Viral Hepatit 2005 Dergisi-3 - Viral Hepatitle Savaşım Derneği

Transkript

Cilt: 10
NonA-E Hepatit Virüsleri
Özlem KANDEM‹R
Naiv Kronik Hepatit C’li Hastalarda Standart IFN-α
Tedavisi ile Standart IFN-α ve Ribavirin Tedavisinin
Etkinli¤inin Karfl›laflt›r›lmas›
Nail ÖZGÜNEfi, Fatma SARGIN, Saadet YAZICI,
Ayfle Canan ÜÇIfiIK, Nüket CEYLAN, P›nar ERGEN,
Özlem AYDIN, Arzu DO⁄RU
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda HBV ve HCV Bulafl Riskli
Temaslar›n ‹ncelenmesi ve Maliyet Analizi
Mustafa YILDIRIM, ‹rfan fiENCAN, Davut ÖZDEM‹R,
Zeynep YILMAZ, Abdülkadir KÜÇÜKBAYRAK, Selma ÇAKIR
Akut Viral Hepatit A ve B Olgular›n›n
De¤erlendirilmesi
Alper EKER, Özlem TANSEL, Figen KULO⁄LU, Filiz AKATA
S›k Kan Transfüzyonu Alan Beta-Talasemi Majörlü
Hastalarda Hepatit B, Hepatit C ve
Hepatit G Virüs S›kl›¤›
Cihat fiANLI, Meryem ALBAYRAK,
Fikret NAK‹PO⁄LU, Fatma GÜMRÜK
Say›: 3
Y›l: 2005
De¤iflik Serolojik Belirleyicilere Sahip Hastalarda
HBV-DNA’n›n De¤erlendirilmesi
Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU, Hamza BOZKURT,
Görkem YAMAN, Nihat KUTLUAY, Mustafa BERKTAfi
‹naktif Hepatit B Tafl›y›c›lar› ile Kronik Hepatit B,
C ve D Olgular›nda Anti-HAV Total Prevalans›
Çi¤dem ATAMAN HAT‹PO⁄LU, Sami KINIKLI, Süda TEK‹N KORUK,
Nefle ATEfi ARICA, Günay TUNCER ERTEM, M. Arzu YETK‹N,
Necla TÜLEK, Ali Pekcan DEM‹RÖZ
Antakya’da Preoperatif Hastalarda Hepatit A ve
B Seropozitifli¤i, Yafl ve Cinsiyete Göre Da¤›l›m›
Sabahattin OCAK, Hasan KAYA, Meryem ÇET‹N, Tacettin ‹NANDI
V‹RAL HEPAT‹T DERG‹S‹
Cilt: 10
Say›: 3
Y›l: 2005
‹Ç‹NDEK‹LER
Özlem KANDEM‹R ........................................................................................................................................................................125-134
Naiv Kronik Hepatit C’li Hastalarda Standart IFN-α Tedavisi ile Standart IFN-α ve
Ribavirin Tedavisinin Etkinli¤inin Karfl›laflt›r›lmas›
Nail ÖZGÜNEfi, Fatma SARGIN, Saadet YAZICI, Ayfle Canan ÜÇIfiIK,
Nüket CEYLAN, P›nar ERGEN, Özlem AYDIN, Arzu DO⁄RU ....................................................................................................135-138
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda HBV ve HCV Bulafl Riskli Temaslar›n ‹ncelenmesi ve Maliyet Analizi
Mustafa YILDIRIM, ‹rfan fiENCAN, Davut ÖZDEM‹R, Zeynep YILMAZ, Abdülkadir KÜÇÜKBAYRAK, Selma ÇAKIR............139-143
Akut Viral Hepatit A ve B Olgular›n›n De¤erlendirilmesi
Alper EKER, Özlem TANSEL, Figen KULO⁄LU, Filiz AKATA....................................................................................................144-149
S›k Kan Transfüzyonu Alan Beta-Talasemi Majörlü Hastalarda Hepatit B, Hepatit C ve
Cihat fiANLI, Meryem ALBAYRAK, Fikret NAK‹PO⁄LU, Fatma GÜMRÜK................................................................................150-157
De¤iflik Serolojik Belirleyicilere Sahip Hastalarda HBV-DNA’n›n De¤erlendirilmesi
Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU, Hamza BOZKURT, Görkem YAMAN, Nihat KUTLUAY, Mustafa BERKTAfi ....................................158-163
‹naktif Hepatit B Tafl›y›c›lar› ile Kronik Hepatit B, C ve
D Olgular›nda Anti-HAV Total Prevalans›
Çi¤dem ATAMAN HAT‹PO⁄LU, Sami KINIKLI, Süda TEK‹N KORUK, Nefle ATEfi ARICA, Günay TUNCER ERTEM,
M. Arzu YETK‹N, Necla TÜLEK, Ali Pekcan DEM‹RÖZ .............................................................................................................164-168
Antakya’da Preoperatif Hastalarda Hepatit A ve B Seropozitifli¤i,
Yafl ve Cinsiyete Göre Da¤›l›m›
Sabahattin OCAK, Hasan KAYA, Meryem ÇET‹N, Tacettin ‹NANDI..........................................................................................169-175
Yaz›flma Adresi
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi
‹bn-i Sina Hastanesi Klinik Bakteriyoloji
ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
ANKARA
Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i
Baflkan
Hesap Numaras›
Türkiye ‹fl Bankas›
Samanpazar› fiubesi/ANKARA
VHSD - 785627
Emin TEKEL‹
Tasar›m, Dizgi ve Bask›
‹kinci Baflkan
Fehmi TABAK
Genel Sekreter
‹smail BALIK
Muhasip Üye
Hürrem BODUR
B‹L‹MSEL TIP YAYINEV‹
Bükrefl Sokak No: 3/20 Kavakl›dere - ANKARA
Tel: 0 312 426 47 47 • 0 312 466 23 11
Faks: 0 312 426 93 93
e-mail: [email protected]
Genel Koordinatör:
Ecz. ‹brahim ÇEV‹K
Üyeler
Neriman BALABAN
Nefle SALTO⁄LU
Necati ÖRMEC‹
Viral Hepatit Dergisi’nde yay›nlanan yaz›lar, resim,
flekil ve tablolar editör ve yay›n kurulunun izni olmadan k›smen veya tamamen ço¤alt›lamaz. Bilimsel
amaçlarla kaynak gösterilmek flart› ile özetleme ve
al›nt› yap›labilir.
Viral Hepatit Dergisi Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i taraf›ndan yay›nlanmakta ve
üyelerine ücretsiz olarak da¤›t›lmaktad›r.
Bu derginin bas›m› ve da¤›t›m›ndaki katk›lar›ndan dolay›
Roche Müstahzarlar› A.fi.’ye teflekkür ederiz.
Cilt: 10
Say›: 3
Y›l: 2005
Editör:
Emin TEKEL‹
Yay›n Kurulu:
Neriman BALABAN
‹smail BALIK
Hürrem BODUR
Necati ÖRMEC‹
Nefle SALTO⁄LU
Fehmi TABAK
Yay›n Sekreteryas›:
Hürrem BODUR
Arzu ALTINYOLLAR
Yaz› ‹nceleme Kurulu
Hakan ABACIO⁄LU
Canan A⁄ALAR
Ulus AKARCA
Ayhan AKBULUT
Hasan Salih Zeki AKSU
Filiz AKfi‹T
Firdevs AKTAfi
Mustafa ALTIND‹fi
Celal AYAZ
Bilgehan AYGEN
Selim BADUR
Sait BA⁄CI
Neriman BALABAN
‹smail BALIK
Yücel BATUR
‹brahim BAYDAR
Bülent BAYSAL
Ahmet BEKTAfi
Fatih BEfiIfiIK
Ali Reflit BEYLER
Alt›nay B‹LG‹Ç
Hürrem BODUR
Vedat BULUT
A. Tevfik CENG‹Z
Mehmet C‹NDORUK
Y›lmaz ÇAKALO⁄LU
Nedim ÇAKIR
Mustafa Ayd›n ÇEV‹K
Hasan ÇOLAK
Halil DE⁄ERTEK‹N
Ali DEM‹R
fiükrü DUMLU
Abdülkadir DÖKMEC‹
‹lyas DÖKMETAfi
‹smail Hakk› DÜNDAR
Haluk ERAKSOY
Selda ERENSOY
Ekin ERTEM
Can Polat EY‹GÜN
Mustafa GÜLfiEN
Murat GÜNAYDIN
Ali GÖREN
Levent GÖRENEK
Salih HOfiO⁄LU
Abdurrahman KADAYIFÇI
Ayhan Gazi KALAYCI
Ali KAYA
Sabahattin KAYMAKO⁄LU
Hüseyin KILIÇ
S›rr› KILIÇ
Fatih KÖKSAL
‹ftihar KÖKSAL
Halil KURT
Semra KUfiT‹MUR
Hakan LEBLEB‹C‹O⁄LU
Latife MAMIKO⁄LU
Faruk MEM‹K
Ali MERT
Reflit MISTIK
Özcan NAZLICAN
Nihat OKÇU
M. Derya ONUK
Metin OTKUN
Atilla ÖKTEN
Necati ÖRMEC‹
Hatice ÖZENC‹
Yusuf ÖZBAL
Serdar ÖZER
Hasan ÖZKAN
Recep ÖZTÜRK
Halit ÖZSÜT
Alaattin PAHSA
Murat PALABIYIKO⁄LU
Mehmet PARLAK
Ömer POYRAZ
Nefle SALTO⁄LU
Macit U. SANDIKÇI
Adnan SEYREK
Fatma SIRMATEL
Ayfle S‹VREL ARISOY
Bülent S‹VR‹
Mehmet SOKMAEN
Nedim SULTAN
Mustafa SÜNBÜL
Halis fi‹MfiEK
Fehmi TABAK
Yeflim TAfiOVA
Mehmet TAfiYARAN
Emin TEKEL‹
Okan TÖRE
Nurdan TÖZÜN
Hüseyin TURGUT
Necla TÜLEK
Emel TÜRK ARIBAfi
Salih TÜRKO⁄LU
Rüçhan TÜRKYILMAZ
Fatma ULUTAN
Sercan ULUSOY
Gaye USLUER
fiemsettin USTAÇELEB‹
Ahmet UYGUN
Özden UZUNAL‹MO⁄LU
Selahattin ÜNAL
Ata Nevzat YALÇIN
M. Hadi YAfiA
O. fiadi YENEN
Necati YEN‹CE
Taner YILDIRMAK
Arif YILMAZ
Ayfle YÜCE
Haluk VAHABO⁄LU
Ayfle W‹LLKE TOPÇU
V‹RAL HEPAT‹T DERG‹S‹ YAZIM KURALLARI
1. “Viral Hepatit” dergisi, Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i
(VHSD)’nin süreli bilimsel yay›n› olarak dört ayda bir yay›nlanmaktad›r. Bu derginin amac›, viral hepatitler konusunda yap›lan klinik ve deneysel araflt›rmalar, ilginç olgu
bildirimleri, derlemeler türünden yaz›lar ile okuyucular
aras›nda bilgi al›flveriflini sa¤lamak; özellikle VHSD’nin
kurulufl amac› olan konularda ülkemizin bilimsel geliflimine katk›da bulunmakt›r. Dergide bas›lan çal›flmalarla ilgili görüfller ve bunlara yay›n sahibinin verdi¤i cevaplara
“Editöre Mektup” bölümünde yer verilir.
Kaynak bir dergi ise;
2. Derginin yay›n dili Türkçe’dir. Yaz›lar›n Türk Dil Kurumu’nun Türkçe sözlü¤üne ve yeni yaz›m k›lavuzuna uygun olmas› gerekir. Ancak deneysel çal›flmalar, klinik çal›flmalar ve olgu sunumlar› için ‹ngilizce bafll›k, ‹ngilizce
özet ve ‹ngilizce anahtar kelimelerin bulunmas› zorunludur. K›saltmalar uluslararas› kabul edilen flekilde olmal›,
ilk kullan›ld›klar› yerde aç›k olarak yaz›lmal› ve parantez
içinde k›salt›lm›fl flekli gösterilmeli ve metin içinde daha
sonra k›saltmalar› kullan›lmal›d›r.
Öne¤in; Kuo G, Choo QL, After HJ, et al. An assay for circulating antibodies to a major etiologic virus of human non-A,
non-B hepatitis. Science 1989; 244: 362-4.
3. Gönderilen yaz›lar önce yay›n yürütme kurulu ve editör
taraf›ndan de¤erlendirilir. Yay›n yürütme kurulu ve editörden onay alan yaz›lar, isimleri gizli tutulan konuyla ilgili üç yay›n inceleme kurulu üyesi taraf›ndan de¤erlendirildikten sonra, en az iki olumlu görüfl almak kayd› ile yay›nlanmaya hak kazan›r. Yaz›lar gelifl tarihi göz önüne al›narak yay›n kurulunun belirledi¤i s›raya göre yay›nlan›r.
Yay›n kurulu yay›n koflullar›na uymayan bilimsel yaz›lar›
yay›nlamamak, gerekti¤inde düzeltmek üzere yazar›na
geri vermek, yazar›n iznini alarak k›saltmak yetkisine sahiptir.
4. Yaz›lar A4 ka¤›d›na yaz›c› ile; solda 3, sa¤da 2 cm boflluk
kalacak flekilde çift aral›kl› ve 12 punto ile imla ve yaz›m
hatalar› olmayacak flekilde bilgisayarda yaz›lm›fl halde
bilgisayar disketi ile birlikte 3 nüsha halinde gönderilmelidir.
5. Antibiyotik ve antivirallerin isimleri dil bütünlü¤ünü sa¤lamak aç›s›ndan okundu¤u gibi yaz›lmal› ve cümle bafl›nda de¤ilse ilk harfi küçük harfle yaz›lmal›d›r. Örne¤in; ribavirin, interferon-alfa 2b, streptomisin gibi.
6. Araflt›rma ve olgu sunumu fleklindeki makaleler mutlaka
afla¤›da belirtilen düzene uygun olmal›d›r;
1. Sayfa: Bafll›k (Türkçe), Yazarlar, Kurum, Yaz›flma Adresi,
2. Sayfa: Özet (Türkçe), Anahtar Kelimeler, ‹ngilizce Bafll›k, ‹ngilizce Özet, ‹ngilizce Anahtar Kelimeler,
3. ve sonraki sayfalar s›ras› ile Girifl, Materyal ve Metod,
Bulgular, Tart›flma ve Kaynaklar bölümleri olacak flekilde
yaz›lmal›d›r
7. Derleme türü makalelerde Türkçe ve ‹ngilizce Özete gerek yoktur. Kaynak say›s› mümkünse 40’›n üzerinde olmamal›d›r
8. Tablo, fiekil ve Resimler (numaralar› ve alt yaz›lar› ile birlikte) gönderilecek olan üç örnekten yaln›zca birinde yaz› içinde yer almas› istenen flekilde haz›rlanmal› (eklenmeli, yap›flt›r›lmal› vs.), di¤er iki örnekte numara, bafll›k
veya alt yaz›lar› ile birlikte her biri bir A4 ka¤›d›na haz›rlanarak yaz›ya eklenmelidir. Son iki örnekte yaz› dan›flma
kurulu üyelerine isim sakl› olarak gönderilece¤i için, yazar isimleri ve çal›flman›n yap›ld›¤› yer ile ilgili bilgiler
bulunmamal›d›r.
9. Kaynak numaralar› metinde parantez içinde ve cümle sonunda belirtilmeli, metin sonunda eserin içindeki geçifl
s›ras›na göre numaraland›r›lmal›d›r. Kaynaklar›n yaz›l›m›
afla¤›daki örneklere uygun olmal›d›r.
Yazar(lar)›n soyad› ad›n›n bafl harf(ler)i, 6 ve daha az say›daki yazarlar için yazarlar›n tamam›, 6’n›n üzerinde yazar›
bulunan makaleler için ilk 3 yazar belirtilmeli Türkçe kaynaklar için “ve ark.” Yabanc› kaynaklar için “et al.” ‹baresi kullan›lmal›d›r. Makalenin bafll›¤›, derginin ‹ndex Medicus’a göre uygun k›salt›lm›fl ismi Y›l; Cilt: ilk ve son sayfa numaralar›.
Kaynak bir kitap ise;
Yazar(lar)›n soyad› ve ad›n›n bafl harf(ler)i. Kitab›n ad›. Kaç›nc› bask› oldu¤u. Bas›mevi, Bas›m y›l›.
Örne¤in; Sykes G. Disinfection and Application. 2nd ed. London: FN Spon Co, 1967.
Kaynak kitaptan bir bölüm ise;
Bölüm yazar(lar)›n›n soyad› ad›n›n bafl harf(ler)i. Bölüm bafll›¤›. In: Editör(ler)in soyad› ad›n›n bafl harf(ler)i (ed) veya (eds). Kitab›n ad›. Kaç›nc› bask› oldu¤u. Bas›m yeri:
Yay›nevi, Bask› y›l›: Bölümün ilk ve son sayfa numaras›.
Örne¤in; Yenen Ofi. Hepatit C virusu molekül özellikleri ve serolojik tan›. K›l›çturgay K (ed). Viral Hepatit 94. 1. Bask›.
‹stanbul: Viral Hepatitle Savafl›m Derne¤i, 1994: 133-7.
10. Olgu sunumlar›n›n girifl ve tart›flma k›s›mlar› k›sa ve öz
olmal›, kaynak say›s› s›n›rl› olmal›d›r.
11. Editöre mektup bölümü, dergide daha önce yay›nlanm›fl
yaz›lara elefltiri getirmek, katk› sa¤lamak ya da orjinal bir
çal›flma olarak haz›rlanmam›fl ve haz›rlanamayacak bilgilerin iletilmesi amac›yla oluflturuldu¤undan k›sa-öz olmal›, özet içermemeli, kaynaklar› s›n›rl› olmal›d›r.
12. Yaz›lar, yaz›n›n daha önce bir dergide yay›nlanmam›fl veya yay›nlanmak üzere gönderilmemifl oldu¤unu bildiren,
makaledeki isim s›ras›na uygun biçimde yazarlar taraf›ndan imzalanm›fl bir üst yaz› ile gönderilmelidir.
13. Daha önce sunulmufl bildiriler yer ve tarih belirtmek koflulu ile yay›nlanabilir. Bu durum ilk sayfa alt›nda belirtilmelidir.
14. Yay›nlanan yaz›lar›n hukuki sorumlulu¤u yazarlara aittir.
Yazarlara telif ücreti ödenmez.
15. Gönderilen yaz›lar, disket ve resimler yaz› kabul edilsin
veya edilmesin hiçbir flekilde iade edilmez.
16. Yaz›lar afla¤›daki adrese YUKARIDAK‹ KURALLARA UYGUN fiEK‹LDE 3.5” disket ile birlikte ve mutlaka üç nüsha olarak gönderilmelidir.
Ankara Üniversitesi T›p Fakültesi,
‹bn-i Sina Hastanesi, Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›,
ANKARA
Özlem KANDEM‹R1
1
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, MERS‹N
Hepatitler konusunda yap›lm›fl bir dolu çal›flmaya ve ilerlemeye ra¤men bugün hala viral hepatitlerin %10-20’sinin, kronik hepatitlerin %30’unun,
fulminan hepatitlerin %50-60’›n›n nedeni bilinmemektedir. Son y›llarda moleküler biyolojik yöntemler kullan›larak hepatitten sorumlu olabilecek
yeni virüsler üzerinde çal›flmalar yo¤unlaflm›flt›r.
‹lk kez hepatit G virüsü (HGV) ve GB virüsü (GBV)
bu yöntemlerle tan›mlanm›fl ve HGV’nin GBV tip
C’nin bir genotipi oldu¤u belirlenmifltir. NonA-E
hepatitin etyolojisini saptamada GBV-C’nin yetersiz kalmas› nedeniyle baflka virüsler araflt›r›lmaya bafllanm›flt›r. 1997 y›l›ndan bu yana TT virüs
(TTV) ve TTV ile iliflkili olabilece¤i düflünülen
SANBAN virüs, YONBAN virüs, TT benzeri mini
virüs (TLMV), SEN virüs (SENV), sentinel virüs
(SNTV)’ün nonA-E hepatit virüsleri olabilece¤i
üzerinde durulmaktad›r. Bunlar aras›nda üzerinde en çok çal›fl›lan ve veri biriktirilen TTV olup,
di¤erleri TTV ile iliflkilendirilmifltir.
GBV-C/HGV
1995 y›l›nda akut hepatit geçiren GB adl› bir cerraha ait olan serumla bir primat türü olan tamarinlerde hepatit geliflti¤i saptanm›flt›r. Etken üzerinde yap›lan çal›flmalarda, GBV-A ve GBV-B olarak adland›r›lan iki farkl› virüsün genomik RNA’lar› klonlanm›fl ve GBV-A’n›n tamarinlerde latent
bir virüs oldu¤u, GBV-B’nin ise hayvanlardaki hepatit tablosundan sorumlu oldu¤u gözlenmifltir.
Ayn› grup, Afrikal› bir kiflinin serumunda GBV ile
iliflkisi oldu¤u varsay›lan yeni bir virüs daha bul-
Viral Hepatit Dergisi 2005; 10(3): 125-134
mufl ve bu virüse GBV-C ad›n› vermifltir (1). Linnen ve arkadafllar› ise 1996 y›l›nda kronik hepatitli bir olgunun serumunda yeni bir etkenin varl›¤›n› göstermifl ve buna G virüsü ad›n› vermifltir (2).
Daha sonra yap›lan DNA homoloji çal›flmalar› sonucunda GBV-C ve HGV aras›nda %86 nükleotid,
%96 aminoasit homolojisi saptanm›fl ve bu virüsün GBV-C/HGV olarak adland›r›lmas› uygun görülmüfltür (3).
HGV 9400 nükleotidli tek iplikli RNA genomuna
sahiptir. Flavivirus ailesinde Hepacivirus genusunun bir üyesidir. Uzun ve tek bir ORF’si vard›r. Bu
bölge 2873 aminoasitli bir poliprotein kodlar.
Aminoasit sekans analizleri sonucunda 5’ ucunda
E1 ve E2 olarak adland›r›lan yap›sal zarf glikoproteinleri 3’ ucunda ise NS2, NS3, NS4 ve NS5 olarak
tan›mlanan, yap›sal olmayan proteinleri kodlayan
bölgeler yer almaktad›r. E2 bölgesi virion yüzeyinde yer alan bir glikoproteini NS2 ve NS3 bölgeleri ise iki proteaz ve helikaz yap›lar›n› kodlar.
HGV, hepatit C virüsü (HCV) genomu ile %25 oran›nda benzerlik göstermektedir. Her iki virüs de
Flaviviridae ailesinde yer almas›na ra¤men HGV,
HCV’den farkl› bir virüs izolat› olarak de¤erlendirilmektedir (2,3). GBV-C/ HGV’nin s›n›fland›rmas›
üzerinde tam bir görüfl birli¤i yoktur. Bunun nedeninin, analizlerde kullan›lan ortak bir yöntem
ve bölgenin olmamas› olabilece¤i belirtilmektedir. Yap›lan çal›flmalarda, genomik de¤iflikli¤in biyolojik veya klinik farkl›l›kla iliflkisi bulunamam›flt›r (4). Çeflitli bölgelerden elde edilen HGV suflla-
125
Kandemir Ö.
r›n› klonlama ve genetik analiz bulgular›na göre
en az befl farkl› genotipin varl›¤› gösterilmifltir.
Tip 1: Bat› Afrika, tip 2: Amerika Birleflik Devletleri (ABD) ve Avrupa, tip 3: Asya, özellikle Japonya,
tip 4 ve 5: Güney Afrika’da saptanm›flt›r. Türkiye’de ise en fazla tip 2 saptanm›flt›r (5,6).
HCV’ye benzer olarak HGV’de de NS3 bölgesinde
genomik varyasyonlar saptanm›fl ve bunlar quasispecies olarak tan›mlanm›flt›r. Bu varyasyonlar›n virüsün persistan›nda önemi olabilece¤i üzerinde durulmaktad›r.
Epidemiyoloji
Bulafl: Bafllang›çta HGV’nin transfüzyonla geçti¤i
belirtilmifl ve transfüzyonla iliflkili virüs olarak tan›mlanm›flt›r. Ancak kan ve kan ürünlerine maruziyet öyküsü olmayanlarda da virüsün persistan›n›n gözlenmesi baflka yollarla da virüsün bulaflabilece¤ini düflündürmüfltür. Bundan sonra çeflitli
hasta gruplar›nda çal›flmalar yap›lm›flt›r. Sonuçta
viral geçifl için belli risk gruplar› oldu¤u belirtilmifltir. Bunlar;
1. Kan ve kan ürünü alma öyküsü olanlar,
2. Damar içi ilaç ba¤›ml›lar›,
3. Sürekli hemodiyaliz yap›lanlar,
4. Tatuaj veya akupunktur yapt›ranlar,
5. Ayn› yolla geçen insan immünyetmezlik virüsü
(HIV), HCV, hepatit B virüsü (HBV) olan olgular
(koinfeksiyon)’d›r.
Özellikle ayn› türün seksüel partnerler aras›nda
ve ayn› annenin çocuklar›nda saptanmas›, virüsün seksüel ve vertikal yolla geçebilece¤ini göstermifltir (7,8). Efller aras›nda sürekli tek partner
olmas›n›n infeksiyon s›kl›¤›n› azaltmas›, genelev
kad›nlar›nda yafl ve seksüel iliflki say›s›n›n infeksiyon s›kl›¤›n› artt›rmas› seksüel temas›n infeksiyonu kazanmak için bir risk faktörü oldu¤unu düflündürmektedir. Ancak bu yolla bulafl, parenteral
yola göre daha az öneme sahiptir. Aksine perinatal geçifl ise genellikle önemli oranda daha yüksek bulunmufltur (%33.3-80). Perinatal geçifl özellikle viral yükü fazla olan HCV pozitif ve daha önce damar içi ilaç kullan›c›s› olan HIV pozitif annelerin bebeklerinde daha fazla olmaktad›r. Bu tür
geçiflin anne sütünden ziyade intrauterin dönemde veya do¤um kanal›ndan oldu¤u düflünülmektedir. Çünkü anne sütünde virüs saptanamam›flt›r
(7,9). Bütün bunlar›n d›fl›nda HGV’nin horizontal
geçiflinden de söz edilmektedir (10).
Prevalans: Dünyan›n çeflitli bölgelerinde kan donörlerinde yap›lan araflt›rmalarda; Avrupa’da %315, Kuzey Amerika’da %3-8, Afrika ve Güney Amerika’da %20, Asya’da %3-6, Japonya’da %0.5-1.7,
Hindistan’da %4, Suudi Arabistan’da %2 ve Çin’de
%1 oran›nda HGV pozitifli¤i saptanm›flt›r. Ülkemizde bu oran yaklafl›k %2 civar›ndad›r (‹stanbul
ve Samsun’da %2, ‹zmir’de %1) (11). HGV için saptanan risk gruplar›nda oranlar de¤iflmektedir. Çok
say›da kan transfüzyonu alan hastalarda HGV oran› %35’lere yükselmektedir. Di¤er risk gruplar›ndaki oranlar Tablo 1’de görülmektedir. (12).
‹nfekte annelerin bebeklerinin 12 ayl›k izlemlerinde HGV viremisinin devam etti¤i, ancak bunlarda
hepatit geliflmedi¤i belirtilmifltir (7). Anneden bebe¤e bulaflma nükleik asit dizi analizleriyle kan›tlanm›flt›r.
Türkiye için bildirilen oranlar Tablo 2’de görülmektedir (12,13).
Tablo 1. Dünyan›n çeflitli bölgelerinden bildirilen farkl› risk gruplar›nda HGV prevalans›.
Gruplar
%
Gruplar
%
Kan transfüzyonu
10-35
Akut nonA-C hepatit
0-40
Hemodiyaliz
39-58
Akut hepatit A
0-25
Talasemi-hemofili
20-38
Akut hepatit B
9-32
Damar içi ilaç kullananlar
19-54
Akut hepatit C
10-48
Genelev çalışanları
13-25
Kronik nonA-C hepatit
5-35
Renal transplantasyon
13-36
Kronik hepatit B
0-18
Kİ transplantasyonu
25-61
Kronik hepatit C
4-39
İnfekte anne bebekleri
56-89
Kİ: Kemik iliği.
126
Tablo 2. Türkiye’den bildirilen çeflitli risk gruplar›nda HGV prevalans›.
Gruplar
%
Gruplar
%
Kan transfüzyonu
3-15
Kronik hepatit B
0-18
Renal diyaliz
25-35
Kronik hepatit C
4-28
3-21
Kİ transplantasyonu
15
Kriptojen hepatit
42
Kanser
10
Kİ: Kemik iliği.
Farkl› oranlar›n bildirilmesi, muhtemelen laboratuvar standardizasyonunda eksiklik veya kullan›lan polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) tekni¤indeki farkl›l›klardan kaynaklanmaktad›r.
Sonuç olarak, tüm dünyada HGV yüksek s›kl›kta
gözlenmektedir. Baz› özel durumlar hariç HGV’nin
prevalans› HCV’den daha yüksektir. Benzer bulafl
yollar›n› paylaflt›¤›ndan HCV bulafl›n› önlemek
için yap›lan öneriler HGV için de geçerli olabilir.
Patogenez: Patogenezde üzerinde en çok durulan
konular, virüsün persistan bir infeksiyon oluflturup oluflturmad›¤› ve hepatotropizminin olup olmad›¤›d›r.
Birçok çal›flmada, HGV’nin kronik infeksiyon meydana getirerek y›llarca replike olabildi¤i savunulmaktad›r (14,15). Örne¤in; kan transfüzyonu sonras› yaklafl›k %10-30 oran›nda, karaci¤er transplantasyonu sonras› %46.2 oran›nda persistan infeksiyon meydana geldi¤i gösterilmifltir. HGV viremik annelerin infantlar›nda 12 ay sonra %91, 24 ay
sonra %57 oran›nda serumda viral RNA gösterilmifltir (16). Asl›nda HGV’nin genom stabilitesi iyi
bilinmesine ve E2 domaininde hipervariabl bölge
saptanmam›fl olmas›na ra¤men farkl› dokularda
baz› viral quasispeciesler bulunmufltur (17). Bunlar›n di¤er domainlerden özellikle de NS3 k›sm›ndan kaynakland›¤› düflünülmektedir. Bu quasispeciesler klinik seyri ve tedaviye cevab› etkileyebildi¤i gibi viral persistanda da rol oynuyor olabilir.
Viral persistanda bunun d›fl›nda di¤er birçok faktörün etkili olabilece¤i belirtilmekle beraber bunlar yeteri kadar kesinlik kazanmam›flt›r. Örne¤in;
GBV infeksiyonunda HLA tipleri araflt›r›lm›fl ve infeksiyonun baz› haplotiplerle iliflkisi gösterilmifltir (HLA DQ7, DR15, DR8 gibi) (18). Ayr›ca, virüsün lenfositler, kupffer hücreleri ve endotel hücrelerinde replike oldu¤u ve hasar yapt›¤›, sonuçta onlar›n antijen sunma, hücre ölümü ve immü-
nolojik olarak di¤er önemli mekanizmalar›n› bozup viral persistana bu flekilde neden olabilece¤i
belirtilmifltir (19).
Virüsün hepatotropizmi ve hepatositlerde replikasyon yetene¤i ile ilgili bilgiler ise oldukça çeliflkilidir. Serumda viral RNA bulunduktan sonra birçok araflt›rmac› infeksiyonun primer yerini bulmak amac›yla negatif sensini karaci¤er ve di¤er
dokularda aram›fl, baz›lar› virüsün primer olarak
karaci¤erde replike oldu¤unu bildirmesine ra¤men büyük bir ço¤unluk bunun tersini savunmufltur (20). Çünkü simültane al›nan serum örne¤inde, karaci¤erdekinden daha fazla virüs RNA’s›
saptanm›fl ve karaci¤erde saptanan bu virüsün
dolafl›mdan gelmifl olabilece¤ini belirtmifllerdir.
Karaci¤erde primer replikasyon varl›¤›n›n karfl›t›
görüfller viral RNA negatif sensini dalak ve kemik
ili¤inde saptam›fllar ve sonuçta HGV’nin primer
hepatotropik bir virüs olmaktan çok lenfotropik
bir virüs olabilece¤ini savunmufllard›r (21).
Daha yeni raporlarda viral tropizm hala tart›flmal›
gözlenmektedir. Tüm veriler göz önüne al›nd›¤›nda HGV az miktarda karaci¤erde replike olabilse
de primer olarak hepatotropik bir virüs de¤ildir.
Klinik
Akut ve fulminan hepatit: HGV ile infekte olgular›n ço¤u y›llarca infekte kalmalar›na ra¤men, akut
veya kronik hepatitin herhangi bir klinik bulgusunu vermez. Hastal›¤›n inkübasyon süresi kan
transfüzyonu sonras› 1-20 hafta kadard›r. HGV infeksiyonunun klinik bulgular› çok hafiftir veya hiç
yoktur. Akut hepatitli olgularda HGV sar›l›ks›z ve
normal karaci¤er fonksiyon testi (KCFT) ile seyreden hafif bir hastal›k tablosu yapmaktad›r. Hemen hemen tüm hastalarda replikasyon devam
etmesine ra¤men klinik bulgu gözlenmeyebilir.
Ayr›ca HGV, akut C hepatiti ile birlikte oldu¤unda
bu hastal›¤›n da seyrini de¤ifltirmemektedir (22).
127
Kandemir Ö.
HGV’nin fulminan hepatik yetmezlikteki rolü de
tart›flmal›d›r. Genellikle %16-39 gibi oranlar verilirken, baz› farkl› primerler kullanan araflt›rmalarda oran %4-10 olarak verilmektedir (23,24). Fulminan hepatik yetmezlikte virüsle ilgili belli mutasyonlar saptanm›fl ve hastal›¤›n ciddi seyretme
nedeni olarak bu mutantlar›n varl›¤› öne sürülmüfltür (24). Ancak baflka araflt›rmac›lar bu mutantlar›n sa¤l›kl› olanlarda da olabilece¤ini göstermifl ve bu görüflü desteklememifllerdir (25). Japonya’dan bildirilen çal›flmalarda HGV’nin fulminan hepatik yetmezlikte rolü olmad›¤›, önceki çal›flmalarda yüksek oranda saptanmas›n›n nedeninin seçilen hasta grubunun multipl kan transfüzyonunu da içeren yo¤un destek tedavisi alan olgular olmas›ndan kaynakland›¤› belirtilmifltir
(26,27). Tüm veriler göz önüne al›nd›¤›nda akut
ve fulminan hepatit ile HGV aras›nda iyi bir iliflki
kurulamam›flt›r.
Kronik hepatit: HGV’nin persistan infeksiyon
oluflturdu¤u bilinmesine ra¤men, kronik hepatite
neden olup olmad›¤› bilinmemektedir. Klinik biyolojik ve histokimyasal veriler karaci¤er hastal›¤›nda virüsün rolü olmad›¤› yönündedir. Kronik
HCV ve HBV infeksiyonu ile birlikte bulundu¤unda klinik ve biyokimyasal olarak bu hastal›klar›n
karakterlerini etkilememektedir. Ayr›ca, hepatoselüler karsinoma (HSK) geliflimi ve HGV aras›nda da bir iliflki kurulamam›flt›r (28).
Histolojik De¤erlendirme
HGV’nin neden oldu¤u hepatitte karaci¤erde steatoz, hafif portal inflamatuvar lezyon, portal alanlarda hafif fibröz geniflleme ve ince fibröz septa
varl›¤› gözlenmifltir. Kronik HCV infeksiyonu ile
karfl›laflt›r›ld›¤›nda önemli bir patolojik de¤ifliklik
yapmad›¤›, ancak HCV ve HGV birlikteli¤inde baz› histolojik de¤iflikliklerin geliflti¤i izlenmifltir
(29). Bu de¤ifliklikler daha fazla safra kanal› hasar›, perivenüler fibrozis, periselüler fibrozis ve hepatositlerde irregüler rejenerasyon fleklindedir.
Tan›
Bugün HGV’yi saptamada RT-PCR ve “branched
chained DNA (bDNA)” teknikleri kullan›lmaktad›r. Her iki yöntem de serumda ve di¤er vücut s›v›lar› ile dokularda virüsü saptayabilmektedir.
Viral RNA’y› saptayan bu yöntemler viral persistan› belirlemekle beraber karaci¤er transplantasyonu ve greft reinfeksiyonunda çok düflük miktarlardaki virüsün saptanmas›nda da önemlidir.
Virüs RNA’s›n›n sekans analizi viral tropizmin be-
128
lirlenmesinde ve infeksiyon kayna¤›n›n saptanmas›nda dolay›s›yla epidemiyolojik çal›flmalarda, kantitasyonu ise antiviral tedaviye cevab›n
de¤erlendirilmesinde faydal›d›r (12). Bu kadar
avantajl› olmas›n›n yan› s›ra metodun standardizasyonu ve ticari üretimi aflamalar›nda sorunlar
yaflanmaktad›r.
HGV-RNA saptanmas›ndan sonra HGV-E2 (envelope) antijenine karfl› antikor saptayan yöntemler
gelifltirilmifl, bu yöntemlerde HGV-E2 proteini antijen olarak kullan›lm›flt›r (30).
HCV’nin aksine HGV’de hümoral immün yan›t
(anti-E2 antikorlar›) oldukça önemlidir. Viral RNA
bu antikorlar›n belirlenmesini izleyerek serumdan kaybolur ve bir daha gözlenmez. Bu nedenle
oluflan antikorlar baflar›l› immün yan›t› yans›tmakta ve geliflen bu immünite uzun süreli olmaktad›r.
Transplantasyon öncesi serumda anti-E2 antikorlar›n›n varl›¤› greftin tekrar infekte olmayaca¤›n›n
göstergesi olarak kabul edilmektedir.
Yap›lan çal›flmalarda alanin aminotransferaz
(ALT) de¤erleri normal olan olgular ile yüksek
olanlarda viremi oranlar› benzer bulunmufl ve bu
nedenle KCFT’nin GBV-C/HGV infeksiyonunu saptama yönünden yard›mc› bir tan› yöntemi olamayaca¤› belirtilmifltir (31,32).
Sonuç olarak, HGV infeksiyonunda aktif infeksiyon tan›s› viral RNA’n›n saptanmas›yla konmaktad›r. Bunun için en uygun yöntem RT-PCR’dir. HGV
infeksiyonunun kayboldu¤unu belirlemek için ise
HGV’nin zarf proteini olan E2’ye karfl› oluflan antikorlar› araflt›ran ELISA yöntemi kullan›lmaktad›r. E2’ye karfl› ba¤›fl›k yan›t›n oluflmas›yla bir y›l
içinde HGV viremisi kaybolmaktad›r. Antikor
oluflmayanlarda virüsün kaybolmad›¤› düflünülmektedir.
Tedavi
HGV infeksiyonu hafif seyretmekte ve kendi kendine iyileflmektedir. Kronik hepatite veya karaci¤er hasar›na yol açt›¤›na, ayr›ca HSK’ya neden oldu¤una dair bir bilgi yoktur. HGV’nin transplantasyon sonras› karaci¤er hasar› ve greft ömrü
üzerine etkili olmad›¤› da bildirilmektedir. Çeflitli
çal›flmalarda kronik C hepatitinde kullan›lan interferon (IFN) tedavisinin HGV replikasyonunu
bask›lad›¤› ve anti-E2 serokonversiyonunu sa¤lad›¤› gösterilmifl, ancak klinik ve biyokimyasal iyileflmenin HGV viremisi ile de¤il, HCV viremisi ile
iliflkili oldu¤u belirtilmifltir. Ayr›ca HGV’nin,
HCV’nin viral yükü üzerine ve IFN’ye yan›t›na etkisi olmad›¤› da gözlenmifltir (33). Bu nedenle sadece HGV infeksiyonunda tedaviyi düflünmek bugün
için yersizdir. Ayn› zamanda donörlerin taranmas›n› düflünmek de anlaml› bulunmamaktad›r.
HIV ve HGV koinfeksiyonlu olgular› araflt›ran çal›flmalarda ise CD4+ hücre say›s› ve yaflam süresi
koinfekte olanlarda, sadece HIV pozitifli¤i olanlardan daha fazla ve daha uzun bulunmufl, ayr›ca
antiretroviral ajanlar›n HGV üzerine etkisinin bulunmad›¤› da gösterilmifltir (34,35).
Bu konuda Rodriguez ve arkadafllar›n›n yapm›fl
oldu¤u çal›flmada antiretroviral tedavinin etkinli¤inin koinfeksiyon durumunda artt›¤›, ayr›ca
HGV koinfeksiyonunun virüs replikasyonunu
azaltt›¤› gösterilmifltir (36). Bunun nedeninin viral interferans olabilece¤i belirtilmifl, ancak baflka faktörlerin de neden olabilece¤i üzerinde durulmufltur.
Nunnari ve arkadafllar› da HGV viremili HIV pozitif olgularda antiretroviral tedaviye yan›t›n daha
iyi oldu¤unu bulmufllard›r (37). Bu araflt›rmac›lar
sitokinlerin bu konuda önemli olabilece¤i üzerinde durmufllar ve Th1 sitokin cevab›n› HGV pozitif
grupta de¤iflmemifl bulurken, HGV negatif grupta
azalm›fl bulmufllard›r. Th2 cevab›n› ise interlökin
(IL)-4, IL-10, HGV negatif grupta önemli ölçüde
yüksek bulmufllard›r. Ancak HGV’li olgularda Th2
ekspansiyonunun inhibisyonunun mu yoksa Th1
sitokinlerinin dominant oluflunun mu AIDS progresyonunu geciktirdi¤i konusunda yorum yapamam›fllard›r.
TTV
TTV 1997 y›l› sonunda Japonya’da etyolojisi bilinmeyen akut posttransfüzyon hepatitli bir hastan›n serumundan izole edilmifltir. Zarfs›z bir virüstür. Sirküler tek zincirli DNA’s› vard›r. TTV genomunun büyüklü¤ü yaklafl›k 3.8 kb olup, negatif
polaritelidir. ‹ki ORF’si vard›r. Genom iki farkl›
protein kodlamaktad›r. Circoviridae ailesinde insan› infekte eden yeni bir virüstür. ‹lginç bir özelli¤i genomunun çok de¤iflken olmas›d›r. Genotiplere göre s›n›fland›rma çal›flmalar›nda 1999 y›l›nda Okamato ve arkadafllar› %30’dan fazla sekans
farkl›l›¤› gösterme baz al›nd›¤›nda en az 16 genotipi oldu¤unu, 2002 y›l›nda Peng ve arkadafllar› 23
ve daha fazla genotipi oldu¤unu ve bunlar›n filogenetik analize göre dört büyük gruba ayr›ld›¤›n›,
Takacs ve arkadafllar› ise 2003 y›l›nda 30’dan faz-
la genotipi ve befl filogenetik grubu oldu¤unu belirtmifllerdir (38-40). Bunlara göre grup 1: TTV
prototipini (genotip 1) ve genotip 2-6’y›, grup 2: 7,
8, 17 , 22 ve 23’ü, grup 3: genotip 11 ve grup 4: genotip 9’u kapsamaktad›r. Avrupa ve Amerika’da
daha çok genotip 2 saptanm›fl olup, ülkemizde de
Erensoy ve arkadafllar›n›n ‹zmir ve ‹stanbul’dan
çeflitli hasta gruplar›n› içeren (kan donörleri, hemodiyaliz olgular›, talasemi, fulminan hepatit) çal›flmalar›nda en çok genotip 2 (%64), daha az s›kl›kta genotip 1 (%36) saptanm›flt›r (41). Sa¤l›kl›
kiflilerde TTV prevalans›n›n çok yüksek olmas›,
bilinen di¤er virüslerden farkl› olarak ilgi çekmektedir.
Epidemiyoloji
TTV infeksiyonuna tüm dünyada yayg›n olarak
rastlanmaktad›r. Özellikle sa¤l›kl› bireylerde ve
kan donörlerinde de yüksek oranlarda saptanmas›, virüsün asemptomatik infeksiyon tablosu
oluflturabilece¤ini ve parenteral d›fl› baflka yollarla da bulafl›n›n olabilece¤ini göstermektedir. Virüsün fekal-oral, cinsel temas ve vertikal yolla geçiflini destekleyen çeflitli çal›flmalar mevcuttur
(42,43). Gebelerde TTV pozitiflik oran› %20 olarak belirtilmifltir. Anneden bebe¤e geçifli araflt›ran bir çal›flmada, TTV pozitif annelerin amniyon
s›v›s›nda bu annelerin bebeklerinde ilk befl gün
ve üç ay sonra al›nan serum örneklerinde TTV
saptanamam›flt›r (44). Ayn› çal›flmada yap›lan incelemelerde pelvis ve do¤um kanal›nda da virüsün bulunmad›¤› belirtilmifl ve sonuçta anneden
bebe¤e bulaflta vertikal geçiflten çok horizontal
geçiflin daha önemli oldu¤u belirtilmifltir. Ayr›ca,
TTV pozitif annelerin sütünde de virüs saptanm›fl
ve bu nedenle anne sütünün bulaflta rol oynayabilece¤i üzerinde durulmufltur (44).
Sa¤l›kl› kan donörlerinde TTV-DNA varl›¤›n› inceleyen çal›flmalar›n sonuçlar›na bak›ld›¤›nda pozitiflik oranlar›n›n de¤iflkenlik gösterdi¤i göze çarpmaktad›r. Bu önemli farkl›l›kta virüsün epidemiyolojik da¤›l›m özelliklerinin yan› s›ra, çal›flmalarda kullan›lan yöntem ve primerlerin de rolleri oldu¤u belirtilmektedir. Genellikle Avrupa’da ve
Amerika’da kan donörlerinde %10 civar›nda
oranlar bildirilirken, ülkemizde bu grupta oran
%0.5-30’dur (45-47). Bunun yan› s›ra Gambia’da
%83, Singapur’da %98 gibi oranlar da bildirilmektedir (48).
Nedeni bilinmeyen hepatit olgular›n›n bir k›sm›ndan sorumlu oldu¤u düflünülen TTV’nin belli bir
hastal›kla iliflkisi saptanamam›flt›r. TTV-DNA se-
129
Kandemir Ö.
ropozitivitesinin ALT yükselmesi görülmeden
yaflla birlikte artt›¤› bildirilmektedir. Ülkemizde
çeflitli hastal›klarla ve bulaflma yollar› ile TTV infeksiyonunun iliflkisini araflt›rmak amac›yla farkl›
gruplarda TTV-DNA araflt›r›lm›flt›r (Tablo 3).
Ayn› amaçla farkl› ülkelerde yap›lan çal›flmalarda
var›lan ortak sonuç, etyolojisi belli olmayan karaci¤er hastal›¤› olan hastalarla etyolojisi tan›mlanm›fl karaci¤er hastal›¤› olanlardaki TTV-DNA seroprevalans› aras›nda anlaml› fark olmad›¤›d›r.
Parenteral bulaflma riski yüksek gruplarda TTV
infeksiyon oranlar› yüksek bildirilmekle birlikte,
riskli grup d›fl›ndakilerde de oranlar›n yüksek olmas› parenteral d›fl› bulaflma yollar›n›n da olabilece¤ini göstermektedir.
Patoloji ve Klinik
TTV’nin akut ve persistan infeksiyonlarla iliflkisini
gösteren çal›flmalar olmakla birlikte, klinik önemi
henüz bilinmemektedir. Virüsün karaci¤er hastal›¤› ile iliflkisi kesin olarak kan›tlanmam›flt›r. Son çal›flmalarda TTV pozitif olgularda karaci¤er y›k›m›n›n göstergesi olarak kabul edilebilecek biyokimyasal ve histolojik bulguya rastlanmam›flt›r (49).
HBV ve HCV infeksiyonlar› ile birlikte görülme s›kl›¤› en az kriptojenik karaci¤er hastal›¤› olanlar kadar yüksektir. HBV ve HCV infeksiyonunda TTV
pozitif ve negatifler aras›nda hastal›¤›n seyri yönünden anlaml› bir fark olmad›¤› için karaci¤er hasar›n› artt›rmada da etkisi olmad›¤›na inan›lmaktad›r. Ancak yap›lan bir çal›flmada, kronik HCV in-
Tablo 3. Türkiye’den bildirilen farkl› gruplarda
TTV-DNA pozitiflik oranlar›.
Hasta grupları
%
Kan donörleri
5-52
Kronik hepatit B
14-40
Kronik hepatit C
7-40
Fulminan hepatit
0-80
Siroz
Kriptojen hepatit
20
38
Talasemi
60-80
HIV
42-50
Genelev çalışanları/homoseksüeller
Hemodiyaliz
HIV: İnsan immünyetmezlik virüsü.
130
86
20-75
52
feksiyonlu olgularda TTV infeksiyonu birlikteli¤inin histolojik olarak nekroinflamasyonu (grade)
artt›rabildi¤i gösterilmifl olmakla birlikte, fibrozis
(stage) üzerine etkisi gösterilememifltir (50).
Virüsün hepatotrop özelli¤i vard›r. Karaci¤erde
serumdan 10-100 kat daha fazla virüs bulundu¤u
saptanm›flt›r. Ancak hepatositlerde belirgin bir
morfolojik de¤ifliklik olmamas›, TTV’nin karaci¤er patogenezinde önemli bir rolü olmad›¤›n›
göstermektedir. Genotipler ve karaci¤er hasar›
aras›nda da anlaml› bir iliflki genelde saptanamam›flt›r.
Sa¤l›kl› kan donörlerinde yüksek oranlarda TTVDNA pozitifli¤i bildirilmesi asemptomatik TTV tafl›y›c›l›¤› olabilece¤ini düflündürmektedir.
Virüs DNA’s›na periferik kan mononükleer hücrelerinde, kemik ili¤inde, dalak, böbrek, kalp ve
pankreasta da rastlanm›fl, ancak buralarda virüs
yo¤unlu¤u daha düflük bulunmufltur (51). Bu verilere göre karaci¤er hala primer tutulan organ gibi görünmesine ra¤men, karaci¤er d›fl› bölgelerdeki virüsler immün sistemin etkisinden kaç›yor
olabilir ve bu nedenle de buralar karaci¤erin yeniden infekte olmas› için kaynak görevi görüyor
olabilir. Bu da TTV infeksiyonunun kronik olmas›n› ve tüm toplumda yüksek prevalans›n› k›smen
aç›klamaktad›r.
Tan›
Henüz tan›da kullan›labilecek güvenilir bir TTV
antikor testi yoktur. TTV’deki genetik ve aminoasit düzeyindeki yüksek de¤iflkenlik, virüsün immün sistemin etkilerinden kolayca kurtulmas›na
neden olmakta ve oluflan antikorlar›n tekrarlayan
infeksiyonlardan koruyuculu¤unu önlemektedir.
Serumda TTV-DNA, nükleik asit amplifikasyon
yöntemleri ile aranmaktad›r. 5’ veya 3’ NCR ucuna yak›n bölgeleri hedefleyen primerlerin kullan›ld›¤› sistemler daha duyarl› bulunmaktad›r
(38). TTV’nin yüksek düzeyde de¤iflkenli¤i ve konaktaki viral popülasyonun karmafl›kl›¤› nedeniyle seçilen primerlere ba¤l› olarak TTV-DNA pozitiflik oranlar› da de¤iflebilmektedir. Bunun d›fl›nda örneklerin ifllenmesinden, saptama sistemlerine kadar her basamakta testlerin duyarl›l›¤› etkilenebilmektedir.
Tedavi
Virüs genellikle tek bafl›na belirgin karaci¤er hasar› yapmad›¤›ndan, ço¤unlukla birlikte efllik etti-
¤i hastal›klar›n tedavisi s›ras›nda TTV’nin durumu araflt›r›lm›flt›r. Konu ile ilgili yap›lm›fl olan çal›flmalarda yüksek doz IFN-α tedavisi alan kronik
hepatit C infeksiyonlu olgularda TTV’nin klinik
önemi araflt›r›lm›flt›r (52,53). Sonuçta tedavi öncesi HCV viremi düzeyi, ALT düzeyi ve HCV genotipinin kal›c› cevap üzerine etkili oldu¤u, TTV viremisinin etkisinin olmad›¤› saptanm›flt›r. Kronik
hepatit B infeksiyonu ile birlikte oldu¤unda ise yine IFN tedavisine hepatit B infeksiyonunun yan›t›n› de¤ifltirmedi¤i gibi, serumda TTV-DNA’n›n
kaybolmas›n›n da hastal›¤›n klinik seyrini etkilemedi¤i gözlenmifltir (54). Lamivudine de ayn› çal›flmada TTV’nin duyarl› olmad›¤› belirtilmifltir.
SEN V‹RÜS
Virüs DNA’s› ilk kez HIV ile infekte bir hastan›n
plazmas›ndan izole edilmifl ve hastan›n ad›n›n
bafl harfleri verilerek SEN virüs (SENV) olarak adland›r›lm›flt›r. Tek sarmall› yaklafl›k 3600-3900
nükleotid uzunlu¤unda dairesel DNA’s› olan en az
3 ORF’si bulunan küçük, zarfs›z bir virüstür. Dokuz farkl› izolat› vard›r (A-I). SENV-D ve SENV-H
transfüzyon ile iliflkili nonA-E hepatitli hastalar›n
serum örneklerinde, sa¤l›kl› kan donörlerinden
daha fazla saptanmaktad›r. Bunlar›n transfüzyonla bulaflan hepatitlerle yak›n iliflkisi gösterilse de,
etken oldu¤una dair kesin kan›tlar bugün için
mevcut de¤ildir. SENV ile infekte kiflilerin ço¤unda hepatit geliflmemektedir. SENV infeksiyonu ve
karaci¤er hasar› aras›ndaki iliflki belirsizdir (13).
Epidemiyoloji
SENV varyantlar›n›n co¤rafi da¤›l›m› kesin olarak
bilinmemektedir. SENV-D Japonya’da, SENV-H ise
daha çok Amerika ve Tayvan’da saptanm›flt›r
(55). Bildirilen SENV-D ve H sonuçlar›na göre Tablo 4’te çeflitli ülkelerdeki sa¤l›kl› kan donörleri ve
farkl› hasta gruplar›nda virüsün rastlanma oranlar› görülmektedir. Tabloda riskli gruplarda ve karaci¤er hastal›¤› olanlarda sa¤l›kl› kiflilere göre
SENV oranlar› anlaml› olarak yüksek gözlenmektedir. HBV ve HCV ile SENV-D ve H koinfeksiyonuna s›k rastlanmaktad›r. Akut ve kronik HCV infeksiyonlu hastalar›n SENV ile infeksiyon oran› %2440 olarak bildirilmektedir (56). Kao ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda, özellikle HCV genotip 2a ile
infeksiyon durumunda SENV birlikteli¤inin (%37)
sadece HCV pozitif olanlardan (%16) daha yüksek
oldu¤u gözlenmifl ve SENV ile HCV genotip 2a
aras›nda bir ba¤lant› olabilece¤i düflünülmüfltür
(56). Koinfeksiyon durumunda virüsün karaci¤er
hasar›n› artt›rd›¤›na dair herhangi bir veri yoktur.
Bulafl yollar›n›n benzer oldu¤u bildirilmekle birlikte, parenteral d›fl› bulafl›n da SENV infeksiyonlar›nda mümkün olabilece¤i belirtilmektedir.
Özellikle transfüzyon d›fl›nda seksüel temas ve
vertikal yolla da bulafl›n olabilece¤ini gösteren
çal›flmalar mevcuttur (57,58).
Virüs %45 oran›nda bir y›l ve üzerinde, %13 oran›nda 12 y›l ve üzerinde persiste edebilmektedir.
Bu persistandan y›lda 7.2 x 10-4 oran›nda mutasyon h›z› olan hipervariabl bölgelerin sorumlu olabilece¤i üzerinde durulmaktad›r (59).
Tablo 4. Çeflitli ülkelerdeki sa¤l›kl› kan donörleri ve farkl› hasta gruplar›nda SENV prevalans›.
Hasta grupları
Amerika (%)
Japonya (%)
Tayvan (%)
Kan donörleri
2
10
15
Akut nonA-E hepatit
18
17
Kronik nonA-E hepatit
45
27
Kriptojen hepatit
50
Transfüzyonla ilişkili nonA-E hepatit
30
Fulminan hepatit
IVDU* + HIV
32
46
54
Kronik hepatit B
41
Kronik hepatit C
Hemodiyaliz
Hemofili
30
67
38
68
68
* İntravenöz ilaç kullanıcıları.
HIV: İnsan immünyetmezlik virüsü.
131
Kandemir Ö.
Sonuç olarak, SENV-D ve H infeksiyonlar› transfüzyonla iliflkili hepatitlerde daha s›k gözlenmekle birlikte, karaci¤er hasar›ndaki rolleri henüz
gösterilememifltir. TTV’de oldu¤u gibi SENV’de
klinik hastal›k yapmadan konakç›yla kommensal
yaflama yetene¤inde olan, yayg›n rastlanan bir virüs gibi görünmektedir.
KAYNAKLAR
1.
Schlauder GG, Dawson GJ, Simons JN, et al.
Molecular and serological analysis in the transmission GB hepatitis agents. J Med Virol 1995;
46: 81-90.
2.
Linnen J, Wages J, Zhang-Keck Z-Y, et al. Molecular cloning and disease association of hepatitis
G virus: Transfusion-transmissible agent. Science
1996; 271: 43-6.
3.
Leary TP, Muerhoff AS, Simons JN, et al. Sequence and genomic organization of GBV-C: A novel member of the Flaviviridae associated with
human non A-E hepatitis. J Med Virol 1996; 48:
60-7.
4.
Konomi N, Miyoshi C, Zerain CF, et al. Epidemiology of hepatitis B, C, E and G virus infections
and molecular analysis of hepatitis G virus isolates. J Clin Microbiol 1999; 37: 3291-5.
5.
Tucker TJ, Simuts HE. GBV-C/HGV genotypes:
Proposed nomenclature for genotypes 1-5. J Med
Virol 2000; 62: 82-3.
6.
Erensoy S, Zeytinoğlu A, Göksel S, et al. GB virus
C/hepatitis G virus infection among renal transplant recipients in Izmir, Turkey: Molecular analysis of phylogenetic groups. International J Infect
Dis 2002; 6: 242-3.
7.
Ohto H, Ujiie N, Sato A, et al. Mother to infant
transmission of GB virus type C/HGV. Transfusion 2000; 40: 725-30.
8.
Frey SE, Homan SM, Sokol-Anderson M, et al.
Evidence for probable sexuel transmission of the
hepatitis G virus. Clin Infect Dis 2002; 34:
1033-8.
9.
Sathar MA, York DF, Gouws E, et al. GB virus
type C coinfection in HIV infected African mothers and their infants, KwaZulu Natal, South Africa. Clin Infect Dis 2004; 38: 410-1.
Tan›
Kesin tan› için özgül primerlerin kullan›ld›¤› PCR
sistemleri kullan›lmaktad›r (60).
Tedavi
Tek bafl›na SENV infeksiyonunun tedavisi ile ilgili
çal›flma olmamakla beraber, HCV ile koinfekte oldu¤unda HCV infeksiyonunun IFN ile tedavisi s›ras›nda bu tedavinin SENV üzerine de etkili oldu¤u (%50) gösterilmifltir (61).
Umemura ve arkadafllar› ise çal›flmalar›nda
SENV-D’nin IFN’ye SENV-H’den daha duyarl› oldu¤unu saptam›fllard›r (62). Ayn› sonuç Lin ve arkadafllar› taraf›ndan da gösterilmifltir (63). Bu çal›flmada ayr›ca, SENV varl›¤› ve ALT cevab› aras›nda
tedaviye yan›t aç›s›ndan bir fark bulunmam›flt›r.
HCV-RNA düzeyinin koinfeksiyon durumunda de¤iflmedi¤i gözlendi¤inden SENV’nin HCV replikasyonunu etkilemedi¤i düflünülmektedir. Demografik özellikler, ALT düzeyi, HCV-RNA ve histolojik
aktivite koinfekte ve sadece HCV’li olgular aras›nda farkl› olmad›¤›ndan SENV ile koinfeksiyon
HCV’nin IFN’ye kal›c› yan›t›n› etkilememektedir.
TTV ile ‹L‹fiK‹L‹ D‹⁄ER V‹RÜSLER
TTV çal›flmalar› s›ras›nda farkl› izolatlar da tan›mlanmaya bafllam›flt›r. Bunlar; SANBAN, YONBAN, PMV, TLMV, SENV ve sentinel virüstür.
TLMV d›fl›ndakiler dört gruba ayr›lmaktad›r (60).
Grup 1’de YONBAN, grup 2’de TTV, grup 3’te PMV,
grup 4’te ise SEN-V, SANBAN ve TUS01 yer almaktad›r. Bu s›n›flama ve yeni önerilen s›n›flamalar
üzerinde görüfl birli¤i yoktur.
Ad› geçen virüsler hakk›nda sürekli yeni çal›flma
sonuçlar›, veriler ve yorumlar birikmektedir. Henüz bu virüslerin epidemiyoloji, patogenez ve klinikleri hakk›nda yorum yapmak için oldukça erkendir. Ayr›ca, bunlar›n karaci¤er üzerine patojenlik özellikleri de bilinmemektedir. Hepatit virüsleri olarak kabul edilebilmeleri için tek bafllar›na karaci¤er hasar›na neden olduklar›n›n kan›tlanmas› gerekmektedir.
132
10. Cheng PN, Chang TT, Jen CM, et al. Molecular
evidence for transmission of GB virus C/hepatitis
G virus infection within family: Close relationship between mother and child. Hepatogastroenterology 2003; 50: 151-6.
11. Pekbay A, Günayd›n M, Esen Ş ve ark. Çeşitli risk
gruplar› ve sağl›kl› toplumda hepatit G virus prevalans›n›n belirlenmesi. Viral Hepatit Derg 2000;
1: 58-61.
12. Pahsa A. Yeni hepatit viruslar›. Tabak F, Bal›k İ,
Tekeli E (editörler). Viral Hepatit 2005. 1. Bask›.
2005: 22-42.
13. Erensoy S. Hepatit etiyolojisinde sorgulanan yeni
viruslar. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit. 1. Bask›. 2003: 270-85.
14. Sherlock S, Dooley J. Virus hepatitis. In: Sherlock
S, Dooley J (eds). Diseases of the Liver and Biliary System. 10th ed. Charpter 16. London UK:
Blackwell Science Ltd, 1997: 265-302.
15. Zanetti AR, Tanzi E, Romano L, et al. GBVC/HGV: A new human hepatitis-related virus. Res
Virol 1997; 148: 119-22.
16. Zuin G, Saccani B, Di Giacomo S, et al. Outcome
of mother to infant acquired GBV-C/HGV infection. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 1999; 80:
F72-3.
17. Kato T, Mizokami M, Nakano T, et al. Heterogeneity in E2 region of GBV-C/hepatitis G virus
and hepatitis C virus. J Med Virol 1998; 55:
109-17.
18. Toyoda H, Takahashi I, Fukuda Y, et al. Comparasion of characteristics between patients with GB
virus C/hepatitis G virus (GBV-C/HGV) RNA and
those with GBV-C/HGV-E2 antibody in patients
with hemophilia. J Med Virol 2000; 60: 34-8.
19. Rosenberg W. Mechanisms of immune escape in
viral hepatitis. Gut 1999; 44: 759-64.
20. Mellor J, Haaydon G, Blair C, et al. Low level or
absent in vivo replication of hepatitis C and hepatitis G virus/GB virus C in peripheral blood mononuclear cells. J Gen Virol 1998; 72: 705-1.
21. Tucker TJ, Smuts HE, Eedes C, et al. Evidence
that the GBV-C/HGV is primarily a lymphotropic
virus. J Med Virol 2000; 61: 52-8.
22. Alter MJ, Gallagher M, Moris TT, et al. Acute hepatitis in the US and the role of hepatitis G virus
infection. N Engl J Med 1997; 336: 741-6.
23. Halasz R, Barkholt L, Lara C, et al. Relation between GB virus C/hepatitis G virus and fulminant
hepatic failure may be secondary to treatment
with contaminated blood and/or blood products.
Gut 1999; 44: 274-8.
24. Kanda T, Yokosuka O, Ehata T, et al. Detection of
GBV-C RNA in patients with non-A-E fulminant
hepatitis by reverse-transcription polymerase
chain reaction. Hepatology 1997; 25: 1261-5.
25. Heringlake S, Osterkamp S, Trautwein C, et al.
Association between fulminant hepatic failure
and a strain of GBV virus C. Lancet 1996; 348:
1626-9.
26. Sarrazin C, Ruster B, Lee JH, et al. Prospective
follow-up of patients with GBV-C/HGV infection:
Specific mutational patterns, clinical outcome, and
genetic diversity. J Med Virol 2000; 62: 191-8.
27. Munoz SJ, Alter HJ, Nakatsuji Y, et al. The significance of hepatitis G virus in serum of patients
with sporadic fulminant and subfulminant hepatitis of unknown etiology. Blood 1999; 94: 1460-4.
28. Chiesa R, Donato F, Tagger A, et al. Etiology of
hepatocellular carcinoma in Italian patients with
and without cirrhosis. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2000; 9: 213-6.
29. Moryama M, Matsumura H, Shimizu T, et al. Hepatitis G virus coinfection influences the liver histology of patients with chronic hepatitis C. Liver
2000; 20: 397-404.
30. Perez-Gracia T, galan F, Gron- Gonzalez JA, et
al. Detection of hepatitis G virus (HGV) RNA and
antibodies to tha HGV envalope protein E2 in a
cohort of hemodialysis patients. J Clin Microbiol
2000; 38: 4277-9.
31. Notari EP, Orton SL, Cable RG, et al. Seroprevalance of known and putative hepatitis markers in
United States blood donors with ALT levels at least 120 IU per L. Transfusion 2001; 41: 751-5.
32. Kiyosawa K, Tanaka E. GB virus C/hepatitits G
virus. Intervirology 1999; 42: 185-95.
33. Yu ML, Chuang WL, Dai CY, et al. GB virus C/
hepatitis G virus infection in chronic hepatitits C
patients with and without interferon-α therapy.
Antiviral Res 2001; 52: 241-9.
34. Xiang J, Wunschmann S, Diekema DJ, et al. Effect of coinfection GB virus C on survival among
patients with HIV infection. N Engl J Med 2001;
345: 707-14.
35. Tillman HL, Heiken H, Knapik-Botor A, et al. Infection with GB virus C and reduced mortality
among HIV infected patients. N Engl J Med 2001;
345: 715-24.
36. Rodriguez B, Woolley I, Lederman MM, et al. Effect of GB virus C coinfection on response to antiretroviral treatment in human immunodeficiency virus infected patients. J Infect Dis 2003;
187: 504-7.
37. Nunnari G, Nigro L, Palermo F, et al. Slower
progression of HIV-1 infection in persons with
GB virus C coinfection correlates with an intact
T-helper 1 cytokine profile. Ann Intern Med 2003;
139: 26-30.
38. Okamato H, Takahashi M, Nishizawa T, et al.
Marked genetic heterogeneity and frequent mixed
infection of TT virus demostrated by PCR with
primers from coding and noncoding regions. Virology 1999; 259: 428-36.
39. Peng YH, Nishizawa T, Takahashi M, et al.
Analysis of the entire genomes of thirteen TT virus variants classifiable into the forth and fifth
genetic groups, isolated from viremic infants.
Arch Virol 2002; 147: 21-41.
40. Takacs M, Balog K, Toth G, et al. TT virus in
Hungary: Sequence heterogeneity and mixed infections. FEMS Immunol Med Microbiol 2003;
35: 153-7.
41. Erensoy S, Say›ner AA, Turkoglu S, et al. TT virus
infection and genotype distribution in blood donors and a group of patients from Turkey. Infection 2002: 30; 299-302.
42. Yaz›c› M, Comert MR, Mas R, et al. Transfusion
transmitted virus prevalence in subjects at high
risk of sexually transmitted infection in Turkey.
Clin Microbiol Infect 2002; 8: 363-7.
133
Kandemir Ö.
43. Luo K, Zhang L. Enteric transmission of transfusion-transmitted virus. Clin Med J (Engl) 2001;
114: 1201-4.
55. Umemura T, Yeo AE, Sottini A, et al. SEN virus
infection and its relationship to transfusion associated hepatitis. Hepatology 2001; 33: 1303-11.
44. Iso K, Suzuki Y, Takayama M. Mother-to-infant
transmission of TT virus in Japan. Int J Gynaecol
Obstet 2001; 75: 11-9.
56. Pollicino T, Rafa G, Squadrito G, et al. TT virus
has a ubiquitous diffusion in human body tissues:
Analyses of paired serum and tissue samples. J
Viral Hep 2003; 10: 95-102.
45. Desai SM, Muerhof AS, Leary TP, et al. Prevalence of TT virus infection in US blood donors and populations at risk for acquiring parenterally transmitted viruses. J Infect Dis 1999; 179: 1242-4.
46. Kocazeybek B. Etiyolojisi saptanamayan ve klinik
olarak post transfüzyon hepatit kuşkulu olgularda
TT virüsünün araşt›r›lmas›. İnfeksiyon Dergisi
2002; 16: 151-7.
47. Türkoğlu S. TTV’nin (transfusion transmitted virus) farkl› hasta gruplar›nda araşt›r›lmas›. Türk
Mikrobiyoloji Cemiyeti Derg 2001; 31: 259-62.
48. Prescott LE, Simmonds P. Global distribution of
transfusion transmitted virus. N Engl J Med
1998; 339: 776-7.
57. Pirovano S, Bellinzoni M, Matteelli A, et al. High
prevalence of a variant of SENV in intravenous
drug user HIV- infected patients. J Med Virol
2002; 68: 18-23.
58. He Z, Zhuang H, Wang X, et al. Retrospective
analysis of non A-E hepatitis: Possible role of hepatitis B and C virus infection. J Med Virol 2003;
69: 59-65.
59. Akiba J, Umemura T, Alter HJ, et al. SEN virus:
Epidemiology and characteristics of a transfusion
transmitted virus. J Infect Dis 2001; 184: 1315-9.
49. Matsumoto A, Yeo AE, Shih JW, et al. Transfusion associated TT virus infectionand its relationship to liver disease. Hepatology 1999; 30: 283-8.
60. Tanaka Y, Primi D, Wang YR, et al. Genetic and
molecular evolutionary analysis of a newly identified infectious agent (SEN virus) and its relationshipto the TT virus family. J Infect Dis 2001;
183: 359-67.
50. Sampietro M, Tavazzi D, Martinez di Montemuros, et al. TT virus infection in adult beta-thalassemia major patients. Haematologica 2001; 86:
39-43.
61. Lin JG, Goto T, Nakane K, et al. Clinical significance of SEN-virus on interferon response in
chronic hepatitis C patients. J Gastroenterol Hepatol 2003; 18: 1144-9.
51. Hu ZJ, Lang ZW, Zhou YS, et al. Clinicopathological study on TTV infection in hepatitis of unknown etiology World J Gastroenterol 2002; 8:
288-93.
62. Umemura T, Alter HJ, Tanaka E, et al. SEN virus:
Response to interferon alfa and influence on the
severity and treatment response of coexistent hepatitis C. Hepatology 2002; 35: 953-9.
52. Dai CY, Yu ML, Chuang WL, et al. The response
of hepatitis C virus and TT virus to high dose and
long duration interferon-alpha therapy in naive
chronic hepatitis C patients. Antiviral Res 2002;
53: 9-18.
63. Lin JG, goto T, Nakane K, et al. Clinical significance of SEN virus on interferon response in
chronic hepatitis C patients. J Gastroenterol Hepatol 2003; 18: 1144-9.
53. Tokita H, Murai S, Kamitsukasa H, et al. TT virus
of certain genotypes may reduce the platelet count in patients who achieve a sustained virologic
response to interferon treatment for chronic hepatitis C. Hepatol Res 2002; 23: 105-14.
YAZIfiMA ADRES‹
54. Garcia JM, Marugan RB, Garcia GM, et al. TT
virus infection in patients with chronic hepatitis B
and response of TTV to lamivudine. World J
Gastroenterol 2003; 9: 1261-4.
134
Dr. Özlem KANDEM‹R
Mersin Üniversitesi T›p Fakültesi Hastanesi
Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
MERS‹N
Naiv Kronik Hepatit C’li Hastalarda Standart
IFN-α Tedavisi ile Standart IFN-α ve Ribavirin
Tedavisinin Etkinli¤inin Karfl›laflt›r›lmas›
Nail ÖZGÜNEfi1, Fatma SARGIN1, Saadet YAZICI1, Ayfle Canan ÜÇIfiIK1, Nüket CEYLAN1,
P›nar ERGEN1, Özlem AYDIN1, Arzu DO⁄RU1
1 S.B.
Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, ‹STANBUL
ÖZET
Bu çal›flma, naiv kronik hepatit C’li hastalarda standart interferon-alfa (IFN-α) ve standart IFN-α ile ribavirin kombinasyonunun etkinli¤ini de¤erlendirmek amac›yla 1999-2003 y›llar› aras›nda klini¤imizde yap›lm›flt›r. Tedavide, 20
hastaya standart IFN-α2a veya IFN-α2b tek bafl›na (monoterapi grubu), 30 hastaya ise ribavirin ile kombine edilerek
(kombinasyon grubu) verilmifltir. Tedaviler 12 aya tamamlanm›flt›r. Kal›c› yan›t, monoterapi grubunda %31.5, kombinasyon grubunda %41.3 olarak bulunmufl, tedavi bitiminden sonraki 6-36 ayl›k izlemde, monoterapi alanlarda
%45.4, kombine tedavi alanlarda %31.5 oran›nda nüks izlenmifltir. Sonuç olarak; her iki grupta da tedavinin etkin oldu¤u, ancak iki grup aras›nda kal›c› yan›t ve nüks aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml›l›k olmad›¤› sonucuna var›lm›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Naiv kronik hepatit C, IFN-α, ribavirin.
SUMMARY
Comparison of the Effect of Standard IFN-α Treatment and Standard IFN-α plus Ribavirin
Therapy in Patients with Naive Chronic Hepatitis C
This sudy was done in order to evaluate the effect of standard interferon-alpha (IFN-α) therapy and standard
IFN-α + ribavirin combination therapy in patients with naive chronic hepatitis C between 1999-2003 years in our clinic. In the treatment protocol, standard IFN-α2a or IFN-α2b was given as monotherapy in 20 patients and combined
with ribavarin (combination group) in 30 patients. Duration of treatment was 12 months. Sustained response was
31.5% in monotherapy group and 41.3% in combination group. After the end of the treatment, recurrence rate was
seen 45.4% in monotherapy group and 31.5% in combination group. In conclusion, treatment protocols was effective in both groups and there was not a statistiaclly significant difference between both groups according to the sustained response and recurrence rate.
Key Words: Naive chronic hepatitis C, IFN-α, ribavirin.
135
Özgünefl N ve ark.
Tedaviye Yan›t Kriterleri
G‹R‹fi
Dünya nüfusunun yaklafl›k %3’ü hepatit C virüsü
(HCV) tafl›y›c›s›d›r. Tüm dünyadaki kronik karaci¤er hastal›¤›, hepatoselüler karsinoma (HSK), karaci¤er nakli adaylar› ve karaci¤er nakli olanlar
ile karaci¤er hastal›¤›na ba¤l› ölümlerin %3575’inden HCV infeksiyonu sorumludur (1). ‹nterferon (IFN)-α monoterapisi ile (6-12 ay, 3-10
MU/haftada 3 gün) hastalar›n %15-20’sinde kal›c›
HCV-RNA kayb› sa¤lan›r (2). Bu oran›n düflüklü¤ü
sebebiyle yeni tedavi aray›fllar› devam etmifl, IFNα’n›n bir nükleozid analo¤u olan ribavirin ile
kombinasyonu gündeme gelmifltir. Bu kombine
tedaviyle kal›c› yan›t oranlar›nda iki-üç kat art›fl
sa¤lanm›flt›r (3). Bu çal›flmada, iki tedavi yönteminin etkinli¤i de¤erlendirilmifltir.
MATERYAL ve METOD
Çal›flma 1999-2003 y›llar› aras›nda klini¤imizde
yap›ld›. Çal›flmaya anti-HCV’si ve polimeraz zincir
reaksiyonu (PCR) ile HCV-RNA pozitif, alanin aminotransferaz (ALT) düzeyi normalin üst s›n›r›ndan en az 1.5 kat yüksek, histopatolojik olarak
kronik hepatit tan›s› alm›fl 50 (21’i kad›n, 29’u erkek) hasta al›nd›. Malign hastal›¤› olan, alkol-ilaç
ba¤›ml›l›¤› bulunan, ciddi depresyon ve kardiyak
sorunu, antinükleer antikor (ANA) pozitifli¤i, anti-HIV ve HBsAg pozitifli¤i veya gebeli¤i olan, daha önce HVC infeksiyonu ile ilgili tedavi görmüfl
hastalar çal›flma d›fl› b›rak›ld›. Yafllar› 18-61 aras›nda de¤iflen (ortalama 42.7 ± 11.1) 20 hastaya
IFN-α2a (Roferon A-Roche-Basel, ‹sviçre) veya
IFN-α2b (Intron A-Schering Plough, ‹rlanda) haftada üç gün, günde 3 MU veya 4.5 MU, subkütan
(SC); yafllar› 21-63 aras›nda de¤iflen (ortalama
43.2 ± 9.6) 30 hastaya ise IFN tedavisinin yan› s›ra
800-1200 mg/gün ribavirin (Rebetol-Schering-Las
Piedras, Portoriko) 12 ay boyunca uyguland›.
Erken virolojik yan›t (EVY): Üçüncü veya alt›nc›
ayda HCV-RNA’n›n PCR ile negatif saptanmas›.
Tedavi sonu biyokimyasal yan›t (TSBY): Tedavi
sonunda ALT düzeyinin normal s›n›rlar içinde olmas›.
Tedavi sonu virolojik yan›t (TSVY): Tedavi sonunda HCV-RNA de¤erinin negatif olmas›.
Kal›c› yan›t (KY): Tedavi kesildikten alt› ay sonra
virolojik yan›t›n devam etmesi.
Nüks: TSVY veya TSBY al›nm›fl olan hastalar›n 636 ayl›k izlemleri sonunda ortaya ç›kan ALT yükselmesi ve HCV-RNA pozitifleflmesi.
‹statistiksel Analiz
Bulgular›n de¤erlendirilmesinde ki-kare testi ve
Student’s t-testi kullan›lm›flt›r. p< 0.05 anlaml› kabul edilmifltir.
BULGULAR
Monoterapi grubunda ortalama yafl 42.7 ± 11.1
iken, kombinasyon grubunda 43.2 ± 9.6, histolojik
aktivite indeksi (HA‹) monoterapi grubunda ortalama olarak 5.94 ± 3.5, kombinasyon grubunda
8.35 ± 3.4, fibrozis monoterapi grubunda 1.33 ±
1.2, kombinasyon grubunda 1.78 ± 1.2 ve bafllang›ç ALT de¤eri monoterapi grubunda 98 ± 91.9,
kombinasyon grubunda 1.78 ± 1.2 olarak bulundu. ‹ki grup aras›nda yafl, fibrozis ve bafllang›ç
ALT de¤erleri aç›s›ndan istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmad› (p> 0.05). HA‹, kombinasyon grubundaki hastalarda daha yüksek bulundu
ve farkl›l›¤›n istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u
saptand› (p< 0.05). Yafl, bafllang›ç ALT, HA‹ ve fibrozis ile EVY aras›ndaki iliflki de¤erlendirildi. Yap›lan regresyon analizinde bütün bu de¤iflkenlerin EVY üzerine etkisi olmad›¤› saptand› (p> 0.05).
Vakalar›n karakteristik özellikleri, bafllang›ç histopatolojik bulgular› Tablo 1’de gösterilmifltir.
Tablo 1. Vakalar›n karakteristik özellikleri ve bafllang›ç histopatolojik bulgular›.
Monoterapi
Kombinasyon
6/14
15/15
Yaş
42.7 ± 11.1
43.2 ± 9.6
AD
HAİ
5.94 ± 3.5
8.35 ± 3.4
< 0.05
Fibrozis
1.33 ± 1.2
1.78 ± 1.2
AD
Başlangıç ALT
98 ± 91.9
86.2 ± 38.1
AD
Cinsiyet (K/E)
p
AD: Anlamlı değil (p> 0.05), K/E: Kadın/erkek, HAİ: Histolojik aktivite indeksi, ALT: Alanin aminotransferaz.
136
Naiv Kronik Hepatit C’li Hastalarda Standart IFN-α Tedavisi ile
Standart IFN-α ve Ribavirin Tedavisinin Etkinli¤inin Karfl›laflt›r›lmas›
Monoterapi grubundaki 20 hastadan (6’s› kad›n,
14’ü erkek) %65 oran›nda EVY elde edildi. EVY elde edilen hastalardan birinin tedavisi, kan flekeri
düzeyinde regülasyonun sa¤lanamamas› nedeniyle üçüncü ayda sonland›r›ld›. Tedaviye devam
eden 19 hastada TSBY %57.8, TSVY %63.1, KY
%31.5 ve nüks %45.4 oran›nda saptand›.
m›flt›r. Bu tedavi ile hastalar›n %15-20’sinde kal›c›
HCV-RNA kayb› sa¤land›¤› görülmüfltür (2). Mc
Hutchison ve arkadafllar›n›n yapm›fl oldu¤u bir
çal›flmada, KY oran› kombinasyon grubunda (IFN
+ ribavirin) tedaviyi 24 hafta alanlarda %31, 48
hafta alanlarda %38, monoterapi grubunda (IFN)
ise 24 hafta tedavi alanlarda %6, 48 hafta alanlarda %13 olarak bulunmufltur (4). Imazeki ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada KY oran› IFN monoterapisi uygulad›klar› 355 hastada %33 olarak
bulunmufltur (5). Bal›k ve Memiko¤lu’nun yapt›¤›
bir çal›flmada, IFN + ribavirin kombinasyonu uygulanan naiv 15 hastada KY oran› %86.7 iken, daha önce tedavi gören ve yan›t al›namayan 10 hastada %60 olarak bulunmufltur (6). Akkufl ve arkadafllar›n›n yapt›¤› baflka bir çal›flmada ise IFN monoterapisi alan grupta KY oran› %21.8, IFN + ribavirin alan grupta ise %57.1 olarak bulunmufltur
(7). Bizim çal›flmam›zda ise monoterapi grubunda KY oran› %31.5, kombinasyon grubunda %41.3
bulunmufltur.
Kombinasyon grubundaki 30 (15’i kad›n, 15’i erkek) hastadan birinin tedavisine IFN’ye ba¤l› yan
etkileri tolere edememesi sebebiyle beflinci günde son verildi. Tedaviye devam eden 29 hastada
EVY %82.7, TSBY %65.5, TSVY %75.8, KY %41.3 ve
nüks %31.5 oran›nda saptand›.
Her iki grup, yan›t ve nüks aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›¤›nda kombinasyon grubunda yan›t oranlar›n›n
monoterapi grubuna göre daha yüksek, nüks
oranlar›n›n ise daha düflük oldu¤u görüldü. Ancak yan›t ve nüks oranlar› aç›s›ndan her iki grup
aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmad› (p> 0.05). Tablo 2’de hastalar›n tedaviye yan›t ve nüks oranlar› verilmifltir.
Günümüzde kronik HCV infeksiyonunun kabul gören tedavisi, etkinli¤i çal›flmalarla da kan›tlanm›fl
olan pegile interferon (PEG-IFN)-α + ribavirin kombinasyon tedavisidir (8,9). Bu çal›flma, PEGIFN’nin henüz kullan›mda olmad›¤› 1999 y›l›nda
bafllat›lm›flt›r. Bugün için etkin tedavi yönteminin
PEG-IFN + ribavirin oldu¤u kabul edilmifl olsa da
geçmiflteki tecrübelerimizin paylafl›lmas› amac›yla bu makale ele al›nm›flt›r.
Her iki tedavi grubunda tedavi öncesindeki ve
sonras›ndaki ALT düzeyleri karfl›laflt›r›ld› (Tablo
3). Tedavi sonu ALT düzeylerindeki düflme, istatistiksel olarak monoterapi grubunda anlaml›
(p< 0.05), kombinasyon grubunda ise ileri derecede anlaml› bulundu (p< 0.01).
TARTIfiMA
Kronik HCV infeksiyonunda tedavinin as›l amac›
virüsü eradike etmek ve ilerleyici hepatik fibrozisi önlemektir. Uzun y›llar tedavide IFN-α kullan›l-
Tedaviyi etkileyen faktörlerden yafl, fibrozis, bafllang›ç ALT de¤eri aç›s›ndan istatistiksel farkl›l›¤›
Tablo 2. Kronik HCV hastalar›n›n tedaviye yan›t ve nüks oranlar›.
EVY
Sayı %
TSBY
Sayı
%
TSVY
Sayı
%
KY
Sayı %
Nüks
Sayı %
Monoterapi (IFN)
13
65
11
57.8
12
63.1
6
31.5
5
45.4
Kombinasyon (IFN +
ribavirin)
24
82.7
19
65.5
22
75.8
12
41.3
6
31.5
EVY: Erken virolojik yanıt, TSBY: Tedavi sonu biyokimyasal yanıt, TSVY: Tedavi sonu virolojik yanıt, KY: Kalıcı yanıt.
Tablo 3. Tedavi öncesi ve sonras› ALT düzeyleri.
Monoterapi
Kombinasyon
Sayı
20
Tedavi öncesi ALT
(IU/L)
98 ± 91.9
Tedavi sonrası ALT
(IU/L)
42.9 ± 26.8
p
< 0.05
30
86.2 ± 38.1
32.8 ± 19.6
< 0.01
137
Özgünefl N ve ark.
olmayan iki tedavi grubunun, tedaviyi etkileyen
di¤er faktörler olan genotip ve kantitatif serum
HCV-RNA düzeyi aç›s›ndan karfl›laflt›r›lamam›fl olmas› kombine terapiye yan›t oranlar›n›n di¤er çal›flmalara göre daha düflük olmas›n› izah edebilir.
Bu çal›flma sonunda; istatistiksel olarak anlaml›l›k saptanamamas›na ra¤men kombinasyon tedavisinde kal›c› yan›t oran›, IFN monoterapisine göre daha yüksek bulunmufltur.
5.
Imazeki F, Yokosuka O, Fukai K, Saisho H. Favorable prognosis of chronic hepatitis C after interferon therapy by long-term cohort study. Hepatology 2003; 38: 493-502.
6.
Bal›k İ, Memikoğlu O. Kronik hepatit C’li hastalarda interferon alpha 2b-ribavirin kombinasyon
tedavisi. Viral Hepatit Derg 2001; 3: 360-3.
7.
Akkuş M, Sünbül M, Esen Ş ve ark. Kronik hepatit C infeksiyonunda antiviral tedavinin değerlendirilmesi. Viral Hepatit Derg 2004; 9: 12-7.
8.
Manns MP, Mc Hutchison JG, Gordon SC, et al.
Peginterferon alpha-2b plus ribavirin compared
with interferon alpha-2b plus ribavirin for initial
treatment of chronic hepatitis C: A randomised
trial. Lancet 2001; 358: 958-65.
9.
Fried MW, Shiffman ML, Reddy KR, et al. Peginterferon alpha-2a plus ribavirin for chronic hepatitis C virus infection. N Engl J Med 2002; 347:
975-82.
KAYNAKLAR
1.
Cottler SJ, Komanduri S. Hepatitis C. Clinical
Perspectives in Gastroenterology 2002; 5: 91-9.
2.
Poynard T, Leroy V, Cohard M, et al. Metaanalysis of interferon randomized trials in the treatment of viral hepatitis C. Effects of dose and duration. Hepatology 1996; 24: 778-89.
3.
Poynard T, Marcellin P, Lee SS, et al. For the International Hepatitis Interventional Group
(IHIT). Randomised trial of interferon alpha 2b
plus ribavirin for 48 weeks or 24 weeks versus interferon alpha 2b plus placebo for 48 weeks for
treatment of chronic infection with hepatitis C virus. Lancet 1998; 352: 1426-32.
4.
138
Mc Hutchison JG, Gordon SC, Schiff ER, et al.
Interferon alpha-2b alone or in combination with
ribavirin as initial treatment for chronic hepatitis
C. N Engl J Med 1998; 339: 1485-92.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Fatma SARGIN
S.B. Göztepe E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi
‹nfeksiyon Hastal›klar› ve
Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i
‹STANBUL
Sa¤l›k Çal›flanlar›nda HBV ve HCV Bulafl Riskli
Temaslar›n ‹ncelenmesi ve Maliyet Analizi#
Mustafa YILDIRIM1, ‹rfan fiENCAN1, Davut ÖZDEM‹R1, Zeynep YILMAZ1,
Abdülkadir KÜÇÜKBAYRAK1, Selma ÇAKIR1
1 Abant
‹zzet Baysal Üniversitesi Düzce T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, DÜZCE
ÖZET
Bu çal›flman›n amac›; sa¤l›k çal›flanlar›nda raporlanan infekte vücut s›v›lar› ile temas durumlar› ve temas sonras› müdahalenin maliyetini incelemektir. Nisan 2001 tarihinde bir infeksiyon hastal›klar› uzman› ile bir hemflireden oluflan
personel sa¤l›¤› merkezi kuruldu ve tüm sa¤l›k çal›flanlar›n›n biyolojik riskli temaslar›n› bu merkeze bildirilmeleri istendi. 2002 ve 2004 y›llar› aras›nda bildirilen tüm riskli temaslar epidemiyolojik özellikler ve maliyet yönünden de¤erlendirildi. K›rk› kesici-delici alet yaralanmas›, dördü mukozalara kontamine materyal s›çramas› olmak üzere toplam 44 riskli temas bildirildi. En s›k maruziyet hemflirelerde bildirilirken, en s›k yaralanman›n ellerde oldu¤u bildirildi. Saptanabilen kaynak kiflilerin 10’unda anti-HCV, 10’unda HBsAg, 10’unda anti-HBs pozitifli¤i saptand›. Üç kiflide
tüm belirteçler negatif bulundu. Oniki olguda kaynak belirlenemedi. Kaynak ve temas eden kiflilerin serolojik inceleme ve maruz kalanlarda uygulanan temas sonras› profilaksi maliyeti 2004 y›l› T.C. Maliye Bakanl›¤› fiyatlar› ile
10.684 YTL olarak hesapland›. Temas öncesi profilaksi uygulamalar› sayesinde 4388 YTL tasarruf sa¤land›¤› hesapland›. Sonuç olarak; mesleki yaralanmalar›n en aza indirilmesi için yeterli koruyucu önlemler al›nmas› ve t›bbi at›klar›n uygun flekilde uzaklaflt›r›lmas› gerekmektedir. Afl› ile korunulabilir riskler için afl›laman›n ihmal edilmesi t›bbi
hata olarak kabul edilmelidir.
Anahtar Kelimeler: Sa¤l›k çal›flanlar›, yaralanma, temas, maliyet.
SUMMARY
Assessment of Risky Exposures to HBV and HCV in Health Care Workers and Cost Analysis
The aim of this study is to evaluate the reported situation of exposures to potentially infective biological material
and its cost of intervention in health care workers (HCWs). Occupational Health Department (OHD) is composed
of one infectious diseases specialist and one nurse at April 2001 and all HCWs have been asked for reporting biologically risky exposures to OHD. All of the reported risky exposures were assessed from the point of epidemiologic
and cost analysis between 2002 and 2004. Forty-four risky exposures were reported that consisted of fourty sharp
and four splah injuries. Risky exposures were reported most frequently in nurses and the hands were found the most
injuried parts of the body. The HCWs were exposed by biological risky materials that belong to 10 patients with anti-HCV positivity, 10 patient HBsAg, 10 patient anti-HBs and three patient had not any marker positivity. Source of
biological risky materials were not determined at 12 cases. Cost of serological investigation of the source patients
and victims, victims that followed up and postexposure prophylaxy are calculated as 10.684 YTL according to current value of ministry of finance of Turkey. 4388 YTL was saved by owing to preexposure prophylaxis. In conclusion, sufficient protective barrier measure should be applied to decrease the level of occupational injuries and re-
139
Y›ld›r›m M ve ark.
move medical wastes with proper methods. Careless of vaccination for the preventible diseases with vaccine should be assumed as a malpractice.
Key Words: Health care workers, injury, exposure, cost.
# Bu
çal›flma, VIII. Viral Hepatit Kongresi’nde poster olarak sunulmufltur.
G‹R‹fi
Sa¤l›k çal›flanlar›; özellikle acil servis, ameliyathane, yo¤un bak›m ve laboratuvarlarda çal›flanlar
kan ve vücut s›v›lar› ile daha s›k temas etmektedir. Bu da kan yoluyla bulaflan hastal›k etkenleriyle daha s›k karfl›laflmaya yol açmaktad›r (1). Kanla veya kanla kontamine vücut s›v›lar›yla temas
halinde s›kl›kla bulaflmas› söz konusu olan infeksiyon etkenleri hepatit B virüsü (HBV), hepatit C
virüsü (HCV), insan immünyetmezlik virüsü
(HIV) ve sitomegalovirüs (CMV)’tür. Yap›lan çal›flmalarda, infekte kan ile kontamine i¤ne batmas› ve benzeri yaralanmalarda infeksiyon bulaflma
riski HBV için %2-40, HCV için %3-10, HIV için
%0.35 civar›nda bulunmufltur (2).
Sa¤l›k kurulufllar›n›n kan ve vücut s›v›lar› kaynakl› patojenlere mesleki maruziyeti izleyen bir plan›
olmal›d›r. Tüm sa¤l›k çal›flanlar› bu tür temas/yaralanmalar›n› ivedilikle bildirmenin önemi konusunda e¤itilmelidir. Her kurum, telefonla 24 saat
boyunca ulafl›labilecek bir dan›flman bulundurmal›d›r. Dan›flmanl›k servisi; infeksiyon kontrol
bölümü, personel sa¤l›¤› merkezi veya her ikisinin kat›l›m›yla oluflturulabilir. Bu merkezi sistem
bafllang›ç de¤erlendirmesini, hemen yönlendirmeyi ve gerekli ise erken profilaksiyi sa¤lar. Sa¤l›k çal›flan›n›n yaralanma sonras›ndaki anksiyetesinin giderilmesinde yard›mc› olur (3).
Riskli temas durumlar›nda temas eden personel
için yap›lan test ve profilaksi uygulamalar›n›n getirdi¤i maliyetin yan› s›ra, anksiyete ve motivasyon eksikli¤i sonucu oluflan ifl gücü kayb›n›n neden oldu¤u olumsuz ekonomik etkiler de gözard›
edilmemelidir.
MATERYAL ve METOD
Bu çal›flmada, Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
Düzce T›p Fakültesi Hastanesi’nde 01 Temmuz
2002-01 Temmuz 2004 tarihleri aras›nda sa¤l›k çal›flanlar›nda gözlenen kesici-delici alet yaralanmalar›yla infekte kan ya da di¤er vücut s›v›lar›n›n
mukozalara s›çramas› fleklinde görülen temas durumlar› incelenmifltir. Hastanemiz 200 yatak ka-
140
pasiteli olup, bünyesinde idari personel hariç, temizlik personeli dahil 415 kifli çal›flmaktad›r. Yürüttü¤ümüz çal›flmada, anabilim dal›m›z bünyesinde kurulan ve bir doktor ile bir hemflireden
oluflan personel sa¤l›¤› merkezine bildirilen kontamine materyalle temas durumlar› incelenmifltir.
Temas durumunda rapor düzenlenmifl olup, bu
raporda flu konulara yer verilmifltir:
1. Personelin ad›-soyad›, yafl›, cinsiyeti ve hastanedeki görevi,
2. Temas›n hangi tarih ve saatte oldu¤u ve ne kadar süre içinde bildirildi¤i,
3. Temas›n nerede, hangi tür materyalle ve nas›l
meydana geldi¤i,
4. Temas sonras› lokal bak›m iflleminin yap›l›p yap›lmad›¤›,
5. Temas öncesi koruyucu önlem al›n›p al›nmad›¤›,
6. Kaynak araflt›rmas› ve temas eden kiflinin serolojik durumu ile yap›lan profilaksi uygulamalar›
ayr›nt›l› bir flekilde not edilmifltir.
Kaynak araflt›rmas› yap›larak belirlenen hastalarla, riskli temasa maruz kalan sa¤l›k personelinin
serolojik araflt›rmalar› için üçüncü kuflak ELISA
(Axyme-Abott) testi kullan›lm›flt›r.
Bu çal›flmada, bildirilen kazalarda yap›lan serolojik tetkik ve profilaksilerin maliyeti 2004 y›l› Bütçe Uygulama Talimat›’nda bildirilen fiyatlar dikkate al›narak hesaplanm›flt›r. Hepatit B afl›s› ‹l
Sa¤l›k Müdürlü¤ü’nden ücretsiz temin edildi¤inden hesaplamaya kat›lmam›flt›r. Ayr›ca, yaralanma sonras› ortaya ç›kan ifl gücü kayb› bu hesaba
dahil edilmemifltir.
BULGULAR
Kesisi-delici alet yaralanmalar› ile infekte kan ya
da di¤er vücut s›v›lar›n›n mukozalara s›çramas›
fleklinde riskli temasa maruz kalan toplam 44 sa¤l›k çal›flan› (24’ü kad›n, 20’si erkek) baflvurdu. Çal›flanlar›n yafllar› 23-39 aras›nda olup, ortalama
27.0 idi. Riskli temaslar›n olufltu¤u birimlerin da¤›l›m›; 21’i yatakl› servis, dokuzu yo¤un bak›m, seki-
zi ameliyathane, dördü laboratuvar ve ikisi de poliklinik fleklinde idi. Kontamine temasa maruz kalan vücut bölgeleri; 17 sol el, 14 sa¤ el, iki sa¤ ön
kol, dört sa¤ bacak, iki sol bacak, bir sol ayak ve
dört göz mukozas› olarak belirlendi. Riskli temasa
yol açan kontamine materyal ve meslek gruplar›n›n da¤›l›m› Tablo 1’de gösterilmifltir. Ayr›ca, kazaya maruz kalan personelin 32 (%72.8)’sinin kaza
s›ras›nda koruyucu bir bariyer kulland›klar› ve
bunlar›n tamam›n›n lokal yara bak›m› ifllemlerini
kaza sonras› hemen yapt›rd›klar› saptand›.
Yapt›¤›m›z kaynak belirleme çal›flmalar› sonucu
toplam 10 kaynak kiflide HBsAg pozitifli¤i, 10 kiflide anti-HBs pozitifli¤i, 10 kiflide anti-HCV pozitifli¤i saptand›. Bir kifliye test yap›lamazken, üç kiflinin tüm belirteçleri negatif bulundu. Test yap›labilenlerin hiçbirinde HIV pozitifli¤i saptanmad›.
Fakat 12 riskli temas olgusunda kaynak belirlenemedi.
Temas edenlerin 18’inde afl›ya ba¤l›, 10’unda do¤al ba¤›fl›kl›k olmak üzere toplam 28 personelde
anti-HBs pozitifli¤i saptand›. Dört personelin afl›
program›n›n devam etti¤i, ancak anti-HBs testinin
negatif oldu¤u belirlendi. ‹ki personelde izole anti-HBc-total pozitifli¤i saptan›rken, dokuz personelin tüm belirteçlerinin negatif oldu¤u görüldü.
Bir personelin serolojik testleri yapt›r›lamad›.
Kaynak kiflinin ve temas eden personelin serolojilerinin belirlenmesinden sonra 12 personele hemen bir doz hepatit B afl›s› yap›larak afl›lama
program›na dahil edildi. Bu 12 kifliden üçüne ayn› anda farkl› koldan hepatit B hiperimmünglobulini (HBIg) yap›ld›. Befl personele antikor titre-
sinin yükseltilmesi amac›yla sadece bir doz hepatit B afl›s› yap›ld›. ‹ki personele önceden bafllanm›fl olan hepatit B afl› program›na devam etmesi önerildi. Yirmibefl personel de takip program›na al›nd›.
Bu çal›flmada bildirilen kazalarda yap›lan serolojik tetkik ve profilaksilerin maliyeti 10.684 YTL
olarak hesaplanm›flt›r. HBIg uygulama endikasyonu rutin afl›lama program›m›z sayesinde 10’dan
üçe inmifl olup, yaln›zca bu sayede yap›lan tasarruf 4.388 YTL’dir.
TARTIfiMA
Bu çal›flman›n amac›, sa¤l›k çal›flanlar›nda görülen kesici-delici alet yaralanmalar›nda epidemiyolojik özelliklerin belirlenmesi, kazaya neden
olan faktörlerle kazaya maruz kalan vücut bölgelerinin tan›mlanmas› ve çal›flanlar›n konuya iliflkin tutumlar› ve önlemlere uyumun belirlenmesidir. Ayr›ca, yaralanmalarda ortaya ç›kan parasal
maliyete dikkat çekilmek istenmifltir.
Son iki y›l içinde bize bildirilen hastanemizde çal›flan toplam 44 kiflide kesici-delici alet yaralanmas› meydana gelmifl olup, bunlar›n 10 (%22.7)’u
HBV, 10 (%22.7)’u da HCV pozitifli¤i olan kaynak
materyalle meydana gelmifltir. Bu oranlar temas
durumunda infeksiyöz ajan ile karfl›laflma riskinin
yüksek oldu¤unu göstermektedir. Yap›lan çeflitli
çal›flmalarda riskli temaslar›n bildirim oran›n›n
oldukça düflük (%5-27) oldu¤u, ço¤u riskli temaslar›n kaza s›ras›nda bildirilmedi¤i gösterilmifltir(4-6). Bu çal›flmada yaln›zca raporlanan vakalar de¤erlendirmeye al›nm›flt›r.
Tablo 1. Riskli temasa yol açan kontamine materyal ve meslek gruplar›.
Temas şekli
Temas materyali
Kanallı iğne ile
perkütan temas
İğne ucu
Fistül iğnesi
Spinal iğne
Ponksiyon iğnesi
Kanalsız materyal
ile perkütan temas
Bistüri ucu
Sütür iğnesi
Trill (matkap ucu)
Kishner teli
Mukoza teması
Göz mukozası
Hemşire
(n= 21)
17
1
Meslek grupları
Temizlik personeli
Doktor
(n= 11)
(n= 10)
11
Hasta bakıcı
(n= 2)
Toplam
(n= 44)
-
32
1
1
1
1
1
1
1
1
2
1
1
1
2
1
4
4
1
1
1
141
Y›ld›r›m M ve ark.
Riskli temaslar s›ras›nda bariyer kullan›m oranlar›n›n çeflitli yerli ve d›fl kaynakl› yay›nlarda %8-55
aras›nda oldu¤u bildirilmifltir (5-8). Bizim çal›flmam›zda ise kazaya maruz kalan personelin 32
(%72.8)’sinin kaza s›ras›nda koruyucu bariyer
kulland›klar› belirlenmifltir. Bu oran›n nispeten
yüksek bulunmas›nda kazalar›n bir k›sm›n›n ameliyathanede olmas› etkili olmufl olabilir.
Perkütan yaralanma sonras› mutlaka yara bak›m
yöntemleri uygulanmal›d›r (2). Bizim çal›flmam›zda, kazaya maruz kalan tüm personelin lokal yara
bak›m› ifllemlerini kaza sonras› hemen yapt›rd›klar› belirlendi.
Genel olarak sa¤l›k çal›flanlar›nda hepatit B infeksiyonu görülme s›kl›¤›n›n normal popülasyona göre iki-dört kat daha fazla oldu¤u gösterilmifltir (9).
Kontamine materyalle temas durumunda HBV’ye
karfl› korunmada gelifltirilen öneriler flunlard›r:
1. HBsAg pozitif bir kiflinin kan veya di¤er vücut
s›v›lar›yla bulaflm›fl i¤ne batmas›, mukozalara s›çrama veya bütünlü¤ü bozulmufl deriye bulaflma
yoluyla temas eden anti-HBs negatif sa¤l›k personeline ilk 24-72 saat içinde 0.06 mL/kg HBIg deltoid kas içine, efl zamanl› olarak hepatit B afl›s› di¤er koldaki deltoid kas içine yap›lmal› ve takiben
bir ve alt› ay sonra tekrarlanarak HBV’ye karfl› aktif ba¤›fl›kl›k sa¤lanmas›na çal›fl›lmal›d›r.
2. Kan ve vücut s›v›s› ile temas edilen kiflinin serolojik durumu bilinmiyor ve temas eden kifli ba¤›fl›k de¤ilse, hemen aktif immünizasyon flemas›na bafllanmal›d›r. Ancak kayna¤›n yüksek riskli oldu¤u biliniyorsa HBsAg pozitif gibi kabul edilmesi gerekir.
3. Temas eden kifli ba¤›fl›k ise temas sonras› afl›
ya da HBIg uygulanmas›na gerek yoktur (2,3).
HCV bulafl›ndan sonra profilaksi amac›yla immünglobulin uygulanmas›n›n, HCV infeksiyonunu
önlemede yarar› olmad›¤› bilinmektedir. Ayr›ca,
antiviral ajanlar›n profilaksideki yeri ile ilgili yeterli bilgi olmad›¤› için kemoprofilaksi de önerilmemektedir (3). Kontamine materyalle temas durumunda HCV’ye karfl› korunmada gelifltirilen
öneriler flunlard›r:
1. Kaynak kiflinin anti-HCV testi negatif ise lokal
bak›m önlemleri d›fl›nda ek bir önleme gerek
yoktur.
2. Kaynak kifli anti-HCV pozitif ve yüksek riskli bir
temas söz konusu ise temas eden kifli temas› izle-
142
yerek alt›-sekiz hafta sonra HCV-RNA yönünden
test edilmeli ve interferon (IFN) tedavisi için de¤erlendirilmelidir. Temas› izleyerek hemen, üç ve
dokuz ay sonra serolojik olarak HCV’ye karfl› antikor araflt›rmas› yap›lmal›d›r.
3. Kaynak kiflinin durumu bilinmiyorsa, temas
eden kifliye lokal bak›m önlemleri d›fl›nda, yaralanmay› izleyerek hemen, üç ve dokuz ay sonra
anti-HCV araflt›rmas› yap›lmal›d›r (2).
Bu çal›flmada bildirilen kazalarda yap›lan serolojik tetkik ve profilaksilerin maliyeti 2004 y›l›
Bütçe Uygulama Talimat› birim fiyatlar› ile
10.684 YTL olarak hesaplanm›flt›r. Bu maliyet hesab›nda hepatit B afl›s› ‹l Sa¤l›k Müdürlü¤ü’nden
ücretsiz temin edildi¤inden hesaplamaya kat›lmam›flt›r. Ayr›ca, birçok vakada görülen temas
sonras› anksiyete, ifl gücünde kay›p ve motivasyon kayb› gibi do¤rudan hesaplanmas›nda zorluk
olan maliyetler dikkate al›nmam›flt›r.
Kazalar sonras› ortaya ç›kan anksiyete durumu
ve profilakside yap›labileceklerin oldukça s›n›rl›
oldu¤u HCV temaslar› d›fl›nda ortaya ç›kan bu
yüksek maliyetler kazalar›n azalt›lmas› için yap›lacak giriflimlerin önemini art›rmaktad›r. HBIg uygulama endikasyonu rutin afl›lama program›m›z
sayesinde 10’dan üçe inmifl olup, yaln›zca bu sayede yap›lan tasarruf 4.388 YTL’dir. Bu da en
ucuz korunman›n afl›lanma oldu¤unu teyit etmektedir.
Mesleki yaralanmalar›n en aza indirilmesi için; ifl
yükünün azalt›lmas›, yeterli malzeme sa¤lanmas›,
koruyucu önlem al›nmas› ve t›bbi at›klar›n uygun
flekilde uzaklaflt›r›lmas› gerekmektedir.
KAYNAKLAR
1.
Bilgiç A. Hastane infeksiyonu yönüyle viral hepatitler. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit
2003. 1. Bask›. Viral Hepatit Savaş›m Derneği
Yay›n›, 2003: 406-18.
2.
Turgut H. Acil ünitede infeksiyon kontrolü ve profilaksi. Özsüt H (editör). İnfeksiyon Aciller. 1.
Bask›. İstanbul: Türk İnfeksiyon Vakf›, 2002:
209-19.
3.
Dokuzoğuz B. İnfeksiyon kontrolü ve personel
sağl›ğ›, sağl›k çal›şanlar›n›n yaralanma ve infeksiyondan korunmas›. Doğanay M, Ünal S (editörler). Hastane İnfeksiyonlar›. 1. Bask›. Ankara: Bilimsel T›p Yay›nevi, 2003: 349-74.
4.
Moloughney BW. Transmission and postexposure
management of bloodborne virus infections in the
health care setting: Where are we now? Can Med
Assoc J 2001; 165: 445-51.
5.
Sencan İ, Sahin İ, Y›ld›r›m M, Yesildal N. Unrecognized abrasions and occupational exposures
to blood-borne pathogens among health care
workers in Turkey. Occupational Medicine 2004;
54: 202-6.
6.
Ertem M, Oto R, Ilçin E, Saka G, Ceylan A. Exposure frequency and effective factors in HCW at
Dicle University Hospital. Viral Hepatit Derg
1999; 1: 13-7.
7.
Rabaud C, Zanea A, Mur JM, et al. Occupational
exposure to blood: Search for a relation between
personality and behavior. Infect Control Hosp
Epidemiol 2000; 21: 564-74.
8.
Gücük M, Karabey S, Yolsal N, Irmak Y. İstanbul
T›p Fakültesi Genel Cerrahi Kliniği çal›şanlar›nda kesici-delici alet yaralanmalar›. Hastane İnfeksiyonlar› 2002; 6: 72-81.
9.
Sepkowitz KA. Nosocomial hepatitis and other infections transmitted by blood and blood products.
In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5th ed.
New York: Churchill Livingstone, 2000: 3039-52.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. ‹rfan fiENCAN
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi
Düzce T›p Fakültesi
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
DÜZCE
143
Akut Viral Hepatit A ve B Olgular›n›n
De¤erlendirilmesi
Alper EKER1, Özlem TANSEL1, Figen KULO⁄LU1, Filiz AKATA1
1 Trakya
Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›, ED‹RNE
ÖZET
Ocak 2001-Haziran 2004 tarihleri aras›nda klini¤imizde takip edilen 38 akut viral hepatit A ve B olgusu baflvuru an›ndaki yak›nmalar, klinik bulgular ve laboratuvar sonuçlar›na göre retrospektif olarak de¤erlendirildi. Olgulardan 21
(%55.3)’i akut viral hepatit A, 17 (%44.7)’si akut viral hepatit B tan›s› ald›. Klinik bulgular SPSS program›nda Fisher’s
exact testle, laboratuvar bulgular› ise ba¤›ms›z gruplarda nonparametrik t-test yöntemiyle de¤erlendirildi. S›ras›yla
akut viral hepatit A ve B tan›s› alan olgulardaki en s›k yak›nmalar; halsizlik (%85.7, %88.2), sar›l›k (%85.7, % 88.2),
ifltahs›zl›k (%76.2, %52.9), bulant› (%76.2, %64.7), idrar renginde koyulaflma (%71.4, %76.5) ve kusma (%57.1,
%41.2) idi. S›ras›yla hepatit A ve B olgular›nda en s›k saptanan bulgular; ikter (%95.2, %100), hepatomegali (%28.6,
%47.1) ve splenomegali (%9.5, %23.5) idi. Klinik bulgularda iki grup aras›nda anlaml› fark bulunmad›. Yafl ortalamas› hepatit A olgular›nda 21.5, hepatit B olgular›nda 33 olup, istatistiksel olarak anlaml›yd›. Hepatit A olgular›nda ortalama aspartat aminotransferaz (AST) 1345 U/L, alanin aminotransferaz (ALT) 1910 U/L, hepatit B olgular›nda AST
1475 U/L, ALT 2445 U/L olarak saptand›. ALT düzeyleri hepatit B olgular›nda anlaml› olarak daha yüksekti. Hepatit
A olgular›nda total bilirubin ortalama 5.9 mg/dL, direkt bilirubin 3.5 mg/dL idi. Hepatit B olgular›nda ise total bilirubin 11.4 mg/dL, direkt bilirubin ise 7.7 mg/dL bulundu. Hepatit B olgular›nda bilirubin de¤erleri anlaml› olarak yüksekti. Di¤er laboratuvar bulgular›nda iki grup aras›nda anlaml› fark saptanmad›. Hepatit B olgular›nda ALT ve bilirubin de¤erleri hepatit A olgular›na göre daha yüksek bulunmas›na ra¤men, bafllang›ç klinik ve laboratuvar sonuçlar›yla her iki hepatit tipini birbirinden ay›rmak mümkün görülmemektedir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit A, hepatit B, klinik bulgular, laboratuvar sonuçlar›.
SUMMARY
Evaluation of Patients with Acute Viral Hepatitis
Thirty-eight patients with acute viral hepatitis were admitted to Trakya University Hospital from January 2001 to
June 2004. These patients were evaluated according to their complaints, clinical findings and laboratory results,
retrospectively. Twenty-one (55.3%) of the patients were acute viral hepatitis A; 17 (44.7%) were acute viral hepatitis B. In SPSS software, clinical findings were evaluated with Fisher’s exact test and laboratory results were evaluated in independent groups with non parametric t-test. The symptoms of the patients were weakness (85.7%,
88.2%), jaundice (85.7%, 88.2%), anorexia (76.2%, 52.9%), nausea (76.2%, 64.7%), darkening of urine color
(71.4%, 76.5%), vomitting (57.1%, 41.2%) in hepatitis A and B, respectively. the signs of the patients were icterus
(95.2%, 100%), hepatomegaly (28.6%, 47.1%), splenomegaly (9.5%, 23.5%) in hepatitis A and B, respectively. The-
144
re was no significant difference in clinical findings. The mean age was 21.5 in hepatitis A and 33 in hepatitis B. In
hepatitis A, mean aspartate aminotransferase (AST) value was 1345 U/L and mean alanine aminotransferase
(ALT) value was 1910 U/L; in hepatitis B mean AST value was 1475 U/L, mean ALT was 2445 U/L. The level of
ALT in hepatitis B cases was significantly higher than hepatitis A. In hepatitis A, mean total bilirubin value was 5.9
mg/dL, direct bilirubin was 3.5 mg/dL. In hepatitis B , total bilirubin was found 11.4 mg/dL, direct bilirubin was
7.7 mg/dL. Bilirubin levels in hepatitis B cases were significiantly higher than hepatitis a cases. There was no significant difference between two groups in the other laboratory findings. Although ALT and bilirubin levels in hepatitis B is higher than hepatitis A, the etiology of acute viral hepatitis can not be determined with the initial clinical
and laboratory results.
Key Words: Hepatitis A, hepatitis B, clinical findings, laboratory results.
G‹R‹fi
Dünyada ve Türkiye’de ikterli olgular›n en önemli nedenini viral hepatitler oluflturur (1). Akut viral hepatit deyimi karaci¤erde nekroinflamatuvar yan›tla giden ve genellikle kendili¤inden iyileflen bir klinik durumu anlat›r (2). Tüm tiplerde
klinik tablolar asemptomatik veya belirsiz bir klinikten fulminan veya akut öldürücü bir infeksiyona kadar genifl bir spektrumda olabilir (3).
Bu çal›flmada, Ocak 2001-Haziran 2004 tarihleri
aras›nda Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi, Klinik
Bakteriyoloji ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Servisinde yat›r›larak takip edilen 38 akut viral hepatit A
ve B olgusu retrospektif olarak de¤erlendirildi.
MATERYAL ve METOD
Olgulara akut viral hepatit A ve B tan›s› klinik, biyokimyasal testler ve viral belirleyiciler esas al›narak konuldu. Bu belirleyiciler ELISA (Vitros, ‹ngiltere) yöntemiyle saptand› ve flüpheli sonuçlar
tekrar edildi. Hepatit A tan›s› için anti-HAV IgM
pozitifli¤i esas al›nd›. Hepatit B tan›s› için antiHBc IgM pozitifli¤i ile birlikte HBsAg pozitifli¤i
esas al›nsa da HBsAg negatif olan olgularda antiHBc IgM varl›¤› tan› için yeterli kabul edildi. A ve
B hepatit olgular›n›n baflvuru an›ndaki yak›nmalar›, klinik bulgular› ve laboratuvar verileri SPSS
program›nda dokümante edildi. Klinik bulgular
Fisher’s exact testle, laboratuvar bulgular› ise ba¤›ms›z gruplarda nonparametrik t-test yöntemiyle de¤erlendirildi. Buna göre p< 0.05 anlaml› kabul edildi.
ma 10.5 gün iken, hepatit B olgular›nda 14.8 gün
olarak bulundu. Yafl ortalamas› hepatit A için 21.5
iken, hepatit B için 33 olarak saptand›. Yafl ortalamalar› yönünden iki grup aras›ndaki fark istatistiksel olarak anlaml› bulundu (p= 0.009). Hepatit
B olgular› daha ileri yaflta idi. Hepatit A olgular›n›n 9 (%42.9)’u erkek, 12 (%57.1)’si kad›nd›. Hepatit B olgular›n›n ise 12 (%70.6)’si erkek, 5 (%29.4)’i
kad›nd›. Tüm olgularda bulaflma yönünden risk
faktörleri, al›flkanl›klar› ve yaflam tarzlar› son alt›
ay için sorguland› (Tablo 1).
Al›flkanl›klar aç›s›ndan sigara ve alkol kullan›m›
sorguland›. Olgulardan sekizi sigara ba¤›ml›s›
olup, bunlar›n yar›s› hepatit A, kalan yar›s› hepatit B olgular›yd›. Alkol ba¤›ml›s› olan iki olgu, hepatit B tan›s› alm›flt›. Olgular›n meslekleri irdelendi. Akut viral hepatit A olgular›na daha çok ö¤rencilerde rastland› (Tablo 2).
Olgular aras›nda mevsimsel iliflki irdelendi (Tablo 3). Buna göre hepatit A en s›k sonbahar-k›fl
mevsiminde görülürken, olgular›n %23.8’ine Eylül’de rastland›.
Olgular›n baflvuru an›ndaki semptomlar› incelendi (Tablo 4). En s›k rastlanan semptomlar; halsizlik, ifltahs›zl›k, sar›l›k, bulant›, kusma ve idrar renginde koyulaflma idi. Her iki grup aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark saptanmad› (p> 0.05).
BULGULAR
Baflvuru an›nda hiçbir olguda döküntü yak›nmas›
yoktu ve döküntü tespit edilmedi. Olgularda en
s›k rastlanan bulgu ikterdi (Tablo 5). Klinik bulgularda her iki grup aras›nda anlaml› fark saptanmad› (p> 0.05).
Ocak 2001-Haziran 2004 tarihleri aras›nda klini¤imizde yat›fl› yap›lan 38 olgunun; 21 (%55.3)’ine
akut viral hepatit A, 17 (%44.7)’sine akut viral hepatit B tan›s› kondu. Olgular›n yat›fl süreleri 3-53
gün aras›nda de¤iflmekle birlikte, ortalama 12.5
gün idi. Yat›fl süresi hepatit A olgular›nda ortala-
Olgular›n baflvuru an›ndaki laboratuvar de¤erlerinin ortalamalar› al›nd›. Bu de¤erlere göre hepatit B olgular›nda total ve direkt bilirubin ile ALT
düzeyleri anlaml› olarak yüksek tespit edildi
(p< 0.05). Olgular›n hepsi flifa ile taburcu edildi
(Tablo 6).
145
Eker A ve ark.
Tablo 1. Hepatit A ve B olgular›n›n risk faktörleri.
Hepatit A
(n= 21)
Hepatit B
(n= 17)
Çevresinde sarılık geçiren
3
-
Kan transfüzyonu
-
2
Dövme, akupunktur
-
2
İntravenöz ilaç bağımlılığı
-
1
Operasyon
1
3
Risk faktörleri
Travma, kaza
-
-
Diş girişimi
2
2
Şüpheli cinsel temas
2
1
Kontamine su içme
1
-
Mental retardasyon
-
-
Diğer*
-
-
* Endoskopi, diyaliz hastası, enjektör kullanımı vb.
Tablo 2. Hepatit A ve B olgular›n›n mesleklere göre da¤›l›m›.
Meslek
Hepatit A
(n= 21)
Hepatit B
(n= 17)
Total
(n= 38)
Öğrenci
11
2
13
Ev hanımı
4
3
7
Asker
1
4
5
Sağlık personeli
2
3
5
Öğretmen
1
1
2
Çiftçi
-
1
1
İşçi
1
-
1
Kuaför
-
1
1
Memur
-
1
1
Tekniker
1
-
1
Serbest meslek
-
1
1
TARTIfiMA
Akut viral hepatitlerin prognozu genel olarak iyi
olsa da kimi olgular›n kronikleflmesi, kimi olgularda karaci¤er yetmezli¤inin ortaya ç›kmas› nedeniyle tüm olgular yak›n izlemeye al›nmal›d›r (2).
Akut viral hepatit A’n›n di¤er viral hepatitlerden
klinik fark› yoktur. Ancak hepatit A infeksiyonlar›na özgü bir özellik, belirtili hastal›k tablosu s›kl›¤›n›n yafl ile artmas›d›r (4). Virüsler epidemiyolojik ve bulaflma yolu aç›s›ndan farkl›l›k gösterir.
Hepatit A ve hepatit E virüsleri fekal oral yolla bulafl›rken, di¤erleri horizontal (parenteral, cinsel,
146
aile içi temas) ve vertikal yolla bulafl›r. Bu etkenlere ba¤l› olarak oluflan akut viral hepatitlerin klinik tablolar› birbirine benzerdir. Ancak serolojik
özellikleriyle birbirlerinden ayr›labilirler (5).
Ülkemizde çeflitli bölgelerde hastaneye yat›r›lan
eriflkin akut viral hepatitlerde etyolojik da¤›l›m,
ortalama 4471 olguda %27.5 oran›nda A tipi, %60.4
oran›nda B tipi akut viral hepatit olarak bulunmufltur (1). Yap›lan çal›flmalardan birinde, hepatit
tan›s› konmufl 720 olgunun %68’i B tipi, %26’s› A tipi hepatit, di¤erinde ise 120 olgunun %32.5’i A ti-
Tablo 3. Hepatit A ve B olgular›n›n mevsimlere göre da¤›l›m›.
Mevsim
Hepatit A
(n= 21)
Hepatit B
(n= 17)
Total
(n= 38)
Sonbahar
8 (%38.1)
6 (%35.3)
14 (%36.8)
Kış
7 (%33.3)
1 (%5.9)
8 (%21)
İlkbahar
3 (%14.3)
5 (%29.4)
8 (%21)
Yaz
3 (%14.3)
5 (%29.4)
8 (%21)
Tablo 4. Hepatit A ve B olgular›nda baflvuru an›nda saptanan semptomlar.
Semptomlar
Hepatit A
(n= 21)
Hepatit B
(n= 17)
Total
(n= 38)
Halsizlik
18 (%85.7)
15 (%88.2)
33 (%86.8)
İştahsızlık
16 (%76.2)
9 (%52.9)
25 (%65.8)
Bulantı
16 (%76.2)
11 (%64.7)
27 (%71.1)
Kusma
12 (%57.1)
7 (%41.2)
19 (%50)
Sarılık
18 (%85.7)
15 (%88.2)
33 (%86.8)
İdrar renginde koyulaşma
15 (%71.4)
13 (%76.5)
28 (%73.7)
Gaita renginde açılma
8 (%38.1)
7 (%41.2)
15 (%39.5)
Karın ağrısı
7 (%33.3)
6 (%35.3)
13 (%34.2)
4 (%19)
2 (%11.8)
6 (%15.8)
Baş ağrısı
Kabızlık
-
1 (%5.9)
1 (%2.6)
İshal
3 (%14.3)
2 (%11.8)
5 (%13.2)
Ateş
4 (%19)
4 (%23.5)
8 (%21.1)
Kaşıntı
2 (%9.5)
2 (%11.8)
4 (%10.5)
Miyalji
2 (%9.5)
-
2 (%5.3)
Artralji
3 (%14.3)
-
3 (%7.9)
Epistaksis
1 (%4.8)
-
1 (%2.6)
Baş dönmesi
1 (%4.8)
1 (%5.9)
2 (%5.3)
Üşüme-titreme
-
1 (%5.9)
1 (%2.6)
Kilo kaybı
-
1 (%5.9)
1 (%2.6)
Tablo 5. Hepatit A ve B olgular›nda baflvuru an›nda saptanan bulgular.
Bulgular
Hepatit A
(n= 21)
Hepatit B
(n= 17)
Total
(n= 38)
İkter
20 (%95.2)
17 (%100)
37 (%97.4)
Hepatomegali
6 (%28.6)
8 (%47.1)
14 (%36.8)
Splenomegali
2 (%9.5)
4 (%23.5)
10 (%26.3)
Servikal lenfadenopati
1 (%4.8)
-
1 (%2.6)
147
Eker A ve ark.
Tablo 6. Hepatit A ve B olgular›n›n ortalama laboratuvar sonuçlar›.
Hepatit A
(n= 21)
Hepatit B
(n= 17)
p
Hemoglobin (g/dL)
13.29
13.38
0.954
Hematokrit (%)
39.19
39.25
0.908
Laboratuvar
3)
234.233
243.000
0.794
CRP (mg/L)
11.7
11.8
0.780
Kreatinin (mg/dL)
0.74
0.62
0.107
Total bilirubin (mg/dL)*
5.91
11.46
0.005*
Trombosit (mm
Direkt bilirubin (mg/dL)*
3.55
7.74
0.002*
Total protein (g/dL)
7.09
6.60
0.495
Albumin (mg/dL)
3.61
3.65
0.084
Protrombin zamanı (saniye)
15.96
17.03
0.728
AST (U/L)
1345.33
1475.71
0.322
ALT (U/L)*
1910.62
2445.71
0.049*
LDH (U/L)
456.86
502.31
0.068
ALP (U/L)
245.53
353.21
0.084
GGT (U/L)
138.50
146.50
0.539
0.65
0.59
0.663
De Ritis oranı (AST/ALT)
CRP: C-reaktif protein, LDH: Laktat dehidrogenaz, ALP: Alkalen fosfataz, GGT: Gama glutamil transferaz, ALT: Alanin aminotransferaz, AST: Aspartat aminotransferaz, *: p< 0.05.
pi, %28.5’i B tipi hepatit tan›s› alm›flt›r (6,7). Bizim çal›flmam›zda ise sadece hepatit A ve hepatit
B tan›s› alan hastalar göz önüne al›nm›fl olup, hepatit A ve B olgular›n›n oran› birbirine yak›n saptanm›flt›r.
Bu çal›flmada hepatit A için yafl ortalamas› 21.5
iken hepatit B için 33 olup, akut viral hepatit A tipi olgularda yafl ortalamas› anlaml› olarak daha
genç bulunmufltur. Akbulut ve arkadafllar› yafl ortalamas›n› hepatit A tan›s› alan 27 olguda 18 olarak saptam›fllard›r (8). Dumankar ve arkadafllar›,
A tipi için yafl ortalamas›n›n B tipine göre anlaml› olarak daha genç oldu¤unu göstermifllerdir (9).
Olgular›m›z›n say›s›n›n az olmas› nedeniyle istatistiksel olarak bulafl aç›s›ndan risk faktörleri için
de¤erlendirme yap›lamam›flt›r. Mert ve arkadafllar›, çal›flmalar›nda risk faktörleri aç›s›ndan A ve
B tipi hepatit aras›nda anlaml› fark bulamam›fllard›r (5). Erden ve arkadafllar› ise dental ve cerrahi
giriflimin HBV infeksiyonu için risk faktörü oldu¤unu bildirmifllerdir (10).
148
Olgular aras›nda mevsimsel iliflki irdelendi¤inde
di¤er çal›flmalarla benzer olarak A tipi olgulara
%71.3 oran›nda sonbahar-k›fl aylar›nda rastlanm›flt›r. Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada, A tipi
olgular›na sonbahar-k›fl aylar›nda %76 oran›nda
rastlanm›flt›r (9). Bir baflka çal›flmada, benzer
olarak A tipi olgular›n %73’üne sonbahar-k›fl aylar›nda rastlan›rken, B tipi ile mevsimsel iliflki gösterilememifltir (5). Babacan ve arkadafllar›, A tipi
olgular›n sonbaharda hafif bir art›fl gösterdi¤ini,
26 yafl ve üzerinde %75.6 oran›nda anti-HAV IgG
seropozitifli¤i oldu¤unu saptam›flt›r (11).
Baflvuru an›ndaki semptom ve bulgular irdelendi¤inde her iki grup aras›nda fark olmaks›z›n en s›k
semptomlar; halsizlik, ifltahs›zl›k, bulant›, kusma,
idrar renginde koyulaflma ve sar›l›k idi. Ülkemizde yap›lan çal›flmalarda da benzer olarak semptomlar ayn› olup, her iki grup aras›nda farka rastlanmam›flt›r (5,8,9,12). Laboratuvar bulgular›
baflvuru an›na göre irdelendi¤inde hepatit B olgular›nda ALT ve bilirubin düzeyleri anlaml› olarak
yüksek bulunmufltur. Benzer olarak Mert ve arkadafllar›n›n çal›flmas›nda da bilirubin düzeyleri B
tipi hepatitte yüksek bulunmufltur (5).
Ülkemizde hastaneye yat›r›larak izlenen akut viral hepatitli olgular›n tipi eriflkin ve çocuk yaflta
farkl›l›k göstermektedir (1). Hepatit A seroprevalans› de¤iflik ülkelerde veya ayn› ülkede farkl› bölgeler aras›nda, yafla göre farkl› oranlarda görülmektedir. Hijyen ve sanitasyon koflullar›n›n düzelmesi vaka say›s›n› düflürürken, temas yafl›n›
da yükseltmektedir (13). Edirne’de yap›lan bir çal›flmada, anti-HAV IgG pozitiflik oran› 15-19 yafl
grubunda %43.2 olarak bildirilmifltir (14). Ülkemizde de¤iflik bölgelerde bu oran farkl›l›k göstermektedir. ‹zmir ilinde 16-18 yafl grubu seropozitiflik oran› %84, Kayseri’de 16 yafl ve üzerinde %97,
Elaz›¤’da ise 14 yafl ve üzerinde bu oran %100 olarak bildirilmifltir (1). Cesur ve arkadafllar› Ankara
Üniversitesi ‹ç Hastal›klar› ve ‹nfeksiyon Hastal›klar› Bölümüne baflvuran 15-30 yafl aras› kiflilerde
anti-HAV seropozitiflik oran›n› %72.7 olarak bildirmifllerdir (15).
Sonuç olarak, klini¤imizde yat›r›larak takip edilen
A ve B tipi akut viral hepatit olgular› irdelendi¤inde, bafllang›ç klinik bulgular›na göre iki hepatit tipini birbirinden ay›rmak mümkün olmasa da hepatit B olgular›nda laboratuvar bulgular›ndan
ALT ve bilirubin düzeyleri anlaml› olarak yüksek
bulunmufltur. Bu çal›flmam›zda hepatit A olgular›na daha genç yaflta rastlanmas›, önceki çal›flmada Edirne’de 15-19 yafl grubu anti-HAV IgG seropozitiflik oran›n›n di¤er illerimize göre düflük saptanmas› ve klini¤imizde yat›r›lan olgular›n ço¤unlu¤unun akut viral hepatit A olmas› nedeniyle
bölgemiz için hepatit A afl›s›n›n erken çocukluk
ça¤›nda rutin olarak yap›lmas›n›n yararl› olaca¤›
düflünülmektedir.
KAYNAKLAR
1.
2.
3.
4.
M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin
epidemiyolojik analizi. K›l›çturgay K, Badur S
(editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 10-55.
Yenen OŞ. Akut Viral Hepatitler. Topçu Willke A,
Söyletir G, Doğanay M (editörler). İnfeksiyon
Hastal›klar› ve Mikrobiyolojisi. 1. Bask›. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 2002: 820-4.
Değertekin B. Akut Viral Hepatitler. Sağl›ker Y
(editör). Harrison İç Hastal›klar› Prensipleri. 15.
Bask›. İstanbul: Nobel T›p Kitabevleri, 2004:
1721-37.
Badur S. Hepatit A virusu. Ustaçelebi Ş (editör).
Temel ve Klinik Mikrobiyoloji. 1. Bask›. Ankara:
Güneş Kitabevi, 1999: 861-70.
5.
Mert A, Dumankar A, Tabak F ve ark. Akut viral
hepatit olgular›n›n değerlendirilmesi. Klinik Gelişim 1997; 10: 118-24.
6.
Özgüneş N, Yaz›c› S, Üç›ş›k C, Ceylan T, Saçl›gil
C. Üç y›ll›k sürede izlediğimiz hepatit olgular›n›n
değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 1998; 4:
54-5.
7.
Turgut H, Turhanoğlu M, Ayd›n K ve ark. Akut viral hepatit olgular›n›n etyolojik ve epidemiyolojik
özellikleri. İnfeksiyon Derg 1992; 6: 243-5.
8.
Akbulut A, K›l›çoğlu A, Felek S, Kalkan A, K›l›ç
S›rr› S. Akut viral hepatit A olgular›n›n değerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 1998; 4: 109-11.
9.
Dumankar A, Tabak F, Mert A, Aşlamac› M, Aktuğlu Y. Akut viral hepatit olgular›n›n değerlendirilmesi. Cerrahpaşa T›p Fak Der 1993; 24:
319-26.
10. Erden S, Büyüköztürk S, Calangu S, Y›lmaz G,
Palanduz S, Badur S. A study of serological markers of hepatitis B and C viruses in İstanbul, Turkey. Med Princ Pract 2003; 12: 184-8.
11. Babacan F, Söyletir G, Eskitürk A. A tipi akut viral hepatitin yaşa ve mevsime göre dağ›l›m›; anti-HAV IgG prevelans›. Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Dergisi 1990; 20: 131-5.
12. Ocak S, Akbulut A, Kalkan A, Papila Ç, Karagöz
K, Felek S. Akut viral hepatit B infeksiyonlar›n›n
klinik özelliklerinin incelenmesi. Klimik Dergisi
1994; 7: 95-7.
13. Akbulut A. HAV enfeksiyonu. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul: Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001:
56-84.
14. Erdoğan MS, Otkun M, Tatman-Otkun M, Akata
F, Türe M. The epidemiology of hepatitis a virus
infection in children, in Edirne, Turkey. European Journal of Epidemiology 2004; 19: 267-73.
15. Cesur S, Akin K, Dogaroglu I, Balik I. Hepatitis A
and hepatitis E seroprevalence in adults in the
Ankara area. Mikrobiyol Bul 2002; 36: 79-83.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Alper EKER
Trakya Üniversitesi T›p Fakültesi
Klinik Bakteriyoloji ve
‹nfeksiyon Hastal›klar› Anabilim Dal›
ED‹RNE
149
S›k Kan Transfüzyonu Alan Beta-Talasemi
Majörlü Hastalarda Hepatit B, Hepatit C ve
Cihat fiANLI1, Meryem ALBAYRAK1, Fikret NAK‹PO⁄LU2, Fatma GÜMRÜK3
1 K›r›kkale
Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, KIRIKKALE
T›p Merkezi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Ünitesi, ‹STANBUL
3 Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, Çocuk Hematoloji Ünitesi, ANKARA
2 Anadolu
ÖZET
Bu çal›flma, s›k kan transfüzyonu alan beta-talasemi majörlü hastalarda hepatit B (HBV), hepatit C (HCV) ve hepatit
G virüs (HGV) s›kl›¤›n›n belirlenmesi, bu hastalar›n demografik özellikleri ve klinik bilgilerinin saptanmas› amac›yla planlanm›flt›r. Yafllar› 2-24 yafl aras›nda de¤iflen 70 beta-talasemi majörlü hasta [36 (%51.5)’s› erkek, 34 (%48.5)’ü
k›z] çal›flmaya al›nd›. Hastalar›n yafl, cinsiyet ve klinik bilgileri (ilk transfüzyon zaman›, transfüzyon say›s›, hepatit B
afl›lanmas›) kaydedildi. Tüm hastalarda HBsAg, anti-HBs, anti-HBc IgG, HBV-DNA, anti-HCV, HCV-RNA ve HGV-RNA
test edildi. Üç (%4.3) hastada HGV-RNA pozitif olarak bulundu. Bir (%1.4) hastada HBsAg, 66 (%94.3) hastada antiHBs, 23 (%32.9) hastada anti-HBc IgG, 14 (%20) hastada anti-HCV ve 5 (%7.1) hastada da HCV-RNA pozitif olarak
saptand›. HGV-RNA pozitifli¤i ile yafl, cinsiyet, ald›klar› toplam transfüzyon miktar›, ilk transfüzyon zamanlar›, serum
ferritin ve serum alanin aminotransferaz (ALT) düzeyleri aras›nda iliflki bulunmazken, HGV-RNA ve HCV-RNA’n›n birlikte pozitif oldu¤u iki hastan›n ortalama serum ALT düzeyi, di¤er hasta gruplar›n›n ortalama serum ALT düzeylerine göre daha yüksekti. S›k transfüzyon alan beta-talasemi majörlü hastalar›n %4.3’ünde HGV-RNA pozitifli¤i saptand›. HGV infeksiyonu, HBV ve HCV infeksiyonlar› ile birlikte bulunabilmekle beraber, yaln›z bafl›na görüldü¤ünde transaminaz düzeylerinde belirgin bir art›fl ortaya ç›kmam›flt›r.
Anahtar Kelimeler: Talasemi, hepatit B, hepatit C, hepatit G.
SUMMARY
The Frequency of Hepatitis B, Hepatitis C and Hepatitis G Virus in Patients with
Beta-Thalassemia Major Who Receive Frequent Blood Transfusion
The purpose of this study is to investigate the frequency of hepatitis B (HBV), hepatitis C (HCV) and hepatitis G
(HGV) virus, the demographical characteristics and clinical information of patients with beta-thalassemia major
who receive frequent blood transfusion. Seventy patients with beta-thalassemia major [36 (51.5%) male, 34
(48.5%) female] are included in our study. The age of the patients was between two and 24 years. Age, gender and
clinical information (time of first transfusion, number of transfusions and hepatitis B vaccination) of the patients
are recorded. HBsAg, anti-HBs, anti-HBc IgG, HBV-DNA, anti-HCV, HCV-RNA and HGV-RNA tested in all patients.
Three (4.3%) patients tested HGV-RNA positive. HBsAg in 1 (1.4%) patient, anti-HBs in 66 (94.3%) patients, anti-
150
S›k Kan Transfüzyonu Alan Beta-Talasemi Majörlü Hastalarda Hepatit B, Hepatit C ve Hepatit G Virüs S›kl›¤›
HBc IgG in 23 (%32.9) patients, anti-HCV in14 (20%) patients and in 5 (7.1%) HCV-RNA tested positive. There was
no relationship between HGV-RNA positivity and factors such as age, gender, number of transfusion, time of first
transfusion, serum ferritin or serum ALT levels. While average serum ALT levels of two patients with both HGV- RNA
and HCV-RNA positive was higher than the other patients. In 4.3% of the patients who received frequent blood transfusion the HGV-RNA was detected. While HGV infection can co-exist with HBV and HCV infections, however, when
it exists alone, pronounced increase in transaminase levels had not occured.
Key Words: Thalassemia, hepatitis B, hepatitis C, hepatitis G.
G‹R‹fi
Talasemi, ülkemizin de içinde bulundu¤u genifl
co¤rafi bölgeyi etkileyen kal›tsal bir kan hastal›¤›d›r. Temel bozukluk hemoglobin sentezinde olup,
hayat› tehdit eden bir anemi geliflir. Hastalar yaflamlar›n› devam ettirebilmek için s›k kan transfüzyonuna gereksinim duyar. Kan transfüzyonlar›
bir yandan hayat kurtar›rken, di¤er yandan da
transfüzyonlarla geçen viral, bakteriyel ve paraziter infeksiyonlar aç›s›ndan büyük risk tafl›r (1,2).
Günümüzde donör kanlar›n›n hepatit B virüs
(HBV), hepatit C virüs (HCV) ve insan immünyetmezlik virüsü (HIV) aç›s›ndan duyarl› testlerle taranmas› ile transfüzyon sonras› nonA-nonB
(NANB) hepatit infeksiyonu insidans› büyük
oranda azalm›flt›r. Ancak NANB hepatitlerinin
%20’sinin sebebi halen bilinmemektedir. NANB
hepatitleri aras›nda hepatit G virüsü (HGV), son
y›llarda artan insidans› ile dikkat çekmektedir
(3). Bu virüsün karakteristik özelli¤i, kan yoluyla
bulaflmas›, hafif serum alanin aminotransferaz
(ALT) yüksekli¤ine yol açmas› ve özellikle HCV ve
HBV infeksiyonlar› ile beraber bulunabilmesidir
(4,5). HGV, parenteral (kan ve kan ürünleri transfüzyonu alan ilaç ba¤›ml›lar›nda, hemodiyaliz
hastalar›nda), cinsel yolla ve infekte anneden
vertikal olarak geçer (6-10). Bu nedenle talasemi,
hemofili, hemodiyaliz gibi s›k transfüzyon ihtiyac› olan hastalar ve intravenöz (IV) ilaç ba¤›ml›s›
olanlar, seksüel aktif kifliler ve infekte anneler
HGV infeksiyonu için risk gruplar›n› oluflturur
(8,11,12). En kesin tan›, viral RNA’n›n revers
transkriptaz polimeraz zincir reaksiyonu (RTPCR) ile gösterilmesidir (13).
Bu çal›flman›n amac›; s›k kan transfüzyonu alan
beta-talasemi majörlü hastalarda HBV, HCV ve
HGV infeksiyonunun s›kl›¤›n› ve bu hastalar›n demografik özellikleri ve klinik bilgilerini araflt›rmakt›r.
MATERYAL ve METOD
Bu çal›flmada, Hacettepe Üniversitesi T›p Fakültesi (HÜTF), Çocuk Hematoloji Ünitesi’nde izlem-
de olan 70 beta-talasemi majörlü hasta incelendi.
Tüm hastalar için yafl, cinsiyet ve klinik bilgiler
(transfüzyon miktar›, ilk transfüzyon zaman›, hepatit B afl›lanmas›) önceden haz›rlanm›fl formlara
kaydedildi.
Hastalar›n baflvurduklar› gün kan örnekleri al›narak rutin kan biyokimyalar›, hepatit A virüsü
(HAV), HBV, HCV ve HIV için serum belirleyicileri
çal›fl›ld›. HCV-RNA ve HGV-RNA için ilk kez kullan›lan EDTA’l› vakumlu tüplere her hasta için iki
tüp olmak üzere 3’er cc kan örnekleri al›nd›. Al›nan kan örnekleri bekletilmeden 2000 rpm/dakika
h›z ile befl dakika santrifüj edilerek serumlar› ayr›ld› ve çal›flma gününe kadar -80°C’lik derin dondurucuda sakland›.
ALT, HÜTF biyokimya laboratuvar›nda Hitachi
917 marka otomatik analizatör ile Boehringer
Mannheim (Almanya) marka kit kullan›larak çal›fl›ld›. ALT için “cut-off” de¤eri, daha önce laboratuvar taraf›ndan tespit edilmifl olan 41 IU/L olarak
kabul edildi. Dilüe ferritin Axsym cihaz›nda ELISA
yöntemi ile çal›fl›ld›. HBsAg, anti-HBs ve anti-HBc
IgG Axsym cihaz›nda Abbott Laboratories (Amerika) marka kit kullan›larak ELISA yöntemi ile anti-HCV ise Axsym cihaz›nda üçüncü kuflak mikroenzim immünassay (EIA) yöntemiyle Abbott Laboratories (Amerika) kiti kullan›larak çal›fl›ld›.
HBV-DNA Digene Hybrid Capture yöntemi ile Abbott Laboratories (Amerika) kiti kullan›larak kantitatif olarak tayin edildi. HGV ve HCV-RNA genomu nested RT-PCR yöntemi ile araflt›r›ld›.
Çal›flman›n yap›laca¤› gün, derin dondurucudan
al›nan serumlar önce oda ›s›s›nda çözüldü. Fenolkloroform yöntemiyle RNA ekstrakte edildi (Boehringer Mannheim, Almanya).
Revers Transkriptaz ve cDNA Amplifikasyonu
(birinci tur amplifikasyon)
Bu turda ekstrakte edilmifl olan RNA’n›n komplementer cDNA oluflturulmas› için Boehringer
Mannheim (Almanya) marka MASTER Amp RTPCR kiti kullan›ld›. Bu amaçla 45 µL reaksiyon kar›fl›m› [(Retro Amp RT DNA polimerase, 20X RT
151
fianl› C ve ark.
Buffer, dNTPs, MgCI2, MnSO4, 10X PCR Enhancer),
HCV1 (HCV1→5’-ATACTGGAGGTGCACGGTCTACGAGACCT-3’),
HCV2 (HCV2→5’-CTGTGAGGAACTACTGTCTT-3’),
HGV1 (HGV1→5’-CGGCCAAAAGGTGGATG-3’),
HGV2 (HGV2→5’-CGACGAGCCTGACGTCGGG-3’)
primerleri kullan›ld›] 5 µL RNA örne¤i ile birlefltirilerek termal cycler içinde 20 dakika 60ºC’de inkübe edildi, daha sonra 94ºC’de 30 saniye, 52ºC’de
30 saniye ve 72ºC’de 44 saniyeden oluflan 35 döngü gerçeklefltirildi. Son sentez basama¤› için örnekler 72ºC’de 10 dakika bekletildi ve cDNA sentezi ve birinci tur amplifikasyon gerçeklefltirildi.
PCR’nin ‹kinci Döngüsü
(ikinci tur amplifikasyon)
ortalamas› 12.73 ± 5.13 (2-24) y›ld›. Hastalar›n demografik özellikleri, klinik bilgileri, serum ALT ve
serum ferritin düzeyleri Tablo 1’de görülmektedir. Üç (%4.3) hastada HGV-RNA pozitif olarak
saptand› (Tablo 2). HGV-RNA’s› pozitif saptanan
üç hastan›n hepsinde anti-HBs, ikisinde de antiHCV ve HCV-RNA pozitifli¤i vard› (Tablo 3). HGVRNA pozitifli¤i ile yafl, cinsiyet, ald›klar› toplam
transfüzyon miktar›, ilk transfüzyon zamanlar›,
serum ferritin, serum ALT düzeyleri aras›nda iliflki yoktu (p> 0.05) (Tablo 4). Ortalama serum ALT
düzeyi, HGV-RNA pozitif hasta grubunda (n= 3)
91.5 ± 47.6 IU/L, anti-HCV pozitif hasta grubunda
(n= 14) 86.1 ± 27.8 IU/L, HCV-RNA pozitif hasta
grubunda (n= 5) 112.8 ± 23.7 IU/L, HGV-RNA ve
Bu tur Boehringer Mannheim (Almanya) marka
Master Amp TM Taq DNA polimeraz kiti kullan›larak yap›ld›. Bu amaçla 45 µL reaksiyon kar›fl›m›
[(Taq DNA Polimerase 10X Taq Buffer,10X Master
Amp PCR Enhancer, MgCI2, dNTPs),
Tablo 1. Hastalar›n demografik özellikleri, klinik
bilgileri, serum ALT ve serum ferritin düzeyleri.
HCV3 (HCV3→5’-CACTCTCGAGCACCCTATCAGGCAGT-3’),
Kız/erkek oranı
HCV4 (HCV4→5’-TTCACGCAGAAAGCGTCTAG-3’),
HGV3 (HGV3→5’-CTCTTTGTGGTAGTAGCCGAGAGAT-3),
HGV4 (HGV4→5’-CGAATGAGTCAGAGGACGGGGTAT-3’) primerleri kullan›ld›] 5 µL birinci tur ürünü olan cDNA ile birlefltirilerek termal cycler’a
yerlefltirilerek 94ºC’de 30 saniye, 52ºC’de 30 saniye ve 72ºC’de 44 saniye olmak üzere 35 döngü uyguland›. Tüm amplifikasyon ürünleri agaroz jel
elektroforezi kullan›larak etidium bromid ile boyand›. Jel daha sonra ultraviyole (UV) transluminatörü üzerinde incelenerek foto¤raflar› çekildi.
Buraya kadar olan yol HCV ve HGV-RNA tespiti
için ortak olup, agaroz jeldeki 251 bp uzunluktaki
bant HCV-RNA için, 137 bp uzunluktaki bant HGVRNA için pozitif kabul edildi.
‹statistiksel analizlerde, SPSS istatistik program›
kullan›ld›. Numerik de¤erler için sonuç ortalama
± standart sapma (SD), nominal de¤erler ise yüzde cinsinden ifade edildi. ‹statistik yöntemi olarak ki-kare veya Mann-Whitney U testi kullan›ld›
ve p< 0.05 de¤erleri istatistiksel olarak anlaml›
kabul edildi.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan 70 [36 (%51.5)’s› erkek, 34
(%48.5)’ü k›z] beta-talasemi majörlü hastan›n yafl
152
Ortalama ± SD
Min-maks
12.73 ± 5.13
2-24
Yaş (yıl)
34/36
-
143.89 ± 62.49
12-299
İlk transfüzyon
(ay)
10.1 ± 7.09
2-28
HBV
immünizasyonu
41 (%58)
-
61.99 ± 38.16
11-194
Transfüzyon
(ünite)
Serum ALT
(U/L)
Serum ferritin 2870.8 ± 1418
(ng/mL)
1020-7500
ALT: Alanin aminotransferaz, HBV: Hepatit B virüsü.
Tablo 2. Hastalar›n HBsAg, anti-HBs, anti-HBc IgG,
HBV-DNA, anti-HCV, HCV-RNA, HGV-RNA ve HIV
sonuçlar›.
Sayı
%
HBsAg pozitif
1
1.4
Anti-HBs pozitif
66
94.3
Anti-HBc IgG pozitif
23
32.9
HBV-DNA pozitif
-
-
Anti-HCV pozitif
14
20
HCV-RNA pozitif
5
7.1
HGV-RNA pozitif
3
4.3
Anti-HIV pozitif
-
-
Tablo 3. HGV-RNA’s› pozitif olan üç hastan›n demografik özellikleri, klinik bilgileri, serum ALT, serum ferritin
düzeyleri, hepatit serolojisi, HCV-RNA, HGV-RNA ve HIV sonuçlar›.
Cinsiyet/yaş (yıl)
Hasta 1
Hasta 2
Hasta 3
Erkek/23
Kız/12
Erkek/12
İlk transfüzyon zamanı (ay)
10
6
6
Transfüzyon miktarı (ünite)
264
168
146
HBV immünizasyonu
-
+
+
Serum ferritin (ng/mL)
1261
5650
5081
29
95
124
HBsAg
-
-
-
Anti-HBs
+
+
+
Anti-HBc IgG
+
-
-
HBV-DNA
-
-
-
Anti-HCV
-
+
+
HCV-RNA
-
+
+
HGV-RNA
+
+
+
Anti-HIV
-
-
-
Serum ALT (U/L)
Tablo 4. HGV-RNA pozitifli¤i ile yafl, cinsiyet, ald›klar› toplam transfüzyon miktar›, ilk transfüzyon zamanlar›,
serum ALT düzeyleri, serum ferritin düzeyleri aras›ndaki istatistiksel iliflki.
Parametreler arası istatistiksel ilişki
p
HGV-RNA pozitifliği ♦ Yaş
> 0.05
HGV-RNA pozitifliği ♦ Cinsiyet
> 0.05
HGV-RNA pozitifliği ♦ Toplam transfüzyon (ünite)
> 0.05
HGV-RNA pozitifliği ♦ İlk transfüzyon süresi (ay)
> 0.05
HGV-RNA pozitifliği ♦ Serum ferritin
> 0.05
HGV-RNA pozitifliği ♦ ALT
> 0.05
♦: İstatistiksel ilişki.
ALT: Alanin aminotransferaz.
HCV-RNA’n›n birlikte pozitif oldu¤u hasta grubunda (n= 2) ise 119.5 ± 6.4 IU/L idi. HGV-RNA ve
HCV-RNA’n›n birlikte pozitif oldu¤u iki hastan›n
ortalama serum ALT düzeyi, di¤er hasta gruplar›n›n ortalama serum ALT düzeylerine göre daha
yüksekti (p< 0.05) (Tablo 5). HCV-RNA’s› pozitif
olan 5 (%7.1) hastan›n 2 (%40)’sinde HGV-RNA
pozitif saptand› (Tablo 6).
TARTIfiMA
Talasemi majörlü hastalar›n yaflamlar› boyunca
kan transfüzyonlar›na gereksinim göstermesi,
transfüzyon sonras› hepatit riskini art›rmaktad›r.
Özellikle s›k kan transfüzyonu alan bireylerde zamanla karaci¤er hastal›klar›n›n gelifliyor olmas›
ad›n›, yap›s›n›, karakteristik özelliklerini henüz
bilmedi¤imiz ve keflfedilmeyi bekleyen birçok
NANB virüslerinin bulundu¤unu düflündürmektedir (4). Bu yeni virüslerden biri olan HGV’nin,
HCV gibi Flaviviridae familyas›nda bulunmas›, genomik yap›s›n›n en k›sa sürede ortaya konulmas›na ve üzerinde çok say›da çal›flma yap›lmas›na
yol açm›flt›r (14,15). HGV’nin parenteral geçiflinin
gösterilmifl olmas›ndan dolay›, akut ve kronik
NANB hepatit vakalar›n›n yan› s›ra, di¤er parenteral geçiflli hepatitler için risk grubunu oluflturan
153
fianl› C ve ark.
Tablo 5. Hastalar›n serum ALT düzeyleriyle de¤iflkenler aras›ndaki iliflki.
Sayı
ALT (ortalama ± SD)
p
HGV-RNA pozitif
3
91.5 ± 47.6
> 0.05
Anti-HCV pozitif
14
86.1 ± 27.8
> 0.05
HCV-RNA pozitif
5
112.8 ± 237
> 0.05
HGV-RNA pozitif ve
HCV-RNA pozitif
2
119.5 ± 6.4
< 0.05
Tablo 6. Hastalar›n HCV-RNA pozitifli¤iyle HGV-RNA pozitifli¤i aras›ndaki iliflki.
HCV-RNA negatif
HCV-RNA pozitif
Toplam
HGV-RNA
negatif
HGV-RNA
pozitif
Toplam
64
1
65 (%92.9)
3
2
5 (%7.1)
67 (%95.7)
3 (%4.3)
70 (%100)
talasemi, hemofili, hemodiyaliz, IV ilaç ba¤›ml›lar› gibi gruplar bu virüs için ilgi çekici olmufltur
(11,16). HGV’nin en iyi bilinen geçifl yolu, kan
transfüzyonudur. Kan donörlerinde yap›lan araflt›rmalarda Kore’de %0, Amerika’da %1.4-2, Almanya’da %1-2.5, ‹spanya’da %3, Fransa’da %4.2,
‹talya’da ise %4.4 oranlar›nda HGV viremisi bildirilmifltir (3,4,17-19). Ülkemizde kan donörlerinde
yap›lan çal›flmalarda ise Isparta’da Kaya ve arkadafllar› %1.6, ‹stanbul’da Ülgen, Samsun’da Pekbay ve arkadafllar› %2 oranlar›nda HGV viremisi
saptam›fllard›r (20,21).
Daha önce yap›lan çal›flmalar s›k kan transfüzyonu alan hastalar›n HBV ve HCV gibi HGV için de
risk tafl›d›¤›n› göstermifltir. Çeflitli ülkelerde s›k
kan transfüzyonu alan çocuklarda yap›lm›fl HGV
RNA s›kl›¤› ile ilgili çal›flmalarda farkl› sonuçlar elde edilmifltir. Fransa’dan Gerolami ve arkadafllar›
s›k transfüzyon alan 92 hastan›n 16 (%17.4)’s›nda,
Hollanda’dan Eveline ve arkadafllar› ise s›k transfüzyon alan 294 hastan›n 49 (%16)’unda HGV-RNA
pozitifli¤i saptam›fllard›r (22,23). ‹talya’dan Arico
ve arkadafllar› s›k kan transfüzyonu alan hastalarda HGV-RNA s›kl›¤›n› %21, Japonya’dan Toyoda
ve arkadafllar› %20.9, ‹srail’den Zenel ve arkadafllar› ise %19.6 olarak saptam›fllard›r (24-26). Ülkemizde s›k kan transfüzyonu alan çocuklarda yap›lm›fl HGV-RNA s›kl›¤› ile ilgili çal›flmalarda Uzunalimo¤lu ve arkadafllar› 48 talasemi hastas›n›n 7
(%15)’sinde, Kocabafl ve arkadafllar› ise yafllar›
154
1-19 aras›nda de¤iflen 148 çeflitli malignitesi olan
hastalar›n 4 (%2.7)’ünde HGV-RNA pozitifli¤i saptam›fllard›r (27,28). Ayr›ca, s›k kan transfüzyonu
alan çeflitli hasta gruplar›nda HGV-RNA s›kl›¤›n›
Antmen ve arkadafllar› %3.7, Pekbay ve arkadafllar› %9.5, Kaya ve arkadafllar› ise %7.1 oran›nda
saptam›fllard›r (21,29). Çal›flmam›zda saptanan
HGV-RNA pozitifli¤i (%4.3) ülkemizde ve di¤er ülkelerde s›k kan transfüzyonu alan hastalarda saptanan de¤erler aras›nda yer almaktad›r. Çal›flmam›zda, HGV-RNA pozitifli¤i ile hastalar›n yafl, cinsiyet, ald›klar› toplam transfüzyon miktar›, ilk
transfüzyon zamanlar›, serum ferritin düzeyleri
aras›nda iliflki saptanmam›flt›r (p> 0.05) (Tablo
4). ‹talya’dan Cacopardo ve arkadafllar› ile ülkemizden Kocabafl ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmalarda da, HGV-RNA pozitifli¤i ile bu parametreler aras›nda anlaml› iliflki bulunamam›flt›r
(28,30).
Akut HGV infeksiyonunun klinik belirtileri, di¤er
hepatit virüsleriyle oluflan akut hepatit tablolar›ndan daha hafiftir. HGV ile infekte hastalar›n
yaklafl›k yar›s›nda transaminaz de¤erlerinde hafif
bir art›fl gözlenirken, geri kalan›nda karaci¤er
fonksiyonlar› normaldir (3,31). ‹talya’dan Arico
ve arkadafllar› HGV-RNA ve HCV-RNA’n›n birlikte
pozitif oldu¤u hastalarda serum ALT düzeylerini
yüksek bulurken (p< 0.05), Hollandal› hemofiliaklarda yap›lan çal›flmada ise HGV-RNA ve HCVRNA’n›n birlikte pozitif oldu¤u hastalarda serum
ALT düzeylerinde yükseklik saptanmam›flt›r
(23,24,28). Ülkemizde Kocabafl ve arkadafllar›
yapt›klar› çal›flmada, HGV-RNA’s› pozitif bulunan
iki hastan›n serum ALT de¤erlerini 40 IU/L’nin
üzerinde saptam›fllard›r (25). Yüksek serum ALT
düzeylerinin genelde HGV’nin HCV ile beraber oldu¤u hastalarda görüldü¤ünü, ancak kendi hastalar›nda bu durumun gösterilemedi¤ini, hastalar›ndaki yüksek serum ALT düzeylerinin primer
hastal›¤a ve/veya alm›fl olduklar› kemoterapinin
yan etkilerine ba¤l› olabilece¤ini öne sürmüfllerdir. Bizim çal›flmam›zda da, HGV-RNA ve HCVRNA’n›n birlikte pozitif oldu¤u iki hastada ortalama serum ALT düzeyi, di¤er hasta gruplar›n›n ortalama serum ALT düzeylerine göre daha yüksek
saptanm›flt›r (p< 0.05) Hastalar›m›zdaki bu yüksek serum ALT düzeylerinin, HGV ve HCV’nin birlikteli¤ine ba¤l› olabilece¤ini düflündük.
Hepatit B infeksiyonu, dünyada en yayg›n infeksiyon hastal›klar›ndan biri olup, global bir halk sa¤l›¤› sorunu olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r. Dünya
Sa¤l›k Örgütü (DSÖ) tahminlerine göre 2 milyardan fazla insan bu virüsle karfl›laflm›fl ve halen
300 milyondan fazla insan tafl›y›c› olarak bulunmaktad›r (32). Türkiye’de nüfusun üçte birinden
fazlas› HBV infeksiyonu ile karfl›laflm›flt›r. Ülkemiz
HBV infeksiyonu aç›s›ndan orta dereceli epidemi
bölgesi olarak kabul edilmektedir (28,32). Ülkemizde s›k kan transfüzyonu alan hastalarda
HBsAg pozitifli¤ini Kocabafl ve arkadafllar› %15.5,
Uzunalimo¤lu ve arkadafllar› %4.1, Kebudi ve arkadafllar› ise %1.8 oran›nda saptam›fllard›r
(27,28,33). Çal›flmam›zda 1 (%1.4) hastada HBsAg
pozitifli¤i saptanm›fl olup, bu hastan›n da serum
ALT’si normal, HBV-DNA ve HGV-RNA’s› negatif
idi. Ülkemizde genel popülasyonda HBsAg pozitifli¤inin %3.9-12.5 aras›nda oldu¤u göz önünde
tutulursa, hastalar›m›zdaki HBsAg pozitifli¤ine
kan transfüzyonlar›n›n fazla etkisi olmad›¤› söylenebilir (34). Çal›flmam›zda 66 (%94.3) hastada anti-HBs pozitifli¤i saptanm›fl olup, dördünde antiHBs negatif bulunmufltur. Anti-HBs pozitifli¤i saptanm›fl olan hastalar›n 43 (%65.2)’ü afl›l›, 23
(%34.8)’ü ise HBV infeksiyonu geçirmifl (anti-HBc
IgG pozitif) hastalard›r (Tablo 2). Anti-HBs negatif
olan hastalar hepatit B afl› program›na al›nm›flt›r.
HGV-RNA’s› pozitif üç hastan›n hepsinde anti-HBs
pozitifli¤i olup, ikisi afl›l›, di¤eri ise HBV infeksiyonu geçirmiflti. Çal›flma grubumuzdaki hastalar›n
anti-HBs pozitifli¤inin yüksek oranda bulunmas›n›n hepatit B immünizasyonunun etkin bir flekil-
de uygulanm›fl olmas›na ba¤l› oldu¤unu düflünmekteyiz.
Hepatit C infeksiyonu, tüm dünyada yayg›n ve oldukça ciddi bir sa¤l›k sorunu olup, dünya genelinde 300 milyon insan›n HCV ile infekte oldu¤u
bildirilmektedir (35). Yap›lan seri analizlerde
HGV’nin, HCV’ye genomik yap› bak›m›ndan s›k›
bir benzerlik gösterdi¤i, HGV ile HCV infeksiyonlar›n›n birlikteli¤i s›k rapor edilmifltir. Her iki virüsün de bulaflma yollar› ve risk gruplar› oldukça
fazla benzerlik göstermekle birlikte, genel popülasyonda HGV prevalans›n›n HCV prevalans›na
göre daha yüksek olmas› HGV’nin parenteral yoldan baflka yollarla da bulaflabildi¤ini akla getirmektedir (36). Ülkemizde s›k kan transfüzyonu
alan hastalarda anti-HCV pozitifli¤ini Kocabafl ve
arkadafllar› %11.5, Uzunalimo¤lu ve arkadafllar›
%16.6, Devecio¤lu ve arkadafllar› ise %23.6 oran›nda saptam›fllard›r (27,28,33). Di¤er ülkelerde
s›k kan transfüzyonu alan hastalarda anti-HCV
pozitifli¤i ‹talya’da %51.4, Hollanda’da %38, Japonya’da %91, ‹srail’de %44 ve Fransa’da %73 olarak bildirilmifltir (22-26). Bizim hasta grubumuzda anti-HCV pozitifli¤i 14 (%20) hastada saptanm›flt›r. Çal›flmam›zda saptanan anti-HCV pozitifli¤i ülkemizde ve di¤er ülkelerde s›k kan transfüzyonu alan hastalarda saptanan de¤erler aras›nda
yer almaktad›r. Ülkemizde s›k kan transfüzyonu
alan hastalarda HCV-RNA pozitifli¤ini Kocabafl ve
arkadafllar› %6.7 oran›nda saptam›fllard›r (28). Di¤er ülkelerde s›k kan transfüzyonu alan hastalarda HCV-RNA pozitifli¤i Japonya’da %46, ‹talya’da
%30 ve Fransa’da %57 olarak bildirilmifltir (2325). Çal›flmam›zda saptanan HCV-RNA pozitifli¤i
ülkemizde ve di¤er ülkelerde s›k kan transfüzyonu alan hastalarda saptanan de¤erler aras›nda
yer almaktad›r.
Sonuç olarak; s›k kan transfüzyonu alan hastalardaki HGV-RNA pozitifli¤inin beklenenden düflük
saptand›¤› çal›flmam›zda, HGV-RNA pozitifli¤inden kan transfüzyonlar›n›n sorumlu oldu¤unu
düflünmekteyiz. HGV infeksiyonunun, HBV ve
HCV infeksiyonlar› ile birlikte bulunabilmekle beraber, yaln›z bafl›na oldu¤unda transaminaz düzeylerinde belirgin bir art›fla yol açmad›¤› saptanm›flt›r. Kan bankalar›nda HBV ve HCV gibi parenteral bulaflan virüslerin kan donörlerinde rutin
olarak araflt›r›l›yor olmas› ve HGV’nin de kan
transfüzyonu ile bulaflan virüsler içinde gösterilmesi nedeniyle, s›k kan transfüzyonu alan betatalasemi majörlü hastalara verilecek olan kanla-
155
fianl› C ve ark.
r›n HBV, HCV ve HIV infeksiyonlar›na ek olarak
HGV infeksiyonu aç›s›ndan da incelenmesinin yararl› olaca¤› kanaatindeyiz.
KAYNAKLAR
1.
Cohen AR, Galanello R, Pennell DJ, Cunningham
MJ, Vichinsky E. Thalassemia. Hematology (Am
Soc Hematol Educ Program) 2004; 14-34.
2.
Shah A. Thalassemia syndromes. Indian J Med
Sci 2004; 58: 445-9.
3.
Alter MJ, Gallagher M, Morris TT, et al. Acute
non A-E hepatitis in the United States and the role of hepatitis G virus infection. N Engl J Med
1997; 336: 741-6.
4.
5.
Alter HJ, Nakatsuji Y, Melpolder J, et al. The incidence of transfusion-associated hepatitis G virus infection and its relation to liver disease. N
Engl J Med 1997; 336: 747-54.
Roth WK, Waschk D, Marx S, et al. Prevalence of
hepatitis G virus and its strain variant, the GB
agent, in blood donations and their transmission
to recipients. Transfusion 1997; 37: 651-6.
6.
Villari P, Ribera G, Nobile CGA, Torre I, Ricciardi G. Antibodies to the E2 protein of GB virus
C/hepatitis G virus: Prevalence and risk factors
in different populations in Italy. Infection 2001;
29: 17-23.
7.
Linnen J, Wages J, Zhang-Keck ZY, et al. Moleculer cloning and disease association of hepatitis
G virus: A transfusion-transmissible agent. Science 1996; 271: 505-8.
8.
9.
Martino M, Azzari C, Resti M, et al. Hepatitis G
virus infection human immunodeficiency virus
type 1 infected mothers and their children. J Infect Dis 1998; 178: 862-5.
Masuko K, Mitsui T, Iwano K, et al. Infection with
hepatitis GB virus C in patients on maintenance
hemodialysis. N Engl J Med 1996; 334: 1485-90.
10. Nerurkar VR, Chua PK, Hoffmann PR, Dashwood WM, Shikuma CM, Yanagihara R. High prevalance of GB virus C/hepatitis G virus infection
among homosexual men infected with human immunodeficiency virus type: Evidence for sexual
transmission. J Med Virol 1998; 56: 121-7.
11. Feucht HH, Zöllner B, Polywka S, et al. Prevalence of hepatitis G viremia among healthy subjects,
individuals with liver disease, and persons at risk
for parenteral transmission. J Clin Microb 1997;
35: 767-8.
12. Frey SE, Homan SM, Sokol-Anderson M, et al.
Evidence for probable sexual transmission of the
hepatitis G virus. Clin Infect Dis 2002; 34: 1033-8.
13. Schueter V, Schmolke S, Stark K, Hess G, Engel
AM. Reverse transcription-PCR detection of hepatitis G virus. J Clin Microbiol 1996; 34: 2660-4.
156
14. Xsiang J, Klinzman D, McLinden J, et al. Characterization of hepatitis G virus (GB-C virus) particles: Evidence for a nucleocapsid and expression of sequences upstream of the E1 protein. J Virol 1998; 72: 2738-44.
15. Belyaev As, Chong S, Novikov A, et al. Hepatitis
G virus encodes protease activities which can effect processing of the virus putative nonstructural
proteins. J Virol 1998; 72: 868-72.
16. Romano L, Fabris P, Tanzi E, Tositti G, Mazzotta
F, Zanetti AR. GBV-C/hepatitis G virus in acute
non A-E hepatitis and in acute hepatitis of defined
aetiology in Italy. J Med Virol 2000; 61: 59-64.
17. Pank YM, Mizokami M, Nakano T, et al. GB virus
C/hepatitis G virus infection among Korean patients with liver diseases and general population.
Virus Res 1997; 48: 185-92.
18. Handa A, Jubran RF, Dickstein B, et al. GB virus
C/hepatitis G virus infection is frequent in American children and young adults. Clin Infec Dis
2000; 30: 569-71.
19. Loisseau P, Mariotti M, Corbi C, et al. Prevalance of GB virus RNA in French donors and recipients. Transfusion 1997; 37: 645-50.
20. Pekbay A, Günayd›n M, Esen Ş, Eroğlu C, Çetin
M, Leblebicioğlu H. Çeşitli risk gruplar› ve sağl›kl› toplumda hepatit G virüsü s›kl›ğ›n›n belirlenmesi. Viral Hepatit Dergisi 2000; 1: 58-61.
21. Kaya S, Cicioğlu AB, Demirci M. The prevalence
of hepatitis G virus in patients with hepatitis B and
C virus infections. Mikrobiyol Bul 2004; 38: 421-7.
22. Gerolami V, Halfon P, Sicardi F. Prevalance of
hepatitits G virus RNA in a monocentric population of French haemophiliacs. B J Haematol
1997; 99: 209-14.
23. Eveline B, Mauser P, Damen M. Hepatitis G v›rus
RNA and hepatitis G virus-E2 antibodies in Dutch
hemophilia patients in relation to transfusions
history. Blood 1998; 92: 2164-8.
24. Arico M, Bissolati M, Bossi G, et al. GB virus
type C infection in patient treated for childhood
acute lymphoblastic leucemia. Transfusion 1999;
39: 212-7.
25. Toyoda H, Fukuda Y, Hayakawa T. GB virus
C/hepatitis G virus isolates in Japanese haemophiliac and their origins. Thromb Haemost 1998;
80: 242-5.
26. Zenel R, Dickman R, Bukh J. Viremia, genetic heterogeneity, and immunity to hepatitis G/GB-C virus in siky transfused patients with thalassemia.
Transfusion 1998; 38: 301-6.
27. Uzunalimoğlu Ö, Bozday› AM, Bozkaya H, Çağs›n S, Özkan H. S›k transfüzyon yap›lan hastalarda HGV RNA s›kl›ğ›. 13. Uluslararas› Gastroenteroloji Kongresi, 8-13 Ekim 1996, Antalya, Türk
Gastroenteroloji Dergisi 1996; 7 (Suppl): A 34.
28. Kocabaş E, Antmen B, Aksaray N, et al. Prevalence of GB virus C/hepatitis G virus infection in pediatric patients receiving sike transfusions in southern Turkey. Turkish J Pediatr 1999; 41: 81-9.
34. Taşyaran M. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi.
Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003.
1. Bask›. Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2003:
121-8.
29. Pekbay A, Günayd›n M, Esen F. Çeşitli risk gruplar› ve sağl›kl› toplumda hepatit G virüsü prevalans›n›n belirlenmesi. Viral Hepatit Derg 2000;
6: 58-61.
35. Akk›z H. HCV infeksiyonu epidemiyolojisi. Tekeli
E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003. 1. Bask›. Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2003: 199221.
30. Cacopardo B, Berger A, Cosentino S, et al. Serum
hepatitis G virus RNA in multitransfused thalassemics from Eastern Siciily. J Infec 1998; 36:
179-83.
36. Guilera M, Saiz JC, Lpoez-Labrador FX, et al.
Hepatitis G virus infection in chronic liver disease. Gut 1998; 42: 107-11.
31. Karayiannis P, Hadziyannis SJ, Kim J, et al. Hepatitis G virus infection: Clinical characteristics
and response to interferon. J Viral Hepat 1997;
4: 37-44.
32. Lavanchy. Hepatitis B virus epidemiology, disease burden, treatment, and current and emerging
prevention and control measures. J Viral Hepat
2004; 11: 97-107.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Cihat fiANLI
Dumlup›nar Caddesi No: 43/2
Cebeci/ANKARA
33. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin
epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003. 1. Bask›. Viral Hepatitle
Savaş›m Derneği, 2003: 10-55.
157
De¤iflik Serolojik Belirleyicilere Sahip
Hastalarda HBV-DNA’n›n De¤erlendirilmesi
Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU1, Hamza BOZKURT1, Görkem YAMAN1,
Nihat KUTLUAY1, Mustafa BERKTAfi1
1 Yüzüncü
Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, VAN
ÖZET
Bu çal›flmada, hepatit B virüsü (HBV) ile infekte oldu¤u saptanan ve de¤iflik serolojik markerlere sahip olan hastalar kendi içinde yorumlanm›fl ve hangi klinik safhada bulunabilece¤i hakk›nda yorum getirilmifltir. Bu amaçla,
75 hasta çal›flma kapsam›na al›nm›fl, bunlar›n kendi aralar›nda HBV-DNA ve hepatit serolojik marker de¤erleri yorumlanm›flt›r. Bu amaçla bDNA-Bayer kitleri ile serolojik markerlerin ölçülmesi için “microparticle enzyme immunoassay (MEIA)” kitleri kullan›lm›flt›r. Buna göre 75 hastan›n 54 (%72)’ünde HBV-DNA pozitif bulunmufl olup, bu
pozitif hastalar›n 35 (%64.8)’inde HBeAg pozitifli¤i saptanm›flt›r. HBV-DNA’s› negatif 21 (%28) hastan›n ise sadece 1 (%4.8)’inde HBeAg pozitif bulunmufltur. Ayr›ca, HBsAg, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc IgM ve anti-HBc IgG de¤erleri ile ayn› anda bak›lan HBV-DNA sonuçlar› karfl›laflt›r›lan 46 hastan›n 31 (%67.4)’inde HBV-DNA pozitif bulunmufltur. Bu hastalar›n 29 (%63)’unda HBsAg, 22 (%48)’sinde HBeAg, 7 (%15)’sinde anti-HBe, 1 (%2)’inde anti-HBc
IgM, 29 (%63)’unda ise anti-HBc IgG pozitif olarak bulunmufltur. HBV-DNA negatif 15 (%33) hastan›n 14 (%30)’ünde HBsAg, 1 (%2)’inde HBeAg, 13 (%28)’ünde anti-HBe, 14 (%30)’ünde anti-HBc IgG pozitif olarak bulunmufltur.
Anti-HBc IgM pozitifli¤ine ise rastlanmam›flt›r.
Anahtar Kelimeler: HBV-DNA, serolojik markerler.
SUMMARY
Evaluation of HBV-DNA in Patients with Different Serologic Markers
In this study, patients infected with HBV with uncharacteristic serologic markers were interpreted and their probable clinical stages were determined. With this purpose, 75 patients were evaluated for HBV-DNA and hepatitis serologic markers. HBV-DNA results were obtained using bDNA-Bayer kits and serologic markers were detected using
microparticle enzyme immunoassay (MEIA) kits. From 75 patients, 54 (72%) were HBV-DNA positive, and 35
(64.8%) of them were HBeAg positive. From 21 (28%) patients who are HBV-DNA negative, only 1 (4.8%) patient
was HBeAg positive. HBsAg, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc IgM and anti-HBc IgG of 46 patients were compared with
HBV- DNA results simultaneously and 31 (67.4%) patients were HBV-DNA positive and HBsAg, HBeAg, anti-HBe,
anti-HBc IgM, anti-HBc IgG results were positive in 29 (63%), 22 (48%), 7 (15%), 1 (2%), and 29 (63%) patients respectively. In 15 (33%) patients with negative HBV-DNA results, HBsAg in 14 (30%), HBeAg in 1 (2%), anti-HBe in
13 (28%), anti-HBc IgG in 14 (30%) were positive, and none of them were positive for anti-HBc IgM.
Key Words: HBV-DNA, serologic markers.
158
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonunun belirlenmesinde en önemli tan› yöntemi, serolojik belirleyicilerin saptanmas›d›r. Ancak hastal›k belirleyicilerin çok say›da oluflu, kona¤›n immünite özelli¤i ve testlerin duyarl›l›k ve özgüllü¤üne ba¤l› olarak de¤iflik tablolar ortaya ç›kabilmektedir.
Hepatit B yüzey antijeni (HBsAg) akut hastal›k esnas›nda, semptomlar›n bafllamas›ndan sonraki
iki-yedi haftal›k sürede serumda görülebilmektedir. Sar›l›¤›n ve semptomlar›n bafllang›c›nda, hastalar›n %95’inde HBsAg pozitif olmakta ve h›zla
serumdan kaybolmaktad›r. Bu durumda hastal›¤›n de¤erlendirilmesinde antikorlar ön plana ç›kmaktad›r. Hepatit B core antijenine karfl› oluflmufl
antikor (anti-HBc), HBV infeksiyonunun çok güvenilir bir markeridir ve semptomlar›n bafllang›c›nda belirmektedir. Bunun yan›nda anti-HBc
IgM’nin serumda bulunmas›, hepatit B’nin teflhisinde çok yararl› bir testtir. Fakat bu marker çok
h›zla kanda azalmakta, bu nedenle saptanmas› da
güç olmaktad›r. Anti-HBc IgM testinde yanl›fl pozitif ve negatif sonuçlar olabilirse de, bu durum
çok nadirdir. HBV’ye ait “e” antijeninin (HBeAg)
ve viral DNA’n›n serumda bulunmas›, akut hepatit B tan›s› için direkt kullan›labilecek markerlerdir. Bu markerlerin akut viral hepatitin bafllang›ç
esnas›nda saptanmas›, bize akut viral replikasyonun oldu¤unu göstermektedir. HBV infeksiyonlu
hastalar›n %5-10’unda HBsAg temizlenememekte
ve bu kifliler HBsAg tafl›y›c›s› haline gelmektedir.
Asemptomatik tafl›y›c›lar, anormal karaci¤er
fonksiyonlar› bulunmadan HBsAg’si pozitif olan
kronik hepatit B (KHB) hastalar›d›r. Genel olarak
tafl›y›c›larda anti-HBc mevcuttur. HBeAg pozitif
ve anti-HBe negatif oldu¤u durumlarda viral replikasyondan bahsedilmektedir. Replikasyonun olmad›¤› durumlarda ise HBeAg negatif ve anti-HBe
pozitiftir. Fakat son zamanlarda baz› hastalar›n
mutant HBV ile infekte oldu¤undan bahsedilmektedir. Bunun sonucunda da HBeAg aktivitesi gerçekleflememektedir. Bu hastalarda sirkülasyondaki HBV-DNA’n›n mevcudiyeti hastalardaki replikasyon dönemini belirtmektedir. Kronik hepatit B’nin
gidiflat›nda replikatif faz› takiben nonreplikatif faz
oluflmaktad›r. Replikatif faz karaci¤erin inflamatuvar aktivitesi ile sirkülasyondaki HBV-DNA ve genel olarak HBeAg pozitifli¤i ile iliflkilidir. Replikatif faz›n sonlar›nda inflamatuvar aktivite ve HBV-
DNA seviyeleri, nonreplikatif dönemin bafllang›c›na do¤ru azal›r. Burada inflamasyon mevcut de¤ildir. HBeAg yoktur, bunun yerine anti-HBe mevcuttur. Bu fazda sirkülasyonda HBV-DNA muhtemelen yoktur. Fakat polimeraz zincir reaksiyonu
(PCR) ile sirkülasyonda HBV-DNA saptanabilmektedir. HBV-DNA’n›n gösterilmesi halen viral replikasyonun olabilece¤ini göstermektedir (1).
Bu çal›flmada, HBV ile infekte oldu¤u saptanan
ve de¤iflik serolojik markerlere sahip olan hastalar kendi içinde yorumlanm›fl, farkl› serolojik
göstergeleri bulunan hastalar›n hangi klinik safhada bulunabilece¤i hakk›nda yorum getirilmeye
çal›fl›lm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Çal›flmada hepatit B ön tan›l› kiflilerde HBV-DNA
ile di¤er serolojik markerlerin iliflkisinin araflt›r›lmas› ve serolojik olarak de¤iflikli¤in gösterilmesi
amaçlanm›fl olup, 75 hasta çal›flmaya al›nm›flt›r.
Bu amaçla, HBV-DNA Assay (bDNA-Bayer Cat
No:124057) kitleri ve Quantiplex System 340
bDNA Analyzer (Chiron Diagnostic, East Walpole,
MA, Amerika) cihaz› ile serolojik markerlerin ölçülmesi için “microparticle enzyme immunoassay
(MEIA)” kitleri ve Abbott Diagnostics (WiesbadenAlmanya) cihazlar› kullan›lm›flt›r. Çal›flmada HBVDNA için 2.5 pg/mL’nin üstündeki de¤erler pozitif
kabul edilmifl ve ayn› tarihlerde ölçülmüfl serolojik markerlerle de¤erlendirilmesi yap›lm›flt›r.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan hasta grubunun tümünde HBVDNA ve HBeAg incelenmifltir. Buna göre 75 hastan›n 54 (%72)’ünde HBV-DNA pozitif bulunmufl
olup, bu pozitif hastalar›n 35 (%64.8)’inde HBeAg
pozitifli¤i saptanm›flt›r. HBV-DNA’s› negatif 21
(%28) hastan›n ise sadece 1 (%4.8)’inde HBeAg
pozitif bulunmufltur (Tablo 1).
Tablo 1. HBV-DNA HBeAg iliflkisi (n= 75).
HBV-DNA
HBeAg
Sayı (%)
+
+
35 (47)
+
-
19 (25)
-
+
1 (1)
-
-
20 (27)
159
Güdücüo¤lu H ve ark.
Yine bu hasta grubunun 69’unda HBV-DNA,
HBsAg, HBeAg birlikte incelenmifl olup, HBV-DNA
pozitif 50 (%72) hastan›n 48 (%96)’inde HBsAg, 32
(%64)’sinde HBeAg pozitif bulunmufltur. HBVDNA negatif 19 (%28) hastan›n 17 (%89)’sinde
HBsAg pozitif, 1 (%5)’inde HBeAg pozitif bulunmufltur (Tablo 2).
Ayn› grupta; HBV-DNA, HBsAg, HBeAg ve antiHBe’si incelenen 61 hastada, HBV-DNA’s› pozitif 44
(%72) hastan›n 41 (%93)’inde HBsAg, 30 (%68)’unda HBeAg, 12 (%27)’sinde anti-HBe pozitif olarak
bulunmufltur. HBV-DNA negatif 17 (%28) hastan›n
17 (%100)’sinde HBsAg, 1 (%6)’inde HBeAg, 16
(%94)’s›nda anti-HBe pozitif bulunmufltur (Tablo 3).
HBV-DNA, HBsAg, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc IgM
ve anti-HBc IgG bak›lan 46 hastan›n, 31
(%67.4)’inde HBV-DNA pozitif bulunmufltur. Bu
hastalar›n 29 (%94)’unda HBsAg, 22 (%71)’sinde
HBeAg, 7 (%23)’sinde anti-HBe, 1 (%3)’inde anti-
Tablo 2. HBV-DNA, HBsAg ve HBeAg iliflkisi
(n= 69).
HBV-DNA
HBsAg
HBeAg
Sayı (%)
+
+
+
32 (46)
+
+
-
16 (23)
+
-
-
2 (3)
-
+
+
1 (2)
-
+
-
16 (23)
-
-
-
2 (3)6
HBc IgM, 29 (%94)’unda ise anti-HBc IgG pozitif olarak bulunmufltur. HBV-DNA negatif 15 (%33) hastan›n 14 (%93)’ünde HBsAg, 1 (%7)’inde HBeAg, 13
(%87)’ünde anti-HBe, 14 (%93)’ünde anti-HBc IgG
pozitif olarak bulunmufltur. Anti-HBc IgM pozitifli¤ine ise rastlanmam›flt›r (Tablo 4).
Tablo 3. HBV-DNA, HBsAg, HBeAg ve anti-HBe iliflkisi (n= 61).
HBV-DNA
HBsAg
HBeAg
Anti-HBe
Sayı (%)
+
+
+
+
1 (2)
+
+
+
-
29 (46)
+
-
-
-
3 (5)
+
+
-
+
11 (18)
-
+
+
-
1 (2)
-
+
-
+
16 (27)
Tablo 4. HBV-DNA, HBsAg, HBeAg, anti-HBe, anti-HBc IgM ve anti-HBC IgG iliflkisi.
HBV-DNA
HBsAg
HBeAg
Anti-HBe
Anti-HBc IgM
Anti-HBc-IgG
Sayı (%)
+
+
+
-
-
-
1 (2)
+
+
+
-
-
+
20 (44)
+
+
+
-
+
+
1 (2)
+
+
-
+
-
+
7 (15)
+
-
-
-
-
+
1 (2)
160
+
-
-
-
-
-
1 (2)
-
+
+
-
-
+
1 (2)
-
+
-
+
-
+
13 (29)
-
-
-
-
-
-
1 (2)
TARTIfiMA
Yap›lan araflt›rma sonucunda; HBV-DNA’s› negatif
hastalar›n biri d›fl›nda, HBeAg negatifli¤i saptanm›flt›r. Bunun yan›nda HBV-DNA pozitif hastalar›n
serolojileri bulunduklar› klinik duruma göre de¤ifliklik göstermekte olup, bu da onlar›n çeflitli markerlerinin pozitif ya da negatif sonuçlar vermesine neden olmaktad›r. Bu de¤ifliklikler tam bir virüs partikülünün bulunup bulunmamas›na göre
de de¤iflmektedir.
Hepatit B’nin çeflitli klinik durumlar›na göre markerlerinin bulgusu Tablo 5’te görülmektedir.
Yapt›¤›m›z bu çal›flmada elde edilen sonuçlar›n
Tablo 5’e göre yorumlanmas› ile çal›flmaya al›nan
gruptaki hastalar›n hangi infeksiyon döneminde
bulundu¤u daha kolay yorumlanabilecektir.
Tablo 4’te verilen 46 hastaya ait veriler Tablo 5’e
göre yorumlan›rsa; bir hastan›n erken inkübasyon, bir hastan›n geç inkübasyon, bir hastan›n
akut infeksiyon, 20 hastan›n kronik infeksiyon, 13
hastan›n sa¤l›kl› HBsAg tafl›y›c›s›, yedi hastan›n
daha önce incelenen HBV-DNA düzeylerinin gittikçe azalmakta oldu¤u, flu andaki HBV-DNA de¤erlerinin de çok düflük s›n›rlarda bulundu¤u görülmekte olup, bu hasta grubunun çok yak›nda
sa¤l›kl› HBsAg tafl›y›c›s› olaca¤› konusunda bir ön
görüfle var›labilir. Bir hastada HBeAg ve HBsAg
pozitif bulunmas›na ra¤men HBV-DNA’s›n›n negatif oldu¤u, yine bir hastada infeksiyonun tüm
markerlerinin düflük olmas›na ra¤men HBV-DNA
ve anti-HBc’nin pozitif oldu¤u de¤iflik bir serolojik tabloya rastlanm›flt›r.
Tablo 3’teki 61 hasta sonucunun Tablo 5’teki kriterlere göre yorumlanmas› durumunda ise; HBVDNA ve HBeAg’si pozitif, anti-HBe’si negatif 29
(%48) hastada replikasyonun mevcut oldu¤undan, HBV-DNA’s› ve anti-HBe’si pozitif, HBeAg’si
negatif 11 (%18) hasta ile HBV-DNA’s› pozitif, HBeAg ve anti-HBe’si negatif 3 (%5) hastada ise replikasyonun mevcut oldu¤undan, muhtemelen mutant HBV bulundu¤undan söz edilebilir. HBV-DNA
ve HBeAg’si negatif, anti-HBe’si pozitif 16 (%26)
hastada ise replikasyonun sona erdi¤inden bahsedilebilir (3).
Bu çal›flmada, hepatit klini¤i ile sürekli takipte
bulunan 75 hastan›n tümünde ayn› tetkiklerin istenmemesi nedeniyle al›nan sonuçlar›n dört ayr›
grupta yorumlanmas› uygun görülmüfltür. Buna
göre Tablo 1’de; HBV-DNA ve HBeAg pozitif 35
(%47), HBV-DNA pozitif/HBeAg negatif 19 (%25),
HBV-DNA negatif/HBeAg pozitif 1 (%1.3) olarak
bulunmufltur. Geriye kalan 20 (%27) hastada her
Tablo 5. ‹nfeksiyon ve konvalesans›n farkl› safhalar›nda hepatit B virüs markerleri (2).
İnfeksiyon
dönemi
HBV-DNA
HBsAg
HBeAg
Anti-HBe
Anti-HBs
Erken
inkübasyon
+
-
-
-
-
-
-
Geç
infeksiyon
+
+
+ veya -
-
-
-
-
Akut
infeksiyon
+
+
+
+
+
-
-
HBsAg negatif
akut infeksiyon
?
-
-
+
+
-
-
Kronik
infeksiyon
+
+
+
+++
+ veya -
-
-
Sağlıklı
HBsAg taşıyıcısı
-
+
-
+++
+ veya -
+
-
Yeni infeksiyon
+ veya -
-
-
++
+
+
+ veya -
Az görülen
infeksiyon
-
-
-
+
-
-
+ veya -
Aşıya cevap
-
-
-
-
-
-
+
Anti-HBc IgG Anti-HBc IgM
161
Güdücüo¤lu H ve ark.
iki marker de negatif olarak saptanm›flt›r. Burada
özellikle bir hastada HBeAg pozitif olmas›na ra¤men HBV-DNA’n›n negatif olarak saptanmas› gibi
ola¤an d›fl› bir duruma rastlanm›flt›r.
Okan ve arkadafllar›, anti-HBe ve HBV-DNA pozitifli¤ini %5.3, HBeAg pozitif, HBV-DNA negatif olgu say›s›n› ise %8 olarak bulmufllard›r (4). Bizim
çal›flmam›zda ise s›ras›yla bu oranlar %20 ve
%1.6 olarak bulunmufltur (Tablo 3). Bu durum
hastalar›n, hastal›klar› esnas›nda çok farkl› klinik
tablolar gösterebilece¤ini akl›m›za getirmektedir.
Anti-HBe ve HBV-DNA pozitifli¤inin birarada bulundu¤u durumlar, replikasyonun devam etti¤inin bir göstergesidir (3).
Gökahmeto¤lu ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir çal›flmada, HBV-DNA pozitif olgular›n 37 (%80.4)’sinde HBeAg pozitif/anti-HBe negatif, 8 (%17.4)’inde
HBeAg negatif/anti-HBe pozitif, 1 (%2.2)’inde ise
HBeAg ve anti-HBeAg negatif olarak bildirilmifltir
(5). Bizim çal›flmam›zda ise bu oranlar s›ras›yla;
29 (%67), 11 (%25), 3 (%7) olarak saptanm›flt›r
(Tablo 3). Çal›flmada elde edilen de¤erler, bu çal›flmada al›nan sonuçlarla uyumludur.
Dündar ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir çal›flmada,
HBV-DNA pozitif 140 hastan›n 109 (%77.86)’unda
HBsAg pozitif bulunmufl, 31 (%22.14)’inde ise
HBsAg negatif olarak bildirilmifltir (6). Bizim çal›flmam›zda; 50 HBV-DNA pozitif hastan›n 48
(%96)’inde HBsAg pozitif, 2 (%4)’sinde ise negatif
olarak bulunmufltur (Tablo 2). Bizim çal›flmam›zdaki de¤erlerin farkl› olmas›, çal›flt›¤›m›z hasta
grubunun ço¤unlukla akut veya kronik hepatit tan›s› alm›fl hasta grubu olmas› nedeniyledir. Yine
Dündar ve arkadafllar›n›n yapt›klar› bir baflka çal›flmada, 318 örne¤in 52 (%16.35)’sinde HBV-DNA
pozitif bulunurken, HBeAg 51 (%16.03) olguda pozitif olarak verilmifltir. Bizim yapt›¤›m›z çal›flmada
da 75 hastan›n 54 (%72)’ünde HBV-DNA pozitif
iken, 36 (%48)’s›nda HBeAg pozitifli¤i saptanm›flt›r (Tablo 1). Böylece bizim çal›flt›¤›m›z hasta grubunun ço¤unun akut ya da kronik infeksiyon döneminde oldu¤u, daha az›n›n ise erken inkübasyon ya da yeni infeksiyon döneminde oldu¤unu
söyleyebiliriz.
Ayn› araflt›rmac›lar; HBV-DNA pozitif olgular›n 27
(%51.92)’sinde HBeAg’sini pozitif bulurlarken, 25
(%48.07)’inde HBeAg’sini negatif olarak bildirmifllerdir (6). Bizim yapt›¤›m›z çal›flmada ise; HBVDNA pozitif olgunun 35 (%65)’inde HBeAg pozitif
162
iken, 19 (%35)’unda ise HBeAg negatif olarak bulunmufltur. Bu sonuçlar Dündar ve arkadafllar›n›n
sonuçlar› ile benzerdir. Yine bu araflt›rmac›lar,
HBV-DNA negatif, HBeAg pozitif olgu oran›n› %9.3
olarak bulmalar›na ra¤men bizim yapt›¤›m›z çal›flmada %1.3 olarak saptanm›flt›r (Tablo 1) (6).
Aflç› ve arkadafllar› yapt›klar› çal›flmada, HBsAg
pozitif 130 hasta serum örne¤inin 55 (%42.3)’inde
HBV-DNA’y› pozitif olarak bulmufllar, bizde ise 65
HBsAg pozitif hastan›n 50 (%77)’sinde HBV-DNA
pozitif bulunmufltur (Tablo 2) (7). Yine ayn› çal›flmada; HBeAg pozitif 12 (%21.4) serum örne¤inde
HBV-DNA bulunamam›fl, HBeAg negatif 11 (%14.9)
serum örne¤inde HBV-DNA pozitif bulunmufltur.
Bizim yapt›¤›m›z çal›flmada, HBeAg pozitif hastalar›n 1 (%3.2)’inde HBV-DNA bulunamam›fl, HBeAg negatif hastalar›n 14 (%46.6)’ünde ise HBVDNA pozitif bulunmufltur (Tablo 3).
Gupta ve arkadafllar›n›n yapt›klar› çal›flmada,
HBeAg pozitif 12 serum örne¤inin tamam›nda, anti-HBe pozitif 23 serum örne¤inin 14 (%60.9)’ünde,
HBeAg ve anti-HBe negatif 25 serum örne¤inin 13
(%52)’ünde HBV-DNA pozitif bulundu¤u bildirilmifltir (8). Bizim yapt›¤›m›z çal›flmada ise, HBeAg
pozitif 23 hastan›n 22 (%96)’sinde, anti-HBe pozitif 20 hastan›n 7 (%35)’sinde, HBeAg ve anti-HBe
negatif 3 hastan›n 2 (%67)’sinde HBV-DNA pozitif
olarak bulunmufltur (Tablo 4).
Sonuç olarak; hepatit klini¤i gösteren hastalar›n
markerleri klinik tablolar›na ba¤l› olarak çok de¤iflkenlik göstermektedir. Bu nedenle hastalar›n
de¤erlendirmeye al›nd›klar› dönemlere göre farkl›
laboratuvar verilerine ulafl›labilmektedir. Hepatit
klini¤i olan hastalar›n laboratuvar tetkiklerinin,
klinik tablolar› ile birlikte yorumlanmas› ve hasta
hakk›nda buna göre karar verilmesinin gereklili¤i
bu çal›flma ile bir kez daha vurgulanm›flt›r.
KAYNAKLAR
1.
2.
Hsu HH, Feinstone SM, Hoofnagle JH. Acute Viral Hepatitis. In: Mandell GL, Bennet JE, Dolin
R. (eds). Mandell, Douglas and Bennett’s Principles and Practice of Infectious Diseases. 4th ed.
NewYork: Churchill-Livingstone Inc, 1995:
1136-53.
Horvat RT, Tegtmeier GE. Hepatitis B and D Viruses. In: Murray PR, Baron EJ, Pfaller MA, Jorgensen JH, Yolken RH (eds). Manual of Clinical
Microbiology. 8th ed. Washington: ASM Press,
2003: 1464-79.
3.
4.
5.
6.
7.
Kurt H. Klinik bulgular. K›l›çturgay K, Badur S
(editörler). Viral Hepatit 2001. 1. Bask›. İstanbul:
Deniz Ofset, 2001: 129-34.
Okan A, Yücesoy M, Akp›nar H, Bahar H, Tankurt E. Asemptomatik hepatit B virusu taş›y›c›larda serum HBV-DNA düzeyleri. Viral Hepatit
Derg 1997; 2: 94-96.
Gökahmetoğlu S, Y›ld›r›m A, K araca N, Artan C,
Özbal Y. Hepatit B yüzey antijeni (HBsAg) pozitif
askerlerin HBV-DNA düzeylerinin değerlendirilmesi. İnfeksiyon Derg 2002; 16: 415-7.
Dündar İH, Saltoğlu N, Yaman A, Aslan A, Çetiner S. Hepatit B virus markerleri ile HBV-DNA
ilişkisi. Türk Mikrobiyol Cem Derg 1994; 24:
240-2.
Aşç› Z, Akbulut A, Doymaz MZ, Felek S, K›l›ç SS.
Serumda hepatit B virus (HBV) DNA’s›n›n PCR
yöntemi ile taranmas› ve HBV serolojik göstergeleriyle karş›laşt›r›lmas›. Viral Hepatit Derg 1996;
2: 6-9.
8.
Gupta BP, Jayasuryan N, Jameel S. Direct detection of hepatitis B virus from dried blood spots by
polymerase chain reaction amplication. J Clin
Microbiol 1992; 30: 1913-6.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Hüseyin GÜDÜCÜO⁄LU
Yüzüncü Y›l Üniversitesi T›p Fakültesi
Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
VAN
163
‹naktif Hepatit B Tafl›y›c›lar› ile Kronik Hepatit
B, C ve D Olgular›nda Anti-HAV
Total Prevalans›
Çi¤dem ATAMAN HAT‹PO⁄LU1, Sami KINIKLI1, Süda TEK‹N KORUK1, Nefle ATEfi ARICA1,
Günay TUNCER ERTEM1, M. Arzu YETK‹N1, Necla TÜLEK2, Ali Pekcan DEM‹RÖZ1,
1 S.B.
Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i, ANKARA
May›s Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, SAMSUN
2 Ondokuz
ÖZET
Hepatit A virüsü (HAV) infeksiyonu tüm dünyada yayg›n olan bir sa¤l›k sorunudur, ancak nadiren fatal fulminan
hepatite neden olur. Kronik karaci¤er hastal›¤› olanlarda HAV infeksiyonu sonucu fulminan hepatit ve ölüm oran›
daha yüksektir. Altta yatan kronik karaci¤er hastal›¤› olan ve anti-HAV antikoru negatif bulunan hastalar›n hepatit
A’ya karfl› afl›lanmalar› önerilmektedir. Bu çal›flmada, toplam 780 hastaya (680 inaktif hepatit B tafl›y›c›s›, 62 kronik hepatit C, 34 kronik hepatit B, 4 kronik hepatit D) anti-HAV total tetkiki yap›lm›flt›r. Anti-HAV prevalans› %93.7
olarak tespit edilmifltir.
Anahtar Kelimeler: Hepatit A virüsü infeksiyonu, seroprevalans, kronik viral hepatit.
SUMMARY
Anti-HAV Total Prevalence in Inactive Hepatitis B Carriers and in Patients with
Chronic Hepatitis B, C and D
Hepatitis A virus (HAV) infection is a worldwide health problem, but rarely causes fatal fulminan hepatitis. HAV infection in patients with chronic liver diseases is associated with increased rate of fulminan hepatitis and mortality.
Vaccination against HAV is recommended for patients with underlying chronic liver disease who are negative for
anti-HAV antibody. In this study, a total of 780 patients (680 inactive hepatitis B virus carrier, 62 chronic hepatitis
C, 34 chronic hepatitis B, 4 chronic hepatitis D) were tested for the presence of anti-HAV total antibody. Anti-HAV
seroprevalence was found 93.7%.
Key Words: Hepatitis A virus infection, seroprevalence, chronic viral hepatitis.
164
‹naktif Hepatit B Tafl›y›c›lar› ile Kronik Hepatit B, C ve D Olgular›nda Anti-HAV Total Prevalans›
tit C (KHC) ve 7 kronik hepatit D (KHD) olgusunda anti-HAV seroprevalans› retrospektif olarak
araflt›r›ld›. Anti-HAV total tetkiki yap›lm›fl olan
682 inaktif hepatit B tafl›y›c›s›, 34 KHB, 62 KHC ve
dört KHD olgusu çal›flmaya dahil edildi. Olgular›n anti-HAV total tetkikleri hastanemizin mikrobiyoloji ve klinik mikrobiyoloji klini¤inde ELISA
yöntemi ile çal›fl›ld›. Olgular›n yafl, cinsiyet ve
mesleklerine ait bilgiler, hepatit A’ya yönelik afl›lanma durumu ve anti-HAV total sonuçlar› oluflturulan formlara kaydedildi. ‹statistiksel de¤erlendirmeler SPSS 10 program›nda t-testi kullan›larak
yap›ld›.
G‹R‹fi
Hepatit A virüsü (HAV) infeksiyonu tüm dünyada, özellikle de geliflmekte olan ülkelerde, genellikle çocukluk ça¤›nda asemptomatik olarak geçirilen bir infeksiyon hastal›¤›d›r. Sosyo ekonomik
düzeyin art›fl›, sanitasyon ve hijyen koflullar›n›n
düzelmesi ile birlikte anti-HAV prevalans› azalmakta ve böylece toplumda infeksiyona duyarl›l›k artmaktad›r. Bu durumda infeksiyon ile karfl›laflma yafl› da daha ileri yafllara kaymaktad›r.
Eriflkin yafl grubunda HAV infeksiyonunun morbidite, mortalite ve tedavi maliyeti daha yüksektir (1,2).
BULGULAR
Viral hepatit A’n›n en düflük insidans› ‹skandinav
ülkelerinde görülürken, bu ülkeleri Japonya,
Avustralya ve baz› Avrupa ülkeleri izlemektedir.
Akdeniz k›y›s›, Afrika ve baz› geliflmekte olan ülkelerde ise hepatit A prevalans› yüksektir (2). Ülkemizde hepatit A infeksiyonunun s›kl›¤› bölgeye, yafla ve sosyo ekonomik düzeye göre de¤iflmektedir. Son y›llarda ülkemizdeki sosyo ekonomik geliflmelerle birlikte virüs ile karfl›laflma yafl›n›n eriflkin yafllara kayd›¤› görülmektedir (3).
Akut hepatit A infeksiyonu nadiren fatal seyreder, ancak altta yatan kronik karaci¤er hastal›¤›
olan olgularda fulminan seyir ve mortalite oran›
yüksektir; bu nedenle bu hasta grubunun hepatit
A’ya karfl› afl›lanmalar› önerilmektedir (1,4,5).
‹naktif hepatit B tafl›y›c›s› 682 olgudan hepatit A
afl›s› yap›lm›fl olan iki olgu çal›flma d›fl› b›rak›ld›.
Alt›yüzsekseni inaktif hepatit B tafl›y›c›s›, 34’ü
KHB, dördü KHD ve 62’si KHC olgusu olmak üzere toplam 780 olgu çal›flmaya al›nd›. Olgular›n 395
(%51)’i erkek, 385 (%49)’i kad›n, yafl aral›¤› 15-80,
yafl ortalamalar› 37.26 ± 13.16 y›l idi.
Olgular›n anti-HAV total pozitiflik oranlar› Tablo
1’de görülmektedir.
Toplam 780 olguda anti-HAV total prevalans›
%93.7 olarak saptand›. Anti-HAV total pozitif ve
negatif olarak saptanan olgular›n yafl ortalamalar› Tablo 2’de görülmektedir.
MATERYAL ve METOD
Anti-HAV total pozitif ve negatif olgular yafl ortalamalar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›klar›nda aralar›nda bir fark saptanmad› (p= 0.15). Olgular›n yafl
aral›klar›na göre anti-HAV total pozitiflik oranlar›
Tablo 3’te görülmektedir.
S.B. Ankara E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Poliklini¤i’nde 2000-2004 y›llar› aras›nda takip edilen
eriflkin yafl grubundaki 1249 inaktif hepatit B tafl›y›c›s›, 35 kronik hepatit B (KHB), 131 kronik hepa-
Altm›flbefl yafl›na kadar yafl artt›kça anti-HAV total pozitifli¤inin de artt›¤› saptand›. Altm›flbefl
yafl üzerinde de ortalama prevalans de¤erinin
(%93.7) üzerinde bir pozitiflik oran› (%94.1) tespit edildi.
Bu çal›flmada, inaktif hepatit B tafl›y›c›lar› ile kronik B, C ve D hepatitli olgularda anti-HAV total
prevalans›n›n saptanmas› amaçlanm›flt›r.
Tablo 1. Olgular›n anti-HAV total pozitiflik oranlar›.
Olgu sayısı
Sayı
%
Anti-HAV total pozitifliği
Sayı
%
İnaktif hepatit B taşıyıcısı
680
87.2
635
93.4
Kronik hepatit B
34
4.4
33
97.0
Kronik hepatit C
62
8.0
59
95.1
Kronik hepatit D
4
0.4
4
100
780
100
731
93.7
Toplam
165
Ataman Hatipo¤lu Ç ve ark.
Tablo 2. Anti-HAV total pozitif ve negatif olgular›n yafl ortalamalar›.
Olgu sayısı
Sayı
%
Yaş ortalaması
Anti-HAV total pozitif
731
93.7
37.43 ± 13.14
Anti-HAV total negatif
49
6.3
34.67 ± 13.25
TARTIfiMA
Tablo 3. Olgular›n yafl aral›klar›na göre anti-HAV
total pozitiflik durumlar›.
Yaş aralığı
Olgu sayısı
Anti-HAV total
pozitif olgular
Sayı
%
15-24
126
115
91.0
25-34
251
234
93.2
35-44
202
190
94.0
45-54
110
105
95.4
55-64
57
55
96.4
≥ 65
34
32
94.1
Toplam
780
731
93.7
Anti-HAV total pozitif olan olgular›n mesleklerine
göre da¤›l›m› Tablo 4’te görülmektedir.
Meslek gruplar› aras›nda anti-HAV seroprevalans›
aç›s›ndan bir fark saptanmad› (p= 0.27).
HAV infeksiyonu tüm dünyada yayg›n olmakla
birlikte, geliflmekte olan ülkelerde daha s›k görülür. Hepatit A seroprevalans› Suriye’de %89, Suudi Arabistan’da %86, ‹spanya’da %41.5, Almanya’da %46.5 olarak saptanm›flt›r (6-9). Hindistan’da yap›lan bir çal›flmada, anti-HAV antikor pozitifli¤i çocuk yafl grubunda %93.2, kronik karaci¤er hastal›¤› bulunan eriflkin yafl grubunda %97.6
olarak bulunmufltur (10).
Ülkemizde hepatit A prevalans› yafla ve bölgeye
göre de¤ifliklikler göstermektedir. Konya’da yap›lan bir çal›flmada, anti-HAV seroprevalans› flehir
merkezinde %25.8 olarak tespit edilirken, k›rsal
kesimde bu oran %67.8 olarak saptanm›flt›r (11).
Ankara, ‹stanbul ve Kayseri’de eriflkin yafl gruplar›nda yap›lan çal›flmalarda, anti-HAV seroprevalans› s›ras›yla %87.4, %94.8 ve %97.3 olarak saptanm›flt›r (12-14). Bizim çal›flmam›zda, eriflkin yafl
grubundaki 780 olguda anti-HAV prevalans› %93.7
olarak tespit edilmifltir.
Tablo 4. Anti-HAV total pozitif olan olgular›n mesleklerine göre da¤›l›m›.
Meslek
Olgu sayısı
Anti-HAV total pozitif olgular
Sayı
%
Ev hanımı
334
316
94.6
Memur
86
78
90.7
İşçi
56
52
92.8
Serbest meslek
185
174
94.0
Öğrenci
35
31
88.5
Sağlık sektörü
16
15
93.7
Gıda sektörü
4
3
75.0
Emekli
47
47
100.0
Çalışmıyor
17
15
88.2
Toplam
780
731
93.7
166
‹naktif Hepatit B Tafl›y›c›lar› ile Kronik Hepatit B, C ve D Olgular›nda Anti-HAV Total Prevalans›
Anti-HAV seroprevalans› yaflla birlikte artmaktad›r. Tayland’da yap›lan bir çal›flmada, anti-HAV
prevalans› 25 yafl alt›nda %1.95, 25 yafl üzerinde
%90.9 olarak saptan›rken, Hong-Kong’da yap›lan
bir çal›flmada, anti-HAV pozitiflik oranlar› 30 yafl
alt›nda %19.7, 30 yafl üzerinde %79.8 olarak saptanm›flt›r (15,16). Ülkemizde Edirne’de 2-5, 6-10,
11-14 ve 15-19 yafl gruplar›nda yap›lan bir çal›flmada anti-HAV prevalans› s›ras›yla %4.4, %25,
%37.3 ve %43.2 olarak tespit edilmifl, yaflla beraber prevalans›n artt›¤› belirtilmifltir (17). Manisa’da 6 ay-17 yafl ve ‹stanbul’da 6 ay-15 yafl grubundaki çocuklarda yap›lan çal›flmalarda da benzer flekilde anti-HAV seroprevalans›n›n yaflla beraber artt›¤› gösterilmifltir (18,19). Bizim çal›flmam›zda eriflkin yafl grubunda anti-HAV prevalans›n›n 65 yafl›na kadar yaflla beraber artt›¤›, 65 yafl
üzerindeki prevalans de¤erinin de (%94.1) olgulardaki ortalama prevalans de¤erinin (%93.7) üzerinde oldu¤u saptanm›flt›r. Anti-HAV total negatif ve
pozitif olgular yafl ortalamalar› aç›s›ndan karfl›laflt›r›ld›klar›nda bir fark saptanmam›flt›r (p= 0.15).
Kalabal›k ve alt yap›s› yetersiz ortamlarda yaflayanlar, özel bak›m gerektiren hastalar, yuva ve
krefllerde bak›lan çocuklar, kanalizasyon iflçileri,
damar içi uyuflturucu ba¤›ml›lar› ve eflcinseller
hepatit A aç›s›ndan yüksek riskli olarak kabul edilir (2). Sa¤l›k çal›flanlar› ve ö¤rencileri de HAV infeksiyonu aç›s›ndan riskli olan gruplar içinde say›labilir (20). Polonya’da yap›lan bir çal›flmada,
40 yafl›n alt›ndaki sa¤l›k çal›flanlar›nda anti-HAV
prevalans› %59.2 iken, bu oran›n 40 yafl üzerinde
%88.6 oldu¤u, 40 yafl›n alt›ndaki sa¤l›k çal›flanlar›n›n mesleki olarak hepatit A infeksiyonuna aç›k
olduklar› vurgulanm›flt›r (21). Ülkemizde Öncü ve
arkadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada, hemflirelerin
%92.2’sinde, hemflirelik ö¤rencilerinin %57.5’inde
anti-HAV IgG pozitif bulunmufltur (22). Bizim çal›flmam›zda, sa¤l›k sektöründe çal›flan 15 olguda
anti-HAV total pozitifli¤i %93.7 olarak saptanm›flt›r. Çal›flmam›zda meslek gruplar› aras›nda antiHAV seroprevalans› aç›s›ndan bir fark saptanmam›flt›r (p= 0.27).
Literatürde kronik hepatitli olgularda yap›lm›fl
hepatit A prevalans› çal›flmalar› bulunmaktad›r.
Hindistan’da yap›lan bir çal›flmada, kronik karaci¤er hastal›¤› olan 256 olgunun %97.6’s›nda antiHAV antikoru pozitif olarak saptanm›flt›r (10).
Brezilya ve Polonya’da KHC olgular›nda yap›lan
çal›flmalarda anti-HAV antikor prevalans› s›ras›y-
la %86 ve %63 olarak saptanm›flt›r (5,23). Ülkemizde Kumbasar ve arkadafllar›n›n yapt›¤› bir çal›flmada KHB’li olgular›n %85.4’ünde, KHC’li olgular›n %88.5’inde ve KHD’li olgular›n %60’›nda anti-HAV IgG pozitif bulunmufltur (24). Bizim çal›flmam›zda ise anti-HAV total prevalans› inaktif hepatit B tafl›y›c›lar›nda %94.2, KHB olgular›nda
%97, KHC olgular›nda %95.1, KHD olgular›nda ise
%100 olarak saptanm›flt›r.
Kronik karaci¤er hastal›¤› olan olgularda HAV infeksiyonu a¤›r seyreder. Bu olgularda fulminan hepatit ve mortalite oran› da daha yüksek bulunmufltur (1,4,5,25,26). ‹talya’da yap›lan bir çal›flmada,
163 KHB olgusunun 10’unda, 432 KHC olgusunun
ise 17’sinde hepatit A süperinfeksiyonu geliflti¤i,
KHC’li 17 olgunun yedisinde fulminan karaci¤er
yetmezli¤i görüldü¤ü bildirilmifltir (4). Tayland’da
yap›lan bir çal›flmada, HAV infeksiyonunun HBV ve
HCV’ye ba¤l› kronik hepatit olgular›nda %33,
HBsAg tafl›y›c›lar›nda ise %55 oran›nda fulminan
seyretti¤i bildirilmifltir (1). Kanada’da yap›lan bir
çal›flmada ise kronik karaci¤er hastal›¤› olan üç olguda HAV infeksiyonuna ba¤l› fulminan seyir saptanm›flt›r (27). Karaci¤erin ikinci bir hepatit virüsü
ile etkilenmesi yetmezli¤i artt›racakt›r (1); bu nedenle hepatit A’ya karfl› ba¤›fl›kl›¤› olmayan kronik
hepatit olgular›n›n afl›lanmas› önerilmektedir
(1,4,5,25,26). Karaci¤er hastal›¤› ilerledikçe afl›ya
immün cevap da azalaca¤› için olgular›n erken dönemde, kronik karaci¤er hastal›¤› tan›s› konulur
konulmaz afl›lanmalar› önemlidir (25).
Bizim çal›flmam›zda KHB, KHC ve KHD’li olgu grubunda yüksek oranda (%93.7) anti-HAV total pozitifli¤i saptand›. Negatif olarak bulunan az say›daki olgu (%6.3) hepatit A afl›lama program›na al›nd› ve alt› ay ara ile iki doz inaktif hepatit A afl›s›
uyguland›. Akut hepatit A’n›n kronik karaci¤er
hastalar›nda daha a¤›r infeksiyon tablosuna ve
fulminan hepatite neden olabilece¤inin unutulmamas› gerekti¤ini, kronik viral hepatiti olan ve
hepatit A aç›s›ndan seronegatif bulunan olgular›n
saptanmas›n›n ve afl›lanmalar›n›n gerekli oldu¤unu düflünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1.
Pramoolsinsap C, Poovorawan Y, Hirsch P, Busagorn N, Attamas›r›kul K. Acute, hepatitis-A super-infection in HBV carriers, or chronic liver disease related to HBV or HCV. Ann Trop Med Parasitol 1999; 93: 745-51.
167
Ataman Hatipo¤lu Ç ve ark.
2.
Akbulut A. HAV infeksiyonu. Tekeli E, Bal›k İ
(editörler). Viral Hepatit 2003. 1. Bask›. Ankara:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği Yay›n›, 2003:
58-84.
3.
Öncü S, Ertuğrul B, Çağatay A, Eraksoy H, Özsüt
H, Çalangu S. Erişkin hastalarda akut viral hepatit epidemiyolojisi değişiyor mu? Viral Hepatit
Dergisi 2002; 8: 20-4.
4.
Vento S, Garofano T, Renzini C, et al. Fulminant
hepatitis associated with hepatitis A virus superinfection in patients with chronic hepatitis C. N
Engl J Med 1998; 338: 286-90.
5.
Devalle S, de Paula VS, de Oliveira JM, Niel C,
Gaspar AM. Hepatitis A virus infection in hepatitis C Brazilian patients. J Infect 2003; 47: 125-8.
6.
Antaki N, Kebbewar MK. Hepatitis A seroprevalance rate in Syria. Trop Doct 2000; 30: 99-101.
7.
Fathalla SE, Al-Jama AA, Al-Sheikh IH, Islam SI.
Seroprevalance of hepatitis A virus markers in
Eastern Saudi Arabia. Saudi Med J 2000; 21:
945-9.
8.
9.
Junquera S, Mateos M, Lasa E, Chacon J, Baquero F. Seroepidemiologic study of hepatitis A in
the community of Madrid during the year 2002.
Enferm Infecc Microbiol Clin 2004; 22: 448-51.
Thierfelder W, Hellenbrand W, Meisel H, Schreier E, Dortschy R. Prevalence of markers for hepatitis A, B and C in the German population. Results of the German National Health Interview
and Examination Survey 1998. Eur J Epidemiol
2001; 17: 429-35.
10. Acharya SK, Batra Y, Bhatkal B, et al. Seroepidemiology of hepatitis A virus infection among
school children in Delhi and North Indian patients with chronic liver disease: Implications for
HAV vaccination. J Gastroenterol Hepatol 2003;
18: 822-7.
fection and their determinants in adult Chinese
community in Hong Kong. J Med Virol 2004; 72:
538-44.
17. Erdogan MS, Oktun M, Tatman-Otkun M, Akata
F, Ture M. The epidemiology of hepatitis a virus
infection in children, in Edirne, Turkey. Eur J
Epidemiol 2004; 19: 267-73.
18. Tosun S, Ertan P, Kasirga E, Atman U. Changes
in seroprevalance of hepatitis Ain children and
adolescents in Manisa, Turkey. Pediatr Int 2004;
46: 669-72.
19. Sidal M, Unuvar E, Oguz F, Cihan C, Onel D, Badur S. Age specific seroepidemiology of hepatitis
A, B, and E infections among children in Istanbul,
Turkey. Eur J Epidemiol 2001; 17: 141-4.
20. Hofmann F, Wehrle G, Berthold H, Koster D. Hepatitis A as an occupational hazard. Vaccine
1992; 10: 82-4.
21. Grzeszczuk A, Sokolewicz-Bobrowska E, Chlabicz S. Occupational risk of hepatitis A infection
among health care providers in northeastern Poland. Med Sci Monit 2003; 9: 11-4.
22. Öncü S, Öztürk B, Aydemir M, Sakarya S. Sağl›k
çal›şanlar› ve öğrencilerinde anti-HAV IgG prevalans›. Viral Hepatit Dergisi 2004; 9: 162-5.
23. Chlabicz S, Grzeszczuk A, Panasiuk A, Prokopowicz D. Does previous hepatitis A infection affect
the clinicopathological status of chronic hepatitis
C? Hepatogastroenterology 2003; 50: 1066-8.
24. Kumbasar H, Tabak F, Özaras R, Kocazeybek B,
Mert A, Şentürk H. Kronik hepatitli hastalarda
hepatit A virüsü seroprevalans›. Viral Hepatit
Dergisi 2004; 9: 152-5.
25. Koff RS. Risks associated with hepatitis A and hepatitis B in patients with hepatitis C. J Clin Gastroenterol 2001; 33: 20-6.
11. Atabek ME, Fyndyk D, Gulyuz A, Erkul I. Prevalence of anti-HAV and anti-HEV antibodies in
Konya, Turkey. Health Policy 2004; 67: 265-9.
26. Keeffe EB. Is hepatitis A more severe in patients
with chronic hepatitis B and other chronic liver
diseases? Am J Gastroentorol 1995; 90: 201-5.
12. Cesur S, Akin K, Doganoglu I, Birengel S, Balik I.
Hepatitis A and hepatitis B seroprevalance in
adults in the Ankara area. Mikrobiol Bul 2002;
36: 79-83.
27. Lefilliatre P, Villeneuve JP. Fulminant hepatitis A
in patients with chronic liver disease. Can J Public Health 2000; 91: 168-70.
13. Aldeniz C, Çavuşlu Ş, Altunay H ve ark. İstanbul’da A ve E hepatitlerin seroprevalans›. Viral
Hepatit Dergisi 1998; 4: 31-6.
YAZIfiMA ADRES‹
14. K›l›ç H, Şahin İ, Y›ld›r›m MS, Koç AN, Ar›nç H.
HAV seroprevalans›n›n yaş ve mevsimsel analizi.
Viral Hepatit Dergisi 1996; 2: 70-2.
15. Ratanasuwan W, Sonji A, Tiengrim S, Techasathit
W, Suwanagool S. Serological survey of viral hepatitis A, B, and C at Thai Central Region and
Bangkok: A population base study. Southeast Asian J Trop Med Public Health 2004; 35: 416-20.
Dr. Çi¤dem ATAMAN HAT‹PO⁄LU
S.B. Ankara E¤itim ve
Araflt›rma Hastanesi
Klinik Mikrobiyoloji Klini¤i
ANKARA
16. Wong KH, Liu YM, Ng PS, Young BW, Lee SS.
Epidemiology of hepatitis A and hepatitis E in-
168
Antakya’da Preoperatif Hastalarda Hepatit A
ve B Seropozitifli¤i, Yafl ve Cinsiyete
Göre Da¤›l›m›
Sabahattin OCAK1, Hasan KAYA2, Meryem ÇET‹N3, Tacettin ‹NANDI4
1 Mustafa
Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹nfeksiyon Hastal›klar› ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›,
3 Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›,
4 Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi, Halk Sa¤l›¤› Anabilim Dal›, HATAY
2 Mustafa
ÖZET
Antakya bölgesinde hepatit A ve B seroprevalanslar› hakk›nda fikir edinmek için May›s 2004-May›s 2005 tarihleri aras›nda, Antakya Devlet Hastanesi’nde çeflitli nedenlerle opere edilen preoperatif hastalar›n kay›tlar› retrospektif olarak incelendi. Olgular›n yafl ve cinsiyetleri tespit edildi, 0-4, 5-9, 10-16, 17-39, 40-59 ve 60 ve üzeri yafl olarak toplam
alt› gruba ayr›ld›. Tüm olgularda, anti-HAV IgG, HBsAg, anti-HBs ve anti-HBc IgG antikorlar›n›n tespitinde ELISA yöntemi kullan›ld›. Olgulardaki anti-HAV IgG, HBsAg, anti-HBs ve anti-HBc IgG seropozitiflik oranlar›n›n, yafl ve cinsiyetle iliflkisi araflt›r›ld›. Olgularda anti-HAV IgG, HBsAg, anti-HBs ve anti-HBc IgG seropozitiflik oranlar› s›ras›yla %85.4
(737/862), %3.2 (79/2439), %33.4 (734/2194) ve %31.6 (585/1848) olarak tespit edildi. HBsAg ve anti-HBs seropozitiflikleri erkeklerde daha yüksekti (p< 0.05). Anti-HAV IgG, anti-HBs ve anti-HBc IgG seropozitiflikleri yafl gruplar›na
göre farkl›l›k gösterdi (p< 0.05). Bu çal›flma sonucunda, bölgemizde hepatit A ve hepatit B prevalanslar›n›n yüksek
olabilece¤i düflünüldü.
Anahtar Kelimeler: Hepatit A virüsü, hepatit B virüsü, seropozitiflik, Antakya.
SUMMARY
Seropositivity of Hepatitis A and B According to Age and Sex in
Preoperative Patients in Antakya
The aim of the study was to estimate about seroprevalance rates of hepatitis A and B infections in Antakya region.
The preoperative laboratory records of patients who were schedulled for various types of operations between May
2004 and May 2005 in Antakya State Hospital were used in this retrospective study. ELISA method was used to determine the antibodies for anti-HAV IgG, HBsAg, anti-HBs and anti-HBc IgG. The percentages of the seropositivity for
anti-HAV IgG, HBsAg, anti-HBs and anti-HBc IgG were found to be 85.4% (737/862), 3.2% (79/2439), 33.4%
(734/2194), 31.6% (585/1848), respectively. Seropositivity of HBsAg and anti-HBs was higher in males than in females. (p< 0.05). This study showed that there is a increased seropositivity of anti-HAV IgG, anti-HBs and anti-HBc
169
Ocak S ve ark.
IgG positivities with age (p< 0.05). This study also showed that seroprevalances of hepatitis A and hepatitis B may
be high in Antakya region.
Key Words: Hepatitis A virus, hepatitis B virus, seropositivity, Antakya.
G‹R‹fi
Hepatit A özellikle karaci¤erde kendini s›n›rlay›p
kronikleflmeyen, dünyada ve ülkemizde yayg›n
olarak görülen bir infeksiyon hastal›¤›d›r. Fekaloral yolla bulaflan hastal›kta en tipik özellik, tekrarlayan epidemilerin s›k görülmesidir. Hepatit A
infeksiyonunun dünyadaki prevalans›; kötü hijyen, sanitasyon tedbirlerinin yetersizli¤i, sosyo
ekonomik durum ve kalabal›k ortamlarla yak›ndan iliflkilidir (1,2).
Her y›l dünyada yaklafl›k 1.4 milyon kiflide hepatit A virüsü (HAV) infeksiyonu görüldü¤ü tahmin
edilmektedir (3). Asya, Güney ve Orta Amerika’n›n birçok bölgesi dahil olmak üzere geliflmekte olan ülkelerin ço¤unda, ileri yafltaki çocuklar›n ve eriflkinlerin hemen tümü HAV ile infekte olmaktad›r. HAV infeksiyonu prevalans›, Avrupa ülkeleri ve Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde
%30-70 aras›nda de¤iflirken, ülkemizde 10 yafl alt›nda %40-70, 15 yafl üzerinde ise %90 oranlar›na
ulaflt›¤› bildirilmektedir (4,5).
Hepatit B virüsü (HBV) tüm dünyada yayg›n olarak görülen, kronikleflti¤inde karaci¤er sirozu ve
hepatoselüler karsinoma (HSK)’ya yol açan bir
infeksiyon etkenidir (6,7). Dünyada HBV pozitifli¤inin %0.1-20 oranlar›nda oldu¤u tahmin edilirken, geliflmekte olan ülkeler aras›nda yer alan ülkemizde sa¤l›kl› bireylerde HBV pozitifli¤inin %114.3 aras›nda oldu¤u bildirilmektedir (2,7,8).
Bölgemizde hepatit A ve B ile ilgili seroprevalans
çal›flmalar› yap›lmam›flt›r. Toplumun hepatit B
afl›s›yla korunma oranlar› özellikle çocuklarda
bilinmemektedir. Bu çal›flmada, Antakya bölgesinde hepatit A ve hepatit B infeksiyonlar›n›n seroprevalans› hakk›nda fikir edinilmesi, yafl ve
cinsiyetle olan iliflkilerinin araflt›r›lmas› amaçlanm›flt›r.
MATERYAL ve METOD
Çal›flma için May›s 2004-May›s 2005 tarihleri aras›nda Antakya Devlet Hastanesi’ne çeflitli nedenlerle yat›r›lan preoperatif hastalar›n kay›tlar› retrospektif olarak incelendi. Olgulara yap›lan preoperatif testler de¤erlendirildi¤inde, anti-HAV IgG
için 862, HBsAg için 2439, anti-HBs için 2194 ve
170
anti-HBc IgG için 1848 preoperatif olgu çal›flma
kapsam›na al›nd›.
Olgular›n yafl ve cinsiyetleri tespit edildi ve 0-4, 59, 10-16, 17-39, 40-59, 60 ve üzeri yafl olmak üzere
toplam alt› gruba ayr›ld›. Tüm olgularda, antiHAV IgG, HBsAg, anti-HBs ve anti-HBc IgG testleri,
Antakya Devlet Hastanesi ELISA laboratuvar›nda,
Axsym otoanalizörü ile mikropartikül enzim immünassay (EIA) tekni¤i kullan›larak çal›fl›ld› (Abbott Labb, ‹talya) ve üretici firman›n standart ve
kontrolleri kullan›larak denetim alt›nda tutuldu.
‹statistiksel analizler ki-kare testi kullan›larak yap›ld›. Hipotezler iki yönlü kuruldu ve 0.05’ten küçük olan p de¤erleri istatistiksel olarak anlaml›
kabul edildi.
BULGULAR
Anti-HAV IgG seropozitiflik oran› 6 ay-91 yafl aras›nda, 539 (%62.5)’u erkek, 323 (%37.5)’ü kad›n,
toplam 862 preoperatif olguda %85.4 (erkeklerde
%84.9, kad›nlarda %86.3) olarak bulundu. AntiHAV IgG seropozitifli¤inin yaflla art›fl gösterdi¤i,
yafl gruplar› aras›ndaki iliflkinin istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u saptand› (p< 0.05). Anti-HAV
ve IgG seropozitifliklerindeki farkl›l›klar cinsiyetler aç›s›ndan önemli de¤ildi (p> 0.05). Yafl ve cinsiyete göre anti-HAV IgG seropozitiflik oranlar›n›n
da¤›l›mlar› Tablo 1’de görülmektedir.
HBsAg seropozitiflik oran› 6 ay-90 yafl aras›ndaki
1361 (%55.8)’i erkek, 1078 (%44.2)’i kad›n toplam
2439 preoperatif olguda %3.2 (erkeklerde %4.1, kad›nlarda %2.1) olarak bulundu. Yafl gruplar›ndaki
HBsAg seropozitiflikleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda, aralar›ndaki iliflki istatistiksel olarak anlaml› bulunmad› (p> 0.05). HBsAg seropozitiflikleri erkeklerde
önemli ölçüde yüksekti (p< 0.05) (Tablo 2).
Anti-HBs seropozitifli¤i oran› 6 ay-90 yafl aras›nda
1225 (%55.8)’i erkek, 969 (%44.2)’u kad›n, toplam
2194 preoperatif olguda %33.4 (erkeklerde %35.9,
kad›nlarda %30.3) olarak bulundu. Anti-HBs seropozitifli¤inin yaflla art›fl gösterdi¤i, yafl gruplar›
aras›ndaki iliflkinin istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u saptand› (p< 0.05). HBsAg gibi anti-HBs seropozitifli¤i de erkeklerde daha yüksekti (p< 0.05)
(Tablo 3).
Antakya’da Preoperatif Hastalarda Hepatit A ve B Seropozitifli¤i, Yafl ve Cinsiyete Göre Da¤›l›m›
Tablo 1. Anti-HAV IgG seropozitifliklerinin yafl ve cinsiyete göre da¤›l›m›.
Anti-HAV IgG seropozitifliği
Erkek
Yaş grupları
Kadın
Sayı/olgu
%
Toplam
Sayı/olgu
%
Sayı/olgu
%
0-4
7/38
18.4
2/17
11.7
9/55
16.3
5-9
25/53
47.1
10/27
37.0
35/80
43.7
10-16
66/80
82.5
29/36
80.5
95/116
81.9
17-39
175/181
96.6
72/76
94.7
247/257
96.1
40-59
122/123
99.2
87/88
98.8
209/211
99.1
≥ 60
63/64
98.4
79/79
100
142/143
99.3
458/539
84.9
279/323
86.3
737/862
85.4
Toplam
Tablo 2. HBsAg seropozitifliklerinin yafl ve cinsiyete göre da¤›l›m›.
HBsAg seropozitifliği
Erkek
Yaş grupları
Kadın
Toplam
Sayı/olgu
%
Sayı/olgu
%
Sayı/olgu
%
0-4
0/60
0.0
0/21
0.0
0/81
0.0
5-9
2/93
2.2
1/47
2.1
3/140
2.1
10-16
1/160
0.6
0/73
0.0
1/233
0.4
17-39
17/302
5.6
5/277
1.8
22/579
3.8
40-59
14/345
4.1
10/347
2.9
24/692
3.5
≥ 60
22/401
5.5
7/313
2.2
29/714
4.1
Toplam
56/1361
4.1
23/1078
2.1
79/2439
3.2
Tablo 3. Anti-HBs seropozitifliklerinin yafl ve cinsiyete göre da¤›l›m›.
Anti-HBs seropozitifliği
Erkek
Yaş grupları
Kadın
Toplam
Sayı/olgu
%
Sayı/olgu
%
Sayı/olgu
%
0-4
50/59
84.7
18/21
85.7
68/80
85
5-9
56/93
60.2
25/47
53.2
81/140
57.9
10-16
15/110
13.6
3/47
6.4
18/157
11.5
17-39
79/352
22.4
64/345
18.6
143/697
20.5
40-59
110/296
37.2
84/300
28
194/596
32.5
≥ 60
130/315
41.2
100/209
47.8
230/524
43.9
Toplam
440/1225
35.9
294/969
30.3
734/2194
33.4
171
Ocak S ve ark.
Anti-HBc IgG pozitifli¤i oran›, 6 ay-89 yafl aras›ndaki 1075 (%58.2)’i erkek, 773 (%41.8)’ü kad›n,
toplam 1848 preoperatif olguda %31.6 (erkeklerde %32.2, kad›nlarda %30.9) olarak tespit edildi.
Anti-HBc IgG seropozitifliklerinin yaflla art›fl gösterdi¤i, yafl gruplar› aras›ndaki iliflkinin istatistiksel olarak anlaml› oldu¤u saptand› (p< 0.05). Anti-HBc IgG seropozitifliklerindeki farkl›l›klar cinsiyetler aras›nda karfl›laflt›r›ld›¤›nda, istatistiksel
olarak anlaml› bulunmad› (p> 0.05) (Tablo 4).
TARTIfiMA
Hepatit A infeksiyonu esas olarak fekal-oral yolla
bulaflt›¤› için hijyen ve sanitasyon koflullar› iyi olmayan, sosyo ekonomik olarak geri kalm›fl ve geliflmekte olan ülkeler baflta olmak üzere tüm dünyada yayg›n olarak görülmektedir. Hepatit A infeksiyonu geliflmifl bölgelerde ço¤unlukla eriflkinlerde görülmesine ve yay›l›m›n›n s›n›rl› olmas›na
ra¤men, infeksiyonun endemik olarak görüldü¤ü
bölgelerde çocuklar›n hemen tümü HAV ile karfl›laflmaktad›r (9,10). Ülkemizde yap›lan serolojik
çal›flmalarda, anti-HAV IgG görülme s›kl›¤›n›n geliflmekte olan ülkelerle benzerlik gösterdi¤i, yaflla
birlikte artt›¤›, 0-10 yafl aras›nda %40 oran›n›n alt›nda iken, 15 yafl üzerinde %90 oranlar›n› geçti¤i
bildirilmektedir (5,11-13).
Ülkemizde çocuk yafl gruplar›nda saptanan hepatit A infeksiyonu s›kl›¤›n›n, bölgeler aras›nda de¤iflti¤i görülmektedir. Çocuklarda anti-HAV IgG seropozitifli¤ini Sidal ve arkadafllar› ‹stanbul’da
%29, Baki ve arkadafllar› Trabzon’da %47, fiahin
ve arkadafllar› Adana’da %63, Akgün ve arkadafl-
lar› Eskiflehir’de %88, Ar›bafl ve arkadafllar› Konya’da %95 oranlar›nda bulmufllard›r (11,14-17).
Kanra ve arkadafllar› 4462 olguda yapt›klar› genifl
kapsaml› bir çal›flmada, anti-HAV seroprevalans›n› 0-1, 1-4, 5-9, 10-14, 15-19, 20-24 ve 25-29 yafl
gruplar›nda s›ras›yla %70.2, %42.7, %57, %70.6,
%82.5, %90.9 ve %91.1 oranlar›nda bulmufllard›r
(18). Çal›flmam›zda anti-HAV IgG seropozitiflik
oranlar› 0-4, 5-9, 10-16 yafl gruplar›nda s›ras›yla
%16.3, %43.7 ve %81.9 oranlar›nda bulunurken, 016 yafl aras›ndaki ortalama oran %55.3 olarak tespit edilmifltir. Buldu¤umuz sonuçlar, yukar›da sözü edilen çal›flmalar›n bir k›sm› ile benzerlik göstermektedir. Bölgeler aras›ndaki anti-HAV IgG seropozitifli¤inin farkl› olmas›, sosyo ekonomik yap›yla ilgili olabilir.
Yaflla birlikte anti-HAV IgG seropozitifli¤inin artt›¤› birçok çal›flmada bildirilmifltir (11-13). Çal›flmam›zda yaflla birlikte anti-HAV IgG seropozitifli¤inin artt›¤›, 0-4 yafl grubunda %16.3, 5-9 yafl grubunda %43.7 oran›nda saptand›¤›, 10 yafl›ndan
sonra %80 oranlar›n› geçti¤i ve eriflkin yafllarda
%100’e yaklaflt›¤› gözlenmektedir (Tablo 1). Yafl
gruplar›ndaki anti-HAV IgG seropozitiflik oranlar›
karfl›laflt›r›ld›¤›nda aradaki iliflki istatistiksel olarak anlaml› bulundu (p< 0.05). K›rk yafl›n üzerinde anti-HAV IgG seropozitifli¤inin %100 civar›nda
olmas›, yaflla birlikte bariz flekilde art›fl göstermesi infeksiyonun bulaflmas›nda çevresel faktörlerin ne ölçüde etkili oldu¤unu göstermektedir.
Taflyaran ve arkadafllar› Erzurum’da, Atabek ve
arkadafllar› Konya’da yapt›klar› çal›flmalarda, anti-HAV IgG seropozitifli¤i aç›s›ndan cinsiyetler
Tablo 4. Anti-HBc IgG pozitifliklerinin yafl ve cinsiyete göre da¤›l›m›.
Anti-HBc IgG seropozitifliği
Erkek
Yaş grupları
Kadın
Sayı/olgu
Toplam
Sayı/olgu
%
%
Sayı/olgu
%
0-4
1/43
2.3
2/28
7.1
3/71
4.2
5-9
1/53
1.9
0/33
0.0
1/86
1.2
10-16
9/109
8.2
4/45
8.8
13/154
8.4
17-39
81/424
19.1
51/273
18.6
132/697
18.9
40-59
91/202
45
61/183
33.3
152/385
39.4
≥ 60
163/244
66.8
121/211
57.3
284/455
62.4
Toplam
346/1075
32.2
239/773
30.9
585/1848
31.6
172
aras›nda fark bulmad›klar›n› bildirmektedir
(19,20). Bu çal›flmalarla uyumlu olarak bizim çal›flmam›zda da, cinsiyetler aras›nda anti-HAV IgG
seropozitifli¤inde önemli fark bulunmad› (p>
0.05).
Bat› ülkelerinde HBV tafl›y›c›l›k oran› %1’in alt›nda, ülkemizde ise bu oran ortalama %5 civar›ndad›r (21). Ülkemiz genelinde, bölgeler aras›ndaki
de¤iflkenliklerle birlikte HBsAg pozitifli¤i %1-14.3
oranlar› aras›nda görülmektedir (2). Ülkemizde
HBsAg seropozitifli¤ini Demirtürk ve arkadafllar›
Afyon’da %10.4, Yousefi ve arkadafllar› Ankara’da
%1.7 oran›nda saptam›fllard›r (22,23). Çal›flmam›zda, tüm olgularda HBsAg pozitifli¤ini %3.2
oran›nda saptad›k. Bu oran ülke s›n›rlar› içerisinde olup, düflük de¤ildir.
Çal›flmam›zda, çocukluk yafllar›nda HBsAg pozitifli¤i 0-4, 5-9, 10-16 yafl gruplar›nda s›ras›yla %0,
%2.1 ve %0.4 oranlar›nda bulunurken, 0-16 yafl grubunda ortalama olarak %0.9 oran›nda bulunmufltur. Bu sonuçlar bölgemizde çocuklarda HBsAg
pozitifli¤inin fazla yüksek olmad›¤›n› göstermektedir. Çocukluk yafl gruplar›nda yap›lan çal›flmalarda HBsAg pozitifli¤i fianl›urfa’da %12.5, Elaz›¤’da
%4.5, Denizli’de %3.4, Malatya’da %3.09, Konya’da
%2 oranlar›nda görülürken, bulunan oranlar›n
hepsinin bizim çocuklarda buldu¤umuz orandan
yüksek oldu¤u gözlenmektedir (20,24-27).
Hepatit B infeksiyonu ço¤unlukla adölesan ve
eriflkin yafllarda ortaya ç›kmaktad›r (2). Çal›flmam›zda, 0-16 yafl çocuk grubunda HBsAg pozitifli¤i
%0.9 oran›nda bulunurken, 17-39, 40-59, 60 ve
üzeri yafl gruplar›nda s›ras›yla %3.7, %3.5 ve %4.1
oranlar›nda bulunmas›, yaflla birlikte pozitiflik
oranlar›n›n artt›¤›n› göstermektedir. Çal›flmam›zda saptanan bu sonuçlar literatür ile uyumluluk
göstermektedir. Ancak çal›flmam›zda, yafl gruplar›nda saptanan HBsAg pozitiflikleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda aralar›ndaki iliflki istatistiksel olarak anlaml› bulunmam›flt›r.
Bu çal›flmada, HBsAg pozitifli¤i erkeklerde %4.1,
kad›nlarda %2.1 oran›nda bulunmufltur. Hepatit B
riskinin yaflla artmas› ve erkeklerde iki kat› s›k görülmesi, infeksiyondan korunmayla ilgili al›nmas›
gereken önlemlerin önemini, tüm yafllarda hepatit B afl›s›n›n yap›lmas› gerekti¤ini düflündürmektedir.
Çal›flmam›zda anti-HBs pozitifli¤i en fazla 0-4 yafl
grubunda %85 olarak bulunurken, 5-9, 10-16, 17-
39, 40-59 ve 60 ve üzeri yafl gruplar›nda s›ras›yla
%57.9, %11.5, %20.1, %32.5 ve %43.8 olarak bulunmufltur (p< 0.05). Bu sonuçlar, ulusal afl›lama
program›yla elde edilen k›smi baflar›y› göstermekle birlikte, hepatit B afl›s›n›n tüm yafl gruplar›nda uygulanmas› konusunda toplumun bilinçlendirilmesinin önemini de göstermektedir. Ülkemizde yap›lan baz› çal›flmalarda, anti-HBs pozitifli¤ini S›rmatel ve arkadafllar› Gaziantep’te %50
olarak tespit ederken, çocukluk yafl grubunda
Pahsa ve arkadafllar› %22.4, Bör ve arkadafllar›
%12 oran›nda bulmufllard›r (28-30). Çal›flmam›zda, anti-HBs pozitifli¤i tüm olgularda ortalama
olarak %33.4 oran›nda saptan›rken, bu oran›n düflük oldu¤u gözlenmektedir. S›f›r-onalt› çocukluk
yafl grubundaki olgularda anti-HBs pozitifli¤i yukar›daki çal›flmalardaki oranlardan yüksek olarak
ortalama %44.3 oran›nda bulunmas›na ra¤men,
bölgemizdeki hepatit B afl›s›na karfl› ilginin yetersizli¤i akla gelmektedir.
Anti-HBs pozitifli¤i erkeklerde %35.9, kad›nlarda
%30.3 oranlar›nda bulunmufltur (p< 0.05). HBsAg
ve anti-HBs pozitifli¤inin erkeklerde yüksek bulunmas›, erkeklerin HBV ile daha s›k karfl›laflt›klar›n› göstermektedir.
Ülkemizde yaflam boyu HBV ile karfl›laflma oran›
%20-60 aras›nda de¤iflmektedir (2). HBV ile karfl›laflma oran› yafl gruplar›na göre karfl›laflt›r›ld›¤›nda, anti-HBc IgG pozitifli¤inin çocukluk yafl gruplar›nda ortalama %5.4 oran›nda düflük olarak, 60
yafl›ndan sonra %62.4 oran›nda yüksek olarak bulundu¤u gözlenmektedir (Tablo 4). Bu sonuçlar,
çocuklara yap›lan hepatit B afl›s›n›n önemini vurgularken, ileri yafllarda pozitifli¤in artmas›, hepatit B infeksiyonunun yaflla birlikte artan iliflkisini
göstermektedir. Yafl gruplar›ndaki anti-HBc IgG
pozitiflikleri karfl›laflt›r›ld›¤›nda aradaki iliflki istatistiksel olarak anlaml› bulunurken (p< 0.05), anti-HBc IgG pozitifli¤inin cinsiyetle iliflkisi anlaml›
bulunmam›flt›r (p> 0.05).
Sonuç olarak; bölgemizde HAV infeksiyonu yayg›n olarak görülmektedir. Fekal-oral yolla bulaflan
bu infeksiyondan korunmada, e¤itimle birlikte sanitasyon tedbirleri ve çevre hijyen kurallar›n›n etkin bir flekilde uygulanmas›n›n, bölgemizdeki alt
yap› eksikliklerinin giderilmesinin önemli oldu¤u
görülmektedir. HBV infeksiyonu afl› ile kolayl›kla
önlenebilmesine ra¤men, olufltu¤unda ciddi sa¤l›k sorunlar›na neden olmaktad›r. Preoperatif ol-
173
Ocak S ve ark.
gulardan edindi¤imiz izlenime göre bölgemizde
genifl kapsaml› prevalans çal›flmas›n›n yap›lmas›
ve özellikle hepatit B afl› çal›flmalar›n›n gözden
geçirilmesi uygun olacakt›r. Bölgemizde %3.2 oran›nda buldu¤umuz HBsAg seropozitifli¤i, hepatit
B afl›s›n›n bebeklik döneminde düzenli yap›lmas›yla, ancak eriflkin popülasyonun da bu konuda
bilinçlendirilmesi ve özendirilmesiyle, olas› bulafl
kaynaklar›n›n araflt›r›lmas› ve kontrol alt›na al›nmas›yla önemli ölçüde azalacakt›r.
KAYNAKLAR
1.
Snyder JD, Pickering LK. Hepatitis A. In: Bohrman RE, Kliegman, Arvin MA (eds). Nelson Textbook of Pediatrics. 1996: 909-11.
2.
M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin
epidemiyolojik analizi. Tekeli E, Bal›k İ (editörler). Viral Hepatit 2003. Ankara: Viral Hepatitle
Savaş›m Derneği, 2003: 10-55.
3.
Xiang J, Stapleton JT. Hepatitis A virus. In:
Murray PR, Baron EJ, et al (eds). Manual of Clinical Microbiology. 7th ed. Washington, 1999:
1014-24.
4.
5.
Margolis HS. Viral hepatitis. In: Last JM, Wallace RB (eds). Public Health and Preventive Medicine. 13th ed. 1992: 131-3.
Badur S. Hepatit A virüsü. Ustaçelebi Ş (editör).
Temel ve Klinik Mikrobiyoloji. 1. Bask›. Ankara:
Güneş Kitabevi, 1999: 861-70.
6.
Alter MJ. Epidemiology and prevention of hepatitis B. Semin Liver Dis 2003; 23: 39-46.
7.
Taşyaran AM, Tekeli E, Bal›k İ. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi. Viral Hepatit Dergisi 2003;
121-9.
8.
Shaw-Stiffel TA. Choronic hepatitis. In: Mandell
GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and
Practice of Infectious Diseases. 5th ed. New York:
Churchill Livingstone, 2000: 1297-331.
9.
Koff RS. Hepatitis A. The Lancet 1998; 341:
1643-9.
10. Cuthbert JA. Hepatitis A: Old and new. Clin Mic
Reviews 2001; 14: 38-58.
11. S›dal M, Ünüvar E, Oğuz F, Cihan C, Önel D, Badur S. Age-specific seroepidemiology of hepatitis
A, B, E infections among children in Istanbul,
Turkey. Eur J Epidemiol 2001; 17: 141-4.
14. Baki A, Köksal İ, Aynac› M. Trabzon’daki çocuklarda hepatit A prevalans›. Doğa Turk J Med Sci
1992; 16: 206-9.
15. Şahin MK, Yark›n F, Kocabaş E, İlkit M. Akut hepatit ön tan›l› çocuklar ile sağl›kl› çocuklarda
HAV, HBV ve HCV mark›rlar›n›n araşt›r›lmas›.
16. Akgün N, Koçak A, Tekin N, Aydoğdu S, Akgün Y.
Toplu halde yaşayan çocuklarda HAV ve HBV enfeksiyon s›kl›ğ›. XXI. Congres of UMEMPS, 2427 Ekim 1993, İzmir, Türkiye. Abstract Book. C
155.
17. Ar›baş ET, Alt›ndiş M, Koç H, Bitirgen M. Konya’da sar›l›k d›ş› nedenlerle hastaneye getirilen
çocuklarda hepatit A ve hepatit E seroprevalans›.
Çocuk Sağl›ğ› ve Hastal›klar› Dergisi 1999; 42:
505-11.
18. Kanra G, Tezcan S, Badur S, Turkish National
Study Team. Hepatitis A seroprevalence in a random sample of Turkish population by simultaneous EPI cluster and comparison with surveys in
Turkey. Turk J Pediatr 2002; 44: 204-10.
19. Taşyaran MA, Akdağ R, Akyüz M, Parlak M. Erzurum bölgesi çocuklar›nda fekal-oral bulaşan
hepatit virüslerinin seroprevalans›. Klimik Dergisi 1994; 7 : 74-5.
20. Atabek ME, Ural O, Çoban H. Konya’da çocuklarda hepatit A, B, C seroprevalans›. Çocuk Sağl›ğ› ve Hastal›klar› Dergisi 2001; 44 : 66-70.
21. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin
epidemiyolojik analizi. K›l›çturgay K, Badur S
(editörler). Viral Hepatit 2001. İstanbul: Viral
Hepatitle Savaş›m Derneği, 2001: 9-57.
22. Demirtürk N, Alt›ndiş M, Aktepe OC. Hepatit d›ş›
nedenlerle polikliniğe başvuran erişkin hastalarda HBV ve HCV serolojileri [Özet]. VI. Ulusal
Viral Hepatit Simpozyumu (30 Ekim-2 Kas›m
2002, Ankara) Program ve Özet Kitab›. Ankara:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 2002: 74.
23. Yousefi Rad A, Bingöl N, Arslantürk A, Demirboğa S. Çeşitli yaş gruplar›nda HBsAg ve anti-HBs
seroprevalans› [Özet]. 9. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastal›klar› Kongresi (3-8
Ekim 1999, Antalya) Program ve Özet Kitab›. İstanbul: Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastal›klar› Derneği & Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti,
1999: 187.
12. Badur S. Ülkemizde viral hepatitlerin durumu.
K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit 94. İstanbul:
Viral Hepatitle Savaş›m Derneği, 1994: 15-37.
24. Kösecik M, Emiroğlu HH, Tatl› MM, Koçyiğit A,
Erel Ö, Ataş A. Şanl›urfa yöresindeki çocuklarda
asemptomatik hepatit B virüs taş›y›c›l›ğ› prevalans›. Türk Pediatri Arşivi 1998; 33: 106-9.
13. Uzunalimoğlu Ö, Özden A, Kesim E ve ark. A hepatitlerinin Türkiye’de epidemiyolojisi. 10. Ulusal Türk Gastroenteroloji Kongresi, Bursa, 1993:
330.
25. Akbulut HH, Çelik İ, Güngör S, Ayd›noğlu H, Doğan Y. Elaz›ğ ili 7-14 yaş aras› çocuklarda hepatit virüsleri seropozitiflikleri. Viral Hepatit Dergisi 2001; 1: 266-9.
174
26. Turgut H, Kaleli İ, Yalç›n AN, Çetin ÇB, Çelik A,
Akşit F. Değişik gruplarda HBsAg olumluluğunun araşt›r›lmas›. Viral Hepatit Dergisi 1999; 2:
115-7.
27. Sönmez E, Kutlu O, Bay›nd›r Y. 0-6 yaş grubunda
hepatit A, B, C, D, E virüs infeksiyonlar›n›n prevalans›n›n saptanmas›. Viral Hepatit Dergisi
2000; 1: 12-7.
28. S›rmatel F, Güleç N, Baydar I, Karaoğlu I. Gaziantep bölgesinde HBV antijen ve antikor taş›y›c›l›ğ›n›n yaş gruplar›na göre dağ›l›m›. Viral Hepatitle
Savaş›m Derneği III. Viral Hepatit Simpozyumu,
Program ve Kongre Kitab›. Ankara, 1996: 17.
29. Pahsa A, Üzsoy MF, Altunay H, Koçak N, Ekrem
Y, Çavuşoğlu Ş. İstanbul’da hepatit B ve C seroprevalans›. Gülhane T›p Dergisi 1999; 41: 325-30.
30. Bör Ö, Us T, Akgün Y. Çocuklarda hepatit A, hepatit B ve hepatit C virüsü seromark›r sonuçlar›.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Sabahattin OCAK
Mustafa Kemal Üniversitesi T›p Fakültesi
Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›
Antakya/HATAY
175

Viral Hepatit 2005 Dergisi-3 - Viral Hepatitle Savaşım Derneği

Transkript

Benzer belgeler

Sami ÜNLÜ 1973 İstanbul Fatih doğumludur. Pertevniyal Lisesini