zeytin
49
13.0
86
22.9
16
4.3
34
9.0
191
50.8
376
100.0
Peynir
20
5.3
59
15.7
13
3.5
42
11.2
242
64.4
376
100.0
Çökelek
245
65.2
72
19.1
11
2.9
17
4.5
31
8.2
376
100.0
Sucuk,salam,
51
13.6
128
34.0
55
14.6
87
23.1
55
14.6
376
100.0
Terayağ,margari
107
28.5
132
35.1
38
10.1
49
13.0
50
13.3
376
100.0
Domates,Salatalık 21
5.6
70
18.6
25
6.6
88
23.4
172
45.7
376
100.0
Mısır gevreği
124
33.0
116
30.9
31
8.2
44
11.7
61
16.2
376
100.0
Ekmek
14
3.7
33
8.8
8
2.1
19
5.1
302
80.3
376
100.0
Tost,poğaça
22
5.9
125
33.2
50
13.3
100
26.6
79
21.0
376
100.0
Simit
36
9.6
142
37.8
49
13.0
70
18.6
79
21.0
376
100.0
Çay
48
12.8
62
16.5
16
4.3
63
16.8
187
49.7
376
100.0
Bitki çayları
238
63.3
64
17.0
21
5.6
23
6.1
30
8.0
376
100.0
Kahve türleri
200
53.2
86
22.9
23
6.1
31
8.2
36
9.6
376
100.0
Süt-Yoğurt
49
13.0
78
20.7
25
6.6
74
19.7
150
39.9
376
100.0
Hazır meyve
suları
59
15.7
134
35.6
44
11.7
58
15.4
81
21.5
376
100.0
Kola,gazoz
129
34.3
92
24.5
30
8.0
48
12.8
77
20.5
376
100.0
türevleri
(%34.0) sabah kahvaltısı, en az oranla da ( %4.8)
akşam yemeği olduğunu ifade etmişlerdir.
Öğrencilerin %26.1'i en yüksek oranla kahvaltı
atlama nedenini “canı istemiyor, iştahsız” olarak
bildirmiştir.
Tablo 2'de öğrencilerin sabah kahvaltısında
tükettikleri yiyecek ve içeceklerin tüketim sıklığı
verilmiştir.
Öğrencilerin en fazla oranlarda %34.0'ının
sucuk, sosis, salamı ara sıra tükettiği;
23
Sağlık ve Toplum Yıl:22 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2012
Tablo 3:Öğrencilerin öğün atlama alışkanlıklarının baba-anne mesleğine ve baba-anne eğitim düzeyine göre durumu
ÖĞÜN ATLAMA ALIŞKANLIĞI
HAYIR
EVET
BAZEN
TOPLAM
n
n
n
%
DEĞİŞKENLER
n
%
%
%
X2
MEMUR
72
40.0
26
14.4
82
45.6
180
100.0
BABA
İŞÇİ
23
41.1
5
8.9
28
50.0
56
100.0 4.386
MESLEĞİ
SERBEST
48
42.5
20
17.7
45
39.8
113
100.0
ÇALIŞMIYOR
8
29.6
5
18.5
14
51.9
27
100.0
MEMUR
12
15.2
35
44.3
32
40.5
79
100.0
ANNE
İŞÇİ
3
16.7
4
22.2
11
61.1
18
100.0
MESLEĞİ
SERBEST
6
15.0
16
40.0
18
45.0
40
100.0
ÇALIŞMIYOR
35
96
40.2
108
45.2
239
100.0
İLKÖĞRETİM
ORTAÖĞRETİM
55
34.6
27
17.0
77
48.4
159
100.0
57
42.5
18
13.4
59
44.0
134
100.0
YÜKSEKOKUL
39
47.0
11
13.3
33
39.8
83
100.0
İLKÖĞRETİM
ORTAÖĞRETİM
29
39.2
14
18.9
31
41.9
48
36.9
22
16.9
60
YÜKSEKOKUL
74
43
20
11.6
78
ANNE EĞİTİM DÜZEYİ
BABA EĞİTİM DÜZEYİ
14.6
%34.3'ünün kola, gazoz türevlerini tüketmediği;
%38.0'ının yumurtayı ara sıra tükettiği; %35.1
inin tereyağı ve margarini ara sıra tükettiği;
%64.4'ünün peyniri her gün tükettiği;
%33.2'sinin tost ve poğaçayı ara sıra tükettiği;
%37.8'inin simidi ara sıra tükettiği bulunmuştur (
Tablo 2).Tablo 3'e bakıldığında babası
çalışmayanların % 18.5'i, annesi memur
olanların ise % 44.3'ü öğün atlamaktadır. Ancak
anne ve baba mesleği ile öğün atlama durumu
arasında anlamlı bir ilişki bulunmamıştır ( anne
meslek: X2=3.229, p˃0.05 ; baba meslek:
X2=4.386, p˃0.05 ).
3.229
P
˃0.05
˃0.05
4.138
˃0.05
74
100.0
46.2
130
˃0.05
45.3
172
100.0 3.306
100.0
düzeyi: X2=4.138, p˃0.05 ; baba eğitim düzeyi:
X2=3.306 , p˃0.05 ).
Tablo 4'e bakıldığında babası memur olanların %
31.1'i, annesi çalışmayanların ise % 32.2'si fazla
kilolu veya şişmandır. Ancak anne ve baba
mesleği ile beden kitle indeksi arasında anlamlı
bir ilişki bulunmamıştır ( anne meslek:
X2=6.886, p˃0.05 ; baba meslek: X2=9.948,
p˃0.05 ).
Babası yüksekokul mezunu olanlarda fazla
kilolu veya şişman olanların oranı %30.8, annesi
ilköğretim mezunu olanlarda ise %31.4' dür. Bu
oranlar diğer eğitim gruplarında daha düşüktür.
Anne ve babanın eğitim düzeyi ile beden kitle
indeksi arasında da anlamlı bir ilişki yoktur ( anne
eğitim düzeyi X2=2.801, p˃0.05 ; baba eğitim
düzeyi: X2=1.027, p˃0.05 ).
Babası ilköğretim mezunu olanlarda öğün
atlayanların oranı %18.9, annesi ilköğretim
mezunu olanlarda ise %17.0' dir. Bu oranlar diğer
eğitim gruplarında daha düşüktür. Anne ve
babanın eğitim düzeyi ile öğün atlama durumu
arasında da anlamlı bir ilişki yoktur ( anne eğitim
24
Kastamonu'da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi
Tablo 4:Öğrencilerin beden kitle indeksleri ile anne- baba mesleği, anne –baba eğitim düzeyi ve öğün atlama durumu
arasındaki ilişki
BEDEN KİTLE İNDEKSİ
ZAYIF
/ZAYIFLIK
RİSKİ
NORMAL
FAZLA
KİLOLU
/ŞİSMAN
TOPLAM
N
n
n
n
DEĞİŞKENLER
%
%
%
MEMUR
26
14.4
98
54.4
56
31.1
BABA
İŞÇİ
10
17.9
31
55.4
15
MESLEĞİ
SERBEST
16
14.2
66
58.4
31
ÇALIŞMIYOR
10
37
11
40.7
MEMUR
15
19.0
45
ANNE
İŞÇİ
2
11.1
MESLEĞİ
SERBEST
5
12.5
ÇALIŞMIYOR
40
ANNE EĞİTİM
DÜZEYİ
İLKÖĞRETİM
ORTAÖĞRETİM
YÜKSEKOKUL
BABA EĞİTİM
DÜZEYİ
ÖĞÜN ATLAMA
İLKÖĞRETİM
ORTAÖĞRETİM
%
180
100.0
26.8
56
100.0
27.4
113
100.0
6
22.2
27
100.0
57.0
19
24.1
79
100.0
11
61.1
5
27.8
18
100.0
28
70.0
7
17.5
40
100.0
16.7
122
51.0
77
32.2
239
100.0
21
13.2
88
55.3
50
31.4
159
100.0
26
19.4
71
53.0
37
27.6
134
100.0
15
18.1
47
56.6
21
25.3
83
100.0
40
54.1
20
27.0
73
56.2
35
26.9
74
130
100.0
100.0
14
22
18.9
16.9
YÜKSEKOKUL
26
15.1
93
54.1
53
30.8
172
100.0
HAYIR
24
15.9
88
58.3
39
25.8
151
100.0
EVET
10
17.9
33
58.9
13
23.2
56
100.0
BAZEN
28
16.6
85
50.3
56
33.1
169
100.0
Öğünlerini bazen atlayan öğrencilerin en fazla
oranla ( %33.1) fazla kilolu veya şişman olduğu
saptanmıştır. Ancak öğrencilerin öğün atlama
durumu ile beden kitle indeksleri arasında ilişki
olmadığı tesbit edilmiştir (X2 : 3.408, p˃0.05 ).
X2
P
9.948
˃0.05
6.886
˃0.05
2.801 ˃0.05
1.027
3.408
˃0.05
˃0.05
%18'inin fazla kilolu ve % 6.0'ının da obez
olduğu saptanmıştır ( 9). Muğla'da 6-15 yaş
arasındaki okul çocuklarında yapılan bir
çalışmada tüm öğrencilerin %17,0'inin fazla
kilolu ve %7,1'inin ise obez olduğu saptanmıştır
(10). 10-17 yaş çocukların %3.5'inin (11), 9-17
yaş arası öğrencilerde yapılan bir çalışmada da
çocukların
% 0.9'unun obez olduğu tesbit
edilmiştir (12). Buna karşın çalışmamızdaki
obezite oranına yakın değerlerin bulunduğu
çalışmalar da vardır. 10-12 yaş grubunda yapılan
bir çalışmada çocukların %27.6'sının fazla kilolu
ve %9.0'unun obez olduğu saptanmıştır ( 13).
İspanya'da 2006-2007 yıllarında yapılan Ulusal
Sağlık Araştırması verilerini temel alan ve 2-15
yaş grubu çocuklarda obezite prevalansını
tahmin etmeyi amaçlayan bir çalışmada; obezite
TARTIŞMA
Çalışmamızda öğrencilerin % 4.3'ünün zayıf, %
9.8'inin şişman olduğu saptanmıştır. Yapılan bir
çalışmada 11-14 yaş grubu öğrencilerde obezite
oranı %13.3 olarak bulunmuştur (8 ). Bu
çalışmadaki obezite oranı çalışmamızda
saptanan orandan daha yüksektir. Daha düşük
obezite oranlarının bulunduğu çalışmalar da
vardır. 6-14 yaş grubunda yapılan bir çalışmada
tüm çocukların %76'sının normal ağırlıkta,
25
Sağlık ve Toplum Yıl:22 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2012
ve fazla kiloluluk prevalansı sırası ile %10.3 ve
%18.8 olarak bulunmuştur (14).
kademede okuyan öğrencilerde yapılan bir
çalışmada en çok atlanan öğünün sabah
kahvaltısı olduğu ve öğün atlama nedenlerinin ise
daha çok iştahsızlık ve zaman olmaması olduğu
belirlenmiştir (20). 12-15 yaş grubunda yapılan
bir çalışmada; öğrencilerin %88.4' ünün her gün
düzenli kahvaltı yaptığı belirlenmiştir.
Öğrencilerin kahvaltı yapmama nedenlerinin
başında %59.3 ile iştahın olmamasının geldiği
bulunmuştur (21) . 10-18 yaş grubu üzerinde
yapılan bir çalışmada; çocuk ve gençlerin
%38.7'inin zaman yetersizliği, geç kalma
korkusu ve iştahsızlık gibi nedenlere bağımlı
olarak %30.6'sının sabah ve %62.0'ının öğle
öğününü atladıkları saptanmıştır (22). Oktar ve
Şanlıer'in ilköğretim okullarında yaptıkları bir
araştırmada, öğrencilerin % 60.7' sinde kahvaltı
yapma alışkanlığının olmadığını ve kahvaltı
yapmama nedenlerinin ise öğrencilerin sabah
uyanamaması (%25.3) ve canının istememesinden (%41.8) kaynaklandığını tespit
etmişlerdir (23).
Yapılan araştırmalarda çocuk ve adölesanlarda
obezite oranları değişiklik göstermesine rağmen
ülkemizde önemli bir sağlık sorunu olduğu
görülmektedir.
Araştırmamıza katılan öğrencilerin %14.9'unun
her zaman öğün atladığı, %44.9'unun ise bazen
öğün atladıkları saptanmıştır. Öğün atlayan
öğrenciler atladıkları öğünün en fazla sabah
kahvaltısı (%34.0) olduğunu ifade etmişlerdir.
Ankara'da sekizinci sınıf öğrencilerinde yapılan
bir çalışmada öğrencilerin %70.7'sinin kahvaltı
yapmakta olduğu bulunmuştur (15 ) . 7-14 yaş
grubu ilköğretim öğrencisinde yapılan bir
çalışmada da; öğrencilerin %87.1' inin her gün
kahvaltı yaptığı bulunmuştur (16). Yine Ankara
ilinde 6. 7. ve 8. sınıf öğrencilerinde yapılan bir
çalışmada öğrencilerin yarıdan fazlasının
(%69.4) her gün kahvaltı yaptığı bulunmuştur
(17). Bu çalışmalardaki kahvaltı yapma oranları
çalışmamız sonucundan ( % 66.0) daha yüksektir.
Yapılan bir çok araştırmada kahvaltının atlandığı,
sebeplerinin de zamansızlık, canı istememe,
iştahsızlık vs. olduğu belirtilmiştir. Bu konularda
özellikle ebeveynlerin çocuklarının uyku
saatlerini düzenlemelerine ve erken yaşlardan
itibaren kahvaltı alışkanlığını kazanmalarına
yardımcı olmaları gerekmektedir.
Buna karşın; 4-15 yaş grubu çocukta yapılan
çalışmada ilkokul çocuklarının %5'inin , ortaokul
çocuklarının %13'ünün kahvaltı atladığı
saptanmıştır (18 ). 6-14 yaş grubu çocukta
yapılan bir çalışmada çocukların %78'inin
genellikle kahvaltı yaptığı, %22' sinin de
k a h v a l t ı y ı a t l a d ı ğ ı b u l u n m u ş t u r. B u
çalışmalardaki kahvaltı atlama oranları
çalışmamız sonucundan ( %34.0 ) düşük
oranlardadır ( 9).
Öğrencilerin %83.2'si kahvaltı yapmadıkları
günlerde sağlığı ile ilgili şikayeti olmadığını
ifade etmiştir. Öğrencilerin %48.4'ü kahvaltı
yapmadıklarında başarılarının etkilendiğini,
%42.8'i derse az katıldığını, %32.2'si kendisini
kötü hissettiğini, %13.3'ü ise derse ilgisinin kötü
olduğunu belirtmiştir. 12-15 yaş grubu öğrencide
yapılan bir çalışmada; kahvaltı yapılmadığında
başarıyı etkilediğini düşünen oranının %50.6
olduğu saptanmıştır. Kahvaltı yapmadıkları
günlerde öğrencilerin %49.2'si açlık, %36.2'si
halsizlik ve yorgunluk hissettiklerini
belirtmişlerdir (21).
Çalışmamızda öğrencilerin %26.1'i en yüksek
oranla kahvaltıyı atlama nedenlerini 'canı
istemiyor, iştahsız' olarak bildirmiştir. Kahvaltı
atlama nedenini ' sabah geç kalkma' olarak
bildirenlerin oranı %12.5, 'alışkanlığım yok'
diyenlerin oranı %10.1 ve 'zamanım yok'
diyenlerin oranı %9.6 olarak tesbit edilmiştir.
Çalışmamızda öğrencilerin belirtilen bu
nedenlerle kahvaltı atladıkları saptanmıştır. 1115 yaş grubunda yapılan bir çalışmada en az
düzenli yenen öğünün sabah kahvaltısı olduğu
saptanmıştır. Öğün atlama nedenleri arasında
öğrencilerin okula geç kalmamak için evden
acele çıkması, iştahsız olması ve çocuğun oyuna
dalarak yemek yemeyi unutması gibi faktörlerin
yer aldığı belirlenmiştir (19). İlköğretim ikinci
Kutlu ve Çivi yaptıkları çalışmada; 7-14 yaş
grubundaki öğrencilerin %62.5'inin süt ve
yoğurdu, %56.9'unun
peyniri, %87.4'ünün
ekmeği, %35.2'sinin reçel –balı, %63.0'ının taze
meyveyi her gün tükettiğini bulmuşlardır (16). 614 yaş grubu çocukta yapılan bir çalışmada;
pastane ürünleri ve sütün çocuklar tarafından en
26
Kastamonu'da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi
fazla sıklıkla (sırası ile %76 ve %71 ) tüketilen
gıdalar olduğu tesbit edilmiştir ( 9 ).
Çalışmamızda öğrencilerin %39.9'unun sütyoğurdu, %64.4'unun peyniri, %80.3' unun
ekmeği, %38.6'sinin reçel –balı, %49.7'sinin çayı
her gün kahvaltıda tükettikleri bulunmuştur.
Kahvaltıda fazla oranda çayın tüketimine mutfak
kültürümüzün etkisinin olduğu düşünülmektedir.
Ancak kahvaltı ile birlikte içilen çayın demir
yetersizliğine neden olabileceği unutulmamalıdır.
Çay, yemek sırasında içildiğinde,
çaydaki polifenoller demir emilimini azaltmaktadır. ( 2 ). Çalışmamızda kahvaltıda kemik sağlığı
açısından içerdiği kalsiyum nedeni ile çok önemli
olan ve C vitamini ve demir dışında makro ve
mikro besin öğeleri açısından zengin olan sütyoğurt ve peynir tüketiminin düşük oranlarda
olduğu saptanmıştır.
ve meslekleri ile çocukların öğün atlama
durumları ve beden kitle indeksleri arasında
anlamlı bir ilişki bulunmamıştır (p>0.05).
0-18 yaş grubunda yapılan bir çalışmada; 0-6 yaş
grubunda ailenin eğitimi ile boy, ağırlık ve BKI
arasında anlamlı ilişki olmamasına rağmen, 7-18
yaş çocuk ve adölesanlarda bu ilişkiler önemli
şekilde pozitif olduğu ortaya konulmuştur.
Özellikle kızlarda anne eğitim düzeyi ile fazla
kiloluluk ve obezite insidansı arasında negatif
ilişki bulunmuştur. Anne öğrenim düzeyi
yükseldikçe fazla kiloluluk ve obezite
insidansları düşmüştür. (24).
İlköğretim okulu öğrencileri üzerinde yapılan bir
çalışmada fazla kiloluluk prevalansının anne
eğitimi ile doğrudan ilişkili olduğu bulunmuştur.
Yapılan istatistiksel değerlendirmede anne
eğitim düzeyi yükseldikçe çocukların fazla
kiloluluk prevalansının arttığı saptanmıştır
(25). Bu sonuç çalışmamız sonucundan farklıdır.
Çalışmamızda annenin eğitim düzeyi yükseldikçe fazla kiloluluk veya obezite oranı
düşmüştür. Ancak, eğitim düzeyi grupları
arasındaki fark anlamlı bulunmamıştır (p>0.05).
İlköğretim öğrencilerinde yapılan bir çalışmada;
öğrencilerin annelerinin eğitim düzeyinin
obezite üzerinde ciddi bir etkisinin olmadığı
saptanmıştır (26). Ayrıca babaların eğitim
düzeyinin ve çalışma durumunun öğrencilerdeki
obezite prevalansını anlamlı bir şekilde etkilediği
de belirlenmiştir. Obez olmayan öğrencilerin
çoğunun annelerinin ev hanımı buna karşın obez
olan öğrencilerin annelerinin nispeten de olsa
çoğunun değişik iş kollarında çalıştığı
görülmüştür. Bu durum annenin çalışma
durumunun, öğrencilerde obezite sıklığını
etkilediğini ortaya koymuştur (26).
Sucuk, sosis, salam tüketimine bakıldığında;
öğrencilerin %34.0'ının ara sıra ; % 14.6'sının her
gün ; % 23.1'inin haftada 2-3 kez, 14.6'sının
haftada 1 gün tükettiği ve %13.6'sının hiç
tüketmediği saptanmıştır. Çalışmamızda değişen
sıklıklarla olmak üzere öğrenciler tarafından
sucuk, sosis ve salamın genel olarak tüketildiği
belirlenmiştir. Ancak; bu ürünler sağlığa zararlı
pek çok katkı maddesi içerdiğinden tüketiminin
en az düzeye indirilmesi mümkünse tüketilmemesi sağlanmalıdır.
Öğrencilerin yumurtayı en fazla oranla ( %38.0 )
ara sıra tükettiği bulunmuştur. Her gün
tüketenlerin oranı oldukça düşüktür (%12.5).
Haftada 2-3 kez tüketenlerin oranı %27.4'dür.
Büyüme ve gelişme çağında olan çocuk ve
adölesanlar için en iyi protein kaynağı olan
yumurta tüketimine önem verilmelidir.
Çalışmamızda öğrencilerin beden kitle indeksleri
ile öğün atlama durumları arasında anlamlı bir
ilişki olmadığı saptanmıştır (p>0.05). 6-14 yaş
grubunda yapılan bir çalışmada kahvaltı
yapmayan çocukların %27.5'ının fazla kilolu,
%9.6'sının obez; buna karşılık kahvaltı yapan
çocukların ise sırası ile %9.1'inin fazla kilolu ve
%4.5'inin obez olduğu tesbit edilmiştir (9) . Bu
çalışmada görüldüğü gibi kahvaltı yapanlarda
fazla kiloluluk ve obezite oranları yapmayanlara
kıyasla düşük oranlarda saptanmıştır.
12-17 yaş grubu okul çocuğunda yapılan
çalışmada; babası okuma yazma bilmeyen
kızlarda zayıflık prevalansı %7.1 iken; fazla
kiloluluk ve obezite prevalansı babası en azından
üniversite mezunu olan kızlarda önemli şekilde
daha yüksek (sırası ile %24.4 ve %9.7 )
bulunmuştur (27).
8-11 yaş grubunda yapılan bir çalışmada;
çocukların %12.8'inin fazla kilolu ve %13.7'sinin
obez olduğu saptanmıştır. Annelerinin eğitim
düzeyi lise veya üniversite olan çocuklarda fazla
Çalışmamızda anne ve babanın eğitim düzeyleri
27
Sağlık ve Toplum Yıl:22 , Sayı: 2 Mayıs-Ağustos 2012
kiloluluk veya obezite oranı, anneleri ortaokul
veya daha düşük eğitim düzeyine sahip
çocuklarla kıyaslandığında daha yüksek
oranlarda gözlenmiştir
( %40.9 ye karşılık
%21.6). Benzer şekilde babaları lise veya
üniversite mezunu olan çocuklarda fazla
kiloluluk veya obezite oranı, babaları ortaokul
veya daha düşük eğitim düzeyine sahip
çocuklarla kıyaslandığında daha büyük derecede
bulunmuştur ( %34.7 ye karşılık %21.0 ) (28).
katılan öğrencilerin %14.9'unun her zaman öğün
atladığı, %44.9'unun ise bazen öğün atladıkları
bulunmuştur. Araştırmaya katılan öğrencilerin
önemli oranda (%34.0) sabah kahvaltısını
atladıkları ve bu durumun öğrencileri olumsuz
etkilediği saptanmıştır. Bu olumsuz etkilerin
önlenmesi için okul çocuklarına doğru beslenme
alışkanlıklarının kazandırılmasında öğrencilere,
ailelere, öğretmenlere, okul idarecilerine ve
basın-yayın kuruluşlarına önemli görevler
düşmektedir.
Ergen gençlerin beslenmesine annenin çalışma
durumunun etkisi üzerine yapılan bir çalışmada
annesi çalışan ve çalışmayan kız çocuklarının
vücut ağırlıkları değerlendirildiğinde fark önemli
bulunmuştur (3).
KAYNAKLAR:
1-Baysal, A., Aksoy, M., Besler, H. T., Bozkurt, N.,
Keçecioğlu, S., Mercanlıgil, S. M., Merdol, T. K., Pekcan. G.,
Yıldız, E. (2011). Diyet El Kitabı, Yenilenmiş 6. Baskı,
Hatipoğlu Yayınevi, Ankara.
Yapılan çalışmalarda anne ve babanın eğitim
düzeyi yükseldikçe çocuklarda fazla kiloluluk ve
obezite oranlarının arttığı görülmektedir.
Annenin eğitim düzeyinin yükselmesi ile birlikte
çalışma hayatına girmesiyle çocukların kahvaltı
da dahil olmak üzere öğünleri ve öğünlerde
tükettikleri besin çeşitleri ile ilgilenecek yeterli
zamanı olamamaktadır. Çocuk okul kantini ya da
okul dışında fast food türü yiyecek tüketimine
yönelebilmektedir. Bu noktada çocukların okul
kantinlerinde satılan yiyeceklerden sağlıklı
olanları tercih etmesinde ve beslenme alışkanlıklarının kazandırılmasında okul öğretmenlerine, yöneticilerine büyük sorumluluklar
düşmektedir.
2-Baysal, A. (2011). Beslenme. 13. Baskı. Hatipoğlu
Yayınevi, Ankara.
3-Pekcan, G. ve Beğenmez, N. (1988): Ergenlik çağı
gençlerin beslenmesine annenin çalışma durumunun etkisi.
Beslenme ve Diyet Dergisi, Cilt:17, Sayı:1, s: 59-66.
4-Baysal, A. (1999). Kahvaltı ve okul başarısı. Beslenme ve
Diyet dergisi, 28 (1), s.1-3.
5-Morgan, K J, Zabik, M E and Leveille, G A. ( 1981): The
role of breakfast in nutrient intake of 5-to 12- year-old
children. Am. J. Clin. Nutr. , 34:1418-27.
6- Simeon, D.T and Grantham-McGregor, S. (1989 ). Effects
of missing breakfast on cognitive functions of school
children of differing nutritional status . Am. J. Clin. Nutr.
49:646-53.
4-15 yaş grubu çocukta yapılan çalışmada;
ilkokul çocuklarının babası düşük eğitim
düzeyine sahip ve anne ya da babası ile yaşayan
ve büyük şehirde okula devam eden çocukların
kahvaltı atlama durumunun daha sık olduğu
belirlenmiştir. Bu çalışma öğrencilerin kahvaltı
atlama durumu ile babanın eğitim düzeyinin
ilişkili olduğunu göstermektedir ( 16). Bu
araştırmada çalışmamız sonucuna zıt bir sonuç
bulunmuştur. Çalışmamızda baba eğitim düzeyi
ile öğün atlama arasında anlamlı bir ilişki
bulunmamıştır (p>0.05).
7-Garipağaoğlu, M. ve Özgüneş, N. (2008) : Okullarda
beslenme uygulamaları, Çocuk Dergisi, 8 (3): 152-59.
8- Ceylan, S. S., Turan, T. (2008): Bir ilköğretim okulunda
11-14 yaş arasındaki öğrencilerinde obezite sıklığı ve
etkileyen faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik
Yüksekokulu Dergisi. 11(4):76-84.
9-Vanelli, M. et al. (2005). Breakfast habits of 1,202
Northern Italian children admitted to a summer sport
school. Breakfast skipping is associated with overweight
and obesity. Acta Biomed: 76: 79-85.
10- Süzek, H. ; Arı, Z. (2010). Muğla Merkez Köylerinde
yaşayan 6-15 yaş okul çocuklarında beslenme
alışkanlıkları, kilo fazlalığı ve obezite prevalansı, Yeni Tıp
Dergisi, 27 (1): 22-28 .
Sonuç:
11-Romaguera, D. et al. (2007). Nutritional status of the
Andean population of Puna and Quebrada of Humahuaca,
Jujuy ,Argentina. Public Health Nutrition.11 (6): 606-615.
Öğrencilerin % 4.3'ünün zayıf, % 9.8'inin şişman
olduğu saptanmıştır. Öğrencilerin %64.1'inin üç
ana öğün tükettikleri saptanırken %37.2'sinin ara
öğün tüketmedikleri belirlenmiştir. Araştırmaya
12-Ece, A., Ceylan, A., Gürkan, F., Dikici, B., Bilici, M.,
28
Kastamonu'da Bir İlköğretim Okulunda 6. ,7. , 8. Sınıf Öğrencilerinin Bazı Beslenme Alışkanlıklarının Değerlendirilmesi
Davutoğlu, M., Karaçomak, Z. (2004). Diyarbakır ve
çevresi okul çocuklarında boy kısalığı, düşük ağırlık ve
obezite sıklığı. Van Tıp Dergisi. 11(4):128-136.
21- Özdoğan, Y. (2006). Konya il merkezinde farklı sosyo
ekonomik düzeylerdeki ilköğretim okullarına devam eden
çocukların kahvaltı yapma alışkanlıklarının saptanması,
Yüksek Lisans Tezi, T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Çocuk Gelişimi ve Ev Yönetimi Ana Bilim Dalı,
Konya.
13-Antonogeorgos, G., Panagiotakos, D. B, Papadimitriou,
A., Priftis, K. N., Anthracopoulos, M. and Nicolaidou, P.
(2011). Breakfast consumption and meal frequency
interaction with childhood obesity. Pediatric Obesity. 7: 6572.
22- Yücecan, S. ve ark. ( 1994 ): Ankara'da yaz okuluna
devam eden çocuk ve gençlerin beslenme alışkanlıkları.
Beslenme ve Diyet Dergisi, 22 (2); 179-194.
14- Pizarro, J. V. and Royo-Bordonada, M. A. (2012).
Prevalence of childhood obesity in Spain; National Health
Survey 2006-2007. Nutr Hosp. 27 (1): 154-160.
23- Oktar, İ. ve Şanlıer, N. (1999). İlköğretim okullarında
uygulanan beslenme programları ve öğrencilerin beslenme
davranışları ile ilgili öğretmen ve yöneticilerin görüşleri.
Mesleki Eğitim Dergisi. 1(2): 55-63.
15- Çelik, Ö. ve ark. ( 2004): Sekizinci sınıf öğrencilerinin
kahvaltı alışkanlıkları. Çukurova Üniversitesi Tıp Fakültesi
Dergisi. 29 (1):12-19.
24 - Ševčíková, L. et al. (2007). Physical development and
body proportionality of children and adolescents in relation
to socio-economic level of family. Central European Journal
of Public Health. Supplement Nov. S32-S32,1/3p.
16- Kutlu, R. ve Çivi, S. (2009) : Özel bir ilköğretim okulu
öğrencilerinde beslenme alışkanlıklarının ve beden kitle
indekslerinin değerlendirilmesi. Fırat Tıp Dergisi
14 (1):18-24.
25- Maddah, M., Shahraki,T. & Shahraki, M. (2010).
Underweight and overweight among children in Zahedan,
south-east Iran. Public Health Nutrition, 13 (10): 15191521.
17- Hayta, B. A. (2007): İlköğretim 6.7.8. sınıf
öğrencilerinin beslenme davranışları ve sosyal onaylama
isteği. Milli Eğitim: 193-205.
26- Korkmaz, A. (2008). Kocaeli İli Gebze ilçesindeki
ilköğretim II. Basamak (6-7-8.sınıflar) öğrencilerinde
obezite sıklığı ve beslenme davranışları, Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi: Konya.
18- Brugman, E., Meulmeester, J. F.,Wekke, A. S. D.,
Verloove-Vanhorıck, S.P. (1998): Breakfast-skipping in
children and young adolescents in The Netherlands. Eur. J.
Public Health. 8 (4): 325-328.
27- Bener, A. ( 2006). Prevalance of obesity, overweight and
underweight in Qatari adolescents. Food and Nutrition
Bulletion, 27(1), 39-45.
19- Şenol ,V. ve ark. (1999). Ortaokul öğrencilerinin
beslenme şekli, ağırlık durumlarının tesbiti ve etkileyen
faktörler, Sendrom, Yıl:11, Sayı:11, Kasım, s. 34-40.
28-Çalışır, H. ve Karaçam, Z. (2011). The prevalence of
overweight and obesity in primary schoolchildren and its
correlation with sociodemographic factors in Aydin, Turkey.
International Journal of Nursing Practice; 17: 166-173.
20- Ünsal, B. (2007). İlköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin yeme davranışlarını etkileyen bazı
faktörlerin değerlendirilmesi, Yüksek Lisans Tezi, T.C. Gazi
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Bilimleri
Anabilim Dalı, Ankara.
29