Dissertation-socialuri ganwyobis struqtura da Secvla
Transkript
Dissertation-socialuri ganwyobis struqtura da Secvla
iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universitetis socialur da politikur mecnierebaTa fakulteti nino laRiZe socialuri ganwyobis struqtura da Secvla fsiqologiaSi filosofiis mecnierebaTa doqtoris akademiuri xarisxis mosapoveblad wardgenili disertacia naSromi Sesrulebulia iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo universitetSi samecniero xelmZRvaneli: fsiqologiis mecnierebaTa doqtori revaz qvarcxava Tbilisi 2009 sarCevi: Sesavali 3 Tavi 1 socialuri ganwyobis cneba fsiqologiaSi 10 1.1. sakiTxis istoria 10 1.2. socialuri ganwyobis struqtura 20 1.2 a) socialuri ganwyobis struqturis mravalmxrivoba 21 1.2 b) socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis 34 struqtura 1.3. socialuri ganwyoba da qceva 1.3 a) rodis gansazRvraven socialuri ganwyobebi qcevas 1.3 b) socialur ganwyobaze qcevis gavlenis 46 48 61 eqsperimentuli Seswavlis ZiriTadi Sedegebi 1.3 g) ganwyobaze qcevis zemoqmedebis amxsneli Teoriebi 62 Tavi 2 socialuri ganwyobis struqtura (empiriuli kvleva) 70 Tavi 3 socialuri ganwyobis Secvla 79 3.1. komunikatori 79 3.2. komunikacia 83 3.3. obieqti 92 3.4. situacia 96 Tavi 4 socialuri ganwyobis Secvla (empiriuli kvleva) 101 zogadi daskvnebi 112 gamoyenebuli literatura 113 danarTi 121 2 Sesavali ganwyobebis * socialuri fundamentur socialuri interess ganwyoba kvleva warmoadgens, xom socialuri rac centraluri fsiqologebis savsebiT cnebaa bunebrivia sxva _ adamianebTan, situaciebTan da ideebTan mimarTebaSi Cveni fiqrebis, SegrZnebebis da qcevis asaxsnelad. jer kidev XX saukunis dasawyisSi gordon olportma (olporti 1935) SeniSna, rom Tanamedrove eqsperimentul da Teoriul literaturaSi arcerTi termini ar Semosula ase swrafad. es popularoba gasagebia: adamianis qcevaze socialuri garemos gavlenis asaxsnelad fsiqologiis ganviTarebis garkveul etapze sakmarisi ar iyo mxolod individebis Tandayolil cvladis Tvisebebze daSveba, miTiTeba; romelic saWiro Tavisufali gaxda iqneboda iseTi hipoTeturi rogorc upirovno socialuri Zalebis abstraqtuli Sinaarsebisagan, ise Tandayolilobis ideisagan. aseTad mecnieris mier miiCnies iqna socialuri gaziarebuli, ganwyobis radgan cneba. is fsiqologiis mravali sxvadasxva mimdinareobaSi gansakuTrebuli adgili eWira da amitom SesaniSnavad emsaxureboda maT miznebs. socialuri ganwyoba nebismieri proporciiT SeiZleba Seicavdes rogorc instinqts, aseve Cvevasac, SeniSnavs g. olporti. amis gamo igi ar xdeba arc instinqtTeoriebis da arc mxolod garemoseuli gavlenis Teoriebis kuTvnileba. socialuri ganwyobis aseTma bunebam gansazRvra am cnebis sakmaod didi popularoba Tanamedrove socialur fsiqologiaSi. ise rogorc Cveva, ganwyobac didi xnis ganmavlobaSi CaTvlili iyo sagnebis mimarT individis ara pirvelad reaqciad, aramed Semdgom SemuSavebulad, sxva fsiqikuri procesebis safuZvelze Camoyalibebul movlenad. cnobierebis aqtivobis mimarT ganwyobis pirveladi Rirebulebis aRiarebis safuZvelze agebulia ganwyobis uznaZiseuli Teoria. * socialuri ganwyobis cnebaSi vgulisxmobT inglisurenovan literaturaSi gavrcelebul termins Attitude. 3 fsiqologTa romelime Soris fsiqikur dResac movlenas gavrcelebulia sxva fsiqikuri debuleba, rom procesebis Tu mimarT pirveladad CavTvliT, maSin igi Tandayolil movlenad unda miviCnioT. Tumca savsebiT SesaZlebelia, ganwyoba moTxovnilebis mqone individisa da Sesatyvisi garemos Sexvedris safuZvelze aRmocenebul pirvelad fsiqikur movlenad CaiTvalos da amavdroulad ar iqnes miCneuli Tandayolil instinqtur movlenad. socialuri ganwyobis cnebam popularobis piks 1930-ian wlebSi miaRwia, Semdeg interesi ganelda da daaxloebiT 1950-ian wlebidan kvlav iqca socialuri fsiqologiis kvlevebis mniSvnelovan sferod. Tumca unda iTqvas, rom moxda aqcentebis mcired gadanacvleba. ,,axla Cven ufro dakavebulebi varT ganwyobis cvlilebis dinamikis sakiTxebiT, vidre ganwyobis sistemebis mimarT: ganwyobebs Soris gazomviT... amis meti interesia magaliTia ganwyobebis, rogorc sakiTxebis irgvliv sxvadasxva urTierTobebis kvlevis Tanamimdevruli Teoria, romelic ikvlevs urTierTobebs sxvadasxva sakiTxebis mimarT ganwyobebs Soris an rwmenasa da qcevas Soris, agreTve rogor funqcionirebs ganwyobebi pirovnebis SigniT” _ miuTiTebda uiliam mak-guaieri (makguaieri 1969: 141). u. mak-guaieris socialuri fsiqologiis saxelmZRvanelos mesame gamocemam ganwyobebis (1985w.) TvalnaTeli mniSvnelobis gaxada STambeWdavi fsiqologiaSi zrda. ganwyobis socialuri fsiqologiis Sesaxeb alis iglim da Seli Ceikenma 1993 wels gamoaqveynes naSromi (The Psychology of Attitudes), romelic sxva msgavsi Sromebisagan gamoirCeva sakiTxis ufro detaluri da farTo gaSuqebiT (albarasini ... 2005). Semdgom dekadaSi igi Zlieri stimuli aRmoCnda socialur ganwyobasTan dakavSirebuli kvlevebis warmoebisaTvis, risi Sedegicaa uamravi naSromi da kritikuli mimoxilva. miuxedavad imisa, rom mecnieruli interesi periodulad icvleboda, dReisaTvis kvlav aqtualuria fsiqologiis im obieqtis kvleva, rasac socialuri socialuri ganwyoba arsisa da ewodeba. amas cxovrebis asabuTebs gagebisaTvis Semdegi: adamianis mocemuli fsiqikuri 4 struqturis gansakuTrebuli mniSvnelovneba da misi Znelad gansazRvra (druJinini 1999). ganwyobis cnebis gareSe fsiqologiaSi dRes ukve SeuZlebelia adamianis qcevis mimarTulebis, faruli motivebis, aracnobieri tendenciebis ganxilva; aseve, warmoudgenelia iseT sakiTxebze msjeloba, rogoricaa: sazogadoebrivi azris formireba, socialuri gavlena, RirebulebiTi orientaciebi da sxva. 1999 wels gamoqveynebul naSromSi p. Sixirevi socialur ganwyobas momaval aTwleulSi uwinaswarmetyvelebs. kvlevis is amtkicebs, centraluri rom obieqtis ,,socialuri rols ganwyobis (anu atitudis) kvlevebi _ amerikuli socialuri fsiqologiis miniaturuli aslia...” (Sixirevi 1999: 100). didma qarTvelma eqsperimentuli fsiqologma muSaobis dimitri safuZvelze uznaZem Camoayaliba Teoriuli ganwyobis da Teoria, romelSic gaaerTiana im droisaTvis fsiqologiaSi ganwyobis Sesaxeb arsebuli monapovrebi. rogorc aRniSnavs S. nadiraSvili: ,,dReisaTvis ukve momzadebulia myari Teoriuli da eqsperimentuli monacemTa baza, romelSic SeiZleba gaerTiandes bolo 50 wlis ganmavlobaSi mopovebuli monacemebi ganwyobis fsiqologiis Sesaxeb” (nadiraSvili 2001: 5-6). dRes, zemoaRniSnulisa da mravali samecniero Sromis miuxedavad, arsebobs mosazreba, rom socialuri ganwyoba kvlav saWiroebs Seswavlas. amis erT-erTi dadasturebaa socialuri ganwyobis Secvlis problema. aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT didi raodenobis empiriuli masala moipoveba, Tumca bevri urTierTgamomricxavi daskvnaa gakeTebuli. qarTuli fsiqologiuri skolis warmomadgenlebidan mocemul problemaze muSaobdnen: S. nadiraSvili, d. Carkviani, m. baliaSvili, r. qvarcxava, b. aruTinova, d. nadiraSvili, T. CxeiZe. zogadad, kvlevebis Sedegad gamoyofilia sxvadasxva faqtori, romlebic ukavSirdeba komunikators, komunikaciis arxs, Setyobinebas, informaciis mimRebs da situacias. arsebuli masalebis gacnobis Sedegad, erTi SexedviT, SeiZleba dagvrCes STabeWdileba, rom sakiTxi amowurulia, yvelaferi garkveulia. Tumca, Tundac is faqti, rom socialuri ganwyobis Secvlis Semswavleli kvlevebi dResac grZeldeba, 5 TavisTavad metyvelebs arsebul mdgomareobasa da sakiTxis aqtualobaze. marTlac, Tu kargad gavecnobiT sxvadasxva kvlevis Sedegebs, vnaxavT, rom erTmniSvnelovani daskvnebi araa miRebuli. faqtia isic, rom rig SemTxvevebSi laboratoriul grZelvadiani, anu pirobebSi pirovneba drois miRebuli mcire Sedegebi monakveTSi araa ubrundeba eqsperimentul zemoqmedebamde arsebul sawyis ganwyobas. yovelive aqedan gamomdinare gagviCnda interesi, CavRrmavebodiT aRniSnul problematikas. miT ufro, rom socialuri ganwyobis Secvla dakavSirebulia propaganda, iseT TemebTan socialuri rogoricaa: gavlenebi, rac winasaarCevno Cveni azriT, kampaniebi, kidev ufro aqtualurs xdis sakiTxs. rogorc cnobilia, socialuri ganwyobebis Sida struqtura da ganwyobebs Soris urTierTobis formirebis gansxvavebul gzebs. struqtura kerZod, asaxavs socialuri ganwyobebis ganwyobis Sida struqtura formirdeba gamocdilebiT, ganwyobis obieqtze pirdapiri an iribi kognituri, afeqturi an qceviTi reaqciis safuZvelze. meores mxriv, socialur ganwyobaTaSoris gansxvavebuli saSualebiT. ganwyobebis amdenad, erTmaneTisagan Cven urTierTobis struqtura Sesabamis obieqtebs viziarebT mosazrebas, izolirebulad ar arseboben. formirdeba Soris isini rom qmnian kavSiris ganwyobebi garkveul sistemebs, rogorc maT xSirad uwodeben _ Tanavarskvlavedebs, mtevnebs (clusters). TanavarskvlavedebSi xdeba socialuri ganwyobebis urTierTqmedeba, Tumca ara erTnairi ZaliT, rac asaxavs socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis garkveul kanonzomierebas. Cveni mosazrebiT, socialuri ganwyobis Secvla unda eqvemdebarebodes socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis kanonzomierebebs. anu socialuri ganwyobis Secvla dakavSirebuli unda iyos ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturaSi mis adgilTan, mis faqtorul wonasTan. sakiTxis aqtualobidan gamomdinare gadavwyviteT ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis specifikis ufro safuZvliani Seswavla. 6 davuSviT Semdegi hipoTeza: socialuri ganwyobebis struqturaSi centraluri Rirebulebis mimarT ganwyobis Secvla unda iwvevdes masTan dakavSirebuli danarCeni Rirebulebebis mimarTac ganwyobebis Secvlas. hipoTezis Sesamowmeblad davisaxeT Semdegi miznebi: eqsperimentulad struqturis urTierTobis gvekvlia: 1. kanonzomierebebi; struqturis ganwyobaTaSoris 2. gavlena socialur socialuri urTierTobis ganwyobaTaSoris ganwyobis Secvlaze. amisaTvis CamovayalibeT amocanebi: 1. Rirebulebebisadmi arsebuli socialuri ganwyobebis faqtorebis mixedviT dajgufeba; 2. TiToeul faqtorTan korelirebuli Rirebulebebisadmi arsebuli socialuri ganwyobebisaTvis faqtoruli wonebis gansazRvra; 3. TanavarskvlavedSi faqtoruli wonis safuZvelze centraluri (anu sabaziso) da periferiuli socialuri ganwyobebis dadgena; 4. cdispirebis sakvlevi dajgufeba mcire Rirebulebisadmi sadiskusio socialuri jgufebad ganwyobebis valentobis identurobis mixedviT; 5. socialuri ganwyobis faqtoruli wonis gavlenis dadgena Tanavarskvlavedis danarCeni socialuri ganwyobebis Secvlaze. dasacavad gamotanili debulebebia: 1. socialuri ganwyobis Secvlas gansazRvravs socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis kanonzomierebebi; 2. socialuri kerZod, ganwyobebis TanavarskvlavedSi urTierTqmedeba araerTgvarovania. zogierTi ufro maTgani met zegavlenas axdens sxva danarCenebze; 3. socialuri ganwyobis Secvlis mizezi, garda ukve dadgenili kanonzomierebebisa SesaZlebelia iyos Sinaarsobrivad dakavSirebuli ganwyobebis urTierTqmedebac; 7 4. socialuri ganwyobis Secvlaze agreTve gavlenas axdens eqsperimentis mimdinareobis dros Seqmnili situacia; 5. socialuri ganwyobebi TanavarskvlavedSi jgufdebian faqtorTan korelirebis mixedviT; 6. rac metia Rirebulebisadmi faqtoruli wona, TanavarskvlavedSi anu sxva miT arsebuli meti zegavlena gaerTianebul sityvebiT rom socialuri vTqvaT, sxva aqvs socialur ganwyobis mas Tavis ganwyobebze. Rirebulebisadmi arsebuli socialuri ganwyobis faqtoruli wona pirdapirproporciulia Tanavarskvlavedis sxva ganwyobebze misi zemoqmedebis Zalisa. aqtualobis miuxedavad, aRniSnul sakiTxze mwiri eqsperimentuli monacemebi moipoveba. amasTanave, socialuri ganwyobis struqturaze dasavlur socialur fsiqologiaSi dRemde Catarebul kvlevaTagan arc erTs ar aqvs fundamenturobis pretenzia. yvelaze axlos Cvens mier dasmul sakiTxTan dgas l. fergiusonisa (fergiusoni 1939) da T. CxeiZis (CxeiZe 1985) kvlevebi, Tumca bolomde naTels ver hfens mas. l. fergiusonis mier Catarebuli muSaobis didi mniSvnelobis miuxedavad unda vTqvaT, rom kvlevis diapazoni ar iyo farTo _ igi mxolod aTi ganwyobis SeswavliT Semoifargla. amave dros, ar dainteresebula ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis kanonzomierebebisa da socialuri ganwyobis Secvlis eqsperimentuli kvleviT. T. CxeiZem kvleva Caatara agreTve mcire raodenobis (oTxi) socialur obieqtebze, romlebic, misi azriT, Sinaarseulad iyvnen msgavsebi. am SemTxvevaSi T. CxeiZis ZiriTadi interesi iyo konsistentobis tendenciis Seswavla masSi cnobierebis monawileobis TvalsazrisiT. dasanania, magram am sakiTxis Seswavlis mimarTulebiT winsvla naklebia. mocemuli gadaidgmeba im problemis kvleviT, faqtorebis vfiqrobT, gamosavlenad, kidev romlebic erTi nabiji monawileoben socialuri ganwyobis SecvlaSi. Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom adre monacemTa damuSavebis mwiri SesaZleblobebis gamo Zneli iyo srulyofili Sedegebis miReba, Tanamedrove kompiuteruli programebis gamoyenebiT ki monacemTa statistikuri damuSavebis xarisxi gacilebiT 8 maRalia, naTeli xdeba aseTi kvlevis aucilebloba, mniSvneloba. swored amis gamo davinteresdiT aRniSnuli problemiT. Cven, 44 Rirebulebis mimarT socialuri ganwyobebis semantikuri diferencialis gamoyenebiT meTodiT gamovyaviT davadgineT kvlevis Sedegad, socialur TanavarskvlavedSi faqtoruli ganwyobaTa TiToeuli analizis Tanavarskvlavedebi; Rirebulebisadmi arsebuli socialuri ganwyobis faqtoruli wonebi, ris safuZvelzedac gamovyaviT centraluri da periferiuli socialuri ganwyobebi. mocemuli Sromis siaxle mdgomareobs SemdegSi: eqsperimentulad davasabuTeT, rom socialuri ganwyobis Secvla damokidebulia socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturaSi mis adgilze, mis faqtorul wonaze. kerZod, rac metia Rirebulebisadmi arsebuli socialuri ganwyobis faqtoruli wona, miT meti zegavlena aqvs mas Tavis TanavarskvlavedSi gaerTianebul sxva socialur ganwyobebze. vfiqrobT, miRebuli Sedegebis gamoyeneba SesaZlebelia yvela im sferoSi, romelic exeba socialuri ganwyobebis Secvlas (socialuri gavlena, reklamis fsiqologia, propaganda, pedagogiuri fsiqologia), agreTve, maTi Setana SeiZleba socialuri fsiqologiis swavlebis kursSi, rac warmoadgens mocemuli Sromis praqtikul Rirebulebas. winamdebare Sroma Sedgeba Semdegi nawilebisagan: Sesavali, oTxi Tavi, zogadi daskvnebi, gamoyenebuli literaturis CamonaTvali, danarTebi. pirveli Tavi _ socialuri ganwyobis cneba fsiqologiaSi _ Seexeba socialur ganwyobasTan dakavSirebuli problemebis Teoriul analizs, kerZod, fsiqologiaSi socialuri ganwyobis Semotanis istorias, socialuri ganwyobis struqturas, socialuri ganwyobisa da qcevis urTierTobas. struqturis mizanTan empiriul meore Tavi kvlevas. dakavSirebuli warmoadgens mesame literaturis Tavi socialuri eZRvneba Teoriul ganwyobis Cveni kvlevis analizs, kerZod, socialuri ganwyobis Secvlas. meoTxe Tavi ki warmoadgens socialuri ganwyobis Secvlis empiriul kvlevas. 9 Tavi 1 socialuri ganwyobis cneba fsiqologiaSi 1.1. sakiTxis istoria socialuri pirvelad u. ganwyobis Tomasma da (attitude) f. cneba znaneckim socialur Semoitanes. mecnierebebSi maT Seiswavles poloneli glexebis aSS-Si gadasaxlebasTan dakavSirebuli socialuri Seguebis problema. u. Tomasisa da f. znaneckis azriT (Tomasi ... 1972), socialuri adaptaciis procesi ori mniSvnelovani faqtoris, kerZod, sazogadoebrivi struqturis mimarT adamianis damokidebulebis da TviT individisadmi socialuri sistemis TaviseburebaTa mimarTebis gaTvaliswinebas gulisxmobs. am SemTxvevaSi, faqtobrivad, pirovnebasa da sazogadoebas Soris msjelobasTan socialuri gvaqvs arsebuli saqme. Rirebulebis mimarTebis aRniSnuli da kavSiris socialuri specifikis Sesaxeb aRsawerad avtorebi ganwyobis cnebebs iyeneben. pirveli cneba am avtorebis mier SemoTavazebulia, rogorc socialuri struqturis aRmweri, maxasiaTeblis xolo gamomxatveli. socialuri ganwyoba subieqturi mniSvnelobis Rirebulebisadmi meore, u. Tomasisa ,,individis individis rogorc da mier gancdas”, f. adamianis znaneckis socialuri anu cnobierebis calkeuli mixedviT, Rirebulebis ,,garkveuli mimarTebas” socialuri warmoadgens. amdenad, socialuri ganwyobis pirvelive ganmartebaSi igulisxmeboda socialuri obieqtisadmi adamianis mimarTeba, anu damokidebuleba. u. Tomasisa da f. znaneckis mier socialuri ganwyobis cnebis Semotanis Semdeg daiwyo misi intensiuri kvleva, rac amJamadac grZeldeba. arsebuli empiriuli monacemebi zogadad imaze metyvelebs, rom socialuri ganwyobis formirebaSi gadamwyveti mniSvneloba eniWeba subieqtis gamocdilebas, xolo misi amoqmedeba aqtualuri moTxovnilebebiT da arsebuli socialuri situaciis Ria da faruli maxasiaTeblebiT garesamyaros saSualebaa. ganisazRvreba. aRqmis, subieqtis socialuri gaazrebis fsiqikuri da ganwyoba Sefasebis aqtivobis subieqtis sakmaod procesSi mier efeqturi socialuri 10 ganwyobis amoqmedeba, saboloo jamSi, misTvis mniSvnelovani moTxovnilebebis dakmayofilebas ganapirobebs. ganwyobis problemasTan dakavSirebiT cnobilia g. olportis (1935), j. daSilis (1940), j. gibsonis (1941), f. olportis (1955), s. moskoviCis (1962), u. mak-guaieris (1969), m. rokiCis (1968) da sxva mravali avtoris Tvalsazrisebi (asmolovi ... 1977). xSirad xdeba u. mak-guaieris sityvebis citireba ,,kvlevis sagnis Sinagani momxibvlelobis” Sesaxeb, romelic yovelTvis iqneba mkvlevarTa yuradRebis centrSi (mak-guaieri 1969). asxvaveben erTmaneTisagan ,,mentaluri” da ,,motoruli” ganwyobis cnebebs. mentaluri ganwyobis cneba erT-erTma pirvelma gamoiyena herbert spenserma ,,pirvel principebSi” 1862w. h. spenseri werda, rom garkveuli sakiTxebis ganxilvis dros swori msjeloba ZiriTadad damokidebulia im sulier ganwyobaze (Attitude of mind), romelsac adamianebi ikaveben sawinaaRmdego azris mosmenis dros. am swori ganwyobis SenarCunebazea damokidebuli msjelobis mimarTuleba, misi saSualebiT xalxi arkvevs WeSmaritebasa da siyalbes. ufro gvian, roca fsiqologiam uari Tqva mkacr mentalistur Tvalsazrisze, popularuli gaxda motoruli ganwyobis cneba (nadiraSvili 1983). motoruli da sensoruli reaqciis dros Seiswavlida l. lange. igi ganwyobas ganixilavda, rogorc warsuli gamocdilebiT ganpirobebul mzaobas (deviatkini 1999). Semdgom eqsperimentul gamokvlevebSi ganwyoba Seiswavleboda ara rogorc motoruli aqtivobisaTvis aRmocenebuli mzaoba, aramed rogorc adamianis yovelgvari aqtivobisaTvis mosamzadebeli fsiqofizikuri mdgomareoba. viurcburgis skolis eqsperimentul gamokvlevebSi ganwyobis cnebam ukiduresi subieqtivisturi da fsiqologisturi elferi miiRo (n. axi, a. meseri, o. kiulpe) (nadiraSvili 1983). maT SromebSi xazi gaesva ara individis motoruli momzadebis faqts, romelic gansazRvravs samoZrao reaqciebis aRmocenebas, reaqciis dros da sxva msgavs motorul aqtivobas, aramed subieqtis cnobierebis organizacias. viurcburgis skolis warmomadgenlebis mier ganwyoba sabolood gagebuli iyo, rogorc cnobierebis daxasiaTebisaTvis gamosadegi, magram 11 cnobierebis TvalsaCino cnobierebisa da Sinaarsebis aracnobierebis gareSe mocemuli sazRvarze gancda. mdebare igi fsiqikuri mdgomareobaa. ganwyobis fenomeni cnobierebaSi warmodgenili TvalsaCino monacemebiT ar SeiZleba daxasiaTdes da amoiwuros. g. olporti aRniSnavs, rom (nadiraSvili 1983), ganwyobis fenomeni aracnobier fsiqikur movlenaTa sferos pirvelad z. froidma miakuTvna da fsiqologiaSi am cnebas fundamenturi mniSvneloba mianiWa. fsiqikuri cxovrebis energetikul bazas, z. froidis azriT, swored es aracnobieri fsiqikuri qmnis, romlis Sinaarsis wvdoma, cnobierebaSi amotana specifikur muSaobas, fsiqikis sagangebo analizs moiTxovs. iTvleba, rom mTlianobis principidan gamomdinare, socialuri ganwyobis koncepcia jerovnad ver iqna da verc iqneboda damuSavebuli fsiqologiis Semdeg egzistencialur, mimarTulebebSi: humanistur fenomenologiur fsiqologiaSi, aqtebis fsiqologiaSi, fsiqologiaSi, u. jemsis funqcionalur mimarTulebaSi. Tuki g. olporti Tvlis, rom erT-erTi pirveli adreuli fsiqologi, romelmac gamoiyena termini “Attitude” iyo g. spenseri _ pozitivizmis fuZemdebeli, a. deviatkini am upiratesobas a. bines aniWebs (deviatkini 1999). aq mniSvnelovania ara imdenad prioritetis istoriuli faqti, ramdenadac is, rom a. bines pozicias n. lange ganixilavs f. brentanos funqcionaluri fsiqologiis aqtebTan, e. huserlis fenomenologiasTan mimarTebaSi, sadac intencionalobis cneba erT-erT centralur rols asrulebs. araferi mowodebul msgavsi terminSi ar aris “Attitude”, u. Tomasisa romelic da maT f. znaneckis gamoiyenes Cvens mier mier zemonaxseneb cnobil SromaSi amerikaSi poloneli glexebis Sesaxeb. wesad iqca ganwyobis problemebis ganxilvis dawyeba aRniSnuli naSromis moxseniebiT. Znelia mniSvnelovania, raime yuradReba axlis Tqma mivaqcioT amasTan TviT dakavSirebiT, socialuri magram ganwyobis konstruqcias: ,,Rirebuleba” + ,,Rirebulebisadmi damokidebuleba”. u. mak-guaieri SeniSnavs, rom Tu kvlevis dasawyisSi mkvlevarebi dakavebulni iyvnen ganwyobis gansazRvris sakiTxebiT, 20-30-ian wlebSi gazomvis problema gaxda ufro aqtualuri. Semdeg dadga socialuri 12 ganwyobis formirebisa da Secvlis kanonzomierebebis kvlevis jeri. bolos ki _ ganwyobis komponentebis da funqciisa (mak-guaieri 1969). ase da amgvarad, pirveli problema, romelsac met-naklebad ixilavs TiTqmis yvela mkvlevari, gaxlavT ganwyobis gansazRvris problema. am sakiTxs uamravi Sroma eZRvneba. u. Tomasi da f. znanecki gansazRvravdnen ganwyobas ,,rogorc fsiqologiur socialur samyarosTan process, mimarTebebSi da romelic pirvel ganixileba rigSi, socialur RirebulebebTan kavSirSi” (Sixirevi 1999: 100). g. olportma ganwyobis Sesaxeb arsebuli monacemebis ganzogadebis safuZvelze gaakeTa mentaluri da Semdegi nervuli gansazRvreba: mdgomareoba, ganwyoba organizebuli aris mzaobis gamocdilebiT, romelic individis reaqciebze yvela obieqtis Tu situaciis mimarT, romelTanac is aris dakavSirebuli, axdens mimarTulebis mimcem an dinamikur gavlenas (olporti 1935). g. olporti definiciaSi xazs usvams ganwyobis qceviseul tendenciebs, upasuxos situacias garkveuli maneriT. es aris mdidari da yovlismomcveli definicia, jer isev mniSvnelovani da arsebiTi, imis miuxedavad, rom wlebis ganmavlobaSi mravali definicia arsebobda (horovici ... 1995). g. olportis pozicia bevrwilad uaxlovdeboda l. terstounis (deviatkini 1999) kombinirdeba da Sexedulebebs, romelic am msvlelobaSi procesis Tvlida, rom informacia formirdeba saboloo socialuri ganwyoba. socialuri ganwyobis gansazRvrebis mcdelobaTa klasificireba moaxdina antoni grinvaldma (grinvaldi ... 1968: 362) yvela zemoaRniSnuli: ,,ganwyobis winamorbedi definiciebi SeiZleba mivakuTvnoT erT-erTs Semdegi oTxi klasidan: 1. avtori warmoadgens da amtkicebs ganwyobis Sesaxeb sakuTar gansazRvrebebs. amasTan igi amtkicebs, rom es gansazRvreba SeiZleba ar iyos ukve cnobilis identuri (l. dubi (dubi 1947); C. osgudi (osgudi ... 1955). 2. avtori ganixilavs sxva gansazRvrebebis uamrav variants da erT-erT maTgans aZlevs upiratesobas (C. insko (insko 1967) an gvTavazobs axal gansazRvrebas (g. olporti (olporti 1935). 3. avtori uSvebs ganwyobis gansazRvrebis mravalferovnebas, radgan sxvadasxva gansazRvrebaTa Soris konsensuss ver poulobs (u. mak-guaieri 13 (mak-guaieri 1969); m. smiti (deviatkini 1999). 4. avtori, romelic cdilobs ganwyobis sxvadasxva gansazRvrebebis Cveulebriv sasaubro enaze gadatanas da misi meSveobiT sxvadasxva mimarTulebebis konvergenciis saSualebis SemuSavebas (d. kempbeli (kempbeli 1963)”. Tavad a. grinvaldi ki cdilobda ganwyobis yvela cnobili Teoriis gaerTianebas im mizniT, rom Seeqmna ,,kompleqsuri fsiqologiuri Teoria, romelic Sedgenili iqneboda bazisuri fsiqologiuri Teoriebis safuZvelze” (grinvaldi ... 1968: 386). p. Sixirevis situaciis azriT, dadebiTi ,,socialuri an uaryofiTi ganwyoba aris Sefasebis obieqtis mimarT an individis winsawarganwyobis myari, latenturi mdgomareoba, romelic am obieqtis cxovrebiseuli gamocdilebiT iqmneba da axdens maregulirebel, maorganizebel gavlenas perceptualur, emociur, azrovnebis procesebze da gamoixateba mocemul situaciaSi mocemul obieqtTan mimarTebaSi qcevis TanamimdevrulobaSi (rogorc verbalurSi, aseve araverbalurSi)” (Sixirevi 1973). aqve aRvniSnavT, rom dReisaTvis mkvlevarTa umravlesoba socialuri ganwyobis Semdeg ganmartebas iziarebs: socialuri ganwyoba gamoxatavs socialuri damokidebulebas, movlenebisadmi romelic mis adamianis SexedulebebSi, SefasebiT grZnobebSi da mizanmimarTul qcevaSi mJRavndeba (maiersi 2001). Tu socialuri ganwyoba aris gamocdilebis Sedegad warmoqmnili, is, savaraudod, daswavliT unda formirdebodes sxvadasxva gamocdilebebidan da gavlenebidan. Sexeduleba, rom Cveni ganwyobebi Cndeba mxolod gamocdilebidan, zogierT avtors sakiTxis gamartivebad miaCnia, vinaidan, sul ufro meti faqti grovdeba, sadac Cans, rom zog ganwyobas aqvs genetikuri elementi (teseri 1993). am periodamde aragamokveTilad socialuri moCanda, axla ganwyoba ki am ufro cnebam universalurad SeiZina ufro da meti struqturirebuloba. sanam socialuri ganwyobis miseul gansazRvrebas SemogvTavazebda, g. olportma gaaanaliza manamde arsebuli 16 definicia. misma kolega 14 h. nelsonma 1939w. gaaanaliza ukve 30 msgavsi gansazRvreba da es moxda mxolod oTx weliwadSi! (deviatkini 1999). f. olportis azriT, qcevis aracnobier Semadgenel nawils warmoadgens socialuri ganwyoba, romelic amzadebs qcevas da aZlevs mas mimarTulebas, amave dros axdens zogi reaqciis aqtivizirebas da zogis _ damuxruWebas (deviatkini 1999). m. smiti, j. bruneri da r. uaiti Tvlian, rom ganwyoba _ ,,es aris gamocdilebisadmi predispozicia, romelic iwvevs obieqtebis mimarT garkveuli moqmedebebisadmi individis motivirebas” (deviatkini 1999: 6). Carlz osgudi ,,winaswarganwyoba mdgomareobebze, socialuri ganwyobis reagirebaze, iseTebze, mTavar romelic Tvisebad xedavs: damokidebulia sxva rogoricaa: SefasebiT pasuxze winaswarganwyobis mzaoba” (osgudi ... 1957). i. sarnofi gansazRvravs ganwyobas, rogorc obieqtTa garkveul klasze dadebiTad an uaryofiTad reagirebis midrekilebas (deviatkini 1999). daswavlis Teoriis warmomadgenlebisaTvis, romlebic fsiqologiaSi umetesad bihevioristul Tvalsazriss icaven, ganwyoba aris gamocdilebis procesSi SeZenili iseTive fsiqikuri fenomeni, rogoricaa codna da Cveva. am Teoriis TvalsazrisiT, individis qaoturi elementaruli aqtebidan daswavlis kanonebis mixedviT xdeba garkveuli moqmedebebis Camoyalibeba, maT Soris, ganwyobis formirebac. erT-erTi pirveli avtori, romelmac daswavlis Teoriis principebi gadaitana socialuri ganwyobis kvlevis sferoSi, iyo leonard dubi (1947). man 1947w. gamoaqveyna statia “The bahavior of attitudes”, romelSic socialuri ganwyoba gansazRvra, rogorc daswavlis implicituri mosalodneli reaqcia. am gansazRvrebaSi ufro xazgasmulia is, Tu ra aris TviT socialuri ganwyoba da ara is, Tu ra tendenciebs Seicavs igi. definicia ar Seicavs Ria qcevas, Tumca uSvebs, rom socialuri ganwyoba gavlenas daswavlis moaxdens individis stimul-reaqciis konceptualizirebulia, vidre eqsplicituri). qcevaze. definicia tradiciebidan rogorc l. es dubi, reaqcia g. da (Tumca olportis gamomdinareobs socialuri ufro ganwyoba implicituri, msgavsad, socialur 15 ganwyobas miawers Tvisebas, romelic rogorc axdens dinamikur, qcevis ise mimarTulebis Camoyalibebasac da mimcemis mimarTulebis micemasac. ganwyobis bihevioraluri Teoriebis umravlesoba Tanxmdeba maTi formirebis gzebis gagebaSi. l. dubis Teoria gaxda fundamenti sxva mkvlevarebisaTvis (m. fiSbeini, k. hovlandi, i. jainisi, h. keli, a. loti da sxva). karl hovlandma masobrivi komunikaciebis kvlevisas daiwyo socialuri ganwyobebis problemebis Seswavla. komunikaciuri procesi mas esaxeboda, rogorc individis stimulebi da reaqciebi da maTi gamaSualebeli fsiqikuri procesebi. miuxedavad imisa, rom ganwyobis cnebas aRiarebda mravali mecnieri, arsebobda am cnebis sxvadasxva definicia, iyvnen iseTebic, romlebic cdilobdnen ganwyobis cnebis gandevnas. aq pirvel rigSi unda davasaxeloT velisa da fenomenologisturi Teoriebis warmomadgenlebi, romelTac surdaT misi Secvla iseTi cnebebiT, rogorebicaa: velis efeqtebi, ganzraxva da sxva. velis Teoriis mimdevrebi _ v. keleri da m. verthaimeri _ cdilobdnen aRqmisa da azrovnebis procesSi gamovlenili ganwyobiseuli kanonzomierebis dayvanas velis efeqtebze. velis Teoriis yvelaze TvalsaCino warmomadgenelma _ k. levinma (levini 1951) velSi (rogorc erT-erTi ganzomileba) Semoiyvana pirovneba Tavisi warsuli gamocdilebebiTa da moTxovnilebebiT, romlebic garkveul daZabulobas qmnian adamianis sasicocxlo velSi. adamianis qceva am daZabulobaTa moxsnas emsaxureba da Tavisi funqciiT es cnebebi iseTive rols asruleben adamianis fsiqikaSi, rac ganwyobis cnebas ekisreba. am gziT k. levins surda fsiqologiuri cnebebis sistemidan ganwyobis cnebis amogdeba da misi Sesatyvisi kanonzomierebis gagebas cdilobda sasicocxlo velis cnebiT. iyo mcdeloba, Sinaarsebze, ganwyobis romlebic cneba daeyvanaT garkveuli iseT cnobierebis mimarTulebiT moqmedebis ganzraxvasTan arian dakavSirebuli. am Tvalsazrisis mixedviT ganwyobis Sinaarseuli mxare cnobier-fsiqikuri movlenaa, xolo im meqanizmis aqtivoba, romlis safuZvelzedac am Sinaarsebis realizacia xdeba da saTanado qceva aRiZvreba, fiziologiur procesebs warmoadgenen. es 16 Tvalsazrisi adamianis fiziologiur procesad gansxvavebuli Sexeduleba qcevas cnobier yofs. mas mimarTulebebi, fsiqikaze (a. fsiqikur aRiarebdnen rogoricaa: boWoriSvili, da aracnobier iseTi mkveTrad fenomenologisturi (boWoriSvili 1966) da biheviorizmi (d. mileri, i. galanteri da k. pribrami (mileri ... 1965). dReisaTvis socialur fsiqologiaSi uamravi literatura arsebobs im faqtorebze, romlebic exeba ganwyobis aRmocenebas, fiqsirebasa da cvlilebas, aseve, adamianis aqtivobaze ganwyobis zegavlenis kanonzomierebebs. ganwyobis yuradReba maformirebeli miaqcia socialur faqtorebidan faqtors t. niukombma (deviatkini 1999). sagangebo misi azriT ganwyobis Camoyalibebisa da SecvlisaTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs adamianTa Soris urTierTobas. m. Serifma da h. kentrilma ganwyobebis SemuSavebisa da ganmtkicebis kanonzomierebaTa Seswavlis dros yuradReba gadaitanes gare stimulebis aRqmisa da Semecnebis Taviseburebebze (nadiraSvili 1983). f. haiderma ganwyobis emociur-afeqturi mxare Seiswavla. adamianis qcevis gagebas f. haideri geStaltTeoriis poziciebidan fiqrobda. amave dros, k. levinis Taviseburebidan mimarTulebis msgavsad, gaerkvia igi cdilobda adamianis ganmsazRvreli is qcevis ganwyobebi, sasicocxlo mimarTuleba romlebic mas velis da am Seeqmneba sinamdvilis movlenebis mimarT (nadiraSvili 1983). adamianTa wamowia urTierTobis ganwyobis gamokvlevebs Sesaxeb gamokvlevebSi emociur-afeqturi adamianTa ganwyobebis mxare. amis kvlevad ar f. haiderma win gamo xSirad mis Tvlidnen, magram rodesac es gamokvlevebi ganwyobis Sesaswavlad gamoiyeneboda, ganwyobis cnebaSi mxolod emociur-afeqturi aspeqti igulisxmeboda, rac ganwyobis cnebis calmxriv, araswor gagebas iwvevs. d. kreCma, r. kraCfildma da e. balaCim (nadiraSvili 1985) mogvces ganwyobis sistemuri ganxilvis nimuSi. maT ganwyobis cnebaSi gaaerTianes yvela is aspeqti, romelic sxva mkvlevarebis mier fragmentulad, erTmaneTisagan izolirebulad Seiswavleboda. d. kreCis, r. kraCfildisa da e. balaCis mixedviT, socialuri ganwyoba izolirebul movlenas ar 17 warmoadgens, igi ganwyobaTa mTeli sistemis elementia. yoveli calkeuli ganwyoba, maTi azriT, aris obieqtis pozitiuri an negatiuri Sefasebis, sasiamovnod an usiamovnod gancdis, misadmi mtrulad an moqmedebis yoveli tendenciebis qceva mTeli garkveuli sistema ganwyobis (baliaSvili zemoqmedebas sasikeTod 1980). ganicdis adamianis da qcevis Sesrulebis Semdeg xdeba masTan dakavSirebuli ganwyobis gaZliereba, Sesusteba an Secvla. Tu gvinda adamianebze sasurveli gavlenis moxdena, saWiroa, vicodeT maTi ganwyobebi da am ganwyobebis gaZlierebis, Sesustebisa da Secvlis kanonebi. ueWvelad didia socialuri ganwyobis Teoriaze biheviorizmis gavlena. S. nadiraSvili Tvlis, rom g. olports, r. kraCfilds, g. merfs, d. kreCs, a. laCinss, t. niukombs da sxvebs bihevioristuli pozicia ukaviaT, amasTan, ebrZvian elementarizms da ganixilaven ganwyobas, rogorc gancdaTa safuZvelze warmoSobil meorad fsiqikur fenomens (nadiraSvili 1974). j. gibsonis cnobil SromaSi (nadiraSvili 1983), mocemulia ganwyobis cnebis kritikuli analizi. a. asmolovis Tanaxmad ,,ucxour fsiqologiaSi ganwyobis cnebaSi Cadebuli sxvadasxva mniSvnelobebis klasifikaciis mcdeloba swored j. gibsons ekuTvnis (asmolovi 1977). j. gibsonis (frangiSvili kritikuli 1967) da a. analizis safuZvelze asmolovma (asmolovi a. frangiSvilma 1977) SemogvTavazes ganwyobis kvlevebSi ZiriTadi poziciebis klasifikacia. j. gibsonis klasifikaciis bazaze a. asmolovi gamoyofs ramdenime ZiriTad pozicias: 1. o. kiulpe, XX saukunis dasawyisSi, atarebda ra aRqmaze eqsperimentebs, ganwyobis cnebis qveS gulisxmobda ,,obieqtebis Tvisebebis an urTierTobebis winaswar Seqmnil molodins”; 2. o. zangvilis pozicia bevrwilad ganagrZobs o. kiulpes xazs. ganwyoba aq gagebulia, rogorc ,,konceptualuri sqema, ara mosalodneli, aramed gamowveuli seriebSi stimulis ganwyoba paterniT”; 3. warmodgenilia, reaqciis rogorc droze eqsperimentTa ,,specifiuri moZraobiT reagirebis ganzraxva”; 4. karl kofkas ganwyoba warmoudgenia, rogorc ,,Cveuli fsiqikuri operaciebis Sesrulebis ganzraxva”; 5. sipola, a. laCinsi aRniSnavdnen, rom ganwyoba aris ,,fsiqikuri operacia an 18 meTodi amocanebis Seswavlisa an gadaWris procesSi aqtualizirebuli da ara ganzrax warmoSobili”; 6. kurt levini Tvlida, rom ganwyoba ,,Sewyvetili ganwyobis aqtivobis cnebis qveS damTavrebis gulisxmobda tendenciaa”; ,,Sesabamisi” 7. mak-farlendi pirobebis gaqrobis Semdeg aqtiurobis gangrZobis tendencias (perseveracia)” (asmolovi 1977: 61-65). arsebobs d. sirsis (fridmeni ... 1981) klasifikacia: 1. definiciebi, romlebSic xazgasmulia socialuri ganwyobis qceviseuli tendenciebi. am mxriv tipiuria g. olportis mier mocemuli definicia; 2. definiciebi, romelSic xazgasmulia socialuri ganwyobis draiviseuli buneba, e.i. is, Tu ras warmoadgens socialuri ganwyoba da ara maTi tendenciebi. am mxriv tipiuria l. dubis definicia; 3. definiciebi, romlebic aerTianeben zemoT miTiTebul orive princips. magaliTad, d. kreCisa da r. kraCfildis definicia. S. nadiraSvili, ganixilavs ra yvela zemoaRniSnul Sexedulebas, aRniSnavs, rom aq SeimCneva ,,ganwyobis zogadfsiqologiuri gagebis gaxleCvis tendencia” sxvadasxva fsiqikuri warmonaqmnebis formiT _ imiT, rasac hqvia “set” da “Attitude”. S. nadiraSvili miuTiTebs, rom saubaria saerTo kanonzomierebis mqone erTi da igive meqanizmis sxvadasxva aspeqtze, Tumca aseTi midgomiT es saerTo kanonzomiereba ikargeba da cneba “set” aqtivobis sensomotorul sferoSi sferoSi dispoziciuri da cneba ganwyobis “Attitude” moqmedebas socialuri miekuTvnebian (nadiraSvili 1987). ganwyobis integrirebul TeoriebSi ganwyobas dakisrebuli aqvs qcevis aRmZvreli TiTqmis yvela faqtoris gaerTianebis funqcia, magram sazRvargareTul fsiqologiaSi ganwyobis cneba mainc ver iqca adamianis qcevis ZiriTad ganmsazRvrel da amxsnel cnebad. socialuri ganwyobis fsiqologiaSi yvela kvleva pirobiTad SeiZleba movaTavsoT fsiqologiis ori mTavari mimarTulebis sazRvrebSi _ bihevioristuli da kognituri. calke unda gamovyoT d. uznaZis skola, romelsac gansakuTrebuli adgili uWiravs. 19 1.2. socialuri ganwyobis struqtura socialuri ganwyobebis struqtura aris ganwyobis Teoriis erTerTi mniSvnelovani sakiTxi. socialuri ganwyobis obieqtTan dakavSirebiT adamianebis gonebaSi pozitiuri da negatiuri gamocdilebebia Senaxuli. amdenad, adamianebi kavSirs amyareben socialuri ganwyobis obieqtsa da Sesabamis wina gamocdilebas Soris. aseT kavSirebs SeiZleba axasiaTebdes garkveuli kanonzomiereba, sxvadasxva rac fsiqologebs struqturuli saSualebas Tviseba. aZlevs, socialuri miaweron ganwyobis maT Sida struqturaSi (intra-attitudinal structure) swored es aspeqti igulisxmeba. amas garda, vinaidan ganwyobebi, adamianebs SesaZlebelia uyalibdebaT es mravalricxovani ukanasknelni gonebaSi socialuri daukavSirdnen erTmaneTs. aseT, ufro globalur struqturebs, romlebic erTze met socialur ganwyobas moicavs, ewodeba ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturebi (inter-attitudinal structure) (igli ... 1998; qvarcxava ... 1985). socialuri ganwyobebis Sida struqtura da ganwyobebs Soris urTierTobis struqtura asaxavs ganwyobebis formirebis kontrastul gzebs. socialuri ganwyobis Sida struqtura formirdeba gamocdilebiT, ganwyobis obieqtze pirdapiri an iribi kognituri, afeqturi an qceviTi reaqciis safuZvelze. gulisxmobs ganwyobis am dros obieqtsa xdeba da informaciis masze reaqcias Senaxva, romelic Soris kavSirs. Sefaseba ganzogaddeba am kavSiridan da socialuri ganwyoba Sesabamisad formirdeba SedarebiT martivi kavSirebis generalizaciiT. arsebobs socialuri ganwyobis Camoyalibebis sxva, alternatiuli, saSualebac _ gansxvavebuli ganwyobebis Sesabamis obieqtebs Soris kavSiri. aRniSnuli kavSirebi inaxeba TviTon socialur ganwyobasTan erTad. socialuri ganwyobebis struqturebis umetesobas rogorc wesi aqvT orive aspeqti _ ganwyobis Sida da ganwyobebs Soris urTierTobis. is, rom socialur ganwyobebs aqvs struqturis sxvadasxva formebi, srulebiTac ar niSnavs maT statikurobas. Tu gaviziarebT azrs, rom socialuri ganwyobis struqtura aris aspeqti mentaluri mdgomareobis, romelic warmoSobs socialur ganwyobas, obieqtis mimarT individis 20 socialuri ganwyobis struqtura SesaZlebelia savsebiT gansxvavebuli iyos drois sxvadasxva momentSi, obieqtTan dakavSirebiT axali gamocdilebis arqonis pirobebSic ki. imis gasarkvevad, struqtura (available) Tu cvalebadi, da struqturis saWiroa xelmisawvdomi arsebuloba potenciurad struqturis ratomaa misi calkeuli gavmijnoT (accessible) gulisxmobs gaaqtiurebis xelmisawvdomoba socialuri ganwyobis erTmaneTisagan arsebuli struqturebi mis Senaxvas SesaZleblobis aris misi (higinsi 1996). mexsierebaSi, arsebobas, aqtivaciis anu xolo potenciali, anu zustad droulad gaaqtiurebisaTvis mzaoba. 1.2 a) socialuri ganwyobis struqturis mravalmxrivoba socialuri SemecnebiT, ganwyobis grZnobad da struqturis qceviT Semadgeneli Tvisebebs moicavs komponentebi (brekleri 1984). socialuri ganwyobis es Semadgeneli nawilebi gancalkevebulad ki ar moqmedeben, aramed isini raime socialuri obieqtis mimarT pirovnebis urTierTdakavSirebul mTlianobas qmnian da SemecnebiT, imave grZnobad obieqtis mimarT da qceviT adamianis sistemur tendenciis, winaswari mzaobis saxiT warmodgebian. ganwyobis kognituri komponenti, romelsac perceptualurs, informaciulsa da stereotipul komponentsac eZaxian, dakavSirebulia imasTan, Tu rogor aRiqmeba obieqti, misi konceptualuri konotacia, an obieqtis ,,stereotipi”. rwmenebi. am esaa Sexedulebis arasasurvelobis, ganwyobis mixedviT obieqtis xdeba sargebloba-mavneblobis Sesaxeb obieqtisadmi da a.S. adamianebis sasurveloba- TvisebaTa miwera. mocemuli komponenti Seicavs pirovnebis Sexedulebebs imis Sesaxeb, Tu ra xasiaTis qceva aris am obieqtis Sesatyvisi, mowonebas imsaxurebs igi, Tu gakicxvas. kognituri komponenti azrovnebis, anu mizansa da saSualebas Soris mimarTebis damyarebis process efuZneba, ufro zustad, _ obieqtis Tvisebebsa da adamianis miznebs Soris, rogorc es saerTod RirebulebiTi msjelobisaTvis aris damaxasiaTebeli. 21 am komponentis tipiur sazoms warmoadgens zedsarTavebis sakontrolo sia _ eTnikuri jgufebis stereotipebis gamosamJRavneblad (gilberti 1951). d. kacma da e. stotlandma 1959w. SemogvTavazes socialuri ganwyobis kognituri komponentis gaanalizeba Sexedulebebis, maTi elementebis raodenobis, struqturis donisa da am elementebis ierarqiis da im obieqtebis intensiobis saSualebiT, romlebzedac mimarTulia kognituri elementi (igli ... 1998). kognituri komponentis gaanalizebis odnav sxva xerxi SemogvTavaza m. rokiCma 1960w. darwmunebis (fridmeni gradientis ... 1981), romlis centralizaciis, arsic mdgomareobs SeRwevadobis ganxilvaSi. C. osgudis (osgudi ... 1957) semantikuri diferencialis Tanaxmad misi Sefasebis faqtori konotaciuri analizis dros SeiZleba gamoyenebul iqnes afeqturi komponentis sazomad, xolo sxva faqtorebs SeuZliaT asaxon kognituri komponenti. esenia Zalis, aqtivobis da sxva faqtorebi. ganwyobis afeqturi (anu ,,grZnobadi”, anu ,,emociuri”) komponenti gamoxatavs, upirveles grZnobebs: yovlisa, mocemuli siamovneba-usiamovnebas, armowonebas, siyvarul-siZulvils obieqtisadmi simpaTia-antipaTias, da a.S. iTvleba, subieqtis mowoneba- rom emociuri datvirTva aZlevs socialur ganwyobas motivaciur Zalas. zogierTi mkvlevari afeqtur komponents mxolod SefasebiT komponentad Tvlis da amitom mas kognitur ganixilavs, da qceviT rogorc ganwyobis komponentebs birTvs, ganixilavs, maSin, rogorc rodesac Tavisebur ,,wamonazards”, romelic formirdeba mis irgvliv matricis msgavsad, romlisganac isini amoizrdebian (mak-guaieri 1969: 156). ganwyoba yovelTvis aucileblad unda ganixilebodes konkretuli individisa da misi garemomcveli samyaros CarCoebSi. is yovelTvis aris ,,ganwyoba mimarTuli raimeze”. ganwyoba ar SeiZleba iyos ,,ubralod” ganwyoba, ,,Teoriuli konstruqcia”. socialuri ganwyobis samkomponentian struqturad dayofas ar iwoneben a. asmolovi, m. kovalCuki, p. Sixirevi (asmolovi ... 1977; Sixirevi 1979). qceviTi (moqmedebis tendenciis) komponenti Seicavs socialur sferosTan dakavSirebul qceviT mzaobebs _ daxmarebis, dacvis, zianis miyenebis, dasjis da sxv. moqmedebis tendenciis komponenti niSnavs 22 mzaobas da ar emTxveva, ar faravs realur qcevas. Tumca avtorebi Tvlian, rom socialuri ganwyobis wvlili qcevaSi didia, saWirod scnoben, xazi gausvan aSkara qcevasa da moqmedebis tendencias Soris gansxvavebas, rasac asabuTeben im debulebaze dayrdnobiT, rom qcevas, garda socialuri ganwyobisa, aqvs iseTi determinantebi, rogoricaa garegani socialuri Tu fizikuri viTarebebiT iZuleba. garda amisa, socialuri ganwyobebi erTnairad ar saWiroebs qcevaSi gamovlinebas, realizacias _ arseboben socialuri ganwyobebi, romlebic emsaxurebian pirovnebis iseT funqcias, romelsac aSkara gamoxatva ar sWirdeba. es funqcia socialuri ganwyobis mxolod arsebobiTac amrigad, socialuri ganwyobis qceviTi komponenti kmayofildeba. mkveTrad unda gaimijnos realuri qcevisagan. qceviT komponents a. deviatkini (deviatkini 1999) aRniSnavs, rogorc moqmedebisaken ganwyobis ganwyobis cnebis samkomponentianad tendencias sazRvrebidan. aqvs a. da gamotanili deviatkinsac warmodgenili, magram aqvs socialuri socialuri qceviTi ganwyoba komponenti mas Canacvlebuli aqvs ekologiuri komponentiT da Sesabamisad, aRniSnuli avtoris mixedviT, socialuri ganwyoba Sedgeba Semdegi sami komponentisagan: ekologiuri, kognituri, afeqturi. amasTan dakavSirebiT a. deviatkinma Camoayaliba socialuri ganwyobis struqtura. socialur ganwyobas aqvs sami done: 1. ganwyobis ekologiuri komponentis done; 2. socialuri ganwyobis ,,atituduri” komponentis done; 3. moqmedebisaken tendenciis done. pirveli _ ekologiuri komponentis samyaros SesaZleblobaTa analizis done _ uzrunvelyofs gare funqcias da SesaZleblobaTa arCevans. es aris sakuTriv ganwyobis done, sadac xdeba moTxovnilebisa da SesaZleblobis komponentis dones ,,Sexvedra”. aqvs socialuri samyaros ganwyobis Sesaleblobebis ekologiuri pirveladi (ekologiuri) arCevanis Tviseba, individis socialuri ganwyobis saerTo struqturaSi formirebuli ganwyobebis CarTvis Tviseba. socialuri ganwyobis ekologiur komponents aqvs intencionalobis Tviseba, romelic 23 mas aZlevs individis socialur-ekologiur niSaSi arsebuli SesaZleblobebis gaanalizebis saSualebas. meore done _ ,,atitudis” done, afeqturi da kognituri komponentebis done. am dones aqvs ,,atitudis” yvela funqciis Tviseba, amave dros tradiciulad Tavis TavSi Seicavs kognitur da afeqtur komponentebs. mesame done _ moqmedebisaken tendenciis done. es ukve mTlad socialuri ganwyoba araa, magram arc qcevaa, rogorc misi realizacia. aq SeiZleba moqmedebdes rogorc ganwyobiTi, aseve ganwyobisgare meqanizmebi. moqmedebisaken tendenciis done a. deviatkinma calke doned gamoyo imitom, rom xazi gaesva misi gansakuTrebuli kavSirisaTvis individis qcevasTan. socialuri ganwyobis gansazRvrebis amgvari poziciebidan gaanalizebam avtori miiyvana daskvnamde, rom socialuri ganwyoba unda iyos organizmis fsiqosomaturi funqcia, romelsac aqvs garemomcveli samyaros SesaZleblobebis analizis Tvisebebi, socialuri ganwyobebis konsistentur sistemaSi ukve formirebuli socialuri ganwyobebis izomeba bipolarul CarTvis Tvisebebi. socialuri ganwyobis ganzomilebiTi struqtura tradiciulad, socialuri ganwyobebi ganzomilebaze, romelic varirebs ganwyobis obieqtis mimarT ukiduresi keTilganwyobidan arakeTilganwyobamde. socialuri ganwyobis Sida struqturis codna gvexmareba ganwyobis obieqtis mimarT reaqciebis ukeT winaswarmetyvelebaSi. debatebis adamianebi acnobiereben, zemoaRniSnuli amitomac, (ZiriTadad am ori _ rom socialuri maTi sapirispiro SezRuduli da sakuTari polusidan mimarTulebiT politikuri) socialuri erT-erTs aRiqvamen dros ganwyobebi warmoadgenen. TavianT pirad ganwyobebs. am Tvalsazrisis gaziarebiT, C. judma da j. kulikma (judi ... 1980) scades adamianebi daemtkicebinaT, iazreben TavianTi rom sakuTar gagebis socialur bipolaruli ganwyobebs kontinuumis 24 farglebSi da gamomdinare aqedan, erT polusze ganaTavseben socialuri ganwyobis relevantur informacias, romelsac isini eTanxmebian da sawinaaRmdego polusze _ informacias, romelsac ar eTanxmebian, magram amis miuxedavad, mxars uWeren, rasac sxvebi iwoneben. ganzomilebiTi a. pratkanisma struqturis (pratkanisi Sesaxeb 1989). kerZod, _ Sexeduleba is azri, ganavrco rom socialur ganwyobas SeiZleba hqondes bipolaruli an unipolaruli struqtura, anu adamianebma SeiZleba warmoadginon TavianTi codna socialuri ganwyobis kontinuumis orive mxares erTdroulad, an mxolod im erT mxares, romelsac isini emxrobian. Tu davuSvebT, rom adamianebi arian unipolarulebi, amis SesabamisobaSia ganwyobisaTvis maT gamo ZiriTadad sakuTar Seusabamo floben poziciasTan, informaciis codnas, maTTvis kodireba romelic rTuli (igli ... iqneba 1998). amis sapirispirod, Tu davuSvebT adamianebis bipolarulobas, igulisxmeba, rom maTTvis nacnobia rogorc misaRebi, ise sapirispiro Tvalsazrisebi. ankongenialuri (Seusabamo) informacia SeiZleba gadamuSavdes iseve iolad, rogorc kongenialuri (Sesabamisi). a. pratkanisis monacemebis mixedviT, bipolaruli struqturebi SeiZleba iyos saerTo iseT sadao socialur sakiTxebSi, rogoricaa aborti, maSin, roca unipolaruli struqturebi SeiZleba saerTo iyos sxvadasxva saxis TemebisaTvis (mag.; sporti, musika), romlebze ganwyobebis mimarT winaaRmdegobas adamianebi naklebad ganicdian. a. pratkanisma agreTve warmoadgina mtkicebulebebi, rom socialuri ganwyobis unipolarulisagan, struqturis gavlenas bipolaruloba, axdens ganwyobisaTvis gansxvavebiT relevanturi informaciis gadamuSavebaze. azri, rom socialur ganwyobebs xSirad aqvs sadao sakiTxebze bipolaruli struqturebi, arsebiTia m. Serifisa da k. Serifis socialuri gansjis TeoriisaTvis (Serifi ... 1961) Serifebma ivaraudes, rom adamianebi sakuTar socialur ganwyobebs warmoadgenen ganzomilebiTi sqemis pirobebSi, rasac maT uwodes fsiqosocialuri skala anu Sinagani (internaluri) Sesabamisobis skala. Semdgom maT SemogvTavazes, rom adamianebi socialur ganwyobasTan dakavSirebul kontinuums yofen sam zonad: miRebis-Tanxmobis, uaryofis-armiRebis da 25 Caurevlobis (neitralobis) diapazonad. miReba-Tanxmobis diapazoni Seicavs informacias im sakiTxze, romelic pirovnebas misaRebad miaCnia, uaryofisa _ Seicavs misTvis miuRebel informacias, xolo Caurevlobis (neitralobis) _ Seicavs iseT informacias, romelic arc misaRebia da arc miuRebeli. miuxedavad imisa, rom socialuri ganwyobis kvlevaSi samdiapazonianma midgomam gauZlo xangrZlivi drois gamocdas (jonsoni ... 1995), es dayofa unda miviCnioT socialuri ganwyobis ganzomilebis mxolod erT-erT versiad ufro zogad struqturul TvisobriobaSi. f. kerlingerma da ramdenime sxva mkvlevarma (igli ... 1998) aCvenes, rom opoziciuri socialuri ganwyobebis mqone adamianebi umeteswilad sakuTar ganwyobebs afuZneben sxvadasxva mosazrebebze. isini SesaZloa, arc ki uaryofdnen sxva opoziciuri aSkarad socialuri konfliqtis banakis dros rwmenebs. SeiZleba es umetesad gamoikveTos iseT sakiTxze, sadac adamianebis socialuri ganwyobebi xdeba bipolaruli, im gagebiT, rom isini yofen codnas kongenialuri da arakongenialuri ideebis Tanavarskvlavedebad ise, rogorc amas gvTavazobs miReba- uaryofis ganzomilebis cneba. socialur ganwyobebTan dakavSirebuli rwmenebi iTvleba, rom socialuri ganwyobebi asaxavs adamianTa rwmenebs ganwyobis obieqtis rwmenebi mimarT. ganwyobis amdenad, fundamentur socialuri ganwyobis safuZvels TeoriaSi warmoadgens. am TvalsazrisiT, rwmenebi aris kavSirebi, romelsac pirovneba amyarebs ganwyobis obieqtsa da sxvadasxva atributebs Soris. socialuri ramdenadaa ganwyobis SesaZlebeli zogierTi socialuri Teoretikosi ganwyobis interesdeba, winaswarmetyveleba rwmenebis SefasebiTi mniSvnelobidan. am mxriv yvelaze popularulia miCiganis universitetis socialuri fsiqologebis jgufis (rozenbergi 1956) molodini-Rirebulebis modeli, rac gulisxmobs, rom socialuri ganwyobebi rwmenebis funqciaa. socialuri ganwyoba = ∑molodini X Rirebuleba. 26 algebruli midgomebi, rogoricaa n. andersonis informaciis integraciis Teoria (andersoni 1981), rwmenebis socialur ganwyobebTan urTierTobis warmosaCenad uzrunvelyofen maTematikuri modelebis ufro farTo speqtrs. am mxriv, molodini-Rirebulebis modeli erT-erTi im gantolebaTagania, romelsac SeuZlia asaxos rwmenasa da ganwyobas Soris urTierToba adekvaturi maTematikuri modeliT. ganwyobis rwmenebis Sida struqturis SefasebiTi obieqtis konsistentoba yovlismomcveli rwmenebSi, mniSvnelovan SeiZleba Sefaseba, iyos an aspeqts SeWiduloba romelic met-naklebad warmoadgens (kohesiuroba). vlindeba pirovnebis konsistenturi pirovnebis abstraqtul SefasebasTan an saerTo ganwyobasTan. amasTanave, pirovnebis rwmenebis SefasebiTi mniSvnelobebi SeiZleba erTmaneTTan met-naklebad konsistenturni iyvnen. am or struqturul TvisebaSi, romlebSic rwmenaTa Sesabamisoba mxedvelobaSia miRebuli, ar ganwyobisSida Sesabamisobis dafuZnebuli iyos aris mTlianad problema, ganwyobis amowuruli radgan obieqtTan SefasebiTi ganwyobebi afeqtur SeiZleba da qceviT gamocdilebaze iseve, rogorc kogniturze. amitom, socialur ganwyobebsa da maT Semadgenel rwmenebs Soris konsistentobasTan erTad mniSvnelovania ganwyobebsa da maT Semadgenel afeqtebs da qcevebs Soris konsistentobis mxedvelobaSi SeiZleba met-naklebad iyos miReba. amdenad, Sesabamisi socialuri yovlismomcvel ganwyobebi SefasebasTan, romelic gamoxatulia ganwyobis obieqtis mimarT afeqturi kavSirebiT an qceviTi kavSirebiT. rogorc rwmenebi SeiZleba icvlebodes erTmaneTTan TavianTi SefasebiTi konsistentobiT, afeqtebi, iseve, rogorc qcevebi SeiZleba Sinaganad iyvnen konsistenturi an arakonsistenturebi. amas garda, SefasebiTi reagirebis konsistentoba klasebSic. mag.; SeiZleba pirovnebis agreTve rwmenebma icvlebodes ganwyobis obieqtis mimarT SeiZleba igulisxmos sxvadasxva abstraqtuli Sefaseba obieqtze, vidre pirovnebis afeqturma kavSirebma. ambivalentobis termini xSirad gamoiyeneba SefasebiT pasuxSi arakonsistentobis aRsawerad, romelic xvdeba reaqciis klasebSi, anu rodesac individi SeiZleba aRvweroT, 27 rogorc ori ganwyobis matarebeli: erTi _ dadebiTis, meore _ uaryofiTis. konsistentoba socialur ganwyobasa da SefasebiTi reaqciebis sam klass Soris socialur ganwyobebsa da masTan dakavSirebul rwmenebs, afeqtebs da qcevebs Soris absoluturi konsistentobis arsebobis varaudis kargi mizezi arsebobs. socialuri ganwyoba xom yalibdeba ganwyobis obieqtis mimarT kognituri, afeqturi da qceviTi reaqciebis bazaze da erTxel Camoyalibebuli dakavSirebuli ganwyoba adamianis gavlenas Semdgomi axdens ganwyobis fiqrebis, grZnobebis obieqtTan da qcevebis ganwyobasTan Sesabamisobaze. faqtiurad, rwmena-ganwyobis urTierTobis raodenobrivi modelis Tanaxmad, adamianebi ganwyobebs ayalibeben maTi rwmenebis SefasebiTi mniSvnelobis integraciiT. arsebiTad, es modelebi varaudoben absolutur konsistentobas rwmenebsa da ganwyobebs Soris. amdenad, adamianebma SeiZleba Camoayalibon sakuTari ganwyobebi ganwyobis obieqtis mimarT afeqturi da qceviTi reaqciebis SefasebiTi mniSvnelobis integraciiT. rac Seexeba am modelebSi rwmena-ganwyobis urTierTobis ganxilvas, afeqtsa da ganwyobas da qcevasa da ganwyobas Soris sruli ganwyobebi rwmenebis, kosistentoba Cveulebriv afeqtebis gamoricxavs iseT igulisxmeba. korelaciaSi da qcevebis miuxedavad arian maTTan SefasebiT konistentobas, imisa, dakavSirebuli mniSvnelobasTan, rogoricaa rom ganwyobis es ar struqturis Tviseba, iyos cvalebadi. Semdgom es Tvisebebi iqneba aRniSnuli, rogorc SefasebiT-kognituri konsistentoba, SefasebiT-afeqturi konsistentoba da SefasebiT-qceviTi konsistentoba. SefasebiT-kognituri konsistentoba miuTiTebs konsistentobis xarisxze, romelic arsebobs pirovnebis mier ganwyobis obieqtis mTlian, abstraqtul SefasebiT mniSvnelobas SemogvTavaza struqturis Sefasebasa m. da Soris. rozenbergma cvalebadi obieqtis Sesaxeb pirovnebis konsistentobis (rozenbergi Tviseba. man da es 1960), misma rwmenebis forma pirvelad rogorc ganwyobis momdevno mkvlevarebma 28 ganixiles Tvisebad, SefasebiT-kognituri aramed individualur konsistentoba ara gansxvavebad, zogadpirovnul romelic specifiuria calkeuli socialuri ganwyobisaTvis. struqturis gamoyenebulia aRniSnul m. Tvisebaze rozenbergis kvlevebis termini _ umetesobaSi afeqtur-kognituri konsistentoba (igli ... 1998). m. rozenbergi termin ,,afeqts” iyenebs ,,Sefasebis” sinonimad. struqturis am Tvisebis gamokvleviT (rozenbergi 1956) da imis CvenebiT, rom socialuri ganwyobebi, amoqmedebulebi, rogorc zogadi Sefasebebi, Cveulebriv, konsistenturebi arian rwmenaTa SefasebiT mniSvnelobasTan, damtkicda ganwyobis molodini-Rirebulebis modelis sicocxlisunarianoba. es Sroma friad mniSvnelovania _ winaswar cxadi gaxda, rom konsistenturi ganwyobebi arakonsistenturebTan SedarebiT, naklebad saalbaToa, rom Seicvalos socialuri gavlenis mcdelobisas da ufro mdgradebi arian droSi. Semdgom kvlevebSi gameorda es Sedegebi da agreTve gamoCnda, rom maRali konsistentobis ganwyobebi ukeT winaswarmetyveleben qcevas (igli ... 1998). marTalia, m. rozenbergma (rozenbergi 1960) dauSva, rom SefasebiTkognituri arakonsistentoba SesaZlebelia, radgan adamianebi floben rwmenebs, romlebic absoluturad Seusabamoa maT sakuTar ganwyobebTan, man meore interpretacia arakonsistentoba SemogvTavaza miuTiTebs ,,uSinaarso _ saxeldobr, (cariel)” rom aseTi ganwyobaze an p. konversis (horovici ... 1995) terminebiT ,,araganwyobaze”. dabali da maRali konsistentobis ganwyobebi gansxvavdebian struqturulad. maRali SefasebiT-kognituri konsistentobis ganwyobebi arian Zlierebi, radganac maT Tan axlavs damxmare kogniciebis kargad organizebuli kompleqti. Tumca, ganwyobebs dabali SefasebiT-kognituri konsistentobiT SeiZleba ar axldeT amgvari SeTanxmebuli kogniciebi, ar SeiZleba maTi, rogorc araganwyobebis, aSkarad uaryofa (Ceikeni ... 1995). mosazreba, rom ganwyobis komponentebi SeiZleba moicavdes afeqts da qcevas, iseve rogorc kognicias, gulisxmobs imas, rom es damatebiTi Tvisebebi agreTve aris ganwyobis Sida struqturis potenciurad 29 mniSvnelovani aspeqtebi. pirveli am damatebiTi Tvisebebidan _ SefasebiTafeqturi konsistentoba ganwyobis obieqtis _ exeba konsistentobas yovlismomcvel pirovnebis Sefasebasa da mier obieqtTan dakavSirebuli emociebis SefasebiT Sinaarss Soris. SefasebiT-afeqturi konsistentoba empiriulad konsistentobisagan. dakavSirebuli maSin, iyo damaxsovrebasTan, gansxvavdeba roca ganwyobis SefasebiT-kognituri SefasebiT-kognituri mimarT Seusabamo SefasebiT-afeqturi konsistentoba informaciis konsistentoba ukeT ukavSirdeboda Sesabamisi informaciis ukeT damaxsovrebas (Ceikeni ... 1995; zimermani ... 1996). sxva aRmoCenebi gvTavazobs, rom dabali SefasebiT-kognituri konsistentobis ganwyobebi SeiZleba aRweril iqnas rogorc uSinaarso (uazro), mxolod maSin, roca isinic dabalia SefasebiT-afeqtur konsistentobaSi (Ceikeni ... 1995). SefasebiT-qceviT konsistentobas adgili aqvs maSin, roca ganwyobis obieqtis yovlismomcveli gamocdilebis Rirebulebis SefasebiT mimarT Sefaseba Sinaarss. jerovania Seesabameba naTelia, kiTxva: rom axdens masTan am Tu qceviTi struqturuli ara ganwyoba adamianebze gavlenas, moiqcnen am ganwyobis Sesabamisad? r. facios obieqtTan gamokvlevam pirdapir (facio gamocdilebaze 1989) naTelyo, dafuZnebuli rom ganwyobis ganwyobebi ufro Zlieria ramdenime mniSvnelobiT (ufro SesaZlebelia Semdgomi qmedebis winaswarmetyveleba), vidre iribi gamocdilebis safuZvelze Camoyalibebuli ganwyobebi. im SemTxvevaSi, Tu miviRebT, rom pirdapir gamocdilebaze dafuZnebuli ganwyobebi maRalia SefasebiT-qceviT konsistentobaSi, es aRmoCenebi SesabamisobaSia aRmoCenebTan, romlebic aRniSnaven, rom SefasebiT-kognituri da SefasebiT-afeqturi konsistentobebi aris agreTve ganwyobis siZlieris wyaro. amas garda, vinaidan ganwyobis obieqtTan qceviTi urTierTqmedeba, Cveulebriv, iwvevs mis mimarT emociur reaqciebs iseve, rogorc mis Sesaxeb informacia (milari ... 1996), pirdapir gamocdilebas SeuZlia warmoqmnas ufro Zlieri ganwyobebi agreTve ara ufro mxolod didi ufro Zlieri afeqturi da qceviTi kognituri gamovlenisas, aramed gamovlenis dros, 30 gansakuTrebiT im mosazrebiT, rom gamovlenis samive tipi konsistenturia saerTo ganwyobasTan. sabolood, SefasebiTi konsistentobis am sami formis aRmoCeniT miRebul iqna gansxvavebis teqnologia warmosaCenad. ganwyobis kerZod, Camoyalibebis ganwyobis safuZvlebis upirvelesi safuZvelia reaqciis tipi _ kognituri, afeqturi, an qceviTi, romlebic warmoqmnian umcires SefasebiT Seusabamobas mTlian ganwyobasTan. kognituri konsistentobis TeoriebSi aqcentia gakeTebuli ambivalenturi (an arakonsistenturi) struqturebis arastabilurobaze da droebiTobaze, radgan aRmqmeli upiratesobas aniWebs kognituri struqturebis konsistentobas (abelsoni ... 1968). am perspeqtivaze uars ambobs v. skoti (skoti 1969), romelic ambivalentobas ganixilavs, rogorc ganwyobis potenciurad ufro mdgrad struqturul Tvisebas. am Tvisebis Sesafaseblad k. kaplanma (kaplani 1972) Semdgom SemogvTavaza mniSvnelovani teqnika. k. kaplanis saxeli ukavSirdeba socialuri ganwyobis tradiciul bipolarul gazomvas. man moaxdina semantikuri diferencialis teqnikis modifikacia, raTa mieRo erTpolusiani, gancalkevebuli Sefasebebi respodentTa ganwyobebis dadebiTobaze da uaryofiTobaze. erTpolusiani sazomiT k. kaplanma Seafasa ambivalenturoba maTematikuri formuliT. k. kaplanis Semdeg bevrma mkvlevarma gaiziara misi unipolaruli teqnika. zogierTma maTganma ambivalentobis gazomvis alternatiuli formulebic ki SemogvTavaza imisaTvis, rom gamosworebuliyo k. kaplanis formulaSi arsebuli naklovanebebi (igli ... 1998). kvlevam daamtkica, ambivalenturia obieqtebTan ambivalentoba gamokvlevam ganwyobis mimarTebaSi rom mravalkomponentian (tompsoni ganxilulia, aCvena, rom zogierTi ... rogorc ukiduresi 1995). adamiani (an/da ufro metad mravalfunqciur) Sromebis umetesobaSi individualuri gansxvaveba. ganwyobebi zogadad naklebad ambivalenturebi arian, vidre zomieri ganwyobebi. k. kaplanis (kaplani 1972) azriT, saSualo qulebi bipolaruli ganwyobis skalebze SeiZleba warmoadgendes rogorc ambivalentobas, aseve indiferentobas. 31 miuxedavad imisa, rom ganwyobis obieqtis mimarT gazomvis Sedegad miRebuli pozitiuroba fsiqometruli da negatiuroba TvalsazrisiT sinamdvileSi ekvivalenturi, SeiZleba adamianebis iyos ganwyobebis negatiurma aspeqtebma SeiZleba sabolod ufro Zlieri zegavlena iqonion qcevaze, vidre dadebiTma (kaCiopo ... 1994). aRmoCnda, rom ambivalentoba SeiZleba ufro metad iyos dakavSirebuli negatiurobis aqtivaciasTan, vidre dadebiTobisa (kaCiopo ... 1997). socialuri ganwyobis valentoba koncefcia, rom socialuri ganwyoba aris samkomponentiani sistema, aRZravs sakiTxs Tanmimdevrulad, im zomis harmoniulad Sesaxeb, romliTac ukavSirdebian es erTmaneTs. komponentebi maT Soris konsistentobis sakiTxi dgeba. erTi komponentis valentobis xarisxi emTxveva Tu ara danarCeni komponentebisas? erTnairia Tu ara samive komponentis sirTulis xarisxi? sxva sityvebiT, ra korelacia arsebobs am komponentebs Soris valentobisa da sirTulis mxriv? gamokvlevebma daadastura valentobis mixedviT komponentebs Soris konsistentobis tendenciis arseboba. gansakuTrebiT maRali Sesatyvisoba komponentebs Soris napovnia kontinuumis boloebze. sirTulis Sesaxeb kvlevebis Sedegebi orazrovania. ganwyobis struqturis samive komponenti xasiaTdeba valentobisa da sirTulis garkveuli xarisxiT. valentoba aris socialuri ganwyobis komponentebis ukiduresi pozitiurobisa pozitiurobidan Tu negatiurobis nulovani valentobis garkveuli zonaze done, gavliT ukidures negatiurobamde yovel komponentSi _ SefasebaSi, grZnobasa da moqmedebis tendenciaSi. komponentis meore maxasiaTebeli _ sirTule _ exeba calkeul komponentSi Semaval elementTa ricxvs da mravalferovnebas. iTvleba, rom rac ufro rTulia komponentebi, miT ufro uZneldeba pirovnebas sakuTari socialuri ganwyobebisaTvis sityvieri gansazRvrebebis micema, gansakuTrebiT _ zustis. sxvadasxva moTxovnilebebisa da Sesatyvisi sagnebis zemoqmedebiT aRmocenebuli ganwyobebi sxvadasxva mimarTulebis qcevebs aRZravs. 32 zogierTi ganwyobis safuZvelze sagnebisadmi miswrafebis, dadebiTi damokidebulebis gamomxatveli qceva sruldeba, zogis safuZvelze ki piriqiT _ uaryofiTi damokidebulebis, ganridebis qceva. garkveul situaciebsa da sagnebze ganwyobis fiqsaciis dros adamians maT mimarT swored amgvari dadebiTi an uaryofiTi damokidebuleba ufiqsirdeba. ganwyobis es niSani _ dadebiTi an uaryofiTi damokidebuleba sagnisa da movlenebis mimarT _ did rols TamaSobs garemoSi orientaciis saqmeSi. misi saSualebiT fsiqologiuri xdeba individis klasifikacia. mier sinamdvile sinamdvilis individisaTvis pirveladi dadebiT da uaryofiT movlenebad jgufdeba, romelTa mimarT mas eqmneba Sewynarebis an ukugdebis damokidebuleba, dadebiTi an uaryofiTi ganwyoba (maRraZe 1980). socialur fsiqologiaSi ganwyobis sakiTxebis intensiuri kvleva daiwyo l. terstounis mier ganwyobis sazomi skalis SemuSavebis Semdeg (nadiraSvili 1983). am meTodis saSualebiT SesaZlebeli aRmoCnda pirovnebis ganwyobis Tvisobrivi da raodenobrivi maCveneblebis dadgena, ramac Tavis mxriv, SesaZlebeli gaxada pirovnebis ganwyobebze sazogadoebrivi gavlenisa da mis Sedegad ganwyobis formirebisa Tu Secvlis kanonzomierebaTa kvleva. ,,pirovnebis valenturi fsiqikis formireba damokidebulebis es momentebi misi sinamdvilis Semecnebasa gamomuSavebas ganwyobis gulisxmobs. komponentebs da misadmi pirovnebis warmoadgens. aRmzrdelobiTi zemoqmedeba sasurveli mimarTulebiT maT formirebas gulisxmobs. pirovnebis fsiqikis im momentis gaTvaliswinebis gareSe, romelic ganwyobis valentobis cnebiT gamoixateba, SeuZlebelia imis dadgena, Tu rogor moiqceva adamiani garkveul socialur viTarebaSi. ganwyobaTa sistemaTa analizis safuZvelze, maTi valentobis gansazRvriT, romelic aqvs pirovnebas sinamdvilis mimarT, SesaZlebeli xdeba pirovnebis bunebis gageba. misi ganwyobaTa sistemis formirebis funqciobisa da Secvlis kanonebis Seswavla ki SesaZleblobas gvaZlevs sasurveli mimarTuleba gavlena mieces movaxdinoT misi adamianis pirovnebis fsiqikaze: ganviTarebas; sasurveli SevcvaloT misi negatiuri pirovnuli Tvisebebi sasurveli mimarTulebiT ... socialuri 33 ganwyobis formirebisa da Secvlis kanonzomierebaTa kvleva ZiriTadad ganwyobis valentobisa da misi xarisxebis cvlilebis bazaze gaxda SesaZlebeli” (nadiraSvili 1985: 196). pirovnebis socialur ganwyobaSi asaxulia misi valenturi damokidebuleba sinamdvilis mimarT. igi warmoadgens pirovnebis mzaobas, moaxdinos Tavisi mimarTulebis fsiqofizikuri qcevis Zalebis gansaxorcieleblad. mis fokusireba garkveuli safuZvelze pirovnebas uCndeba tendencia dadebiTad an uaryofiTad Seafasos garkveuli sagnebi da movlenebi, moimarTos maT mimarT keTilganwyobili, an mtruli qcevis gansaxorcieleblad (nadiraSvili 2001). pirovnebis es myari mimarTuleba gamoxatavs mis ZiriTad socialur orientacias, rac mas situaciur, sasicocxlo moTxovnilebaTa gavlenisagan aTavisuflebs da sinamdvilis cvalebad mimdinareobaSi myari mimarTulebis aqtivobis mqone pirovnebad aqcevs. misi es Tavisebureba kargad mJRavndeba adamianis socialur saqmianobaSi. Tu situaciuri ganwyobebi uSualod gansazRvravs individis qcevis mimdinareobas moTxovnilebebiTaa da am qcevis ganpirobebuli, mimarTuleba socialuri ganwyobebi sasicocxlo sxvagvarad moqmedebs qcevaze. qcevasTan maTi urTierToba ufro rTulia. 1.2 b) socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqtura socialuri ganwyobebi, Cveulebriv, izolirebulad ar arian adamianebis gonebaSi, isini dakavSirebulebi arian sxva ganwyobebTan. socialuri fsiqologebi ganwyobebis didi sistemebis struqturasa da dinamikas ramdenime aTeuli wlis ganmavlobaSi ganixilavdnen balansis Teoriis poziciebidan. aseve sruliad gansxvavebuli midgomebis gamoyenebiT, fsiqologebma daaskvnes, rom ganwyobebi dakavSirebulebi arian sxva ganwyobebTan Tematurad Sesatyvisi struqturebiT, romlebic cnobilia, rogorc ideologiebi. orive zemoaRniSnuli midgoma _ balansis Teoria da ideologiuri analizi _ naTels hfens ganwyobebs Soris urTierTobebs (igli ... 1998). 34 balansis Teoria balansis Teoria dakavSirebulia fric haideris saxelTan. gansakuTrebul popularobas socialur fsiqologTa Soris aRniSnulma Teoriam 1960-ian ganwyobaTaSoris wlebSi miaRwia. urTierTobis f. haideris struqturas azriT, zogjer adamianebi simboluri eniT gamoxataven. es ena Seicavs elementebs, romlebic gamoxataven ganwyobis obieqtebs da damokidebulebebs elementebs Soris. es damokidebulebebi warmoadgenen aRmqmelis mier ganwyobis obieqtebis Sefasebebs, rasac f. haideri uwodebs sentimentalur damokidebulebebs, xolo elementebs Soris araSefasebiT damokidebulebebs _ erTeul damokidebulebebs. f. haideri gamoyofs aRmqmels (P), situaciaSi meore pirovnebas (O) da obieqturad arsebul sagans (X), romlis mimarTac orive _ P da O flobs ganwyobebs. elementebs damokidebulebebis negatiuri. Soris amsaxavi aRmqmelis arsebuli ganwyobebi ganwyoba SeiZleba sxva sentimentaluri iyos pozitiuri pirisadmi an gamoixateba sentimentaluri damokidebulebiT, romelic akavSirebs P-s da O-s. P-s ganwyoba obieqturad arsebuli sagnis mimarT gamoixateba, rogorc sentimentaluri damokidebuleba damakavSirebeli P-si X-Tan. Tavis mxriv, P-s aRqma O-s ganwyobisa X–is mimarT, warmodgenilia sentimentaluri damokidebulebiT O-sa da X-s Soris. yvela elementi da damokidebuleba gaazrebulia ise, rogorc es asaxulia aRmqmelis gonebaSi, Sesabamisad ufro metad aRqmulia, vidre realurad arsebuli. am sami damokidebulebis warmodgeniT P, O da X–s Soris, gamoikveTeba martivi ganwyobaTaSorisi urTierTobis struqtura triadis formiT. vinaidan es triada Seicavs sam ganwyobas _ or P-s ganwyobas da P-s aRqmas sxva pirovnebis ganwyobis Sesaxeb _ balansis Teoriam dasva mniSvnelovani kiTxvebi ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis Sesaxeb. kidev ufro martivi ganwyobaTaSoris urTierTobis struqtura, romelic f. haiderma ganixila diadaSi, moicavs mxolod or elements _ P-s da O-s da warmoadgens P-s ganwyobas O-s mimarT da P-s aRqmas O-s ganwyobisa P-s mimarT. 35 f. haiderma gaiazra konteqstebi, romlebic moicavs P-s da or sxva adamians (O da Q). agreTve gaaanaliza konteqstebi, romlebic ar moicavs sxva pirebs, aramed aRmqmels da or sagans (X da Y). es P-X-Y triadebi struqturebis konsistentobis struqturebisa, Seswavlis romlebic saSualebas Sedgebian iZleva, sakiTxebisadmi urTierdakavSirebuli ganwyobebisagan. f. haiderma aRwera ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis ori SesaZlo mdgomareoba. mdgomareoba. esenia: pirvelis balansirebuli SemTxvevaSi elementebi da da arabalansirebuli damokidebulebebi harmoniuli da stabiluria, meore SemTxvevaSi ki _ araharmoniuli da arastabiluri. f. haideris Tanaxmad, arabalansirebul struqturebs aqvT balansirebulebad mecnierma gardaqmnis (haideri 1946) tendencia. aRniSna, balansis rom es gansazRvrisas mdgomareoba miiRweva orelementian struqturaSi, Tu orive damokidebulebas erTnairi niSnebi aqvs da _ samelementian struqturaSi, rodesac yvela samive damokidebuleba dadebiTia, an ori uaryofiTia da erTi _ dadebiTi. aRniSnuli principis axleburi, abstraqtuli formulireba SemogvTavazes d. kartraitma da f. hararim (igli ... 1998), riTac samze met elementian struqturebSi balansis gansazRvris saSualeba mogvces. f. haideris balansis principi warmoadgens adamianebis socialuri ganwyobebis urTierTqmedebis sqemas, an konceptualur kanons. adamianebs, amgvarad, SeiZleba hqondeT principi _ Cveulebriv, eTanxmebodnen maT, vinc moswonT da piriqiT _ ar eTanxmebdnen maT, vinc ar moswonT. am ideas eTanxmeba kvlevis Sedegic _ informacia advilad daiswavleba da inaxeba imis mixedviT, ramdenadac esadageba am kanons (fridmeni ... 1981). amas garda, adamianebi ufro efeqturad gadaamuSaveben im informacias, romelic balansirebul triadebs exeba, vidre arabalansirebuls (sentisi ... 1979). balansis Teoriis Tanamedrove midgoma mdgomareobs am principebis ufro zogad kognitur principebTan Teoriis gaerTianebis mcdelobaSi, rac arsebiTad damaxasiaTebelia mexsierebis asociaciuri qselis modelebisaTvis da damakavSirebeli modelebisaTvis (smiti 1998). ganwyobebis asociaciuri qselis interpretaciebma SeiZleba advilad 36 miiRos balansis principebi, radgan es perspeqtiva socialuri ganwyobis obieqtebs warmoadgens, rogorc kvanZebs, romlebic arian dakavSirebulebi (judi ... 1989). asociaciuri qselis Teoriis zogierTi versia (andersoni 1983) kvanZebs (mag.; ganwyobebs) miawers Zalis Tvisebas. Zala asaxavs kvanZis gaaqtiurebis sixSires warsulSi. rac ufro meti aqvs nafiqri pirovnebas ganwyobis obieqtze, miT ufro Zlieri xdeba kvanZi. kvanZebs Soris kavSiri Zlieria imdenad, ramdenadac Zlieria sakuTriv orive kvanZi. ganwyobis kvanZebis dakavSirebis siZliere gansazRvravs cnobierebaSi maT dauyovnebliv amotivtivebas. C. judi da j. krosniki (judi ... 1989) Tvlian, rom es ganwyobebi principebis gaxdebian mixedviT. es SefasebiT konsistenturebi winaswarganWvreta axali balansis ar aris im TvalsazrisiT, rom r. abelsonma da m. rozenbergma (igli ... 1998) bevrad ufro adre daamtkices, rom arabalansuroba gadaiWreba mxolod im zomiT, rom arakonsistenturi elementebi gaxdeba fiqris sagani. damtkicebulia, rom balansis Teoria, romelic asaxavs adamianuri logikis ZiriTad principebs, warmoadgens ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis gagebis myar Tanamedrove midgomebiT, dasayrdens balansi (safuZvels, xSirad ar midgomas). funqcionirebs Tumca, rogorc calke mdgomi Teoria, aramed _ integraciul kognitur modelebTan erTobliobaSi. balansis Teoriis ZiriTadi debuleba isaa, rom pirovnebis arabalansirebuli mdgomareoba iwvevs masSi gansazRvruli mimarTulebis afeqtur tendencias. arabalansirebuli mdgomareoba Seicavs Tavis TavSi fsiqikis harmoniul, arakonfliqtur mdgomareobad gardaqmnis tendencias. S. nadiraSvili (nadiraSvili 1974) aRniSnavs, rom ganwyobis erTerTi ZiriTadi Taviseburebaa SeuTavsebadi, konfliqturi komponentebis Tavsebad mdgomareobaSi moyvana, rasac ganwyobis reharmonizacias uwodebs. mravali fsiqologiuri mimarTuleba cdilobs am kanonis calkeuli aspeqtebis gamokvlevas. aRniSnuli aspeqtebi asaxulia k. levinis ,,velis TeoriaSi”, f. haideris ,,fsiqikuri balansis”, C. osgudisa da 37 p. tanenbaumis ,,kongruentobis”, t. niukombis ,,simetriisaken miswrafebis” cnebisa da l. festinjeris ,,kognituri disonansis” TeoriaSi. yvela am Teoriasa da cnebaSi wina planze wamoweulia ganwyobis zogadi Teoriis erT-erTi aspeqti, xolo d. uznaZis zogad TeoriaSi mocemulia am Teoriebis yvela amosavali tendencia da amitom d. uznaZis ganwyobis Teoria Tavis TavSi Seicavs maTi gaerTianebis SesaZleblobas. d. uznaZis ganwyobis Teoria warmoadgens zogad Teorias ara mxolod adamianis aqtivobis calkeuli aspeqtebis, aramed mTeli fsiqofizikuri aqtivobis Sesaxeb. t. niukombis (nadiraSvili 1974) gamokvlevebis safuZvelze SeiZleba gamovitanoT daskvna, rom balansirebis tendencia vlindeba ara mxolod adamianTa emociur-fsiqikur sferoSi, aramed adamianTa ganwyobebis organizaciasa da urTierTqmedebaSi saerTod. t. niukombis mixedviT, adamianis fsiqikaSi gavlenas axdens individebis arsebuli adamianebis ganwyobebs, ,,simetriisaken ganwyobaze romlebic da miswrafebis erTmaneTs dadebiT tendencia” amsgavsebs mimarTebaSi im arian erTmaneTTan. g. maRraZis (maRraZe azriT 1980), ,,simetriisaken miswrafebis tendencia” warmoadgens igive balansisaken miswrafebis tendencias. balansis Teoria ganaviTares C. osgudma da p. tanenbaumma (osgudi ... 1955) im aspeqtiT, rom SesaZlebeli yofiliyo adamianis ganwyobis Secvlis mimarTulebis gansazRvra, roca adamiani arabalansur fsiqikur mdgomareobaSi f. haideris imyofeba. mier C. osgudi miTiTebuli da p. fsiqikis tanenbaumi tendencia, Tvlidnen, rogorc rom fsiqikis maorganizebeli Sinagani stimuli, romelic warmoiSoba arabalansirebul mdgomareobaSi, ar saWiroebs adamianTa urTierTmimarTebis realurad arsebobas. es tendencia warmoadgens TviT pirovnebis fsiqikis Sinagan stimuls da gamoixateba cnobierebis gansazRvruli organizaciisaken miswrafebaSi anu warmoiSveba am inkongruentuli romliTac unda mis kongruentobaSi; organizebuli mdgomareoba, Seicvalos Cven roca adamianis mdgomareobis SegviZlia adamianis sawinaaRmdego vivaraudoT ganwyobebi fsiqikaSi da mimarTeba, orientaciebi. adamians yovelTvis aqvs ganwyobebis Tavisi sistema. mis safuZvelze is 38 gamoTqvams azrebs, Sexedulebebs, romlebic lagdebian garkveul sistemebSi. C. osgudis da p. tanenbaumis azriT, adamianTa fsiqikaSi yovelTvisaa kongruentobis tendencia, romelic aRZravs mas ukeTesi organizaciisaken da sistemaSi mocemuli Sexedulebebisa da azrebis ufro martivi organizaciis Sedegad sistemis saxiT safuZvelze pirovneba formirebisaken. sistemebisa ganicdis iseT da aseTi saxis movlenebis cvlilebebs, Sinagani zemoqmedebis romlebic saboloo angariSSi zrdian mis kongruentobas, mis harmonizacias garemosTan. adamians SesaZloa hqondes urTierTsawinaaRmdego Sexedulebebi, socialuri ganwyobebi da sxva, magram maT urTierTSesabamisobas igi maSin ganicdis, roca isini Tavs iCenen erT gansazRvrul qcevaSi, e.i. roca isini ukavSirdebian erTmaneTs, rogorc erTi qcevis komponentebi. socialuri ganwyobebis ideologiuri konteqsti socialur ganwyobebs SeiZleba hqondes ierarqiuli struqtura, rac saSualebas iZleva, rom ufro konkretuli da specifiuri ganwyobebi warmoiqmnan ufro abstraqtuli da zogadi ganwyobebisagan. zogadad, rogorc n. feza (feza 1996) amtkicebda, ganwyobebi xSirad Casmulia ganwyobebs, rwmenebsa da Rirebulebebs Soris urTierTobis kompleqsur qselSi, romelSic dominirebuli faseulobebi warmoadgenen birTvs anu centralur elementebs im gagebiT, rom isini bevr ganwyobasTan da rwmenasTan arian dakavSirebuli, iseve rogorc sxva RirebulebebTan. ideologiebis kvlevebSi aqcenti gakeTda socialuri ganwyobis struqturis ierarqiul aspeqtebze (igli ... 1998). ideologiebi gagebulia, rogorc ganwyobebis da urTierTdamokidebulni rwmenebis arian, im jgufebi gagebiT, (clusters), rom romlebic organizdebian dominanturi socialuri Temis garSemo, rogoricaa mag. liberalizmi da konservatizmi. am tipis struqturaSi ufro farTo ganwyobas SeiZleba Tavis obieqtad hqondes liberalizmi an konservatizmi (an romelime sxva ideologiuri Tema). rwmenebma, romlebic dakavSirebulia am zogad ganwyobebTan, SeiZleba gamoiwvios specifiuri socialuri sakiTxebis mimarT ganwyobis Camoyalibeba. 39 ideologiis Teoriam da kvlevam gamoavlina ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis mniSvnelovani aspeqti. miuxedavad imisa, rom es kvlevebi sakmaod gansxvavebulia, yvelgan aqcentirebulia struqturis ierarqiuloba, romelSic socialuri da politikuri ganwyobebi nawilobriv mainc formirdeba zemodan qvemoT ufro farTo ganwyobebis ganzogadebis gziT. zedapirulad, rogorc erTi specifiurad SexedviT, SeiZleba Candes, urTierdakavSirebuli rom ganwyobebi, elementebi, balansis TeoriaSi gansxvavebulad ganixileba. da mainc, rogorc n. feza (feza 1996) amtkicebda, Rirebulebebi unda ganvixiloT, rogorc ukana planis faqtorebi, romlebic romlebic zemoqmedeben warmodgenilia ganwyobebis standartul Zalasa balansirebul da niSanze, struqturebSi. rodesac laparakia ideologiuri da balansis midgomebis Serigebaze, ideologiaSi nagulisxmevi ganvixiloT, rogorc ganwyobebi kognituri da Rirebulebebi elementebi (an SeiZleba kvanZebi) da davuqvemdebaroT balansis analizs. amas garda, balansis Teoria aris sruliad SeTavsebadi ideasTan, rom ganwyobebi SeiZleba formirdebodnen zemodan-qvemoT meTodiT sxva ganwyobebTan maTi kavSirebis saSualebiT. meti sicxadisaTvis, klasikuri P-O-X struqtura gvTavazobs, rom sadavo sakiTxebis mimarT ganwyobebi SeiZleba gamomdinareobdnen im politikosTa mimarT ganwyobebisgan, romlebic warmatebiT icaven TavianT poziciebs aRniSnul sadavo sakiTxebze. P-X-Y struqturebSi aseve, ganwyobebi X-isa da Y-is mimarT SeiZleba gansxvavdebodes Tavisi farTo ganzogadebulobis ganwyobis gamo meorisagan da savsebiT warmoSoba. realuria miuxedavad amaTgan amisa, erT-erTi ideologiuri analizis wvlilia Rirebulebebis wina planze wamoweva maSin, roca balansis analizma ganwyobebis zogadobisa da abstraqtulobis miuxedavad, aqcentireba gaakeTa ganwyobebs Soris kavSirebze. iTvleba, rom ufro mravalricxovani da SeWiduli Sinagani struqturis mqone ganwyobebi droSi stabiluria da savaraudod, qcevas ukeT winaswarmetyveleben (doli ... 1992; igli ... 1995). aseTi ganwyobebi gavlenas axdenen ganwyobis Sesabamisi informaciis gadamuSavebaze. 40 maRali SefasebiT-afeqturi konsistentoba da dabali ambivalentoba winaswarmetyvelebs ganwyobis ufro met stabilurobas. ambivalentoba amcirebs ganwyoba-qcevis Sesabamisobas. konsistentobis Teoriis perspeqtividan, sxva ganwyobebTan mTavar struqturaSi dakavSirebulma ganwyobam SeiZleba winaaRmdegoba gauwios Secvlas, amis mizezi isaa, rom aseTi cvlileba gamoiwvevs dakavSirebuli ganwyobebis Secvlas. ganwyoba-ganwyobis kavSiris irgvliv mimdinare diskusiebisaTvis damaxasiaTebelia ganwyobis dakavSireba RirebulebasTan. aq igulisxmeba, rom ganwyobebi, romlebic ierarqiul struqturaSi dakavSirebulia ufro abstraqtul ganwyobebTan gansakuTrebiT maRali Zlierebi. safexuris (anu Tu RirebulebebTan), dabali ganwyobebi, safexuris maSin dabali SeiZleba ganwyobebs safexuris iyvnen moicavs ganwyobebis pirdapiri kritika (mag.: ganwyobis obieqtis negatiur maxasiaTeblebze miTiTeba) iqneba uSedego, radgan dabali safexuris ganwyobis mxardaWeras uzrunvelyofs misi kavSiri maRali safexuris ganwyobasTan. amas garda, ufro maRali safexuris ganwyobas eqneba sakuTari Sinagani struqtura da tipiurad iqneba dakavSirebuli dabali safexuris ganwyobebTan. Zlieri garegani struqtura Zalas aniWebs ganwyobebs. amis mizezia uSualod ganwyobebis winaaRmdegobis gawevis unari Secvlis mimarT. am winaaRmdegobis unarma xeli unda Seuwyos stabilurobas, romelic, Tavis mxriv, xels Seuwyobs ganwyoba-qcevis ufro met Sesabamisobas (doli ... 1992). da kidev, ganwyobis eqstensiur garegan struqturaSi Casmam SeiZleba situaciebis farTo diapazonSi ganwyoba gaxados gaaqtiurebuli, sadac man, SesaZloa, zegavlena moaxdinos qcevaze da uzrunvelyos safuZveli ufro metad specifiuri ganwyobebis Camosayalibeblad (prislini ... 1996). socialur ganwyobaTa Tanavarskvlavedebi Tumca socialuri ganwyoba SeiZleba SemuSavdes sinamdvilis nebismieri movlenis mimarT, TavisTavad movlenis arseboba ar kmara, rom pirovnebas misadmi Sesabamisi ganwyoba hqondes. socialuri ganwyoba 41 yalibdeba im obieqtebis, movlenebis mimarT, romlebic dakavSirebulni arian pirovnebis socialur moTxovnilebaTa ganwyobaTa konstelacia garkveuli srul ewodeba _ mizanTa sistemasTan. pirovnebis erTobliobas socialuri ganwyobis (baliaSvili raodenoba 1980). gancalkevebulia, konstelaciis xolo ganwyobaTa umetesoba ki qmnis socialuri ganwyobis krebadobebs, Tanavarskvlavedebs (Attitude clusters), ori an meti socialuri ganwyobis erTobliobebs, romlebic SedarebiT metad arian erTmaneTTan dakavSirebuli, urTierTis gavlenas ganicdian da gamoyofilni arian sxva socialuri ganwyobebisagan. TanavarskvlavedSi komponentebad Sesuli socialuri ganwyobebi Sinagan harmonias eswrafvian. xSirad TviT Tanavarskvlavedebs Sorisac harmoniuli damokidebulebaa. Tanavarskvlavedebs Soris harmoniuloba pirovnebis integrirebulobis erT-erTi maCvenebelia. roca harmonia srulia, laparakoben socialuri sinamdvilis mimarT erTian pirovnul orientaciaze. socialuri ganwyobebi SekavSirebulni arian imdenad, ramdenadac msgavsi obieqtebi Tanavarskvlavedis da valentobebi agebas obieqtur aqvT. obieqtebis princips msgavseba uaxloebs, xolo valentobiT msgavseba _ subieqturs. ase magaliTad, valentobis niSniT gaerTianebul TanavarskvlavedSi yvela obieqti, romelic pirovnebas gansakuTrebiT uyvars, da yvela obieqti, romelic gansakuTrebiT sZuls _ cal-calke klasSi Seva am obieqtebis sxva danarCeni niSnebiT gansxvaveba-msgavsebis miuxedavad. amdenad, kavSiri pirovnebis socialur ganwyobebs Soris ar aris aucileblad saganTa logikis principze damyarebuli. iTvleba, rom socialuri ganwyobebi TanavarskvlavedSi sxvadasxva poziciebs ikaveben centraluroba-periferiulobis mxriv. centralur ganwyobebs danarCen ganwyobebTan SekavSirebulobis maRali done unda axasiaTebdeT, ris gamoc maqsimalurad stabilurni da cvlilebaTa mimarT gamZleni iqnebian. stabiluroba or garemoebas unda emyarebodes: 1. centraluri socialuri ganwyobis Secvla niSnavs mravali periferiuli ganwyobis CarTvas Secvlisa da rRvevis procesSi da es garemoeba inertul Zalas warmoadgens centraluri ganwyobebis mxridan; 42 2. centraluri adgili unda ekavoT iseT ganwyobebs, romlebsac aqvT didi pirovnuli wona da agreTve maT, romelTac xSiri ganmeorebis Sedegad fiqsacia ganicades. am mizezis gamo metad Zneli unda iyos centraluri socialuri ganwyobis Secvla an aRmofxvra. 30-ian wlebSi friad saintereso kompleqsuri eqsperimentuli gamokvleva Caatara leonard fergiusonma (fergiusoni 1939). mecnierma mis mier ganxilul mraval ganwyobas Soris gamoyo ori Zireuli ganwyoba, romelTa safuZvelzedac, misi azriT, SesaZlebelia danarCeni ganwyobebis Sesaxeb daskvnis gakeTeba. avtorma faqtoruli analizis Sedegad miiRo statistikurad mniSvnelovani ori faqtori. pirveli faqtori Seicavs damnaSaveebis, sasjelis umaRlesi zomis (sikvdiliT dasja) da omis mimarT ganwyobebs. TiToeuli am obieqtisadmi ganwyobis dadgenis Semdeg xdeba danarCeni ori obieqtis mimarT pirovnebis ganwyobis gansazRvra. aseTive kavSiri dadginda meore faqtorSi Semaval calkeul ganwyobebs Soris. esenia: evoluciis, RmerTis WeSmaritad arsebobis da Sobadobis regulirebis mimarT ganwyobebi. romelime erTi maTganis gazomvis Semdeg SesaZlebeli ganwyobis xdeba dadgena. mniSvnelovani danarCeni amdenad, ori l. socialuri Rirebulebis fergiusonma mimarT aCvena, Rirebulebebis pirovnebis rom adamianebs mimarT ganwyobebi urTierTizolirebulad ar gamoumuSavdebaT _ zogi ganwyoba, Tavisi obieqtebis garda, erTmaneTsac ukavSirdeba da ganwyobaTa Tanavarskvlavedebis sistemebs qmnis. mogvianebiT eqsperimentulad socialuri ganwyobebis struqtura ikvlia TinaTin CxeiZem (CxeiZe 1985). man socialuri damokidebulebebis struqturis dasadgenad SearCia Sinaarseulad msgavsi 4 socialuri obieqti (ganqorwineba; ojaxis instituti; mSobelTa dominantoba; qcevis normebi) im varaudiT, rom maT mimarT arsebuli damokidebulebebi kavSirSi unda yofiliyvnen erTmaneTTan. laikertis teqnikiT aago am obieqtebis skalebs mimarT Soris statistikurad aRniSnuli arsebuli gamoTvlili mniSvnelovani, oTxi socialuri damokidebulebebis korelaciis ramac koeficientebi aCvena, obieqtis gasazomi skalebi. aRmoCnda rom damokidebulebebi mimarT urTierTkavSirSi imyofebian, anu qmnian saerTo struqturas. T. CxeiZem eqsperimentul 43 gamokvlevaSi aCvena, rom cdispirebSi garkveuli ganwyobis faruli gziT, aracnobierad Secvlam, gamoiwvia maTTan dakavSirebuli ganwyobebis imave mimarTulebiT Secvla subieqtebis gaucnobiereblad. zogadad, socialuri ganwyobis centralurobasa da stabilurobas Soris arsebobs pirdapirproporciuli damokidebuleba: rac ufro centraluria socialuri ganwyoba, miT ufro stabiluria igi. radikaluri Secvlis mimarT met mdgradobas iCenen didi sirTulis sistemebi martiv sistemebTan SedarebiT. sistemis cvlileba mimarTulia harmonizaciisaken, anu imisaken, rom miRweul iqnes sistemis ufro konsonansuri struqtura da Sesabamisad _ misi ufro maRal doneze funqcionireba. amrigad, gansazRvrebaSic aris naklebad stabiluria. struqturul rogorc es socialuri aRniSnuli, yoveli es (stabiluroba) Tviseba Taviseburebebze da socialuri ganwyobis ganwyoba damokidebulia Sinaarseul metmis niSan-Tvisebebze. magaliTad, ,,me”-s koncepciasTan dakavSirebuli socialuri ganwyobebi ufro stabiluria, vidre ganwyobebi SedarebiT periferiuli movlenis mimarT” (baliaSvili 1980: 13). S. nadiraSvilisa (nadiraSvili 1985) da Semdgom m. baliaSvilis (baliaSvili 1980) gamokvlevebis Sedegad miRebuli monacemebi cxadyofs, rom garkveuli Sinagani ganwyobiT SeTanxmebuloba moqmedebis individis dros fsiqikuri fsiqikuri procesebis aqtivobis bunebriv mdgomareobas warmoadgens. amis sawinaaRmdego _ konfliqturi viTarebis aRmocenebis dros mdgomareobidan, adamians cdilobs, TviTorganizaciis eqmneba tendencia, Seamciros aqtivobaSi es gamoixateba. gamovides araTavsebadoba, danarCeni am rac komponentebis Secvla moxdeba imis mixedviT, Tu cnobierebis romeli komponentia ufro gafiqsirebuli da xasiaTdeba meti pirovnuli woniT. C. osgudi mdgomareobis saSualebas da p. tanenbaumi miuRwevlobis aZlevs Seeguos miuTiTeben, SemTxvevaSi iseT rom gancdebis araTavsebad Tavsebadobis sfero mdgomareobas, adamians romlis Sinaarseuli gadawyveta momavlisaTvis aris gadadebuli. am gziT xdeba araTavsebadi mdgomareobis neitralizeba. Sinagani konfliqtis SemTxvevaSi zogjer pirovneba imuSavebs eWvisa da undoblobis gancdas 44 romelime viTarebis mimarT, rac warmoadgens erTgvar gamosavals Seqmnili arabalansuri mdgomareobidan (nadiraSvili 1985). eWvis, undoblobisa da sxva ambivalenturi gancdebis daxmarebiT, roca pirovneba aseT gancdebs miawers sinamdvilis movlenaTa garkveul klass da maTTan dakavSirebul emociur-afeqtur procesebs, Tavs aRwevs Sinagan konfliqtur mdgomareobas, misgan gamowveul uxerxulobasa da usiamovnebas. am dros igi Tavis Tavs uflebas aZlevs momavlisaTvis gadados Tavsebadobis mdgomareobis mopoveba da amiT iadvilebs Sinagani konfliqtis atanas. adamians yovelTvis ar awuxebs Tavis fsiqikur procesebs Soris arsebuli SeuTavsebloba. TavisTavad SesaZlebelia, rom mas hqondes erTmaneTis sawinaaRmdego warmodgenebi, azrebi, emociebi da moqmedebis tendenciebi, magram maTi SeuTavsebloba da konfliqturoba maSin SeiZleba ganicados, rodesac garkveuli ganwyobis safuZvelze moaxdens maT aqtivacias da erTi garkveuli qcevis ganxorcielebisaTvis Tavmoyras. swored aseT situaciaSi xdeba Zalian Semawuxebeli maTi SeuTavsebloba da adamians garkveuli ganwyobis safuZvelze moqmedebis dros uCndeba maTi SeTanxmebis tendencia. ,,eqsperimentuli monacemebi imaze miuTiTebs, rom ganwyoba, rogorc adamianis moqmedebisa da cnobierebis ganmsazRvreli mTliani fsiqikuri mdgomareoba, adamians SeTanxmebisaken, calkeuli harmonizebisaken fsiqikuri ubiZgebs. es procesebis zogadi urTierTTan ganwyobiseuli tendencia, rac ganwyobis mTlianobidan modis, SesaZleblobas gvaZlevs ganvsazRvroT, Tu ra mimarTulebiT SeiZleba moxdes adamianis azrebis, emociebis, nebelobisa da zogadi orientaciebis Secvla-Camoyalibeba. aqve unda aRvniSnoT, rom eqsperimentuli monacemebis mixedviT, ganwyobaTa garkveul jgufs konsistentobisa da SeTanxmebis tendenciebi aRmoaCndaT fsiqikur erTmaneTis safuZvels, mimarT. romelic isini qmnian arsebiT pirovnebis gavlenas axdens erTianobis adamianis fsiqikuri aqtivobis mimarTulebaze” (nadiraSvili 1985: 242). 45 1.3. socialuri ganwyoba da qceva rodesac gvainteresebs raimes mimarT adamianis damokidebuleba, mivmarTavT am adamianze Cvens warmodgenebs, mis mier gamowveul grZnobebs, vakvirdebiT mis Semdgom qcevas. erTad aRebuli dadebiTi da uaryofiTi SefasebiTi reaqciebi _ imisda miuxedavad, gamoxatulia isini rwmenebSi, SegrZnebebSi, Tu qcevis ganzraxvebSi _ gansazRvravs adamianis ganwyobas raimes mimarT (olsoni ... 1993). ganwyobebi garemomcveli samyarosadmi SefasebiTi damokidebulebaa. rodesac gvWirdeba swrafi reagireba, an grZnobebis demonstrireba, miuTiTeben, rom ganwyobas SeuZlia gansazRvros Cveni reaqcia (sanbonmacu ... 1990). am sakiTxze muSaobda riSar la-pieri 1930-iani wlebis dasawyisSi, romlis eqsperimentuli gamokvlevis Semdeg ganwyobisa da qcevis urTierTobis sakiTxebi gansakuTrebiT aqtualuri gaxda. socialur fsiqologebs sjerodaT, rom ganwyobebis mixedviT SeiZleboda adamianTa qcevis winaswarmetyveleba, Tumca r. la-pierma eqsperimentul gamokvlevaSi aCvena, rom adamianis mier sityvierad gamoTqmuli ganwyoba xSirad ar Seesabameba mis qcevas. amitom misi ganwyobis dadgenis Semdeg ar SegviZlia saimedod viwinaswarmetyveloT individis qceva. metyvelebaSi am monacemebis gamoxatuli safuZvelze ganwyobebi ar r. iZleva la-pieri daaskvnis: adamianis qcevis winaswarmetyvelebis saSualebas. 1964w. leon festinjerma daaskvna, rom gamokvlevaTa monacemebi ar adasturebs hipoTezas imis Sesaxeb, rom qceva icvleba axali ganwyobebis formirebasTan dakavSirebiT. l. festinjerma dauSva, rom kavSiri ganwyoba-qceva moqmedebs sawinaaRmdego mimarTulebiT (maiersi 2001). am Temas agrZelebs alan uikeri (uikeri 1969), romelmac 1969w. gamoaqveyna ramdenime aTeuli samecniero kvlevis Sedegebi, romlebic moicavdnen sruliad gansxvavebuli adamianebis ganwyobebisa da qcevebis farTo speqtrs. a. uikerma daaskvna: Zalian saeWvoa, rom im ganwyobebis mixedviT, romelzedac saubroben adamianebi, SesaZlebeli iyos maTi qcevis variaciebis winaswarmetyveleba. 46 aRiSnuli monacemebis Sedegad Seirya jer kidev u. Tomasisa da f. znaneckis (Tomasi ... 1972) mier dadgenili debuleba ganwyobisa da qcevis Sinagani myari urTierTobis Sesaxeb. Semdgom eqsperimentul da Teoriul gamokvlevebSi bevri axali debuleba dadginda. upirveles yovlisa, aRvniSnavT, rom ganwyobisa da qcevis urTierTobis problemis gaCenis Semdeg ganwyobis Sesaxeb Teoriuli orientacia ganviTarda ori urTiersawinaaRmdego mimarTulebiT. erTis mixedviT ganwyoba gadaiqca qcevis erT-erT kerZo faqtorad, romelsac qcevis aRmocenebisa da garkveuli mimarTulebiT ganxorcielebis saqmeSi sxva faqtorebis gverdiT mcire da mokrZalebuli adgili ukavia. meore Tvalsazrisis ZiriTad da mixedviT, arsebiT ganwyoba maxasiaTebel warmoadgens niSans, pirovnebis magram misi erT-erT bunebisa da funqciis gageba unda moxdes ganwyobaTa mTeli sistemis konteqstSi, romelic xasiaTdeba urTierTqmedebis sayuradReboa l. dubis (dubi 1947), garkveuli kanonzomierebiT. i. Cenis (Ceni ... 1948), m. fiSbeinis (fiSbeini 1965) Sexedulebebi ganwyobisa da qcevis urTierTobis Sesaxeb. l. dubis gagebiT, ganwyoba aris stimulisa da reaqciebis Sinagani gamaSualebeli cvladi, romelsac adamiani swavlobs gamocdilebis miRebis procesSi da romelsac SeuZlia garkeuli mimarTuleba misces qcevas. aqve unda aRvniSnoT, rom qcevaze gavlenis mosaxdenad, misi aRZvrisa da Sesabamisi gziT warmarTvisaTvis, saWiroa ganwyoba daukavSirdes garkveuli mimarTulebis qcevas (dubi 1947). ganwyobis saboloo formirebiT adamiani, faqtiurad, or rames swavlobs: 1. obieqtTa klasis mimarT garkveuli damokidebulebis Camoyalibebas da 2. am ganwyobis gavleniT Sesrulebul Ria qceviT reaqcias. pirovnebis qcevis mizezad mxridan socialuri ganwyobisadmi araTanmimdevruli C. kisleri (deviatkini 1999) asaxelebs: erTmaneTTan konfliqtur damokidebulabaSi myofi ramdenime socialuri ganwyobis monawileobas qcevaSi da realobaSi iseTi faqtorebis moqmedebas, romlebic adamianebSi, maTi socialuri ganwyobebisagan damoukideblad, iwveven universalur Sedegebs. rac Seexeba socialuri ganwyobisa da 47 qcevis kavSiris ganmamtkicebel faqtorebs, maT Soris umniSvnelovanesia qcevis Sesrulebis socialuri valdebuleba. i. Ceni (Ceni Teoriis ... 1948) principebs. mravalkomponentianobisa, Semadgenlebi iziarebs misi igi ganwyobebis azriT, erTiani, mudmivad mravalkomponentiani miuxedavad mTliani miiswrfvian ganwyobis fenomenia, romlis gaerTianebisa da SeTanxmebulobisaken. qcevis ganmsazRvrel SexedulebebSi srulebiT aqcenti faqtorTa keTdeba ignorirebulia Sesaxeb garegan iseTi socialur Sinagani bolodroindel gavlenaze faqtorebi, da rogoricaa ganwyobebi da pirovneba. pirvelad Teziss, rom ganwyobebi gansazRvravs qcevas, 1960-ian wlebSi moeZebna antiTezisi, romelSic naTqvamia, rom ganwyobebi arafers gansazRvravs. im aRmoCenam, rom adamianTa gamonaTqvamebi xSirad gansxvavdeba maTi qcevebisagan, aiZula socialuri fsiqologebi, saswrafod garkveuliyvnen am sakiTxSi. 1.3 a) rodis gansazRvraven socialuri ganwyobebi qcevas s. krausi (krausi 1995) aRniSnavs, rom erTma socialurma fsiqologma CamoTvala 40 sxvadasxva faqtori, romlebic arTuleben urTierTkavSirs ganwyoba-qceva. dgeba sakiTxi: rom SeiZlebodes garegani zemoqmedebebis neitralizeba, SevZlebdiT Tu ara sxva Tanabar pirobebSi ganwyobebze dayrdnobiT qcevis zustad prognozirebas. socialuri ganwyobebi, Cveulebriv, Seiswavleba maTi garegani gamovlinebebiT. qcevis sxva tipebis msgavsad, ganwyobebis gamomxatveli moqmedebebi ganicdian garegan zegavlenas. m. fiSbeinis (fiSbeini ... 1974) azriT, mraval gamokvlevaSi imis gamo ar dadasturda kavSiri ganwyobasa da qcevas Soris, rom skalebiT izomeboda adamianis ganwyoba movlenaTa klasis mimarT da Semdgom mowmdeboda adamianis qceva aRniSnuli klasis mxolod erTi egzemplaris 48 mimarT, romelic xSirad SeiZleba arc yofiliyo am klasis tipiuri warmomadgeneli. m. fiSbeinma, ganixilavda ra r. la-pieris fenomens, yuradReba miaqcia, rom r. la-pieri faqtiurad ar ikvlevda im ganwyobebs, romlebic mis cdispir sastumros romlebisadmic m. fiSbeini isini Tvlida, patronebs garkveul rom r. hqondaT qcevas la-pieri im adamianebis axorcielebdnen. ikvlevda mimarT, amas garda, cdispirebis qcevis ganzraxvas da ara ganwyobebs. abstraqtuli qcevis ganzraxva, rac maT gamoTqves momavali Cineli klientebis mimarT, sakmarisi araa arc realuri qcevis winaswarmetyvelebisaTvis da arc realuri ganwyobis dasadgenad. m. fiSbeinis azriT, samarTliani ar iqneba arc imis Tqma, rom ganwyobasa da qcevas Soris ar arsebobs garkveuli kanonzomieri kavSiri da arc imisa, TiTqos sruliad zedmetia sxvadasxva komponentebis TvalsazrisiT ganwyobis gazomva zogadad ganwyobis Sesaxeb laparakis dros. zemoaRniSnuli aspeqtebis ganxilvis Semdeg m. fiSbeini mainc im azrs iziarebs, rom Cveulebrivad adamianTa pirovnuli Taviseburebebis dasadgenad sakmarisi iqneba l. terstounis an r. laikertis skalebiT adamianis ganwyobis dadgena, saidanac sakmaod didi albaTobiT viwinaswarmetyvelebT ganwyobis obieqtebis mimarT mis Sexedulebebsa da qcevas. ganwyobasa da qcevas Soris kavSiris garkvevis dros mxedvelobaSi misaRebia isic, Tu ganwyobis safuZvelze ra saxis qcevis Sesaxeb aris winaswarmetyveleba. (deviatkini 1999), unda romlis gaviTvaliswinoT mixedviTac r. beilsis adamiani, gamokvleva romelic cdispirs mowonda, Sesabamisad yvelaze metad masTan muSaobas arCevda da is adamiani, romelTanac cdispiri megobrobas amjobinebda, Cveulebriv, ori sxvadasxva adamiania. es ki imas niSnavs, rom Cveni ganwyoba erTi da igive adamianis mimarT damokidebulia imaze, es adamiani Cveni TanamSromelia, Tu megobari, arTulebs anu adamianTa ganwyoba sxvadasxvaa. urTierTobis aseTi Seswavlas, monacemebi, am adamianTa cxadia, mimarT ganwyobisa da qceviTi reaqciis daadgenis sakiTxebs. miuxedavad amisa, 49 zemoaRniSnuli sruliadac ar amtkicebs, rom ganwyobasa da qcevas Soris Sinagani bunebrivi kavSiri ar arsebobs. mravali gamokvlevis Sedegad dadginda, rom garkveuli klasis movlenebis mimarT adamianebis dadebiT ganwyobas, maT dadebiT emociur, inteleqtualur Sefasebasa da maTdami sasikeTo qcevas Soris sakmaod maRali korelacia arsebobs. sxva kvlevebma aseTi korelaciebi ar daadastura (maiersi 2001). ganvixiloT im gamokvlevebis Sedegebi, romlebic miuTiTeben ganwyobasa da qcevas Soris garkveuli kanonzomierebis arsebobas. edvard jounsma, harold sigalma da riCard feijma (maiersi 2001) sainteresod dadgmul erT-erT eqsperimentSi gamoavlines: Tu studentebs sjerodaT, rom aparatura zustad zomavda maT ganwyobebs, isini aRar styuodnen sakuTari Sexedulebebis da damokidebulebebis gadmocemisas. cdispirebi simarTlis Tqmas amjobinebdnen, rom eqsperimentators ar gamoetana daskvna maTi Sinagani winaaRmdegobriobis Sesaxeb. es magaliTi cxadyofs, rom ganwyoba-qcevas Soris pirdapiri kavSiria, Tu pirovnebis ganwyobebi winaswar cnobilia damkvirveblisaTvis. aRsaniSnavia, rom Cvenze zegavlenas axdenen ara mxolod Sinagani ganwyobebi, aramed situaciac. mag.: adamianebis religiisadmi damokidebuleba mTlianobaSi Znelad iZleva codnas imis Sesaxeb, wavlen Tu ara es adamianebi uaxloes kvira dRes eklesiaSi (imitom rom amindi, moZRvari, adamianis janmrTelobis mdgomareoba im momentSi da mravali sxva mizezi SeiZleba axdendes gavlenas eklesiaSi wasvlis albaTobaze), magram religiuri ganwyobebi sakmaod warmatebiT iZleva morwmuneTa ricxvis prognozirebis saSualebas drois did SualedSi (fiSbeini ... 1974). aq moqmedebs agregaciis principi: qcevaze ganwyobis zemoqmedeba ufro TvalnaTeli xdeba, rodesac ganvixilavT pirovnebas an qcevas mTlianobaSi da ara calkeul qcevebs. socialuri mxolod ganwyobis predispozicias. qceviTi komponenti ganxorcieldeba Tu warmoadgens ara realurad qcevis qceva, damokidebulia situaciur faqtorebze, gansakuTrebiT, Tavad pirovnebis subieqtur warmodgenaze imis Sesaxeb, Tu rogor qcevas moelian misgan. mag.: SeiZleba adamiani zogadad ewinaaRmdegebodes marixuanis moxmarebas, 50 magram Tuki dainaxavs, rom misi megobrebi wveulebaze erTobian narkotikiT, didi albaTobaa imisa, rom neitraluri poziciis dakaveba amjobinos da ar aqcios es faqti kamaTis sababad; maSin, roca gansxvavebul situaciaSi SeiZleba mZafri argumentebi moiyvanos marixuanis moxmarebis sawinaaRmdegod da am gziT ecados narkotikisadmi adamianTa damokidebulebis Secvalas (maiersi 2001). sxva damatebiTi pirobebis arsebobis SemTxvevaSi matulobs qcevis winaswarmetyvelebisaTvis saWiro ganwyobebis ufro zusti gansazRvris SesaZlebloba. (eijeni ... rogorc 1980), aRniSnaven rodesac aizek gasazomi eijeni ganwyoba da martin aris fiSbeini zogadi (mag.; aziatebisadmi damokidebuleba), qceva ki _ Zalian konkretuli (mag.; gadawyvetileba _ miviRoT Tu ara Cineli wyvili sastumroSi (r. lapieris kvlevebidan), ar unda movelodeT sityvebisa da qcevebis zust Tanxvedras. sinamdvileSi, analogiuri 27 ganagrZoben samecniero m. kvlevidan fiSbeini 26-is da Sedegad a. eijeni, miRebulia: ganwyobebiT ver iwinaswarmetyveleba qceva, magram rogorc aCvena yvela 26 kvlevis monacemebma, romelTa moZiebac SesaZlebeli gaxda, realurad ganwyobebi gansazRvravdnen qcevas, rodesac gasazomi cvladi mTlianad Seesabameboda situacias. amasve mowmobs r. veigelis, d. vernonis da l. tognacis masalebi (veigeli ... 1974). Tumca pirovnebam SeiZleba gamoxatos keTilganwyobili rwmenebi da SegrZnebebi samoqalaqo samarTlis dasacavad (Zalian zogadi koncepti), magram nebayoflobiT ar misces 25 a.S.S. dolari samoqalaqo samarTlis kavSirs (Zalian specifikuri qceva). SeiZleba pirovneba Zunwia da misi keTilganwyobili gardaiqmneba finansuri SegrZnebebic wvlilis namdvilia, SetanaSi. an Tumca SeiZleba es ar yovelgvari mizezis gareSe hqondes negatiuri SegrZnebebi am organizaciis mimarT. Semdgomma kvlevebma daadastura, dakavSirebuli ganwyobebi marTlac magaliTad, kontracepciasTan rom specifiur saqmesTan winaswarmetyvelebdnen dakavSirebulma qcevas. ganwyobebma mniSvnelovanwilad iwinaswarmetyvela, Tu rogor iqneboda gamoyenebuli Casaxvis sawinaaRmdego saSualebebi. xolo meoradi nedleulis Sesaxeb ganwyobebma (aramc da aramc zogadi ganwyobebi garemomcveli garemos 51 problemebis Sesaxeb) iwinaswarmetyvela maTi gamoyeneba (oskampi 1991). imisaTvis, rom darwmunebis meSveobiT adamiani ganTavisufldes mavne Cvevebisagan, unda SevcvaloT misi ganwyobebi specifiur CvevaTa mimarT (eijeni ... 1986). warsuli saqcielisa da masTan dakavSirebuli ganwyobebis Tundac wamieri gaxseneba ganwyobebis adamians Sesabamisi qceva saSualebas (zana ... aZlevs, 1981). ganaxorcielos socialuri am ganwyobebis gaxsenebis SemTxvevaSi, isini warmarTaven pirovnebis qcevas. or cvlads Soris kavSiris gaZlierebis mizniT mkvlevarebs ganuwyvetliv uxdebaT cdispirebisaTvis maTi ganwyobebis Sexseneba (mag.; mudmivad unda elaparako vinmes mimarT maT siyvarulze an siZulvilze). rac ufro xSirad Seaxseneben ganwyobis Sesaxeb, miT ufro mtkice xdeba obieqtsa da Sefasebas Soris arsebuli kavSiri da rac ufro Zlieri iqneba es kavSiri, miT ufro advilia misi aRqma da miT ufro Zlieri xdeba siyvarul-siZulvilis ganwyoba (facio 1995). Cveni ganwyobebi ganapirobeben Cvens qcevebs maSinac, roca ganwyoba Zlieria. ganwyoba ki Zlieria imitom, rom raRac gvaxsenebs mis Sesaxeb; imitom, rom situacia aaqtiurebs aracnobier ganwyobas, romelic SeumCnevlad warmarTavs movlenebis Cveneul aRqmas da maTze reaqcias, an imitom, rom Cven moviqeciT swored iseTnairad, rogorc saWiro iyo ganwyobis gasaZliereblad. dadginda, rom socialuri ganwyoba miT ukeT winaswarmetyvelebs qcevas, rac meti Zalisxmevaa, saWiro am ukanasknelisaTvis (Sulci ... 1996). gamokvlevebma aCvena, rom im SemTxvevaSi, rodesac ganwyobasa da qcevas Soris pirdapiri kavSiri ar Cans, ganwyobis ganxilva aucilebelia yvela misi ZiriTadi komponentis aspeqtSi. Cveulebriv, ganwyobis komponentebs Soris erTmniSvnelovani SeTanxmebuli kavSiri arsebobs. im dros, rodesac maT Soris ar aris Tavsebadi urTierToba, SesaZloa dairRves pirdapiri kavSiri ganwyobis romelime komponentsa da qcevas Soris. aseT SemTxvevaSi ganwyoba unda ganvixiloT yvela komponentis TvalsazrisiT. amis safuZvelze SesaZlebeli gaxdeba individis qcevis winaswarmetyveleba. imaze, rom socialuri ganwyoba erTmniSvnelovnad gansazRvravs qcevas, SeiZleba laparaki, rodesac gvaqvs e.w. umaRlesi 52 donis socialuri ganwyobebi, Rirebulebebi. saxeldobr, moraluri qcevis Rirebulebebi, romlebic kategoriuli formiT moiTxovs garkveul qcevas. es imas niSnavs, rom adamiani, romelic garkveul Rirebulebebs aRiarebs, ufro mkacrad daicavs maT, ar moeqceva SemTxveviTi garemoebebis gavlenis qveS da sruliadac ar mianiSnebs imaze, rom sxvadasxva adamiani qcevaSi erTsa da imave Rirebulebas zustad erTnairad gamoavlens (maiersi 2001). arsebobs mosazreba, rom ganwyobasa da qcevas Soris zog SemTxvevaSi pirdapiri kavSiris darRveva gamowveulia ,,me”-s organizaciis TvalsazrisiT ganxiluli ganwyobis periferiulobiT (nadiraSvili 1985). rogorc ukve aRvniSneT, ganwyobebi garkveul TanavarskvlavedTa sistemas ayalibeben. sayuradReboa, rom yvelaze ufro udavo da TvalnaTel gavlenas qcevaze axdenen SekavSirebulobis maRali xarisxis mqone Tanavarskvlavedebi, xolo socialuri ganwyobebi, romlebic SedarebiT naklebad arian dakavSirebulebi sxva socialur ganwyobebTan, xSirad amovardebian xolme sistemidan, rac iwvevs logikur araTanimdevrobas da qcevaSi garkveul rigidobas. TanavarskvlavedSi zogierTi ganwyoba ,,me”-s birTvs qmnis, ,,me”-s sistemaSi centraluri adgili ukavia. aseTi ganwyobebi, sxvadasxva sawinaaRmdego garemoebis miuxedavad, maTi Sesatyvisi obieqtebisa da situaciis gamoCenis dros Sesatyvis qcevas aRZravs. ,,me”-s centralur ganwyobebsa da qcevas Soris ar irRveva pirdapiri kavSirurTierToba. Cveulebriv, ganwyobasa da qcevas Soris gansvlaa, rodesac adamiani Tavisi periferiuli ganwyobis safuZvelze moqmedebs. am dros garkveul Zalas iZens qcevis sxva faqtorebi da realur qcevas safuZvlad edeba ganwyoba, romelic aRniSnuli faqtorebisa da periferiuli ganwyobis urTierTqmedebis Sedegad Cndeba. zemoaRniSnuli sakiTxebis Semswavleli fsiqologebi, romlebic ar iziareben ganwyobis gvTavazoben: zogadfsiqologiur periferiul ganwyobaze moqmedi Teorias, qcevis aseT sxva axsnas faqtorebi Trgunavs ganwyobas da individs Tavisi Sesatyvisi qcevisaken ubiZgebs. es xdeba maSin, rodesac situacia orazrovania, Seicavs sxvadasxva ganwyobebis aRmocenebis SesaZleblobebs da sxva (deviatkini 1999). 53 S. nadiraSvilis azriT (nadiraSvili 1985), ganwyobisa da qcevis urTierTobis sakiTxi unda gadawydes zogadfsiqologiuri Teoriis fonze. ganwyobis erT-erT mxareSi sxvadasxva saSualebebiT garkveuli cvlilebis Setanisas meoreSic aRmoCndeba cvlilebebi. aRsaniSnavia, rom maTi urTierToba abstraqtuli ar aris. igi gaSualebulia im realuri qcevis ganwyobiT, romelic adamians fiqsirebuli socialuri ganwyobisa da qcevis sxva safuZvelze garegani uCndeba. da realuri Sinagani qcevis faqtorebis win erTobliobis aRmocenebuli ganwyoba aSualebs qcevasTan yovelgvar socialur ganwyobas. aRniSnuli debuleba ganmtkicebulia eqsperimentuli kvleviT da igi aris zogadfsiqologiuri Teoriis erT-erTi ZiriTadi idea. a. asmolovi (asmolovi ... 1977) gvTavazobs ganwyobis ierarqiuli struqturis, rogorc v. aaanalizebs iadovi qcevis regulaciis dispoziciuri meqanizmis, cnebas, warmonaqmnebis xolo ierarqiul struqturas, romelic Sedgeba oTxi safexurisagan. v. iadovma (iadovi 1979) kritikulad ganixila ganwyobisa da qcevis urTierTobis sakiTxebze amerikel fsiqologTa gamokvlevebi. misi azriT, ganwyobasTan dakavSirebuli gamokvlevaTa sawyisi sakiTxebis meTodologiuri kvleva poziciis CixSi moeqca, uqonlobisa da am im gaurkvevlobis gamo, rac upirveles yovlisa, gamoixateba socialuri saqmianobis mwarmoebeli gamokvlevebs edo pirovnebis safuZvlad. am bunebis gagebaSi, mdgomareobidan romlebic am gamosasvlelad, v. iadovis azriT, swori meTodologiuri da meToduri gzebis gamonaxvaa saWiro. v. iadovs miaCnia, rom aRniSnuli krizisis daZlevis saSualebas iZleva d. uznaZis ganwyobis Teoria. masSi daxasiTebulia fsiqologiuri meqanizmi, qcevis ganwyoba, romelic asrulebs aqtivobisaTvis subieqtis mobilizaciis funqcias, radgan ganwyoba, rogorc aqtivobisaTvis pirovnebis mzaobis mdgomareoba, gulisxmobs garemosac da pirovnebis moTxovnilebebsac, amitom igi uzrunvelyofs pirovnebis, misi warsuli gamocdilebisa da qcevis erTianobas. ganwyobis ganmeorebiTi moqmedebis gamo misi gafiqsireba xdeba da aseTi fiqsirebuli ganwyobebi pirovnebis qcevaSi Tavadac monawileobs. 54 pirovnebis socialur aqtivobaSi ganwyobisa da qcevis urTierTobis gasagebad mniSvnelovania damuSavebuli S. d. uznaZis nadiraSvilis ganwyobis Sexeduleba Teoriis safuZvelze fsiqikuri aqtivobis ierarqiebis Sesaxeb. mecnierma miuTiTa fsiqikuri aqtivobis regulaciis ara or doneze, rogorc fiqrobda d. uznaZe, aramed sam, Tvisobrivad gansxvavebul, doneze. v. iadovs moyavs aqtivobis sami donis daxasiaTeba im Tvisobrivad gansxvavebul ganwyobaTa formebis mixedviT, romlebic adamianis praqtikul, Teoriul da socialur aqtivobas ganapirobebs. v. iadovis azriT, socialuri ganwyobisa da qcevis urTierTobis gagebisaTvis arsebiTi mniSvneloba aqvs adamianis mesame donis fsiqikuri aqtivobis kanonzomierebas, sadac socialuri qcevis ganwyobis bazaze nebelobiTi aqtivobis gamoyenebiT gaerTianebulia Sinagan socialuri da garegan warmoSobis faqtorebTan sxvadasxva erTad fsiqikuri tendenciebi. v. iadovi wers: ,,fsiqikuri aqtivobis mesame done, romelic S.a. nadiraSvilis mier iyo gamoyofili, ukve pirovnebis socialur qcevas exeba. es aris nebelobiTi aqtivobis done, romelic regulirdeba RirebulebiTi orientaciebis, zneobrivi principebis sistemiT, romlebic fiqsirebuli arian adamianis TviTcnobierebaSi da mis fsiqologiur avtoportretSi. amrigad, ganwyoba _ kerZod ki fiqsirebuli ganwyoba _ warmoadgens subieqtis rogorc aracnobieri, ise cnobieri aqtivobis regulaciis fsiqologiur meqanizms. masSi mocemulia rogorc umartivesi, ise rTuli socialuri qcevis formebis meqanizmebi” (iadovi 1979: 20-21). zemoaRniSnulidan Cans, rom v. iadovis azriT, socialur ganwyobasa da qcevas Soris zogadfsiqologiuri urTierTobis gasagebad saWiroa Teoriidan, romelic garemosa amovideT da iseTi pirovnebis Sinagani kavSiris debulebazea agebuli da amavdroulad iTvaliswinebs fsiqikuri aqtivobis sxvadasxva doneebis diferenciaciasa da erTianobis ideas. eqsperimentuli muSaobis meTodologiuri safuZvlebis Camoyalibebisas v. iadovi sabolood saqmianobis Teoriisaken ixreba. v. iadovis xelmZRvanelobiT muSaobda fsiqologebisa da sociologebis didi jgufi. maT Camoayalibes adamianis socialuri saqmianobis 55 regulaciis socialuri socialur-fsiqologiuri aqtivobis urTierTobaTa orientaciis aRniSnuli Taviseburebani procesSi sistemis sistema warmonaqmnebis Teoria, romelSic adamianis axsnilia adamianSi socialur Camoyalibebuli safuZvelze. maT esmiT, struqtura. RirebulebiT-ganwyobiseuli socialuri rogorc TiToeuli qcevis oTxi done regulaciis donis gamoxatavs fsiqikuri aqtivobaSi pirovnebis ufro Rrma, arsebiT CarTulobas. dispoziciuri ierarqiis pirvel dones qmnis martiv moqmedebaTa Sesatyvisi fiqsirebuli ganwyobebis sistema. igi safuZvlad edeba sagnebis zemoqmedebis Sedegad adamianSi aRmocebul impulsur qcevebs. dispoziciebis am pirvel ierarqiul dones, v. iadovis azriT, qmnis im ganwyobebis sistema, romlebsac S. nadiraSvili uwodebs praqtikuli qcevis ganwyobebs (iadovi 1979). dispoziciuri ierarqiis meore dones qmnis fiqsirebuli socialuri ganwyobebis sistema. es is socialuri ganwyobebia, romlebic intensiurad Seiswavleba sazRvargareTul fsiqologiaSi. isini yalibdeba sagnebisa da movlenebis ierarqiis es mimarT socialuri gavlenis done fsiqikuri aqtivobis Sedegad. dispoziciis nadiraSvilis mier formulirebuli mesame donis aqtivobis ganwyobebisagan Sedgeba. dispoziciuri garkveuli warmonaqmnebis socialuri sferos mesame zogadi, dones Seadgens dominirebuli pirovnebis mimarTulebebi. mimarTuleba, v. iadovis azriT, aris ufro rTuli saxis socialuri ganwyobis sistema. S. nadiraSvilis azriT, igi warmoadgens socialuri ganwyobis garkveul Tanavarskvlaveds. dispoziciebis meoTxe dones qmnis RirebulebiTi orientaciebi, cxovrebis miznebi da maTi dakmayofilebis fsiqikuri saSualebebi. isini ayalibeben adamianis cxovrebis wess, msoflmxedvelobas, ideologias da adamianis cxovrebaSi didi mniSvneloba eniWebaT. es Teoria fiqsirebuli ganwyobis cnebis safuZvelzea agebuli. ,,uznaZis ganwyobis zogadfsiqologiuri Teoriis mixedviT, yoveli dispoziciuri ganwyoba, romelic pirovnebis niSnad iqceva, qceviswinare ganwyobis fiqsaciis safuZvelze iqmneba. erTidaimave xasiaTis qcevis mravaljer Sesrulebis Semdeg am qcevaTa safuZvlad mdebare ganwyoba 56 fiqsirebul saTanado ganwyobad obieqtebis mimarTulebiT da pirovnebis gamoCenis, Zlieri msgavs dispoziciur situaciebSi moTxovnilebis qonebis niSnad iqceva. moxvedris SemTxvevaSi an am aseTi dispoziciuri fiqsirebuli ganwyoba isev aRmocendeba miuxedavad imisa, rom xSirad es orive faqtori: moTxovnileba da sagani erTdroulad araa mocemuli. ... Cveulebrivad, axali aqtualuri ganwyobis aRmocenebis aucilebel pirobas Tu moTxovnileba, situacia da Sesatyvisi moqmedebis saSualebebi qmnian, fiqsirebuli ganwyobis aqtivaciisaTvis xSirad erTerTi faqtoris zemoqmedebac sakmarisia. am dros xdeba fiqsirebuli ganwyobis gaaqtiureba, romelic individs Tavisi Sesatyvisi qcevis Sesrulebisaken warmarTavs. rac ufro mtkice fiqsirebuli, dispoziciuri ganwyoba aqvs adamians misi aqtivaciis dros, igi miT ufro am ganwyobis Sesatyvis qcevas axorcielebs” (nadiraSvili 1985: 213-214). garkveuli aqtualuri qcevis ganwyobis gareSe individs ar SeuZlia fsiqikuri aqtivobis ganxorcieleba, Tavisi fsiqikuri Zalebis Tavmoyra garkveuli mimarTulebis aqtualizebul fiqsirebul qcevis ganxorcielebisaTvis. ganwyobasa da mocemul rodesac viTarebas Soris mcire gansxvavebaa, individi situaciis asimilacias axdens da mis qcevas odnav Seusatyvisi viTareba ver aferxebs. ganwyobasa da qcevas Soris Sesatyvisobis gancda ar irRveva, rodesac qcevis yoveli aspeqtis Secvla asimilaciis zonis farglebSi xdeba. dispoziciuri ganwyobiT moqmedebis dros, rodesac ganwyobasa da garemo sagnebs Soris Seusatyvisoba asimilaciis zonas scildeba, maTi kontrastuli Sefaseba xdeba. aseTi kontrastuli gancdebi aqtualizebuli fiqsirebuli ganwyobis deaqtualizaciis process edeba safuZvlad da individi axali Sesatyvisi ganwyobis SemuSavebas iwyebs. imis mixedviT, Tu Sefasebuli debuleba ra damokidebulebaSia ganwyobis mimarT, SeiZleba igi asimilaciuradac iyos gancdili da kontrastuladac. amitom calkeuli movlenebis an debulebebis Sefasebis safuZvelze mdebare SesaZlebelia ganwyobis ver Sesaxeb. miviRoT swori adamianis cnoba mis safuZvlad dispoziciuri ganwyobis 57 dadgenisaTvis saWiroa ganwyobis gasazomi mravaldebulebiani meTodebis gamoyeneba. yvela komponentTan erTmniSvnelovani kavSiri, Soris amitom arsebobs. Secdomebi xSirad mimarTulebas SedarebiT rogorc Soris Cans, adamianis gamowveulia yvelaze mainc qcevis ara ufro ganwyobasa Sesaxeb Cvens ganwyobasa erTmniSvnelovani myari da da da da qcevas prognozebSi qcevis pirdapiri zogad kavSiris uqonlobiT, aramed imiT, rom zustad ver davadgineT misi ganwyobis Sinaarsi. am debulebas adasturebs S. nadiraSvilis eqsperimentuli gamokvlevebi, romlebic Seiswavlidnen sensomotoruli ganwyobis bunebas (nadiraSvili 1971). socialuri ganwyobebi realur qcevaze ufro pirdapir gavlenas axdenen, vidre masTan dakavSirebuli obieqtebis Sefasebaze. amitom ufro rTulia kavSiri socialuri obieqtebis Sefasebasa da qcevas Soris, vidre ganwyobasa da qcevas Soris. swored es viTareba unda iqnes gaTvaliswinebuli ,,la-pieris paradoqsis” ganxilvisas. masSi ganxilulia ara ganwyobasa da qcevas Soris urTierToba, aramed kavSir-urTierToba socialuri obieqtebis Sefasebasa ganxilvisas ZiriTadad xdeba urTierTobis analizi gaTvaliswinebis uaryofiTi azri da qcevisa pirovnebisa gareSe. da sastumros Cinelebis qcevas da Soris. misi qcevis am sakiTxis romelime faqtoris kategorialur mepatroneebis miRebis Sesaxeb cnebaTa mier gamoTqmuli miCneulia sastumroSi klientis miRebis qcevis safuZvlad mdebare ganwyobad, romelic TiTqos ratomRac zogierT situaciaSi ar moqmedebs. ,,namdvilad, Tu Cven kargad gavaanalizebT am eqsperimentis situaciebs, vnaxavT, rom aq faqtiurad ganwyobisa da qcevis urTierToba araa ganxiluli. misi Sedegebi imaze ar miuTiTebs, rom ganwyobasa da qcevas Soris araa garkveuli urTierToba” (nadiraSvili 1985: 218). fiqsirebuli ganwyobis safuZvelze obieqtebis mTeli seriis SefasebaTa kompleqsuri monacemebis mopovebis SemTxvevaSi SesaZlebelia individis fiqsirebuli ganwyobis dadgena. specialuri eqsperimentuli gamokvlevebiT, romlebSic cdispirebs evalebodaT sxvadasxva sididis moZraobebis gameoreba, naCvenebia, rom SesaZlebeli xdeba mocemuli 58 individisaTvis damaxasiaTebeli velis bazisetalonis dadgena, romelic faqtiurad misi sensomotoruli velis sayrden fiqsirebul ganwyobas warmoadgens. amis mixedviT xdeba yvela danarCeni sididis Sefaseba. ,,rogor unda gavigoT qcevasa da socialur ganwyobas Soris Seusatyvisobis dros socialuri ganwyobis Secvla Sesrulebuli qcevis mimarTulebiT? _ SesaZloa, rogorc imis sabuTi, rom mxolod winaswari dispoziciis (socialuri ganwyobis) codna ar aris sakmarisi piroba qcevis gagebisaTvis, aramed yoveli qcevis win xdeba subieqtis arsobrivi Zalebis organizacia im garemo situaciis Sesatyvisad, romelSic unda gaiSalos qceva. vfiqrobT, rom socialuri fiqsirebuli ganwyobis Secvla am organizaciis Sedegia” (baliaSvili 1980: 27). adamianebs SeuZliaT Cawvdnen erTmaneTis ganwyobebs da moaxdinon maTze zemoqmedeba. aRmoCnda isic, rom komunikaciis procesSi arasemantikuri lingvisturi saSualebiTac ki, rogoricaa winadadebis sigrZe, siRrme, tipi da sxva, swvdebian erTmaneTis ganwyobebs (mSvidobaZe 1990). amdenad, safuZvelze debuleba SeuZlebelia imis Sesaxeb, adamianis rom verbaluri sensomotoruli da Sefasebebis socialuri ganwyobebis dadgena, mcdarad da miuReblad unda CaiTvalos. r. la-pieris eqsperimentis situaciis ganxilva ganwyobis zogadfsiqologiuri Teoriis mixedviT S. nadiraSvili asaxsnelad studentebTan (nadiraSvili ganixilavs erTad or r. 1985) situacias. la-pieris ,,la-pieris pirvel sastumroSi paradoqsis” situaciaSi misvla Cinel sastumros mepatroneebSi iwvevs erTdroulad ori saxis ganwyobas: erTis mxriv zogadad dadebiTs (klientebis miRebis da ganTavsebis), meores mxriv _ konkretulad Cinelebis mimarT uaryofiTs (radgan im periodSi amerikaSi zangebisa da feradkanianebis mimarT crurwmenebi iyo gavrcelebuli). magram mocemuli situaciisadmi arsebuli Cveuli ganwyoba (stumrebis 59 Tavazianad miReba) gamoirCeva ra siZlieriT da simyariT (es mepatroneTa ZiriTadi profesiuli ganwyobaa!), rCeba ucvleli. meore situaciaSi ganixileba sastumros mepatroneebis ganwyobebi r. la-pieris werilis Sinaarsze. am SemTxvevaSi klientebis misvla (Cveuli fiqsirebuli situacia) gamoiwvevda mepatroneebSi fiqsirebul ganwyobebs, magram radgan situacia mepatroneebs aZlevda arCevanis saSualebas _ miiRebdnen Tu ara Cinel mgzavrebs, maT mxolod sakuTari damokidebuleba unda gamoexataT Cineli turistebis mimarT, Sesabamisad gamoxates kidec uaryofiTi damokidebuleba. Cinelebisadmi uaryofiTi ganwyoba, sastumros mflobelebs cxadia pirvel situaciaSic hqondaT, magram am ganwyobam ver moaxdina maTi ZiriTadi ganwyobis gandevna, romelic ufro Zlieri da aqtualizebuli iyo pirvel situaciaSi. Tu yovelive amas gaviTvaliswinebT, naTeli gaxdeba, rom ganwyobisa da qcevis urTierTobis is interpretacia, romelic r. la-pieris eqsperimentis safuZvelze xdeba, marTebuli araa. aRniSnuli monacemebis safuZvelze keTdeboda daskvna, rom zog SemTxvevaSi ganwyoba Tavis Sesatyvis qcevas iwvevs da zogSi _ ara. maSasadame, ganwyoba erTmniSvnelovnad ar iwvevs Tavis Sesatyvis qcevas. aseTi msjelobis dros mxedvelobaSi araa miRebuli is viTareba, rom pirvel SemTxvevaSi am situaciis Sesatyvisi, klientebis miRebis aqtualizebuli ganwyoba iseve iwvevs Tavis Sesatyvis qcevas, rogorc meore SemTxvevaSi Cinelebisadmi uaryofiTi ganwyoba _ werilobiT maT miRebaze uaris Tqmas. orive SemTxvevaSi aqtualizebuli fiqsirebuli socialuri ganwyobis safuZvelze pirovneba ganwyobis Sesatyvis qcevas axorcielebs. ganwyobasa da qcevas Soris bunebrivi urTierTobis darRvevas maSin eqneboda adgili, rom identur SemTxvevebSi Cinelebi, maTdami uaryofiTi ganwyobis miuxedavad, zogjer mieRoT sastumroSi, zogjer _ ara; an sastumros patronebs ori Tavisufali adgilis arsebobis SemTxvevaSi TeTrkaniani klientebi uariT gaestumrebinaT Cinelebis sasargeblod. r. la-pieris efeqtisa da Cvens mier samagaliTod motanili eqsperimentuli monacemebis safuZvelze SeiZleba iTqvas, rom adamianis fiqsirebuli socialuri ganwyobis codna garkveul situaciebSi Zalian 60 didi albaTobiT gvaZlevs misi momavali qcevis winaswarmetyvelebis saSualebas. rodesac viciT individis fiqsirebuli ganwyobebi da is, Tu romeli maTgania aqtualizebuli konkretul situaciaSi, TiTqmis sruli darwmunebiT SegviZlia viwinaswarmetyveloT, pirovnebis mier ganxorcielebuli qceva. 1.3 b) socialur ganwyobaze qcevis gavlenis eqsperimentuli Seswavlis ZiriTadi Sedegebi marTalia, zogjer vicavT im azrs, risac gvwams da gvjera, magram isic marTalia, rom Cven gvwams da gvjera imisa, rasac vemxrobiT. socialur-fsiqologiurma Teoriebma warmoSva kvlevebis didi raodenoba, romelTac safuZvlad edo zemoaRniSnuli daskvna. socialuri rolebiT ganpirobebuli qcevebi warmoSoben rolebis SemsrulebelTa ganwyobebs. amas mowmobs f. zimbardos (maiersi 2001) eqsperimenti. agreTve cnobilia faqtebi, rodesac msaxiobebi veRar gamodian rolidan da realur cxovrebaSic ganagrZoben Sesabamis qcevas. rolis Sesruleba ganapirobebs adamianTa ganwyobebs. rolSi Sesvlis efeqtTan mWidrod dakavSirebulia efeqti, romelsac hqvia ,,mtkiceba iqceva mrwamsad”. tori higinsma kolegebTan erTad Caatara eqsperimenti, sadac naTlad gamoCnda, Tu rogor iqceva mtkicebuleba rwmenad. daskvna aseTi iyo: adamianebi cdiloben informaciis morgebas msmenelze, Semdeg ki Tavad iwyeben sakuTari naTqvamis dajerebas (maiersi 2001). eqsperimentebma (grinvaldi ... 1987; leipe ... 1994) cxadyo, rom rodesac adamianebi saxalxod iReben Tavis Tavze valdebulebebs, ufro meti rwmeniT ekidebian saqmes. eqsperimentebiT dadginda agreTve, rom adamianebi, romlebic iZulebulni arian miscen zepiri da werilobiTi Cvenebebi imis Sesaxeb, raSic ar arian mTlad darwmunebulni, sicruis gamo Tavs sakmaod uxerxulad grZnoben. miuxedavad amisa, isini iwyeben imis dajerebas, rasac amboben, erTi pirobiT _ Tu ar aris mcdeloba maTi mosyidvis an 61 iZulebis. rodesac mosaubreze ar xdeba garegani zegavlena, misi mtkiceba iqceva mrwamsad (maiersi 2001). avtoritaruli mmarTveloba rom efeqturi iyos, aucileblad saWiroa avtoritetis yofna mocemul situaciaSi, radgan adamianebs ar axasiaTebT iZulebiTi qcevis gaSinagneba. principi ,,ganwyobebi qcevis Sedegia” damaxasiaTebelia agreTve uzneo qcevebis umravlesobisTvisac. xSirad boroteba mudmivad mzardi daTmobebis Sedegia. umniSvnelo cudma saqcielma SeiZleba gaaadvilos ufro mZime danaSaulis Cadena. qcevebi da ganwyobebi erTmaneTs asazrdoeben. Tuki uzneo qcevebi ayalibebs pirovnebas, eqsperimentuli monacemebi gviCvenebs, rom igivenairad moqmedebs zneobrivi saqcielic (maiersi 2001). am faqts adasturebs aSS-s istoriuli monacemebic _ sxva eTnikuri jgufebis mimarT pozitiurma qcevam Seamcira rasobrivi uaryofiTi winaswarganwyobebi, anu zneobrivi qceva asazrdoebs zneobriv ganwyobebs (maiersi 2001). cdebi adasturebs, rom vinmes mimarT pozitiuri qceva iwvevs am adamianisadmi keTilganwyobas (maiersi 2001). 1.3 g) ganwyobaze qcevis zemoqmedebis amxsneli Teoriebi qcevaSi Secvlis momxdar kvlevaSi or cvlilebaTa ZiriTad gavleniT Temas arCeven: socialuri ganwyobis socialuri ganwyobis Secvlas konfliqtis gadaWris, gadawyvetilebis gavleniT da socialuri ganwyobisagan Sinaarsobrivad gansxvavebuli qcevis damarwmunebel zemoqmedebas pirovnebaze. ganwyobaze qcevis zemoqmedebas xsnian: TviTprezentaciis, kognituri disonansis, TviTaRqmis, gadawyvetilebis gamotanis konfliqtis, daswavlis bihevioristuli TeoriebiT. 62 TviTprezentaciis Teoria Tanamimdevruli adamianis STabeWdilebis moxdenis survili yvelas aqvs. am mizniT isini gamoxataven sakuTari qcevebis Sesabamis ganwyobebs. Tanamimdevruli adamianis STabeWdilebis datovebis mizniT mravali maTgani im ganwyobebis simulaciasac ki axdens, romlebisac sinamdvileSi ar sjera. ra Tqma unda, es gulisxmobs garkveul aragulwrfelobas an farisevlobas, samagierod, saWiro STabeWdilebis moxdenis saSualebas iZleva. yovel mimdevrebs. SemTxvevaSi, zogierTi ase miaCniaT adamianisaTvis TviTprezentaciis kargi Teoriis STabeWdilebis moxdenis survili cxovrebis wesia. akvirdebian ra mudmivad TavianT qcevas da sxvaTa reaqcias am qcevaze, es adamianebi cvlian TavianT qcevebs, rodesac es ukanasknelni ver axdenen sazogadoebaze sasurvel efeqts. visac maRali Sefaseba aqvs TviTmonitoringis skalaze (mag.; isini, vinc eTanxmeba mtkicebas, ,,vcdilob viyo swored iseTi, rogorsac moelian, rom viqnebi”) moqmedeben, rogorc socialuri qameleonebi _ cdiloben garemoebebze TavianTi qcevis morgebas, amisaTvis mzad arian mTlianad miendon ganwyobas, romelsac sinamdvileSi ar iziareben (Snaideri 1987). grZnoben ra ganwyobebis sxvaTa damokidebulebas, Sesabamisad. TviTkontrolis naklebad meSveobiT iqcevian sakuTari aseTi adamianebi advilad ergebian axal samsaxurs, rolebs da urTierTobebs. maT ki, visac dabali qula aqvs TviTkontrolis skalaze, naklebad adardebT sxva adamianebis azri, ufro xelmZRvaneloben Sinagani grZnobiT da amis gamo ufro metad iqcevian da laparakoben TavianTi Sinagani grZnobebisa da mrwamsis Sesabamisad (maiersi 2001). amitom maTi ganwyobebiT SegviZlia qcevis winaswarmetyveleba. adamianTa umravlesoba ki zemoaRniSnuli skalis polusebs Sorisaa. sxva ori Teoria xsnis, Tu ratom iSinagneben adamianebi sakuTar TviTprezentacias, rogorc sakuTari WeSmariti ganwyobis Secvlas. kognituri disonansis Teoria leon festinjeris kognituri disonansis Teoriis arsi mdgomareobs SemdegSi: ganwyobebis cvlilebas iwvevs is, rom adamianebi iZulebulni arian SeinarCunon maT xelT arsebul informaciebs Soris 63 urTierTSeTanxmeba (festinjeri 1957). am Teoriis Tanaxmad, Cven vgrZnobT daZabulobas (,,disonanss”), rodesac ori azri an ori mrwamsi (,,kognicia”) fsiqologiurad araTavsebadia. aseTi ram xdeba, rodesac vambobT an vakeTebT l. imas, festinjeri ris mimarTac amtkicebs, gvaqvs rom araerTmniSvnelovani uaryofiTi SegrZnebis gancdebi. Sesamcireblad adamianebi xSirad cdiloben moargon TavianTi azrovneba. disonansis Teoria ZiriTadad Seexeba qcevasa da ganwyobebs Soris gansvlas. Cven vacnobierebT erTsac da meoresac, anu Tuki vgrZnobT araTanmimdevrulobas, gviCndeba cvlilebebis aucileblobis SegrZneba. farTodaa cnobili l. festinjerisa da meril karlsmitis (maiersi 2001) eqsperimenti, romelic exeba arasakmarisi gamarTlebis efeqts. am dros disonansis Semcireba xdeba sakuTari saqcielis Sinagani gamarTlebis gziT, rodesac garegani gamarTlebebi ,,arasakmarisia”. gadawyvetilebis miRebis Semdgomi disonansi mniSvnelovani gadawvetilebis miReba, Cveulebriv, iwvevs disonansis Sesustebas, arCeuli alternativebis mimarT Seguebas da imis daviwyebas, rac ukugdebulia. sxvadasxva eqsperimentSi (horovici ... 1995) gamoCnda, rom rogorc ki gadawyvetileba miRebulia, igi qmnis sakuTar sayrdenebs _ mizezebs, romlebiTac vamarTlebT mis mizanSewonilobas. xSirad es axali saZirkveli imdenad Zlieria, rom misi nawilis mocilebisas, Tundac mTavari nawilisa, gadawyvetileba mainc ar Seicvleba. TviTaRqmis Teoria adamianis qceva miewereba an pirovnul Tvisebebs da ganwyobebs, an garemo pirobebs. 1972w. daril bemis (bemi 1972) mier mowodebuli TviTaRqmis Teoria gamodis iqidan, rom adamiani msgavs daskvnebs akeTebs, rodesac sakuTar qcevas akvirdeba. Tu kognituri disonansis Teoriis mixedviT, rodesac qcevis reabilitaciisaTvis arasakmarisia garegani motivebi, adamiani Sinagani gamarTlebebis moZebnis saSualebiT amcirebs disonanss, TviTaRqmis 64 Teoriis mixedviT: TavianT qcevas adamianebi xsnian im pirobebiT, romlebSic es qceva xorcieldeba. Tu adamianebs davajildoebT imisaTvis, ramac maT ukve moutana dakmayofileba, isini TavianT qcevas jildos miaweren, riTac ukuagdeben grZnobas, rom moqmedebdnen eqsperimentebi, romlebic mxolod Caatares imitom, edvard rom disma maT da es mowondaT. riCard raianma roCesteris universitetSi, mark leperma da devid grinma stenfordSi da en bojianom TanamSromlebTan erTad (bojiano ... 1992) kolorados universitetSi, amtkicebs ,,zegamarTlebis efeqts”. rogorc xazgasmiT aRniSnavs TviTaRqmis Teoria, moulodneli jildo ar amcirebs Sinagan interess, radgan adamianebi qcevas miaweren TavianT Sinagan motivebs (horovici ... 1995). ,,zegamarTlebis efeqts” adgili aqvs maSin, rodesac pirovnebas winaswar sTavazoben jildos, romelic mas ar sWirdeba, cdiloben ra amgvarad misi qcevis gakontrolebas. aq mniSvnelovania, Tu ras gulisxobs dajildoveba. jildo da Seqeba, rac adamianebs aiZulebs ifiqron: ,,me motivaciis amas Zalian zrdas. kargad jildo, vakeTeb”, romelic xels miznad uwyobs isaxavs Sinagani adamianebis gakontrolebas da aiZulebs maT daijeron, rom mTeli Zalisxmeva swored jildos gamo gaiRes (,,me es fulis gamo gavakeTe”), amcirebs sasiamovno amocanis Sinagan gamarTlebas (maiersi 2001). gadawyvetilebis gamotanis konfliqtis Teoria gadawyvetilebis gamotanis konfliqtis Teoria Seqmnes leon festinjeris oponentebma irvin jainisma, leon manma da sxvebma (jainisi ... 1968). am Teoriis Tanaxmad ori Tanabrad mimzidveli alternativis dros xdeba TiToeul maTganze informaciis dagroveba da Sefaseba, faqtiurad maTi xelaxali interpretacia, rac pirovnebas aZlevs konfliqtisagan Tavis daRwevisa da gadawyvetilebis gamotanis saSualebas. gadawyvetilebis (rezidualuri) alternativebis procesi, Semdgomi konfliqtis gadaWras, mimzidvelobis radgan mdgomareoba konfliqti gulisxmobs risTvisac gaTiSvis, kvlav dacilebis pirovnulad Zalze narCeni gagrZeldeba (spreading apart) Semawuxebeli 65 mdgomareobaa. amrigad, i. jainisi, l. mani da sxvebi amtkiceben, rom gadawyvetilebiswina da arsebiTad igive erTi gadawyvetilebis da gadawyvetilebis aqti kognituri fsiqikuri Semdgomi procesia periodebisaTvis damaxasiaTebeli procesebisaTvis da gadamwyveti mniSvnelobis ar aris. l. festinjeris aTive gamokvleva mieZRvna faqtiurad imis dadgenas, Tu rodis iwyeba alternativebis tendenciuri Sefaseba _ konfliqtis dros (konfliqtidan gamosvlisaTvis), Tu gadawyvetilebis Sedegad (warmoSobili disonansis reduqciis mizniT). miuxedavad l. festinjeris Sromatevadi samuSaoebisa, sakiTxi daxuruli ar aris, radgan am eqsperimentebma mZafri kritika daimsaxura. zogadad, gadawyvetilebis gamotanis konfliqtis Teoriis Tanaxmad subieqti motivirebulia, Seamciros mniSvnelovani gadawyvetilebis miRebis dros aRZruli daZabuloba, romelic dakavSirebulia moqmedebis romelime kursis arCevis SemTxvevaSi warmoSobil siZneleebTan. arsebobs gadawyvetilebiswina konfliqtis ori ZiriTadi tipi: I _ aq da axla arsebuli konfliqti moqmedebs raime kursis survilsa da survilis ararsebobas Soris. II _ anticipirebuli konfliqti, romelic aRiZvreba uaxloes momavalSi, Tuki ar iqneba gaTvaliswinebuli gadawyvetilebis yvela Sedegi; wuxili gadawyvetilebis sisworis gamo. i. jainisis da misi jgufis ZiriTadi daSveba mdgomareobs imaSi, rom rodesac subieqti ganixilavs moqmedebis alternatiul kursebs, eZebs sakiTxis gadawyvetis gzas, romelic warmoSobs did gansvlas (diskrepantobas) dilemis warmomSob miaxloebisa da ganridebis erTdroulad arsebul tendenciebs Soris. amdenad, igi cdilobs yvela gadawyvetilebis transformirebas erT iseT gadawyvetilebad, romelSic isini erTmaneTisagan mniSvnelovnad gansxvavebuli iqneba. amavdroulad, yvela, visac gadawyvetileba gamoaqvs, erTis mxriv, eswrafvis gadawyvetilebiswina konfliqtidan swrafad gamosvlas, meores mxriv, moqmedebis raime kursis arCevamde cdilobs yvela momdevno Sedegis gaTvaliswinebas, rom bolos ar inanos. konfliqtis TiToeuli tipi Taviseburad gadaiWreba. Tu axla da amJamad mimdinare konfliqti dominirebs, gadawyvetilebis subieqti 66 ecdeba swrafad gaeqces mas da konfliqtidan gamosvlis impulsur meqanizmebs daeyrdnoba. kognituri procesi, romelic safuZvlad udevs amgvar gadaWras, konfliqtia Zalze ufro zedapirulia, Zlieri, maSin xolo Tu konfliqtis anticipirebuli gadaWra moxdeba alternativebis ganxilviT, SefasebiT, yvelaze mimzidveli alternativis moZebniT da misi Rirebulebis aRmatebiT. socialur ganwyobaze araTavsebadi qcevis gavlenis analizi bihevioristul TeoriaSi bihevioristuli Teoria varaudobs, rom socialuri ganwyobissawinaaRmdego qcevis Sedegad socialuri ganwyobis Secvlis sidide pirdapir damokidebulebaSia gasamrjelos sididesTan, anu rac ufro didia jildo, miT ufro metia socialuri ganwyobis Secvlis molodini. ras Secvlis efuZneba sidides socialuri gasamrjelos Soris sididesa pirdapiri ganwyobissawinaaRmdego da socialuri damokidebulebis qcevis analizidan ganwyobis es varaudi? gamodis, rom Zlieri stimuli, didi jildo metad da ukeT aamoqmedebs subieqts, met arguments moataninebs mas. rac ufro Zlieria argumentebi, miT metad damarwmunebelni iqnebian subieqtisaTvis. amrigad, uxvi gasamrjelo iwvevs moqmedebis ukeT Sesrulebas, rac, Tavis mxriv, iwvevs darwmunebas, CarTulobas qcevaSi gamoxatul poziciaSi. e. aronsonis azriT (veiteni 1992), mcire da didi disonansis gamomwvevi situaciebis mixedviT vRebulobT disonansis an ganmtkicebis efeqtebs, mcire disonansis dros wamyvani xdeba ganmtkiceba, mniSvnelovani disonansis dros _ disonansis reduqcia. m. rozenbergi (rozenbergi 1966) askvnis, rom martivi socialuri ganwyobissawinaaRmdego aqtivobis dros ZalaSia disonansis efeqti, xolo rTuli qcevis dros damokidebuleba dasaCuqrebasa da socialuri ganwyobis Secvlas Soris pirdapirproporciulia da gamowveulia ganmtkicebiT. 67 amrigad, Cvens mier dasaxelebuli mkvlevarebi da maTTan erTad sxvebic (maiersi 2001) fiqroben, rom winaaRmdegoba daswavlis bihevioristul Teoriasa da kognituri disonansis Teoriis varaudebs Soris gadawydeba imis CvenebiT, rom viTarebebisdamixedviT dominirebs disonansis, an daswavlis efeqtebi. gadamwyveti mniSvneloba socialuri ganwyobissawinaaRmdego qcevis ganxilvis dros aqvs imis dadgenas, aRiZra Tu ara disonansi. Tu aRiZreba disonansis mniSvnelovani raodenoba, fsiqikur aqtivobaSi wamyvani gaxdeba disonansis reduqcia, miviRebT socialuri ganwyobis meti sididiT Secvlas naklebi gasamrjelos dros. Tu socialuri ganwyobissawinaaRmdego qcevam SedarebiT umniSvnelo disonansi aRZra _ gadamwyvet mniSvnelobas moipovebs ganmtkiceba da meti dasaCuqreba socialuri ganwyobis met Secvlas gamoiwvevs. bolos Sejamebis saxiT aRvniSnavT, rom pirvel TavSi, romelic literaturis urTierTobis (gansakuTrebiT, mimoxilvas sakiTxi daeTmo, dResac gasuli vaCveneT, aqtualuria. saukunis 30-iani rom naxevar ganwyoba-qcevis saukuneze wlebidan) metia socialuri fsiqologebi dakavebulni arian aRniSnuli Temis kvleviT. TiToeul mecniers, vinc am sakiTxs Seexo, hqonda ambicia, problema daenaxa im kuTxiT, rac erTxel da samudamod gadawyvetda mis irgvliv kamaTs. ganwyobis meSveobiT qcevis winaswarmetyvelebis Sesaxeb arsebobs uamravi mosazreba: gasazomi cvladi mTlianad unda Seesabamebodes situacias; Seusabamoba xSirad gamowveulia SecdomiT _ ganwyobis nacvlad ikvleven qcevis ganzraxvas; arsebiTia ganwyobis Sinaarsis dadgena; qcevis ganxorcielebisas mniSvnelovania situaciuri faqtorebi; pirovneba an qceva saWiroa, ganvixiloT mTlianobaSi _ aras gvargebs calkeuli qcevebis Seswavla; mniSvnelovania qcevisaTvis daxarjuli Zalisxmeva, ganwyobis siZliere da sxva mravali. sxvadasxva mosazrebebis gacnobis Sedegad Camogviyalibda sakuTari xedva. kerZod, migvaCnia, rom calkeuli socialuri ganwyobebis kvleva ver gadawyvets problemas. aqcenti gasakeTebelia socialuri ganwyobis struqturaze. anu, sakiTxi sxva kuTxiT warmoCindeba, Tu mxedvelobaSi 68 miviRebT, rom ganwyobebi cal-calke, erTmaneTisagan izolirebulad ki ar arseboben, aramed erTmaneTTan arian dakavSirebulni da qmnian garkveul sistemebs, Tanavarskvlavedebs. TanavarskvlavedebSi ki unda arsebobdes garkveuli kanonzomiereba, romelsac daeqvemdebareba socialuri ganwyobebis Secvla. rogorc ukve aRvniSneT, aqtualurobis miuxedavad, mocemul sakiTxze mwiri eqsperimentuli monacemebi moipoveba. Cven ganvixileT l. fergiusonis (fergiusoni 1939), T. CxeiZis (CxeiZe 1985) kvlevebi, romlebic Tumca yvelaze axlos idgnen Cvens mier dasmul sakiTxTan, bolomde naTels ver hfendnen mas. l. fergiusonis mier Catarebuli muSaobis didi mniSvnelobis miuxedavad unda vTqvaT, rom kvlevis diapazoni ar iyo farTo _ igi mxolod aTi ganwyobis SeswavliT Semoifargla. amave dros ar dainteresebula ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis kanonzomierebebisa da socialuri ganwyobis Secvlis eqsperimentuli kvleviT. T. CxeiZem, aseve mcire raodenobaze, mxolod oTx socialur obieqtze, Caatara kvleva, romlebic, misi azriT, Sinaarseulad iyvnen msgavsebi. am SemTxvevaSi T. CxeiZis ZiriTadi interesi iyo konsistentobis tendenciis Seswavla masSi cnobierebis monawileobis TvalsazrisiT. dasanania, magram am sakiTxis Seswavlis mimarTulebiT winsvla naklebia. mocemuli problemis kvleviT, vfiqrobT, kidev erTi nabiji gadaidgmeba im faqtorebis gamosavlenad, romlebic monawileoben erTis mxriv ganwyoba-qcevis urTierTobaSi, meores mxriv _ socialuri ganwyobis SecvlaSi. amitom gadavwyviteT ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis kanonzomierebebis gaviTvaliswinebT, rom Semdgomi adre kvleva. monacemTa Tu imasac damuSavebis mwiri SesaZleblobebis gamo mecnierTaTvis Zneli iyo srulyofili Sedegebis miReba, xolo Tanamedrove kompiuteruli programebis gamoyeneba kvlevis Sedegad miRebuli damuSavebis Catarebis monacemebis SesaZleblobas aucilebloba da statistikurad iZleva, imedi naTeli gveZleva, maRali xdeba rom xarisxiT aseTi kvlevis Cveni molodinebi, hipoTeza: socialuri razedac zemoT iyo saubari, gamarTldeba. muSaobis dasawyisSi davuSviT Semdegi ganwyobebis struqturaSi centraluri Rirebulebis mimarT ganwyobis 69 Secvla unda iwvevdes masTan dakavSirebuli danarCeni Rirebulebebis mimarTac ganwyobebis Secvlas. aRniSnuli hipoTezis sisworis empiriuli kvlevebi. upirveles romelSic gamovyaviT ramdenime Semowmebis yovlisa, etapi. mizniT davgegmeT qvemoT CavatareT Cveni dawvrilebiT muSaoba, gveqneba saubari TiToeuli etapis mimdinareobis Sesaxeb. pirvel dagvedgina etapze miznad socialur davisaxeT, ganwyobaTaSoris rom kavSiris dagvedasturebina arseboba. da amisaTvis CavatareT kvleva, romlis Tanmimdevruli aRwera qvemoTaa moyvanili. Tavi 2 socialuri ganwyobis struqtura (empiriuli kvleva) kvlevis masala socialuri ganwyobebi vikvlieT 44 Rirebulebis mimarT. es ukanasknelni SevarCieT S. Svarcis Rirebulebebis sakvlevi skalidan, agreTve Tsu fsiqologiis fakultetis socialuri fsiqologiis kaTedraze Sesrulebuli Sromidan, romelic Rirebulebebs exeboda. es Rirebulebebia: Tanasworoba, Sinagani harmonia, socialuri Zalaufleba, Tavisufleba, socialuri SemoqmedebiToba, wesrigi, mSvidoba simdidre, msoflioSi, erovnuli tradiciebis kultura, pativiscema, TviTdisciplina, ojaxis usafrTxoeba, megobroba, silamaze, socialuri samarTlianoba, gambedaoba, damoukidebloba, patiosneba, zomiereba, cnobismoyvareoba, erTguleba, mimtevebloba, Tavmdabloba, alkoholi, samSoblo, seqsualuri Tavisufleba, daSineba, klasikuri kultura, me, qorwineba, adamiani, danaSauli, ganaTleba, fuli, mecniereba, sasjeli, 70 sicrue, politika, sikeTe, kanoni, Tanamedrove axalgazrdoba, Zalaufleba, iumori, religia. meTodi zemoaRniSnuli sakvlevad 44 gamoviyeneT Rirebulebis semantikuri mimarT socialuri diferencialis ganwyobis meTodi, romelic mravali mkvlevaris azriT, sandoobisa da validobis gaTvaliswinebiT, socialuri ganwyobebis efeqtur sazoms warmoadgens (petrenko 1988). bipolarul Svidsafexurian semantikuri diferencialis skalaze yoveli Rirebuleba fasdeboda TerTmeti wyvili zedsarTavi saxelis mixedviT. kerZod, es wyvilebia: sasiamovno-arasasiamovno; mowesrigebuli-qaosuri; gluvi-xorkliani; Rrma-zedapiruli; naTeli-bundovani; mSvenieri-uSno; azriani-uazro; rTuli-martivi; gulwrfeli-aragulwrfeli; kargi- cudi; gamokveTili-bundovani. Svidsafexuriani skalis gamoyenebisas vxelmZRvanelobdiT saerTo miRebuli azriT, rom is optimaluria da misaRebia yvela kulturis da klasis warmomadgenlisaTvis. rac Seexeba zedsarTav saxelebs, gamoviyeneT SefasebiTi faqtoris Sesatyvisi 11 skala. am SemTxvevaSi Cveni arCevani definiciis gansazRvra mixedviT iman, rom socialuri bolo dros gavrcelebuli ganwyoba aris garemomcveli samyarosadmi SefasebiTi damokidebuleba. zedsarTavi saxelebis wyvilebi SevarCieT Tsu fsiqologiis fakultetis socialuri fsiqologiis kaTedraze Sesrulebuli Sromidan. cdispirebs, zedsarTavi tendenciuri saxelebi pasuxebis kanonzomierebis Tavidan daucvelad, acilebis gangeb mizniT, Secvlili polusebiT miewodebodaT, agreTve maTTvis samuSaos gasaadvileblad Svidsafexuriani skala ricxvebiT ar warmogvidgenia _ mivmarTeT aseT SemTxvevebSi aprobirebul meTods: skalur poziciebs _ -3; +3 SevusabameT Sefaseba ,,Zalian”; ,,neitraluri”. -2; amdenad, +2 _ erTi ,,saSualod”; -1; Rirebulebis +1 _ ,,sustad”; magaliTze 0 _ kiTxvari Semdegnairad gamoiyureboda (ix. tabula): 71 tabula Zalian saSualod sustad neitral. sustad saSualod Zalian Tanasworoba sasiamovno _ _ _ _ _ _ _ arasasiamovno qaosuri _ _ _ _ _ _ _ mowesrigebuli gluvi _ _ _ _ _ _ _ xorkliani zedapiruli _ _ _ _ _ _ _ Rrma uazro _ _ _ _ _ _ _ azriani martivi _ _ _ _ _ _ _ rTuli naTeli _ _ _ _ _ _ _ bundovani uSno _ _ _ _ _ _ _ mSvenieri gulwrfeli _ _ _ _ _ _ _ aragulwrfeli cudi _ _ _ _ _ _ _ kargi _ _ _ _ gamokveTili bundovani _ _ _ (sruli varianti ix. danarTi #1) cdispirebi kvlevebSi gavrcelebuli tendenciis gaTvaliswinebiT cdispirebad SevarCieT studentebi. sul kvlevaSi monawileobda 216 piri, romlebic Tbilisis sxvadasxva umaRlesi saswavleblis 32 fakultetis sxvadasxva kursis studentebi iyvnen. SevecadeT, maqsimalurad mogvecva sxvadasxva socialuri fena. konkretulad, Cveni cdispirebi iyvnen qvemoTCamoTvlili umaRlesi skolebis studentebi: iv. javaxiSvilis sax. Tbilisis saxelmwifo pedagogiuri universiteti, universiteti, Tbilisis sulxan-saba teqnikuri orbelianis universiteti, sax. mcire akademia, kavkasiis universiteti (yofili kavkasiis biznes-skola CSB), evropis marTvis skola (ESM Tbilisi), ekonomikisa da samarTlis germanulenovani instituti. 72 kvlevis aRwera kvlevis dawyebis win cdispirs eZleoda Semdegi instruqcia: ,,gTxovT, ixelmZRvaneloT mocemuli skaliT da zedsarTavi saxelebis gamoyenebiT SeafasoT Tqveni damokidebuleba TiToeuli Rirebulebis mimarT. skalis saSualebiT SegiZliaT gamoxatoT ara marto Tqveni damokidebuleba raodenobrivi (mag.: sasiamovno-arasasiamovno), Sefasebac. kerZod, sityva aramed misceT ,,neitraluris” mas marcxniv ganlagebuli ,,sustad”, ,,saSualod”, ,,Zalian” ekuTvnis marcxena rigSi Camoweril aRniSnuli zedsarTav ,,sustad”, saxelebs, ,,saSualod”, xolo ,,Zalian” ,,neitraluris” _ zedsarTavi marjvniv saxelebis marjvena rigs. TiToeuli qveskalis gaswvriv mxolod erTi aRniSvnis gakeTebis ufleba gaqvT. aRniSvna SegiZliaT gaakeToT Tqveni Sexedulebisamebr: ,,plusis” dasmiT, ujris gaferadebiT, an SemoxazviT. ar gamotovoT arcerTi qveskala. mniSvnelovania, rom didxans ar ifiqroT, aRniSvnebi gaakeToT spontanurad, pirveli gancdis mixedviT. kvleva safuZvlad edeba Cems sadisertacio naSroms, romelic exeba socialuri ganwyobebis struqturebs. Temis dasamuSaveblad didi raodenobis monacemebi Sejerdeba da Sedegad gamoikveTeba ara Tqveni, konkretuli pirovnebis damokidebulebebi Rirebulebebis mimarT, aramed vilaparakebT Tbilisis tendenciebze; amitomac, damokidebulebebi. studentebSi SegiZliaT Sesabamisad, Cvens mier gamovlenil zogad Tavisuflad gamoxatoT Tqveni Tqven ar gevalebaT personaluri informaciis (saxelis, gvaris, telefonis, misamarTis) aRniSvna, aramed zogadi suraTis Sesaqmnelad gTxovT, kiTxvaris bolos mxolod asakis, sqesis, ganaTlebis, profesiis da Sevsebis TariRis miTiTebas”. amgvari instruqcia saWirod miviCnieT imis gamo, rom studentebSi TviTprezentirebisa da amave dros garkveuli sxva mosazrebebis mizniT gamowveuli araauTenturi pasuxebi gamogvericxa. agreTve yvela respodents mivmarTavdiT: ,,visac raime mizezis gamo aRniSnul kvlevaSi monawileobis miRebis survili ar gaqvT, gTxovT pirdapir ganacxadoT amis Sesaxeb da daufiqreblad nu SeavsebT kiTxvars, vinaidan sakiTxis mimarT ZaldatanebiTi, zerele, upasuxismgeblo damokidebuleba 73 zemoqmedebas iqoniebs saboloo Sedegze. es ki, nu dagaviwydebaT, rom aris seriozuli mecnieruli kvleva da unda vecadoT, maqsimalurad dazRveuli viyoT miRebuli an uzustobebisagan. uaryofili respodentebs rom ar msgavsi uamravi gamoeCinaT gamokiTxvebis debuleba gulwrfeloba Sedegadaa da warmoidgineT, da gulisxmiereba, yuradReba, sakiTxisadmi seriozuli midgoma, ramdenad Raribi iqneboda Cveni codna im uamrav sakiTxTan dakavSirebiT, romlebiTac dRes siamovnebiT vapelirebT xolme kerZo saubrebSi, an Tundac mecnierul naSromebSi. amdenad, vinc gadawyvets kiTxvaris Sevsebas, SeuZlia CaTvalos, rom Tavisi friad mokrZalebuli, magram mainc wvlili Seaqvs mecnierebis ganviTarebaSi”. am mimarTvis Semdeg iyo SemTxvevebi, rodesac ramdenime potenciurma cdispirma uari Tqva kiTxvaris Sevsebaze, danarCenebi ki mTeli seriozulobiT moekidnen sakiTxs. kiTxvaris Sevsebis dawyebamde, meti garkveulobisa da TvalsaCinoebisaTvis, ganvixilavdiT erT magaliTs da vuxsnidiT, Tu rogor unda gakeTebuliyo aRniSvna. instruqtaJis dasasrul, kidev erTxel vazustebdiT zogierT detals: ,,gmadlobT TanamSromlobisaTvis. SekiTxvis warmoSobisa an sxva gaurkvevlobis SemTxvevaSi gTxovT, mommarToT. SegiZliaT daiwyoT Sevseba”. cdispirebi droSi ar iyvnen SezRudulebi. Sedegebi da analizi: damuSavebis win, monacemebs gaukeTda rekodireba _ zedsarTavi saxelebi, romlebic cdispirebs Secvlili polusebiT miewodebodaT, erTi mimarTulebiT gadakodirda. yoveli cdispirisaTvis gamoviangariSeT TiToeuli Rirebulebis zedsarTavebiT SefasebaTa saSualo ariTmetikuli da SevadgineT cxrili, sadac warmovadgineT 216-ve cdispiris mier 44 Rirebulebis gasaSualoebuli Sefasebebi. socialuri ganwyobebi davalageT maTi Sefasebebis saSualo ariTmetikuli sidideebis klebadobis mixedviT, ris Sedegadac gamoikveTa cdispirebisaTvis Cvens mier SeTavazebuli Rirebulebebis mniSvnelovnoba 74 (yvelaze metad mniSvnelovanidan yvelaze naklebad mniSvnelovnamde). nakvlev sociumSi Rirebulebebis ierarqia Semdegnairad gamoiyureba (ix. cxrili #1) Tvalis erTi gadavlebiTac Cans, rom qarTul kulturaSi arsebobs maradiuli Rirebulebebi, romlebic TavianT mniSvnelobas saukuneebis manZilze ar kargaven. megobroba, erTguleba, sikeTe, rasac jer kidev XII saukuneSi xotba Seasxa SoTa rusTavelma, XXI saukunis qarTvel studentebSic (xazgasmiT aRvniSnav _ Cvens momaval TaobaSi _ student axalgazrdobaSi) prioritetul faseulobebad rCeba. agreTve sainteresoa iseTi mniSvnelovani Rirebulebis, rogoricaa ganaTleba, mesame adgilze moxvedra. ukanasknel periodSi SeimCneva sulierebaze orientireba, ramac asaxva hpova kvlevis SedegebSic. kerZod, sxvebTan SedarebiT maRal poziciebze aRmoCnda iseTi faseulobebi, rogoricaa: religia, patiosneba, Sinagani harmonia, mimtevebloba. am Temas aRar ganvavrcobT, radgan sakiTxi Cveni kvlevis farglebs scildeba. saSualo Sefasebebis matricaSi miRebuli monacemebi faqtoruli analizis ZiriTadi komponentebis meTodiT damuSavda (kompiuteruli programa SPSS _ statistikuri paketi socialuri mecnierebebisaTvis _ gamoyenebiT). gamoiyo (koordinatTa kaizeris rva RerZebis normalizaciis faqtori. mobruneba) faqtoruli movaxdineT gamoyenebiT, ris sivrcis ,,varimaqsis” Sedegadac brunva meTodiT Rirebulebebi faqtorul sivrceSi Semdegnairad ganawilda (ix. cxrili #2). zogierTi faqtorTan, Rirebuleba maRal korelaciaSi miuTiTebs imaze, rom rac damakavSirebeli rgolis rols isini asruleben. aRmoCnda am kerZod, ramdenime faqtorebs Soris Rirebulebebi _ cnobismoyvareoba da alkoholi _ korelireben mesame faqtorTan, Tumca garkveulwilad dakavSirebulebi arian meoTxe faqtorTanac; socialuri samarTlianoba _ meSvide faqtorTan da amave dros pirvel faqtorTan; mSvidoba msoflioSi _ meSvide faqtorTan da amave dros pirvel da meore faqtorebTan; Tanasworoba _ merve faqtorTan da agreTve pirvel, meore da meeqvse faqtorebTan (cxrilSi #2 gamoyofilia daxrili SriftiT). 75 cxrili #1 # Rirebulebebi 1 megobroba 2 erTguleba 3 ganaTleba 4 sikeTe 5 ojaxis usafrTxoeba 6 religia 7 patiosneba 8 erovnuli kultura 9 klasikuri kultura 10 Sinagani harmonia 11 mimtevebloba 12 samSoblo 13 mecniereba 14 Tavisufleba 15 damoukidebloba 16 TviTdisciplina 17 mSvidoba msoflioSi 18 qorwineba 19 silamaze 20 SemoqmedebiToba 21 zomiereba 22 me 23 tradiciebis pativiscema 24 gambedaoba 25 Tanasworoba 26 iumori 27 socialuri samarTlianoba 28 socialuri wesrigi 29 Tavmdabloba 30 kanoni 31 adamiani 32 simdidre 33 Zalaufleba 34 fuli 35 socialuri Zalaufleba 36 Tanamedrove axalgazrdoba 37 seqsualuri Tavisufleba 38 cnobismoyvareoba 39 sasjeli 40 politika 41 alkoholi 42 daSineba 43 danaSauli 44 sicrue (detaluri cxrili ix. danarTi #2). M 1.93 1.92 1.92 1.89 1.75 1.75 1.73 1.69 1.69 1.64 1.64 1.55 1.53 1.47 1.46 1.46 1.43 1.40 1.39 1.39 1.34 1.24 1.19 1.18 1.18 1.18 1.18 1.17 1.08 1.07 0.80 0.67 0.64 0.48 0.36 0.22 0.12 0.06 -0.18 -0.47 -0.54 -0.96 -0.99 -1.27 76 cxrili #2 faqtori 1 faqtori 2 Rirebuleba faqtoruli wona sikeTe 0.77 Sinagani harmonia 0.67 patiosneba 0.75 erovnuli kultura 0.64 erTguleba 0.75 Tavisufleba 0.63 ganaTleba 0.74 socialuri wesrigi 0.56 zomiereba 0.70 mSvidoba msoflioSi 0.38 mimtevebloba 0.69 Tanasworoba 0.31 klasikuri kultura 0.66 ojaxis usafrTxoeba 0.66 gambedaoba 0.65 damoukidebloba 0.65 megobroba 0.63 TviTdisciplina 0.63 qorwineba 0.62 samSoblo 0.60 religia 0.57 mecniereba 0.56 Tavmdabloba 0.56 silamaze 0.54 tradiciebis pativiscema 0.53 SemoqmedebiToba 0.53 kanoni 0.50 me 0.47 Rirebuleba socialuri samarTlianoba mSvidoba msoflioSi Tanasworoba faqtoruli wona 0.46 0.34 0.22 77 faqtori 3 faqtori 4 faqtoruli wona Rirebuleba faqtoruli wona Rirebuleba sasjeli 0.78 simdidre 0.66 sicrue 0.60 fuli seqsualuri 0.59 Tavisufleba 0.64 danaSauli 0.56 iumori 0.52 cnobismoyvareoba 0.53 alkoholi 0.40 alkoholi 0.40 cnobismoyvareoba 0.36 daSineba faqtori 5 faqtori 6 faqtoruli wona Rirebuleba 0.63 faqtoruli wona Rirebuleba Tanamedrove axalgazrdoba 0.75 socialuri Zalaufleba 0.80 adamiani 0.63 Zalaufleba 0.69 politika 0.61 Tanasworoba 0.25 faqtori 7 faqtori 8 faqtoruli wona Rirebuleba faqtoruli wona Rirebuleba socialuri samarTlianoba 0.56 Tanasworoba mSvidoba msoflioSi 0.44 0.63 (faqtoruli analizis Sedegebis sruli varianti ix. danarTi #3). monacemebis damuSavebam jgufebis mixedviT, cal-calke _ sqesis da asakobrivi sxvadasxva suraTi mogvca, rac vfiqrobT, saWiroebs Semdgom Seswavlas da udaod saintereso iqneba. magram am sakiTxs ar CavRrmavebivarT, radgan igi scildeba Cveni kvlevis farglebs. am SemTxvevaSi Cvens interess Seadgenda socialuri ganwyobebis struqturis dadgena zogadad, nacvlad konkretuli sociumis, Tu sqesobriv- asakobrivi jgufebis sistemebs Soris gansxvavebebis kvlevisa. 78 daskvna: amrigad, faqtoruli analiziT miRebulma Sedegebma aCvena, rom Rirebulebebis mimarT arsebuli socialuri ganwyobebi dajgufda faqtorebis mixedviT da amdenad, SeiZleba vilaparakoT TiToeul jgufSi Semaval socialur ganwyobebs Soris arsebul garkveul kavSirze. Tavi 3 socialuri ganwyobis Secvla uamravi kvlevaa Catarebuli damarwmunebeli komunikaciis gavleniT socialuri ganwyobebis Secvlis Seswavlis mizniT. komunikaciis procesSi gamoyofen ramdenime komponents. mokled ganvixilavT TiToeul maTgans. 3.1. komunikatori komunikaciis procesSi erT-erTi mTavari roli komunikators, anu informaciis wyaros miekuTvneba. rac ufro dadebiTad afaseben adamianebi komunikators, miT maRalia albaToba imisa, rom dadebiTad Seafaseben komunikaciasac da moaxdenen TavianTi ganwyobebis modificirebas am komunikaciis Sesabamisad. es aris efeqtis gadatanis ideis zemoqmedebis logikuri Sedegi. komunikatoris garkveuli Tvisebebi ganapirobebs misTvis micemul dadebiT an uaryofiT Sefasebas, romelic adamianebs pirdapir gadaaqvT komunikatoris mier gamoxatul poziciaze. ndoba adamianebi ukeTesad eqvemdebarebian darwmunebas im komunikatorebis mxridan, romlebic imsaxureben ndobas. ndobis pirveli kvleva, romelmac 79 aRniSnuli efeqtis zemoqmedeba gamoavlina, iyo k. hovlandisa da v. veisis mier SemuSavebuli testi (hovlandi ... 1952). Sedegebma aCvena, rom maRali ndobis gamomwvevi wyaros komunikaciebi metad iwvevdnen ganwyobis Secvlas, vidre naklebi ndobis gamomwvevisa. wyarosadmi maRali ndobis mniSvneloba araerTxel iqna demonstrirebuli da igi sakamaTo aRar aris. aqve unda aRvniSnoT, rom Semdgomma kvlevebma aCvena ndobis ori damoukidebeli komponentis arseboba. esaa kompetenturoba da saimedooba (hovlandi ... 1952). Cveulebriv, kompetenturi wyaro ufro damarwmunebelia, vidre arakompetenturi, rac kvlevebiT dasturdeba (teilori ... 2004). garda kompetenturobisa mniSvnelovania, auditoria darwmunebuli iyos imaSi, rom komunikatori ar axdens misiT manipulirebas, amJRavnebs Ria da patiosan ganzraxvas. aRiqmebodes, rogorc miukerZoebeli da sando. sando romlebsac adamianebis garkveuli STabeWdilebas poziciis toveben dakavebiT is mxolod komunikatorebi, mcire sargeblis miRebis SesaZlebloba aqvT, xolo naklebad sandoebi arian, rodesac ikaveben garkveul pozicias imitom, rom sxva adamianebis darwmunebiT miiRon piradad TavisTvis garkveuli sargebeli. sandoobis STabeWdilebas aZlierebs agreTve wyaros mravalricxovnoba, anu rodesac ramdenime adamiani ambobs erTsa da imaves (perlofi 2003). TumcaRa, unda aRvniSnoT, rom mravalricxovani wyaroebi am msjelobebi upiratesobiT fasdeba, sargebloben rogorc mxolod gulwrfeli maSin, da roca maTi erTmaneTisagan damoukidebeli. amgvarad, mravalricxovani wyaroebi ganwyobis Secvlas iwveven, rodesac gamoxataven WeSmaritad damoukidebel azrebs. simpaTia adamianebi cdiloben TavianTi rwmenebis SeTavsebas grZnobebTan. aqedan gamomdinareobs, rom adamianebs aqvT mzaoba Secvalon sakuTari ganwyobebi imisaTvis, rom Seusabamon isini mowonebuli adamianebis ganwyobebs. mTlianobaSi kvlevebma daadastura am msjelobis siswore (zimbardo ... 2000). adamianebi agreTve ufro Zlierad eqvemdebarebian imaT zegavlenas, romelTac aRiqvamen TavianT msgavsad. darwmunebaSi 80 mniSvnelovania fizikuri komunikatoris momxibvlelobis gansakuTrebiT mniSvnelovan kargad mimzidvelobis, faqtoric. muSaobs, Tvalsazriss an fsiqikuri komunikatoris rodesac qcevas misi saqme exeba, da es Tviseba pirovnulad naklebad vidre amis saSualebas komunikators sakuTriv Tvalsazrisis da qcevis Sinaarsi aZlevs (osgudi ... 1955). prestiJi d. Carkvianma ikvlia sxvadasxva prestiJis mqone wyarodan momdinare erTi da igive informaciis gavlena adamianTa ganwyobebze. aRmoCnda, rom wyaros prestiJuloba da ganwyobebze misi zegavlena pirdapirproporciul damokidebulebaSia (Carkviani 1980; 2004). referentuli jgufebi adamianTa jgufi, romelTanac vaxdenT sakuTari Tavis identificirebas, an romlis mimarTac ganvicdiT simpaTias, ufro Zlier zegavlenas axdens Cvenze. aseT jgufebs hqvia referentuli jgufebi. amgvarad, ganwyobebis SecvlaSi referentuli jgufebis maRal efeqturobas gansazRvravs ori mizezi: simpaTia da msgavseba (teilori ... 2004). ,,jgufis SigniT” myofi adamianebisagan miwodebuli informacia ufro damarwmunebelia, radgan isini sxvanairad gadamuSavdeba, vidre informacia, romelic momdinareobs ,,jgufis gareT” myofi komunikatorebisagan. mecnierTa jgufma (maski ... 1990) miiRo monacemebi imis Sesaxeb, rom arareferentuli jgufebidan (,,jgufis gareT”) momdinare komunikaciebi gadamuSavdeboda ukidures periferiul doneze, miuxedavad Setyobinebebis siZlierisa. xolo rac Seexeba ,,jgufis Signidan” momdinare Setyobinebebs, aq Zlieri argumentebi monawileebze ufro damarwmuneblad zemoqmedebda, vidre susti. am SemTxvevaSi mniSvneloba eniWeboda Setyobinebis Sinaarss. aRniSnul efeqts adgili hqonda umetesad maSin, rodesac sakiTxi individis referentuli jgufisaTvis iyo arsebiTi. 81 amdenad, momxibvleli, sasiamovno, sando, kompetenturi adamianebi ufro damarwmunebelni arian, vidre isini, vinc moklebulia am Tvisebebs. sainteresoa, rom audio-vizualur komunikatoris Tvisebebs SetyobinebebSi, vidre meti mniSvneloba werilobiTSi. eniWeba magaliTad, satelevizio SetyobinebaSi ufro met informacias viRebT komunikatoris Sesaxeb. werilobiT naklebad moipoveba. SetyobinebaSi amitom, komunikatoris aqcenti keTdeba Sesaxeb informacia Setyobinebis Sinaarsze (Caldini 1999). wyaros diskreditacia komunikatoris Tvisebebs SeuZlia Setyobinebis damarwmuneblobis rogorc gaZliereba, Seesabameba aseve adamianebis diskreditireba. ganwyobebs, maT rodesac komunikacia SeuTanxmeblobis ar Semcireba SeuZliaT imis daSvebiT, rom komunikaciis wyaro arasandoa. amas ewodeba wyaros diskreditacia (derogating of source). diskreditaciis erT-erTi saSualebaa komunikaciis wyaroze Tavdasxma. diskreditirebuli oponentis yovelgvar gamonaTqvams ukve naklebi wona aqvs. komunikatori da periferiuli gzebi komunikatoris Tvisebebi xSirad gamoiyeneba, rogorc darwmunebis periferiuli stimulebi maSin, roca SeuZlebelia, an ar arsebobs argumentebis skrupulozuli gadamuSavebis motivacia, magram cnobilia, rom mciredi kognituri ZalisxmeviT SesaZlebelia komunikatoris saimedo Tvalsazrisis ndoba da amgvarad argumentis gaazrebisaTvis Tavis arideba damarwmunebeli komunikaciasTan sakuTari ZalebiT. argumentis pirovnebis gaxseneba, Tu SeuZlebelia mainc xdeba damokidebulebis Tundac dayrdnoba gansazRvris erTi wyaros mizniT (perlofi 2003). rodesac adamiani sakiTxSi garkveulia, maSin naklebad savaraudoa periferiuli stimulebis, maT Soris, komunikatoris kompetenturobis, gamoyeneba (Caldini 1999). 82 3.2. komunikacia garda komunikatorisa, didi mniSvneloba aqvs Tavad komunikacias. Setyobinebis Sinaarsi gansazRvravs, miiReben mas adamianebi, Tu ara. vinaidan adamianebi sawinaaRmdego kargad icnoben komunikaciebi, roca sakuTar isini ganwyobebs, Seexeba ganwyobis adamianisaTvis mniSvnelovan ganwyobebs, ver iqneba damarwmunebeli (zuverinki ... 1996). am ZiriTadi debulebis garda, mTeli rigi faqtorebisa axdens gavlenas komunikaciis damarwmuneblobis xarisxze. gansvla komunikaciis damarwmuneblobis xarisxze moqmedi ZiriTadi faqtoria is, Tu ramdenad gansxvavdeba es komunikacia Cveni sakuTari poziciisagan. mTlianobaSi, rac ufro metia gansvla (discrepancy), miT metia Secvlisaken potenciuri zewola (hovlandi ... 1957). mtkicebulebebi, romlebic gansxvavdeba Cveni sakuTari Sexedulebebisagan, gvaiZuleben eWvi SevitanoT wyaros sandoobaSi ufro, vidre SevcvaloT Cveni ganwyobebi (perlofi 2003). ukiduresi gansvlis dros ki gansakuTrebiT xSiria komunikatoris gaufasureba. ganwyobis Secvlasa da gansvlas Soris arsebobs kavSiri: ganwyobis mcired Secvlas iwveven komunikaciebi dabali da maRali gansvliT, xolo ganwyobas maqsimalurad Secvlis is komunikacia, romelsac aqvs zomieri gansvla. ndobis warmatebiT maRali daicvas xarisxi komunikators SedarebiT SesaZleblobas urTierTsawinaaRmdego aZlevs, Sexedulebebi, vinaidan aseTi Sexedulebebis uaryofa advili ar aris. da piriqiT, arasando wyaro sakmaod aadvilebs uaryofas. amgvarad, arsebobs ganwyobis maqsimaluri Secvlis tendencia gansvlis SedarebiT dabal doneebze (veiteni 1992). zogadad, eqsperimentuli monacemebis Sejamebis safuZvelze (baliaSvili 1980) SeiZleba gansvlis sididesa da socialuri ganwyobis Secvlis sidides Soris sami tipis damokidebulebis gamoyofa: 1. pirdapirproporciuli _ gansvlis sididis zrdasTan erTad izrdeba 83 ganwyobis Secvlis maCvenebeli; 2. mrudxazovani _ gansvlis sididis matebasTan erTad izrdeba ganwyobis Secvlis maCvenebeli, xolo rodesac gansvla garkveul sidides aRwevs, ganwyobis Secvlis maCvenebeli TandaTanobiT iklebs; 3. ukuproporciuli _ sididis matebasTan erTad klebulobs ganwyobis Secvlis sidide. gamokvlevebis damokidebuleba Sedegad dadginda, motivaciurad rom neitraluria, rodesac xolo sakiTxisadmi komunikatoris sandooba zomieri, gansvlasa da gavlenas Soris pirdapirproporciuli damokidebulebaa. Tu komunikatoris sandooba izrdeba da Semodis ,,me”-s CarTulobis faqtori, damokidebuleba mrudxazovani xdeba. ,,me”-s CarTuloba m. Serifma da k. hovlandma (baliaSvili 1980) gansazRvres, rogorc jgufis sruliad garkveuli pozicia sakiTxis mimarT, subieqturi interesi. ukuproporciuli damokidebuleba ki, valdebulebis (erTgulebis) faqtoris (commitment) Semosvlisas fiqsirdeba. Tu komunikatoris sandooba ar aris imdenad safuZvliani, rom SeuZlebeli iyos misi gaufasureba, maSin gansvlasa da gavlenas Soris damokidebulaba mrudxazovania. is garemoeba, rom gansvlasa da ganwyobas Soris funqciur kavSirs aSualeben iseTi cvladebi, rogorebicaa komunikatoris sandooba da ,,me”-s CarTuloba, miuTiTebs imas, rom SesaZloa am kavSirs aseve sxva cvladebic aSualebdnen. amdenad savaraudoa, rom gansvlis sidide subieqtis qcevaSi Semavali erT-erTi momentia da qcevis, rogorc mTelis ufro zogad kanonzomierebebs emorCileba. gansvla zegavlenas axdens Setyobinebis miRebaze. rodesac gamoiTqmeba gansxvavebuli pozicia, romelic sakmaod axloa auditoriis poziciasTan, is aRiqmeba imaze process asimilacia sinamdvileSia. am daaxloebulia gansxvavebuli gansvlis kidev ufro ufro pozicia, Semcireba, an axlo ewodeba. miT poziciad, ufro metad gamartivebulia mcire mTlianad rac vidre moixsneba Secvlis moTxovnileba, radgan ori pozicia arsebiTad msgavsad xdeba. meores mxriv, rodesac wyaros pozicia Zlier gansxvavdeba auditoriis poziciisagan, igi miiReba, rogorc kidev ufro metad gansxvavebuli. am process kontrasti ewodeba. poziciis gansakuTrebulad ukiduresad 84 aRqmis SemTxvevaSi SesaZlebelia, igi ucnaurad moeCvenoT da moxdes komunikatoris diskreditireba (teilori ... 2004). d. Carkvianis kvlevam (Carkviani 1980) gamoavlina, rom recipientis azri Setyobinebis mimarTulebiT icvleba maSin, rodesac informacias asimilaciurad afasebs. meores mxriv, mimRebs sakuTari azri umtkicdeba da SesaZloa mniSvnelovnad mimarTulebiT (,,bumerangis Seecvalos efeqti”) maSin, poziciis sawinaamdego rodesac SetyobinebaSi mocemul pozicias kontrastulad afasebs. adamianis ganwyobebze sasurveli mimarTulebiT zemoqmedebisaTvis saWiroa imis dadgena, Tu ra efeqtebs iZleva zemoqmedi poziciis sasargeblo da sawinaaRmdego mxareebis gamoyeneba. argumentaciis formebi komunikators gamoiyenos. SeuZlia calmxrivi calmxrivi Setyobineba da mxolod ormxrivi sakuTari Setyobineba Tvalsazrisis dacvas gulisxobs da kontrargumentebs ugulebelyofs, xolo ormxrivi _ sakuTari Tvalsazrisis dacvasTan erTad opoziciur Sexedulebasac iTvaliswinebs. dadgenilia Semdegi kanonzomiereba: rac ufro metadaa sakiTxze auditoria informirebuli, miT ufro nakleb gavlenas axdens maTze calmxrivi kompetenturi rodesac Setyobineba. auditoriisaTvis msmenelebisaTvis ormxrivi ufro Setyobineba sandod kontrargumentebi aRiqmeba. ki aseTi Sesabamisad, cnobilia, maSin maTze ormxrivi Setyobinebis zemoqmedeba ufro mZlavri da ufro xangrZlivia (alsoni ... 1993). calmxrivad da ormxrivad daxasiaTebul poziciebs gansxvavebuli zemoqmedebis moxdena SeuZlia pirovnebis ganwyobebze imis mixedviT, Tu ramdenad gansxvavebuli pozicia adamianze misi poziciidan gavlenas, misi ganwyobisagan gvinda cotaTi mcired mivaRebinoT gansxvavebuli mas. rodesac poziciiT gansxvavebuli ganwyoba vaxdenT gvinda mivaRebinoT, am amocanas ufro advilad SevasrulebT, Tu zemoqmedebis calmxriv wess gamoviyenebT. mizezs, rogorc zemoT aRvniSneT, warmoadgens is faqti, rom Tavis ganwyobisagan mcired gansxvavebul poziciebs adamianebi advilad iReben, radgan maT Soris arsebuli mcire 85 sxvaobis Seufaseblobas axdenen. amas Tan sdevs maTi ganwyobis moaxloeba, akomodacia zemoqmedi poziciis mimarTulebiT. zemoqmedi poziciis ormxrivi ganxilvis SemTxvevaSi cdispirebi zemoqmedi poziciis ganmamtkicebeli argumentebis garda sawinaaRmdego mosazrebasac acnobiereben, ris gamo Tavis ganwyobasa da zemoqmed pozicias Soris arsebul sxvaobas saTanado yuradRebas aqceven, rac xels uSlis ganwyobis zemoqmed poziciasTan miaxloebis process. sapirispiro efeqtTan gvaqvs saqme maSin, rodesac pirovnebis ganwyobaze misgan mkveTrad gansxvavebuli poziciis mqone informacia moqmedebs. aseT SemTxvevaSi pirovneba pozicias kidev ufro Soreulad ganicdis, misdauneburad eZebs sawinaaRmdego argumentebs da zemoqmedi poziciis miReba ar xdeba (nadiraSvili 1985). aseT ormxrivi SemTxvevaSi, wesiT rodesac ganixileba, mkveTrad misdami gansxvavebuli pirovnebis pozicia damokidebuleba rTuldeba. sawinaaRmdego poziciis ormxrivi ganxilvis dros pirovneba usmens zogierT iseT mosazrebas, romelsac eTanxmeba. mudmivi uaryofiTi ganwyoba, romelic poziciis calmxrivi pirovnebas dadebiTi gauCnda da uZlierdeboda daxasiaTebis dros, axla miuRebeli ganwyobaTa rTuli TanmimdevrobiT icvleba da miuRebeli poziciisadmi kritikul mosazrebaTa samarTlianobis gancdis gamo eqmneba ndoba ganxilvis am wesis mimarT. aseT SemTxvevaSi mcirdeba misi mkveTri dapirispirebuloba sawinaaRmdego poziciis mimarT, romelic samarTlianad aris ganxiluli. es viTareba aiZulebs pirovnebas, meti angariSi gauwios im dadebiT mosazrebebsac, romlebic sapirispiro poziciis mimarT aris gamoTqmuli. yovelive amis warmodgenili misaRebi da gamo adamians poziciac aseve miuRebeli konfrontacias ormxrivad tendencia ormxrivad mxareebi, rac ganxilul eqmneba, Tavis ganixilos, ganwyobaSi SeamCnios erTgvarad sapirispiro anelebs masSi mis poziciasTan (nadiraSvili 1985). Zlieri da susti argumentebi komunikaciis argumentebi zogjer Zlieri da udaoa, zogjer ki _ susti da saeWvo. 86 SeiZleba vifiqroT, rom Zlieri argumentebi yovelTvis iwveven ganwyobis metad Secvlas, vidre sustebi, magram es yovelTvis ase araa. damarwmunebeli komunikaciis Zlier argumentebze adamianebi ufro keTilganwyobilad reagireben ZiriTadad maSin, roca aqvT motivacia miaqcion seriozuli yuradRebiT yuradReba gaazreba. mag. argumentebs rodesac da adamiani SeuZliaT yuradRebiT maTi aRiqvams damarwmunebel komunikacias, ukve arsebul Zlier argumentebze susti argumentebis damateba damarwmuneblobas sinamdvileSi (maiersi 2001). asustebs TumcaRa, Setyobinebis adamianebi zogad informacias iSviaTad aanalizeben yuradRebiT da skrupulozurad; am SemTxvevaSi argumentebis raodenoba SeiZleba ufro mniSvnelovani faqtori iyos, vidre maTi damajereblobis xarisxi (veinki ... 1996). ase da amgvarad, argumentebis Zala ar aris maTi damarwmuneblobis aucileblad gadamwyveti faqtori. Zlieri argumentebis gavlena damokidebulia imaze, arian Tu ara adamianebi CarTulebi Setyobinebisa da ganwyobis analizis sakiTxSi. ritorikuli kiTxvebi zogjer komunikatorebi, romelTac surT daarwmunon adamianebi garkveuli poziciis miRebaSi, aZleven SekiTxvebs, raTa auditoriis monawileebSi gamoiwvion aRniSnul Temaze msjeloba. sxva SemTxvevebSi ubralod gadascemen TavianT argumentebs. ritorikuli kiTxvebis gamoyenebam unda moaxdinos azris stimulacia, rac Tavis mxriv, aiZulebs adamianebs ufro yuradRebiT ganixilon argumentebi, riTac kidev ufro aZliereben Zlieri kvlevebiTaa r. argumentebis dadasturebuli. bernkantma arapopularuli da d. hovardma winadadebis upiratesobas. aRniSnuli erT-erTi kvlevis (bernkranti ... warmodgena, 1984) monacemebi mimdinareobisas gamoarkvies, ritorikuli rom kiTxvebis saSualebiT astimulirebs komunikaciaze msjelobas da amaRlebs Semdeg miwodebuli Zlieri argumentebis upiratesobas. ritorikuli kiTxvebi xSirad astimulireben azrovnebas, gansakuTrebiT, Zlieri argumentebis Sesaxeb keTilganwyobil azrebs da Sesabamisad aZliereben am argumentebs. 87 gameoreba amaRlebs r. Tu zaionkis ara Setyobinebis (zaionki 1968) damarwmuneblobas kvlevam aCvena, gameoreba? rom kargi gaTviTcnobierebuloba, dafuZnebuli gameorebaze, amaRlebs simpaTias. magram damarwunebeli komunikaciebis SemTxvevaSi gameoreba, rogorc irkveva, aZlierebs ganwyobis Secvlas, mxolod garkveul momentamde. j. kaCiopos da r. petis (kaCiopo ... 1979) kvlevebma gamoarkvia, rom gaZlierebuli zemoqmedebisas Tanxmoba izrdeboda garkveul donemde, Semdeg ki _ mcirdeboda. es funqcia gadabrunebuli U asos formiT waroiSoboda maSinac, rodesac Setyobineba eTanxmeboda komunikaciis miznisaTvis sasurvel pozicias gansxvavdeboda am arasasurveli, uTanxmoeba darwmunebisaTvis da poziciisagan ki gameoreba rogorc da Sedegi, maSinac, _ maRali. sasargeblo Zalian roca mcired pozicia sainteresoa, mxolod garkveul iyo ratomaa donemde? gameorebas SeiZleba hqondes ori damoukidebeli Sedegi: mas SeuZlia aamaRlos damarwmunebeli SesaZlebloba magram mas da amgvarad SeuZlia komunikaciis gaaumjobesos mobezrebis Sinaarsis Setyobinebis gamowvevac da gaazrebis gadamuSaveba, amgvarad, negatiuri reaqciis Seqmna. zemoTqmulis exmareba Zlier mniSvneloba argumentebs, mdgomareobs vinaidan imaSi, adamianebi maT rom gameoreba ufro srulad gadaamuSaveben, magram sust argumentebs SeuZlia zianic miayenos, radgan gamoaaSkaravebs maT naklovanebebs, an ubralod, momabezreblebad aqcevs (teilori ... 2004). moyirWebis Tavidan acilebis erT-erTi saSualebaa Sinaarsis cvlileba. anu gameorebis efeqturobas gazrdis Setyobinebis cvlileba (teilori ... 2004). informaciis zrda informaciis kvlevebiT, agreTve (nadiraSvili 1985) miwodebis masmediis gamoikveTa, zrdasTan dakavSirebiT saSualebebis rom muSaobaze informaciuli Catarebuli dakvirvebiT nakadis zrda garkveuli mimarTulebiT, Cveulebriv, ar iZleoda sasurvel Sedegs _ 88 masis ganwyobebi ar icvleboda sasurveli mimarTulebiT. informaciis raodenobis gazrda ar iwvevs msmenelTa ganwyobebis saTanado cvlilebebs. fsiqologiuri efeqti mdgomareobs mxolod mosaxleobis im ganwyobebisa da rwmenebis gaZlierebaSi, romlebic maT ukve aqvT. aRmoCnda, rom msmenelebi TavianTi ganwyobis sawinaaRmdego faqtebs ver amCneven, an tendenciur, agitaciur informaciad aRiqvamen. Sesabamisad, informacias ekargeba zemoqmedebis Zala. Setyobineba eqsperimentul gamokvlevaSi dadginda (teilori ... 2004), rom adamianTa ganwyobebi ufro metad icvleba informaciiT zemoqmedebis dros, rodesac sakiTxis garCevis Semdeg gakeTebulia daskvna, romelSic kargadaa gamoxatuli zemoqmedi informaciis pozicia. es imis gamo xdeba, rom ganwyobaze gavlenas axdens informaciis ara mxolod Sinaarsi, aramed is pozicia, romelic masSia warmodgenili. mniSvneloba eniWeba sxvadasxva poziciis miwodebis Tanmimdevrobasac: romeli pozicia iqnas ganxiluli pirvelad _ pozicia, romelsac veTanxmebiT da gvinda mivaRebinoT sxvebsac, Tu miuRebeli pozicia, romelsac ar veTanxmebiT da vakritikebT? aseve problematuria _ mravali Sexedulebis garCevis dros, ra TanmimdevrobiT ganvixiloT isini. k. hovlandis da v. mendelis (zimbardo ... 2000) azriT, sxvadasxva SexedulebaTa garCevisas ukanasknelad ganxiluli pozicia individisaTvis yvelaze axalia da amitom, ufro met gavlenas axdes masze. Semdgomdroindel SromebSi naCvenebi iyo, rom adamiani pirvelad gacnobili poziciis mimarT imuSavebs dadebiT ganwyobas, roca pirvelad da meored gacnobil urTierTdapirispirebul Sexedulebebs Soris didi droiTi distanciaa. aseT SemTxvevebSi Semdgom gacnobil pozicias pirovneba ukve formulirebuli ganwyobis safuZvelze ecnoba, amitom misi gavlena SedarebiT mcirea. magram rodesac sapirispiro Tvalsazrisebs adamiani drois erT monakveSi TanmimdevrobiT ecnoba, masze ukanaskneli pozicia ufro met zegavlenas axdens, radgan igi ufro axal da meti informaciis Semcvel poziciad ganicdeba (teilori ... 2004). 89 n. milerma da d. kembelma (olsoni ... 1993) eqsperimentulad Seiswavles meoradobis efeqti da daadgines misi gamovlenis pirobebi: 1. drois monakveTi Setyobinebis or Semdeg Setyobinebas Soris gadawyvetilebis xangrZlivia; miReba xdeba 2. mcire meore drois monakveTSi. informaciis rolis ganxilvis dros adamianTa ganwyobebis formirebisa da Secvlis procesSi saWiro xdeba dadebiTi da uaryofiTi informaciis Rirebulebebis sakiTxis garkveva. sxvadasxva viTarebaSi dadebiT da uaryofiT informaciaTa gavlenis gazomvis Sedegad dadginda, rom rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi informacia garkveul gavlenas axdens adamianTa ganwyobebze, iwvevs maT cvlilebas Sesatyvisi mimarTulebiT. amave dros, rogorc d. Carkvianis kvlevam cxadhyo (Carkviani 1980), dadebiTi informacia SedarebiT ufro efeqturia damarwmunebeli Setyobinebis situaciaSi, vidre uaryofiTi. es monacemebi imaze miuTiTebs, rom adamianTa ganwyobebis fiqsirebisa da SecvlisaTvis gamoyenebuli unda iqnes rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi informaciebi, magram zemoqmedebis informaciuli sistema mainc CvenTvis sasurveli poziciis Sesatyvisi dadebiTi informaciis safuZvelze unda iqnes sistematizebuli, romelSic miRebuli poziciis dasaxasiaTeblad saWiro uaryofiTi informacia damxmare, gamaZlierebel rolSi gamova. k. hovlandis efeqturia maSin, ,,mimReblobis da sxv. mixedviT rodesac diapazonSi” masSi (olsoni ... gatarebuli Tavsdeba. es 1993), Setyobineba azri diapazoni recipientis mimRebis sawyis poziciaSi CarTulobis xarisxiT ganisazRvreba: rac ufro CarTulia pirovneba sakuTar poziciaSi, miT ufro SezRudulia ,,mimReblobis diapazoni” da piriqiT. SiSis aRZvra daswavlis Teoriis midgoma varaudobs, rom SiSis gamomwvevi Setyobinebebi sasiamovno iqneba, Tuki komunikaciaSi gaiTvaliswineben SiSis Semcirebis rekomendaciebs. magram empiriuli monacemebiT, aucilebelia agreTve SiSis donis gaTvaliswinebac. 90 kvlevis Sedegebi aCveneben, rom SiSis gaZliereba Cveulebriv, damarwmunebeli komunikaciis efeqturobas zrdis, magram rodesac SiSi sakmaod Zlieria, zemoqmedeba SeiZleba iyos damangreveli _ gamoiwvios adamianebSi Zlieri SeSineba, rac xels uSlis adamianebs moqmedebaSi da iwvevs komunikaciis ignorirebas. zomier doneebze SiSis gamomwvevi argumentebi SeiZleba ufro efeqturic ki iyos ganwyobebis Sesacvlelad, vidre is argumentebi, romlebic iwveven sust SiSs, an saerTod ar iwveven mas (teilori ... 2004). periferiuli stimulebi da Setyobinebebis maxasiaTeblebi zogierT mniSvneloba SemTxvevaSi hqondes periferiul ganwyobis stimulebs SecvlaSi. SeiZleba rodesac didi Setyobinebis argumentebis Sesaxeb msjelobis motivacia dabalia (mag. Tu mocemuli sakiTxi CvenTvis nakleb mniSvnelovania), anda ar SegviZlia argumentebis dawvrilebiT gafantuli gaanalizeba gvaqvs (mag. roca yuradReba), ar varT ganwyobis informirebulebi Secvlis an gadawyvetilebis miRebisaTvis Zalian mniSvnelovani xdeba periferiuli stimulebi. periferiul stimulebs ganekuTvneba Semdegi ori: SetyobinebaSi argumentebis raodenoba da maTi moculoba. SetyobinebaSi argumentebis didi raodenobis gamoyeneba zrdis ganwyobis Secvlis albaTobas, roca sakiTxi naklebad zegavlenas mniSvnelovania axdens ara adamianisaTvis: kiTxva, aramed mocemul argumentebis adamianze raodenoba. argumentebis didi raodenobis gamoyeneba aZlierebs ganwyobis Secvlas, rogorc Zlieri, aseve susti argumentebis arsebobis pirobebSi da miuTiTebs, imaze, rom momxdari gadamuSaveba umniSvneloa. msgavsad amisa, ufro grZel Setyobinebebs axasiaTebs meti damarwmunebeli zemoqmedeba, vidre mokleebs, magram mxolod informirebul adamianebze, vinaidan isini, rogorc sCans, naklebad ufiqrdebian Setyobinebis Sinaarss. metad informirebuli adamianebisaTvis argumentis Zala metad mniSvnelovani faqtoria, SesaZlebelia imitom, rom es adamianebi met yuradRebas aqceven Tavad argumentebis arss (zimbardo ... 2000). amgvarad, mravali sxvadasxva faqtori gansazRvravs mocemuli Setyobinebis damarwmuneblobas. roca adamianebs aqvT Setyobinebisadmi 91 gansakuTrebuli argumentebs yuradRebis aqvT daTmobis gadamwyveti dro da upiratesoba. interesi, Zlieri Zlier argumentebis ararsebobis SemTxvevaSi ufro meti gavlena aqvT periferiul stimulebs, rogoricaa wyaros xarisxi an argumentebis raodenoba. 3.3. obieqti obieqtebi, anu adamianebi, romlebzedac mimarTulia damarwunebeli komunikacia, gansxvavdebian erTmaneTisagan, rac gavlenas axdens damarwmuneblobaze. SesaZlebelia obieqtebi ganwyobilebi iyvnen, rom daeTanxmon Setyobinebas, an ar daeTanxon. SesaZlebelia iyvnen gacnobilni argumentebs, an _ ara. maT SeiZleba komunikatoris poziciis sawinaaRmdego argumentebi hqondeT, an ar hqondeT. bolos da bolos, SeiZleba hqondeT piradi motivebi, romlebic gansazRvraven, Tu ramdenad arian mzad es adamianebi Seicvalon damarwmunebeli Setyobinebis sapasuxod. yvelaze gavrcelebuli propagandistuli teqnologiaa motivis aqtivacia. daswavlasTan dakavSirebuli ganwyobebis midgoma gulisxmobs, rom motivis aRZvra Setyobinebis gamoiwvevs iwvevs miReba ganwyobis ganwyobis amcirebs Secvlas aRZvras. Secvlas Tavis mxolod mxolod mxriv, maSin, maSin, agresiis roca roca aRZvra komunikacia astimulirebs agresiul pozicias (perlofi 2003). eqsperimentatorebma ivaraudes, rom kvlevis monawileebi, romelTac aiZules agresiis SegrZneba, miiRebdnen uaryofiT komunikacias, vinaidan igi miscemda am agresiis gamomJRavnebis saSualebas. ,,rbili” Setyobineba ki _ daakmayofilebda sasiamovno gamocdilebis mqone monawileebis SedarebiT araagresiul moTxovnebs. miRebulma Sedegebma daadastura varaudi. pirovnuli CarTuloba m. Serifisa da h. kentrilis Tanaxmad (teilori ... 2004), ganwyobebi, romlebic mWidrod arian dakavSirebulebi sakuTar ,,me”-sTan, cvlilebebis mimarT Zlieri winaaRmdegobiT gamoirCevian. 92 kvlevebis Sedegad aRmoCnda gansxvaveba pirovnuli CarTulobis ramdenime saxeobas Soris. maT miekuTvneba erTguleba (valdebuleba), problemiT daintereseba da reaqciiT daintereseba. a) erTguleba (commitment). dainteresebis mniSvnelovani aspeqtia problemasTan dakavSirebiT adamianis erTguleba Tavisi Tavdapirveli ganwyobisadmi. damarwmunebeli Setyobinebis mimarT winaaRmdegobrioba mniSvnelovanwilad damokidebulia am erTgulebis Zalaze (Rhine, Severance, 1990). erTgulebas SeiZleba hqondes ramdenime wyaro. jer erTi, erTguleba matulobs roca ganwyobis safuZvelze adamiani CarTulia qcevaSi. meore _ erTguleba Zlierdeba, rodesac gamoxataven saxalxod TavianT azrs. am SemTxvevaSi saqme gvaqvs SexedulebaTa legalizaciis efeqtTan, romelic eqvemdebareba gulisxmobs iseTi Semdegs: Sexedulebebi, Secvlas romlebic araa ufro advilad cdispirebis mier gacxadebuli, vidre isini, romelTa legalizeba, saxalxod, sazogadoebis winaSe gacxadeba moxda. socialuri legalizacia adamianis ganwyobebs ganamtkicebs. sakuTari ganwyobebisa da Sexedulebebisadmi erTgulebas pirovnebaSi aZlierebs is faqti, rom sazogadoebam uwyis maT Sesaxeb. adamianis fsiqikaze socialuri zegavlenis aseTi efeqti SeiZleba gamoyenebul iqnas propagandistuli moRvaweobisas (nadiraSvili 1978). socialuri ganwyobebis formirebisa da Secvlis Sesaxeb erT-erTi eqsperimentuli kvleviT aRmoCnda, rom rodesac cdispirebs evalebodaT moeZebnaT da sajarod daecvaT garkveuli debulebebi, romlebisadmic maT uaryofiTi pirvandeli ganwyobebi ganwyobebi hqondaT, da cdispirebis gamoumuSavdebodaT 83%-s iseTebi, ecvleboda romelTa Sesatyvisi azrebis dacvac maT sajarod awarmoes. ufro metic, gamoirkva, rom ganwyobis miRebis sawinaaRmdego Sedegad ecvlebodaT mis debulebebis realur ganwyobebi dacvis Sesrulebamde nakisr ukve valdebulebaTa gadawyvetilebis mniSvnelovnad mimarTulebiT (baliaSvili 1978). erTgulebis mesame wyaroa ganwyobis obieqtTan dakavSirebuli uSualo gamocdileba. Tu adamians aseTi gamocdileba aqvs ganwyobis 93 TemasTan dakavSirebiT, am SemTxvevaSi ganwyobebi, Cveulebriv, naklebad eqvemdebarebian cvlilebebs. meoTxe _ ganwyobis poziciis Tavisufali arCeva iwvevs erTgulebis ufro Zlier grZnobas, vidre situacia, rodesac pozicia Zaladaa Tavs moxveuli, an adamians am poziciisaken ubiZgeben. b) problemiT daintereseba aqtualuri xdeba maSin, rodesac sakiTxs adamianisaTvis didi mniSvneloba aqvs. am faqtors daarqves problemiT dainteresebuloba (sakiTxSi CarTuloba) anu adamianisaTvis aqtualoba involvement), (issue radgan adamiani mocemul sakiTxTan mimarTebaSi ufro dainteresebulia, vidre _ damoukidebeli. problemiT daintereseba warmoadgens adamianebisaTvis motivacias, rom yuradRebiT moepyran sakiTxs da Sesabamis argumentebs, amitom, roca aris problemiT daintereseba, Zlieri argumentebi sustebTan SedarebiT ufro damarwmunebelia (peti ... 1990). problemiT dainteresebulobis dros didi gansvlis SemTxvevaSi ganwyobis Secvla mcirea. g) reaqciiT daintereseba. maSinac ki, roca adamiani ar aris piradad dainteresebuli sakiTxiT, misi ganwyobiTi reaqcia SeiZleba Zalian mniSvnelovani iyos, radgan gaivlis sazogadoebriv Semowmebas da gamoiwvevs socialur dainteresebuloba mowonebas an gakicxvas. esaa reaqciiT (reaqciaSi CarTuloba) (response involvement) (zimbardo ... 2000). reaqciiT dainteresebul adamians pirvel rigSi aRelvebs, miiRebs Tu ara igi garSemomyofTa mowonebas; maSin, roca sakiTxiT dainteresebul adamians awuxebs argumentebis xarisxi, vinaidan misTvis TviT sakiTxia mniSvnelovani. reaqciiT dainteresebulobisa da mniSvnelovani gansvlis dros damokidebuleba gansvlasa da ganwyobis Secvlas Soris pirdapirproporciulia. m. laipem da r. elkinma (zimbardo ... 2000) Seadares erTmaneTs ori urTierTsawinaaRmdego zemoqmedeba: daintereseba problemiT da daintereseba reaqciiT. kvlevis monawileebi, romlebic iyvnen problemiT Zlier dainteresebulni, an reaqciiT naklebad dainteresebulni _ anu isini, romlebsac miaCndaT, rom sakiTxi maTze pirovnulad zemoqmedebas moaxdenda, moaxdendnen magram sxvebze ar _ aRelvebdaT, yuradRebiT Tu Tavad Seiswavlidnen ra STabeWdilebas argumentebs, rac 94 gamoixata imaSi, rom ufro Zlieri argumentebis sapasuxod, ufro Zlierad icvleboda maTi ganwyobebi. maSin, roca reaqciiT daintereseba iyo maRali, anu TviTprezentacia, kvlevis argumentis monawileebs Zala aRelvebdaT praqtikulad TavianTi ignorirebuli iyo. msgavsad amisa, argumentis Zala ar moqmedebda, rodesac problema ar aRiqmeboda pirad interesebTan kavSirSi. SejamebisaTvis dayofilia sam gansxvavebuli saxeobad, aris adamianis aRniSnuli poziciis rom CarTulobis TiToeuli dinamikiT. erTuleba specifiuri poziciiT poziciis sawinaaRmdego pirovnuli romelTagan fsiqologiuri daintereseba) warmoSobs vityviT, dasacavad komunikaciis cneba xasiaTdeba (anu poziciiT daintereseba mimarTul zemoqmedeba zewolas. xSirad da am iwvevs ganwyobis cvlilebisagan gansxvavebul reaqciebs, iseTebs, rogoricaa: wyaros diskreditacia, damaxinjebuli aRqma, an Setyobinebis sruli miuRebloba. sakiTxiT daintereseba dakavSirebulia imasTan, Tu ramdenad mniSvnelovania es sakiTxi pirovnebisaTvis. igi xels uwyobs informaciis ufro pirdapir yvelaze da skrupulozul saukeTeso poziciis gadamuSavebas, gamovlenis rac gamowveulia mcdelobiT. reaqciiT daintereseba iwvevs adamianSi Relvas imis Sesaxeb, Tu rogor aRiqvamen sxva adamianebi misi ganwyobis garegnul gamovlinebebs. es iwvevs zrunvas ara argumentebis xarisxsa da mocemuli poziciis av-kargianobaze, aramed _ zrunvas sakuTari Tavis warmosaCenad (TviTprezentacia). individualoba da damarwmuneblobis mimRebloba arsebobs romelsac mTeli SeuZlia rigi individualuri darwmunebaze zegavlenis pirovnuli moxdena. es Tvisebebisa, Tvisebebia: avtoritarizmi/dogmatizmi, SfoTva, kontrolis lokusi, sakuTari Tavis pativiscema (perlofi 2003). dogmatizmisadmi naklebad midrekili adamianebi advilad eqvemdebarebian darwmunebas Zlieri da ara susti argumentebis zemoqmedebiT. dogmatikebs ki _ piriqiT, arakompetenturi wyaro mxolod Zlieri argumentebiT daarwmunebs, xolo kompetenturi wyaros SemTxvevaSi dogmatikosebi reagireben mis avtoritetze da amitom Zlieri da susti argumentebi maTTvis erTnairad damarwmunebelia. 95 empiriuli monacemebis Tanaxmad (olsoni ... 1993), darwmunebis Sedegianobis erT-erTi ganmsazRvreli cvladia adamianis TviTSefaseba. kerZod, dabali TviTSefasebis mqone recipientebi, Cveulebriv, informacias Znelad iazreben da amitom isini zemoqmedebasac naklebad eqvemdebarebian. maRali TviTSefasebis recipientebic, sakuTar codnaSi darwmunebulobis gamo, damarwmunebeli informaciis gavlenas naklebad ganicdian. yvelaze did zemoqmedebas ki saSualo donis TviTSefasebis mqone adamianebi eqvemdebarebian. damarwmuneblobaze moqmedebs kidev erTi individualuri faqtori _ dasrulebulobis SekiTxvaze da moTxovnileba, ar darCe anu survili, gaurkvevlobis miiRo zusti pasuxi mdgomareobaSi. kvlevis monawileebi, romlebsac dasrulebulobis maRali moTxovnileba aqvT, Cveulebriv isini, visac Seicvalon. avlenen aqvs damarwmuneblobisadmi dabali adamianebi, moTxovnileba, romlebsac did winaRmdegobas, vinaidan ar vidre undaT, dasrulebulobis rom dabali moTxovnileba aqvT, ufro momTmenni arian gaurkvevlobisadmi, romelsac qmnis damarwmunebeli Secvlisken. magram komunikacia Tu da ufro damarwmunebeli mzad arian komunikacia ganwyobebis exeba sakiTxs, romelSic adamianebi ar arian Zalian kompetenturebi da am komunikacias uyuradRebod usmenen, maSin dasrulebulobisadmi maRali moTxovnilebis mqoneni ganicdian ganwyobis ufro mniSvnelovan cvlilebas vidre isini, visac dasrulebulobis moTxovna dabali aqvs (kruglanski ... 1993). savaraudoa, rom zemoaRniSnuli dakavSirebulia areuli situaciisagan Tavis daRwevis mcdelobasTan. 3.4. situacia damarwmunebeli komunikaciis ganxorcieleba, Cveulebriv, farTo situaciuri konteqstis CarCoebSi xdeba, romlis Semadgenlebi agreTve zemoqmedeben damarwmuneblobis warmatebulobis xarisxze. 96 gafrTxileba ganwyobis Sesaxeb j. fridmanisa da d. sirsis (teilori ... 2004) kvlevebiT dadginda, rom winaswari gafrTxileba (forewarning) Setyobinebisadmi winaaRmdegobis gawevas uwyobs xels. rogorc kontrargumentebi raRacnairad roca winaswar adamianebma sCans, damcvelobiTi varjiSdeba ician, rom da vinmes meqanizmebi Sedegad surs da _ Zlierdeba. maTi ganwyobiTi poziciis Secvla maTTvis Zalian mniSvnelovan sakiTxTan dakavSirebiT, iwyeben aseTi Setyobinebis sawinaaRmdego Camoyalibebas winaswar gansazRvraven komunikatori. r. da gafrTxilebasa raodenobis petim da j. ra, kaCiopom kontrargumentebis Tu ris (peti komunikaciis zemoqmedebas kontrargumentebis formirebis ... Tqmas 1990) Soris apirebs aCvenes, periodi saSualebas rom didi iZleva. magaliTad, adamiani, romelmac miiRo gafrTxileba, daarwmunebs sakuTar Tavs, rom komunikatori arasandoa, an arasworadaa informirebuli. sxva sakiTxia, rodesac zemoqmedeba xdeba iseT ganwyobaze, romelic ar aris dakavSirebuli adamianisaTvis principul sakiTxTan. am SemTxvevaSi gafrTxileba iZleva ukuefeqts: igi sinamdvileSi xels uwyobs ganwyobis Secvlas. gafrTxileba ganzraxvis Sesaxeb aq igulisxmeba gafrTxileba darwmunebis ganzraxvis Sesaxeb. rodesac adamiani winaswar gafrTxilebulia, rom viRac apirebs misi Sexedulebebis Secvlas, misTvis mniSvnelovan sakiTxTan dakavSirebiT, maSin es adamiani kontrargumentebis iwyebs mosalodneli Camoyalibebas, argumentebis riTac sawinaaRmdego ganwyobis Secvlisadmi mometebul winaaRmdegobriobas gamoavlens (teilori ... 2004). yuradRebis gadatana damarwmunebeli Setyobinebis aRqmas, SesaZlebelia, xeli Seuwyos msmenelis yuradRebis gadatanam. aRniSnuli efeqtis demonstrireba moaxdines l. festinjerma da n. makkombim (perlofi 2003). Semdeg 1981w. r. petim da t. brokma (teilori ... 2004) daadgines, rom yuradRebis umniSvnelo gadatana, marTlac, aZlierebs damarwmuneblobas. 97 am faqtis gadatana axsnas xels Seejaxeba iZleva uwyobs kognituri damarwmuneblobas kontrargumentirebis komunikaciis Sinaarsis reaqciis efeqtur sawinaaRmdego analizi. mxolod maSin, process. argumentebi, yuradRebis Tu rodesac ara maSin gvaqvs yuradRebis gadatana xels ar uSlis Cvens kontrargumentirebas. rogorc sCans, yuradRebis gadatana ukeTesad zemoqmedebs maSin, rodesac komunikaciebi Zlier winaaRmdegobaSi modis adamianis sakuTar ganwyobebTan, agreTve maSin, rodesac sakiTxi gansakuTrebiT mniSvnelovania adamianisaTvis. savaraudod amis mizezia is, rom swored es pirobebi axdens ufro Zlieri kontrargumentirebis stimulirebas. yuradRebis gansazRvrulia. gadatanis yuradRebis zemoqmedebis zedmetad Zlieri sazRvrebi gadatana mkacrad xels uSlis Setyobinebis aRqmas da nulamde dahyavs misi efeqturoba. dacvis gamomuSaveba adamiani, romelzedac zemoqmedeben damarwmunebeli komunikaciiT, u. mak-guaierma (mak-guaieri 1969) Seadara virusis, an avadmyofobis zemoqmedebis qveS myof adamians. rac ufro Zlieria damarwmunebeli Setyobineba (virusis analogiurad), miT meti zianis motana SeuZlia, magram rac Zlieria adamianis damcveli Zalebi, miT Zlierad ewinaaRmdegeba igi darwmunebas (analogiurad _ avadmyofobas). u. makguaieris mixedviT, damarwmunebeli komunikaciisagan dacvis ori forma arsebobs: pirveli _ aZlierebs winaaRmdegobriobas adamianis Sexedulebebisadmi mxardaWeriT. aq igulisxmeba damatebiTi argumentebis uzrunvelyofa pirveladi Sexedulebis mxardasaWerad. u. mak-guaierma mas daarqva mxardaWeriTi dacva (supportive defence). meore _ gulisxmobs ,,acrebis” saSualebiT dacvas (inoculation defence). u. mak-guaieris azriT, ufro efeqturia damcvelobiTi Zalebis gamomuSaveba. adamiani, romelmac gauZlo damarwmuneblobis Semotevas da SeinarCuna sakuTari Sexeduleba, SemdgomSi ufro metad SesZlebs aseTi SetevebisaTvis winaaRmdegobis gawevas, vinaidan mas Camouyalibda Zlieri dacvis meqanizmi. ,,acrebis” saSualebiT dacvaSi igulisxmeba ori faqtori: igi iwyeba susti SeteviT (Seteva unda iyos susti, rom ar Secvalos adamianis ganwyoba da brZola 98 wagebuli ar iyos). Semdeg komunikaciis obieqts gaeweva daxmareba susti Setevisagan dasacavad argumentebis warmodgeniT. e.i. iseTi argumentebis warmodgeniT, romelic mimarTuli iqneba uSualod Setevis winaaRmdeg an SetyobinebiT imis Sesaxeb, rom Seteva ar aris Zlieri da advilad mosageriebelia. u. mak-guaierisa da d. papageorgisis (zimbardo ... 2000) kvlevebSi dacviTi saSualebebis warmosaSobad gamoyenebuli iyo rogorc mxardaWeriTi dacvis, aseve ,,acrebiT” dacvis meTodebi. erT-erTi daskvna mdgomareobs imaSi, rom mxardaWeriTi dacva muSaobs ukeTesad, rodesac darwmunebis obieqti saWiroebs vinmesagan garkveuli argumentebis karnaxs. xolo ,,acrebiT” dacva ufro Sedegiania, rodesac obieqts aqvs sakuTari damcvelobiTi argumentebis Seqmnis stimuli. am Tvalsazrisis Sesabamisad, Semdgomma kvlevebma aCvena, rom mxardaWeriTi dacva efeqturia, roca Semdgomi Setevebi Seicaven mxardaWeriTi argumentebis Sinaarsis msgavs argumentebs. xolo, ,,acrebis” gamoyeneba maSinac efeqturia, rodesac Seteva axal argumentebsac Seicavs. ,,acrebis” saSualebiT dacvis zemoqmedebis axsnas iZleva kognituri reaqciis Teoria. masSi naTqvamia, rom adamianebi susti Semotevebisagan Tavdasacavad iyeneben mTel TavianT damcvelobiT Zalebs. isini amzadeben argumentebs TavianTi sawinaaRmdego poziciebis poziciis gasamyareblad; kontrargumentebs; agreTve amcireben ayalibeben sawinaaRmdego Tvalsazrisis mqone wyaros rols da a.S. yvelaferi es uzrunvelyofs individs Zlierad da kargad daculi poziciiT. reaqtiuli winaaRmdegobrioba. j. brems (olsoni winaaRmdegobriobis ... gawevis 1993) ekuTvnis motivaciuri socialuri koncefcia, zewolisadmi rac Semdegs gulisxmobs: adamiani motivirebulia ganeridos an gaTavisufldes iseTi situaciebisgan, romlebic safrTxes uqmnian mis arCevanis Tavisuflebas. aseT situacias warmodgens damarwmunebeli komunikacia, rac recipientSi reaqtiuli winaRmdegobriobis gawevis motivaciur gancdas da Sesabamis qceviT tendencias badebs. 99 socialuri ganwyobis ZiriTadi problemebi arsebiTad exeba ganwyobis formirebas, Secvlas, struqturasa da funqcias. socialuri ganwyobis Secvla saintereso socialuri sakiTxia. mravalricxovani fsiqologiis aRniSnul masalaa erT-erTi aqtualuri problemasTan dagrovili. kvlevis da dakavSirebiT Sedegad gamoyofilia sxvadasxva faqtori, romlebic ukavSirdeba komunikators, komunikaciis arxs, Setyobinebas, informaciis mimRebs da situacias. am didi masalis gacnobis Sedegad, erTi SexedviT, SeiZleba dagvrCes STabeWdileba, rom sakiTxi amowurulia, yvelaferi garkveulia. Tumca, Tundac is faqti, rom socialuri ganwyobis Secvlis Semswavleli kvlevebi dResac grZeldeba, TavisTavad metyvelebs arsebul mdgomareobaze. marTlac, Tu kargad gavecnobiT kvlevis Sedegebs, vnaxavT, rom erTmniSvnelovani daskvnebi araa miRebuli, bevri maTgani urTierTgamomricxavic ki aris. faqtia isic, rom rig SemTxvevebSi laboratoriul pirobebSi miRebuli Sedegebi araa grZelvadiani, anu pirovneba drois mcire monakveTSi ubrundeba eqsperimentul zemoqmedebamde arsebul sawyis ganwyobas. socialuri gacnobisa ganwyobis da struqturis Catarebuli kvlevis Sesaxeb arsebuli masalebis Semdeg gagviCnda interesi CavRrmavebodiT aRniSnul problematikas. rogorc cnobilia, socialuri ganwyobebis Sida struqtura da ganwyobebs Soris urTierTobis struqtura asaxavs ganwyobebis formirebis gansxvavebul gzebs. kerZod, socialuri ganwyobis Sida struqtura formirdeba gamocdilebiT, ganwyobis obieqtze pirdapiri an iribi kognituri, afeqturi an qceviTi reaqciis safuZvelze. urTierTobis meores struqtura mxriv, formirdeba socialur ganwyobaTaSoris gansxvavebuli Sesabamis obieqtebs Soris kavSiris saSualebiT. ganwyobebis amrigad, rogorc Cvenma kvlevamac daadastura, ganwyobebi erTmaneTisagan izolirebulad ar arseboben. isini qmnian garkveul sistemebs, rogorc maT xSirad uwodeben _ Tanavarskvlavedebs, mtevnebs (clusters). TanavarskvlavedebSi xdeba ZaliT, socialuri rac ganwyobebis asaxavs urTierTqmedeba, socialur Tumca ganwyobaTaSoris ara erTnairi urTierTobis struqturis garkveul kanonzomierebas. 100 Cveni mosazrebiT, socialuri ganwyobis Secvla unda eqvemdebarebodes socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturis kanonzomierebebs. socialuri ganwyobis Secvla dakavSirebuli unda iyos ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturaSi mis adgilTan, mis faqtorul wonasTan. amitom gadavwyviteT eqsperimentulad gvenaxa, Cvens mier gamovlenili struqturebi ra gavlenas axdenen socialuri ganwyobis Secvlaze. mocemuli sakiTxis kvleviT, vfiqrobT, kidev erTi nabiji gadaidgmeba im faqtorebis gamosavlenad, romlebic monawileoben socialuri ganwyobis SecvlaSi. Tavi 4 socialuri ganwyobis Secvla (empiriuli kvleva) Cvens socialur winaSe kvlevis ganwyobebs gamovlenis poziciebi Soris saSualebas TanavarskvlavedSi Semdegi etapis arsebuli mogvcemda. socialur aucilebloba kavSirebis gaviTvaliswineT ganwyobebs centraluroba-periferiulobis dadga, rac kanonzomierebebis ra ukaviaT varaudi, rom gansxvavebuli TvalsazrisiT da rom centralur ganwyobebs danarCen ganwyobebTan SekavSirebis maRali done unda axasiaTebdes, cvlilebaTa ris mimarT gamoc gamZleni isini arian, anu maqsimalurad rac ufro stabilurni, centraluria socialuri ganwyoba, miT ufro stabiluri iqneba igi, CamovayalibeT Semdegi hipoTeza: Rirebulebis socialuri mimarT ganwyobebis ganwyobis Secvla struqturaSi unda centraluri iwvevdes masTan dakavSirebuli danarCeni Rirebulebebis mimarTac ganwyobebis Secvlas. hipoTezis Sesamowmeblad CavatareT eqsperimenti. 101 eqsperimentis masala wina kvlevaSi Cvens mier dadginda, rom 44 Rirebulebis mimarT socialuri ganwyobebi rva faqtoris mixedviT dajgufda. eqsperimentis masalad SevarCieT mesame faqtorTan korelirebuli Rirebulebebi, risi erT-erTi mizezic iyo faqtorTan korelirebuli yvelaze maRali da dabali faqtoruli wonis sidideebs Soris didi sxvaoba. socialur ganwyobaTaSoris kavSiris arsebobis dasadastureblad da dasadgenad Catarebul kvlevaSi gamoyenebuli kiTxvaris 44 Rirebulebidan, amgvarad, gamoiyo eqvsi: sasjeli, sicrue, daSineba, danaSauli, cnobismoyvareoba, alkoholi (ix. cxrili #3). cxrili #3 faqtori 3 faqtoruli wona 0.78 0.60 0.59 0.56 0.53 0.40 Rirebuleba sasjeli sicrue daSineba danaSauli cnobismoyvareoba alkoholi mokled aRvwerT miRebul kiTxvars: bipolarul Svidsafexurian semantikuri diferencialis skalaze yoveli Rirebuleba fasdeboda TerTmeti wyvili zedsarTavi saxelis mixedviT (sasiamovno-arasasiamovno; mowesrigebuli-qaosuri; gluvi-xorkliani; Rrma-zedapiruli; azriani- uazro; rTuli-martivi; naTeli-bundovani; mSvenieri-uSno; gulwrfeliaragulwrfeli; kargi-cudi; gamokveTili-bundovani). cdispirebSi tendenciuri pasuxebis Tavidan acilebis mizniT zedsarTavi saxelebi maT Secvlili polusebiT miewodebodaT. skalur poziciebs _ -3; +3 SevusabameT Sefaseba ,,Zalian”; -2; +2 _ ,,saSualod”; -1; +1 _ ,,sustad”; 0 _ ,,neitraluri”. 102 cdispirebi sakvlevad gamovyaviT cdispirTa sami jgufi: ori _ eqsperimentuli da erTi _ sakontrolo. samive SemTxvevaSi cdispirebs Seadgendnen Tbilisis sxvadasxva umaRlesi saswavleblebis studentebi, sul 241 piri. saswavlo dawesebulebebis SerCevis principi igive iyo, rac wina kvlevaSi _ survili gvqonda jgufebi yofiliyo maqsimalurad araerTgvarovani. eqsperimentul jgufebSi vcdilobdiT socialuri ganwyobebis Secvlas sxvadasxva Rirebulebis mimarT. erT SemTxvevaSi _ maRali faqtoruli wonis mqone (faqtorTan yvelaze metad korelirebuli) Rirebulebis _ sasjelis mimarT, meore SemTxvevaSi ki _ yvelaze dabali faqtoruli wonis Rirebulebis _ alkoholis mimarT. Cven davuSviT, rom cdispirebSi sasjelis mimarT socialuri ganwyobis Secvla gamoiwvevda ganwyobis Secvlas masTan dakavSirebuli danarCeni Rirebulebebis mimarTac, xolo alkoholis mimarT socialuri ganwyobis Secvla ar gamoiwvevda danarCeni Rirebulebebis mimarTac ganwyobis Secvlas. cdebi Catarda Svidsafexuriani orjeradi skalis gazomvis gamoyenebiT: I. meTodiT, eqsperimentul ori identuri zemoqmedebamde erTi kviriT adre da II. zemoqmedebisTanave. Cveni mizani iyo eqsperimentuli zemoqmedebis Sedegad Rirebulebebis mimarT socialuri ganwyobebis cvlilebis gazomva. eqsperimentis Catarebis procedura pirvel jgufSi cdispirebs vaZlevdiT Sesavsebad zemoaRweril kiTxvars (ix. gv.71). mTeli procedura da instruqcia wina kvlevaSi gamoyenebulis identuri iyo erTi gansxvavebiT: kiTxvaris bolos davamateT erTi grafa saxelisa da gvaris misaTiTeblad. mokled eZleodaT aRvwerT instruqcia. proceduras: maT cdispirebs zedsarTavi kiTxvaris saxelebis Sesavsebad gamoyenebiT unda SeefasebinaT eqvsive Rirebulebis mimarT TavianTi damokidebuleba. skala Rirebulebebisadmi rogorc damokidebulebis gamoxatvis, aseve misTvis 103 raodenobrivi Sefasebis saSualebas iZleoda. Sevsebis dawyebamde meti garkveulobisaTvis, sanimuSod ganvixilavdiT erT magaliTs. amis Semdeg studentebs eZleodaT gaekeTebinaT mxolod qveskala; didxans miTiTebebi: erTi ar TiToeuli aRniSvna; efiqraT, ar aRniSvnebi qveskalis gamoetovebinaT gaekeTebinaT gaswvriv arc erTi spontanurad, pirveli gancdis mixedviT. cdispirebs mokled miewodebodaT informacia kvlevis miznis Sesaxeb. aRiniSneboda, rom monawileoba maTi mxridan nebayoflobiTi iyo da vinc gadawyvetda kiTxvaris Sevsebas, aucilebeli moTxovna iyo gulwrfeloba. SeeZloT kiTxviT studentebs miemarTaT cdis gaurkvevlobis SemTxvevaSi xelmZRvanelisaTvis. kiTxvaris Sesavsebad dro ar iyo SezRuduli. eqsperimentSi pirobiT, rom monawileobis eqsperimentis misaRebad moTxovnebidan cdispirebi gamomdinare, SevarCieT erTi im kviris Semdeg kvlav aucileblad imave SemadgenlobiT gavagrZelebdiT muSaobas. sul kiTxvari maTganisaTvis Seavso asma TiToeuli pirma. Rirebulebis Cven cal-calke mixedviT yoveli gamovTvaleT zedsarTavebiT Sefasebebis saSualo ariTmetikulebi. mesame faqtorTan yvelaze metad korelirebuli Rirebuleba iyo ,,sasjeli” (faqtoruli wona _ 0.78). cdispirebi cal-calke davajgufeT imis mixedviT, Tu rogor socialur ganwyobas gamoxatavdnen isini Rirebuleba ,,sasjelis” mimarT _ zogadad dadebiTad afasebdnen ,,sasjels”, Tu _ uaryofiTad. asi cdispiridan 91 aRmoCnda uaryofiTi ganwyobis matarebeli da mxolod 9 _ dadebiTis. dadebiTad ganwyobil pirTa aseTi mcire raodenobidan gamomdinare, eqsperimentis meore etapisaTvis davtoveT mxolod uaryofiTi ganwyobebis matarebeli cdispirebi. Cven davuSviT, rom Tu uaryofiTi socialuri ganwyobebis matarebel cdispirebs sasjelis mimarT socialur ganwyobas dadebiTisken SevucvlidiT, es cdispirebSi gamoiwvevda masTan erT faqtorSi gaerTianebuli sxva Rirebulebebis (sicrue, daSineba, danaSauli, cnobismoyvareoba, alkoholi) mimarTac ganwyobebis Secvlas. socialuri ganwyobis Sesacvlelad gamoviyeneT ukve aprobirebuli meTodi: pirovnebis socialuri ganwyobisagan gansxvavebuli poziciis dacva. 104 eqsperimentis meore etapisaTvis 91 cdispirisgan SevadgineT mcire sadiskusio jgufebi. TiToeul jgufs davalebad eZleoda Rirebuleba ,,sasjelis” pozitiuri mxridan warmosaCeni debulebebisa da argumentebis individualurad gamoTqma. Temis gaSla-ganviTareba-argumentirebisaTvis gamoyofili iyo saSualod 30-40 wuTi. cdispirebs miewodebodaT Semdegi instruqcia: ,,gTxovT, kargad dafiqrdeT da SeecadoT CamoayaliboT, Tu ra dadebiTi mxareebi SeiZleba hqondes sasjels. sasurvelia moiyvanoT maqsimalurad bevri argumenti da Sesabamisi magaliTebi”. Cven Tavidanve vivaraudeT, rom ganwyobis Secvla gacilebiT efeqturi iqneboda jgufSi, vidre calkeul cdispirTan individualuri muSaobisas. jgufis SemTxvevaSi, garda imisa, rom individebi Tavadac axdendnen azrebis yvelafer zemoTqmuls argumentebi generirebas, sxvaTa vizualuradac fiqsirdeboda dafaze an msjelobebsac aRiqvamdnen, e.w. usmendnen radgan ,,flipCartze”. da moyvanili amdenad, es procedura mTlianobaSi xels uwyobda ganwyobis Secvlas. saSualod 25 debulebis dasaxelebis Semdeg, rodesac cdispirebs axali azrebi aRar uCndebodaT, cdis xelmZRvaneli proceduras asrulebda moyvanili argumentebis SejamebiT: ,,modiT, SevajamoT. axla me wavikiTxav im argumentebs, saWiroebis dasasabuTeblad romlebic da Tqven Sesabamisad, moiyvaneT sasjelis warmoadgineT sasjelis pozitiuri mxareebi”. mogvyavs sasjelTan dakavSirebiT dafiqsirebuli argumentebis ramdenime magaliTi: sasjelis arseboba amcirebs kriminals; aRar iqneba dausjelobis sindromi; xalxi ufro daculad igrZnobs Tavs; damnaSaves umcirdeba sindisis qenjna (rodesac igi damsaxurebulad ixdis sasjels Cadenili danaSaulis gamo); dazaralebulisaTvis damnaSavis dasja garkveulwilad kompensaciaa, eufleba gancda, rom samarTali aRdga. aRsaniSnavia, rom eqsperimentis monawileebi didi xalisiT da mondomebiT asrulebdnen davalebas. iyo SemTxvevebi, rodesac jgufis wevrebi madlobas imisaTvis, ufiqriaT. rom gvixdidnen davafiqreT cdispirebi sainteresod iseT sakiTxebze, aRniSnavdnen, rom gatarebuli razec droisaTvis, adre momavalSic arasdros siamovnebiT miiRebdnen monawileobas msgavs kvlevebSi, rasac ormagi datvirTva aqvs: 105 jer erTi, maTTvis aris saintereso da sasiamovno da meores mxriv, rac ufro mTavaria, mecnierebis winsvlaSi SeaqvT TavianTi mokrZalebuli wvlili. eqsperimenti Tavdeboda kiTxvaris SevsebiT. cdispirebs Sesavsebad eZleodaT zustad iseTive kiTxvari, romelic maT erTi kviris win Seavses. procedura da instruqcia ucvleli iyo. eqsperimentis Catarebis procedura meore jgufSi pirveli jgufis msgavsad, am SemTxvevaSic studentebs SevavsebineT zemoaRwerili kiTxvari. procedura da instruqcia igive iyo, rac pirvel eqsprimentul jgufSi. eqsperimentis sul msgavsad, kiTxvari aqac Seavso yoveli asma cdispirma. pirovnebisaTvis wina TiToeuli Rirebulebis mixedviT gamovTvaleT zedsarTavebiT Sefasebebis saSualo ariTmetikulebi. mesame faqtorSi yvelaze dabali faqtoruli wonis Rirebuleba iyo ,,alkoholi” (faqtoruli wona _ 0.40). Cven davuSviT, rom dadebiTi socialuri ganwyobebis matarebeli cdispirebisaTvis uaryofiTisken alkoholis SecvliT, matarebelTaTvis an socialuri mimarT piriqiT socialuri _ ganwyobebis uaryofiTi ganwyobebis ganwyobebis dadebiTisaken SecvliT, cdispirs sxva Rirebulebebis mimarT ganwyobebi ar Seecvleboda, radgan Rirebuleba ,,alkoholi” dabali faqtoruli woniT gamoirCeoda. cdispirebi cal-calke davajgufeT Rirebuleba ,,alkoholis” mimarT gamoxatuli socialuri ganwyobis mixedviT _ zogadad dadebiTad afasebdnen ,,alkohols”, Tu uaryofiTad. asi cdispiridan 31 aRmoCnda dadebiTi ganwyobis matarebeli, 69 _ uaryofiTis. socialuri ganwyobis Sesacvlelad am SemTxvevaSic, pirveli jgufis msgavsad, gamoviyeneT pirovnebis socialuri ganwyobisagan gansxvavebuli poziciis dacvis, alkoholis mimarT propagandis meTodi. eqsperimentis gamovlenili meore ganwyobebis etapze mixedviT cdispirebs vajgufebdiT mcire sadiskusio jgufebad. cdispirTa im jgufs, romelTa socialuri ganwyoba dadebiTi iyo Rirebuleba ,,alkoholis” mimarT, davalebad eZleoda 106 individualurad gamoeTqvaT alkoholis negatiuri mxridan warmosaCeni debulebebi da argumentebi, xolo negatiurad ganwyobilebs _ dadebiTi argumentebi. davalebis Sesasruleblad orive SemTxvevaSi gamoyofili iyo saSualod 30-40 wuTi. cdispirebs eZleodaT ,,sasjelTan” dakavSirebiT gamoyenebuli instruqciis identuri instruqcia. pirvel jgufs: ,,gTxovT, kargad dafiqrdeT da SeecadoT CamoayaliboT, Tu ra dadebiTi mxareebi SeiZleba hqondes alkohols. sasurvelia moiyvanoT maqsimalurad bevri argumenti da Sesabamisi magaliTebi”. xolo meore jgufs: ,,gTxovT, kargad dafiqrdeT da SeecadoT CamoayaliboT, Tu ra uaryofiTi mxareebi SeiZleba hqondes alkohols. sasurvelia moiyvanoT maqsimalurad bevri argumenti da Sesabamisi magaliTebi”. danarCeni procedurac pirveli jgufis identurad Catarda, erTi gansxvavebiT: muSaoba am meore SemTxvevaSi mimdinareobda ori tipis (alkoholis mimarT dadebiTi ganwyobisa da uaryofiTi ganwyobis mqone) jgufTan cal-calke. mogvyavs alkoholTan dakavSirebiT dafiqsirebuli mosazrebebis ramdenime magaliTi: a) alkoholi miReba karg guneb-ganwyobaze aTamamebs adamians; ayenebs SeiZleba adamians; alkoholis ganvixiloT, rogorc antiseptikuri saSualeba; realobisgan gaqcevis kargi saSualebaa; antidepresantia; mTvrali adamianisgan advilia saidumlo informaciis gageba; relaqsaciis erTgvari saSualebaa; gaTbobis saSualebaa; gemrielia; tkivilgamayuCebelia; ,,mTvrali kaci _ kai kaci”; alkoholis miReba SemoqmedebiT potencials zrdis. b) bevri sma janmrTelobisaTvis TviTkontroli; nasvami mavnebelia; adamiani adamianSi konfliqturi qveiTdeba xdeba; mcirdeba reaqciis siswrafe; imatebs avtokatastrofebis albaToba; SeiZleba gaxde adamiani alkoholze dundeba damokidebuli; da muSaobaSi icis nabaxusevis araefeqturi xdeba; sindromi; adamianebSi matulobs agresia; matulobs kriminali; nasvami adamiani xSirad bevrs laparakobs da momabezrebeli xdeba. cdispirebi argumentebis didi raodenoba enTuziazmiT Caebnen geometriuli eqsperimentSi. progresiiT moyvanili izrdeboda. xSir 107 SemTxvevaSi gakvirvebas alkoholis sikeTe gamoxatavdnen, (meore rom SemTxvevaSi am dromde ar hqondaT _ mavnebloba) kargad TiToeul jgufSi gacnobierebuli. proceduris akeTebda dasrulebisas reziumirebas: ,,modiT, xelmZRvaneli SevajamoT. axla me wavikiTxav im argumentebs, romlebic Tqven moiyvaneT alkoholis dadebiTi (uaryofiTi) zegavlenis dasasabuTeblad da Sesabamisad, warmoadgineT alkoholis pozitiuri (negatiuri) mxareebi”. eqsperimentis bolos cdispirebs Tavidan vavsebinebdiT erTi kviris win Sevsebulis analogiur kiTxvars. procedura da instruqcia ucvleli iyo. eqsperimentis Catarebis procedura mesame jgufSi mesame jgufi iyo sakontrolo. sakontrolo jgufs, iseve rogorc eqsperimentuls, saswavleblebis Seadgendnen Tbilisis studentebi. eqsperimentis monawileTa vavsebinebdiT kiTxvars. sul 50 msgavsad, sxvadasxva axalgazrda. erTi eqsperimentuli umaRlesi cdispirebs, kviris intervaliT jgufisagan gansxvavebiT sakontrolo jgufSi kiTxvaris orjeradad SevsebaTa Soris erTkvirian SualedSi ar xdeboda eqsperimentuli zemoqmedeba _ ganwyobis Secvlis mcdeloba. miRebuli Sedegebi da analizi monacemebi (statistikuri davamuSaveT paketi kompiuteruli socialuri programiT mecnierebebisaTvis) SPSS (detalurad mocemulia danarTSi #4,5,6). TiToeuli jgufisaTvis gamoTvlili iyo Rirebulebebis mimarT damokidebulebis (socialuri ganwyobis) saSualo ariTmetikuli cal-calke _ zemoqmedebis Catarebamde (I gazomva) da zemoqmedebis Catarebis (II gazomva) Semdeg. garda amisa, TiToeuli jgufisaTvis gamoTvlili iyo I da II gazomvebSi miRebul saSualo 108 ariTmetikulebs Soris gansxvavebis statistikuri sandooba (stiudentis t kriteriumiT). pirveli eqsperimentuli jgufisaTvis miviReT Semdegi Sedegebi (ix. cxrili #4): cxrili cdispirebSi #4: sasjelisadmi socialuri ganwyobis dadebiTisaken Secvla Rirebulebebi gazomva alkoholi daSineba sicrue sasjeli danaSauli imuSava _ cxrilidan sasjelis Secvlili (t=7.54; 0.67 0.70 -0.16 -0.25 -1.47 -1.07 -1.49 -1.10 -0.75 0.03 -1.70 -1.26 I II I II I II I II I II I II cnobismoyvareoba rogorc M Cans, mimarT p=0.0). t p -0.280 0.780 0.817 0.416 -3.549 0.001 -4.070 0.000 -7.540 0.000 -3.655 0.000 damarwmunebelma socialuri rogorc komunikaciam ganwyoba vvaraudobdiT, kargad mniSvnelovnadaa sasjelis mimarT ganwyobis Secvlam sxva Rirebulebebis mimarTac gamoiwvia ganwyobebis Secvla. gamonaklisi iyo Rirebulebebi: alkoholi da cnobismoyvareoba, romelTa mimarT ganwyoba statistikurad sandod ar Secvlila. es bunebrivad migvaCnia. rogorc zemoT SevniSneT, orive Rirebuleba, garda mesame faqtorTan korelirebisa, kavSirs amJRavnebs meoTxe faqtorTanac da erTgvari damakavSirebeli rgolis funqcias asrulebs faqtorebs Soris, Sesabamisad, _ ar daeqvemdebara Secvlas. rac Seexeba ganwyobis Secvlis socialuri danarCeni mimarTulebas, ganwyobis cxrilidan dadebiTi Rirebulebebis Cans, rom mimarTulebiT mimarTac ganwyobebis sasjelis mimarT Secvlam gamoiwvia Secvla dadebiTi mimarTulebiT. 109 meore eqsperimentul jgufSi miviReT Semdegi Sedegebi (ix. cxrilebi ##5,6): cxrili #5: cdispirebSi alkoholisadmi socialuri ganwyobis uaryofiTisken Secvla Rirebulebebi gazomva alkoholi daSineba sicrue sasjeli danaSauli #6: cdispirebSi 0.28 0.03 1.15 0.60 -1.50 -1.52 -1.09 -1.26 -0.74 -0.56 -1.37 -1.46 I II I II I II I II I II I II cnobismoyvareoba cxrili M t p 1.618 0.116 3.159 0.004 0.137 0.892 0.838 0.409 -1.129 0.268 0.769 0.448 alkoholisadmi socialuri ganwyobis dadebiTisaken Secvla Rirebulebebi gazomva alkoholi daSineba sicrue sasjeli danaSauli mimarT Sedegebidan socialuri zemoqmedebis Cans, ganwyoba Sesabamisad: 0.36 0.57 -1.13 0.04 -1.69 -1.49 -1.47 -1.10 -0.63 -0.61 -1.64 -1.54 I II I II I II I II I II I II cnobismoyvareoba miRebuli M erT rom t p -1.485 0.142 -7.981 0.000 -1.848 0.069 -3.121 0.003 -0.176 0.861 -1.105 0.273 jgufis Seicvala wevrebSi maTze SemTxvevaSi _ alkoholis eqsperimentatoris uaryofiTi, meore 110 SemTxvevaSi _ dadebiTi mimarTulebiT. sxva Rirebulebebis mimarT ganwyobebi ar Secvlila arc pirvel, arc meore SemTxvevaSi garda erTi gamonaklisisa _ erT (meore) SemTxvevaSi ganwyobis Secvla dafiqsirda sicruis mimarT, rac vfiqrobT, Semdgom kvlevas moiTxovs. sakontrolo jgufSi miviReT Semdegi Sedegebi (ix. cxrili #7): rogorc Sedegebidan Cans, cdispirebs, romlebzec eqsperimentuli zemoqmedeba ar ganxorcielebula, erTi kviris ganmavlobaSi RirebulebaTa mimarT ganwyobebi ar SecvliaT. es faqti adasturebs, rom or eqsperimentul zemoaRwerili jgufSi cvlilebebi RirebulebebTan unda mivaweroT dakavSirebiT mxolod miRebuli eqsperimentul zemoqmedebas. cxrili #7: sakontrolo jgufi Rirebulebebi gazomva cnobismoyvareoba alkoholi daSineba sicrue sasjeli danaSauli I II I II I II I II I II I II M 0.58 0.43 -0.90 -0.82 -1.56 -1.52 -1.45 -1.26 -0.71 -0.83 -1.68 -1.55 t p 1.422 0.161 -0.497 0.621 -0.282 0.779 -1.391 0.170 1.104 0.275 -1.206 0.234 daskvna: amrigad, eqsperimentis Sedegad miRebulma monacemebma da maTma analizma daadastura Cveni hipoTeza, rom socialuri ganwyobebis Secvla eqvemdebareba Semdeg kanonzomierebas: centraluri Rirebulebis mimarT damokidebulebis (socialuri ganwyobis) Secvla iwvevs masTan dakavSirebuli Rirebulebebis mimarTac socialuri ganwyobis Secvlas. 111 zogadi daskvnebi: Rirebulebebi arsebuli qmnian socialuri sistemebs. ganwyobebi Rirebulebebis mimarT urTierTqmedebisas qmnian struqturebs; socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturaSi gamoiyofa centraluri (sabaziso) da periferiuli ganwyobebi; socialur ganwyobaTaSoris urTierTobis struqturaSi centraluri Rirebulebis mimarT ganwyobis Secvla iwvevs ganwyobebis Secvlas masTan dakavSirebuli danarCeni Rirebulebebis mimarTac; socialur periferiuli ganwyobaTaSoris Rirebulebebis urTierTobis mimarT ganwyobis struqturaSi Secvla ar iwvevs masTan dakavSirebuli danarCeni Rirebulebebis mimarT ganwyobebis Secvlas; socialuri ganwyobis Secvlis mimarTuleba gansazRvravs danarCeni ganwyobebis Secvlis mimarTulebas. 112 gamoyenebuli literatura 1. baliaSvili m. socialuri ganwyobis formireba-Secvla pirovnebis aqtivobis procesSi. sakand. disertacia, Tbilisi, 1978; 2. baliaSvili m. socialuri ganwyobis Camoyalibeba da pirovnebis aqtivoba. Tbilisi: gamomcemloba ,,mecniereba”, 1980; 3. boWoriSvili a. fsiqologiis meTodologiisaTvis. Tbilisi, 1966; 4. maRraZe g. socialuri jgufisadmi ganwyoba da konformuloba. gamomcemloba: ,,mecniereba“, Tbilisi, 1980; 5. mSvidobaZe r. metyvelebis gaucnobierebeli formaluri parametrebis fsiqologiuri funqciebi. gamomcemloba: ,,mecniereba”, Tbilisi 1990; 6. nadiraSvili S. ganwyobis antropuli Teoria, gamomcemloba: saq. mecnierebaTa akademiis d. uznaZis sax. fsiqologis instituti, Tbilisi, 2001; 7. nadiraSvili S. ganwyobis fsiqologia, t. I, gamomcemloba: ,,mecniereba”, Tbilisi, 1983; 8. nadiraSvili S. ganwyobis fsiqologia (socialuri ganwyoba), t. II. gamomcemloba: ,,mecniereba”, Tbilisi, 1985; 9. Carkviani d. eqsperimentuli socialuri fsiqologiis safuZvlebi. Tbilisi, 2004; 10. qvarcxava r., daTeSiZe n. arasrulwlovani damnaSavis socialur ganwyobaTa struqturis sakiTxisaTvis. ,,macne”, ekonomikisa da samarTlis seria, #1, gv. 94-104, Tbilisi, 1985; 11. CxeiZe T. cnobiereba da socialur ganwyobebs Soris arsebuli winaaRmdegobis moxsna. sakandidato disertacia, Tbilisi, 1985; 12. Асмолов, А.Г. Проблема уcтановки в необихевиоризме: Прошлое и настоящее. Вероятностное прогнозирование в деятельности. М., 1977; 13. Асмолов, А.Г., Ковальчук, М.А. О соотношении понятия установки в общей и социальной психологии. Теоретические и методологические проблемы социальной психологии. М., 1977; 14. Девяткин, А.А. Явление социальной установки в психологии XX века: Монография. Калинингр. Ун-т.- Калининград, 1999; 113 15. Дружинин, В.Н. (ред.) Современная психология. М.: ,,ИНФРА-М”, 1999; 16. Зимбардо, Ф., Ляйппе, М. Социальное влияние. Изд. ,,Питер”, 2000; 17. Майерс, Д. Социальная психология. СПб., 2001; 18. Миллер, Д., Галантер, Ю., Прибрам, К. Планы и структура поведения. М., 1965; 19. Надирашвили Ш.А. Понятие установки в общей и социальной психологии. Изд.: ,,Мецниереба'', Тбилиси, 1974; 20. Надирашвили, Ш.А. Психология пропаганды. Изд. ,,Мецниереба”, Тбилиси, 1978; 21. Надирашвили, Ш.А. Установка и деятельность. Ст. 287, Тбилиси, 1987; 22. Надирашвили, Ш. А. Фиксированная установка и перцептивно-моторная активность. Сб. ,,Экспериментальные исследования по психологии установки'', т.V, Тбилиси, 1971; 23. Петренко, В.Ф. Психосемантика сознания. Изд.: Московского университета, 1988; 24. Прангишвили, А.С. Исследования по психологии установки. Тбилиси, 1967; 25. Тейлор, Ш., Пипло, Л., Сирс, Д. Социальная психология. Изд. ,,Питер”, 2004; 26. Чалдини, Р. Психология влияния. Изд. ,,Питер Ком”, 1999; 27. Чарквиани, Д. Информация, противоречие и смена социальных установок. Изд.: ,,Мецниереба'', Тбилиси, 1980; 28. Шихирев, П.Н. Исследования социальной установки в США. Вопросы философии, №2, ст.161, М., ,,Наука”, 1973; 29. Шихирев, П.Н. Современная социальная психология. М.: Изд.: ИП РАН; КСП+; Академический Проект, 1999; 30. Шихирев, П.Н. Социальная установка как предмет социально-психологического исследования. Современная социальная психология США. - М., 1979; 31. Ядов, В. А. Диспозиционная концепция личности. Социальная психология. Л., 1979; 32. Abelson, R.P., Aronson, E., McGuire, W.J., Newcomb, T.M., Rosenberg, M.J. & Tannenbaum, P.H. (Eds.). Theories of cognitive consistency: A sourcebook. Chicago: Rand McNally, 1968; 33. Ajzen, I., and Timko, C. Correspondence between health attitudes and behavior. Journal of Basic and Applied Psychology 7: 259-276, 1986; 34. Ajzen, I., and Fishbein, M. Understanding attitudes and predicting social behavior. Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1980; 35. Albarracin, D., Johnson, B.T., Zanna, M.P. The handbook of attitudes. Mahwah, New Jersey, London: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers, 2005; 114 36. Allport, G.W. Attitudes. In C. Murchison (ed.), Handbook of social psychology, (pp. 798884). Worcester, MA: Clark University Press, 1935; 37. Anderson, J.R. The architecture of cognition. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1983; 38. Anderson, N.H. Foundations of information integration theory. New York: Academic Press, 1981; 39. Bem, D. J. Self-perception theory. In L. Berkowitz (Ed.), Advances in Experimental Social psychology, Vol. 6, 1-62. New York: Academic Press, 1972; 40. Boggiano, A.K., & Pittman, T.S. (Eds.) Achievement and motivation: A socialdevelopmental perspective. New York, NY: Cambridge University Press, 1992; 41. Breckler, S.J. Empirical validation of affect, behavior, and cognition as distinct components of attitude. Journal of Personality and Social Psychology, 47, 1191-1205, 1984; 42. Burnkrant, R.E. and Howard, D. Effects of the Use of Introductory Rhetorical Questions versus Statements on Information Processing. Journal of Personality and Social Psychology, 47(6), pp. 1218-1230, 1984; 43. Cacioppo, J.T., & Berntson, G.G. Relationship between attitudes and evaluative space: A critical review, with emphasis on the separability of positive and negative substrates. Psychological Bulletin, 115, 401-423, 1994; 44. Cacioppo, J.T., Gardner, W.L., & Berntson, G.G. Beyond bipolar conceptualizations and measures: The case of attitudes and evaluative space. Personality and Social Psychology Review, 1, 3-25, 1997; 45. Cacioppo, J.T., & Petty, R. E. Effects of message repetition and position on cognitive responses, recall, and persuasion. Journal of Personality and Social Psychology, 37, 97109, 1979; 46. Campbell, D.T. Social attitudes and other acquired behavioral dispositions. In: S. Koch (Ed), Psychology: A study of a science (vol.6, pp.94-172); New York: McGraw-Hill, 1963; 47. Chaiken, S., Pomerantz, E.M., & Giner-Sorolla, R. Structural consistency and attitude strength. In R.E. Petty & J.A. Krosnick (Eds.), Attitude strength: Antecedents and consequences (pp. 387-412). Mahwah, NJ: Erlbaum, 1995; 48. Chein, I., Cook, S.W., & Harding, J. The field of action research, The American psychologist, 3,2, pp. 43-50, 1948; 115 49. Doll, J., & Ajzen, I. Accessibility and stability of predictors in the theory of planned behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 63, 754-765, 1992; 50. Doob, L. The behavior of attitudes. Psychol. Review, 54, pp. 135-156, 1947; 51. Eagly, A.H., & Chaiken, S. Attitude strength, attitude structure, and resistance to change. In R.E. Petty & J.A. Krosnick (Eds.), Attitude strength: Antecedents and consequences (pp. 413-432). Mahwah, NJ: Erlbaum, 1995; 52. Eagly, A.H., & Chaiken, S. Attitude structure and function. In D.T. Gilbert, S.T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.). The handbook of social psychology (4th ed; vol. 1, pp. 269-322). New York: McGraw-Hill, 1998; 53. Fazio, R.H. Attitudes as object-evaluation associations: Determinants, consequences, and correlates of attitude accessibility. In R.E. Petty, & J.A. Krosnick (Eds.), Attitudes strength: Antecedents and consequences (pp. 247-282). Mahwah, NJ: Erlbaum, 1995; 54. Fazio, R.H. On the power and functionality of attitudes: The role of attitude accessibility. In A.R. Pratkanis, S.J. Breckler, & A.G. Greenwald (Eds.), Attitude structure and function (pp. 153-179). Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1989; 55. Feather, N.T. Values, deservingness, and attitudes toward high achievers: Research on tall poppies. In C. Seligman, J.M Olson, & M.P. Zanna (Eds.), The Ontario Symposium: The psychology of values (vol. 8, pp. 215-251). Mahwah, NJ: Erlbaum, 1996; 56. Ferguson, Leonard W. Primary social attitudes. The Journal of Psychology, 8, 217-223, 1939; 57. Festinger, L. A theory of cognitive dissonance. Stanford, CA: Stanford University Press, 1957; 58. Fishbein, M. A consideration of beliefs, attitudes, and their relationships. In Current studies in social psychology: Current studies in social psychology, I. Steiner and M. Fishbein, eds. New York, NY: Holt, Rinehart, and Winston, 1965; 59. Fishbein, M., and Ajzen, I. Attitudes towards objects as predictors of single and multiple behavioral criteria. Psychological Review, 81: 59-74, 1974; 60. Freedman, J.L, Sears, D. O. & Carlsmith, J. M. Social Psychology, 4, Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, Inc., 1981; 61. Gilbert, G. M. Stereotype persistence and change among college students. Journal of Personality and Social Psychology, 46, 245-254, 1951; 62. Greenwald, A. G., Carnot, C. G., Beach, R., & Young, B. Increasing voting behavior by asking people if they expect to vote. Journal of Applied Psychology, 72, 315-318, 1987; 116 63. Greenwald, A.G., Brock, T.C., & Ostrom, T.M. (Eds.) Psychological foundations of attitudes. N-Y.: Academic Press, 1968; 64. Heider, F. Attitudes and cognitive organization. Journal of Psychology, 21, 107-112, 1946; 65. Higgins, E.T. Knowledge activation: Accessibility, applicability, and salience. In E.T. Higgins & A.W. Kruglanski (Eds.). Social psychology: Handbook of basic principles (pp. 133-168). New York: Guilford Press, 1996; 66. Horowitz, I.A., Bordens, K.S. Social psychology. California: Mayfield publishing co., Mountain View, 1995; 67. Hovland, C.I., & Pritzker, H.A. Extent of opinion change as a function of amount of change advocated. Journal of Abnormal Psychology, 54, 257-61, 1957; 68. Hovland, C.I., & Weiss, W. The influence of source credibility in communication effectiveness. Public opinion quarterly, 15, 635-650, 1952; 69. Insko, Ch. A. Theories of attitude change. N-Y.: Appleton-Century-Crofts, 1967; 70. Janis, I.L., and Mann, L.A. A conflict theory approach to attitude change and decision making. In: Greenwald, A.G., Brock, T.C., and Ostrom, T.M., Psychological foundations of attitudes. A. P. New-York and London, 1968; 71. Johnson, B.T., Lin, H., Symons, C.S., Campbell, L.A., & Ekstein, G. Initial beliefs and attitudinal latitudes as factors in persuasion. Personality and Social Psychology Bulletin, 21, 502-511, 1995; 72. Judd, C.M., & Krosnick, J.A. The structural bases of consistency among political attitudes: Effects of political expertise and attitude importance. In A.R. Pratkanis, S.J. Breckler, & A.G. Greenwald (Eds.). Attitude structure and function (pp. 99-128). Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1989; 73. Judd, C.M., & Kulik, J.A. Schematic effects of social attitudes on information processing and recall. Journal of Personality and Social Psychology, 38, 569-578, 1980; 74. Kaplan, K.J. On the ambivalence – indifference problem in attitude theory and measurement: A suggested modification on the semantic differential technique. Psychological bulletin, 77, 361-372, 1972; 75. Kraus, S.J. Attitudes and the prediction of behavior: A meta-analysis of the empirical literature. Personality and social psychology bulletin, 21, 58-75, 1995; 76. Kruglanski, A.W., Webster, D.M. and Klem, A. Motivated resistance and openness to persuasion in the presence or absence of prior information. Journal of Personality and Social Psychology, 65(5), 861-876, 1993; 117 77. Leippe, M. R., & Eisenstadt, D. The generalization of dissonance reduction: Decreasing prejudice through induced compliance. Journal of Personality and Social Psychology, 67, 395-413, 1994; 78. Lewin, K. Field theory in social science; Selected theoretical papers. D. Cartwright (Ed.). New York: Harper & Row, 1951; 79. Mackie, D.M., Worth, L.T., & Asuncion, A.G. Processing of persuasive in-group messages. Journal of Personality and Social Psychology, 58, 812-22, 1990; 80. McGuire, William J. The Nature of attitudes and attitude change. In: Inkeles Alex and Levinson Daniel. National Character: The study of modal personality and sociocultural system. In: G. Lindzey, E. Aronson (eds.) The handbook of social psychology, vol. 4. Reading, Mass, Menlo Pork, Calif., L.: 1969; 81. Millar, M.G., & Millar, K.U. The effects of direct and indirect experience on affective and cognitive responses and the attitude-behavior relation. Journal of Experimental Social Psychology, 32, 561-579, 1996; 82. Olson, J.M., & Zanna, M.P. Attitudes and attitude change. Annual review of psychology, 44, 117-154, 1993; 83. Osgood, C.E. Factor Analysis of Meaning. Experimental Psychology, 50, 325-338, 1955; 84. Osgood, C.E., Suci, G.J., & Tannenbaum, P.H. The measurement of meaning. p.14, Urbana: University of Illinois Press, Chicago,1957; 85. Osgood, C.E., & Tannenbaum, P.H. The principle of congruity in the prediction of attitude change. Psychological Review, 62, 42-55, 1955; 86. Oskamp, S. Attitudes and opinion (2nd ed.). Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1991; 87. Perloff R.M. The Dynamics of persuasion: Communication and attitudes in the 21st century. 2nd ed., Mahwah, New Jersey, London: Lawrence Erlbaum Associates, Inc., Publishers, 2003; 88. Petty, R. E. & Cacioppo, J. T. Involvement and persuasion: Tradition versus integration. Psychological Bulletin, 107. 367-374, 1990; 89. Pratkanis, A.R. The cognitive representation of attitudes. In A. R. Pratkanis, S. J. Breckler, & A. G. Greenwald (Eds.), Attitude structure and function (pp.71-98). Hillsdale, NJ: Erlbaum, 1989; 90. Prislin, R., & Ouellette, J. When it is embedded, it is potent: Effects of general attitude embeddedness on formation of specific attitudes and behavioral intentions. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 845-861, 1996; 118 91. Rosenberg, M. Some limits of dissonance. Toward a differentiated view of counter attitudinal performance. In: Sh. Feldman (Ed). Cognitive consistency: Motivational antecedents and behavioral consequents. New-York: Academic Press, 1966; 92. Rosenberg, M. J. Cognitive structure and attitudinal affect. Journal of Abnormal and Social Psychology, 53, 367-372, 1956; 93. Rosenberg, M.J. An analysis of affective-cognitive consistency. In C.I. Hovland & M.J. Rosenberg (Eds.), Attitude organization and change: An analysis of consistency among attitude components (pp. 15-64). New Haven, CT: Yale University Press, 1960; 94. Sanbonmatsu, D. & Fazio, R. The role of attitudes in memory-based decision making. Journal of personality and social psychology, 59(4), 614-622, 1990; 95. Schultz, P. W., Oskamp, S. Social Psychology Quarterly; Vol. 59 Issue 4, p.375, Dec., 1996; 96. Scott, W.A. Structure of natural cognitions. Journal of Personality and Social Psychology, 12, 261-278, 1969; 97. Sentis, K.P., & Burnstein, E. Remembering schema-consistent information: Effects of a balance schema on recognition memory. Journal of Personality and Social Psychology, 37, 2200-2211, 1979; 98. Sherif, M., & Hovland, C.I. Social judgement: Assimilation and contrast effects in communication and attitude change. New Haven, CT: Yale University Press, 1961; 99. Smith, E.R. Mental representation and memory. In D. Gilbert, S.T. Fiske, & G. Lindzey (Eds.), Handbook of social psychology (4th ed., vol.1, pp. 391-445). New York: McGraw-Hill, 1998; 100. Snyder M. Public appearances/Private realities: The psychology of self- monitoring. New York: Freeman, 1987; 101. Tesser, A. The importance of heritability in psychological research: The case of attitudes. Psychological Review, 100, 129-142, 1993; 102. Thomas, W. I., Znaniecki, F. Social environment, attitudes, and values. In: Hollander, Edwin P., and Raymond G. Hunt (eds.) Classic Contribution to Social Psychology. New York: Oxford University Press/London: Toronto, 1972; 103. Thompson, M.M., & Zanna, M.P. The conflicted individual: Personality-based and domain-specific antecedents of ambivalent social attitudes. Journal of Personality. 63, 259-288, 1995; 119 104. Wanke, M., Bless, H. & Biller, B. Subjective experience versus content of information in the construction of attitude judgments. Personality and Social Psychology Bulletin, 22, 1105 – 1113, 1996; 105. Weigel, R.H., Vernon, D.A., & Tognacci, L.N. Specificity of the attitude as a determinant of attitude-behavior congruence. Journal of Personality and Social Psychology, 30, 724-724, 1974; 106. Weiten, W. Psychology: Themes and variations. 2-nd Ed, Brooks/Cole Publishing Co, Pacific Grove, California, 1992; 107. Wicker, A.W. Attitude versus actions: The relationship of verbal and overt behavioral responses to attitude objects. Journal of social issues, 25(4), 41-78, 1969; 108. Zajonc, R. B. Attitudinal effects of mere exposure. Journal of Personality and Social Psychology Monograph Supplement, 9, 1-27, 1968; 109. Zanna, M. P., Olson, J. M., & Fazio, R. H. Self-perception and attitude-behavior consistency. Personality and social psychology bulletin, 7, 252-256, 1981; 110. Zimmerman, J., & Chaiken, S. Attitude structure, processing goals, and selective memory. Manuscript submitted for publication, 1996; 111. Zuwerink, J.R., & Devine, P.G. Attitude strength and resistance to persuasion: It's more than just the thought that counts. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 931-944, 1996. 120 danarTi danarTi #1 121 122 123 124 danarTi #2 # 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 Rirebulebebi megobroba erTguleba ganaTleba sikeTe ojaxis usafrTxoeba religia patiosneba erovnuli kultura klasikuri kultura Sinagani harmonia mimtevebloba samSoblo mecniereba Tavisufleba damoukidebloba TviTdisciplina mSvidoba msoflioSi qorwineba silamaze SemoqmedebiToba zomiereba me tradiciebis pativiscema gambedaoba Tanasworoba iumori socialuri samarTlianoba socialuri wesrigi Tavmdabloba kanoni adamiani simdidre Zalaufleba fuli socialuri Zalaufleba Tanamedrove axalgazrdoba seqsualuri Tavisufleba cnobismoyvareoba sasjeli politika alkoholi daSineba danaSauli sicrue M 1.93 1.92 1.92 1.89 1.75 1.75 1.73 1.69 1.69 1.64 1.64 1.55 1.53 1.47 1.46 1.46 1.43 1.40 1.39 1.39 1.34 1.24 1.19 1.18 1.18 1.18 1.18 1.17 1.08 1.07 0.80 0.67 0.64 0.48 0.36 0.22 0.12 0.06 -0.18 -0.47 -0.54 -0.96 -0.99 -1.27 S 0.77 0.89 0.80 0.81 0.79 1.05 0.86 0.86 0.96 0.86 0.87 0.96 0.85 0.81 0.86 0.89 0.93 0.92 0.83 0.88 0.85 0.91 0.93 0.85 0.89 0.75 1.00 0.92 1.00 1.01 1.04 0.89 0.95 0.97 0.97 1.07 1.08 1.04 0.86 0.95 1.01 0.89 0.85 0.90 σM 0.05 0.06 0.05 0.06 0.05 0.07 0.06 0.06 0.07 0.06 0.06 0.07 0.06 0.05 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.06 0.05 0.07 0.06 0.07 0.07 0.07 0.06 0.06 0.07 0.07 0.07 0.07 0.07 0.06 0.06 0.07 0.06 0.06 0.06 125 danarTi #3 Factor Analysis Total Variance Explained Component 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Total 14,597 3,772 1,676 1,576 1,448 1,384 1,186 1,102 ,968 ,951 ,891 ,875 ,848 ,794 ,748 ,716 ,694 ,644 ,629 ,556 ,540 ,531 ,508 ,493 ,472 ,418 ,413 ,394 ,373 ,366 ,357 ,336 ,292 ,289 ,268 ,254 ,251 Initial Eigenvalues % of Cumulative Variance % 33,174 33,174 8,573 41,747 3,809 45,556 3,581 49,137 3,291 52,428 3,145 55,573 2,695 58,267 2,505 60,772 2,200 62,973 2,160 65,133 2,024 67,157 1,990 69,147 1,926 71,073 1,805 72,878 1,700 74,578 1,627 76,205 1,577 77,782 1,464 79,245 1,429 80,674 1,265 81,938 1,227 83,165 1,207 84,373 1,154 85,527 1,121 86,648 1,072 87,721 ,950 88,671 ,940 89,610 ,896 90,507 ,849 91,355 ,832 92,187 ,812 92,999 ,764 93,764 ,665 94,428 ,656 95,084 ,610 95,694 ,578 96,272 ,569 96,841 Rotation Sums of Squared Loadings % of Cumulative Total Variance % 10,588 24,063 24,063 3,242 7,368 31,431 2,714 6,169 37,600 2,547 5,788 43,388 2,491 5,661 49,049 1,881 4,276 53,325 1,782 4,051 57,376 1,494 3,396 60,772 126 Component 38 39 40 41 42 43 44 Total ,243 ,230 ,207 ,198 ,177 ,175 ,160 Initial Eigenvalues % of Cumulative Variance % ,552 97,394 ,522 97,916 ,469 98,386 ,451 98,837 ,403 99,239 ,398 99,637 ,363 100,000 Rotation Sums of Squared Loadings % of Cumulative Total Variance % Extraction Method: Principal Component Analysis. Component Transformation Matrix Component 1 2 3 4 5 6 7 8 1 ,830 -,134 ,381 ,228 ,017 -,302 ,061 ,009 2 ,374 -,019 -,383 ,142 ,122 ,725 ,245 ,305 3 -,177 ,582 ,358 ,644 ,119 ,165 -,184 ,110 4 ,140 ,602 ,188 -,486 -,464 ,028 ,289 ,217 5 ,222 ,370 -,714 ,144 -,087 -,414 -,318 ,063 6 ,109 ,346 ,009 -,361 ,825 -,055 ,099 -,211 7 ,205 ,134 -,017 -,034 -,254 ,368 -,249 -,823 8 ,130 -,077 ,187 -,353 ,059 ,213 -,804 ,350 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. 127 Rotated Component Matrix (a) Component 1 128 sikeTe patiosneba erTguleba ganaTleba zomiereba mimtevebloba klasikuri kultura ojaxis usafrTxoeba gambedaoba damoukidebloba megobroba TviTdisciplina qorwineba samSoblo religia mecniereba Tavmdabloba silamaze tradiciebis pativiscema SemoqmedebiToba kanoni me Sinagani harmonia erovnuli kultura Tavisufleba 2 4 6,576E-02 -.027 1,441E-02 -.069 -.027 3,628E-02 3,815E-03 ,115 ,261 ,162 ,104 -.031 9,687E-02 -,129 4,387E-02 ,262 5,111E-02 ,236 5 -.002 1,393E-02 2,700E-02 6,280E-03 8,928E-02 6,696E-02 ,113 -.007 1,142E-02 9,909E-03 3,428E-02 9,784E-02 ,432 ,302 ,296 ,114 -.040 3,938E-02 7 1,201E-02 ,190 8,001E-02 -.004 ,373 ,117 -,135 ,169 ,185 ,302 ,128 7,234E-02 4,328E-02 ,112 -.064 -.036 ,445 ,413 8 -,110 7,207E-02 ,106 9,991E-03 ,220 ,139 1,511E-02 -.028 ,189 ,150 9,116E-02 ,215 6,046E-02 -.056 -,249 -.034 9,064E-02 8,335E-02 ,388 3,519E-02 4,125E-02 ,255 -.043 7,629E-02 -,129 ,532 ,391 2,013E-02 ,166 ,201 4,469E-02 4,935E-02 ,499 ,164 ,122 -,225 ,248 ,400 6,959E-02 ,473 8,008E-02 -.039 ,200 ,458 -.077 -,112 ,367 ,670 -.083 3,923E-03 -.005 -.088 -.001 ,481 ,640 -,199 6,775E-03 ,128 7,819E-02 -.015 ,339 ,630 -.055 ,112 2,665E-02 ,146 ,216 ,240 5,556E-02 ,333 ,198 -,143 9,937E-02 ,770 ,125 ,750 9,431E-02 ,750 ,282 ,741 ,146 ,698 1,392E-02 ,685 ,126 ,664 ,291 ,659 ,312 ,651 -.029 ,648 ,230 ,630 ,338 ,629 ,277 ,620 ,133 ,598 ,156 ,567 ,253 ,564 ,256 ,563 1,887E-02 ,535 ,108 ,534 3 -,251 -,173 -.097 -.042 -,135 -,218 -,166 -,127 -.050 4,406E-02 -.078 ,166 -.022 -,188 -,275 .000 -,142 -.099 6 5,957E-02 ,168 9,645E-02 ,111 -.002 6,259E-02 -,140 ,105 ,106 5,703E-02 6,417E-02 -.032 3,168E-02 3,540E-02 ,161 ,196 -,213 5,119E-02 1 socialuri wesrigi sasjeli sicrue daSineba danaSauli cnobismoyvareoba alkoholi simdidre fuli seqsualuri Tavisufleba iumori Tanamedrove axalgazrdoba adamiani politika socialuri Zalaufleba Zalaufleba socialuri samarTlianoba mSvidoba msoflioSi Tanasworoba 2 ,260 ,564 -.014 8,014E-02 -,443 -.092 -,328 -,366 -,322 -,178 5,280E-02 -.070 -.041 2,405E-02 ,122 ,184 6,217E-02 8,338E-02 -.076 Component 3 4 5 6 7 -,100 3,904E-02 ,246 ,148 ,456 ,781 -,110 9,065E-02 1,162E-03 -.099 ,602 ,147 -.010 6,654E-02 7,456E-02 ,589 8,118E-02 -.056 ,169 2,858E-02 ,558 ,117 -,106 3,536E-02 -.005 ,531 ,357 3,337E-02 1,604E-02 -.022 ,404 ,402 5,980E-02 -.097 -.016 2,290E-02 ,659 8,341E-02 ,344 ,137 2,055E-02 ,637 ,234 ,139 ,299 -.055 ,202 ,626 ,109 ,443 7,726E-02 -,116 ,522 ,134 4,333E-02 2,663E-02 -.028 ,392 ,163 -,163 1,899E-02 ,152 4,265E-02 -,287 -,129 -,193 ,298 -,368 1,112E-02 -.050 -,116 3,539E-02 -,158 6,945E-02 ,117 ,249 ,753 3,088E-02 6,266E-02 ,106 -.061 ,201 ,254 4,638E-03 ,629 9,616E-02 7,094E-02 ,614 ,225 ,176 2,865E-02 -,278 ,142 4,213E-02 ,147 -.019 ,302 -,138 ,145 ,170 ,294 1,645E-02 ,116 8 ,802 6,236E-02 ,126 ,668 -.088 4,557E-03 ,456 ,196 3,262E-02 5,818E-02 ,335 3,804E-02 ,555 8,461E-02 ,337 ,220 ,375 2,767E-02 ,228 ,156 9,305E-03 ,311 -,142 7,859E-02 5,126E-02 ,246 ,444 ,153 -,163 ,633 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. A Rotation converged in 19 iterations. 129 129 danarTi #4 T-Test ,,sasjeli” jgufi = uaryofiTisken Paired Samples Statistics (a) Mean cnobismoyvareoba-01 cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 Pair 2 alkoholi-02 daSineba-01 Pair 3 daSineba-02 sicrue-01 Pair 4 sicrue-02 sasjeli-01 Pair 5 sasjeli-02 danaSauli-01 Pair 6 danaSauli-02 a Gr = uaryofiTisken Pair 1 N .9778 .7111 -.1778 -.0444 -.6889 -.8444 -1.2222 -1.2222 1.3778 .0889 -1.0667 -1.1111 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 Std. Deviation 1.16809 1.22111 1.78170 .98376 1.11405 .97866 .99219 .85114 .99219 1.07755 1.08628 .92796 Std. Error Mean .38936 .40704 .59390 .32792 .37135 .32622 .33073 .28371 .33073 .35918 .36209 .30932 Correlation Sig. Paired Samples Correlations (a) N cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 Pair 2 alkoholi-01 & alkoholi-02 Pair 3 daSineba-01 & daSineba-02 & sicrue-02 Pair 4 sicrue-01 & sasjeli-02 Pair 5 sasjeli-01 Pair 6 danaSauli-01 & danaSauli-02 a Gr = uaryofiTisken Pair 1 9 .952 .000 9 9 9 9 9 .697 .711 .734 -.124 .632 .037 .032 .025 .750 .068 130 Paired Samples Test (a) t cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 & alkoholi-02 Pair 2 daSineba-01 & daSineba-02 Pair 3 sicrue-01 & sicrue-02 Pair 4 sasjeli-01 & sasjeli-02 Pair 5 danaSauli-01 & danaSauli-02 Pair 6 a Gr = uaryofiTisken Pair 1 Sig. (2-tailed) 2.138 .065 -.307 .580 .000 2.490 .152 .767 .578 1.000 .038 .883 T-Test ,,sasjeli” jgufi = dadebiTisken Paired Samples Statistics (a) Mean cnobismoyvareoba-01 cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 Pair 2 alkoholi-02 daSineba-01 Pair 3 daSineba-02 sicrue-01 Pair 4 sicrue-02 sasjeli-01 Pair 5 sasjeli-02 danaSauli-01 Pair 6 danaSauli-02 a Gr = dadebiTisken Pair 1 N .6725 .6989 -.1626 -.2549 -1.4681 -1.0703 -1.4945 -1.1033 -.7495 .0308 -1.6989 -1.2615 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 91 Std. Std. Error Deviation Mean 1.11695 .11709 1.06055 .11118 1.61903 .16972 1.55780 .16330 1.00365 .10521 1.14363 .11988 1.00148 .10498 .99972 .10480 .85250 .08937 1.03190 .10817 .87502 .09173 .91927 .09637 Paired Samples Correlations (a) N cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 Pair 2 alkoholi-01 & alkoholi-02 & daSineba-02 Pair 3 daSineba-01 & sicrue-02 Pair 4 sicrue-01 & sasjeli-02 Pair 5 sasjeli-01 Pair 6 danaSauli-01 & danaSauli-02 a Gr = dadebiTisken Pair 1 Correlation Sig. 91 .662 .000 91 91 91 91 91 .771 .510 .580 .465 .191 .000 .000 .000 .000 .069 131 Paired Samples Test (a) t cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 & alkoholi-02 Pair 2 daSineba-01 & daSineba-02 Pair 3 sicrue-01 & sicrue-02 Pair 4 sasjeli-01 & sasjeli-02 Pair 5 danaSauli-01 & danaSauli-02 Pair 6 a Gr = dadebiTisken Pair 1 Sig. (2-tailed) -.280 .780 .817 -3.549 -4.070 -7.540 -3.655 .416 .001 .000 .000 .000 danarTi #5 T-Test ,,alkoholi” jgufi = uaryofiTisken Paired Samples Statistics (a) Mean cnobismoyvareoba-01 cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 Pair 2 alkoholi-02 daSineba-01 Pair 3 daSineba-02 sicrue-01 Pair 4 sicrue-02 sasjeli-01 Pair 5 sasjeli-02 danaSauli-01 Pair 6 danaSauli-02 a Gr = uaryofiTisken Pair 1 .2774 .0258 1.1548 .6000 -1.4968 -1.5226 -1.0903 -1.2581 -.7355 -.5613 -1.3677 -1.4645 N 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 31 Std. Deviation 1.23793 1.30511 .77237 1.09666 1.33053 1.24223 1.27837 1.16755 1.03844 .99923 1.04064 1.14471 Std. Error Mean .22234 .23440 .13872 .19697 .23897 .22311 .22960 .20970 .18651 .17947 .18690 .20560 132 Paired Samples Correlations (a) N cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 Pair 2 alkoholi-01 & alkoholi-02 & daSineba-02 Pair 3 daSineba-01 sicrue-01 & sicrue-02 Pair 4 & sasjeli-02 Pair 5 sasjeli-01 Pair 6 danaSauli-01 & danaSauli-02 a Gr = uaryofiTisken Pair 1 Correlation Sig. 31 .770 .000 31 31 31 31 31 .497 .671 .588 .645 .799 .004 .000 .001 .000 .000 Paired Samples Test (a) t cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 Pair 2 alkoholi-01 & alkoholi-02 & daSineba-02 Pair 3 daSineba-01 & sicrue-02 Pair 4 sicrue-01 & sasjeli-02 Pair 5 sasjeli-01 Pair 6 danaSauli-01 & danaSauli-02 a Gr = uaryofiTisken Pair 1 Sig. (2-tailed) 1.618 .116 3.159 .137 .838 -1.129 .769 .004 .892 .409 .268 .448 T-Test ,,alkoholi” jgufi = dadebiTisken Paired Samples Statistics (a) Mean cnobismoyvareoba-01 cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 Pair 2 alkoholi-02 daSineba-01 Pair 3 daSineba-02 sicrue-01 Pair 4 sicrue-02 sasjeli-01 Pair 5 sasjeli-02 danaSauli-01 Pair 6 danaSauli-02 a Gr = dadebiTisken Pair 1 .3565 .5652 -1.1333 .0406 -1.6899 -1.4899 -1.4667 -1.1014 -.6290 -.6087 -1.6435 -1.5420 N 69 69 69 69 69 69 69 69 69 69 69 69 Std. Deviation 1.30784 1.22376 1.12442 1.14151 .90848 .87685 1.09258 1.01959 .86247 .87207 .96031 .95800 Std. Error Mean .15744 .14732 .13536 .13742 .10937 .10556 .13153 .12274 .10383 .10499 .11561 .11533 133 Paired Samples Correlations (a) N cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 Pair 2 alkoholi-01 & alkoholi-02 & daSineba-02 Pair 3 daSineba-01 & sicrue-02 Pair 4 sicrue-01 & sasjeli-02 Pair 5 sasjeli-01 danaSauli-01 & danaSauli-02 Pair 6 a Gr = dadebiTisken Pair 1 Correlation Sig. 69 .576 .000 69 69 69 69 69 .419 .493 .578 .393 .684 .000 .000 .000 .001 .000 Paired Samples Test (a) t cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 Pair 2 alkoholi-01 & alkoholi-02 & daSineba-02 Pair 3 daSineba-01 & sicrue-02 Pair 4 sicrue-01 & sasjeli-02 Pair 5 sasjeli-01 danaSauli-01 & danaSauli-02 Pair 6 a Gr = dadebiTisken Pair 1 Sig. (2-tailed) -1.485 .142 -7.981 -1.848 -3.121 -.176 -1.105 .000 .069 .003 .861 .273 danarTi #6 T-Test sakontrolo jgufi Paired Samples Statistics Mean Pair 1 Pair 2 Pair 3 Pair 4 Pair 5 Pair 6 cnobismoyvareoba-01 cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 alkoholi-02 daSineba-01 daSineba-02 sicrue-01 sicrue-02 sasjeli-01 sasjeli-02 danaSauli-01 danaSauli-02 .5800 .4320 -.8960 -.8200 -1.5640 -1.5200 -1.4480 -1.2640 -.7120 -.8280 -1.6840 -1.5480 N Std. Deviation 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 50 1.22040 1.22515 1.40160 1.47814 1.03229 1.14713 1.04944 .97264 1.01993 1.09843 .91168 1.03554 Std. Error Mean .17259 .17326 .19822 .20904 .14599 .16223 .14841 .13755 .14424 .15534 .12893 .14645 134 Paired Samples Correlations N Pair 1 Pair 2 Pair 3 Pair 4 Pair 5 Pair 6 cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 & alkoholi-02 daSineba-01 & daSineba-02 sicrue-01 & sicrue-02 sasjeli-01 & sasjeli-02 danaSauli-01 & danaSauli-02 Correlation Sig. 50 .819 .000 50 50 50 50 50 .719 .492 .574 .756 .671 .000 .000 .000 .000 .000 Paired Samples Test t Pair 1 Pair 2 Pair 3 Pair 4 Pair 5 Pair 6 cnobismoyvareoba-01 & cnobismoyvareoba-02 alkoholi-01 & alkoholi-02 daSineba-01 & daSineba-02 sicrue-01 & sicrue-02 sasjeli-01 & sasjeli-02 danaSauli-01 & danaSauli-02 Sig. (2-tailed) 1.422 .161 -.497 -.282 -1.391 1.104 -1.206 .621 .779 .170 .275 .234 135
Benzer belgeler
gakveTilis Tema veqtorTa Sekrebisa da veqtoris ricxvze
moswavleTa raodenobis Semowmeba da ganwyobis Seqmna 1wT.