İndir (PDF dosyası, 1,72 MB)
Transkript
İndir (PDF dosyası, 1,72 MB)
T Ü R K İ Y E ’ D E G İ R İ Ş İ M C İ L İ Ğ İ N T A R İ H Ç E S İ V E G İ R İ Ş İ M C İ L E R İ N S O S Y O L O J İ K P R O F İ L İ H a z ı r l a y a n l a r : Murat Demirez, Uzman R ı f a t C e b e c i , U z m a n Y a r d ı m c ı s ı 2004 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 G e r i k a l m ı ş l ı k l a y ü z y ü z e o l a n t o p l u m l a r ı n y a ş a d ı k l a r ı p s i k o l o j i k d u r u m u ; i m r e n m e , ç a r e s i z l i k v e s u ç l a m a o l a r a k ö z e t l e y e b i l i r i z . B u t o p l u m l a r ; g e l i ş m i ş ü l k e y a ş a mv e r e f a h d ü z e y i n e i m r e n i r l e r , b i r g ü n a y n ı z e n g i n l i k l e r e u l a ş m a y ı h a y a l e d e r l e r , a n c a k t a m d a b u n u n h a y a l i n i k u r a r k e n y a ş a n a n o l u m s u z l u k l a r v e b u n l a r ı n b i r t ü r l ü d e ğ i ş m e m e s i h a y a l k ı r ı k l ı ğ ı n a n e d e n o l u r . U m u t l a r b i r a n d a y o k o l u r . Ç a r e s i z b u r a d a n ç ı k ı ş y o k t u r . A s l ı n d a d e ğ i ş e n h i ç b i r ş e y y o k , g e l e c e k n e s i l l e r i ç i n d e d u r u m d e ğ i ş m e y e c e k t i r . T i r e n k a ç m ı ş t ı r s o r u m l u s u i s e g e ç m i ş y ö n e t i m l e r d i r . O z a m a n l a r g e r e k e n y a p ı l s a y d ı b e l k i ş u a n h e r ş e y ç o k f a r k l ı ol u r d u a n c a k i ş i ş t e n g e ç m i ş t i r . K i mb i l i r g e ç m i ş t e h e r ş e y y a p ı l m ı ş o l s a y d ı d a b e l k i d e h i ç b i r ş e y d e ğ i ş m e y e c e k t i , s o r u n B a t ı n ı n d o ğ a l ü s t ü n l ü k l e r i n d e v e y e t e n e k l e r i n d e d i r . H a y ı r y a n ı l ı y o r u z e ğ e r o n l a r g i b i o l u r s a k v e o n l a r a k e n d i m i z i b e n z e t i r s e k g e r ç e k t e n b i z d e r e f a h a k a v u ş u r u z . B u d ü ş ü n c e l e r i ç i n d e y a ş a n a n g e l g i t l e r a s l ı n d a ç o ğ u n l u ğ u n h a y a t ı b o y u n c a k a r ş ı k a r ş ı y a o l d u ğ u b i r ortak kader olarak nitelenebilir. H e p s i b i r ö l ç ü d e d o ğ r u d u r a s l ı n d a . G e r i k a l m ı ş l ı ğ ı v e n e d e n l e r i n i a n l a y a b i l m e k i ç i n g e l i ş m i ş l i ğ i n v e a z g e l i ş m i ş l i ğ i n t a r i h s e l g e l i ş i m i v e b u n a e t k i e d e n f a k t ö r l e r ç o k i y i t e t k i k e d i l m e l i d i r . 1 . A z g e l i ş m i ş l i k v e K a p i t a l i z m S e r ü v e n i A z g e l i ş m i ş l i k , k a p i t a l i z m t a r a f ı n d a n ü r e t i l m i ş b i r o l g u d u r … K a p i t a l i z mi l e a z g e l i ş m i ş l i k , a y n ı s ü r e c i n i k i f a r k l ı y ü z ü d ü r . B u n e d e n l e a z g e l i ş m i ş l i ğ i n t a r i h i , k a p i t a l i z m i n t a r i h i y l e p a r a l e l g e l i ş m i ş t i r . D o ğ r u s u , k a p i t a l i z m g e l i ş t i k ç e a z g e l i ş m i ş l i ğ i d e d o ğ u r m u ş t u r . A z g e l i ş m i ş l i k k a v r a m ı g e l i ş m i ş l i k l e o l a n u z a k l ı k t ı r v e b ö y l e t a n ı m l a n m a k t a d ı r . B ö y l e o l u n c a g e l i ş m i ş ; d o ğ r u v e o l m a s ı g e r e k e n , g e l i ş m e m i ş l i k i s e s ı n ı f t a k a l m a k v e y a n o r m a l o l m a y a n b i r e k s i k l i k o l a r a k a l g ı l a n m a k t a d ı r . O y s a b u g ü n ü n a z g e l i ş m i ş o l a r a k n i t e l e n e n t o p l u m l a r ı n ı n h i ç b i r i s i g e ç m i ş t e a z g e l i ş m i ş d e ğ i l l e r d i v e h a t t a g e ç m i ş t e b u t o p l u m l a r b i r ç o k a l a n d a B a t ı ’ d a n d a h a ü s t ü n d u r u m d a i d i l e r . B u t o p l u m l a r i ç e k s i k l i k l e r i n d e n d e ğ i l , t a r i h t e i l k d e f a B a t ı A v r u p a ’ d a o r t a y a ç ı k a n k a p i t a l i z m i n e t k i s i v e z o r l a m a s ı y l a a z g e l i ş m i ş d u r u m a s ü r ü k l e n m i ş l e r d i r . T ü r k i y e ’ d e 1 9 6 0 -6 2 y ı l l a r ı n d a k i k i ş i b a ş ı n a d ü ş e n m i l l i g e l i r , 200 d o l a r c i v a r ı n d a d ı r . B u g e l i r d ü z e y i n e A B D 1 8 3 2 y ı l ı n d a , İ n g i l t e r e 1 8 3 7 ’ d e , İ s v i ç r e 1 8 3 9 ’ d a , F r a n s a 1 8 5 2 ’ d e , R u s y a 1 8 3 9 ’ d a , İ t a l y a 1 9 0 9 y ı l ı n d a u l a ş m ı ş t ı r . B u y a k l a ş ı m d a n h a r e k e t e d i l d i ğ i n d e , 1 9 6 2 y ı l ı n d a T ü r k i y e ’ n i n A B D ’ y i 1 3 0 , İ n g i l t e r e ’ y i 1 2 5 , F r a n s a ’ y ı 1 1 0 , İ t a l y a ’ y ı d a 5 3 y ı l g e r i d e n t a k i p e t t i ğ i s o n u c u n a v a r ı l ı y o r . A n c a k o d ö n e m d e n e A B D n e d e d i ğ e r g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n e t k i l e n d i ğ i e m p e r y a l i s t ü l k e l e r b u l u n m u y o r d u . D o l a y ı s ı y l a a z g e l i ş m i ş l i k g e l i ş m i ş l i ğ i n d ü n ü o l a r a k i f a d e e d i l e m e z . N i t e k i m g e l i ş m i ş ü l k e l e r t a r i h l e r i n h i ç b i r d ö n e m i n d e a z g e l i ş m i ş ü l k e o l m a d ı l a r . K e n d i l e r i g e l i ş i r k e n , b u g ü n k ü a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n “ a z g e l i ş m e l e r i n e ” n e d e n o l d u l a r . T ü r k i y e ’ n i n d u r u m u y l a 1 0 0 y ı l ö n c e k i İ n g i l t e r e a r a s ı n d a b i r b e n z e r l i k a r a n ı r s a , s o n d e r e c e t e h l i k e l i b i r k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l m ı ş o l u r . Y ü z y ı l ö n c e İ n g i l t e r e e m p e r y a l i s t , T ü r k i y e ’ d e y a r ı s ö m ü r g e b i r ü l k e i d i . D e m e k k i a r ad a ö n e m l i b i r n i t e l i k f a r k ı v a r . B a t ı A v r u p a ’ d a f a b r i k a s a n a y i s i n i n g e l i ş t i ğ i d ö n e m ö n c e s i n d e , O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u d a d a h i l d i ğ e r D o ğ u i m p a r a t o r l u k l a r ı n d a g e n e l t e k n o l o j i k s e v i y e , h e m e n h e m e n A v r u p a i l e e ş i t , b a z ı a l a n l a r d a o n d a n ü s t ü n d ü . D a h a s o n r a B a t ı l ı l a r m a t b a a c ı l ı k , b a r u t v e p u s u l a d a n y a r a r l a n a r a k D o ğ u y a ü s t ü n l ü k s a ğ l a m a y a b a ş l a d ı l a r . B u n u n d ı ş ı n d a B a t ı n ı n g e l i ş m e s i n i n ö z ü n d e b e l l i b a ş l ı i k i n e d e n v a r d ı r . B i r i n c i s i B a t ı n ı n f e o d a l y a p ı s ı s e r m a y e n i n b e l i r l i e l l e r d e t o p l a n m a s ı v e b ü y ü m e s i n e d a h a e l v e r i ş l i k o ş u l l a r y a r a t m ı ş t ı . İ k i n c i s i , 1 6 . y ü z y ı l d a n b a ş l a y a r a k A s y a , A f r i k a v e A m e r i k a ’ d a n s ö m ü r ü l e n a l t ı n v e g ü m ü ş g i b i d e ğ e r l i m a d e n l e r , b i l i m s e l b u l u ş l a r ı n s a n a y i y e d ö n ü ş t ü r ü l e b i l m e s i i ç i n g e r e k l i o r t a m ı s a ğ l a m ı ş t ı r . 1 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 D i ğ e r y a n d a n , c o ğ r a f i k e ş i f l e r ö n c e s i n d e d ü n y a n ı n t ü m b ö l g e l e r i n d e g e l e n e k s e l a t ö l y e t i p i ü r e t i m v e t a r ı m s a l a r t ı ğ a d a y a l ı e k o n o m i l e r m e v c u t t u r . Ü r e t i m k o n u s u n d a e n ö n e m l i b ö l g e l e r Ç i n , H i n distan v e O s m a n l ı d ı r . A v r u p a b u d ö n e m d e ü r e t i m y ö n ü n d e n b i r a ğ ı r l ı ğ ı o l m a d ı ğ ı g i b i b i r ç o k m a m u l ü d e b u r a l a r d a n i t h a l e t m e k t e d i r v e t i c a r e t y o l l a r ı ü z e r i n d e d e h a k i m i y e t i y o k t u r . 1 6 . y ü z y ı l d a b a ş l a y a n c o ğ r a f i k e ş i f l e r l e b i r l i k t e i b r e e s k i d ü n y a a l e y h i n e i ş l e m e y e b a ş l a m ı ş t ı r . Ö n c e t i c a r e t y o l l a r ı d e ğ i ş m i ş v e b ö y l e c e A k d e n i z v e i p e k y o l u t i c a r e t t e n d ı ş l a n m a s ü r e c i n e g i r m i ş t i r . B u a ç ı d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a O s m a n l ı n ı n t i c a r e t a l a n ı n d a k i v a r l ı ğ ı y a v a ş y a v a ş o r t a d a n k a y b o l m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . K a p i t a l i s t l e ş m e s ü r e c i n i n b a ş l a n g ı c ı o l a n k e ş i f l e r d ö n e m i ; A v r u p a ’ y a t i c a r i k a z a n ç l a r d ı ş ı n d a o d ö n e m e k a d a r e ş i b e n z e r i g ö r ü l m e m i ş b i r z e n g i n l i ğ i n d e a k t a r ı l d ı ğ ı “ M e r k a n t i l i s t D ö n e m ” o l a r a k a d l a n d ı r ı l a n ü ç y ü z y ı l l ı k b i r ç a ğ ı y a ş a t m ı ş t ı r . K a p i t a l i z m , s o y g u n v e k ö l e l i k l e b a ş l a m ı ş t ı r … B i r t a k ı m k a y ı t l a r d a n y o l a ç ı k ı l a r a k y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r ı n s o n u c u n d a , 1 6 . y ü z y ı l v e 1 7 . y ü z y ı l ı n i l k y a r ı s ı n a k a d a r o l a n d ö n e m i ç e r i s i n d e s a d e c e İ s p a n y a ’ y a g e t i r i l e n k ı y m e t l i m a d e n l e r i n m i k t a r ı 1 8 . 0 0 0 t o n g ü m ü ş v e 2 0 0 t o n a l t ı n ı g e ç i y o r d u . H a k i k i m i k t a r ı n i s e r e s m i k a y ı t l a r ı n i k i m i s l i o l a b i l e c e ğ i k a b u l e d i l m e k t e d i r . B u m i k t a r l a r , 1 4 9 2 t a r i h i n d e A v r u p a ’ d a m e v c u t k ı y m e t l i m a d e n s t o k u n u n 3 v e y a 5 m i s l i a r t m a s ı d e m e k t i . A v r u p a i k t i s a d i h a y a t ı n a a k t a r ı l a n k ı y m e t l i m a d e n s t o k l a r ı n ı n b i r d e n b i r e b u d e n l i a r t ı ş ı , b u ü l k e l e r d e t i c a r i f a a l i y e t l e r i n h ı z ı n ı ö n e m l i ö l ç ü d e a r t ı r m ı ş t ı r . S ö z k o n u s u d ö n e m i n k ı t a l a r a r a s ı t i c a r i t r a f i ğ i a ş a ğ ı y u k a r ı ş ö y l e y d i : A m e r i k a k ı t a s ı n d a n a l t ı n , g ü m ü ş , ç e ş i t l i b o y a l a r , t ü t ü n , ş e k e r i h r a ç e d i l i y o r ; b u n u n k a r ş ı l ı ğ ı n d a , e m e k ( i n s a n ) , y a n i zenciler ve ü r e t i m i ç i n g e r e k l i b a z ı a r a ç l a r l a b i r k ı s ı m g ı d a m a d d e l e r i i t h a l e d i l i y o r d u . A f r i k a k ı t a s ı i s e s ö m ü r ü y e d e ğ e r l i m a d e n y e r i n e d a h a d e ğ e r l i b i r v a r l ı ğ ı n ı y a n i i n s a n l a r ı n ı v e r m i ş t i r . 1 6 . y ü z y ı l d a n 1 9 . y ü z y ı l o r t a l a r ı n a k a d a r g e ç e n s ü r e d e , y a k l a ş ı k 1 0 0 m i l y o n A f r i k a l ı n ı n k ö l e o l a r a k d ü n y a n ı n g e l i ş m i ş d i ğ e r b ö l g e l e r i n e s a t ı l d ı ğ ı t a h m i n e d i l m e k t e d i r . C o ğ r a f i k e ş i f l e r v e m e r k a n t i l i z mö n c e s i n d e A s y a , ü r e t i mt e k n o l o j i s i b a k ı m ı n d a n A v r u p a ’ d a n ü s t ü n d ü . A s y a ’ n ı n b a h a r a t ı , i p e k l i v e p a m u k l u d o k u m a l a r ı k a r ş ı s ı n d a A v r u p a ’ n ı n s a t a b i l e c e ğ i p e k b i r ş e y y o k t u . O d ö n e m d e A v r u p a l ı l a r Ç i n , H i n d i s t a n , O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u , v b . ü z e r i n d e k e s i n b i r e k o n o m i k v e t i c a r i ü s t ü n l ü k s a ğ l a y a m a m ı ş l a r d ı . K a p i t a l i z m v e e m p e r y a l i z m i n ö z e l l i k l e e n ç o k s ö m ü r d ü ğ ü , e n b ü y ü k e k o n o m i k -sosyal tahribata u ğ r a t t ı ğ ı b ö l g e l e r i n , d a h a s o n r a a z g e l i ş m i ş l i ğ i n e n y o ğ u n y a ş a n d ı ğ ı y e r l e r o l d u ğ u n u g ö r m e k t e y i z . Ö t e y a n d a n , t a h r i b a t a u ğ r a y a n s a d e c e e k o n o m i k y a p ı l a r d e ğ i l d i . B u a r a d a , s ö m ü r g e l e ş t i r i l e n h a l k l a r ı n k ü l t ü r l e r i d e t a h r i p e d i l d i . B u b a k ı m d a n s ö m ü r g e c i l i k v e e m p e r y a l i z m , i n s a n l ı k t a r i h i n d e ç o k b ü y ü k v e b i r t ü r l ü k a p a n m a y a n y a r a l a r a ç m ı ş o l u y o r d u . B ö y l e l i k l e a z g e l i ş m i ş l i k s ü r e c i n e s o k u l a n ü l k e l e r i n i n s a n l a r ı , k e n d i t a r i h l e r i n d e n k o p a r ı l d ı l a r . E k o n o m i k ü s t ü n l ü k l e b i r l i k t e , k ü l t ü r e l ü s t ü n l ü k d e Bat ı ’ y a g e ç t i . S a n k i h e r ş e y k a p i t a l i z m l e b a ş l a m ı ş g i b i , t a r i h A v r u p a l ı n ı n k a l e m i y l e y e n i d e n y a z ı l d ı . O y s a , f a r k l ı k ü l t ü r l e r i n k a r ş ı l a ş m a s ı y l a , i n s a n l ı k k ü l t ü r ü ç o k d a h a b ü y ü k h a m l e l e r y a p a b i l i r d i . Ç e ş i t l i l i k , yok edildi. Tek boyutlu Avrupa-m e r k e z l i k ü l t ü r , d ü n y a y a e g e m e n o l d u . A z g e l i ş m i ş l e r , k a p i t a l i z m ö n c e s i n d e ü r e t e n v e k e n d i n e y e t e n e k o n o m i l e r d i … V a s c o d e G a m a , H i n d i s t a n ’ d a n d ö n ü ş ü n d e , M a l a b a r r a c a s ı n d a n P o r t e k i z k r a l ı n a y a z ı l m ı ş b i r d o s t l u k m e k t u b u g e t i r i y o r d u . R a c a , m e k t u b u n d a “ k r a l l ı ğ ı m d a b o l l u k h ü k ü m s ü r ü y o r . S i z i n ü l k e n i z d e a r a d ı ğ ı m t e k ş e y a l t ı n , g ü m ü ş , m e r c a n v e b o y a d ı r ” d i y o r d u . 2 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ç i n i m p a r a t o r u d a , 1 7 5 3 ’ t e İ n g i l t e r e K r a l ı I I I . G e o r g e ’ a y a z d ı ğ ı b i r m e k t u p t a : “ E l ç i n i z i n d e t a k d i r e d e c e ğ i g i b i , b i z h e r ş e y e s a h i b i z . S i z i n g a r i p v e g ö z a l ı c ı ş e y l e r i n i z e h i ç d e ğ e r v e r m i y o r u m . v e m a l l a r ı n ı z ı n k u l l a n ı l ı r l ı ğ ı s ö z k o n u s u d e ğ i l d i r . ” D i y e y a z ı y o r d u . K a p i t a l i z m , e s k i e k o n o m i l e r i k e n d i m e r k e z i e t r a f ı n d a ç e v r e l e ş t i r d i … 1 6 . v e 1 7 . y ü z y ı l l a r d a A v r u p a ’ d a k a p i t a l i z m e g e ç i l d i k t e n s o n r a , d ü n y a d a J a p o n y a d ı ş ı n d a k a l a n b ö l g e l e r i n t a r i h l e r i n i , k a p i t a l i z m i l e k a p i t a l i s t o l m a y a n ü r e t i m t a r z l a r ı n ı n k a r ş ı l ı k l ı i l i ş k i s i ç e r ç e v e s i n d e incelemek gerekiyor. B ud ö n e m d eB a t ı k a p i t a l i s t l e ş i r k e nd i ğ e r b ö l g e l e r d ei s eç e v r e l e ş m es ü r e c i y a ş a n m ı ş t ı r . Ç e v r e l e ş m e s ü r e c i , h e r b ö l g e d e b e n z e r s o n u ç l a r ı o l u ş t u r d u ğ u g i b i b a z ı f a r k l ı g e l i ş i m l e r i d e y a ş a t m ı ş t ı r . M e r k e zd i y et a n ı m l a n a ns a n a y i l e ş m i şe k o n o m i l e r , k e n d i g e l i ş m e l e r i d o ğ r u l t u s u n d a , k e n d i e k o n o m i l e r i n i n d i n a m i k l e r i n e b a ğ l ı e k o n o m i l e r o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . 1 7 6 0 ’ l a r d a n i t i b a r e n g e l i ş e n b i r d i z i t e k n i k y e n i l i k s a y e s i n d e , p a m u k l u t e k s t i l d a l ı n d a b a s i t e l a l e t l e r i n e d a y a n a n ü r e t i m s ü r e c i y e r i n i b u h a r g ü c ü n e d a y a n a n m a k i n e l e r i n k u l l a n ı l d ı ğ ı , ü c r e t l i i ş ç i l e r i n ç a l ı ş t ı k l a r ı f a b r i k a s i s t e m i n e b ı r a k m a y a b a ş l a d ı . S a n a y i d e v r i m i y l e b i r l i k t e İ n g i l t e r e b a ş t a o l m a k ü z e r e B a t ı A v r u p a ü l k e l e r i n d e l i b e r a l d ü ş ü n c e n i n t e ş e k k ü l e t m e y e b a ş l a d ı ğ ı , m i l l i y e t ç i m o n a r ş i l e r i n k u r u l a r a k m e r k a n t i l i s t b i r p o l i t i k a t a k i p e t t i k l e r i g ö r ü l m e k t e d i r . İ z l e n e n m e r k a n t i l i s t s i y a s e t i n b i r n e t i c e s i o l a r a k , o r t a ç a ğ ı n k ü ç ü k p a z a r l a r ı n ı n yerini b ü y ü k p a z a r l a r a l m ı ş , k u r u l a n b ü y ü k v e m o d e r n o r d u l a r ı n i h t i y a c ı n ı k a r ş ı l a m a k ü z e r e s a v a ş s a n a y i i t e ş e k k ü l e t m i ş v e t i c a r i h a y a t a b i r t a k ı m y e n i l i k l e r g e t i r i l m i ş t i r . B u ç e r ç e v e d e , ü r e t i m v e i h r a c a t t e ş v i k e d i l e r e k y e n i p a z a r l a r a r a n m ı ş , h a m m a d d e i h r a c a t ı n a v e m a m u l m a l g i r d i s i n e b i r t a k ı mt a h d i t l e r k o n u l m u ş v e b ü y ü k t i c a r e t k u m p a n y a l a r ı k u r u l m u ş t u r . S a n a y i i n k ı l a b ı n ı n b a ş l a d ı ğ ı i l k ü l k e o l a n İ n g i l t e r e ’ d e 1 7 6 0 y ı l ı n d a J a m e s W a t t b u h a r m a k i n e s i n i i c a t e t t i . B ö y l e c e s a n a y i d e ö n e m l i b i r g e l i ş m e olarak i n s a n g ü c ü y e r i n e m a k i n e h a k i m o l d u . B u n u y i n e İ n g i l t e r e ’ d e 1 7 7 7 ’ d e H a r g r a v e ’ i n i p l i k b ü k m e m a k i n e s i n i , 1 7 8 6 ’ d a d a C a r t w r i g h t ’ i n d o k u m a m a k i n e s i n i i n s a n l ı ğ ı n h i z m e t i n e s o k m a l a r ı t a k i p e t t i . B u y e n i b u l u ş l a r s a y e s i n d e t e k s t i l ü r e t i m i n d e b ü y ü k a r t ı ş l a r o l d u . N i t e k i mİ n g i l t e r e ’ n i n 1 7 8 2 y ı l ı n d a 1 1 . 2 8 0 o l a n h a mi p e k i t h a l a t ı , 1 8 2 0 y ı l ı n d a % 1 2 0 0 a r t ı ş l a 1 4 4 . 8 1 8 t o n a u l a ş m ı ş t ı r . B u a r t ı ş d a h a 1 s o n r a k i y ı l l a r d a d a d e v a m e d e r e k 1 8 6 0 ’ l ı y ı l l a r ı n b a ş ı n d a 5 . 0 0 0 . 0 0 0 t o n o l m u ş t u r . S a n a y i d e v r i m i , ö n c e İ n g i l t e r e s o n r a d a B a t ı A v r u p a e k o n o m i l e r i n i m a m u l m a l l a r d a u c u z v e k i t l e s e l ü r e t i c i l e r d u r u m u n a g e t i r d i . 1 9 . y ü z y ı l ı n i k i n c i ç e y r e ğ i n e g e l i n d i ğ i n d e , ö n d e g e l e n A v r u p a ü l k e l e r i , b i r y a n d a n m a m u l m a l l a r ı i ç i n P a z a r b u l m a y a , d i ğ e r y a n d a n d a b o l v e u c u z g ı d a v e hammadde kaynakl a r ı s a ğ l a m a y a ç a l ı ş ı y o r l a r d ı . D ü n y a b o y u t u n d a g e l i ş e n t i c a r e t i n , d ü n y a ö l ç e ğ i n d e y e n i u z m a n l a ş m a v e ü r e t i mk a l ı p l a r ı n ı n d o ğ m a s ı n a y o l a ç t ı ğ ı n ı g ö r ü y o r u z . A v r u p a s a n a y i m a l l a r ı n ı n r e k a b e t i , ç e v r e d e b i r ç o k s a n a y i ö n c e s i ü r e t i mf a a l i y e t i n i y ı k m ı ş , t a r ı mi l e t a r ı md ı ş ı f a a l i y e t l e r i n b i r l i k t e l i ğ i n i o r t a d a n k a l d ı r m ı ş t ı r . Ö t e y a n d a n , d ü n y a p a z a r l a r ı i l e b ü t ü n l e ş m e , ü r ü n e k i m k a l ı p l a r ı n d a g e ç i m l i k ü r ü n l e r d e n , i h r a c a t a y ö n e l i k 2 m e t a ü r e t i m i n e d o ğ r u b i r k a y m a y ı d a b e r a b e r i n d e g e t i r m i ş t i r . K a p i t a l i s t g e l i ş m e n i n b u a ş a m a s ı n d a , e ş i t s i z l i k t e m e l i ü z e r i n d e b i r u l u s l a r a r a s ı i ş b ö l ü m ü g i d e r e k y e r l e ş m e y e b a ş l a d ı . B ö y l e b i r i ş b ö l ü m ü n ü n y e r l e ş m e s i y l e d ü n y a , s a n a y i m e r k e z l e r i i l e b u m e r k e z l e r e h a m m a d d e v e t a r ı m ü r ü n l e r i s a ğ l a y a n a z g e l i ş m i ş d e n i l e n ü l k e l e r d e n o l u ş a n b i r y a p ı o l m a y a b a ş l a d ı . İ n g i l t e r e ’ n i n s a n a y i l e ş m e s i n i n i l k d ö n e m i n e r a s t l a y a n 1 7 8 0 -1 8 3 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a k i e l l i y ı l l ı k d e v r e d e , p a m u k l u s a n a y i b a ş k a h i ç b i r s a n a y i d a l ı y l a k a r ş ı l a ş t ı r ı l a m a y a c a k k a d a r ö n e m k a z a n d ı . Ö y l e k i b u d ö n e m d e İ n g i l i z i h r a c a t ı n ı n y a r ı s ı n ı p a m u k l u s a n a y i ü r ü n l e r i o l u ş t u r m a k t a y d ı . G e r ç e k a n l a m d a 1 2 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 3 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 İ n g i l t e r e ’ n i n h e m ö d e m e l e r d e n g e s i h e m d e g e n e l o l a r a k t a ş ı m a c ı l ı ğ ı n v e d e n i z a ş ı r ı t i c a r e t i n ö n e m l i b i r k ı s m ı y a l n ı z c a s a n a y i z e n g i n l i ğ i n e d a y a n m a k t a y d ı . P a m u k l u s a n a y i i n s e r m a y e b i r i k i m i n e k a t k ı s ı d a d i ğ e r l e r i n d e n ç o k o l m u ş t u r . 1 8 2 0 ’ l e r d e n i t i b a r e n İ n g i l i z p a m u k l u l a r ı ç o k k a z a n ç l ı f a k a t a y n ı z a m a n d a d a h a d i r e n ç l i A v r u p a v e A B D p a z a r l a r ı n d a n g e l i ş m e m i ş ü l k e l e r e k a y m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . B u b ö l g e l e r d e n i l k i L a t i n A m e r i k a ü l k e l e r i o l m u ş t u r . İ k i n c i b ö l g e i s e d a h a s o n r a İ n g i l t e r e i h r a c a t ı i ç i n h a y a t i b i r ö n e m k a z a n a c a k o l a n 3 H i n d i s t a n v e U z a k d o ğ u i d i . F a k a t S a n a y i D e v r i m i n i n h e m e n s o n r a s ı n d a , h e n ü z “ a z g e l i ş m i ş ” ü l k e l e r d e n m e r k e z e d o ğ r u m a d e n l e r i n i h r a c ı d ö n e m i b a ş l a m a m ı ş t ı . A z g e l i ş m i ş l e ş e ny a d aa z g e l i ş m i ş l i k s ü recine giren ü l k e l e r d e n s a n a y i l e ş m i ş k a p i t a l i s t ü l k e l e r e m a d e n l e r i n i h r a c ı , h e m b ü y ü k y a t ı r ı m l a r ı g e r e k t i r i y o r d u h e m d e o d ö n e m i n u l a ş ı m t e k n o l o j i s i y e n i o l d u ğ u n d a n , m a d e n l e r i n B a t ı y a t a ş ı n m a s ı y ü k s e k u l a ş ı m m a l i y e t l e r i n e k a t l a n m a y ı z o r u n l u k ı l ı y o r d u . B u a ş a m a d a d e m i r , k ö m ü r v e ö t e k i b a z ı m a d e n l e r A v r u p a ü l k e l e r i n i n k e n d i a r a l a r ı n d a k i t i c a r e t t e n s a ğ l a n ı y o r , ç o ğ u z a m a n d a İ n g i l t e r e ’ d e o l d u ğ u g i b i i t h a l a t fazla gerekli olmuyordu. B i r t a r a f t a nm e r k e z d e k i k a p i t a l i s t ü l k e l e r d et a r ı ms e k t ö r ü n d ee m e k v e r i m l i l i ğ i n i ng ö r e l i d ü ş ü k l ü ğ ü v e b u n u n s o n u c u n d a i ç p a z a r ı n d a r l ı ğ ı , ö t e y a n d a n “ s e r b e s t r e k a b e t ” k o ş u l l a r ı n d a h e r f i r m a n ı nk a r ı n ı a z a m i l e ş t i r m ez o r u n l u l u ğ u , k a p i t a l i s t l e r i a z g e l i ş m i ş l e ş e nç e v r eü l k e l e r ed o ğ r u y a y ı l m a y a z o r l u y o r d u . B u d a h a m m a d d e v e t a r ı mü r ü n l e r i n i n a r t a n o r a n d a ç e v r e ü l k e l e r d e n s a ğ l a n m a s ı n ı g e r e k t i r i y o r d u . D a h a s o n r a k i a ş a m a d a , m a d e n l e r i n d e ç ı k a r t ı l ı p m e r k e z e t a ş ı n m a s ı g ü n d e m e g e l e c e k t i . P l a n t a s y o n l a r l a b i r l i k t e m a d e n l e r i n d e ç ı k a r t ı l ı p m e r k e z e t a ş ı n m a s ı n ı n , s e r m a y e b i r i k i m i n e b ü y ü k k a t k ı s ı o l m u ş t ur. S a n a y i d e v r i m i i l e b i r l i k t e , İ n g i l t e r e b a ş t a o l m a k ü z e r e F r a n s a , A l m a n y a , v b . k a p i t a l i s t ü l k e l e r ç e v r e ü l k e l e r e s a n a y i ü r ü n l e r i s a t m a y a b a ş l a d ı l a r . F a k a t a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r e b u ü r ü n l e r i n s a t ı l a b i l m e s i , b u s o n u n c u ü l k e l e r i n p a z a r l a r ı n ı n k a p i t a l i s t s a n a y i ü r ü n l e r i t a r a f ı n d a n k e s i n o l a r a k e l e g e ç i r i l m e s i i ç i n y e r l i g e l e n e k s e l z a n a a t l a r ı n y ı k ı l m a s ı g e r e k i y o r d u . B u ü l k e l e r d e k i g e l e n e k s e l z a n a a t l a r ı n y ı k ı l m a s ı y l a , s a n a y i i l e t a r ı m b ü t ü n l ü ğ ü n ü n p a r ç a l a n m a s ı v e g e l e n e k s e l e k o n o m i n i n y ö n ü n ü n m e r k e z d e k i k a p i t a l i st b i r i k i m e ç e v r i l m e s i g e r ç e k l e ş e b i l i r d i . N e v a r k i , g e l e n e k s e l y ö n t e m l e r l e d e ü r e t i l s e l e r , y e r l i s a n a y i ü r ü n l e r i n i n f i y a t l a r ı h i ç b i r z a m a n A v r u p a ’ n ı n f a b r i k a m a l l a r ı n d a n p a h a l ı d e ğ i l d i . B u n e d e n l e , b u ü l k e l e r d e k i y e r l i s a n a y i l e r i n y ı k ı l m a s ı , n o r m a l e k o n o m i k r e k a b e t l e m ü m k ü n o l m u y o r d u . B i r ç o k d u r u m d a , e k o n o m i d ı ş ı f a k t ö r l e r d e v r e y e s o k u l a r a k y e r l i s a n a y i l e r y o k e d i l e b i l d i . 2 . Ç e v r e l e ş t i r m e Ç e v r e l e ş m e s a d e c e e k o n o m i k y o l l a r d a n g e r ç e k l e ş m i y o r d u , s i y a s e t v e s a v a ş d a b u y o l d a s ı k ç a b a ş v u r u l a n b i r ç ö z ü m d ü … 1800 ’ l üy ı l l a r ı nb a ş ı n d aH i n d i s t a n , d ü n y a n ı ne nö n e m l i t e k s t i l ü r e t i c i s i v ei h r a c a t ç ı s ı d u r u m u n d a y d ı . 1 8 1 3 y ı l ı n d a H i n t p a m u k l a r ı v e i p e k l i l e r i İ n g i l i z k u m a ş l a r ı n d a n % 5 0 -% 6 0 o r a n ı n d a d a h a u c u z d u . F a k a t o t a r i h t e n s o n r a H i n t p a z a r ı İ n g i l i z s e r m a y e s i t a r a f ı n d an fethedilecektir. Bu f e t h e t m e e k o n o m i k y o l d a n d e ğ i l ( H i n d i s t a n ’ d a m a l i y e t ç o k d a h a u c u z o l d u ğ u n d a n , t e k b a ş ı n a b i r e k o n o m i k f e t i h o l a n a k s ı z d ı ) s a v a ş v e s i y a s e t y o l u y l a g e r ç e k l e ş t i . F e t i h t e n s o n r a İ n g i l t e r e e k o n o m i k b a s k ı y ı u y g u l a m a y a b a ş l a r . “ İ n g i l t e r e ’ y e g i d e n H i n t k u m a ş l a r ı n d a n y ü k s e k v e r g i a l ı n m a y a b a ş l a n d ı . İ l k d ö n e m d e k u m a ş f i y a t ı n ı n % 7 0 ’ i i l e % 8 0 ’ i o r a n ı n d a , d a h a s o n r a l a r ı % 2 0 ’ s i o r a n ı n d a , 3 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 4 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 “ H i n d i s t a n ’ a g i r e n İ n g i l i z k u m a ş l a r ı n d a n a z v e r g i a l ı n d ı , % 3 i l e % 4 o r a n ı n d a , İ n g i l i z i h r a c a t ı n ı n % 2 5 ’ i H i n d i s t a n ’ a y a p ı l ı y o r d u . H i n d i s t a n ’ d a t e k s t i l s a n a y i s i y ı k ı l m a y a b a ş l a d ı . P a m u k t a r l a l a r ı n ı n h a y a t l a r ı n ı s ü r d ü r e b i l m e l e r i i s e , h a m p a m u ğ u n İ n g i l t e r e ’ y e i h r a ç e d i l m e s i y ü z ü n d e n d i r . B ö y l e c e H i n t e k o n o m i s i n d e A v r u p a ’ n ı n a k s i n e h a r e k e t o l u ş t u . E m e k ç i l e r ş e h i r l e r i t e r k e d i p k ı r l a r a d ö n ü y o r d u v e a ç l ı k y e r l e ş i y o r d u . ” K a p i t a l i s ty a y ı l m as o n u c ui ş l e r i n d e no l a nH i n t l i z a n a a t k a r l a ri ç i n , İ n g i l t e r ev eB a t ı A v r u p a ’ n ı n k i n d e n f a r k l ı b i r d u r u m o r t a y a ç ı k m ı ş t ı . B a t ı ’ d a f a b r i k a s a n a y i g e l e n e k s e l s a n a y i y ı k t ı ğ ı n d a , a ç ı ğ a ç ı k a n e m e k , g e l i ş e n f a b r i k a s a n a y i n e k a y d ı r ı l a b i l m i ş t i . O y s a H i n d i s t a n g i b i ç e v r e ü l k e l e r d e b ö y l e b i r d u r u m s ö z k o n u s u d e ğ i l d i . M ü l k s ü z l e ş e n e s k i z a n a a t k a r l a r ş i m d i k ı r l a r a , t a r ı m s e k t ö r ü n e d ö n m e k z o r u n d a y d ı l a r . B ö y l e c e , İ n g i l t e r e ’ n i n s a n a y i l e ş m e s i v e k e n t l e ş m e s i n i n ç e v r e d e d o ğ u r d u ğ u k a r ş ı t s o n u ç , s a n a y i s i z l e ş m e k v e ş e h i r s i z l e ş m e k o l m u ş t u r . R . P a l m e D u t t , b u k o n u d a ş u n l a r ı y a z ı y o r : “ 1 8 1 5 i l e 1 8 3 2 a r a s ı n d a H i n t p a m u k l u l a r ı n ı n i h r a c a t ı 1 . 3 m i l y o n s t e r l i n d e n 1 0 0 b i n s t e r l i n e d ü ş t ü . B u , 1 6 y ı l d a 1 2 -1 3 k a t t i c a r i k a y ı p d e m e k t i r . A y n ı d ö n e m d e H i n d i s t a n ’ a İ n g i l t e r e ’ d e n i t h a l e d i l e n p a m u k l u k u m a ş ı n d e ğ e r i , 2 6 b i n İ n g i l i z l i r a s ı n d a n 4 0 0 b i n İ n g i l i z l i r a s ı n a y ü k s e l d i . B u d a y a k l a ş ı k 1 6 k a t a r t ı ş d e m e k t i r . Y ü z y ı l l a r c a d ü n y a n ı n d ö r t b u c a ğ ı n a p a m u k l u dokuma ihracat eden Hindistan, 1 8 5 0 y ı l ı n d a t ü m İ n g i l i z p a m u k l u l a r ı n ı n d ö r t t e b i r i n i i t h a l e d i y o r d u . ” B u s ü r e c i n s o n u c u n d a , H i n d i s t a n ’ ı n e n s a n a y i l e ş m i ş k e n t i o l a n D a k k a ’ n ı n n ü f u s u , 1 8 4 0 ’ l ı y ı l l a r a g e l i n d i ğ i n d e 1 5 0 b i n d e n 3 0 -4 0 b i n e d ü ş m ü ş t ü . R . P a l m e D u t t , H i n d i s t a n ’ ı n h a m p a m u k i h r a c a t ı n ı n d a İ n g i l i z s a n a y i s i n i n i h t i y a c ı d o ğ r u l t u s u n d a a r t t ı ğ ı n ı e k l i y o r . Ö t e y a n d a n , ç a y d ı ş ı n d a h u b u b a t , ö z e l l i k l e p i r i n ç v e b u ğ d a y i h r a c a t ı n ı n d a 1 8 4 9 ’ d a 8 5 8 b i n s t e r l i n d e n , 1 9 1 4 ’ t e 1 9 m i l y o n 3 0 0 b i n s t e r l i n e u l a ş t ı ğ ı n ı y a z ı y o r . Ü r e t i m i n H i n t l i i n s a n l a r ı n i h t i y a c ı i ç i n d e ğ i l d e d ı ş p a z a r ı n i h t i y a ç l a r ı i ç i n y a p ı l m a s ı , d o ğ a l o l a r a k y i y e c e k m a d d e l e r i ü r e t i l e n a l a n l a r ı n d a r a l m a s ı s o n u c u n u d o ğ u r m u ş t u . 2 . 1 . Ç e v r e l e ş m e S ü r e ç l e r i Ç e v r e l e ş m e s ü r e c i i k i a y r ı a m a b i r b i r i y l e i l i ş k i l i b a ş l ı k a l t ı n d a t o p l a n a b i l i r : Yap ı l a n m a ve S e r m a y e s i z l e ş m e. 2 . 1 . 1 . Y a p ı l a n m a Y a p ı l a n m a i l e ç e v r e d e k i k a p i t a l i z m ö n c e s i g e l e n e k s e l ü r e t i m t a r z ı n ı n , d ü n y a k a p i t a l i z m i y l e i l i ş k i y e g i r d i k t e n s o n r a d e ğ i ş m e s i n i v e / v e y a d ö n ü ş ü m e u ğ r a m a s ı n ı k a s t e d i y o r u z . K a p i t a l i z m i l e k a r ş ı l a ş a n e k o n o m i l e r d e k e n d i k e n d i n e y e t e n v e i ç i h t i y a ç l a r ç e r ç e v e s i n d e ü r e t i m y a p a n t a r ı m , m o n o p r o d ü k s i y o n a g e ç i y o r v e t o p r a k l a r ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u B a t ı ’ d a k i f a b r i k a l a r a g e r e k l i h a m m a d d e l e r i ü r e t i r h a l e g e t i r i l i y o r d u . A y r ı c a ü l k e i ç i n d e k i k ü ç ü k s a n a y i v e e l s a n a t l a r ı ü r e t imi ise u c u z s a n a y i m a l l a r ı k a r ş ı s ı n d a y ı k ı l ı y o r v e n e r e d e y s e b i r ç o k b ö l g e d e ş e h i r h a y a t ı n ı s o n a e r d i r e c e k ş e k i l d e t a r ı m a g ö ç l e r e v e i ş s i z l i ğ e n e d e n o l u y o r d u . Kapitalizm-ö n c e s i ü r e t i m y a p ı l a r ı y ı k ı l ı p , b u ü l k e l e r d e k i e k o n o m i k y a p ı l a r m e r k e z d e k i k a p i t a l i s t s e r m a y e b i r i k i m i d i n a m i ğ i n e b a ğ l a n ı n c a , b u ü l k e l e r d e k i s ı n ı f s a l y a p ı l a r d a d o ğ a l o l a r a k d ö n ü ş ü m e u ğ r a y a c a k t ı . B a t ı e k o n o m i l e r i i l e y a p ı l a n t i c a r e t i n ö n e mk a z a n m a s ı , t o p r a k l a r ı n d a a z s a y ı d a m ü l k s a h i b i n i n e l i n d e t o p l a n m a s ı s o n u c u n u d o ğ u r d u . G e n i ş e k i l e b i l i r a l a n l a r ı k o n t r o l e t m e k v e b u r a l a r d a B a t ı d a k i s e r m a y e b i r i k i m i n i n i h t i y a ç d u y d u ğ u m a l l a r ı ü r e t m e k , t o p r a k z e n g i n l e r i i ç i n s o n d e r e c e k a r l ı b i r i ş h a l i n e g e l m i ş t i . E n v e r A b d ü l -M a l i k , M ı s ı r i l e i l g i l i o l a r a k ş u n l a r ı y a z ı y o r : “ K ö y l e r d e v e ş e h i r l e r d e k i s e f a l e t i l e b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i n i n z e n g i n l e ş m e s i a r a s ı n d a b i r t e z a t v a r d ı . B u s o n u n c u l a r , i s t i l a c ı l a r ı n g ü c ü n e 5 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 d a y a n a r a k d ü z e n l i b i r m ü ş t e r i b u l m u ş l a r d ı . T o p r a k z e n g i n l e r i h e r s e f e r i n d e i s t i l a c ı l a r a d a h a b ü y ü k z e n g i n l i k s u n u y o r l a r d ı . M ı s ı r b i r u ç t a n b i r u c a L a n c a s h i r e ’ d e k i f a b r i k a l a r a p a m u k y e t i ş t i r e n b ü y ü k b i r p l a n t a s y o n a d ö n ü ş m ü ş t ü . B ö y l e c e b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i y l e B ü y ü k B r i t a n y a a r a s ı n d a b i r s i y a s i i t t i f a k o l u ş t u . T o p r a k a i l e l e r i n i n b a ş ı n d a d a k r a l a i l e s i v a r d ı . B u i t t i f a k , y a k l a ş ı k ü ç ç e y r e k y ü z y ı l g e ç e rli o l a c a k t ı . ” M ı s ı r ’ ı n p a m u k i h r a c a t ı , 1 8 2 3 ’ t e 1 . 5 m i l y o n s t e r l i n d e n , 1 8 5 0 ’ d e 5 m i l y o n s t e r l i n e 1 8 8 0 ’ d e 2 2 m i l y o n s t e r l i n e , 1 9 1 3 ’ t e i s e 6 0 m i l y o n s t e r l i n e y ü k s e l e r e k , t e k b i r m a l ü r e t e n v e b u n u n e r e d e y s e t e k b i r ü l k e y e s a t a n b i r ü l k e k o n u m u n a g e l m i ş t i r . Ta r ı me k o n o m i l e r i o l d u k l a r ı h a l d e b i r ç o k a z g e l i ş m i ş ü l k e n i n k e n d i i h t i y a ç l a r ı o l a n ü r ü n l e r , ö z e l l i k l e d e g ı d a m a d d e l e r i y ö n ü n d e n d ı ş a b a ğ ı m l ı o l a n l a r ı n ı n t e m e l i n d e , u l u s l a r a r a s ı i ş b ö l ü m ü n ü n a d ı g e ç e n ü l k e l e r e e m p o z e e t t i ğ i “ u z m a n l a ş m a ” y a t m a k t a d ı r . Ekonomik ü l k e l e r d e n g e l e n ü r ü n l e r , e k o n o m i d ı ş ı z o r l a m a l a r ı n d e v r e y e g i r m e s i y l e , ç e v r e ü l k e l e r d e k i y e r l i s a n a y i y i y o k e t t i . B u n u n s o n u c u n d a , ö n e m l i ö l ç ü d e i ş g ü c ü a ç ı ğ a ç ı k t ı . Y e r l i s a n a y i n i n y ı k ı l m a s ı y l a , k ı r l a k e n t a r a s ı n d a k i b ü t ü n l ü k v e t a m a m l a y ı c ı l ı k o r t a d a n k a l k t ı . E s k i d e n g e l e n e k s e l t e k n i k l e r l e ü r e t i l e n t ü k e t i m m a l l a r ı v e b i r k ı s ı m ü r e t i m a r a ç l a r ı , b u a ş a m a d a n s o n r a , i t h a l a t y o l u y l a i l e r i k a p i t a l i s t ü l k e l e r d e n e l d e e d i l m e y e b a ş l a d ı . B ö y l e c e s ö z k o n u s u s o s y a l f o r m a s y o n l a r ı n i ç b ü t ü n l ü k l e r i v e t u t a r l ı l ı k l a r ı o r t a d a n k a l d ı r ı l m ı ş o l u y o r d u . Ç e v r e ü l k e l e r i n b i r b i r i y l e o l a n t i c a r e t i , y e r i n i m e r k e z ç e v r e t i c a r e t i n e b ı r a k m ı ş t ı . B u d u r u m , y e r l i s a n a y i l e r i n y ı k ı l m a s ı n ı n d a b i r s o n u c u d u r . E k o n o m i d e “ d i n a m i k ” o l a n s e k t ö r , i h r a c a t s e k t ö r ü d ü r . B e l l i b a ş l ı ü r e t i ma l a n l a r ı d a t a r ı mv e m a d e n c i l i k t i . B u n u n y a n ı n d a , i h r a c a t s e k t ö r ü e t r a f ı n d a , t i c a r i e t k i n l i k l e r i n y o ğ u n l a ş t ı ğ ı b i r h i z m e t s e k t ö r ü o l u ş m u ş t u r . K a p i t a l i s t m e t r o p o l l e r e y ö n e l i k “ b ü y ü k ö l ç e k t e ” ü r e t i m y a p ı l m a s ı , b i r ç o k ç e v r e ü l k e d e , i k i s o s y a l s ı n ı f ı n g ü ç k a z a n m a s ı v e s i y a s a l i k t i d a r ü z e r i n d e s ö z s a h i b i o l m a s ı s o n u c u n u d o ğ u r d u . B u n l a r , t o p r a k z e n g i n l e r i v e i h r a c a t ç ı l a r d ı r . T o p r a k z e n g i n l e r i v e i h r a c a t ç ı l a r d ı ş ı n d a , i h r a c a t g e l i r l e r i a r t t ı k ç a z e n g i n l e ş e n t o p r a k s a h i p l e r i v e i h r a c a t ç ı l a r ı n ç e v r e s i n d e o l u ş a n a z ı n l ı ğ ı n i h t i y a ç l a r ı n ı k i b u n l a r e k s e r i “ l ü k s ” d e n e b i l e c e k i h t i y a ç l a r d ı k a r ş ı l a y a n b i r d e i t h a l a t ç ı l a r g u r u b u o r t a y a ç ı k t ı . F a k a t b u s o n u n c u g u r u p , h i ç b i r z a m a n e g e m e n g ü ç l e r k o a l i s y o n u n e ş i t b i r o r t a ğ ı d u r u m u n a g e l m e m i ş t i . B u d ö n e m d e ç e v r e ü l k e l e r d e k u r u l a n s ı n ı r l ı “ s a n a y i ” i s e , i h r a ç m a l l a r ı n ı b a z ı b a s i t d ö n ü ş ü m l e r e u ğ r a t a r a k u l a ş ı mm a l i y e t l e r i n i a z a l t m a k i ç i n k u r u l a n , b a s i t t e k n o l o j i k u l l a n a n v e g e n e l l i k l e i h r a c a t o d a k l ı s a n a y i l e r d i r . B u n l a r ı n b i r ç o ğ u d a ç e v r e ü l k e v a t a n d a ş l a r ı y e r i n e g e l i ş m i ş ü l k e y u r t t a ş l a r ı t a r a f ı n d a n k u r u l m u ş f a b r i k a l a r d ı r . 2 . 1 . 2 . S e r m a y e s i z l e ş m e S e r m a y e s i z l e ş m e i l e d ü n y a k a p i t a l i s t s i s t e m i n i n h i y e r a r ş i k y a p ı s ı i ç i n d e , m e r k e z i l e ç e v r e a r a s ı n d a k i e ş i t s i z i l i ş k i l e r i n s o n u c u o l a r a k m e r k e z e a r t ı d e ğ e r a k t a r ı l m a s ı n ı k a s t e d i y o r u z . S e r m a y e s i z l e ş m e , ç e v r e ü l k e l e r e v e r i l e n b o r ç l a r ı n g e t i r i l e r i v e k a r a k t a r ı m l a r ı y a n ı n d a t i c a r e t h a d l e r i n d e k i ç e v r e ü l k e ü r e t i m i o l a n b i r i n c i l m a l l a r a l e y h i n e g e l i ş m e l e r l e g e r ç e k l e ş m e k t e i d i . Ü r e t i m k a l ı b ı n d a k i z o r u n l u u z m a n l a ş m a , ç e v r e ü l k e l e r i n t i c a r e t h a d l e r i n d e k i b o z u l m a k a r ş ı s ı n d a ç a r e s i z c e b u durumu kabullenmelerini getiriyordu. 1 9 . y ü z y ı l ı n i l k y a r ı s ı n d a , m e r k e z d e n s e r m a y e i h r a c ı n ı n ç o k s ı n ı r l ı o l d u ğ u d ö n e m d e , m e r k e z -ç e v r e t i c a r e t i g e n i ş l e d i . D a h a s o n r a l a r ı i s e , t i c a r e t i n g e l i ş m e s i n i k o l a y l a ş t ı r m a k a m a c ı y l a ö n e m l i m i k tarda 4 y a b a n c ı s e r m a y e n i n a l t y a p ı t e s i s l e r i n e y a t ı r ı l d ı ğ ı d ö n e m l e r o l m u ş t u r . 4 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 6 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 X I X . y ü z y ı l ı n s o n i k i o n y ı l ı n d a , s e r m a y e n i n y o ğ u n l a ş m a s ı v e m e r k e z i l e ş m e s i s o n u c u , b ü y ü k t e k e l l e r , f i r m a g u r u p l a r ı , k a r t e l l e r , v b . o r t a y a ç ı k t ı . B ö y l e c e k a p i t a l i s t b i r i k i m d e y e n i b i r d ö n e m b a ş l ı y o r d u . B u d ö n e m d e , ç e v r e ü l k e l e r e y ö n e l i k s a n a y i m a l l a r ı i h r a c ı y a n ı n d a , s e r m a y e i h r a c ı n ı n b a ş l a m a s ı i ç i n , B a t ı d a s e r m a y e n i n b e l i r l i b i r b ü y ü k l ü ğ e u l a ş m a s ı g e r e k i y o r d u . İ k i n c i o l a r a k d a , b u b i r i n c i o l g u n u n s o n u c u n d a , s e r m a y e s a h i p l i ğ i y l e g i r i ş i m c i l i k f o n k s i y o n l a r ı n ı n b i r b i r i n d e n a y r ı l m ı ş o l m a s ı g e r e k i y o r d u . K a p i t a l i z m i n “ s e r b e s t r e k a b e t ç i ” d ö n e m i n d e g i r i ş i m c i ( m ü t e ş e b b i s ) , e k s e r i k u l l a n d ı ğ ı s e r m a y e n i n d e s a h i b i y d i . S e r m a y e s a h i p l i ğ i i l e m ü t e ş e b b i s l i k f o n k s i y o n l a r ı n ı n b i r b i r i n d e n a y r ı l m a d ı ğ ı b i r o r t a m d a , s e r m a y e i h r a c a t ı m ü m k ü n d e ğ i l d i r . B ö y l e b i r s ü r e c i n b a ş l a y a b i l m e s i , a n o n i m ş i r k e t l e r i n o r t a y a ç ı k m a s ı y l a o l u ş m u ş t u r . A n o n i m ş i r k e t l e r i n v e b ü y ü k m a l i k u r u l u ş l a r ı n , b a n k a v e k o n s o r s i y u m l a r ı n o r t a y a ç ı k m a s ı y l a s e r m a y e s a h i p l i ğ i i l e t e ş e b b ü s ( g i r i ş i m c i l i k ) f o n k s i y o n l a r ı b i r b i r i n d e n a y r ı l a b i l m i ş t i r . Ş ü p h e s i z , s e r m a y e n i n s ö m ü r g e v e y a r ı -s ö m ü r g e ü l k e l e r e i h r a ç e d i l m e s i , s e r m a y e i h r a ç e d e n ü l k e l e r d e “ s e r m a y e f a z l a s ı ” o l m a s ı n d a n v e y a y a t ı r ı l a b i l i r a l a n y o k l u ğ u n d a n d e ğ i l d i r . K a r l ı l ı k o r a n ı ç e v r e ü l k e l e r d e d a h a y ü k s e k o l d u ğ u i ç i n , s e r m a y e b u y ö r e l e r e k a y d ı r ı l m ı ş t ı r . B u r a d a d i k k a t e d i l m e s i g e r e k e n b i r n o k t a , s e r m a y e i h r a c ı n ı n m a l i h r a c ı n ı n y e r i n i a l m a d ı ğ ı d ı r . T a m t e r s i n e ; s e r m a y e i h r a c ı a r t t ı k ç a m a l i h r a c ı d a a y n ı y ö n d e a r t ı ş g ö s t e r m i ş t i r . S e r m a y e i h r a c ı , d a h a ö n c e i t h a l e d i l e n t ü k e t i m m a l l a r ı n a s e r m a y e m a l l a r ı i h r a c ı n ı d a e k l e m i ş t i r . B u d ö n e m d e s e r m a y e i h r a c ı , d a h a ç o k d e v l e t l e r e b o r ç v e r m e ş e k l i n d e o l u y o r d u . O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u n d a , X I X . Y ü z y ı l ı n i k i n c i y a r ı s ı n d a v e X X . Y ü z y ı l ı n b a ş l a r ı n d a , e n b ü y ü k y a b a n c ı s e r m a y e d e m i r y o l l a r ı n a y a t ı r ı l m ı ş t ı r . Y a b a n c ı s e r m a y e y a t ı r ı m l a r ı n ı n e n b ü y ü k b ö l ü m ü n ü n u l a ş ı m s e k t ö r ü n e , ö z e l l i k l e d e d e m i r y o l u y a p ı m ı n a y ö n e l m e s i b i r r a s t l a n t ı d e ğ i l d i r . B u d ö n e m d e u l a ş ı ms e k t ö r ü n ü n g e l i ş t i r i l m e s i , h e mm a d e n v e e n e r j i k a y n a k l a r ı n ı s a n a y i l e ş m i ş ü l k e l e r e u l a ş t ı r m a k i ç i n g e r e k l i y d i . D e m i r y o l u n u n f i n a n s m a n ı i ç i n g e r e k l i p a r a d a , k ö y l ü l e r d e n a l ı n a n v e h e r s e f e r i n d e d a h a d a a ğ ı r l a ş a n v e r g i l e r d e n s a ğ l a n ı y o r d u . B u s ü r e c i n s o n u c u n d a , a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n e m e k ç i h a l k l a r ı , d a h a f a z l a s ö m ü r ü l m e l e r i n i s a ğ l a y a c a k d e m i r y o l l a r ı v e l i m a n l a r ı n , y a p ı m ı i ç i n g e r e k l i k a y n a ğ ı s a ğ l a m a k z o r u n d a k a l d ı l a r . D e m i r y o l u y a p ı m ı y o l u y l a g e r ç e k l e ş t i r i l e n s ö m ü r ü b a k ı m ı n d a n , O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u v e H i n d i s t a n , i k i ç a r p ı c ı ö r n e k o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . D e m i r y o l l a r ı , b i r ç e v r e ü l k e s i n i n d e ğ i ş i k b ö l g e l e r i n i b i r b i r i n e b a ğ l a m a k y e r i n e , y e r a l t ı k a y n a k l a r ı v e t a r ı m s a l a ç ı d a n z e n g i n b ö l g e l e r i M a n c h e s t e r , M a r s i l y a y a d a H a m b u r g ’ u n n ü f u z a l a n ı i ç i n e s o k t u . B ö y l e c e 1 9 . y ü z y ı l d a d e m i r y o l l a r ı , A v r u p a ’ d a v e A B D ’ d e u l u s a l e k o n o m i l e r i n o l u ş m a s ı n a k a t k ı d a 5 b u l u n u r k e n , ç e v r e d e ü l k e i ç i m e t a a k ı m l a r ı n ı o r t a d a n k a l d ı r m a k t a y d ı . 2. 1. 2. 1. Ticaret Hadleri T i c a r e t h a d l e r i i l k d ö n e m l e r d e ç e v r e ü l k e l e h i n e i ş l e m i ş t i r . B a t ı e k o n o m i l e r i i ç i n g e r e k l i t a r ı m s a l h a m m a d d e ü r e t i m i b ö y l e c e c a z i p h a l e g e t i r i l e r e k g e l e n e k s e l ü r e t i m d e n g e l e r i b o z u l m u ş v e i ç t ü k e t i m i ç i n ü r e t i my a p a n t a r ı ma l a n l a r ı n ı n n e r e d e y s e t a m a m ı i h r a c a t a y ö n e l i k ü r e t i m e b a ş l a m ı ş t ı r . B u d ö n e m d e b i r y a n d a n t a r ı m d a u z m a n l a ş m a ç e v r e ü l k e d e a r t a r k e n , u c u z l a y a n m a m u l m a l l a r ç e v r e d e geleneks e l ü r e t i m b i ç i m l e r i n i o r t a d a n k a l d ı r m ı ş t ı r . B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r t a r a f ı n d a n 1 9 4 9 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n b i r i n c e l e m e d e , b i r i n c i l m a l l a r o l a r a k b i l i n e n t a r ı m s a l m a l l a r v e d i ğ e r h a m m a d d e l e r i l e m a m u l m a l l a r a r a s ı n d a k i n e t t a k a s t i c a r e t h a d l e r i n i n 1 8 7 0 ’ l e r d e n i t i b a r e n g ü ç l ü b i r ş e k i l d e m a m u l m a l l a r l e h i n e h a r e k e t e t t i ğ i s o n u c u n a v a r ı l ı y o r d u . 5 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 7 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ö r n e ğ i n 1 8 5 5 -1 8 9 6 d ö n e m i n d e m e r k e z ü l k e l e r i n e O s m a n l ı i h r a c a t f i y a t l a r ı n d a k i g e r i l e m e o r a n ı 6 % 5 8 ’ l e r e v a r m a k t a y d ı . 2 . 2 . Ç e v r e l e ş m e T ü r l e r i Ç e v r e l e ş m e h e r b ö l g e d e b e n z e r k a d e r l e r e a n c a k f a r k l ı s o n u ç l a r a y o l a ç m ı ş t ı r … Ç e v r e l e ş m e s ü r e c i , h e r b ö l g e d e b e n z e r a m a f a r k l ı s o n u ç l a r d o ğ u r m u ş t u r . M e r k e z i n e t k i s i n e k a r ş ı ç e v r e n i n g ö s t e r d i ğ i t e p k i l e r i n ç e ş i t l i l i ğ i f a r k l ı ç e v r e l e ş m e s ü r e ç l e r i n i n o r t a y a ç ı k m a s ı n d a e t k i l i o l m u ş t u r . Resmi S ö m ü r g e l e r ; b u k a t e g o r i d e k i ö r n e k l e r i n e n ö n e m l i ö z e l l i ğ i , s ö m ü r g e c i d e v l e t i n ç e v r e l e ş m e s ü r e c i n e d a h a k o l a y m ü d a h a l e e d e b i l m e s i v e b a ş k a y e r l e r e o r a n l a ç o k d a h a d o l a y s ı z b i r b i ç i m d e e k o n o m i d ı ş ı a r a ç l a r a , ö r n e ğ i n z o r a b a ş v u r a b i l m e s i y d i . S ö m ü r g e y ö n e t i m l e r i n i n t e m e l a m a c ı , m e t r o p o l ü l k e d e k i e g e m e n ç ı k a r l a r a e n u y g u n ü r e t i m k a l ı p l a r ı n ı g e r ç e k l e ş t i r m e k i d i . B u d a s ö m ü r g e y i b i r i n c i l m a l l a r i h r a ç e d e n v e m e t r o p o l ü l k e n i n m a m u l m a l l a r ı n ı i t h a l e d e n b i r ü l k e d u r u m u n a d ö n ü ş t ü r m e k d e m e k t i . Y e r e l k o ş u l l a r ı n e l v e r d i ğ i ö l ç ü d e , m e t r o p o l ü l k e d e n g ö ç e d e n b e y a z n ü f u s u n s ö m ü r g e d e y e r l e ş m e s i t e ş v i k e d i l i y o r d u . N i h a y e t s ö m ü r g e y ö n e t i m i n i n m a s r a f l a r ı n ı n k a r ş ı l a n m a s ı i ç i n k o n a n b i r d i z i v e r g i i l e s ö m ü r g e n i n d ı ş b o r ç l a r ı n ı n ö d e n m e s i n d e g ö s t e r i l e n t i t i z l i k , m e r k e z ü l k e y e b ü y ü k m i k t a r l a r d a a r t ı -d e ğ e r a k t a r ı l m a s ı n ı s a ğ l ı y o r d u . İ k i n c i o l a r a k ; b i ç i m s e l s i y a s a l b a ğ ı m s ı z l ı ğ a s a h i p o l m a k l a b i r l i k t e , b i r e m p e r y a l i s t d e v l e t i n e t k i a l a n ı n d a b u l u n a n ç e v r e ü l k e l e r i n i e l e a l a c a ğ ı z . G a l l a g h e r v e R o b i n s o n ’ d a n e s i n l e n e r e k , b u d u r u m d a k i ü l k e l e r i b i r e m p e r y a l i s t d e v l e t i n g a y r ı r e s m i i m p a r a t o r l u ğ u n a d a h i l o l a n ç e v r e ü l k e l e r i o l a r a k n i t e l e n d i r e c e ğ i z . D e ğ i ş i m a l a n ı n d a n b a ş l a y a c a k o l u r s a k , b u d u r u m d ı ş t i c a r e t i n v e y a b a n c ı s e r m a y e y a t ı r ı m l a r ı n ı n y a l n ı z c a b i r m e r k e z ü l k e s i n i n d e n e t i m i a l t ı n d a o l m a s ı d e m e k t i r . B u k o ş u l l a r e m p e r y a l i s t d e v l e t i n ç e v r e l e ş m e s ü r e c i n e d o ğ r u d a n m ü d a h a l e e t m e s i n e d a h a a z o l a n a k t a n ı y o r g i b i g ö z ü k s e d e , ç o ğ u d u r u m d a , ç e v r e ü l k e s i n d e k i e g e m e n s ı n ı f l a r i t t i f a k ı n ı n ç ı k a r l a r ı i l e m e t r o p o l ü l k e d e k i e g e m e n ç ı k a r l a r g e n e l b i r u y u mi ç i n d e y d i . B u r a d a , s i y a s a l i k t i d a r ı n , t i c a r e t s e r m a y e s i i l e i h r a c a t a y ö n e l e n 7 b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i i t t i f a k ı n ı n e l i n d e o l d u ğ u O r t a v e G ü n e y A m e r i k a ü l k e l e r i n i k a s t e d i y o r u z . Ü ç ü n c ü k a t e g o r i m i z o l a n e m p e r y a l i s t l e r a r a s ı r e k a b e t k o ş u l l a r ı n d a ç e v r e l e ş m e , 1 9 . y ü z y ı l d a Ç i n , İ r a n v e O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n d u r u m l a r ı n a , g a y r ı r e s m i i m p a r a t o r l u k k a t e g o r i s i n d e n ç o k d a h a f a z l a u y m a k t a d ı r . Ü ç ü n c ü y ü i k i n c i d e n a y ı r a n e n ö n e m l i ö z e l l i k , e m p e r y a l i s t l e r a r a s ı r e k a b e t k o ş u l l a r ı i l e g ö r e c e g ü ç l ü b i r m e r k e z i d e v l e t i n b i r a r a d a b u l u n m a s ı d ı r . B u b ö l g e l e r d e m e r k e z b ü r o k r a s i i l e d ü n y a e k o n o m i s i y l e k e n d i ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a b ü t ü n l e ş m e d e n y a n a o l a n t o p l u m s a l s ı n ı f l a r , y a n i t ü c c a r l a r v e i h r a c a t a y ö n e l i k b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i a r a s ı n d a b i r ç e l i ş k i g ö r ü l m e k t e d i r . 1 9 . y ü z y ı l boyunca b u m ü c a d e l e d e m e r k e z i b ü r o k r a s i a ğ ı r b a s m ı ş t ı r . B u k o ş u l l a r d a , m e r k e z ü l k e l e r i n i n d e v l e t l e r i v e s e r m a y e d a r l a r ı , ç e v r e l e ş m e s ü r e c i n i d ü n y a e k o n o m i s i y l e h ı z l ı b ü t ü n l e ş m e d e n y a n a o l a n , a n c a k s i y a s a l g ü ç l e r i s ı n ı r l ı t o p l u m s a l s ı n ı f l a r l a i t t i f a k a g i d e r e k d e ğ i l , m e r k e z i b ü r o k r a s i y l e a d ı ma d ı m u z l a ş a r a k y ü r ü t m e k z o r u n d a k a l m ı ş l a r d ı r . Ç o k s ı k r a s t l a n a n b i r s ü r e ç , b i r e m p e r y a l i s t d e v l e t i n , k ı s a v a d e l i s i y a s i , a s k e r i y a d a m a l i d e s t e k k a r ş ı l ı ğ ı n d a m e r k e z i b ü r o k r a s i d e n t i c a r i a y r ı c a l ı k l a r v e y a b ü y ü k b i r y a t ı r ı mp r o j e s i n i g e r ç e k l e ş t i r m e k i ç i n ö d ü n l e r k o p a r m a s ı y d ı . B ö y l e c e a r a l a n a n k a p ı d a n k ı s a 8 z a m a n d a d i ğ e r e m p e r y a l i s t d e v l e t l e r d e g i r i y o r l a r d ı . G ö r ü l d ü ğ ü g i b i k a p i t a l i z me s k i e k o n o m i l e r i n y a p ı s ı n ı b o z m a k t a v e k e n d i n e o d a k l ı ü r e t i mv e t ü k e t i m y a p ı s ı y l a ç e v r e ü l k e l e r o l u ş t u r m a k t a d ı r . A c a b a b u d u r u m s a d e c e 1 9 . y ü z y ı l a ö z g ü b i r d u r u m mudur? 6 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 8 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 8 7 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B a t ı d e ğ i ş t i m i ? A r t ı k g e r i k a l m ı ş b ö l g e l e r i n k a l k ı n m a s ı i ç i n p o l i t i k a ö n e r i l e r i s u n a n , t e o r i l e r o r t a y a a t a n v e ç ı k ı ş y o l l a r ı i ç i n u l u s l a r a r a s ı ö r g ü t l e r k u r a n G e l i ş m i ş ü l k e l e r i n d ü n y a y a b a k ı ş a ç ı l a r ı f a r k l ı m ı ? İ ç i n d e y a ş a d ı ğ ı m ı z d ü n y a b u n u n p e k d e d e ğ i ş m e d i ğ i n i , y ö n t e m l e r i n f a r k l ı l a ş a b i l d i ğ i n i a n c a k B a t ı n ı n ö z d e k i y a k l a ş ı m ı n ı n a s l a d e ğ i ş m e d i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r . Ç e v r e l e ş t i r m e v e B a t ı k a p i t a l i z m i n i n i s t e ğ i d o ğ r u l t u s u n d a , g e r e k s i y a s i v e g e r e k t i ğ i n d e i s e a s k e r i g i r i ş i m l e r l e e k o n o m i k y a p ı l a n d ı r m a l a r 2 0 . y ü z y ı l d a d a d e v a m e t m i ş v e h a t t a 2 1 . y ü z y ı l d a d a f a r k l ı formasyonlarda devam etmektedir. B u n a e n y a k ı n ö r n e ğ i O r t a D o ğ u v e h a l e n I r a k ’ t a s ü r e n s a v a ş ı g ö s t e r e b i l i r i z . M e d e n i l e ş t i ğ i v e i n s a n h a k l a r ı s ö y l e m l e r i y l e t ü m d ü n y a y a d o ğ r u l a r ı s ö y l e d i ğ i n i i d d i a e d e n b u ü l k e l e r i n h a l e n y a p t ı k l a r ı a s k e r i o p e r a s y o n l a r ı n v e i ş g a l l e r i n 1 9 . y ü z y ı l d a k i ö r n e k l e r i y l e n e f a r k ı v a r d ı r a c a b a ? S ü r e k l i b a ş a r ı ö r n e k l e r i v e r i l i y o r , s ü r e k l i o l a r a k d ü n y a r e f a h ı n ı n v e ü r e t i m i n i n a r t t ı ğ ı n a i l i ş k i n s a y ı s a l v e r i l e r v e r i l i y o r , a n c a k g e r ç e k t e n g e l i ş m i ş ü l k e l e r l e g e l i ş m e m i ş l e r i n a r a s ı n d a k i f a r k l a r a z a l ı y o r mu? G e r ç e k t e n k a l k ı n m a a r a y ı ş ı n d a k i ü l k e l e r e s u n u l a n r e ç e t e l e r h a s t a l ı ğ ı t e d a v i e d i c i m i ? Y o k s a a z g e l i ş m i ş l i ğ i n d e v a m ı n ı s a ğ l a m a y a y ö n e l i k u y u ş t u r u c u l a r m ı d ı r ? M a d d i s o n ’ s y a p t ı ğ ı h e s a p l a m a l a r ı n s o n u c u n a g ö r e , 1 9 0 0 y ı l ı n d a z e n g i n ü l k e l e r i n o r t a l a m a G S M H ’ s i A s y a ’ d a n 5 , L a t i n A m e r i k a ’ d a n s a d e c e 3 k a t f a z l a s ı y d ı . 1 9 8 7 ’ d e s a n a y i l e ş m i ş ü l k e l e r l e a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r a r s ı n d a k i f a r k 3 6 ’ y a y ü k s e l m i ş t i r . U z u n y ı l l a r b o y u n c a s a n a y i l e ş m e , k a l k ı n m a i ç i n t e k a l t e r n a t i f o l a r a k g ö r ü l m e k t e , a n c a k h e r s a n a y i l e ş m e h a m l e s i a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r e d ı ş b o r ç o l a r a k g e r i d ö n m e k t e d i r . S a n a y i l e ş m e i ç i n g e r e k l i m a k i n e v e t e k n o l o j i b u ü l k e l e r d e o l m a d ı ğ ı i ç i n b u n l a r ı n i t h a l e d i l m e s i g e r e k m e k t e d i r . S e r m a y e s i o l m a y a n b u ü l k e l e r i n i s e b u n u b o r ç l a n m a d ı ş ı n d a b i r y o l l a g e r ç e k l e ş t i r m e s i m ü m k ü n d e ğ i l d i r . H a l e nB a t ı b i r ç o k s a n a y i ü r e t i m i n i g e l i ş m e m i ş ü l k e l e r et r a n s f e r e t m e k t e d i r . B uy o l l a g e l i ş m e m i ş l e r g e l i ş m i ş l e r i n b i r ö n c e k i h a l l e r i n e u l a ş a c a k l a r ı n ı s a n m a k t a d ı r l a r . A s l ı n d a y a ş a n a n b u o l a y 1 0 0 y ı l ö n c e s i i l e ç o k d a f a r k l ı d e ğ i l d i r . O z a m a n d a g e l i ş m i ş ü l k e l e r u l u s l a r a r a s ı i ş b ö l ü m ü n ü y a p m ı ş l a r v e k e n d i l e r i n e s a n a y i d i ğ e r l e r i n e i s e t a r ı m s a l ü r e t i m i ö n g ö r m ü ş l e r d i r . Y a p ı l a n b u i ş b ö l ü m ü 1 0 0 y ı l ö n c e s i n d e n a s ı l k i b u ü l k e l e r i g e l i ş t i r m e m i ş v e d a h a ç o k g e l i ş m i ş ü l k e l e r e d i k e y b a ğ l a r ı k u v v e t l e n d i r m i ş s e b u g ü n d e a y n ı s ü r e ç y a ş a n m a k t a d ı r . 1 0 0 y ı l ö n c e s i n d e D u y u n -u U m u m i y e k u r u l m u ş t u v e O s m a n l ı n ı n b o r ç l a r ı n ı ö d e m e s i i ç i n h a z ineyi y ö n e t m e k t e y d i , b u g ü n a y n ı g ö r e v i I M F ü s t l e n m i ş t i r . 1 5 8 y ı l ö n c e y a p ı l a n t i c a r e t a n l a ş m a s ı n ı n y e r i n i G ü m r ü k B i r l i ğ i a l m ı ş t ı r . 1 5 0 y ı l ö n c e a z ı n l ı k l a r a ç e ş i t l i h a k l a r t a l e b i y l e y a p ı l a n r e f o r m l a r ı n y e r i n i b u g ü n A v r u p a B i r l i ğ i k r i t e r l e r i a l m ı ş t ı r . D u y u n -u U m u m i y e ’ n i n ç ı k a r d ı ğ ı T ü t ü n R e j i s i v a r d ı n e t e s a d ü f k i I M F ’ d e T ü t ü n K a n u n u ’ n u n ç ı k a r ı l m a s ı n ı s a ğ l a m ı ş t ı r . Oz a m a n d a k i l o m e t r e g a r a n t i s i y l e y a p ı l a n d e m i r y o l l a r ı v a r d ı ş i m d i d e E n e r j i y a t ı r ı m l a r ı v a r . G ö r ü l d ü ğ ü g i b i B a t ı ’ n ı n g ö s t e r d i ğ i y o l l a r s o n u c u n d a ç ı k ı l a n y e r a z g e l i ş m i ş l i k t e n b a ş k a s ı d e ğ i l d i r . B u d ü n o l d u ğ u g i b i b u g ü n d e d e v a m e t m e k t e d i r . B u g ü n y a ş a n a n d a r b o ğ a z l a r ı n g e ç m i ş t e k i b e n z e r l e r i n i i n c e l e d i ğ i m i z d e 2 0 0 y ı l l ı k b i r m ü c a d e l e v e ö z ü n d e g ö r e l i o l a r a k ç o k d a f a z l a b i r ş e y i n d e ğ i ş m e d i ğ i n i g ö r e c e ğ i z . Y a ş a d ı ğ ı m ı z e k o n o m i k s a v a ş t a a z g e l i ş m i ş l i k k a d e r i n d e y a l n ı z o l m a d ı ğ ı m ı z ı , B a t ı y l a e t k i l e ş e n e k o n o m i m i z i n g e ç i r d i ğ i e v r e l e r i n n a s ı l g e l i ş t i ğ i n i v e ş u a n s a v a ş ı k a z a n m a k i ç i n g e r e k l i o l a n g i r i ş i m c i o r d u s u n u n g e ç m i ş t e n g e l e n d e v a m l ı l ı k l a r ı n ı g ö r m e k , g ü n ü m ü z ü a n l a m a m ı z ı s a ğ l a y a c a k t ı r . 9 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B Ö L Ü M I I T Ü R K İ Y E ’ D E G İ R İ Ş İ M C İ L İ Ğ İ N T A R İ H Ç E S İ G i r i ş i m c i l i k , ç o k e s k i b i r k a v r a m o l m a s a d a v a r l ı ğ ı i t i b a r i y l e t a r i h s e l d e v a m l ı l ı k l a r v e k ü l t ü r y a p ı s ı i ç i n d e a n l a m b u l m a k t a d ı r . Ş u a n k i e k o n o m i i ç i n d e v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r e n g i r i ş i m c i l e r i n d a v r a n ı ş k a l ı p l a r ı t a m a m e n o l m a s a d a g e ç m i ş t e n g e l e n b a z ı d e ğ e r l e r i v e k ü l t ü r e l m i r a s ı i ç i n d e b a r ı n d ı r m a k t a d ı r . A y r ı c a , t a r i h s e l g e l i ş i m i d o ğ r u a l g ı l a y a b i l m e k b i z e g i r i ş i m c i l i k y o l u n d a k i e v r i m l e r i v e d e ğ i ş i m l e r i g ö s t e r e r e k , T ü r k i y e ’ d e g i r i ş i m c i l e r i n v e e k o n o m i n i n y ö n ü n ü o r t a y a ç ı k a r m a s ı b a k ı m ı n d a n s o n d e r e c e y a r a r l ı o l a c a k t ı r . B u ç e r ç e v e d e , g i r i ş i m c i l i ğ i n t a r i h s e l m i r a s ı n ı b a ş l a t a c a ğ ı m ı z n o k t a ö n e m l i b i r k r i t e r o l a c a k t ı r . B u a y n ı z a m a n d a b i r i k t i s a t t a r i h i k o n u s u d u r v e h a n g i t a r i h s e l i n c e l e m e n i n b u g ü n k ü g i r i ş i m c i l i k y a p ı m ı z ı a l g ı l a m a y a y ö n e l i k d o ğ r u d ö n e m o l d u ğ u n u b e l i r l e m e k a ç ı s ı n d a n ö n e m l i v e g e r e k l i d i r . T a r i h s e l o l a r a k O s m a n l ı , k u r u l d u ğ u b ö l g e n i n e k o n o m i k v e s i y a s i g e l e n e k l e r i n i n b i r ö l ç ü d e d e v a m ı n i t e l i ğ i n d e d i r . T ı m a r s i s t e m i v e k ü ç ü k k ö y l ü l ü ğ e v e s ı k ı m e r k e z i d e v l e t k o n t r o l ü n e d a y a l ı e k o n o m i k y a p ı B i z a n s ’ t a n d e v r a l ı n a r a k O s m a n l ı ’ d a d a d e v a me t m i ş t i r . K a p i t ü l a s y o n l a r g i b i B a t ı l ı t ü c c a r l a r a v e r i l e n a y r ı c a l ı k l a r d a y i n e B i z a n s ’ t a n a l ı n a n u s u l v e y a k l a ş ı m l a r d ı r . A n c a k , ç a l ı ş m a m ı z g e n e l b i r ekonomi tarihi o l m a d ı ğ ı v e s a d e c e T ü r k i y e ’ d e g i r i ş i m c i l i ğ i n t a r i h ç e s i n i o r t a y a k o y m a y a o d a k l a n m a s ı s e b e b i y l e , t a r i h s e l d ö n e m o l a r a k k a p i t a l i z m i n ç ı k ı ş ı v e b u d ö n e m d e n i t i b a r e n O s m a n l ı e k o n o m i s i n i n b u n d a n e t k i l e n m e s i o l a c a k t ı r . 1 . K a p i t a l i z m E t k i s i Ö n c e s i O s m a n l ı E k o n omisi O s m a n l ı e k o n o m i s i n d e i k t i s a d i f a a l i y e t l e r v e m e k a n i z m a l a r g e n i ş ö l ç ü d e d e v l e t k o n t r o l ü a l t ı n d a b u l u n u y o r d u . Z i r a a t v e s a n a y i d e ü r e t i m , f i y a t l a r v e t i c a r e t d e v l e t t a r a f ı n d a n k o n t r o l e d i l i y o r d u . T a r ı m d a t ı m a r l ı s i p a h i l e r , t a r ı mü r e t i m i n i n r e a y a t a r a f ı n d a n a r a v e r i l m e k s i z i n d e v a m ı n ı s a ğ l ı y o r , i ş l e n e n t o p r a k l a r ı n g e n i ş l e t i l m e s i n e g a y r e t e d i y o r v e i s t i h s a l d e a r t ı ş s a ğ l a m a y a ç a l ı ş ı y o r d u . S a n a y i d e ü r e t i m l o n c a l a r i ç i n d e y ü r ü t ü l ü y o r , k a d ı l a r v e i h t i s a p a ğ a l a r ı g i b i h ü k ü m e t t e m s i l c i l e r i n i n y a r d ı m ı i l e ş e y h l e r v e k e t h ü d a l a r t a r a f ı n d a n i s t i h s a l i n m i k t a r ı , k a l i t e v e u s u l l e r i d ü z e n l eniyordu. Loncalar kendi ü y e l e r i o l a n u s t a l a r a r a s ı n d a h a m m a d d e v e y a r ı m a m u l l e r i n d a ğ ı t ı m ı n ı t a n z i m e d i y o r , h e r b r a n ş t a i s t i h s a l u s t a l a r t a r a f ı n d a n p a y l a ş ı l a r a k y ü r ü t ü l ü y o r d u . A r a l a r ı n d a r e k a b e t y o k g i b i y d i . M a l l a r ı n s a t ı ş ı d a g e n i ş ö l ç ü d e h ü k ü m e t i n k o n t r o l ü a l t ı n d a c e r e y a n e d i y o r d u . İ s t e r p e r a k e n d e , i s t e r t o p t a n t i c a r e t t e o l s u n f i y a t l a r z a m a n z a m a n k a d ı l a r t a r a f ı n d a n n a r h ş e k l i n d e a y a r l a n ı y o r , k a r v e k a z a n ç l a r t e s p i t ediliyordu. 9 İ l k p l a n d a i ç P a z a r i h t i y a c ı n ı k a r ş ı l a m a y a y ö n e l i k o l a n O s m a n l ı e k o n o m i s i n d e , h a m m a d d e v e y a 10 g ı d a m a d d e l e r i n i n ü l k e i h t i y a c ı n ı k a r ş ı l a y a m a d ı ğ ı d u r u m l a r d a , h ü k ü m e t i h r a ç y a s a k l a r ı k o y u y o r d u . Ü r e t i l e n m a l l a r ı n p a z a r l a m a s ı n ı y a p a n e s n a f d a a y n ı ş e k i l d e l o n c a l a r h a l i n d e t e ş k i l a t l a n m ı ş t ı . B u n u n l a b e r a b e r İ s t a n b u l , B u r s a , E d i r n e v e S e l a n i k g i b i b ü y ü k ş e h i r l e r d e ö z e l l i k l e d ı ş t a l e b i n d a h a f a z l a ü r e t i m g e r e k t i r d i ğ i d ö n e m l e r d e , s ı k s ı k l o n c a s i s t e m i n i n d ı ş ı n d a y e n i i ş y e r l e r i a ç ı l ı y o r d u . B ö y l e d u r u m l a r d a h ü k ü m e t l o n c a l a r l e h i n e m ü d a h a l e e d e r e k m e v c u t d u r u m u m u h a f a z a y a ç a l ı ş ı y o r d u . L o n c a b ü n y e s i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n k ü ç ü k i ş y e r l e r i g e n e l l i k l e m a h a l l i i h t i y a c ı k a r ş ı l a r k e n , o r d u i h t i y a c ı n ı k a r ş ı l a y a n v e y a i h r a c a t i ç i n ü r e t i my a p a n b ü y ü k t e s i s l e r l o n c a s i s t e m i d ı ş ı n d a m e y d a na g e l m i ş t i r . D e v l e t , o r d u n u n i h t i y a c ı o l a n s i l a h , a r a ç v e g e r e c i t e m i n a m a c ı y l a , s e r m a y e s i n i b i z z a t 11 k o y a r a k , y ü z l e r c e i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n b ü y ü k i m a l a t h a n e l e r k u r m u ş t u r . 9 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 11 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 10 10 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 O s m a n l ı y ö n e t i c i l e r i b i r b ö l g e d e ü r e t i l e n m a l l a r ı n o b ö l g e d e t ü k e t i m i n i s a ğ l a y a r a k f i y a t a r t ı ş ı n ı 12 ö n l e m e k a m a c ı y l a , h e r m a l ı n b i r b ö l g e d e n ö t e k i n e g e ç i ş i n i g ü m r ü ğ e t a b i t u t m u ş l a r d ı r . 1 8 . y ü z y ı l d a d e v l e t i n e t k i s i n i n a z a l m a s ı a y a n v e d e r e b e y l e r g i b i y e r e l o d a k l a r ı n g ü ç l e n m e s i n e n e d e n o l m u ş t u r . B u y a p ı d a g ü ç l e n e n y e r e l o d a k l a r b ü y ü k t o p r a k l a r ı e l i n d e b u l u n d u r u y o r l a r d ı v e v e r g i t o p l a m a y o l u y l a k ö y l ü ü z e r i n d e b a s k ı u n s u r u k u r m u ş l a r d ı . A n a d o l u ’ d a a y a n ı n g ü ç l e n m e s i n e k a r ş ı n , k ü ç ü k ü r e t i c i l i k t a r ı m s a l y a p ı n ı n t e m e l i n i o l u ş t u r u y o r d u . B u d ö n e m d e b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i , t o p r a k l a r ı n ı ü c r e t l i i ş ç i l e r k u l l a n a n k a p i t a l i s t i ş l e t m e l e r b i ç i m i n d e d e ğ i l o r t a k ç ı l ı k y o l u y l a k ö y l ü h a n e l e r i n e k i r a y a v e r e r e k i ş l e t m e y i t e r c i h e d i y o r l a r d ı . A y a n l a r ı n g ü c ü , h e r ş e y d e n ç o k t a r ı m s a l v e r g i l e r i t o p l a m a k t a n v e u z a k m e s a f e t i c a r e t i n i e l l e r i n d e t u t m a l a r ı n d a n 13 k a y n a k l a n ı y o r d u . 16 . y ü z y ı l s o n l a r ı n a d o ğ r u t ı m a r s i s t e m i n i n ç ö z ü l m e s i y l e b ü y ü k t o p r a k s a h i p l i ğ i o l u ş u m l a r ı n a r a s t l a n ı l m ı ş t ı r . A n c a k b u d a h a ç o k b a l k a n v i l a y e t l e r i i ç i n g e ç e r l i o l m u ş t u r . G e n e l o l a r a k i s e A n a d o l u ’ d a k ü ç ü k k ö y l ü l ü ğ ü n h a k i m o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . K ü ç ü k ü r e t i c i l i ğ i n v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r e b i l m e s i n i n n e d e n i k ı r s a l a l a n l a r d a e m e ğ i n g ö r e l i k ı t l ı ğ ı v e 14 t o p r a ğ ı n g ö r e l i b o l l u ğ u d u r . P a z a r i ç i n t a r ı m s a l m e t a ü r e t i m i ç o k y a y g ı n d e ğ i l d i , b u a n c a k d e m i r y o l l a r ı n ı n g e l i ş i m i i l e A n a d o l u ’ n u n i ç b ö l g e l e r i n e v e d i ğ e r a l a n l a r a y a y ı l m ı ş t ı r . O s m a n l ı s a n a y i s i n i n b a ş t a g e l e n s e k t ö r ü d o k u m a c ı l ı k t ı . İ m p a r a t o r l u k t a ü r e t i l e n ç e ş i t l i r e n k v e d e s e n d e k i d o k u m a l a r a r a s ı n d a B u r s a , İ s t a n b u l , H a l e p , Ş a m , A m a s y a , A n k a r a v e H e r e k e k u m a ş l a r ı 15 b u l u n m a k t a y d ı . K u m a ş l a r ı n s a t ı ş ş e k l i d e b e l l i n i z a m l a r a b a ğ l a n m ı ş , i p e k l i k u m a ş t i c a r e t i y l e u ğ r a ş a n l a r ı n y ü n l ü v e 16 p a m u k l u d o k u m a t i c a r e t i y a p m a l a r ı y a s a k l a n m ı ş t ı . D o k u m a c ı l ı ğ ı n ö n e m l i b i r k o l u o l a n h a l ı c ı l ı k d a g e l e n e k s e l o l a r a k b i r e v s a n a t ı ş e k l i n d e , h a y v a n c ı l ı ğ ı n y a y g ı n o l d u ğ u S e l a n i k , N i ş , S i v a s , K o n y a , M a r a ş , İ z m i r v e H a l e p g i b i b ö l g e l e r d e 17 y a p ı l m a k t a y d ı . O s m a n l ı l a r d a h a y v a n c ı l ı ğ a d a y a l ı d i ğ e r b i r s a n a y i k o l u d a d e r i c i l i k t i . F a a l i y e t i n i d a h a ç o k a y a k k a b ı c ı l ı k , e y e r , ç a n t a , v a l i z , s i l a h l ı k , t a b a n c a v e b ı ç a k k ı l ı f ı ü r e t i m i ş e k l i n d e s ü r d ü r e n d e r i s a n a y i , Diyar b a k ı r , H a l e p , Ş a m , M e k k e , İ z m i r , M u s u l , , K ü t a h y a , S i v a s , S e l a n i k , F i l i p e , R u s ç u k , İ s t a n b u l v e 18 E r z u r u m ’ d a y o ğ u n o l a r a k y ü r ü t ü l m e k t e y d i . O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a i c r a e d i l e n d i ğ e r s a n a y i k o l l a r ı a r a s ı n d a a ğ a ç i ş l e m e c i l i ğ i , ç i n i c i l i k , b a k ı r v e d e m i r c i l i k , b ı ç a k , k ı l ı ç , k a m a , t a b a n c a v e t ü f e k y a p a n s i l a h i m a l a t ç ı l ı ğ ı , t e r z i l i k , k u n d u r a c ı l ı k v e 19 k u y u m c u l u k b u l u n m a k t a y d ı . 1 8 . y ü z y ı l ı n s o n u i t i b a r i y l e O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a i ç p a z a r ı n i h t i y a c ı ö t e s i n d e , y a b a n c ı ü l k e l e r e i h r a c a t y a p a b i l e c e k b i r s a n a y i m e v c u t t u . N i t e k i m M a s s o n ’ a g ö r e O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u d ı ş t i c a r e t i n d e i l k s ı r a y ı a l a n F r a n s a ’ y a 1 7 8 8 y ı l ı n d a 2 . 3 0 0 . 0 0 0 L i v r e k ı y m e t i n d e p a m u k l u b e z i h r a ç 20 e t m i ş t i r . B u n a k a r ş ı l ı k F r a n s a ’ d a n p a m u k l u i t h a l a t ı y o k d e n e c e k k a d a r a z d ı r . 12 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 14 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 15 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 16 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 17 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 18 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 19 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 20 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 11 13 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 A l m a n y a v e A v u s t u r y a ’ d a k i k u m a ş s a n a y i o z a m a n l a r İ m p a r a t o r l u ğ a d a h i l b u l u n a n T e s a l y a ’ d a k i p a m u k i p l i ğ i i m a l v e b o y a m a a t ö l y e l e r i n i n ü r e t t i ğ i i p l i k i l e ç a l ı ş ı y o r d u . 1 9 u n c u a s ı r b a ş l a r ı n d a b u i k i ü l k e y e 2 5 0 t o n l u k p a r t i l e r h a l i n d e i h r a c a t y a p ı l d ı ğ ı n a d a i r k a n ı t l a r v a r d ı r . Bu tarihler e k a d a r b e n l i ğ i n i k o r u y a b i l e n s a n a y i t a m a m e n ö z e l t e ş e b b ü s e l i n d e o l u p a s ı r l a r ı n o l g u n l a ş t ı r d ı ğ ı g e l e n e k v e t ö r e l e r e b a ğ l ı d i s i p l i n l i b i r d ü z e n g ö r ü n ü m ü n d e i d i . T ü c c a r , e s n a f v e s a n a y i c i l e r i n h e p s i y e r i n e v e i ş i n c i n s i n e g ö r e , G e d i k , İ n h i s a r v e y a Y e d d i V a h i d a d ı v e r i l e n b i r k u r u l u ş a b a ğ l ı b u l u n u y o r d u . B u k u r u l u ş ç a t e s p i t e d i l m i ş , b u g ü n k ü s t a n d a r t v e y a n o r m l a r ı n k a r ş ı l ı ğ ı o l a n v e m a m u l l e r i n s a ğ l a m l ı k v e e s t e t i k b a k ı m ı n d a n b e l l i b i r d ü z e y d e n a ş a ğ ı d ü ş m e s i n i ö n l e y e n k a i d e l e r e , h i ç b i r a y r ı c a l ı k t a n ı n m a d a n u y u l m a s ı g e r e k i y o r d u . B a z ı h a l l e r d e b u d ü z e n d e v l e t t a r a f ı n d a n y a z ı l ı 21 k a n u n v e n i z a m n a m e l e r e b a ğ l a n m ı ş t ı . M e v c u t s i s t e m , y a b a n c ı l a r ı n a s ı r l a r b o y u n c a O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u t o p r a k l a r ı ü z e r i n d e t i c a r e t v e s a n a y i i l e u ğ r a ş m a l a r ı n ı e n g e l l e d i ğ i g i b i , O s m a n l ı u y r u ğ u n d a n o l a n l a r ı n d a h i m e v c u t k u r a l l a r a 22 u y m a d a n i s t e d i k l e r i s a n a t ı , i s t e d i k l e r i ş e k i l d e v e y e r d e y a p m a l a r ı n ı ö n l ü y o r d u . 1 8 . y ü z y ı l s o n l a r ı n d a , h e m İ m p a r a t o r l u ğ u n k e n d i i ç i n d e k i b ö l g e l e r a r a s ı t i c a r e t , h e m d e R u s y a v e M ı s ı r i l e y a p ı l a n t i c a r e t , h a c i m b a k ı m ı n d a n , O r t a v e B a t ı A v r u p a ’ y l a o l a n t i c a r e t t e n d a h a ö n e m l i y d i . 1 8 . y ü z y ı l ı n s o n l a r ı n d a h a t t a 1 9 . y ü z y ı l ı n b a ş l a r ı n d a O s m a n l ı d ı ş t i c a r e t i n i n h a c m i İ m p a r a t o r l u k 23 i ç i n d e k i t o p l a m ü r e t i m i n a n c a k % 2 y a d a 3 ’ ü n ü a ş m ı y o r d u . T i c a r e t y o l l a r ı n ı n d e ğ i ş m e s i b u y o l ü z e r i n d e k i m e r k e z l e r i n ö n e m i n i k a y b e t m e s i n e y o l a ç m ı ş ; i k t i s a d i h a y a t ı n s ö n ü k l e ş m e s i n e s e b e b i y e t v e r m i ş t i r . O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a k i c a n l ı t i c a r e t h a y a t ı , A m e r i k a k ı t a s ı n ı n k e ş f i v e G ü n e y A f r i k a d e n i z y o l u n u n b u l u n m a s ı i l e s ö n m e ğ e b a ş l a d ı . T a r i h ç i l e r e g ö r e O r t a d o ğ u ’ d a k i v e A n a d o l u ’ d a k i t i c a r i v e i k t i s a d i ç ö k ü ş ü n ö n e m l i s e b e p l e r i n d e n b i r i s i d e b u o l a y d ı . X V I . 24 y ü z y ı l s o n u n d a O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n k a r ş ı l a ş a c a ğ ı i k t i s a d i b u n a l ı m b u o l a y l a y a k ı n d a n i l g i l i d i r . B u k e ş i f l e r , t i c a r i i l i ş k i l e r i n v e t i c a r e t y o l l a r ı n ı n y ö n ü n ü d e ğ i ş t i r m i ş t i r . A v r u p a ’ d a e n ç o k k u l l a n ı l a n m a l z e m e l e r , a r t ı k A k d e n i z d ı ş ı n d a n g e l i y o r d u . B u y e n i m a l l a r , m i l l e t l e r a r a s ı t i c a r e t i n o d a k n o k t a s ı n ı 25 o l u ş t u r m a y a b a ş l a d ı . Ö t e y a n d a n , Ü m i t B u r n u y o l u n u n k e ş f e d i l m e s i y l e b i r l i k t e D o ğ u i l e t i c a r e t , a r t ı k A k d e n i z y a d a K a r a d e n i z g i b i i ç d e n i z l e r ü z e r i n d e n d e ğ i l ; H i n t O k y a n u s u v e A t l a n t i k g i b i b ü y ü k d e n i z l e r d e n y a p ı l m a ğ a b a ş l a n d ı . A y r ı c a A m e r i k a i l e a r t m a ğ a b a ş l a y a n t i c a r e t , A k d e n i z ’ i t a l i b i r b ö l g e h a l i n e g e t i r d i . 26 A r t ı k A k d e n i z v e ç e v r e s i y e n i u y g a r l ı k ç a ğ ı n d a d ü n y a t i c a r e t m e r k e z i n i n d ı ş ı n d a y d ı . B u n u n l a b e r a b e r , 1 6 . y ü z y ı l ı n b a ş ı n d a n i t i b a r e n A m e r i k a ’ d a n A v r u p a e k o n o m i s i n e y o ğ u n a l t ı n v e g ü m ü ş g i r i ş i y a ş a n m ı ş t ı r . B u d u r u m A v r u p a e k o n o m i s i n d e t a l e p p a t l a m a s ı v e f i y a t a r t ı ş l a r ı g e t i r d i ğ i gibi bu talep di ğ e r ü l k e l e r e d e y a n s ı m ı ş v e b u r a l a r d a d a f i y a t a r t ı ş l a r ı y l a s o n u ç l a n m ı ş t ı r . M u r a t Ç i z a k ç a ’ n ı n B u r s a t e r e k e d e f t e r l e r i n d e n ç ı k a r t m ı ş o l d u ğ u h a mi p e k f i y a t l a r ı ü z e r i n d e y a p m ı ş o l d u ğ u ç a l ı ş m a l a r a g ö r e , 1 5 5 0 -1 6 5 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a B u r s a ’ d a h a m i p e k f i y a t l a r ı % 5 6 0 o r a n ı n d a a r t m ı ş t ı r . A y n ı d ö n e m d e i p e k l i k u m a ş f i y a t l a r ı i s e % 2 5 1 o r a n ı n d a a r t m ı ş t ı r . Ö z e l l i k l e V e n e d i k l i t ü c c a r l a r ı n O s m a n l ı p a z a r ı n d a n s a t ı n a l d ı k l a r ı h a m i p e ğ i k u z e y A v r u p a ’ y a p a z a r l a m a l a r ı , a y r ı c a İ t a l y a n 21 A d n a n G i z , T a n z i m a t ’ ı n S a n a y i m i z Ü z e r i n d e k i Y ı k ı c ı E t k i l e r i , İ s t a n b u l S a n a y i O d a s ı D e r g i s i , 1 9 6 8 s a y ı s ı , 22 A . S ü h a A l a c a k l ı o ğ l u , C u m h u r i y e t i m i z i n 5 0 Y ı l l ı k E k o n o m i k K a l k ı n m a s ı n d a Ö z e l T e ş e b b ü s ü n Y e r i v e R o l ü 23 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 24 Aytekin Altı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 25 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 26 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 12 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 v e F r a n s ı z i p e k s a n a y i n d e B u r s a ’ d a n s a t ı n a l ı n a n h a mi p e ğ i n g i r d i o l a r a k k u l l a n ı l m a s ı , h a mi p e k f i y a t l a r ı n d a k i i n a n ı l m a z a r t ı ş ı n n e d e n l e r i o l a r a k s a y ı l a b i l i r . A y r ı c a s u g ü c ü i l e d ö n e n d e ğ i r m e n i n i p e k l i 27 d o k u m a c ı l ı ğ a g i r m e s i A v r u p a ’ n ı n h a m i p e k t a l e b i n d e s ı ç r a m a l a r a n e d e n o l m u ş t u r . B a t ı d a k i e n f l a s y o n v e t a l e p p a t l a m a s ı k a r ş ı s ı n d a O s m a n l ı d a d e v a l ü a s y o n l a r g ü n d e m e g e l m i ş t i r . 1 7 . y ü z y ı l o r t a l a r ı n d a O s m a n l ı p a r a s i s t e m i a ş a ğ ı y u k a r ı d a ğ ı l m ı ş g i b i y d i . V e n e d i k d u k a s ı n ı n O s m a n l ı a k ç e s i f i y a t ı 1 6 4 0 ’ d a 1 2 0 a k ç e d e n , 1 6 7 0 ’ l e r d e 2 8 5 , 1 6 9 0 ’ l a r d a 4 0 0 a k ç e y e ç ı k t ı .28 B u k o n u y l a i l g i l i o l a r a k M u s t a f a A k d a ğ , ş u n l a r ı y a z ı y o r . “ A v r u p a i l e t i c a r i m ü n a s e b e t l e r e g e l i n c e ; X I V . A s ı r d a B a t ı d a n s a t ı l m a y a g e l e n s a n a y i e ş y a s ı y o k d e n e c e k k a d a r a z d ı ; “ L o n d r a ç u h a s ı ” a n c a k b u a s r ı n s o n l a r ı n d a k e n d i n i g ö s t e r m e y e b a ş l a m ı ş t ı . B u n a m u k a b i l , A v r u p a l ı g e m i l e r O s m a n l ı l i m a n l a r ı n d a m ü t e m a d i y e n h a m m a d d e , h a y v a n a t v e h u b u b a t t a ş ı y o r l a r d ı . B u r s a ’ n ı n i p e k l i l e r i v e k a d i f e l e r i , L e h i s t a n , A v u s t u r y a v e V e n e d i k ’ t e r e v a ç t a i d i . H e l e A n k a r a ’ d a i ş l e n e n s o f k u m a ş l a r ı b ü t ü n A v r u p a ’ d a t a n ı n m ı ş t ı . B a l k a n l a r ü z e r i n d e O r t a A v r u p a ’ y a v e İ t a l y a ’ y a k e r v a n l a r l a p e k ç o k s o f y o l l a n m a k t a i d i . B u t i c a r e t i b i l h a s s a E r m e n i l e r y a p ı y o r l a r d ı . S o f u n h a m m a d d e s i o l a n t i f t i ğ e d a h a A v r u p a t a l i p d e ğ i l d i . ” Y u k a r ı d a k i a l ı n t ı d a n , X V I . Y ü z y ı l d a h e n ü z A v r u p a ’ n ı n O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ü z e r i n d e ö n e m l i b i r e k o n o m i k ü s t ü n l ü ğ e s a h i p o l m a d ı ğ ı a n l a ş ı l ı y o r . D ı ş p a z a r l a r i ç i n t a r ı m s a l m e t a ü r e t i ms ü r e c i , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n h e r b ö l g e s i n d e a y n ı d ö n e m d e b a ş l a m a m ı ş v e a y n ı b o y u t t a g e n i ş l e m e m i ş t i r . İ h r a c a t ı n g e n i ş l e m e s i n d e k ı y ı ş e r i d i n e y a k ı n l ı k y a d a i ç b ö l g e l e r i i h r a ç l i m a n l a r ı n a b a ğ l a y a n u c u z u l a ş t ı r m a a r a ç l a r ı n ı n v a r l ı ğ ı ö n e m l i b i r ö n k o ş u l 29 o l u ş t u r u y o r d u . İ m p a r a t o r l u ğ u n A v r u p a i l e t i c a r e t i i l k ö n c e B a l k a n v i l a y e t l e r i n d e g e l i ş m e g ö s t e r m i ş t i r . S ı r b i s t a n , M o r a , E f l a k , B o ğ d a n g i b i , t ü c c a r l a r ı n v e b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i n i n d ü n y a p a z a r l a r ı i ç i n ü r e t i m e i l i ş k i n b e k l e n t i l e r i n i n e n y ü k s e k o l d u ğ u b ö l g e l e r i n , İ m p a r a t o r l u k t a n i l k k o p a n b ö l g e l e r o l m a s ı h e r h a l d e r a s t l a n t ı d e ğ i l d i r . B u n a k a r ş ı l ı k , A n a d o l u ’ n u n A v r u p a i l e t i c a r e t i 1 8 . y ü z y ı l d a o l d u k ç a s ı n ı r l ı k a l m ı ş t ı r . 30 İ z m i r , 1 9 . y ü z y ı l b a ş l a r ı n d a A n a d o l u ’ n u n A v r u p a ’ y a y ö n e l i k t e k i h r a c a t l i m a n ı d u r u m u n d a y d ı . 1. 1. Loncalar L o n c a l a r ı n y a p ı s ı T ü r k i y e ’ d e v e b ö l g e d e k i e k o n o m i k y a ş a m ı v e p i y a s a y a p ı s ı n ı g ö s t e r m e k b a k ı m ı n d a n s o n d e r e c e ı ş ı k t u t u c u b i r u n s u r d u r . U y g u l a m a l a r p i y a s a e k o n o m i s i v e B a t ı k a p i t a l i z m i n e s o n d e r e c e t e r s b i r y a p ı y ı o r t a y a k o y m a k t a d ı r . O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u n u n k u r u l u ş y ı l l a r ı n d a n i t i b a r e n t ı p k ı A n a d o l u S e l ç u k l u d e v l e t i n d e o l d u ğ u g i b i ş e h i r l e r d e ü r e t i m y a p a n z a n a a t k a r l a r ı n m e r k e z i o t o r i t e n i n y ö n l e n d i r m e s i y l e y a r ı -r e s m i ö r g ü t l e r h a l i n d e b i r l e ş t i k l e r i n i b i l i y o r u z . Ö z e l l i k l e 1 3 . y ü z y ı l d a k i M o ğ o l i ş g a l i n d e n s o n r a b u m e s l e k ö r g ü t l e r i “ f ü t ü v v e t a h l a k ı ” e t r a f ı n d a k e n e t l e n e r e k “ s u f i ” b i r l i k l e r i h a l i n d e b i r l e ş t i l e r . K e n d i i ç l e r i n d e n s e ç t i k l e r i v e y a r ı -d i n i b i r l i d e r o l a r a k t a n ı m l a n a n , A h i ş e y h i n i n ö n d e r l i ğ i n d e , b a z ı k a m u i ş l e v l e r i n i n y e r i n e g e t i r i l m e s i n e k a d a r u z a n a n f a r k l ı g ö r e v l e r ü s t l e n d i l e r . A n a d o l u ’ d a s i y a s a l b ü t ü n l ü ğ ü n p a r ç a l a n d ı ğ ı M o ğ o l i s t i l a s ı n d a n s o n r a , A h i t e ş k i l a t ı ç e r ç e v e s i n d e b ü t ü n l e ş e n e s n a f v e z a n a a t k a r , ş e h i r l e r d e b i r t ü r y e r e l h ü k ü m e t i ş l e v i n i s ü r d ü r m e k t e y d i . A h i t e ş k i l a t ı n ı n , O s m a n l ı d e v l e t i t a r a f ı n d a n A n a d o l u ’ d a p o l i t i k b i r l i ğ i n s a ğ l a n m a s ı n d a n s o n r a , n a s ı l l o n c a t e ş k i l a t ı o l a r a k y e n i d e n b i ç i m l e n d i ğ i k o n u s u n d a e l i m i z d e pek faz l a b i l g i y o k t u r . F a k a t 1 5 . y ü z y ı l d a n i t i b a r e n O s m a n l ı ş e h i r l e r i n d e l o n c a t e ş k i l a t ı n ı n y a y g ı n 31 o l a r a k f a a l i y e t g ö s t e r d i ğ i n i b i l i y o r u z . 27 Ayhan Aktar, K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i Y a h y a S . T e z e l , C u m h u r i y e t D ö n e m i n i n İ k t i s a d i T a r i h i 29 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 30 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 31 Ayhan Aktar, K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 13 28 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 L o n c a l a r i ç s e l v e d ı ş s a l s ı n ı r l a m a l a r i ç i n d e v a r l ı k l a r ı n ı s ü r d ü r m e y e ç a l ı ş t ı l a r . Ö r n e ğ i n , k a d i f e c i l e r l o n c a s ı n d a d o k u n a c a k k a d i f e n i n k a ç i p l i k t e l i n d e n o l u ş a c a ğ ı , a t k ı v e ç ö z g ü i p l i ğ i o l a r a k k u l l a n ı l a n h a m i p e k i p l i ğ i n i n n e k a l ı n l ı k t a o l a c a ğ ı b e l i r l e n m i ş t i r . G e n e l l i k l e a y n ı t i p e l t e z g a h l a r ı n ı n k u l l a n ı l d ı ğ ı k a d i f e c i l e r l o n c a s ı n d a , u s t a l a r a r a s ı n d a k i e ş i t l i ğ i b o z a c a k h e r t ü r l ü a t ı l ı mb i z z a t u s t a l a r ı n k e n d i l e r i t a r a f ı n d a n e n g e l l e n m e k t e y d i . A y r ı c a k a r h a d l e r i v e s a t ı ş f i y a t l a r ı n a k a d a r h e r ş e y b e l i r l e n m i ş t i r . L o n c a s i s t e m i n d e h e r h a n g i b i r i ş y e r i n i n b ü y ü m e ç a b a s ı k ı t o l a n k a y n a k l a r ı n h a k i mo l d u ğ u e k o n o m i k 32 atmosferde sistem bozucu b i r e y l e m o l a r a k y o r u m l a n ı y o r d u . H a l i l İ n a l c ı k ’ ı n b e l i r t t i ğ i n e g ö r e , ö z e l l i k l e d e h a k i mt e k n o l o j i k y a p ı d a d e ğ i ş i k l i k l e r y a p a r a k , 33 ü r e t k e n l i ğ i a r t ı r m a k v e d o l a y ı s ı y l a m a l i y e t l e r i d ü ş ü r m e k , a h l a k s ı z l ı k o l a r a k y o r u m l a n ı y o r d u . L o n c a l a r ı n O s m a n l ı t o p l u m s a l k u r u l u ş u i ç i n d e k i y e r l e r i v e i ş l e v l e r i n e , b u n l a r ı A v r u p a ’ d a g ö r ü l e n “ g u i l d ” l e r e b e n z e t m e k t e n k a ç ı n a r a k d e ğ i n m e k t e y a r a r v a r d ı r . A v r u p a ’ n ı n a k s i n e , O s m a n l ı ’ d a y ö n e t i m v e m a l i ö z e r k l i k e l d e e d e b i l m i ş o l a n k e n t l e r g ö r ü l m e m i ş t i r . A v r u p a ’ d a k i “ g u i l d ” l e r , b a ğ ı m s ı z ya da g ö r e l i ö z e r k l i k l e r e k a v u ş m u ş k e n t o l g u s u n u n , b i r s i v i l t o p l u m u n k ö ş e t a ş l a r ı n d a n b i r i d i r . H a l b u k i , O s m a n l ı ’ d a L o n c a l a r , m e r k e z i h ü k ü m e t i n s i y a s i , i k t i s a d i v e m a l i d e n e t i m i k a r ş ı s ı n d a a ş a ğ ı y u k a r ı h i ç ö z e r k l i k k a z a n a m a m ı ş t ı r . O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a ç a r ş ı , B i z a n s İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a o l d u ğ u g i b i , d e v l e t i n z a b ı t a s ı n ı n t e f t i ş i a l t ı n d a k a l m ı ş t ı r . O s m a n l ı m u h t e s p ’ i , B i z a n s e p a r c h ’ ı g i b i , ç a r ş ı d a f i y a t l a r ı , a ğ ı r l ı k , u z u n l u k , h a c i mö l ç ü l e r i n i , g i r d i l e r i nv em a m u l l e r i nk a l i t e s i n i m e r k e z i d e v l e t a d ı n a denetlem i ş t i r . M u h t e s i p y a n ı n d a , d i ğ e r d e v l e t g ö r e v l i l e r i a r a c ı l ı ğ ı y l a , m e s e l a İ s t a n b u l ’ d a k i a r p a e m i n i v e b u ğ d a y e m i n i i l e b u d e v a s a ş e h r i n t a h ı l i h t i y a c ı n ı n , o d u n e m i n i i l e y a k a c a k i h t i y a c ı n ı n k a r ş ı l a n m a s ı i l e i l g i l i s ü r e ç l e r i n d e n e t l e n d i ğ i d e d i k k a t e a l ı n ı r s a , O s m a n l ı a r t i z a n l a r ı n ı n “ y ö n e t i l e n b i r e k o n o m i ” n i n i ç i n d e k i , k u l l a n d ı k l a r ı g i r d i l e r i n s a ğ l a n m a s ı v e ü r e t t i k l e r i ü r ü n l e r i n p a z a r l a n m a s ı ü s t ü n d e f e v k a l a d e 34 s ı n ı r l ı h a r e k e t s e r b e s t l i ğ i n e s a h i p i k t i s a d i a j a n l a r o l a r a k s t a t ü l e r i d a h a i y i a n l a ş ı l ı r . L o n c a l a r ü y e l e r i n e s t a t i k , y e n i l i k l e r e k a p a l ı v e k a n a a t k a r b i r z i h n i y e t y e r l e ş t i r m i ş t i r . B u n u n d ı ş ı n d a d ü k k a n v e a t ö l y e s a y ı s ı n ı s ı n ı r l a m a k , r e k a b e t i e n g e l l e m e k , ü r e t i l e n m a l l a r ı ç o k t i t i z , k a l i t e v e f i y a t 35 k o n t r o l l e r i n e t a b i t u t m a k s u r e t i y l e t e ş e b b ü s f ı r s a t l a r ı n ı d a r a l t m ı ş t ı r . S o s y a l v e m e s l e k i b i r k u r u m o l a n l o n c a l a r s a h i p o l d u ğ u k u r a l l a r v e y a p t ı r ı m g ü c ü i l e s i y a s i i k t i d a r a o l a n n ü f u z u s a y e s i n d e t o p l u m d a b ü y ü k b i r e t k i y e s a h i p t i . L o n c a l a r O s m a n l ı m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n a i k i ş e k i l d e t e s i r e d e r e k b u s ı n ı f ı n g e r i l e m e s i n e y a d a e n a z ı n d a n g e l i ş m e m e s i n e s e b e p o l m u ş t u r . B i r i n c i s i , l o n c a l a rü y e l e r i n es t a t i k , y e n i l i k l e r ek a p a l ı , k a n a a t k a r , i h t i y a c ı k a d a rç a l ı ş m a , z i h n i y e t i n i y e r l e ş t i r m i ş t i r . B ö y l e c e k i ş i l e r y e n i l i k l e r i k a b u l e t m e k t e n , ç o k m i k t a r d a m a l ü r e t m e k t e n , f a z l a ç a l ı ş ı p s e r v e t b i r i k t i r m e k t e n a l ı k o n u l m u ş t u r . İ k i n c i o l a r a k , l o n c a l a r s a n a t v e t i c a r e t l e u ğ r a ş a c a k k i ş i l e r i n v e d ü k k a n i l e a t ö l y e l e r i n s a y ı s ı n ı s ı n ı r l a m a k , r e k a b e t i e n g e l l e m e k , ü r e t i l e n m a l l a r ı ç o k t i t i z k a l i t e f i y a t k o n t r o l l e r i n e t a b i t u t m a k s u r e t i y l e t e ş e b b ü s f ı r s a t l a r ı n ı d a r a l t ı y o r v e m ü t e ş e b b i s l e r e h a r e k e t e d e b i l e c e k l e r i b i r a l a n b ı r a k m ı y o r d u . B u ş a r t l a r a l t ı n d a , y e n i m ü t e ş e b b i s l e r i n o r t a y a ç ı k m a s ı ç o k 36 z o r d u . N i t e k i m ç ı k m a m ı ş t ı r . 2 . S a n a y i D e v r i m i S o n r a s ı O s m a n l ı E k o n o m i s i 32 Ayhan Aktar, K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i H a l i l İ n a l c ı k , T h e O t o m a n E m p i r e 34 Y a h y a S . T e z e l , C u m h u r i y e t D ö n e m i n i n İ k t i s a d i T a rihi 35 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 36 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 14 33 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 S a n a y i d e v r i m i v e s a n a y i l e ş e n e k o n o m i l e r i n o r t a y a ç ı k ı ş ı n d a n s o n r a , A v r u p a , k u z e y A m e r i k a v e J a p o n y a d ı ş ı n d a d i ğ e r b ö l g e l e r b e n z e r b i r k a d e r i p a y l a ş m ı ş l a r d ı r . B u d u r u m O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u i ç i n d e s ö z k o n u s u d u r . 1 8 2 0 ’ l e r e g e l i n d i ğ i n d e İ n g i l t e r e s a n a y i d e v r i m i n i t a m a m l a m ı ş v e N a p o l y o n S a v a ş l a r ı s o n u c u n d a F r a n s a ’ y ı y e n e r e k d ü n y a p a z a r l a r ı n d a r a k i p s i z d u r u m a g e l m i ş t i . A n c a k , a y n ı y ı l l a r d a s a n a y i d e v r i m i n i y a ş a m a k t a o l a n d i ğ e r A v r u p a ü l k e l e r i k o r u m a c ı ö n l e m l e r l e İ n g i l i z m a l l a r ı n ı n k e n d i p a z a r l a r ı n a g i r m e s i n i e n g e l l i y o r d u . B u d u r u m d a İ n g i l i z t i c a r e t v e s a n a y i s e r m a y e s i A v r u p a d ı ş ı n d a k i ü l k e l e r e y ö n e l d i . 1 8 2 0 ’ d e n 1 8 4 0 ’ l a r a k a d a r k i d ö n e m d e İ n g i l t e r e , L a t i n A m e r i k a ’ d a n Ç i n ’ e k a d a r p e k ç o k ü l k e d e m ü m k ü n s e y e r e l i k t i d a r l a r l a a n l a ş a r a k , g e r e k t i ğ i n d e i s e s i l a h g ü c ü k u l l a n m a k t a n ç e k i n m e y e r e k , p e k 37 ç o k s e r b e s t t i c a r e t a n l a ş m a s ı i m z a l a m ı ş t ı r . 1 8 2 0 ’ l i y ı l l a r d a b a ş l a y a n y a b a n c ı m a l i t h a l a t ı g i d e r e k a r t m ı ş v e 1 9 . y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n a d o ğ r u e n y ü k s e k n o k t a s ı n a u l a ş m ı ş t ı r . B u g e l i ş m e n i n b i r n e t i c e s i o l a r a k O s m a n l ı p a z a r l a r ı y a b a n c ı t ü c c a r v e y a o n l a r ı n t e m s i l c i l e r i n i n d e n e t i m i n e g i r m i ş t i r . B ö y l e c e b i r z a m a n l a r ı n c a n l ı d o k u m a m e r k e z l e r i d ı ş a r ı y a 38 s a d e c e h a m m a d d e i h r a ç e d e r d u r u m a g e l m i ş l e r d i r . 2 . 1 . 1 8 3 8 B a l t a L i m a n ı S e r b e s t T i c a r e t A n l a ş m a s ı T a n z i m a t ’ ı h a z ı r l a y a n ş a r t l a r ; O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u I I . V i y a n a k u ş a t m a s ı n d a n i t i b a r e n g e r i l e m e a ş a m a s ı n a g i r m i ş t i r . B u t a r i h t e n i t i b a r e n d e d e v a m l ı s a v a ş m a k z o r u n d a k a l m ı ş v e b u s a v a ş l a r ı n ç o ğ u n u d a k a y b e t m i ş t i r . S a d e c e s a v u n m a s a v a ş l a r ı y a p a n O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u ç o ğ u z a m a n A v r u p a d e v l e t l e r i n d e n y a d ı mt a l e b i n d e b u l u n a r a k b u t e h l i k e l e r i d e f e t m i ş t i r , a n c a k A v r u p a d e v l e t l e r i b u y a r d ı m l a r ı k a r ş ı l ı k s ı z y a p m a m ı ş t ı r . Y a p t ı k l a r ı y a r d ı m l a r ı n k a r ş ı l ı ğ ı n d a b i r t a k ı ms i y a s i v e i k t i s a d i i m t i y a z l a r e l d e e t m i ş l e r d i r . S a n a y i d e v r i m i n i O s m a n l ı d e v l e t i n d e n ç o k d a h a ö n c e t a m a m l a m ı ş o l a n v e fa b r i k a ü r e t i m i n e g e ç m i ş o l a n A v r u p a d e v l e t l e r i b u i m t i y a z l a r l a d a h a d a a v a n t a j l ı d u r u m a g e l m i ş t i r . B u y ü z d e n O s m a n l ı s a n a y i v e ö z e l t e ş e b b ü s ü r e k a b e t g ü c ü n ü t a m a m e n k a y b e t m i ş v e ç ö k m ü ş t ü r . B u n d a k a p i t ü l a s y o n v e t i c a r e t a n t l a ş m a l a r ı n ı n d a b ü y ü k e t k i s i o l m u ş tur.39 A n l a ş m a n ı n O s m a n l ı ’ d a s a n a y i l e ş m e y i b i t i r d i ğ i n e i l i ş k i n g ö r ü ş l e r v a r d ı r a n c a k , b u n l a r ı t e k b i r a n l a ş m a y a b a ğ l a m a k d a e k s i k a l g ı l a m a y a n e d e n o l m a k t a d ı r . İ t h a l m a l l a r ı n g e l e n e k s e l ü r e t i m i b a l t a l a d ı ğ ı m u h a k k a k t ı r a n c a k , b u g e r i l e m e 1 8 2 0 ’ l i y ı l l a r d a b a ş l a y a n b i r s ü r e ç t i r v e a n l a ş m a i l e b u d u r u m h ı z k a z a n m ı ş t ı r . A y r ı c a , 1 9 . y ü z y ı l b a ş l a r ı n d a A n a d o l u ’ d a m a m u l m a l l a r ü r e t i m i i n c e l e n d i ğ i n d e , ü r e t i m i n g e l e n e k s e l l o n c a l a r ç e v r e s i n d e ö r g ü t l e n d i ğ i , k ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i a t ö l y e l e r d eg e l e n e k s e l e l t e z g a h l a r ı n ı n k u l l a n ı l d ı ğ ı v e b u i ş l e t m e l e r d e k i s e r m a y e b i r i k i m i n i n s ı n ı r l ı k a l d ı ğ ı o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . İ t h a l m a l l a r ı n ı n r e k a b e t i k a r ş ı s ı n d a h e m d i r e n e n h e md e g e r i l e y e n b u y a p ı l a r ı n b i r s a n a y i d e v r i m i 40 e ş i ğ i n d e o l d u k l a r ı n ı s ö y l e m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r . 1 8 3 8 ö n c e s i n d e k u l l a n ı lan Yed-i V a h i t o l a r a k a d l a n d ı r ı l a n d ü z e n d e , d e v l e t b i r m a l ı n h e r h a n g i b i r y ö r e d e k i d ı ş t i c a r e t i n i ö z e l l i k l e d e i h r a c a t ı n ı b i r ö z e l k i ş i n i n t e k e l i n e b ı r a k a b i l i y o r d u . A y r ı c a , b e l i r l i h a m m a d d e l e r i ny ad ag ı d am a d d e l e r i n i nd a r l ı ğ ı n ı nç e k i l d i ğ i y ı l l a r d a , m a l l a r ı ni h r a c a t ı n ı y a s a k l a y a b i l i y o r d u . S a v a ş d ö n e m l e r i n d e , m a l i y e y e e k g e l i r s a ğ l a m a k a m a c ı y l a d ı ş t i c a r e t e o l a ğ a n ü s t ü 37 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 39 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 40 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e KOSGEB GGM 15 38 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 v e r g i l e r u y g u l a y a b i l i y o r d u . B a l t a L i m a n ı A n l a ş m a s ı i l e d ı ş t i c a r e t t e k i b u t e k e l l e r d ü z e n i k a l d ı r ı l m a k t a 41 v e d e v l e t o l a ğ a n ü s t ü v e r g i l e r y a d a s ı n ı r l a m a l a r u y g u l a m a h a k k ı n d a n v a z g e ç i l m e k t e y d i . B ö y l e c e O s m a n l ı h a m m a d d e l e r i n i n d ı ş t i c a r e t e a ç ı l m a s ı k o l a y l a ş t ı r ı l m ı ş o l u y o r d u . A y r ı c a , O s m a n l ı D e v l e t i m a l i b u n a l ı m d ö n e m l e r i n d e ö n e m l i b i r e k g e l i r k a y n a ğ ı n ı k a y b e t m e k t e y d i . N i t e k i m b i r s o n r a k i s a v a ş d ö n e m i n d e , K ı r ı m S a v a ş ı s ı r a s ı n d a , d ı ş t i c a r e t t e n e k v e r g i a l ı n a m a y a c a k v e b u n u n d a e t k i s i y l e 42 A v r u p a p a r a p i y a s a l a r ı n d a b o r ç l a n m a n ı n y o l u a ç ı l a c a k t ı r . 1 8 3 8 ö n c e s i n d e O s m a n l ı D e v l e t i h e mi t h a l a t h e md e i h r a c a t ü z e r i n d e n % 3 o r a n ı n d a v e r g i a l m a k t a y d ı . A y r ı c a , y e r l i v e y a b a n c ı t ü c c a r l a r m a l l a r ı n ı İ m p a r a t o r l u k i ç i n d e b i r b ö l g e d e n d i ğ e r i n e t a ş ı r l a r k e n % 8 o r a n ı n d a b i r i ç g ü m r ü k v e r g i s i ö d e m e k z o r u n d a y d ı l a r . A n l a ş m a i l e i h r a c a t a u y g u l a n a n v e r g i o r a n ı % 1 2 ’ y e , i t h a l a t t a n a l ı n a n v e r g i l e r i i s e % 5 ’ e ç ı k a r ı l ı y o r d u . A y r ı c a , y e r l i t ü c c a r l a r i ç g ü m r ü k 43 v e r g i s i ö d e m e y e d e v a m e d e r k e n , y a b a n c ı t ü c c a r l a r b u u y g u l a m a n ı n d ı ş ı n d a b ı r a k ı l ı y o r d u . 1860-6 1 y ı l l a r ı n d a k i m a l i b u n a l ı m v e L ü b n a n s i y a s a l b u n a l ı m ı s ı r a s ı n d a O s m a n l ı , i h r a c a t t a n a l ı n a n g ü m r ü k v e r g i l e r i n i % 1 ’ e i n d i r e n d e ğ i ş i k l i k m a d d e s i n i i m z a l a m a k z o r u n d a k a l d ı . B u d u r u mB i r i n c i D ü n y a s a v a ş ı n a k a d a r d e v a m e t m i ş t i r . O s m a n l ı ’ n ı n ç a b a l a r ı s o n u c u n d a i t h a l a t t a n a l ı n a n v e r g i l e r b i r 44 m i k t a r a r t ı r ı l m ı ş v e 1 8 6 1 ’ d e % 5 ’ t e n 8 ’ e , 1 9 0 5 ’ t e % 1 1 ’ e v e 1 9 0 8 ’ d e % 1 5 ’ e ç ı k a r ı l m ı ş t ı r . 2. 2. Sanayi M a l l a r ı n ı n E t k i l e r i 1 9 . y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n a g e l i n d i ğ i n d e , h a c m i h ı z l a b ü y ü y e n i t h a l m a l l a r ı n r e k a b e t i k a r ş ı s ı n d a , p e k ç o k y e r l i v e A v r u p a l ı g ö z l e m c i , İ s t a n b u l , B u r s a , A m a s y a , D i y a r b a k ı r , H a l e p v e Ş a mg i b i m e r k e z l e r d e ö z e l l i k l e i p l i k e ğ i r m e v e k u m a ş d o k u m a g i b i f a a l i y e t l e r d e e l t e z g a h l a r ı n ı n g e r i l e m e k t e o l d u ğ u n u v u r g u l u y o r d u . K ü ç ü k i m a l a t h a n e s a h i p l e r i n i n v e l o n c a ç a l ı ş a n l a r ı n ı n i t h a l m a l l a r ı n y a r a t t ı ğ ı r e k a b e t t e n 45 ş i k a y e t l e r i 1 9 . y ü z y ı l b o y u n c a s ü r m ü ş t ü r . “ B u i m t i y a z l a r ı n e k o n o m i ü z e r i n d e k i t e s i r l e r i y ı k ı c ı o l m u ş , m e s e l a B u r s a ’ d a y ı l d a 2 5 0 0 0 o k k a i p e k i ş l e n i r k e n b u m i k t a r 1 8 5 0 ’ l e r d e 4 0 0 0 ’ e d ü ş m ü ş . T e s a l y a ’ d a k i i p l i k v e b o y a i m a l a t h a n e l e r i k a p a n m ı ş , 46 İ s t a n b u l v e Ü s k ü d a r ’ d a k i k u m a ş ç ı v e k e m h a c ı t e z g a h l a r ı h e m e n h e m e n y o k o l m u ş t u . P a d i ş a h A b d ü l a z i z z a m a n ı n d a b u h ı z l ı y ı k ı l ı ş ı d u r d u r m a k i ç i n b a z ı t e d b i r l e r a l ı n m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . İ l k i ş o l a r a k 1 8 6 2 ’ d e d ı ş g ü m r ü k v e r g i l e r i % 8 ’ e ç ı k a r ı l m ı ş o l u p b u o r a n h e m e n b ü t ü n A v r u p a m e m l e k e t l e r i i ç i n a y n ı o l u y o r d u . M e m l e k e t m a m u l l e r i n i t a n ı t m a k i ç i n 1 8 6 3 ’ d e b i r s a n a y i s e r g i s i a ç ı l m ı ş t ı r . 1 8 6 7 ’ d e s a n a y i g e l i ş m e s i n e ö n c ü l ü k e t m e k ü z e r e S a n a y i M e k t e b i t e s i s e d i l m i ş t i . A y r ı c a , y e r l i s a n a y i n d ı ş a k a r ş ı d a h a d a y a n ı k l ı o l m a s ı i ç i n s a n a t e r b a b ı n ı n b i r l e ş e r e k Ş i r k e t l e r 47 k u r m a l a r ı 1 8 6 7 ’ d e n i t i b a r e n t e ş v i k e d i l m i ş t i r . Eldeki bilgiler 1820-1 9 1 4y ı l l a r ı a r a s ı n d a A n a d o l u ’ n u nd ı ş t i c a r e t i n i n1 2 -1 5k a t a r t t ı ğ ı n ı 48 g ö s t e r m e k t e d i r . 41 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 43 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 44 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 45 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 46 Ö m e r C e l a l S a r a ç , T a n z i m a t v e S a n a y i m i z , c i l t 1 47 F a z ı l Z o b u , G e l i ş e n S a n a y i m i z , m a k a l e , İ s t a n b u l S a n a y i O d a s ı D e r g i s i , H a z i r a n 1 9 6 7 48 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e KOSGEB GGM 16 42 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 A v r u p a ’ d a n i t h a l e d i l e n p a m u k l u t e k s t i l ü r ü n l e r i n i n h a c m i 1 8 2 0 ’ d e n 1 9 1 4 ’ e k a d a r 1 0 0 k a t t a n f a z l a 49 a r t ı ş g ö s t e r m i ş t i r . P e k ç o k g ö z l e m c i v e y a z a r , O s m a n l ı z a n a a t l a r ı n ı n t ü m ü y l e y ı k ı l ı p s i l i n d i ğ i i z l e n i m i n i v e r m e k t e d i r . O y s a y e r l i i m a l a t f a a l i y e t l e r i n i n ö n e m l i b i r d i r e n m e g ö s t e r d i k l e r i a n l a ş ı l m a k t a d ı r . Y i n e i t h a l m a l l a r ı n r e k a b e t i n i n e n g ü ç l ü o l d u ğ u p a m u k l u t e k s t i l d a l ı n d a n ö r n e k l e r v e r e c e k o l u r s a k , y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n d a k i ö n e m l i g e r i l e m e d e n s o n r a y e r l i i p l i k e ğ i r m e c i l i ğ i s i l i n m i ş , a n c a k y e r l i k u m a ş d o k u m a c ı l ı ğ ı v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r e b i l m i ş t i r . Y e r l i d o k u m a c ı l a r d a h a u c u z v e d a h a d a y a n ı k l ı o l a n i t h a l m a l ı i p l i ğ i k u l l a n a r a k İ n g i l i z s a n a y i s i n i n ü r e t m e d i ğ i k u m a ş l a r ı ü r e t e r e k v e b u t ü r k u m a ş l a r a v a r o l a n t a l e b i k ö r ü k l e m e y e , b e ğ e n i l e r 50 y a r a t m a y a ç a l ı ş a r a k v a r l ı k l a r ı n ı s ü r d ü r m ü ş l e r d i r . 1 7 . v e 1 8 . y ü z y ı l l a r d a O s m a n l ı t e k s t i l i m a l a t ı h a k k ı n d a p e k a z ş e y b i l i n m e k t e d i r . E l d e k i v e r i l e r y o l u y l a p a m u k l u t e k s t i l d e İ m p a r a t o r l u ğ u n k e n d i k e n d i n e y e t e r l i o l d u ğ u v e i ç p a z a r ı n i h t i y a c ı n ı 51 k a r ş ı l a y a b i l d i ğ i n i s ö y l e y e b i l i r i z . 1 9 . y ü z y ı l b a ş l a r ı n d a , t e k s t i l ö r g ü t l e n m e s i , İ m p a r a t o r l u ğ u n ç e ş i t l i b ö l g e l e r i a r a s ı n d a ö n e m l i f a r k l ı l ı k l a r g ö s t e r i y o r d u . A n a d o l u ’ n u n v e S u r i y e ’ n i n k e n t s e l a l a n l a r ı n d a , o g ü n k ü g ö z l e m c i l e r e g ö r e e n s ı k r a s t l a n a n b i ç i m , z a n a a t k a r l a r ı n k ü ç ü k ö l ç e k l i i m a l a t h a n e l e r d e ö r g ü t l e n m e s i y d i . B u i m a l a t h a n e l e r i n s a h i p l e r i n i n e l l e r i n d e b i r i k e n s e r m a y e v e z a n a a t k a r l a r a r a s ı n d a k i f a r k l ı l a ş m a n ı n d e r e c e s i s ı n ı r l ı y d ı . S ö z k o n u s u z a n a a t k a r l a r ü ç g rupta toplanabilir. 52 B a ş k a l a r ı n ı ç a l ı ş t ı r m a k l a b i r l i k t e , k e n d i l e r i d e ç a l ı ş m a y a d e v a m e d e n i m a l a t h a n e s a h i p l e r i K e n t s e l b ö l g e l e r d e y a ş a y a n v e t ü m ü y l e ü c r e t g e l i r l e r i y l e g e ç i n e n m ü l k s ü z l e ş m i ş z a n a a t k a r l a r T o p r a k v e k ı r s a l a l a n l a r l a b a ğ l a r ı t ü m ü y l e k o p m a m ı ş v e m e v s i m l i k ü c r e t g e l i r l e r i k ı r s a l g e l i r l e r i n i destekleyici nitelikte olan zanaatkarlar53 B u i m a l a t h a n e l e r i n l o n c a d e n e t i m i a l t ı n a g i r m e d e r e c e s i i s e , b ö l g e d e n b ö l g e y e d e ğ i ş m e k t e y d i . L o n c a l a r ı n e n g ü ç l ü o l d u ğ u y e r , d e v l e t i n d e s t e ğ i y l e İ s t a n b u l ’ d u . L o n c a l a r ı n g ü c ü 1 9 . y ü z y ı l b o y u n c a 54 a z a l d ı . Y ü z y ı l ı n s o n ç e y r e ğ i n e g e l i n d i ğ i n d e , l o n c a l a r ı n i m a l a t h a n e l e r ü z e r i n d e p e k e t k i s i k a l m a m ı ş t ı . P a z a r i ç i n ü r e t i m i n b i r d i ğ e r b i ç i m i , k a p s a m ı k o n u s u n d a p e k a z b i l g i s a h i b i o l d u ğ u m u z s i p a r i ş s i s t e m i y d i . İ t h a l m a l ı i p l i ğ i n g i r i ş i n e k a d a r , t ü c c a r l a r ı n k ı r s a l a l a n l a r d a k i k a d ı n l a r ı p a m u k v e y ü n i p l i k 55 e ğ i r t m e k i ç i n ö r g ü t l e d i k l e r i a n l a ş ı l m a k t a d ı r . Ü r e t i m i n e s a s o l a r a k d i ğ e r i k i b i ç i m l e a y n ı t e k n o l o j i y i p a y l a ş a n ü ç ü n c ü v e s o n b i ç i m i , k ı r s a l h a n e h a l k ı y a d a k ö y ç e v r e s i n d e d o ğ r u d a n t ü k e t i m i ç i n y a p ı l a n i p l i k e ğ i r m e v e d o k u m a f a a l i y e t i y d i . 1 9 . y ü z y ı l d a O s m a n l ı n ü f u s u n u n a ş a ğ ı y u k a r ı % 8 0 ’ i n i n k ı r s a l a l a n l a r d a y a ş a d ı ğ ı n ı d ü ş ü n ü r s e k , d o ğ r u d a n t ü k e t i m i ç i n e v l e r d e y a p ı l a n p a m u k l u v e y ü n l ü d o k u m a ü r e t i m i n i n , y a l n ı z c a y ü z y ı l ı n b a ş ı n d a d e ğ i l , 56 s o n r a k i d ö n e m l e r d e d e , t o p l a m ü r e t i m i ç i n d e e n b ü y ü k p a y a s a h i p o l d u ğ u k o l a y l ı k l a s ö y l e n e b i l i r . 1 9 . y ü z y ı l ı n b i r i n c i v e i k i n c i ç e y r e ğ i n d e , k e n t s e l t a l e b i k a r ş ı l a m a y a y ö n e l i k i m a l a t h a n e l e r v e s i p a r i ş s i s t e m i , M a k e d o n y a , A n a d o l u v e S u r i y e ’ d e e ş i t b i ç i m d e d a ğ ı t ı l m a m ı ş t ı . S e l a n i k b ö l g e s i , K a r a d e n i z k ı y ı l a r ı , B a t ı v e O r t a A n a d o l u k e n t s e l i m a l a t f a a l i y e t l e r i b a k ı m ı n d a n ö n e m l i b ö l g e l e r d e ğ i l d i . B u n a k a r ş ı n İ s t a n b u l v e B u r s a ö n e m l i m e r k e z l e r d i . B u n u n y a n ı n d a K u z e y S u r i y e , G ü n e y d o ğ u A n a d o l u v e b i r ö l ç ü d e d e D o ğ u A n a d o l u i m a l a t ı n y o ğ u n l a ş t ı ğ ı b ö l g e l e r d i . S u r i y e ’ d e k i Ş a m , H a m a , H u m u s ’ a e k o l a r a k , 49 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 51 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 52 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 53 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 54 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 55 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 56 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 17 50 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 ö n e m s ı r a l a r ı n a g ö r e H a l e p , D i y a r b a k ı r , A n t e p , M a r a ş , U r f a , A r a p k i r , B i t l i s , E r z u r u m , S i v a s , A m a s y a v e T o k a t ’ t a ö n e m l i s a y ı d a d o k u m a t e z g a h ı b u l u n m a k t a y d ı . 1 9 . y ü z y ı l ö n c e s i n d e İ s t a n b u l d ı ş ı n d a e n y ü k s e k k e n t l e ş m e o r a n ı G ü n e y d o ğ u A n a d o l u v e K u z e y S u r i y e ’ d e g ö r ü l m e k t e y d i . B u b ö l g e t a r i h s e l o l a r a k ö n e m l i b i r t r a n s i t t i c a r e t i y o l u ü z e r i n d e b u l u n u y o r d u ; a y r ı c a ü l k e i ç i n d e ü r e t i l e n t e k s t i l m a l l a r ı 57 i ç i n ö n e m l i b i r P a z a r n i t e l i ğ i n d e k i M ı s ı r ’ a y a k ı n l ı ğ ı n d a n y a r a r l a n m a k t a y d ı . Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı ’ d a p a m u k l u t e k s t i l a l a n ı n d a b i r y e n i d e n d ö k ü m g i r i ş i m i i l e ü r e t i m k a y ı p l a r ı n ı o r t a y a k o y m a y a ç a l ı ş m ı ş t ı r . B u n a g ö r e 1 8 2 0 i l e B i r i n c i D ü n y a S a v a ş ı a r a s ı n d a k i d ö n e m d e , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n 1 9 1 1 s ı n ı r l a r ı i ç i n d e k a l a n a l a n l a r ı n a g i r e n i t h a l p a m u k l u k u m a ş v e p a m u k i p l i ğ i m i k t a r ı n ı n y ü z k a t t a n f a z l a a r t m ı ş o l d u ğ u n u o r t a y a k o y m a k t a d ı r . A y n ı d ö n e m d e k i ş i b a ş ı n a p a m u k l u t e k s t i l i t h a l a t ı d a 5 0 k a t t a n f a z l a a r t m ı ş t ı r . B u m u a z z a m i s t i l a n ı n s o n u c u o l a r a k , 1 9 1 0 ’ l a r ı n b a ş ı n d a t o p l a m t ü k e t i m i ç i n d e i t h a l m a l l a r ı n p a y ı n ı n % 8 0 ’ i a ş m ı ş o l d u ğ u n u g ö r ü y o r u z . B u o r a n 1 8 2 0 -2 2 y ı l l a r ı n d a % 4 d o l a y l a r ı n d a y d ı . Ö t e y a n d a n , 1 8 7 0 ’ l e r i n b a ş ı n d a p a m u k l u t e k s t i l a l a n ı n d a İ m p a r a t o r l u k t a h e n ü z b i r t e k m o d e r n f a b r i k a 58 y o k t u . Y e r l i ü r e t i m t a m a m e n g e l e n e k s e l z a n a a t l e r e d a y a n ı y o r d u . A y r ı c a Ş e v k e t P a m u k , 1 8 2 0 i l e 8 7 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a k i 5 0 y ı l l ı k d ö n e m z a r f ı n d a i t h a l m a m u l l e r i n r e k a b e t i n d e n d o l a y ı o r t a y a ç ı k a n i s t i h d a m k a y b ı n ı d a h e s a p l a m a y a ç a l ı ş m ı ş t ı r . B u 5 0 y ı l l ı k d ö n e m d e O s m a n l ı p a m u k l u t e k s t i l d a l ı n ı n i p l i k e ğ i r m e d o k u m a a ş a m a l a r ı n d a o r t a y a ç ı k a n t a m g ü n l ü k i s t i h d a m k a y b ı 1 4 7 . 2 5 0 i l e 2 0 5 . 7 5 0 k i ş i a r a s ı n d a t a h m i n e d i l m e k t e d i r . Z a n a a t l e r i n y ı k ı l m a s ı s ü r e c i n i n b u i l k a ş a m a s ı n d a , İ m p a r a t o r l u ğ u n 1 9 1 1 s ı n ı r l a r ı i ç i n d e k a l a n b ö l g e l e r i n d e n ü f u s 1 6 m i l y o n d o l a y l a r ı n d a o l d u ğ u d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a , t o p l a mç a l ı ş a n n ü f u s u n % 2 -3 o r a n ı n d a b i r 59 i s t i h d a m k a y b ı n a i ş a r e t e t m e k t e d i r . G e r i l e m e e n ç o k i p l i k e ğ i r m e a l a n ı n d a o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . O s m a n l ı p a m u k l ut e k s t i l d a l ı n d a k i g e r i l e m eç a r p ı c ı b o y u t l a r d ao l m a k l ab i r l i k t e , m u t l a k 60 o l m a m ı ş t ı r . A v r u p a s a n a y i s i e t k i s i s o n u c u n d a ü r e t i m y a p ı s ı n d a ç e ş i t l i d e ğ i ş i k l i k l e r o l m u ş t u r . İ t h a l m a l l a r ı n r e k a b e t i n e k a r ş ı i l k v e e n ö n e m l i u y a r l a n a n m e k a n i z m a , d o k u m a c ı l ı k t a i t h a l m a l ı i p l i k k u l l a n ı l m a s ı o l m u ş t u r . Y e r e l b e ğ e n i l e r i n v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r m e s i , i t h a l m a l ı i p l i k l e k ö y e v l e r i n d e v e 61 ö z e l l i k l e k e n t i m a l a t h a n e l e r i n d e d o k u m a c ı l ı ğ ı n d e v a m ı a n l a m ı n a g e l i y o r d u . B a i l e y ’ i n y a p t ı ğ ı b i r a r a ş t ı r m a y a g ö r e , 1 8 3 0 y ı l l a r ı n d a İ n g i l t e r e ’ y e i t h a l e d i l e n b i r m a l y a k l a ş ı k % 6 0 g ü m r ü k v e r g i s i n e t a b i i k e n , a y n ı m a l O s m a n l ı D e v l e t i ’ n e s a d e c e % 3 i t h a l a t v e r g i s i i l e i t h a l e d i l i y o r d u . 62 Nitekim 1825-1 8 5 2 y ı l l a r ı a r s ı n d a O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n a İ n g i l i z i h r a c a t ı % 8 a r t m ı ş t ı r . İ ş k o d r a ’ d a 1 8 1 2 ’ d e 6 0 0 t e z g a h f a a l i y e t g ö s t e r i r k e n 1 8 2 1 ’ d e t e z g a h l a r ı n s a y ı s ı 4 0 ’ a i n m i ş ; 63 T ı r n o v a ’ d a 1 8 1 2 ’ d e 2 0 0 0 d o k u m a t e z g a h ı v a r k e n b u n l a r ı n s a y ı s ı d a 1 8 3 0 ’ d a 2 0 0 ’ e d ü ş m ü ş t ü r . N i t e k i m D . U r q u h a r t , p a m u k l u i t h a l a t ı n ı n O s m a n l ı p a m u k l u s a n a y i i ü z e r i n d e k i y ı k ı c ı e t k i s i n d e n b a h s e d e r k e n , b i r z a m a n l a r c a n l ı b i r s a n a y i ş e h r i o l a n A m b e l e k y a ’ n ı n e s k i ö n e m i n i k a y b e d e r e k ş e h r i n o n s e n e d e n b e r i b o ş a l d ı ğ ı n ı , İ ş k o d r a ’ d a 6 0 0 f a a l t e z g a h t a n 1 8 3 0 y ı l ı n d a s a d e c e 2 1 t e z g a h k a l d ı ğ ı n ı , T ı r n o v a ’ d a i s e 2 . 0 0 0 t e z g a h t a n s a d e c e 2 0 0 t e z g a h ı n ç a l ı ş a b i l i r d u r u m d a b u l u n d u ğ u n u s ö y l e m e k t e d i r . 64 57 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 59 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 60 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 61 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 62 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 63 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 64 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı KOSGEB GGM 18 58 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B u r s a ’ d a 2 5 . 0 0 0 o k k a i p e k i m a l e d e n 1 . 0 0 0 t e z g a h v a r k e n ; 1 8 4 7 ’ d e t e z g a h l a r ı n s a y ı s ı 7 5 ’ e , i m a l e d i l e n i p e k d e 4 . 0 0 0 o k k a y a d ü ş m ü ş t ü r . B u n d a n b a ş k a t a b a k l ı k , s ı r m a k e ş l i k , k u m a ş i m a l a t ı g i b i b i r ç o k s a n a y i k o l u d a ç ö k m e y e b a ş l a m ı ş t ı r . 1 8 2 8 -1 8 6 8 d ö n e m i i ç e r i s i n d e İ s t a n b u l v e Ü s k ü d a r ’ d a k i k u m a ş ç ı t e z g a h l a r ı 2 7 5 0 ’ d e n 2 5 ’ e , k e m h a c ı t e z g a h l a r ı 3 5 0 ’ d e n 4 ’ e , ç a t m a y a s t ı k t e z g a h l a r ı 6 0 ’ d a n 8 ’ e 65 i n m i ş t i r . A v r u p a s a n a y i k a p i t a l i z m i n i n O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a d o ğ u r m u ş o l d u ğ u b u h r a n b u ş e k i l d e g i t t i k ç e g e n i ş l e y e r e k v e b i r e r b i r e r b ü t ü n s a n a y i k o l l a r ı n a s i r a y e t e d e r e k X I X . Y ü z y ı l ı n i k i n c i y a r ı s ı n d a s a n a y i n i n ç ö k ü ş ü n ü t a m a m l a m ı ş t ı r . X I X . y ü z y ı l ı n h e m e n b a ş l a r ı n d a b ü y ü k h a m l e l e r l e g e l i ş e n İ n g i l i z s a n a y i d e v r i m i O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u d a ö n e m l i ö l ç ü d e e t k i l e m i ş t i r . Ç ü n k ü s a n a y i d e v r i m i a ş ı r ı d e r e c e d e ü r e t i m f a z l a l a r ı m e y d a n a g e t i r m i ş v e B a t ı ’ y ı b u ü r e t i m f a z l a l a r ı n ı e r i t e b i l e c e ğ i d ı ş p a z a r l a r 66 b u l m a k m e c b u r i y e t i n d e b ı r a k m ı ş t ı r . L e i l a E r d e r ’ i n ç a l ı ş m a l a r ı n d a n ö ğ r e n d i ğ i m i z e g ö r e , 1 8 2 4 y ı l ı n d a L y o n ’ d a k i d o k u m a c ı l a r i l k d e f a k o z a d a n i p e k i p l i ğ i n i b i r m e k a n i k s i s t e m y a r d ı m ı i l e ç e k e n m a k i n e y i k u l l a n ı m a s o k t u l a r v e b u g e l i ş m e A v r u p a ’ d a i p e k l i d o k u m a c ı l ı k a n l a m ı n d a b i r d e v r i m a n l a m ı n a g e l i y o r d u . A n c a k , b u s i s t e m s a y e s i n d e , k o z a d a n i p l i k ç e k i m i n d e y ü z y ı l l a r d ı r i p e k ç i l e r i n ö n e m l i bir sorunu olan ipliklerdeki standart sorunu ç ö z ü l m ü ş o l u y o r d u . L y o n ’ d a g e r ç e k l e ş e n b u t e k n o l o j i k s ı ç r a m a , y a k l a ş ı k o n y ı l s o n r a A n a d o l u ’ y a u l a ş t ı v e b u h a r g ü c ü i l e ç a l ı ş a n i p l i k ç e k i m( f i l a t ü r ) f a b r i k a l a r ı , B u r s a ’ d a e l l e ç a l ı ş a n m a n c ı n ı k l a r ı n y e r i n i 67 almaya b a ş l a d ı . 1 8 3 8 y ı l ı n d a , F a l k h e i s e n a d l ı b i r y a b a n c ı i l e T a ş ç ı y a n a d l ı b i r O s m a n l ı E r m e n i s i ’ n i n o r t a k l ı ğ ı i l e i l k f i l a t ü r f a b r i k a s ı k u r u l d u . Oy ı l l a r d a ç a l ı ş a n l a r ı n ç o ğ u n u o l u ş t u r a n H ı r i s t i y a n a z ı n l ı k l a r f a b r i k a n ı n a ç ı l m a s ı n a k a r ş ı k o y d u l a r s a d a B u r s a p i skoposu fabrikaya davet edilerek, fabrika takdis edildikten 68 s o n r a d i r e n i ş s o n a e r d i . L e i l a E r d e r ’ i n ç a l ı ş m a l a r ı n d a n ö ğ r e n d i ğ i m i z e g ö r e M ü s l ü m a n v e Y a h u d i k a d ı n l a r ı n i ş ç i o l a r a k 69 f a b r i k a l a r d a ç a l ı ş m a s ı s ü r e c i g a y r i M ü s l i m k a d ı n l a r a n a z a r a n d a h a y a v a ş i ş l e m i ş t i r . B u r s a ’ d a 1 9 . y ü z y ı l ı n i k i n c i y a r ı s ı n d a , i p e k l i k u m a ş d o k u m a k i ç i n g e r e k e n h a mi p e k i p l i ğ i n i n k o z a d a n ç e k i l m e s i i ş l e m i n d e m e k a n i z a s y o n u n b a ş l a d ı ğ ı n ı b i l i y o r u z . F a k a t m e k a n i z a s y o n u n s a d e c e i p e k b ö c e ğ i k o z a s ı n d a n i p l i k ç e k i m i i l e s ı n ı r l ı k a l d ı ğ ı , t e k s t i l s a n a y i n i o l u ş t u r a n ü r e t i m z i n c i r i n i n d i ğ e r 70 h a l k a l a r ı n ı p e k e t k i l e m e d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . L e i l a E r d e r ’ i n O s m a n l ı d e v l e t y ı l l ı k l a r ı n a v e a y n ı z a m a n d a İ n g i l i z k o n s o l o s l u k r a p o r l a r ı n a d a y a n a r a k y a p t ı ğ ı h e s a p l a m a l a r a g ö r e , 1 8 6 0 ’ l a r d a ; B u r s a ’ d a 9 0 f i l a t ü r f a b r i k a s ı v e b u f a b r i k a l a r d a t o p l a m 4 3 4 5 ç ı k r ı k v a r d ı r . B u h e s a p l a m a l a r a g ö r e , f i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n d a h e r 1 0 0 ç ı k r ı k b a ş ı n a , 1 8 0 i ş ç i d ü ş m e k t e d i r . B ö y l e c e 1 8 6 0 ’ l a r ı n o r t a l a r ı n d a y a k l a ş ı k 7 8 0 0 k i ş i n i n f i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n d a ç a l ı ş t ı ğ ı n ı ö ğ r e n i y o r u z . A y n ı y ı l l a r d a , B u r s a ’ n ı nç e v r e s i y l e b i r l i k t e n ü f u s u n u n7 0 -7 5 b i no l d u ğ ut a h m i n e d i l m e k t e d i r . D o l a y ı s ı y l a f i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n d a ç a l ı ş a n t o p l a m i ş ç i s a y ı s ı n ı n B u r s a n ü f u s u n u n y a k l a ş ı k 71 % 9 ’ u n u o l u ş t u r d u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . B u r s a ’ y ı o y ı l l a r d a z i y a r e t e t m i ş s e y y a h , R e g i s D e l b e u f ş u n l a r ı a n l a t ı y o r ; 65 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 66 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 67 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 68 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 69 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 70 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 71 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i KOSGEB GGM 19 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 “ B u r s a ’ d a i ş ç i s o r u n u , b a ş k a y e r l e r d e k i n d e n d e ğ i ş i k ö z e l l i k l e r g ö s t e r i y o r . B u r a d a e k s i k o l a n i ş ç i y e i ş d e ğ i l , t a mt e r s i n e i ş e i ş ç i y e t i ş m i y o r . P a t r o n l a r k ö y l e r e g i d i p i ş ç i a r a m a k z o r u n d a l a r , ç ü n k ü B u r s a ’ n ı n k a d ı n n ü f u s u f a b rikalara yetmiyor. 72 A n c a k , f a b r i k a i ş ç i l i ğ i g e ç i c i b i r f a a l i y e t o l a r a k a l g ı l a n m a k t a v e ç i f t ç i l i k t e n k o p m a b i r t ü r l ü 73 g e r ç e k l e ş e m e d i ğ i i ç i n k e s i n i ş ç i l e ş m e s ü r e c i b i r t ü r l ü y a ş a n a m a m ı ş t ı r . İ n g i l i z K o n s o l o s y a r d ı m c ı s ı M a l i n g ’ i n f i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n ı n k u r u l m a s ı n d a n s o n r a g e l e n e k s e l B u r s a 74 d o k u m a s a n a y i h a k k ı n d a ş u n l a r ı s ö y l e m e k t e d i r ; “ İ p e k l i , p a m u k l u y a d a y ü n l ü d o k u m a c ı l ı k , e l t e z g a h ı s i s t e m i n i n ü s t ü n e ç ı k m a m ı ş t ı r . B i r e v s a n a t ı o l a n n a k ı ş ç ı l ı k l a b i r l i k t e d o k u m a c ı l ı k d a h ı z l a ç ö k m e k t e d i r . D i ğ e r i ş k o l l a r ı n d a da durum, kural olarak, b i r u s t a n ı n e n f a z l a i k i k a l f a v e ç ı r a k ç a l ı ş t ı r m a s ı d ı r . ” 1840-1 8 6 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a B u r s a ’ d a y a ş a n a n d e ğ i ş i m l e r “ t e k ü r ü n ü n i h r a c a t ı n a d a y a l ı b i r ü r e t i m ö r g ü t l e n m e s i n i n d o ğ a l s o n u c u ” o l a r a k k a b u l e d i l m e l i d i r . B u r a d a g e l e n e k s e l z a n a a t l a r ı n ö n c e b i r d u r g u n l u k v e d a h a s o n r a d a i m p a r a t o r l u ğ u n d i ğ e r y ö r e l e r i n d e o l d u ğ u g i b i ç ö k ü ş s ü r e c i n e g i r m e s i d e k a p i t a l i s t d ü n y a e k o n o m i s i n i n m e r k e z ü l k e l e r i n d e n F r a n s a ’ y a , s a d e c e i p e k i p l i ğ i ü r e t m e k o n u s u n d a 75 u z m a n l a ş a r a k k a t ı l a n B u r s a i ç i n t a h m i n e d i l e c e k b i r s o n u ç o l a r a k k a r ş ı m ı z a ç ı k a r . A n a d o l u ’ d a i p e k b ö c e ğ i h a s t a l ı ğ ı n ı n y a y g ı n l a ş m a s ı v e 1 8 6 9 ’ d a n s o n r a S ü v e y ş k a n a l ı n ı n a ç ı l m a s ı s o n u c u Ç i n i p e ğ i n i n A v r u p a p i y a s a s ı n ı e g e m e n l i ğ i a l t ı n a a l m a s ı y l a B u r s a ’ d a f i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n ı n 76 faaliyetinde duraklamal a r g ö r ü l ü r . B ö y l e c e B u r s a ş e h i r n ü f u s u 7 0 . 0 0 0 ’ d e n 3 5 . 0 0 0 ’ e d ü ş e r . 2 . 3 . B u r s a ’ d a S e r m a y e n i n E t n i k K o m p o z i s y o n u v e D e m i r y o l u U l a ş ı m ı n ı n D ı ş a D ö n ü k Y a p ı s ı Q u a t a e r t ’ e g ö r e , B i r i n c i D ü n y a S a v a ş ı ö n c e s i n d e B u r s a s e r m a y e s i n i n e t n i k v e t o p l u m s a l k o n u m u ş ö y l e ydi: 77 “ F i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n ı n s a h i p l e r i v e i p e k ç i l i k o k u l u n d a n m e z u n o l a n l a r ı n o r t a k i k i ö z e l l i k l e r i v a r d ı ; b u i k i g r u p d a g ö r e l i o l a r a k k e n d i s e k t ö r l e r i n i n e n ö n ü n d e y e r a l ı y o r l a r d ı . D i p l o m a l ı m e z u n l a r k o z a c ı l ı k t a “ P a s t e u r ” t e k n i ğ i n i y a y g ı n l a ş t ı r ı r k e n , f a b r i k a s a h i p l e r i d e b u h a r g ü c ü n ü k o z a d a n i p l i k ç e k i m i n e t a t b i k e t m i ş l e r d i . A y r ı c a , b u i k i g r u p d a O s m a n l ı t o p l u m u n u n e s a s a k ı n t ı s ı n ı n d ı ş ı n d a b i r n o k t a d a d u r u y o r l a r d ı . B u o k u l d a n y a r a r l a n a n l a r ı n ç o ğ u n u n k ö k e n i O s m a n l ı a z ı n l ı k l a r ı n d a n g e l i y o r d u . F i l a t ü r f a b r i k a l a r ı n ı n s a h i p l e r i y a E r m e n i v e R u m l a r a r a s ı n d a n ç ı k m ı ş , y a d a A v r u p a ’ d a n g e l m i ş l e r d i . ” A y n ı y ı l l a r d a B u r s a ’ d a f a a l i y e t i n i s ü r d ü r e n 4 1 f a b r i k a d a n s a d e c e 1 0 t a n e s i n i n M ü s l ü m a n / T ü r k s e r m a y e d a r l a r a a i t o l d u ğ u n u b i l i y o r u z . Ş e h r i n t i c a r e t v e s a n a y i h a y a t ı n d a y a b a n c ı v e a z ı n l ı k s e r m a y e s i n i n e g e m e n l i ğ i n i m e s l e k ö r g ü t ü d ü z e y i n d e d e g ö r ü y o r u z . 1 8 8 9 y ı l ı n d a k u r u l a n B u r s a t i c a r e t 78 o d a s ı n ı n ü y e l e r i n i n e t n i k k ö k e n l e r i b u e g e m e n l i ğ i d e s t e k l e r d o ğ r u l t u d a d ı r . 72 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 74 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 75 Ayhan Aktar, Kapi t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 76 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 77 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 78 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 20 73 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ö r n e ğ i n 1 8 8 9 -1 9 2 3 y ı l l a r ı a r a s ı n d a B u r s a T i c a r e t O d a s ı ’ n a k a y d o l a n 7 5 0 ü y e n i n 3 1 3 ’ ü ( % 4 1 , 7 ) 79 M ü s l ü m a n / T ü r k ; 4 3 7 ’ s i i s e ( % 5 8 , 3 ) g a y r ı m ü s l i m d i r . U l u s a l p a z a r ı n o l u ş m a s ı n d a e n ö n e m l i f a k t ö r l e r d e n b i r i o l a n u l a ş ı ms i s t e m i d e B u r s a ’ d a h a m i p e ğ i n L y o n ’ a i h r a c a t ı n ı k o l a y l a ş t ı r a c a k b i ç i m d e d ü z e n l e n m i ş t i r . Ö r n e ğ i n , 1 8 9 2 y ı l ı n d a h i z m e t e a ç ı l a n 42 kilometrelik Mudanya-B u r s a d e m i r y o l u h a t t ı b i r B e l ç i k a ş i r k e t i t a r a f ı n d a n i n ş a e d i l m i ş v e i ş l e t m e i m t i y a z ı 9 9 y ı l l ı ğ ı n a a y n ı ş i r k e t e v e r i l m i ş t i r . D e m i r y o l u n u n s a d e c e M u d a n y a l i m a n ı i l e B u r s a a r a s ı n d a i n ş a e d i l m e s i n i n e n ö n e m l i s e b e b i n i n B u r s a ’ d a ü r e t i l e n i p l i ğ i n e t k i n b i r b i ç i m d e l i m a n a t a ş ı n a r a k 80 orad a n d a g e m i l e r l e F r a n s a ’ n ı n M a r s i l y a l i m a n ı n a y o l l a m a k o l d u ğ u g a y e t a ç ı k t ı r . 3 . 1 9 Y ü z y ı l D ı ş T i c a r e t i E l i m i z d e , 1 9 . y ü z y ı l ı n i l k y a r ı s ı i ç i n O s m a n l ı e k o n o m i s i n i n t o p l a mü r e t i m i n e i l i ş kin tahminler y o k t u r . A n c a k , V e d a t E l d e m , 1 9 . y ü z y ı l ı n s o n ç e y r e ğ i v e 1 9 1 3 y ı l ı G S M H ’ s i i ç i n b a z ı d e ğ e r l i h e s a p l a m a l a r y a p m ı ş t ı r . 1 9 1 3 y ı l ı t a h m i n l e r i k u l l a n ı l d ı ğ ı n d a B i r i n c i D ü n y a s a v a ş ı ö n c e s i O s m a n l ı i h r a c a t ı n ı n G S M H ’ n ı n % 1 4 , 1 ’ i n e , i t h a l a t ı n i s e G S M H ’ n ı n % 1 9 , 4 ’ ü n e u l a ş t ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . Y i n e a y n ı h e s a p l a m a l a r a g ö r e , 1 9 1 3 y ı l ı n d a n e t t a r ı m s a l ü r e t i m i n % 2 6 , 5 ’ i i h r a ç e d i l m e k t e y d i . B u v e r i l e r 1 8 3 8 A n l a ş m a s ı n d a n ü ç ç e y r e k a s ı r s o n r a O s m a n l ı e k o n o m i s i n i n n e 1 8 . y ü z y ı l n e d e 2 0 . y ü z y ı l T ü r k i y e e k o n o m i s i i l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l a m a y a c a k ö l ç ü d e a ç ı k , d ü n y a e k o n o m i s i i l e b ü t ü n l e ş m i ş , h a m m a d d e i h r a ç 81 e d e n , m a m u l m a l l a r i t h a l e d e n b i r e k o n o m i d u r u m u n a g e l d i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r . Y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r , B i r i n c i D ü n y a S a v a ş ı ö n c e s i n d e O s m a n l ı k ö y l ü s ü n ü n p a m u k l u t e k s t i l t ü k e t i m i n i n e n a z ı n d a n ü ç t e i k i s i n i , p a z a r d a n i t h a l m a l ı k u m a ş s a t ı n a l a r a k k a r ş ı l a d ı ğ ı n ı o r t a y a 82 k o y m a k t a d ı r . 1 8 8 0 ’ d e n 1 9 1 3 ’ e k a d a r A l m a n y a ’ d a n O s m a n l ı i t h a l a t ı 1 0 k a t a r t m ı ş t ı r . Ö t e y a n d a n O s m a n l ı d ı ş t i c a r e t i n d e k i p a y ı 1 8 8 0 ’ l e r d e n s o n r a s ü r e k l i g e r i l e m e k l e b i r l i k t e , 1 9 1 3 ’ t e İ n g i l t e r e O s m a n l ı i t h a l a t ı n d a 83 v e i h r a c a t ı n d a e n b ü y ü k p a y ı h a l a e l i n d e b u l u n d u r m a k t a y d ı . 4 . S o n u ç O l a r a k O s m a n l ı Ç e v r e l e ş m e s i 1 9 . y ü z y ı l b o y u n c a O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u ü z e r i n d e h i ç b i r e m p e r y a l i s t ü l k e t a md e n e t i m k u r a m a m ı şv eb i r b i r i y l er e k a b e t h a l i n d e k i e m p e r y a l i s t ü l k e l e r k a r ş ı s ı n d aO s m a n l ı D e v l e t i b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı n ı t ü m ü y l e y i t i r m e m i ş t i r . B u n e d e n l e p e k ç o k s ö m ü r g e d e k i d u r u m u n t e r s i n e , A v r u p a s e r m a y e s i t a r ı m d a k i ü r e t i mi l i ş k i l e r i n i k e n d i ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a d i l e d i ğ i n c e d ö n ü ş t ü r e m e m i ş , ü r e t i m s ü r e c i n i y e n i d e n ö r g ü t l e y e m e m i ş t i r . O s m a n l ı D e v l e t i i s e t a r ı m d a v a r o l a n ü r e t i m i l i ş k i l e r i n i n s ü r m e s i n d e n y a n a y d ı . K ü ç ü k k ö y l ü l ü ğ ü n ö n e m l i a ğ ı r l ı ğ a s a h i p o l d u ğ u b i r t a r ı m s a l y a p ı , O s m a n l ı D e v l e t i ’ n i n e n ö n e m l i m a l i t e m e l l e r i n d e n b i r i n i o l u ş t u r u y o r d u . 1 9 . y ü z y ı l d a d ü n y a p a z a r l a r ı n a a ç ı l ı ş b u t ü r t a r ı m s a l y a p ı l a r a l t ı n d a d a m ü m k ü n d ü . A n c a k , r e s m i s ö m ü r g e l e r v e L a t i n A m e r i k a ’ d a o l d u ğ u g i b i , b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i -t i c a r e t s e r m a y e s i i t t i f a k ı n ı n s i y a s i i k t i d a r ı e l i n d e t u t t u ğ u ç e v r e ü l k e l e r i i l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a , d e ğ i n d i ğ i m i z ö z g ü l k o ş u l l a r n e d e n i y l e A n a d o l u ’ n u n v e d a h a g e n e l o l a r a k d a 84 O s m a n l ı e k o n o m i s i n i n i h r a c a t a y ö n e l i ş i n i n d a h a y a v a ş v e d a h a s ı n ı r l ı o l d u ğ u n u ö n e s ü r e b i l i r i z . 1 9 . y ü z y ı l d a O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u n d a k i ü r ü n e k i m k a l ı p l a r ı n a , m o n o k ü l t ü r ( t e k ü r ü n ) k o ş u l l a r ı h i ç b i r z a m a n v e h i ç b i r b ö l g e d e e g e m e n o l m a m ı ş t ı r . H i ç b i r t a r ı m s a l ü r ü n ü n i h r a c a t t a k i p a y ı % 1 5 ’ i 79 F a r u k Ü s k ü d a r i , E s k i B u r s a ’ d a n n o t l a r , B u r s a T i c a r e t v e S a n a y i O d a s ı Y a y ı n ı 1 9 7 2 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 81 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 82 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 83 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 84 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e KOSGEB GGM 21 80 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 a ş m a m a k t a d ı r . D o l a y ı s ı y l a , O s m a n l ı d ı ş t i c a r e t h a d l e r i n i n y a l n ı z c a b i r y a d a b i r k a ç t a r ı m s a l ü r ü n ü n 85 d ü n y a p a z a r l a r ı n d a k i k a d e r i n e b a ğ l ı o l m a d ı ğ ı o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . O s m a n l ı t a r ı m s a l ü r e t i m i n d e a ğ ı r l ı k t a h ı l l a r d a o l d u ğ u i ç i n ç e v r e l e ş m e s ü r e c i n d e ü r ü n b i l e ş i m i ç o k e t k i l e n m e m i ş t i r . A n a d o l u , T r a k y a v e M a k e d o n y a ’ d a t a r ı m s a l ü r e t i m i n y a k l a ş ı k d ö r t t e ü ç ü t a h ı l g r u b u ü r ü n l e r d i r . A n c a k , t ü t ü n , a f y o n , t i f t i k v e d a h a s ı n ı r l ı o l m a k ü z e r e k u r u ü z ü m , i n c i r v e m e ş e p a l a m u d u n d a O s m a n l ı i h r a c a t ı , İ n g i l t e r e v e A l m a n y a ’ n ı n i t h a l a t ı n d a ö n e m l i b i r y e r t u t u y o r d u . B u b a ğ l a m d a t ü t ü n , g e r e k O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n T ü r k t ü t ü n ü n ü n h e m e n t e k i h r a c a t ç ı s ı o l m a s ı , g e r e k s e ü l k e d e k i t ü t ü n e k i m i v e i h r a c a t ı n ı n ö z e l k o ş u l l a r ı n e d e n i y l e , O s m a n l ı i h r a ç m a l l a r ı a r a s ı n d a e n i l g i n ç ö r n e ğ i o l u ş t u r m a k t a d ı r . İ m p a r a t o r l u k t a t ü t ü n e k i m i n i n , s a t ı n a l ı m ı n ı n v e i h r a c a t ı n ı n d e n e t i m i i l e y e r l i t ü k e t i m i ç i n s i g a r a i m a l i k o n u l a r ı n d a t e k e l y e t k i s i , 1 8 8 4 y ı l ı n d a A v r u p a s e r m a y e s i t a r a f ı n d a n k u r u l a n 86 T ü t ü n R e j i s i ş i r k e t i n e v e r i l d i . K a p i t a l i s t m e t r o p o l l e r e y ö n e l i k “ b ü y ü k ö l ç e k t e ” ü r e t i m y a p ı l m a s ı , b i r ç o k ç e v r e ü l k e d e , i k i s o s y a l s ı n ı f ı n g ü ç k a z a n m a s ı v e s i y a s a l i k t i d a r ü z e r i n d e s ö z s a h i b i o l m a s ı s o n u c u n u d o ğ u r d u . B u n l a r , t o p r a k z e n g i n l e r i v e i h r a c a t ç ı l a r d ı r . F a k a t , t a m s ö m ü r g e l e ş t i r i l m e y e n v e g ü ç l ü b i r m e r k e z i d e v l e t g e l e n e ğ i o l a n ü l k e l e r i l e k a p i t a l i s t p a z a r l a b ü t ü n l e ş m e k a t s a y ı s ı d ü ş ü k o l a n a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e , b u i k i s ı n ı f f a z l a g ü ç l e n e m e d i . O s m a n l ı i m p a r a t o r l u ğ u , k a p i t a l i s t ü r e t i m i l i ş k i l e r i n i n e t k i s i a l t ı n a g i r m e k l e b i r l i k t e , h i ç b i r z a m a n , ö r n e ğ i n L a t i n A m e r i k a ’ d a o l d u ğ u g i b i b i r e k o n o m i k v e s i y a s a l y a p ı y a s a h i p o l m a m ı ş t ı r . O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a , m e r k e z i o t o r i t e n i n e t k i n l i ğ i h e r z a m a n g e ç e r l i o l m u ş t u r . O s m a n l ı d a k i g e n i ş t o p r a k s a h i p l e r i v e y a t i c a r i a ğ ı r l ı ğ ı o l a n s ı n ı f l a r h i ç b i r z a m a n O s m a n l ı b ü r o k r a s i s i n e t a m o l a r a k h a k i m o l a m a m ı ş l a r d ı r . B u s ı n ı f l a r ı n , e t k i n l i k l e r i ç e ş i t l i z a m a n l a r d a a r t s a d a d i ğ e r ç e v r e ü l k e l e r i n d e k i g i b i h ü k ü m e t v e z e n g i n s ı n ı f i t t i f a k ı b u r a d a y a ş a n m a m ı ş t ı r . A y n ı ş e k i l d e , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a t a r ı m , i h r a c a t a d ö n ü k b i r m o n o -p r o d ü k s i y o n , n i t e l i ğ i n d e o l m a d ı ğ ı i ç i n , i h r a c a t ç ı l a r ı n e t k i n l i ğ i d e ö n e m s i z d e n e c e k d ü z e y d e y d i . 5 . O s m a n l ı ’ d a Y a b a n c ı S e r m a y e v e B o r ç l a n m a Osmanl ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a k i y a b a n c ı s e r m a y e y a t ı r ı m l a r ı n ı i k i a y r ı b a ş l ı k a l t ı n d a i n c e l e m e k u y g u n 87 olur. B u n l a r d a nb i r i n c i s i ; 1 8 5 4y ı l ı n d a ni t i b a r e nd e v l e t i nA v r u p ab o r s a l a r ı n d at a h v i l s a t a r a k b o r ç l a n m a s ı s ü r e c i d i r . Ç o k h ı z l ı b i r ş e k i l d e v e y ü k s e k f a i z l e b o r ç l a n a n O s m a n l ı D e v l e t i , 1 8 7 6 y ı l ı n d a b o r ç l a r ı n ı ö d e y e m e z d u r u m a g e l m i ş t i r v e 1 8 8 1 y ı l ı n d a A v r u p a l ı a l a c a k l ı l a r ı n k u r d u ğ u D u y u n -u U m u m i y e İ d a r e s i ’ n i n m a l i d e n e t i m i n i k a b u l e t m e k d u r u m u n d a k a l m ı ş t ı r . D ı ş b o r ç l a n m a b u t a r i h t e n 88 s o n r a d a i n i ş v e ç ı k ı ş l a r l a , B i r i n c i D ü n y a S a v a ş ı n a k a d a r d e v a m e t m i ş t i r . Duyun-u U m u m i y e İ d a r e s i , k e n d i d e n e t i m i n e b ı r a k ı l a n v e r g i k a y n a k l a r ı n ı g e l i ş t i r m e k v e v e r g i l e r i d a h a e t k i n b i r b i ç i m d e t o p l a m a k a m a c ı y l a , İ m p a r a t o r l u ğ u n y i r m i y i a ş k ı n k e n t i n d e 5 0 0 0 ’ d e n f a z l a ç a l ı ş a n ı y l a g e n i ş b i r ö r g ü t k u r d u . E s a s a ğ ı r l ı ğ ı t a ş r a d a o l a n b u ö r g ü t ü n e n ü s t d ü z e y l e r i n d e i k i y ü z e 89 y a k ı n A v r u p a l ı ç a l ı ş m a k t a y d ı . D i ğ e r ç a l ı ş a n l a r i s e O s m a n l ı v a t a n d a ş ı i d i . 85 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 87 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 88 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 89 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 22 86 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Y a p ı l a n b a z ı h e s a p l a m a l a r a g ö r e b o r ç ö d e m e l e r i n i n , d ı ş b o r ç l a n m a d ı ş ı n d a k i d e v l e t g e l i r l e r i n e o r a n ı n ı n , 1 8 6 0 ’ l a r ı n b a ş ı n d a % 1 0 ’ d a n , 1 8 7 0 ’ l e r i n b a ş ı n d a % 3 0 ’ l a r a , n i h a y e t 1 8 7 0 ’ l e r i n o r t a s ı n d a 90 % 5 0 ’ l e r e t ı r m a n d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . İ k i n c i s i i s e O s m a n l ı s ı n ı r l a r ı i ç i n d e A v r u p a s e r m a y e s i t a r a f ı n d a n k u r u l a n d e m i r y o l l a r ı , l i m a n i ş l e t m e l e r i , b a n k a l a r , m a d e ni ş l e t m e l e r i , t i c a r e t h a n e l e r i , s u , g a zv ee l e k t r i k ş i r k e t l e r i g i b i 91 i ş l e t m e l e r y a p ı l a n y a t ı r ı m l a r l a b u n l a r a v e r i l e n b o r ç l a r d a n o l u ş m a k t a d ı r . 1 9 . y ü z y ı l s o n ç e y r e ğ i n e k a d a r İ n g i l i z a ğ ı r l ı ğ ı o l a n İ m p a r a t o r l u k ’ t a , 1 8 7 0 ’ l e r d e n s o n r a F r a n s a v e ö z e l l i k l e A l m a n y a ’ n ı n e t k i s i n i n a r t t ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . B u e t k i t i c a r e t t e o l d u ğ u k a d a r y a t ı r ı m l a r v e v e r i l e n b o r ç l a r d a d a g ö r ü l m e k t e d i r . O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u n d a k i e n b ü y ü k d o l a y s ı z y a b a n c ı y a t ı r ı m d a l g a s ı 1 8 8 8 -1 8 9 6 y ı l l a r ı a r a s ı n d a o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . B u d o k u z y ı l l ı k s ü r e d e d o l a y s ı z y a t ı r ı m l a r i ç i n g i r e n y a b a n c ı s e r m a y e 3 0 m i l y o n s t e r l i n i a ş m a k t a d ı r . B u m i k t a r 1 9 1 4 ’ e k a d a r d o l a y s ı z y a b a n c ı y a t ı r ı m l a r i ç i n g i r e n t ü my a b a n c ı 92 s e r m a y e n i n % 4 0 ’ ı n ı o l u ş t u r m a k t a y d ı v e b u y a t ı r ı m l a r ı n b ü y ü k b i r k ı s m ı d e m i r y o l l a r ı n a y ö n e l m i ş t i r . 5 . 1 . D e m i r y o l l a r ı 1 8 8 0 s o n r a s ı n d a O s m a n l ı d ı ş t i c a r e t i n i n d a h a h ı z l ı g e l i ş m e s i n i n b i r d i ğ e r n e d e n i d e y a b a n c ı s e r m a y e t a r a f ı n d a n i n ş a e d i l e n d e m i r y o l l a r ı d ı r . A v r u p a D e v l e t l e r i n i n y e n i p a z a r l a r , b o l v e u c u z h a m m a d d ek a y n a k l a r ı a r a y ı ş ı , y e n i n ü f u z b ö l g e l e r i e d i n m es a v a ş ı 1 8 8 0 ’ d eA l m a n y a ’ n ı nd a k a t ı l m a s ı y l a y o ğ u n l u k k a z a n d ı . O s m a n l ı D e v l e t i ’ n i n h e n ü z s ö m ü r g e i m p a r a t o r l u k l a r ı n d a n b i r i n e k a t ı l m a m ı ş o l m a s ı , y a r ı ş a y e n i b a ş l a y a n A l m a n y a i ç i n ç e k i c i l i ğ i n i a r t ı r m a k t a y d ı . 1 9 . y ü z y ı l d a v e 2 0 . y ü z y ı l ı n b a ş l a r ı n d a y a b a n c ı s e r m a y e e l i y l e d e m i r y o l u y a p ı m ı n ı n e n y o ğ u n o l d u ğ u y ı l l a r 1 8 8 8 -1896 d ö n e m i o l m u ş t u r . B u y ı l l a r d a A l m a n s e r m a y e s i İ ç A n a d o l u v e M a k e d o n y a ’ d a , F r a n s ı z s e r m a y e s i S u r i y e , M a k e d o n y a v e B a t ı A n a d o l u ’ d a d e m i r y o l u y a p ı m ı n a g i r i ş t i . D e m i r y o l l a r ı İ ç A n a d o l u g ibi l i m a n l a r d a n u z a k b ö l g e l e r e u l a ş t ı r m a m a l i y e t l e r i n i d ü ş ü r e r e k b i r y a n d a n b u b ö l g e p a z a r l a r ı n ı A v r u p a s e r m a y e s i n e k a z a n d ı r d ı l a r , b i r y a n d a n d a b u b ö l g e l e r d e d ü n y a p a z a r l a r ı i ç i n t a r ı m s a l m e t a ü r e t i m i n i n 93 y a y g ı n l a ş m a s ı n ı s a ğ l a d ı l a r . D e m i r y o l l a r ı y a p ı m ı y l a A l m a n y a A n a d o l u ’ y u , F r a n s a S u r i y e ’ y i k e n d i n ü f u z b ö l g e l e r i n e d ö n ü ş t ü r ü r k e n , İ n g i l t e r e I r a k v i l a y e t i n e y ö n e l m i ş t i r . A y r ı c a , d e m i r y o l u y a t ı r ı m l a r ı k i l o m e t r e g a r a n t i s i y l e e m p e r y a l i s t ü l k e l e r e k a r l ı b i r y a t ı r ı m a l a n ı o l a r a k , ç e v r e ü l k e l e r d e n s e r m a y e i h r a c ı n a n e d e n o l m a k t a y d ı . İ z m i r -A y d ı n d e m i r y o l u n u n İ n g i l i z s e r m a y e s i t a r a f ı n d a n y a p ı m ı v e 1 8 6 6 ’ d a y a b a n c ı l a r ı n t o p r a k m ü l k i y e t i n e i z i n v e r i l m e s i n d e n s o n r a , İ n g i l i z u y r u k l u l a r , İ z m i r ’ i n i ç b ö l g e l e r i n d e ö n e m l i m i k t a r d a t o p r a k s a t ı n a l m a y a v e i h r a c a t a y ö n e l i k b ü y ü k ç i f t l i k l e r i ş l e t m e y e b a ş l a d ı l a r . B i r t a h m i n e g ö r e 1 8 6 8 ’ e k a d a r İ n g i l i z ç i f t ç i l e r İ z m i r b ö l g e s i n d e e k i l e b i l i r a r a z i l e r i n ü ç t e b i r i n i v e 1 8 7 8 ’ e k a d a r d a b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u s a t ı n a l m ı ş l a r d ı . A n c a k e m e ğ i n k ı t o l m a s ı n d a n d o l a y ı ü c r e t l i e m e ğ i b u l m a d a g ü ç l ü k 94 ç e k t i l e r v e b u g i r i ş i m b a ş a r ı y a u l a ş a m a d ı . 6 . O s m a n l ı ’ d a S e r m a y e B i r i k i m i T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n ü n u z u n b i r g e ç m i ş i b u l u n m a m a k t a d ı r . O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a n T ü r k i y e C u m h u r i y e t i ’ n e y e t e r l i s e r m a y e b i r i k i m i v e b u b i r i k i m e s a h i p b i r m ü t e ş e b b i s s ı n ı f i n t i k a l e t m e m i ş t i r . 90 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 92 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 93 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 94 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 23 91 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ö n c e i ç v e d ı ş t i c a r e t i n , e s n a f l ı ğ ı n g e t i r d i ğ i k a z a n ç l a r m ü s t e s n a , b ü y ü k b i r k ı s ı m s e r v e t i n d e v a m l ı v e h e s a p l ı b i r e m e k ü r ü n ü o l d u ğ u n u i d d i a e t m e k ç o k g ü ç t ü r . S e r m a y e n i n e s a s k a y n a ğ ı s i y a s i k a y n a k l ı k a z a n ç l a r d ı r . O s m a n l ı t o p l u m u n d a s e r v e t v e z e n g i n l i k k a v r a m l a r ı i k t i d a r l a ö z d e ş l e ş m i ş t i . O s m a n l ı f e l s e f e s i n e g ö r e i k t i d a r i l e s e r v e t d o ğ r u o r a n t ı l ı o l u p , f e r d i n m e v k i y ü k s e l d i k ç e z e n g i n l i ğ i d e a r t a r d ı . B ö y l e c e , k a r y a p a r a k ü r e t i m d e b u l u n m a k v e b u n u y e n i y a t ı r ı m l a r a t a h s i s e d e r e k k a z a n ç s a ğ l a m a k 95 g e ç e r l i d e ğ i l d i . K o n a k v e m a l i k a n e h a y a t ı n d a y a h u t y ü k s e k m e v k i d e k i d e v l e t m e m u r l a r ı n ı n e l i n d e b i r i k e n s e r m a y e s a b ı r l ı v e d e v a m l ı b i r t a s a r r u f s o n u n d a ü r e m i ş , y o k t a n v a r e d i l m i ş d e ğ i l d i . B i l a k i s m e v c u t b i r 96 s e r m a y e b i r i k i m i n i n b a ş k a s ı n d a n a l ı n m a s ı i l e m e y d a n a g e l m i ş t i r . O s m a n l ı t o p l u m u n d a s e r m a y e b i r i k i m i d e v l e t i m k a n l a r ı k u l l a n ı l a r a k g a y r i m e ş r u b i r ş e k i l d e y a p ı l d ı ğ ı g i b i i l t i z a m v e m a l i k a n e s i s t e m i y o l u y l a y a d a i h t i k a r v e k a ç a k ç ı l ı k l a s a ğ l a n ı y o r d u . A y r ı c a s a r r a f 97 d e n i l e n t e f e c i l e r d e b ü y ü k s e r m a y e y e s a h i p t i . O s m a n l ı t o p l u m u n d a s e r m a y e n i n i k t i s a t d ı ş ı f a a l i y e t l e e l d e e d i l m e s i k i ş i l e r i s e r m a y e e d i n m e k i ç i n t i c a r e t v e s a n a y i d e n z i y a d e m e m u r l u ğ a i t m i ş o l a b i l i r . T o p l u m d a d e v l e t m e m u r l a r ı n ı n s a y g ı n l ı ğ ı n ı n t i c a r e t v e s a n a y i e r b a b ı n d a n d a h a y ü k s e k o l d u ğ u d ü ş ü n ü l ü r s e b u n u n g e r ç e k o l m a i h t i m a l i ç o k y ü k s e k t i r . A y r ı c a t i c a r e t v e s a n a y i i l e u ğ r a ş m a k k a p i t ü l a s y o n l a r d a n v e d a y a n ı l m a z B a t ı r e k a b e t i n d e n d o l a y ı ç o k z o r d u . İ ş t e b u u n s u r l a r ı n b i r a r a y a g e l m e s i O s m a n l ı y ı m e m u r l u ğ a ö z e n d i r m i ş , t i c a r e t v e s a n a y i d e n s o ğ u t m u ş o l a b i l i r. 98 O s m a n l ı d a , e l d e e d i l e n s e r m a y e ü r e t i ma r t ı ş ı v e k a r s a ğ l a y a c a k b i r ş e k i l d e k u l l a n ı l m ı y o r d u . S e r m a y e y a a t ı l v a z i y e t t e t u t u l u y o r y a d a d e b d e b e v e i h t i ş a my o l u n d a t ü k e t i l i y o r d u . O s m a n l ı ’ d a 99 s e r m a y e n i n k a z a n ı l m a s ı k a d a r h a r c a n m a v e t ü k e t i l m e s i d e y i n e i k t i s a d ı n d ı ş ı n d a v e ö t e s i n d e y d i . O s m a n l ı t o p l u m u n d a t ü c c a r v e e s n a f ı n m a l ı n ı n v e m ü l k ü n ü n b i r t e m i n a t ı y o k t u . S a h i p o l d u ğ u m a l v e s e r v e t m ü s a d e r e y o l u y l a b i r a n d a e l i n d e n a l ı n a b i l i r d i . B u d u r u m h e m f e r t l e r i n s e r v e t b i r i k t i r m e k a m a c ı y l a i k t i s a d i f a a l i y e t l e r d e b u l u n m a s ı n ı e n g e l l e m i ş , h e mt a s a r r u f a m a n i o l m u ş h e md e e l d e ğ i ş t i r e n s e r v e t i n i k t i s a t d ı ş ı a l a n l a r d a k u l l a n ı m ı n a s e b e b i y e t v e r m i ş t i r . B u b a k ı m d a n m ü s a d e r e s i s t e m i n i n O s m a n l ı d a m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n g e l i ş i m i n i e n g e l l e y e n ö n e m l i f a k t ö r l e r d e n b i r i o l d u ğ u 100 s ö y l enebilir. 7 . O s m a n l ı ’ d a E k o n o m i k K a l k ı n m a A r a y ı ş l a r ı v e Ç a b a l a r ı 7 . 1 . R e f o r m Ç a b a l a r ı 1 9 . y ü z y ı l d a g e l i ş e n B a t ı k a r ş ı s ı n d a O s m a n l ı ’ d a ö n l e m a l m a ç a b a l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . 95 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 96 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 97 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş imi 98 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 99 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 100 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 24 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 I I I . S e l i m t a r a f ı n d a n b a ş l a t ı l a n r e f o r m ç a b a l a r ı I I . M a h m u t d ö n e m i n d e h ı z l a n a r a k d e v a m e t m i ş t i r . B u r e f o r m l a r ı n e n ö n e m l i a m a c ı m e r k e z i d e v l e t i n g ü c ü n ü a r t ı r m a k t ı . 1 8 2 6 y ı l ı n d a Y e n i ç e r i O c a ğ ı k a p a t ı l a r a k A v r u p a ’ d a n g e t i r i l e n s u b a y l a r c a y e n i b i r o r d u k u r u l d u . O r d u n u n e ğ i t i m i i ç i n a s k e r i o k u l l a r a ç ı l d ı . M e r k e z i d e v l e t i n s i y a s a l v e m a l i o l a r a k g ü ç l e n m e s i i ç i n , İ s t a n b u l ’ u n g ü c ü n ü n t a ş r a y a u l a ş m a s ı v e t a ş r a d a k i u n s u r l a r ı n g ü ç l e r i n i n s ı n ı r l a n m a s ı g e r e k i y o r d u . V e r g i t o p l a m a y e t k i l e r i a y a n l a r d a n a l ı n d ı , a y a n l a r ı n A n a d o l u v e R u m e l i d e f i i l e n e l l e r i n d e b u l u n d u r d u k l a r ı t o p r a k l a r a e l k o n u l a r a k k ö y l ü y e d a ğ ı t ı l d ı . M a l i g e l i r l e r i a r t ı r m a k a m a c ı y l a v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r e n 2 5 0 0 k a d a r t ı m a r i l t i z a ms i s t e m i n e 101 a k t a r ı l d ı . 1 9 . y ü z y ı l d a ö z e l l i k l e I I . M a h m u t d ö n e m i n d e d e v l e t i n m a l i y a p ı s ı n ı v e t a ş r a d a k i o t o r i t e s i n i z a y ı f l a t a n y e r e l o d a k l a r ı t a s f i y e y e y ö n e l i k b i r ç a b a b a ş l a t ı l m ı ş t ı r . B i r ç o k b ö l g e d e a y a n l a r ı n e l l e r i n d e b u l u n d u r d u k l a r ı t o p r a k l a r k ö y l ü y e d a ğ ı t ı l m ı ş v e b i r ç o ğ u n u n e l i n d e n d e v e r g i t o p l a m a y e t k i l e r i a l ı n a r a k b a ş k a k i ş i l e r e v e r i l m i ş t i r . B u n l a r a e k o l a r a k d e v l e t i l t i z a m s i s t e m i n i k a l d ı r m ı ş v e v e r g i l e r i kendi m e m u r l a r ı m a r i f e t i y l e t o p l a m a y o l u n u d a d e n e m i ş t i r . A n c a k , t a ş r a d a g ü c ü k a y b o l a n d e v l e t i n b u ç a b a l a r ı s o n u ç v e r m e m i ş v e t e k r a r e s k i i l t i z a m s i s t e m i n e d ö n ü l m ü ş t ü r . Y e r e l o d a k l a r ı n g ü ç l e r i n i n a z a l t ı l m a s ı n a y ö n e l i k b i r ç a b a d a 1 8 5 8 t a r i h l i A r a z i K a n u n n a m e s i ’ d i r . B ö y l e c e d e v l e t , t o p r a k t a ö z e l m ü l k i y e t i t a n ı y o r , t o p r a ğ ı n a l ı m s a t ı m ı n ı s e r b e s t b ı r a k ı y o r d u . B ö y l e c e t a r ı m s a l ü r e t i m i n a r t m a s ı v e v e r g i g e l i r l e r i n i n d e a r t a r a k m a l i f a y d a l a r s a ğ l a n m a s ı b e k l e n i l m i ş t i r . O s m a n l ı e k o n o m i k y a p ı s ı n d a k i B a t ı e t k i n l i ğ i v e y ı k ı m ı k a r ş ı s ı n d a ç e ş i t l i g ö r ü ş l e r h e m b ü r o k r a s i d e h e m d e e n t e l e k t ü e l a l a n d a k e n d i n i g ö s t e r m i ş v e ç ö z ü m ö n e r i l e r i s u n u l m u ş t u r . O s m a n l ı a y d ı n l a r ı t a r a f ı n d a n b u d u r u m u n s e b e b i ç o ğ u d e f a ç e ş i t l i d e v l e t l e r l e 1 8 3 8 y ı l ı n d a n 102 i t i b a r e n y a p ı l a n t i c a r e t a n l a ş m a l a r ı n d a a r a n m ı ş t ı r . B u n l a r d a n N a m ı k K e m a l , h ü r r i y e t g a z e t e s i n d e O s m a n l ı e k o n o m i s i n i n s o r u n l a r ı n ı i n c e l e r k e n 103 s a n a y i i n d ı ş t i c a r e t s e r b e s t i s i y ü z ü n d e n ç ö k t ü ğ ü n ü ş ö y l e i f a d e d i y o r d u : “ . . . b i z z i r a a t t e o l d u ğ u g i b i s a n a t t a d a h i k e n d i y a ğ ı m ı z l a k a v r u l u r d u k . H e m e n h e r i h t i y a c ı m ı z ı i f a e d e c e k t e z g a h l a r ı m ı z v a r d ı . Y i r m i o t u z s e n e d e n b e r i o n l a r ı n h e m e n c ü m l e s i m a h v o l d u . B u n u n s e b e b i h i ç ş ü p h e y o k k i m a h u t m u a h e d a t i l e A v r u p a l ı l a r a v e r i l e n h ü r r i y e t i t i c a r e t t i r . . . D e v l e t h ü r r i y e t i t i c a r e t i ö y l e b i r z a m a n d a i l a n e t t i k i m ü l k ü m ü z d e s a n a t v e m a r i f e t t a m a m i y l e i n k i r a z h a l i n d e i d i . O y o l d a h a i z i k e m a l o l a n A v r u p a h a l k ı v a t a n ı m ı z a y ı ğ ı l d ı . M a m u l a t ı n ı n n e f a s e t i v e b a h a c a e h v e n i y e t i c i h e t i y l e m ü l k ü m ü z d e y a p ı l a n ş e y l e r i i t i b a r d a n d ü ş ü r d ü . T e z g a h l a r k a p a n d ı . E r b a b ı s a n a t h a r a p o l d u . .. Bizim t i c a r e t i h a r i c i y e d e n b i r p a r a i s t i f a d e e d e m e d i ğ i m i z ş ö y l e d u r s u n t i c a r e t i d a h i l i y e y i d a h i y i r m i s e n e d i r b ü t ü n e l l e r e k a p t ı r d ı k . B u n a s e b e p m a h u t m u a h e d e d i r . ” D ö n e m i n b i r d i ğ e r g a z e t e c i s i A h m e t M i t h a t E f e n d i , E k o n o m i P o l i t i k a d l ı e s e r i n d e A . S m i t h ’ i n g ö r ü ş l e r i n i e l e ş t i r e r e k s e r b e s t i s i t e m i n i n a n c a k g e l i ş m i ş A v r u p a ü l k e l e r i i ç i n d ü ş ü n ü l e b i l e c e ğ i n i , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u g i b i z i r a a t t o p l u m l a r ı n ı n m a h v ı d e m e k o l a c a ğ ı n ı i l e r i s ü r m e k t e d i r . Y a z a r “ B i z n ey a p m a l ı y ı z ? ” b a ş l ı k l ı b ö l ü m d eş i m d i y ek a d a r b i r ç o kf a b r i k ak u r u l d u ğ uh a l d eb u n l a r ı n i ş l e t i l e m e d i ğ i n i i f a d e i l e b u n u n ö n e m l i s e b e p l e r i n d e n b i r i n i n s e r b e s t i t h a l a t o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r . B u n u ö n l e m e k i ç i n m a k i n e v e s a n a y i h a m m a d d e l e r i d ı ş ı n d a k i i t h a l m a l l a r ı n a a ğ ı r g ü m r ü k l e r k o n u l m a s ı n ı s a v u n a n A . M i t h a t E f e n d i , A v r u p a t e k n o l o j i s i a l m a n ı n e n i y i y o l u n u n A v r u p a ’ y a t a h s i l e ö ğ r e n c i g ö n d e r m e k o l d u ğ u n u v e A v r u p a ’ d a n g e l e b i l e c e k s e r m a y e y e b e l i r l i b i r s ü r e i m t i y a z l a r v e r m e k 104 g e r e k t i ğ i n i s ö y l e m e k t e d i r . B u g ö r ü ş l e r i n d e e t k i s i y l e 1 8 6 1 ’ d e n i t i b a r e n i t h a l g ü m r ü ğ ü n ü n y ü k s e l t i l m e s i a m a c ı y l a a n l a ş m a l a r ı n y e n i l e n m e s i y o l u n d a ç e ş i t l i a d ı m l a r a t ı l m ı ş v e v e r g i o r a n l a r ı y e n i d e n a y a r l a n m ı ş t ı r . 101 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 103 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 104 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 25 102 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 O s m a n l ı ’ d a y e r l i a y d ı n l a r s e r b e s t i p o l i t i k a s ı n ı e l e ş t i r i r k e n , y a b a n c ı e l ç i l i k l e r v e o n l a r ı n d e s t e k l e d i k l e r i y a z a r l a r t a r a f ı n d a n t i c a r e t s e r b e s t i s i n i n , O s m a n l ı e k o n o m i s i i ç i n t e k ç ı k ı ş y o l u o l d u ğ u ş e k l i n d e k i l i b e r a l d ü ş ü n c e l e r i n h a k i m o l m a s ı y o l u n d a ç e ş i t l i p r o p a g a n d a f a a l i y e t l e r i d e y a y g ı n b i r ş e k i l d e s ü r d ü r ü l m e k t e y d i . B u ç e ş i t g ö r ü ş l e r i n d e v l e t b ü r o k r a s i s i n d e k a b u l e d i l m e s i y ö n ü n d e y o ğ u n g i r i ş i m l e r y a p ı l m a k t a y d ı . Ö z e t o l a r a k 1 8 6 0 ’ l ı y ı l l a r a k a d a r u z a n a n y a k l a ş ı k 3 0 y ı l l ı k d e v r e d e , k u v v e t l i İ n g i l i z e t k i s i y l e ü l k e m i z d e l i b e r a l s i s t e mh a k i mo l m u ş t u r . 1 8 6 0 ’ d a n i t i b a r e n i s e Y e n i O s m a n l ı l a r m u h a l e f e t i n i n d e 105 e t k i s i y l e y a v a ş y a v a ş h i m a y e c i s i s t e m y e r l e ş m e y e b a ş l a m ı ş t ı r . A y r ı c a O s m a n l ı s a n a y i s i n i n ç ö k ü ş d ö n e m i n i a n l a m a y a ç a l ı ş ı r k e n s a d e c e t i c a r e t s e r b e s t i s i v e u y g u l a y ı c ı l a r ı e l e ş t i r m e k o l d u k ç a y a n l ı ş o l a c a k t ı r . S a n a y i d e v r i m i n i n İ n g i l t e r e v e d i ğ e r A v r u p a ü l k e m a m u l l e r i n e g e t i r d i ğ i f i y a t v e k a l i t e a v a n t a j l a r ı y l a k a p i t a l i z mö n c e s i e k o n o m i l e r i i s t i l a e t m e s i , g e l e n e k s e l e k o n o m i l e r i t i c a r e t a n l a ş m a l a r ı ö n c e s i n d e d e e t k i l e m i ş t i r . B a t ı k a p i t a l i z m i n i n y ü k s e l i ş d ö n e m l e r i n d e t e k n o l o j i k b u l u ş l a r l a g e l i ş e n A v r u p a k a r ş ı s ı n d a a y n ı d ö n e m l e r d e , 1 8 . y ü z y ı l ı n i k inci y a r ı s ı v e 1 9 . y ü z y ı l ı n i l k y a r ı s ı n d a O s m a n l ı ç e ş i t l i i ç k a r ı ş ı k l ı k l a r v e i s y a n l a r ı n y a n ı n d a h e m m a l i y e s i n i a l t ü s t e d e c e k h e md e i ş g ü c ü n ü e t k i l e y e c e k s a v a ş l a r l a u ğ r a ş m a k z o r u n d a k a l m ı ş t ı r . B u b u h r a n l ı d ö n e m d e y a k l a ş ı k h e r i k i y ı l a b i r s a v a ş v e y a a y a k l a n m a t e k a b ü l e t m e k t e d i r . D e v l e t y ö n e t i m i b i r y a n d a n d e v l e t i n b ü t ü n l ü ğ ü n ü k o r u m a y a ç a l ı ş ı r k e n b i r y a n d a n d a d ı ş a r ı d a n g e l e n s a l d ı r ı l a r a k a r ş ı k o y m a k d u r u m u n d a k a l m ı ş t ı r . B u ş a r t l a r a l t ı n d a d e v l e t y ö n e t i m i n d e b u l u n a n l a r ı n d ö n e m s e l o l a r a k ö n c e l i k l e r i n i e k o n o m i k k a l k ı n m a v e y a s a n a y i l e ş m e y e y ö n e l t m e l e r i m ü m k ü n o l m a m ı ş t ı r . A n c a k y i n e d e b u s ı k ı n t ı l ı d u r u m d a n ç ı k ı ş v e b a t ı n ı n i l e r l e y i ş i k a r ş ı s ı n d a , y a p ı l a c a k l a r d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r . Ç ı k ı ş v e ç ö z ü m y o l u a r a y ı ş l a r ı s ı r a s ı n d a g ü ç l ü b i r e k o n o m i n i n g ü ç l ü b i r d e v l e t i ç i n g e r e k l i o l d u ğ u b i l i n c i y a v a ş y a v a ş y a y ı l m a y a b a ş l a m ı ş t ı . B a t ı d a b u l u n m u ş d e v l e t a d a m l a r ı B a t ı n ı n ü s t ü n l ü k v e f a r k l ı l ı k l a r ı n ı k e n d i l e r i n c e a n l a m a y a ç a l ı ş m ı ş v e t e s p i t l e r i n i y ö n e t i m e r a p o r e t m i ş l e r d i r . B u y ö n d e k i ç a b a l a r s o n u ç v e r m i ş v e b u y o l d a ç e ş i t l i ö n l e m l e r i n a l ı n m a s ı n a y o l a ç m ı ş t ı r . T a n z i m a t ç ı l a r z i r a a t , s a n a y i v e t i c a r e t i n g e l i ş t i r i l m e s i n d e b ü r o k r a t i k m e k a n i z m a n ı n t e s i s i y l e i ş e b a ş l a d ı l a r . B u k o n u d a i l k a d ı m 1 8 3 8 y ı l ı n d a h a r i c i y e n e z a r e t i n e b a ğ l ı b i r Z i r a a t v e S a n a y i M e c l i s i ’ n i n k u r u l m a s ı y l a a t ı l d ı . M e c l i s , ü l k e n i n t a b i i k a y n a k l a r ı y a n ı n d a t a r ı m , s a n a y i v e t i c a r e t i n g e l i ş m e s i i ç i n g e r e k l i ö n ç a l ı ş m a l a r ı y a p a c a k , y e r l i v e y a b a n c ı u z m a n l a r d a n y a r a r l a n a r a k h a z ı r l a d ı ğ ı r a p o r l a r ı h ü k ü m e t e s u n a c a k t ı . K ı s a b i r s ü r e s o n r a M e c l i s f a a l i y e t l e r i n e e ğ i t i m i d e e k l e m i ş t i r . M e c l i s , k a l k ı n m a i ç i n h e r ş e y d e n ö n c e e ğ i t i m e ö n e m v e r i l m e s i n i v u r g u l a m ı ş v e b u y ö n d e g e r ç e k l e ş t i r i l e n r e f o r m l a r a 106 ı ş ı k t u t m u ş t u r . A n c a k , s i y a s i k a r ı ş ı k l ı k l a rn e d e n i y l eM e c l i sg ö r e v i n i y e r i n eg e t i r e m e m i şv eb e k l e n e n i v e r e m e m i ş t i r . M e c l i s d a h a s o n r a 1 8 4 3 y ı l ı n d a Z i r a a t M e c l i s i a d ı a l t ı n d a t e k r a r k u r u l m u ş t u r . Y e n i g ö r e v i ü l k e n i n t a r ı m s a l ü r e t i m i n i a r t ı r a r a k h a l k ı n g e l i r v e r e f a h d ü z e y i n i y ü k s e l t e b i l m e k i ç i n i n c e l e m e v e a r a ş t ı r m a l a r y a p m a k o l a r a k d ü z e n l e n m i ş t i r . M e c l i s i ş e n e r d e n b a ş l a y a c a ğ ı n ı t e s p i t a m a c ı y la bir a n k e t d ü z e n l e d i v e b u n l a r ı e y a l e t l e r e g ö n d e r d i . B u a n k e t t e ü l k e n i n ü r e t i m p o t a n s i y e l i v e s ı k ı n t ı l a r ı n b e l i r l e n m e s i n e y ö n e l i k b i l g i l e r y e r a l ı y o r d u . M e c l i s a l d ı ğ ı k a r a r l a r l a t a r ı m d a ü r e t i c i y i k o r u y u c u b i r ç o k ö n l e m a l m a s ı n a r a ğ m e n b e k l e n e n b a ş a r ı y ı s a ğ l a y a m a m ı ş a y r ı c a a n k e t l e r d e n b e k l e n e n b i l g i l e r i d e e l d e 107 e d e m e m i ş t i r . T a n z i m a t ç ı l a r b u s e f e r d ü ş ü n d ü k l e r i e k o n o m i k k a l k ı n m a y ı d a h a t e f e r r u a t l ı v e g e r ç e k ç i b i r p r o g r a m ç e r ç e v e s i n d e e l e a l m a y ı k a r a r l a ş t ı r d ı l a r . “ T e n k i s a t -ı M ü l k i y y e ” a d ı v e r i l e n b u p r o g r a m , t a r ı m v e t i c a r e t i n g e l i ş m e s i i ç i n a l t y a p ı n ı n o l u ş t u r u l m a s ı , n e h i r v e k a n a l l a r ı n u l a ş ı m a a ç ı l m a s ı , ç i f t ç i , e s n a f v e t ü c c a r a d ü ş ü k f a i z l e k r e d i v e r i l m e s i , v e r g i y ü k ü n ü n h a f i f l e t i l m e s i h u s u s l a r ı n ı i h t i v a e d i y o r d u . P r o g r a m a g ö r e b ö l g e l e r d e y e r i n d e i n c e l e m e y a p m a k ü z e r e h e y e t o l u ş t u r u l m u ş v e a y r ı c a y e r e l 105 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 107 R i f a t Ö n s o y , Tanzimat D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 26 106 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 u n s u r l a r d a nd aö n e r i l e r t o p l a n a r a kp r o g r a mh a z ı r l a n m ı ş t ı r . A n c a kg e t i r i l e nö n e r i p a k e t i n i n 108 u y g u l a m a y a g e ç i r i l m e s i m a l i i m k a n l a r l a ö r t ü ş m ü y o r d u v e s o n u ç a l ı n a m a m ı ş t ı r . 7. 2. Islah-ı S a n a y i K o m i s y o n u Tanzimatl a b i r l i k t e a r t ı k ö n e m i n i k a y b e t m e y e b a ş l a m ı ş o l a n g e d i k u s u l ü k a l d ı r ı l ı n c a , u z u n y ı l l a r b e l i r l i b i r t e ş k i l a t i ç i n d e y a ş a m a y a a l ı ş m ı ş o l a n e s n a f a r a s ı n d a ç ö z ü l m e b a ş l a d ı . B u d u r u m a d a h a f a z l a s e y i r c i k a l a m a y a n T a n z i m a t ç ı l a r , y a r ı r e s m i m a h i y e t t e b i r t e ş k i l at olan Islah-ı S a n a y i K o m i s y o n u ’ n u n k u r u l m a s ı n ı k a r a r l a ş t ı r d ı l a r . K o m i s y o n , g i t t i k ç e k ü ç ü l e n s a n a y i d a l l a r ı n ı ş i r k e t l e r h a l i n d e b i r l e ş t i r m e k a m a c ı y l a i ş e b a ş l a d ı . Ş i r k e t l e r i n k u r u l a b i l m e s i i ç i n h i s s e s e n et l e r i ç ı k a r ı l a c a k , t o p l a n a n p a r a l a r l a m a k i n e l e r a l ı n ı p s e r i ü r e t i m e g e ç i l e c e k t i . H e r h a l d e h a z i n e n i n i ç i n d e b u l u n d u ğ u ö d e m e z o r l u ğ u s e b e b i y l e d e v l e t i n h e r h a n g i b i r y a r d ı m ı v e y a k r e d i v e r m e s i s ö z k o n u s u e d i l m e m i ş t i r . B u n a k a r ş ı l ı k k u r u l m a s ı p l a n l a n a n ş i r k e t l e r e b e d a v a a r s a t e m i n e d i l e c e k , i t h a l k o l a y l ı k l a r ı getirilecek, vergi m u a f i y e t i s a ğ l a n a c a k v e d e v l e t i h t i y a ç l a r ı n ı t e r c i h e nş i r k e t l e r d e na l m a l a r ı h u s u s u n d a g a y r e t g ö s t e r i l e c e k t i . U y g u l a n m a k i s t e n e n b u s i s t e mş ü p h e s i z y e n i o l m a y ı p ç e ş i t l i b a t ı ü l k e l e r i n d e n v e o n l a r ı n b u k o n u i l e i l g i l i m e v z u a t ı n d a n a l ı n m ı ş t ı r . Ö r n e k o l a r a k A l m a n y a ’ d a y a k l a ş ı k 3 0 . 0 0 0 k ü ç ü k 109 e s n a f 2 0 0 ş i r k e t i n b ü n y e s i n d e t o p l a n m ı ş t ı r . K o m i s y o n y a k l a ş ı k b i r b u ç u k y ı l l ı k b i r h a z ı r l ı k ç a l ı ş m a s ı s o n u c u n d a ; S i m k e ş h a n e , D e b b a ğ h a n e , K u m a ş ç ı , K e m h a c ı , Ç a t m a Y a s t ı k ç ı , D ö k m e c i , D e m i r c i v e Z i l c i e s n a f ı n ı n ş i r k e t h a l i n d e b i r l e ş m e s i g e r e k t i ğ i , b u n u n i ç i n d e m ü m k ü n o l d u ğ u k a d a r s e r m a y e y e i h t i y a ç d u y u l d u ğ u n e t i c e s i n e v a r d ı . İ l g i l i e s n a f n e z d i n d e y a p ı l a n g i r i ş i m l e r n e t i c e s i n d e S i m k e ş h a n e ( k u r u l d u a n c a k f a a l i y e t e g e ç e m e d i ) , S a r a ç h a n e , K u m a ş ç ı , D ö k ü m c ü , D e m i r c i v e D e b b a ğ h a n e e s n a f ı ş i r k e t h a l i n d e b i r l e ş t i r i l d i . A n c a k n e y a z ı k k i k o m i s y o n u n f a a l i y e t l e r i a n c a k b e ş y ı l s ü r d ü v e 1 8 7 4 t a r i h i n d e k o m i s y o n u n g ö r e v l e r i İ s t a n b u l Belediyesine devredildi. 110 T a n z i m a t ç ı l a r ü l k e n i nk a l k ı n m a s ı n d ae k o n o m i n i nö n e m i n i k a v r a y a r a kg e r e k l i g i r i ş i m l e r d e b u l u n m u ş l a r d ı r . B ui ş eb a ş l a r k e ne k o n o m i kf a a l i y e t l e r i o r g a n i z ee t m e kü z e r eA v r u p a ’ d a k i ö r n e k l e r i n d e o l d u ğ u g i b i m e c l i s v e k o m i s y o n l a r t e ş k i l e t m i ş l e r d i r . B u k u r u l u ş l a r z a m a n ı n s i y a s a l v e e k o n o m i k i s t i k r a r s ı z l ı ğ ı s e b e b i y l e f a a l i y e t l e r i n i s ü r d ü r e m e s e l e r d e g e r e k l i l i ğ i d a i m a t a r t ı ş ı l m ı ş , T i c a r e t 111 v e S a n a y i o d a l a r ı n ı n k u r u l u ş u n d a i l k a d ı m ı o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . 7 . 3 . S a n a y i d e D e v l e t ç i l i k ( 1 8 4 0 -1860) T a n z i m a t d ö n e m i d e v l e t a d a m l a r ı t a r a f ı n d a n y ü r ü t ü l e n s a n a y i i g ü ç l e n d i r m e o p e r a s y o n u o l a r a k 112 nite l e n d i r i l e b i l e c e k b u ç a l ı ş m a l a r ı i k i d ö n e m e a y ı r m a k m ü m k ü n d ü r . 1. D ö n e m 1 8 4 0 -1 8 6 0 y ı l l a r ı a r a s ı 2. D ö n e m 1 8 6 0 -1 8 7 6 d ö n e m i S o n d ö n e m d e g e n e l l i k l e O s m a n l ı e s n a f ı n ı g ü ç l e n d i r m e y e o n a r e k a b e t g ü c ü k a z a n d ı r m a y a a ğ ı r l ı k v e r i l m e s i n e k a r ş ı l ı k 1 8 4 0 -6 0 a r a s ı i l k d ö n e m d e d e v l e t ç i l i ğ i n a ğ ı r b a s t ı ğ ı , y a n i d e v l e t i n e s k i d e n o l d u ğ u g i b i i h t i y a ç d u y u l a n m a l l a r ı ü r e t m e k a m a c ı y l a f a b r i k a k u r m a v e y a m e v c u t l a r ı g e n i ş l e t m e y o l u n a g i t t i ğ i 113 g ö r ü l ü r . 108 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 110 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 111 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 112 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 113 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 27 109 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 1 9 . y ü z y ı l ı n i k i n c i ç e y r e ğ i n d e v e ö z e l l i k l e 1 8 4 0 ’ l a r d a , e s a s o l a r a k o r d u n u n , s a r a y v e devlet k e s i m i n i n t a l e b i n i k a r ş ı l a m a k a m a c ı y l a , d e v l e t m ü l k i y e t i n d e b i r d i z i s a n a y i t e s i s i k u r u l d u . A n c a k , 1 8 5 0 ’ l e r i n b a ş ı n a g e l i n d i ğ i n d e , A v r u p a m a k i n e l e r i y l e , A v r u p a h a m m a d d e s i y l e v e u s t a A v r u p a l ı e l l e r d e 114 T ü r k i y e ’ d e k u m a ş ü r e t e n b u s a n a y i d e n g e r i y e p e k a z ş e y k a l m ı ş t ı r . B u d ö n e m d e , b ü y ü k ö l ç ü d e y a b a n c ı y a r d ı m ı n a b e l b a ğ l a n ı l m ı ş t ı r . Z i r a f a b r i k a l a r ı n k u r u l m a s ı i ç i n g e r e k l i o l a n m a k i n e v e t e z g a h l a r d ı ş a r ı d a n g e t i r i l d i ğ i g i b i b u n l a r ı n k u r u l m a s ı i ş l e t i l m e s i v e b a k ı m ı i ç i n g e r e k l i m ü h e n d i s , u s t a v e i ş ç i l e r d e y a b a n c ı ü l k e l e r d e n t e m i n e d i l m i ş t i r . B u y a b a n c ı l a r O s m a n l ı t e s i s l e r i n d e d a n ı ş m a n , u z m a n , y ö n e t i c i v e k a l i f i y e i ş ç i o l a r a k f a a l i y e t g ö s t e r i r k e n , v a s ı f s ı z i ş ç i l e r g e n e l l i k l e i m p a r a t o r l u k t a y a ş a y a n g a y r i m ü s l i m l e r d e n , y a n i E r m e n i , R u m v e Y a h u d i l e r d e n o l u ş u y o rdu. 115 T ü r k l e r i s e b u n l a r a n a z a r a n s a y ı c a ç o k a z d ı . B u t e s i s l e r e ö r n e k o l a r a k ; F e s h a n e , H a l i ç t e r s a n e s i , B a k ı r k ö y B a r u t h a n e s i B e y k o z D r i v e K u n d u r a F a b r i k a s ı ( g e l i ş t i r i l m i ş t i r ) , İ z m i t Ç u h a F a b r i k a s ı v e r i l e b i l i r . B u d ö n e m d e k u r u l a n f a b r i k a l a r ı n ç o ğ u k ö t ü y ö n e t i mv e m a l i y e t l e r i n y ü k s e k l i ğ i n e d e n i y l e A v r u p a r e k a b e t i k a r ş ı s ı n d a v a r l ı k g ö s t e r e m e m i ş y a f a a l i y e t l e r i n e s o n v e r i l m i ş y a d a v e r i m s i z b i r ş e k i l d e ç a l ı ş m a y a d e v a me t m i ş t i r . A n c a k i s t e n e n s a n a y i l e ş m e h a m l e s i b u y o l l a g e r ç e k l e ş t i r i l e m e m i ş t i r . B u d u r u m a ö r n e k o l a r a k ; İ z m i r K a ğ ı t F a b r i k a s ı k u r u l m u ş v e 1 8 4 6 y ı l ı n d a f a a l i y e t e g e ç m i ş t i r . A n c a k k ö t ü i ş l e t m e c i l i k A v r u p a r e k a b e t i v e d ü ş ü k k a l i t e y ü z ü n d e n o n y ı l ı n ı d o l d u r m a d a n 1 8 5 5 y ı l ı n d a 116 k a p a t ı l m a k z o r u n d a k a l ı n m ı ş t ı r . D i ğ e r s a n a y i l e ş m e h a r e k e t i i s e 1 9 . y ü z y ı l s o n l a r ı n a d o ğ r u ö z e l s e r m a y e e l i y l e k u r u l m u ş t u r . İ m p a r a t o r l u ğ u n 1 9 1 1 s ı n ı r l a r ı i ç i n d e k a l a n b ö l g e l e r d e , ö z e l s e r m a y e t a r a f ı n d a n k u r u l u p d a v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r e b i l e n i l k p a m u k l u i p l i k f a b r i k a l a r ı , 1 8 7 9 d o l a y l a r ı n d a S e l a n i k ’ t e k u r u l d u . 1 8 8 0 ’ l e r i n s o n u n a g e l i n d i ğ i n d e y e r e l o l a r a k ü r e t i l e n f a b r i k a i p l i ğ i M a k e d o n y a ’ d a i ç p a z a r a e g e m e n o l m u ş t u . B u n l a r ı n a r d ı n d a n A d a n a , İ s t a n b u l , İ z m i r v e d i ğ e r k e n t l e r d e p a m u k l u i p l i k f a b r i k a l a r ı k u r u l d u . H e s a p l a m a l a r , e l t e z g a h l a r ı n d a k i d o k u m a f a a l i y e t i n d e g i r d i o l a r a k k u l l a n ı l a n p a m u k l u s a n a y i i p l i ğ i n i n y ı l l ı k o r t a l a m a ü r e t i m i n i n 1 9 0 9 -1 1 y ı l l a r ı n d a 4 0 0 0 t o n a u l a ş t ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . B u m i k t a r , İ m p a r a t o r l u k t a t ü k e t i l e n t o p l a mp a m u k l u i p l i ğ i n d ö r t t e b i r i n d e n a z d ı r . P a m u k l u k u m a ş t a s a n a y i ü r e t i m i i s e a y n ı d ö n e m d e y ı l d a o r t a l a m a 1 0 0 0 t o n k a d a r d ı . B u m i k t a r , i t h a l e d i l e n p a m u k l u k u m a ş ı n a n c a k e l l i d e b i r i n i , t o p l a m y e r l i t ü k e t i m i n d e s a d e c e % 1 , 5 ’ i n i o l u ş t u r u y o r d u . T o p l a m s a n a y i i s t i h d a m ı i s e b i r k a ç b i n 117 k i ş i y i a ş m a m a k t a y d ı . T a n z i m a t d ö n e m i n d e a y r ı c a b u g ü n k ü s a n a y i s i t e l e r i n i n b e n z e r i y e r l e r d e k u r u l m u ş t u r . B u n l a r Z e y t i n b u r n u v e B a k ı r k ö y ( 1 8 4 8 ) s a n a y i k o m p l e k s l e r i d i r . Z e y t i n b u r n u ( 1 8 4 3 ) t e s i s l e r i n i n ö n e m l i b i r k ı s m ı d e m i r ü r e t i m i n e y ö n e l i k o l u p , d e m i r b o y u , t a r ı m a l e t l e r i , b a z ı s a v a ş g e r e ç l e r i , ç e ş i t l i t a k ı m v e t e z g a h l a r ü r e t i l m e k t e y d i . Z e y t i n b u r n u t e s i s l e r i n i n i h t i y a c ı o l a n t e k n i k e l e m a n l a r ı y e t i ş t i r m e k a m a c ı y l a 118 b u r a d a b i r d e s a n a y i m e k t e b i k u r u l m u ş t u r . A y r ı c a h a m m a d d e k o n u s u n d a ü l k e k a y n a k l a r ı n ı n b e l i r l e n m e s i i ç i n y i n e y a b a n c ı u z m a n l a r a d e m i r v e k ö m ü r c e v h e r i a r a ş t ı r m a l a r ı y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . K a l i t e l i y ü n v e p a m u k i h t i y a c ı i ç i n v e r i m l i k o y u n t ü r l e r i g e t i r i l m i ş v e v e r i m l i p a m u k t o h u m u t e m i n e d i l e r e k k ö y l ü y e d a ğ ı t ı l m ı ş t ı r . K ö y l ü n ü n ü r e t i m i n i a r t ı r ı c ı ö n l e m l e r i ç i n d e e ğ i t i m v e m o d e r n t e k n i k l e r i n k u l l a n ı l m a s ı d a d a h i l t ü r l ü g i r i ş i m l e r d e b u l u n u l m u ş t u r . T a n z i m a t ç ı l a r ı n d e v l e t ç i l i k a ğ ı r l ı k l ı p o l i t i k a l a r ı 1 8 5 0 ’ l i y ı l l a r ı n s o n u n a k a d a r d e v a m e t m i ş t i r . N e v a r k i b u s ü r e z a r f ı n d a k u r u l a n 1 6 0 c i v a r ı n d a k i t e s i s i n ç o ğ u ç e ş i t l i s e b e p l e r l e i ş l e t i l e m e m i ş t i r . B a z ı 114 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 116 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 117 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e 118 R i f a t Ö n s o y , Tanz i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 28 115 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 k u r u l u ş l a r s a b o t a j , d e p r e m , y a n g ı n g i b i o l a y l a r n e t i c e s i n d e y o k o l u r k e n , b i r ç o k f a b r i k a d a b i l g i v e 119 t e c r ü b e y e t e r s i z l i ğ i n e d e n i y l e ç a l ı ş t ı r ı l a m a d ı v e y a m a l i y e t y ü k s e k l i ğ i y ü z ü n d e n k a p a t ı l d ı . 7 . 4 . O s m a n l ı E s n a f ı n ı K a l k ı n d ı r m a Ç a b a l a r ı ( 1 8 6 0 -1876) T ü r k i y e ’ d e b i r m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n ı n o l u ş t u r u l m a s ı d ü ş ü n c e s i T a n z i m a t ’ ı n g e t i r d i ğ i e ğ i l i m l e r d e n d i r . 120 T a n z i m a t a y n ı z a m a n d a s a n a y i d e B a t ı t i p i n d e k u r u m l a r ı n k u r u l m a y a ç a l ı ş ı l d ı ğ ı d ö n e m o l m u ş t u r . 1 9 0 8 d e v r i m i n d e n s o n r a O s m a n l ı D e v l e t y ö n e t i m i n e a ğ ı r l ı ğ ı n ı k o y a n İ t t i h a t v e T e r a k k i P a r t i s i n i n M ü s l ü m a n / T ü r k m ü t e ş e b b i s l e r t a r a f ı n d a n k u r u l a c a k m i l l i ş i r k e t l e r i n g e l i ş m e s i i ç i n d e v l e t i m k a n l a r ı n ı s e f e r b e r e t m e p o l i t i k a s ı n ı , s e r m a y e n i n e t n i k k o m p o z i s y o n u n u d e ğ i ş t i r m e ç a b a s ı o l a r a k d a g ö r m e k gerekir. 121 M i l l i ş i r k e t l e r d ü z e y i n d e k i y e n i ö r g ü t l e ş m e l e r k a l ı c ı l ı k a ç ı s ı n d a n M ü s l ü m a n / T ü r k t o p l u l u ğ a p e k i s t e n e n i v e r m e m e s i n e r a ğ m e n B u r s a ’ d a b a z ı t e k n o l o j i k g e l i ş m e l e r d e g e r ç e k l e ş m i ş t i r . T e k s t i l s a n a y i i n d e i p e k l i k u m a ş d o k u m a a l a n ı n d a e l t e z g a h l a r ı n d a n v a z g e ç i l e r e k k u r u l a n m a k i n e l e ş m e s ü r e c i i l k o l a r a k I I : M e ş r u t i y e t t e n s o n r a b a ş l a m ı ş t ı r . İ l k d o k u m a m a k i n e s i 1 9 1 0 y ı l ı n d a B u r s a ’ y a g e t i r i l m i ş t i r . 122 İ l k u l u s l a r a r a s ı s e r g i A v r u p a ’ n ı n g ü ç l ü s a n a y i ü l k e s i İ n g i l t e r e ’ n i n g i r i ş i m i y l e 1 8 5 1 y ı l ı n d a L o n d r a ’ d a a ç ı l m ı ş t ı r . S e r g i y e O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u d a y a k l a ş ı k 7 0 0 ü r e t i c i d e n t o p l a n a n g e l e n e k s e l t a r ı m ü r ü n l e r i v e e l s a n a t l a r ı i l e k a t ı l m ı ş t ı r . O s m a n l ı , d a h a s o n r a 1 8 5 5 y ı l ı n d a P a r i s S e r g i s i v e 1 8 6 2 L o n d r a 2 . U l u s l a r a r a s ı S e r g i s i n e k a t ı l m ı ş t ı r . B ü t ü n b u ç a b a l a r a r a ğ m e n , D e v l e t ç i l i k t e n i s t e n e n s o n u ç l a r a l ı n a m a y ı n c a e s n a f ı n d u r u m u n u i y i l e ş t i r m e y ey ö n e l i kp o l i t i k a l a ru y g u l a n m a y ab a ş l a n d ı . B up o l i t i k at e d b i r l e r i k ı s a c aş ö y l e 123 ö z e t l e n e b i l i r ; a) Ü l k e d e ü r e t i l e n m a l l a r ı n k a l i t e , ç e ş i t v e f i y a t l a r ı n ı g ö r m e k , ü r e t i c i n i n s o r u n l a r ı n ı t e s p i t e t m e k , b a ş a r ı l ı ü r e t i c i l e r i ö d ü l l e n d i r m e k a m a c ı y l a İ s t a n b u l ’ d a b i r s e r g i a ç ı l m a s ı , b) S a n a y i c i v e i ş a d a m l a r ı n ı n s o r u n l a r ı n ı t e s p i t e t m e k v e a l ı n m a s ı g e r e k e n t e d b i r l e r h a k k ı n d a h ü k ü m e t e ö n e r i l e r d e b u l u n m a k , e s n a f ı n ş i r k e t l e r h a l i n d e b i r l e ş t i r i l m e k ü z e r e I s l a h -ı S a n a y i K o m i s y o n u n u n k u r u l m a s ı c) İ ş p i y a s a s ı n d a i h t i y a ç d u y u l a n k a l i f i y e e l e m a n ı y e t i ş t i r e b i l m e k a m a c ı y l a s a n a y i m e k t e p l e r i n i n a ç ı l m a s ı . İ m p a r a t o r l u k t a d ö n e m i n i l k b ü y ü k v e u l u s l a r a r a s ı n i t e l i k t e k i İ s t a n b u l S e r g i s i A v r u p a ’ d a k i b e n z e r l e r i ö r n e k a l ı n a r a k 1 8 6 3 y ı l ı n d a d ü z e n l e n m i ş t i r . S e r g i d e , A v r u p a ’ d a y e n i k e ş f e d i l e n a let ve m a k i n e l e r d e t e ş h i r e d i l e r e k b u n l a r ı nO s m a n l ı t e b a s ı t a r a f ı n d a nk u l l a n ı l m a s ı t e ş v i k e d i l m e k i s t e n m i ş t i r . S e r g i d e , İ m p a r a t o r l u ğ u n ç e ş i t l i b ö l g e l e r i n d e n g ö n d e r i l m i ş 1 0 . 0 0 0 k a l e m i n ü z e r i n d e ü r ü n t e ş h i r e d i l m i ş v e s e r g i i ç i n y e n i b i r b i n a i n ş a e d i l m i ş t i r . S e r g i y a k l a ş ı k b e ş a y a ç ı k k a l m ı ş , y e r l i v e y a b a n c ı y a k l a ş ı k 1 0 0 -1 5 0 b i n k i ş i t a r a f ı n d a n g e z i l m i ş v e b ü y ü k i l g i g ö r m ü ş t ü r . T e ş h i r e d i l e n e ş y a n ı n b ü y ü k k ı s m ı s a t ı l m ı ş , k a l a n l a r i s e s a h i p l e r i n c e b e l i r l e n e n f i y a t l a r d a n d e v l e t t a r a f ı n d a n s a t ı n a l ı n m ı ş t ı r . 124 119 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 121 Z a f e r T o p r a k , T ü r k i y e ’ d e M i l l i İ k t i s a t 1 9 0 8 -1 9 1 8 , A n k a r a , Y u r t Y a y ı n l a r ı 1 9 8 2 122 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 123 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 124 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı KOSGEB GGM 29 120 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 I I . M e ş r u t i y e t d ö n e m i , O s m a n l ı d e v l e t a d a m l a r ı v e a y d ı n l a r ı n d a s a n a y i l e ş m e b i l i n c i n i n o l d u ğ u y ı l l a r d ı r . I I . M e ş r u t i y e t l e b i r l i k t e g a z e t e v e d e r g i l e r s a n a y i l e ş m e y i g ü n d e m e g e t i r m i ş l e r d i r . B u a m a ç l a m i l l i b a n k a l a r k u r u l m u ş t u r . I I . M e ş r u t i y e t i n İ s l a m c ı g ö r ü ş ü , M ü s l ü m a n l a r ı t e m b e l l i ğ e v e y o k s u l l u ğ a 125 s e v k e d e n y a k l a ş ı m l a r ı r e d d e d i y o r d u . İ m p a r a t o r l u ğ u n s o n d ö n e m l e r i n d e y ö n e t i c i k a d r o m i l l i e k o n o m i n i n g e l i ş t i r i l m e s i i l e b i r T ü r k 126 m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n ı n y a r a t ı l m a s ı n ı ö z d e ş o l a r a k k a b u l e t m e y e b a ş l a d ı . Ö t e y a n d a n , T ü r k i y e s a v a ş t a n i s t i f a d e e d e r e k 1 9 1 4 y ı l ı n d a k a p i t ü l a s y o n l a r ı t e k t a r a f l ı o l a r a k k a l d ı r m ı ş , y a b a n c ı l a r ı n e s k i i m t i y a z l a r ı n a s o n v e r m i ş t i . B i r s ü r e s o n r a a d v a l o r e mg ü m r ü k v e r g i s i y e r i n e s p e s i f i k g ü m r ü k t a r i f e s i y ü r ü r l ü ğ e k o n m u ş t u . Y e n i g ü m r ü k s i s t e m i n i n a m a c ı t a r ı m ı v e y e r l i s a n a y i k o r u m a , s a n a y i l e ş m e y i t e ş v i k e t m e k t i . D a h a s o n r a i ş ç i m ü t e ş e b b i s y e t i ş t i r i l m e s i n e a ğ ı r l ı k v e r i l m i ş b u a m a ç l a s a n a y i o k u l l a r ı I s l a h e d i l m i ş t i r . A l m a n y a ’ y a ö ğ r e n c i , i ş ç i v e u s t a g ö n d e r i l m i ş t i r . I I M e ş r u t i y e t l e b i r l i k t e h ü k ü m e t i n g ü n d e m i n e k a p s a m l ı b i r t e ş v i k p o l i t i k a s ı d a g i r m i ş t i . S a n a y i l e ş m e y i ö z e n d i r m e k v e d e s t e k l e m e k a m a c ı y l a m ü t e ş e b b i s l e r e i m t i y a z y a d a t e k e l t ü r ü t e ş v i k l e r ö n e r i l m i ş v e 127 i k i t e ş v i k k a n u n t a s a r ı s ı h a z ı r l a n m ı ş t ı r . 1 9 1 3 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n T e ş v i k -i Sanayi Kanun-u Mu v a k k a t ı , M e c l i s ’ t e g ö r ü ş ü l m e s i n e b a ş l a n a n 128 t a s a r ı n ı n g e l i ş t i r i l m i ş ş e k l i d i r . B u k a n u n u n h ü k ü m l e r i n i ş ö y l e ö z e t l e m e k m ü m k ü n d ü r . 1. F a b r i k a v e m ü ş t e m i l a t ı n ı n k u r u l a c a ğ ı v e y a y ı l a c a ğ ı a l a n b o ş m i r i a r a z i o l d u ğ u t a k d i r d e , b u t o p r a k l a r d e v l e t t a r a f ı n d a n f a b r i k a sahiplerine bedava olarak verilecektir. Ancak bu arazi 5 d ö n ü m ü g e ç e m e z . 2. F a b r i k a y l a a r a z i v e b i n a l a r d a n e m l a k v e r g i s i , t e m e t t ü v e r g i s i , b i n a l a r ı n b u l u n d u k l a r ı y e r l e r e a i t bedel-i ö ş ü r , h ü k ü m e t v e b e l e d i y e c e k o n u l a n e k v e r g i l e r , r u h s a t n a m e h a r ç l a r ı v e b e l e d iye i n ş a a t v e r g i s i a l ı n m a y a c a k t ı r . 3. O s m a n l ı ü l k e s i n d e f a a l i y e t t e b u l u n a n t ü m f a b r i k a v e t e z g a h l a r ı n i h r a ç e d e c e k l e r i m a l l a r i h r a ç g ü m r ü ğ ü n d e n m u a f t u t u l a c a k t ı r . 4. H ü k ü m e t a l ı m l a r ı n d a y e r l i s a n a y i ü r ü n l e r i t e r c i h e d i l e c e k t i r . I I . M e ş r u t i y e t d ö n e m i , s a n a y i l e ş m e n i n v e m i l l i m ü t e ş e b b i s s ı n ı f y a r a t m a n ı n ö n e m i n i n a n l a ş ı l d ı ğ ı , d e v l e t i n ö z e l ş a h ı s l a r ı s a n a y i v e t i c a r e t e t e ş v i k e t t i ğ i , b u a m a ç l a t e ş v i k k a n u n l a r ı ç ı k a r t t ı ğ ı , ö z e l l i k l e I . D ü n y a s a v a ş ı s ı r a s ı n d a b i r T ü r k m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı y a r a t m a k a m a c ı y l a d e v l e t i m k a n l a r ı n ı n g e n i ş ö l ç ü d e k u l l a n ı l d ı ğ ı b i r d ö n e m o l m u ş t u r . B u s a y e d e 1 8 4 9 -1 9 0 8 d ö n e m i n d e y ı l d a o r t a l a m a o l a r a k 1 , 4 5 a n o n i m 129 ş i r k e t f a a l i y e t e g e ç e r k e n b u o r a n 1 9 0 8 -1 9 1 8 d ö n e m i n d e 2 2 , 6 y a ç ı k m ı ş t ı r . 7 . 5 . S a n a y i M e k t e b l e r i n i n K u r u l m a s ı İ l k s a n a y i m e k t e b i k u r m a g i r i ş i m i Z e y t i n b u r n u ’ n d a o l m u ş t u r . A n c a k Z e y t i n b u r n u S a n a y i M e k t e b i b ü y ü k m a s r a f l a r y a p ı l a r a k t a m a m l a n d ı ğ ı h a l d e e ğ i t i m e b a ş l a n a m a d ı . B u k o n u d a , i l k c i d d i a d ı m M i t h a t 125 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 126 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 127 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 128 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 129 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 30 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 P a ş a ’ n ı n N i ş v e T u n a V a l i l i ğ i ( 1 8 6 1 -1 8 6 8 ) s ı r a s ı n d a a t ı l m ı ş t ı r . M i t h a t P a ş a y e r e l ü r e t i m e k a t k ı s a ğ l a m a s ı a m a c ı y l a 1 8 6 3 ’ t e N i ş ’ d e , R u s ç u k v e S o f y a ’ d a o l m a k ü z e r e “ I s l a h h a n e ” a d ı a l t ı n d a b i r d i z i t e k n i k o k u l u h i z m e t e s o k m u ş t u r . B a ş l ı c a v e r i l e n s a n a t d a l l a r ı , t e r z i l i k , k u n d u r a c ı l ı k , d e m i r c i l i k , 130 m a t b a a c ı l ı k , d e b b a ğ l ı k v e d o k u m a c ı l ı k o l m u ş t u r . İ s t a n b u l s a n a y i M e k t e b i n i n k u r u l m a s ı ç a l ı ş m a l a r ı n a 1 8 6 3 y ı l ı n d a b a ş l a n ı l m ı ş v e k e ş f i y a p ı l m ı ş t ı r . A n c a k , m e k t e b i n a ç ı l m a s ı a s k ı y a a l ı n m ı ş v e h a z ı r l a n a n d o s y a y a k l a ş ı k d ö r t y ı l b e k l e m i ş v e o k u l a n c a k 1 8 6 8 y ı l ı n d a a ç ı l a b i l m i ş t i r . D a h i l i k ı s m a 1 3 y a ş ı n d a n k ü ç ü k ç o c u k l a r a l ı n ı r k e n h a r i c i ş u b e y e o t u z y a ş ı n a l t ı n d a k i e s n a f ç ı r a k l a r ı k a y ı t e d i l m e k t e y d i . B i r i n c i s ı n ı f s ı n a v l a r ı n ı b a ş a r ı y l a b i t i r e n l e r ç ı r a k l ı k , i k i n c i , ü ç ü n c ü v e d ö r d ü n c ü s ı n ı f d e r s l e r i n i t a m a m l a y a n l a r a k a l f a l ı k , b e ş i n c i s ı n ı f ı d a b i t i r e r e k d i p l o m a a l m a y a h a k k a z a n a n l a r a u s t a l ı k ü n v a n ı v e r i l m e k t e y d i . A y r ı c a b a ş a r ı l ı ö ğ r e n c i l e r d e n b i r k ı s m ı d a ç e ş i t l i s a n a t 131 d a l l a r ı n d a e ğ i t i m a l m a k ü z e r e A v r u p a ’ y a g ö n d e r i l m e k t e y d i . D a h a s o n r a k i y ı l l a r d a s a y ı l a r ı a r t a r a k b ü t ü ny u r d a y a y ı l a ns a n a y i m e k t e p l e r i , d e m i r c i l i k , maran g o z l u k , d o k u m a c ı l ı k , m a k i n e c i l i k , m i m a r l ı k , t e r z i l i k , k u n d u r a c ı l ı k v e m ü c e l l i k g i b i s a n a t l a r ı n 132 e ğ i t i m i n i v e r e r e k b u g ü n k ü s a n a t o k u l l a r ı n ı n t e m e l i n i o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . 8 . C u m h u r i y e t D ö n e m i Y e n i T ü r k d e v l e t i , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n d a n e k o n o m i s i t a r ı m a d a y a l ı , s a n a y i t a m a m e n m a h v o l m u ş , a l t y a p ı t e s i s l e r i ç o kf a k i r b i r A n a d o l ud e v r a l m ı ş t ı . H a l ke ğ i t i m s i z v ef a k i r d i . G a y r i m ü s l i m l e r t a r ı md ı ş ı s e k t ö r l e r e h a k i m d i . C u m h u r i y e t i n k u r u l u ş u i l e b i r l i k t e , g a y r i m ü s l i m l e r i n y u r d u t e r k e t m e s i y l e İ s t a n b u l d ı ş ı n d a k i t i c a r e t v e s a n a y i a l a n l a r ı n d a b ü y ü k b i r b o ş l u k m e y d a n a 133 g e l m i ş t i r . İ t t i h a t v e T e r a k k i h ü k ü m e t i t a r a f ı n d a n u y g u l a n a n v e “ m i l l i i k t i s a t ” a d ı v e r i l e n p o l i t i k a , y e n i T ü r k d e v l e t i n i n y ö n e t i c i l e r i t a r a f ı n d a n d a b e n i m s e n m i ş t i . D e v l e t d e s t e ğ i y l e T ü r k m ü t e ş e b b i s l e r m e y dana 134 g e t i r m e y o l u n d a k i ç a l ı ş m a l a r b u d ö n e m d e d e d e v a m e t m i ş t i r . Ç e v r e l e ş m e s ü r e c i s o n u c u n d a O s m a n l ı e k o n o m i s i v e C u m h u r i y e t i n d e v r a l d ı ğ ı y a p ı y ı g ö r m e b a k ı m ı n d a n O s m a n l ı d ı ş t i c a r e t y a p ı s ı v e 1 9 1 5 s a n a y i s a y ı m ı ö n e m l i i p u ç l a r ı s u n m a k t a d ı r . S o n u ç t a monoprod ü k s i y o n t a mo l a r a k g ö r ü l m e m e k t e a n c a k , 1 9 . y ü z y ı l b a ş l a r ı n d a k i O s m a n l ı e k o n o m i k y a p ı s ı n a g ö r e ç o k d a h a d ı ş a a ç ı k v e b u o r a n d a d a A v r u p a s a n a y i s i n e d a h a f a z l a h a m m a d d e ü r e t i r v e d a h a ç o k s a n a y i m a m u l l e r i i t h a l e d e r d u r u m d a d ı r . O s m a n l ı İ h r a c a t ı n ı n m a l g r u p l a r ı n a g ö r e b i l e ş i m i 1 9 1 1 -1913135 A- G ı d a m a d d e l e r i B- Hammaddeler T ü m B i r i n c i l Ü r ü n l e r ( A + B ) C- Y a r ı M a m u l M a l l a r ( i ş l e n m i ş d e r i v b . ) D- Mamul Mallar ( B ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u i l e y ü n l ü , h a l ı v b .) %33-35 %56-58 %89-93 %2-3 %6-7 130 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 132 R i f a t Ö n s o y ,T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı 133 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 134 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 135 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e KOSGEB GGM 31 131 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 O s m a n l ı İ t h a l a t ı n ı n M a l G r u p l a r ı n a G ö r e B i l e ş i m i , 1 9 1 1 -1913136 A- G ı d a M a d d e l e r i %31-38 ( H u b u b a t , u n , p i r i n ç , ş e k e r , k a h v e , ç a y v b . ) B- Ç e ş i t l i H a m m a d d e l e r v e A r a M a l l a r ı %6-10 ( K ö m ü r , P e t r o l , İ ş l e n m i ş m e t a l l e r , B o y a v b . ) C- H e r t ü r İ p l i k %4 D- Pamu k l u , y ü n l ü , i p e k l i , k e t e n d o k u m a m a m u l l e r i %36-38 E- Y a t ı r ı m M a l l a r ı %7-8 ( Y a r ı s ı d e m i r y o l u i n ş a a t m a l z e m e s i , a r a ç v e g e r e ç l e r i ) F- D i ğ e r M a m u l M a l l a r %8-10 ( S a v a ş d ö n e m l e r i n d e s i l a h v e c e p h a n e ö n e m k a z a n m a k t a d ı r ) 1 9 1 5 S a n a y i S a y ı m ı Ç o k d a r ç e v r e l i d e o l s a , i l k s a n a y i s a y ı m ı 1 9 1 5 y ı l ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r . 1 9 1 3 y ı l ı n d a “ T e ş v i k i S a n a y i K a n u n u M u v a k k a t ı ” a d ı a l t ı n d a ç ı k a r ı l a n k a n u n i l e y e n i k u r u l a c a k i ş l e t m e l e r e H a z i n e t o p r a k l a r ı n d a n b e d e l s i z k u r u l u ş y e r i t a h s i s i v e b a z ı v e r g i m u a f i y e t l e r i g i b i t e ş v i k t e d b i r l e r i g e t i r i l i y o r d u . A n ı l a n k a n u n u y g u l a m a s ı i l e i l g i l i o l a r a k İ s t a n b u l , B u r s a , B a n d ı r m a , İ z m i t b ö l g e s i y l e B a t ı A n a d o l u ’ d a İ z m i r , M a n i s a 137 v e U ş a k b ö l g e s i n i i ç i n e a l m a k ü z e r e y a p ı l a n s a y ı m s o n u ç l a r ı a ş a ğ ı d a k i t a b l o d a v e r i l m e k t e d i r . 138 1 9 1 5 s a n a y i s a y ı m ı s o n u ç l a r ı Toplam G ı d a Dokuma D i ğ e r 264 75 73 116 Ç a l ı ş a ni ş ç i s a y ı s ı 14060 3916 6363 3781 Devlet k u r u l u ş u 22 1 18 3 242 74 55 113 K u r u l u ş s a y ı s ı Ö z e l k u r u l u ş 8 . 1 . İ z m i r İ k t i s a t K o n g r e s i B i r i n c i İ k t i s a t K o n g r e s i 1 7 Ş u b a t -4 M a r t 1 9 2 3 ’ d e İ z m i r ’ d e t o p l a n d ı . K o n g r e ’ y e t ü c c a r , s a n a y i c i , i ş ç i v e ç i f t ç i s ı n ı f l a r ı n ı n t e m s i l c i l e r i n d e n o l u ş a n 1 1 3 5 d e l e g e k a t ı l d ı . 1 9 2 3 T ü r k i y e İ k t i s a t K o n g r e s i n d e k a b u l e d i l e n e s a s l a r “ M i s a k -ı İ k t i s a d i ” v e “ ç i f t ç i , t ü c c a r , s a n a y i c i v e i ş ç i g r u p l a r ı n ı n i k t i s a d i e s a s l a r ı ” b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a i k i g r u p t a t o p l a n m ı ş t ı r . M i s a k -i i k t i s a d i e s a s l a r ı i k t i s a d i b i r n i t e l i ğ e s a h i p d e ğ i l d i . B i r 139 t e m e n n i m e t n i n i t e l i ğ i n e s a h i p t i . İ k i n c i g r u p t a k i k a r a r l a r ı i s e ş u ş e k i l d e ö z e t l e y e b i l i r i z ; B i r t i c a r e t b a n k a s ı k u r u l m a s ı K e n d i l i m a n l a r ı m ı z d a k e n d i b a y r a ğ ı m ı z d a n b a ş k a s ı n ı n t i c a r e t y a p m a m a s ı v e k a b o t a j h a k k ı n ı n T ü r k l e r e v e r i l m e s i . 136 Ş e v k e t P a m u k , O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e İ . H ü s r e v T ö k i n , T ü r k i y e ’ d e S a n a y i , A n k a r a 1 9 4 6 138 İ . H ü s r e v T ö k i n , T ü r k i y e ’ d e S a n a y i , A n k a r a 1 9 4 6 139 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 32 137 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 A r m a t ö r l e r e s e r m a y e t e m i n e d e c e k d e n i z t i c a r e t b a n k a l a r ı n ı n k u r u l m a s ı . İ ç s a n a y i y i d ı ş a k a r ş ı k o r u y a c a k y e n i b i r g ü m r ü k t a r i f e s i n i n d ü z e n l e n m e s i . T e ş v i k -i S a n a y i K a n u n u ’ n u n s ı n a i g e l i ş m e y e y a r d ı m c ı o l a c a k ş e k i l d e y e n i d e n d ü z e n l e n m e s i . T e ş v i k -i S a n a y i K a n u n u ’ n u n 2 5 y ı l d a h a y ü r ü r l ü k t e k a l m a s ı . T ü r k s a n a y i ş i r k e t l e r i n d e s e r m a y e n i n e n a z % 7 5 ’ n i n T ü r k l e r i n e l i n d e o l m a s ı . D e v l e t m e m u r l a r ı v e a s k e r l e r i n i h t i y a ç l a r ı n ı n y e r l i ü r e t i m l e k a r ş ı l a n m a s ı . Ş i r k e t l e r e i l i ş k i n k u r a l l a r ı n g ü n ü n ş a r t l a r ı n a u y g u n h a l e g e t i r i l m e s i , ş i r k e t k u r m a n ı n v e i ş l e t m e n i n k o l a y l a ş t ı r ı l m a s ı . İ z m i r İ k t i s a t K o n g r e s i , C u m h u r i y e t d ö n e m i i k t i s a t p o l i t i k a l a r ı n ı ö n e m l i ö l ç ü d e e t k i l e m i ş t i r . K o n g r e k a r a l a r ı ö z e l t e ş e b b ü s e d a y a l ı , h i m a y e c i v e m i l l i y e t ç i b i r i k t i s a t p o l i t i k a s ı ö n g ö r m e k t e v e d e v l e t i n ö z e l 140 t e ş e b b ü s ü k o r u m a s ı n ı , d e s t e k l e m e s i n i i s t e m e k t e y d i . Y e n i T ü r k D e v l e t i , C u m h u r i y e t ’ i n b a ş ı n d a n b e r i ö z e l s e r m a y e b i r i k i m i n i v e b i l h a s s a s a n a y i a l a n ı n d a k i ö z e l b i r i k i m i u y a r m a k a m a c ı y l a e l v e r i ş l i b i r s o s y a l , s i y a s a l v e i k t i s a d i o r t a m ı y a r a t m a k v e 141 b i r t a k ı m d o ğ r u d a n d e s t e k l e r s a ğ l a m a k i ç i n m ü d a h a l e c i b i r i k t i s a t p o l i t i k a s ı t a k i p e t t i . 1 9 2 0 ’ l i y ı l l a r d a k a b u l e d i l e n b i r t a k ı m B a t ı k a y n a k l ı k a n u n l a r l a k a p i t a l i s t m ü l k i y e t e d a y a l ı b ir hukuk s i s t e m i g e r ç e k l e ş t i r i l d i . 1 9 2 4 A n a y a s a s ı ’ n d a m ü l k i y e t v e m i r a s h a k l a r ı e n t e m e l h a k l a r o l a r a k g ü v e n c e 142 a l t ı n a a l ı n d ı . T ü r k i y e ’ d es e r m a y eb i r i k i m i n i nh ı z l a n d ı r ı l m a s ı n ay ö n e l i ku y g u nb i r i k t i s a d i -sosyal ortam y a r a t ı l m a s ı a ç ı s ı n d a n b a n k a c ı l ı ğ ı n g e l i ş t i r i l m e s i b ü y ü k b i r ö n e mt a ş ı y o r d u . B u a m a ç l a A t a t ü r k ’ ü n ö n d e r l i ğ i n d e 1 9 2 4 y ı l ı n d a İ ş B a n k a s ı k u r u l d u . İ ş B a n k a s ı ’ n ı n g ö r e v i m ü t e ş e b b i s l e r i d e s t e k l e m e k v e 143 s a n a y i y a t ı r ı m l a r ı n a k a y n a k o l u ş t u r m a k t ı . 1 9 2 7 y ı l ı n d a y e n i b i r “ T e ş v i k -i S a n a y i K a n u n u ” ç ı k a r ı l d ı . B u k a n u n u n s a n a y i a l a n ı n d a f a a l i y e t 144 g ö s t e r e c e k k u r u l u ş l a r a s a ğ l a d ı ğ ı k o l a y l ı k l a r ı ş u ş e k i l d e ö z e t l e m e k m ü m k ü n d ü r . S ı n a i k u r u l u ş l a r ı n a m ü ş t e m i l a t ı n ı n k u r u l a c a ğ ı b e l e d i y e s ı n ı r l a r ı d ı ş ı n d a k i 1 0 h e k t a r a k a d a r olan hazine arazileri bedava olarak;belediye sı n ı r l a r ı i ç i n d e k i d e v l e t e a i t a r a z i , a r s a v e b i n a l a r i s e b e d e l l e r i 1 0 y ı l d a ö d e n m e k ü z e r e B a k a n l a r K u r u l u k a r a r ı i l e ö z e l ş i r k e t l e r e d e v r e d i l e c e k t i r . S ı n a i k u r u l u ş l a r ı n a b i n a l a r ı v e t e s i s l e r i y a d a d e v l e t h a t t ı a r a s ı n d a ö z e l t e l g r a f v e y a t e l e f o n h a t l a r ı k u r m a l a r ı n a v e r g i a l ı n m a d a n m ü s a a d e v e r i l e c e k t i . D e v l e t k u r u l u ş l a r ı , b e l e d i y e l e r v e b u n l a r a b a ğ l ı k u r u l u ş l a r i l e i m t i y a z l ı ş i r k e t l e r i t h a l m a l ı n a o r a n l a % 1 0 p a h a l ı d a h i o l s a y e r l i ü r ü n l e r i k u l l a n m a k m e c b u r i y e t i n d e y d i . S ı n a i k u r u l u ş l a r ı n a T i c a r e t B a k a n l ı ğ ı ’ n ı n t e k l i f i v e B a k a n l a r K u r u l u k a r a r ı i l e y ı l l ı k i m a l a t d e ğ e r l e r i n i n % 1 0 ’ u k a d a r p r i m ö d e n e b i l e c e k t i r . 1 5 y ı l y ü r ü r l ü k t e k a l a n b u k a n u n s e r m a y e ç e v r e l e r i n d e s e v i n ç l e k a r ş ı l a n d ı . Ç ü n k ü b u k a n u n l a s a n a y i a l a n ı n d a k i m ü t e ş e b b i s l e r e b ü y ü k i m k a n l a r s a ğ l a n m ı ş v e s e r m a y e b i r i k i m l e r i n e y a r d ı m c ı 145 o l m u ş t u r . 140 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 141 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 142 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 143 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 144 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 33 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 A n c a k b u i m k a n l a r a r a ğ m e n i s t e n e n d ü z e y d e g e l i ş i ms a ğ l a n a m a m ı ş t ı r . M ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n 146 g e l i ş i m i n i s ı n ı r l a y a n b e l l i b a ş l ı f a k t ö r l e r ş u n l a r d ı ; Y a t ı r ı m l a r a m a l i k a y n a k s a ğ l a y a c a k k u r u m l a r ı n b u l u n m a m a s ı . Milli gelirin ç o k d ü ş ü k o l m a s ı v e b ö y l e c e y a t ı r ı m l a r ı k a r l ı k ı l a c a k b i r t a l e p y a p ı s ı n ı n o l m a m a s ı . A l t y a p ı n ı n y e t e r s i z l i ğ i , T e c r ü b e v e b i l g i e k s i k l i ğ i 1 9 2 9 ’ a k a d a r g ü m r ü k h i m a y e s i n i n o l m a m a s ı . S e r m a y e b i r i k i m i n z a y ı f o l m a s ı . B u f a k t ö r l e r i n m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı o l u m s u z y ö n d e e t k i l e d i ğ i s ö y l e n e b i l i r . Ç ü n k ü b u f a k t ö r l e r i n v a r l ı ğ ı t e ş e b b ü s t e b u l u n m a k i ç i n g e r e k l i o l a n u n s u r l a r d a n k a r ı , s e r m a y e y i , p a z a r ı o r t a d a n k a l d ı r m a k t a v e r i s k i 147 a r t ı r m a k t a d ı r . L o z a n a n t l a ş m a s ı , T ü r k i y e ’ n i n b a ğ ı m s ı z b i r g ü m r ü k p o l i t i k a s ı u y g u l a m a s ı n ı v e y e r l i s a n a y i d ı ş r e k a b e t t e n k o r u m a s ı n ı ö n l e m i ş t i r . 1 9 2 3 -1 9 2 9 d ö n e m i n d e i t h a l m a l l a r ı n y e r l i s a n a y i ü z e r i n d e o l u m s u z e t k i l e r i o l m u ş t u r . B i r t a r a f t a n y e n i f i r m a l a r k u r u l u r k e n d i ğ e r t a r a f t a n d a i t h a l m a l l a r ı n r e k a b e t i n e 148 d a y a n a m a y a n e s k i f i r m a l a r i f l a s e t m i ş t i r . 192 9 D ü n y a B u h r a n ı d a e k o n o m i y i o l u m s u z e t k i l e m i ş t i r . Ö z e l l i k l e 1 9 2 9 ’ d a n s o n r a d ı ş t i c a r e t h a c m i k ü ç ü l m ü ş , i h r a c a t v e i t h a l a t d e ğ e r l e r i a z a l m ı ş v e d ı ş t i c a r e t h a d l e r i T ü r k i y e a l e y h i n d e 149 g e l i ş m i ş t i r . Ö z e l t e ş e b b ü s e y ö n e l i k a l ı n a n t e d b i r l e r i n s o n u c u n d a 1 9 2 3 -193 0 d ö n e m i n d e k u r u l a n a n o n i m ş i r k e t l e r i n s a y ı s ı b ü y ü k b i r a r t ı ş g ö s t e r m i ş 1 7 8 a n o n i m ş i r k e t k u r u l m u ş t u r . 1 9 2 0 -1 9 2 2 a r a s ı n d a k i ü ç y ı l l ı k s ü r e d e t o p l a m 2 3 a n o n i m ş i r k e t k u r u l u r k e n 1 9 2 9 -1 9 3 0 a r a s ı n d a k i i k i y ı l l ı k s ü r e d e t o p l a m 2 6 150 a n o n i m ş i r k e t k u r u l m u ş t u r . 1 9 2 3 -1 9 2 8 a r a s ı n d a i s e k u r u l a n a n o n i m ş i r k e t s a y ı s ı 1 5 2 ’ d i r . T ü r k i y e ’ d e b u l u n a n s a n a y i i ş l e t m e l e r i n i n s a y ı s a l d u r u m u i s e 1 9 1 5 ’ d e 5 6 8 , 1 9 2 1 ’ d e 3 3 . 0 5 8 , 151 1 9 2 7 ’ d e 6 5 . 2 4 5 d ı r . 1 9 1 5 S a n a y i s a y ı m ı b e l l i b ü y ü k l ü k t e k i i ş l e t m e l e r i k a p s a m a k t a o l u p İ s t a n b u l , İ z m i r , B u r s a , B a n d ı r m a , M a n i s a , U ş a k , v e İ z m i t ’ t e y a p ı l m ı ş t ı r . 1 9 2 1 v e 1 9 2 7 s a y ı m l a r ı k ü ç ü k ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r i d e i h t i v a e t m e k t e d i r . 1 9 2 1 s a y ı m ı n a İ s t a n b u l , İ z m i r , A d a n a , v e B u r s a d a h i l d e ğ i l d i r . 1 9 2 7 s a y ı m ı i s e 152 T ü r k i y e ç a p ı n d a d ı r . 145 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 146 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 147 Aytek i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 148 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 149 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 150 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 151 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 152 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 34 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 T ü r k i y e ’ d e 1 9 1 5 y ı l ı n d a 2 6 4 s a n a y i i ş l e t m e s i , 2 1 4 ö z e l s a n a y i i ş l e t m e s i b u l u n m a k t a y d ı . 1 9 3 2 y ı l ı n d a 1 9 2 7 T e ş v i k -i S a n a y i K a n u n u ’ n d a n f a y d a l a n a n 1 4 7 3 s a n a y i i ş l e t m e s i , 1 4 4 2 ö z e l s a n a y i i ş l e t m e s i 153 b u l u n m a k t a d ı r . S a n a y i i ş l e t m e s a y ı s ı n d a k i b ü y ü k a r t ı ş ı “ T e ş v i k -i S a n a y i K a n u n u ’ n d a n f a y d a l a n a n i ş l e t m e s a y ı s ı n d a g ö r e b i l i r i z . B u k a n u n m ü t e ş e b b i s l e r ü z e r i n d e e t k i l i o l m u ş t u r ç ü n k ü 1 9 3 2 -1 9 3 9 i s t a t i s t i k l e r i n e g ö r e i l g i l i k a n u n d a nf a y d a l a n a nk u r u l u ş l a r ı n% 4 1 ’ i k i r a c ı d ı r . B i n a s ı b i l ey o k t u r . B u n l a r k a n u n d a n 154 f a y d a l a n m a k a m a c ı y l a k u r u l m u ş t u r . Bununla birli k t e d e v l e t d e s t e ğ i i l e o r t a y a ç ı k m a y a b a ş l a y a nm ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı nd a v r a n ı ş 155 ö z e l l i k l e r i n i n b u g e l i ş i m i y a v a ş l a t t ı ğ ı k a n a a t i n d e y i z . B u ö z e l l i k l e r i ş u ş e k i l d e ö z e t l e m e k m ü m k ü n d ü r : 1. s o s y a l p r e s t i j e d a h a f a z l a ö n e m v e r m e v e a k ı l c ı h a r e k e t e t m e m e 2. teknolojik geli ş m e y e i l g i s i z k a l m a 3. k u r u m s a l l a ş m a y a ö n e m v e r m e m e 4. s e r m a y e s i n i n o r m a l k a z a n ç y o l l a r ı y l a b ü y ü t m e k o n u s u n d a i s t e k s i z o l m a . T ü r k i y e C u m h u r i y e t i ’ n i n k u r u l u ş y ı l l a r ı n d a k i i m k a n s ı z l ı k l a r ı v e y o k l u k l a r ı g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r a r a k v e ö z e l i ş l e t m e s a y ı s ı n d a k i n i s b i a r t ı ş a b a k a r a k , 1 9 2 3 -1 9 3 2 d ö n e m i n d e k i “ m ü t e ş e b b i s s ı n ı f y a r a t m a ” p o l i t i k a s ı n ı n ö z e l t e ş e b b ü s ü n g e l i ş i m i n e o l u m l u y ö n d e k a t k ı d a b u l u n d u ğ u s ö y l e n e b i l i r . S o n u ç o l a r a k t o p l u m u n ; s e r v e t , ç a l ı ş m a v e m e s l e k l e r h a k k ı n d a s a h i p o l d u ğ u k ü l t ü r k o d l a r ı , ö z e l l i k l e r i n e g ö r e f e r t l e r i n t e ş e b b ü s r u h u ü z e r i n d e o l u m l u y a d a o l u m s u z e t k i l e r d e b u l u n d u ğ u n u s ö y l e y e b i l i r i z . X I X . y ü z y ı l s o n l a r ı n a d o ğ r u m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n z a y ı f o l m a s ı n ı n z a r a r l a r ı g ö r ü l m ü ş , m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı g ü ç l e n d i r m e y e y ö n e l i k ç a l ı ş m a l a r b a ş l a m ı ş t ı r . Ö z e l l i k l e I I . m e ş r u t i y e t d ö n e m i , i k t i s a d i u y a n ı ş ı n b a ş l a d ı ğ ı m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n ı n ç o ğ a l t ı l m a y a ç a l ı ş ı l d ı ğ ı b i r d ö n e m d i r . “ M i l l i i k t i s a t ” a d ı v e r i l e n p o l i t i k a l a r l a M ü s l ü m a n -T ü r k u n s u r m ü t e ş e b b i s l i ğ e t e ş v i k e d i l m i ş t i r . 1 9 1 3 T e ş v i k -i Sanayi Kanunu ile s a n a y i c i l e r e ö n e m l i i m t i y a z l a r v e m u a f i y e t l e r t a n ı n m ı ş t ı r . U y g u l a n a n p o l i t i k a l a r ı n s o n u c u o l u m l u o l m u ş t u r . G e ç m i ş d ö n e m e k ı y a s l a b u d ö n e m d e s a n a y i v e t i c a r e t e a t ı l a n M ü s l ü m a n -T ü r k u n s u r u n u n 156 s a y ı s ı a r t m ı ş t ı r . S e r m a y e b i r i k i m i n i n e l d e e d i l m e s i v e k u l l a n ı l m a s ı n ı n i k t i s a d ı n d ı ş ı n d a v e ö t e s i n d e o l m a s ı 157 m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n g e l i ş i m i n i o l u m s u z y ö n d e e t k i l e m i ş t i r . T ü r k i y e C u m h u r i y e t i y ö n e t i c i l e r i d e “ M i l l i İ k t i s a t ” a d ı v e r i l e n p o l i t i k a l a r ı b e n i m s e m i ş t i r . D e v l e t d e s t e ğ i y l e m ü t e ş e b b i s o l u ş t u r m a y o l u n d a k i ç a l ı ş m a l a r b u d ö n e m d e d e d e v a m e t m i ş t i r . 1 9 2 7 y ı l ı n d a y e n i b i r “ T e ş v i k -i S a n a y i K a n u n u ” ç ı k a r ı l m ı ş v e s a n a y i a l a n ı n d a k i k u r u l u ş l a r a b i r t a k ı mk o l a y l ı k l a r 158 s a ğ l a n m ı ş t ı r . 153 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 154 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 155 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 156 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 157 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 158 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i KOSGEB GGM 35 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 C u m h u r i y e t d ö n e m i n d e b i r t a k ı m o l u m s u z l u k l a r a r a ğ m e n ö n c e k i d ö n e m e n i s p e t l e ö z e l t e ş e b b ü s 159 s a y ı s ı n d a b ü y ü k a r t ı ş s a ğ l a n m ı ş t ı r . S o n u ç o l a r a k m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı n d o ğ u p g e l i ş e b i l m e s i i ç i n m a n e v i v e m a d d i o r t a m ı n e l v e r i ş l i o l m a s ı g e r e k i r . T o p l u m d a k i i k t i s a t z i h n i y e t i k a r v e s e r m a y e b i r i k i m i n i n d e s t e k l e y i c i s i o l m a l ı d ı r . A y r ı c a t o p l u m k e n d i ç a l ı ş m a l a r ı y l a y a ş a m a k v e y ü k s e l e b i l m e k , k e n d i n e g ü v e n m e k , y a r a t ı c ı o l m a k , y e n i l i k l e r e a ç ı k b u l u n m a k , r i s k y ü k l e n e b i l m e k , z o r l u k l a r d a n y ı l m a m a k g i b i ö z e l l i k l e r i k i ş i l e r e k a z a n d ı r a b i l m e l i d i r . B u n u n d ı ş ı n d a g e r e k t i ğ i n d e e k o n o m i h i m a y e e d i l m e l i , m ü t e ş e b b i s l e r e b i r t a k ı m t e ş v i k l e r s a ğ l a n m a l ı , a l t y a p ıt a m a m l a n m a l ı ,p a z a rs o r u n l a r ıç ö z ü m l e n m e l iv ey a t ı r ı m l a r ı nf i n a n s m a ns o r u n u halledilmelidir.160 M ü t e ş e b b i s s ı n ı f o l u ş t u r m a ç a b a l a r ı 1 9 3 0 ’ l u y ı l l a r d a n s o n r a d a a r t a r a k d e v a m e t m i ş t i r . T ü r k i y e ’ d e m ü t e ş e b b i s s ı n ı f ı ü z e r i n d e ç o k s ı n ı r l ı a r a ş t ı r m a y a p ı l m ı ş t ı r . B u a l a n l a r d a b ü y ü k b i r b o ş l u k o l d u ğ u s ö y l e n e b i l i r . B u k o n u l a r d a a r a ş t ı r m a y a p m a y a v e k o n u y l a i l g i l i v e r i l e r i g ü n ı ş ı ğ ı n a ç ı k a r m a y a i h t i y a ç 161 v a r d ı r . A n c a k u y g u l a n a n t ü m p o l i t i k a l a r a r a ğ m e n 1 9 2 9 ’ d a y a ş a n a n D ü n y a e k o n o m i k k r i z i n i n d e e t k i s i y l e T ü r k i y e ’ d e ö z e l s e k t ö r ü n b e k l e n e n a t ı l ı m l a r ı g e r ç e k l e ş t i r m e s i m ü m k ü n o l m a d ı v e b ö y l e c e D e v l e t i n ö n c ü l ü ğ ü n d e k a l k ı n m a h a m l e s i n e g i r i ş i l d i . S a d e c e t e m e l s a n a y i d e ğ i l t ü k e t i c i y e d o ğ r u d a n h i z m e t s u n a n s a n a y i d e b u d ö n e m d e k u r u l m u ş v e b ü y ü k d e b a ş a r ı s a ğ l a n m ı ş t ı r . D e v l e t ç i l i k u y g u l a m a s ı v e d e v l e t ö n c ü l ü ğ ü n d e s a n a y i l e ş m e h a m l e s i o y ı l l a r d a b e l k i d e b e k l e n m e y e n y a n b a z ı g e t i r i l e r i d e b e r a b e r i n d e g e t i r m i ş t i r . E r d o ğ a n S o r a l ’ ı n y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a d a T ü r k s a n a y i c i s i n i n ö n e m l i b i r b ö l ü m ü n ü n d e v l e t m e m u r l u ğ u n d a n s a n a y i c i l i ğ e g e ç t i ğ i g ö r ü l m ü ş t ü r . O y ı l l a r d a k u r u l a n d e v l e t k u r u l u ş l a r ı n d a i ş i ö ğ r e n e n l e r i n d a h a s o n r a g i r i ş i m c i o l a r a k k e n d i s a n a y i i ş l e t m e l e r i n i k u r d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . D e v l e t ç i l i ğ i n b i r b a ş k a y a r a r ı n ı d a A y h a n A k t a r ’ d a n a k t a r ı y o r u z ; “ B u r s a ’ d a e g e m e n o l a n i p e k l i d o k u m a n ı n y a n ı s ı r a y ü n l ü d o k u m a n ı n d a g e l i ş m e s i v e b u g e l i ş m e n i n ö z e l l i k l e i ş g ü c ü ü z e r i n d e k i e t k i l e r i 1 9 5 0 ’ l i y ı l l a r d a d a h a y o ğ u n b i ç i m d e g ö z l e m l e n d i . Ö r n e ğ i n , 1 9 5 0 ’ l i y ı l l a r ı n b a ş ı n d a M e r i n o s f a b r i k a s ı n ı n h u r d a y a ç ı k a r d ı ğ ı 1 9 3 8 m o d e l “ D i e t r i c h ” m a r k a d o k u m a t e z g a h l a r ı B u r s a l ı k ü ç ü k d o k u m a c ı l a r t a r a f ı n d a n s a t ı n a l ı n m ı ş v e ü r e t i m d e k u l l a n ı l m ı ş t ı r . A y r ı c a b u d o k u m a t e z g a h l a r ı n ı n B u r s a s a n a y i ç a r ş ı s ı n d a k o p y a l a r ı ç ı k a r ı l a r a k d ö k ü m i m a l a t ı n a g e ç i l m i ş v e g ü n ü m ü z d e “ K a r a T e z g a h ” o l a r a k b i l i n e n b u t e z g a h l a r B u r s a ’ n ı n b u g ü n k ü i p e k l i d o k u m a t e k n o l o j i s i n i n a l t y a p ı s ı n ı 162 o l u ş t u r m u ş t u r . ” 1 9 5 0 ’ l i y ı l l a r d a n s o n r a e k o n o m i d e ö z e l s e k t ö r ü n a ğ ı r l ı ğ ı n ı n g i d e r e k a r t t ı ğ ı n ı , h e m k ü ç ü k s a n a y i h e m d e o r t a v e b ü y ü k ö l ç e k t e g ö r ü y o r u z . K u r u l a n u l u s l a r a r a s ı e k o n o m i k k u r u l u ş l a r , d ü n y a d a h a k i m o l a n g ö r ü ş l e r d e ğ i ş m i ş t i r . 1 9 5 0 y ı l ı n d a K u z e y A t l a n t i k A n l a ş m a s ı , b u n u n s i y a s a l , a s k e r i v e e k o n o m i k y ö n l e r i o r t a y a ç ı k m ı ş , u l u s l a r a r a s ı i ş b i r l i ğ i b l o k l a r ç e r ç e v e s i n d e b e l i r l e n m i ş , y a r d ı m l a ş m a m ü e s s e s e l e r i k u r u l m u ş t u r . 1 9 5 0 s o n r a s ı i k t i s a d i b ü y ü m e , i k t i s a d i g e l i ş m e , a z g e l i ş m i ş e k o n o m i l e r i n 163 k a l k ı n m a s ı i l e i l g i l i t e o r i l e r i n ç ı ğ g i b i ç o ğ a l d ı ğ ı b i r d ö n e m d i r . B u d ü ş ü n c e l e r ı ş ı ğ ı n d a e k o n o m i d e l i b e r a l i z m g ö r ü ş ü a ğ ı r l ı k k a z a n d ı . B u d ö n e m d e T ü r k i y e ş e h r e g ö ç l e t a n ı ş t ı . D a h a s o n r a i n c e l e n e c e k o l a n a r a ş t ı r m a l a r d a n d a g ö r ü l e c e ğ i g i bi 1950-6 0 a r a s ı d ö n e m d e y a ş a n a n t a l e p a r t ı ş ı v e e k o n o m i k a n l a y ı ş d e ğ i ş i k l i ğ i ö z e l s e k t ö r k u r u l u ş u n d a y o ğ u n a r t ı ş l a r a s e b e p o l m u ş t u r . 159 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 160 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 161 A y t e k i n A l t ı p a r m a k , M ü t e ş e b b i s K a v r a m ı v e T a n z i m a t ’ t a n 1 9 3 2 ’ y e T ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i 162 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 163 A h m e t K ı l ı ç b a y , T ü r k E k o n o m i s i M o d e l l e r , P o l i t i k a l a r , S t r a t e j i l e r KOSGEB GGM 36 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 1950-1 9 6 0 d ö n e m i n i n b a ş k a v e ö n e m l i b i r ö z e l l i ğ i s o s y o -e k o n o m i k b i r k a r a k t e r t a ş ı r . B u , b e l l i ö l ç ü d e b i r d a v r a n ı ş d e ğ i ş m e s i , t ü k e t i m s t a n d a r t l a r ı n ı n y ü k s e l t i l m e s i h ı r s ı d ı r . B u o l a y i k t i s a t s o s y o l o j i s i a ç ı s ı n d a n i h t i y a ç d o ğ u r u l m a s ı , i h t i y a ç g e l i ş t i r i l m e s i d i r . G e l e n e k l e r i m i z y a k ı n t a r i h e k a d a r k a n a a t k a r l ı ğ ı , a z l a y e t i n m e y i b i r d a v r a n ı ş b i ç i m i o l a r a k y e r l e ş t i r d i ğ i h a l d e , 1 9 5 0 s o n r a s ı n d a s o s y o p o l i t i k b u o l g u s o n u c u o l a r a k k a n a a t k a r l ı k t a n , b i r l o k m a b i r h ı r k a f e l s e f e s i n d e n t ü k e t i m c i l i ğ e 164 y ö n e l m e e ğ i l i m i b a ş g ö s t e r m i ş t i r . T ü k e t i m i n b i r a n d a a r t m a s ı n ı n a r d ı n d a ç o k p a r t i l i s i s t e m e g e ç i ş i n v e r d i ğ i b i r r a h a t l a m a o l d u ğ u k a d a r t a r ı m g e l i r l e r i n i n a r t m a s ı y l a b i r l i k t e ş e h r e g ö ç o l g u s u n u n d a r o l ü b u l u n m a k t a d ı r . O d ö n e m e k a d a r k a p a l ı b i r e k o n o m i d e n d ı ş a a ç ı l m a b i r t ü k e t i m d a l g a s ı y a r a t ı r k e n i t h a l a t ı n i h r a c a t ı a ş m a s ı v e d ı ş a ç ı k l a r a n e d e n o l m u ş t u r . B u h e s a p s ı z r a h a t l a m a n ı n s o n u c u n d a g e l e n i h t i l a l e k o n o m i d e d e p l a n l ı v e h e s a p l ı d ö n e m i n b a ş l a n g ı c ı n ı g e t i r m i ş t i r . P l a n l ı d ö n e m d e b e ş y ı l l ı k k a l k ı n m a p l a n l a r ı d e v r e y e k o n u l u r k e n s t r a t e j i o l a r a k d a i t h a l i k a m e c i b i r p o l i t i k a i z l e n m i ş t i r . A n c a k 1 9 8 0 ’ e k a d a r d e v a m e d e n b u d ö n e m d e u y g u l a n a n i t h a l i k a m e c i p o l i t i k a n ı n d a s a k ı n c a l a r ı o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . İ t h a l i k a m e c i s a n a y i d ö v i z d a r b o ğ a z ı n a y e t e r i n c e k a t k ı d a b u l u n a m a m ı ş t ı r . Ç ü n k ü b u s a n a y i y o ğ u n o l a r a k d ı ş a r ı d a n g e l e n a r a m a l ı i h t i y a c ı d o ğ u r u y o r d u k i b u d a y i n e i t h a l a t a y o l a ç ı y o r d u . İ k i n c i o l a r a k b u s a n a y i l e r o p t i m u m ö l ç e k t e k u r u l m a d ı ğ ı v e d ı ş r e k a b e t e a ç ı k o l m a d ı ğ ı i ç i n v e r i m l i d e ğ i l l e r d i . B u ş e k i l d e r e k a b e t t e n v e k a l i t e d e n u z a k p a h a l ı b i r ü r e t i m y a p a n v e r i m s i z b i r s a n a y i o l u ş m u ş t u r . B u n u n e n b ü y ü k o l u m s u z l u ğ u d a t ü k e t i c i y e y a n s ı m ı ş t ı r . 1980 ihtilaliyle sonu ç l a n a n d ö n e m ü r e t i m s ı k ı n t ı s ı v e 5 s e n t e m u h t a ç o l m a t e r i m i y l e ö z d e ş l e ş e n d ö v i z d a r b o ğ a z ı v e d ı ş a ç ı k s o r u n u y l a n o k t a l a n m ı ş t ı r . İ t h a l i k a m e c i d ö n e m i ç i n d e k i T ü r k s a n a y i c i s i ü z e r i n e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r d a g ö s t e r m e k t e d i r k i b u d ö n e m d e k i s a n a y i c i m i z i n g i r i ş i m c i l i k p o t a n s i y e l i o l d u k ç a z a y ı f v e B a t ı t i p i g i r i ş i m c i y a p ı s ı n a o l d u k ç a u z a k t ı r . G e n e l o l a r a k i ş l e t m e l e r d e d e p a r t m a n l a r ı n b i l e z o r b u l u n d u ğ u r e k a b e t t e n u z a k b i r y a p ı m e v c u t t u r . 1 9 8 0 ’ d e n s o n r a i h r a c a t a y ö n e l i k b ü y ü m e s t r a t e j i s i y l e g ü n ü m ü z t i p i n d e k i s a n a y i t e ş k i l o l m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . A y r ı c a b u d ö n e m d e d a h a ö n c e l e r i v a r l ı k g ö s t e r e m e y e n A n a d o l u d a ü r e t i m d e v e h a t t a i h r a c a t t a b ü y ü k p a y l a r a l m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . B u y a k ı n d ö n e m l e i l g i l i d a h a f a z l a b i l g i T ü r k i y e ’ d e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r d a n e l d e e d i l e b i l e c e ğ i i ç i n 19 8 0 s o n r a s ı v e g ü n ü m ü z e k a d a r o l a n d ö n e m a r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı i ç i n d e s u n u l a c a k t ı r . 164 A h m e t K ı l ı ç b a y , T ü r k E k o n o m i s i M o d e l l e r , P o l i t i k a l a r , S t r a t e j i l e r 37 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B Ö L Ü M I I I G İ R İ Ş İ M C İ L İ K V E S O S Y O -K Ü L T Ü R E L Y A P I T ü md ü n y a d a o l d u ğ u g i b i T ü r k i y e ’ d e d e y e n i d ü n y a d ü z e n i n i n e n ö n e m l i s i l a h ı o l a n g i r i ş i m c i ordusunun ç e ş i t l i t a r i h s e l d ö n e m l e r d e y ö n e t i m l e r t a r a f ı n d a n o l u ş t u r u l m a ç a b a l a r ı n ı g ö r ü y o r u z . B u ç a b a l a r ü l k e m i z d e g e n e l l i k l e C u m h u r i y e t d ö n e m i i ç i n v u r g u l a n m a s ı n a r a ğ m e n , O s m a n l ı ’ d a k i g i r i ş i m l e r b i l i n m e m e k t e v e y a ö n e ç ı k a r ı l m a m a k t a d ı r . A n c a k , g ü n ü m ü z d e o l d u ğ u g i b i O s m a n l ı ’ d a d a b e n z e r polit i k a l a r ı v e a r a ç l a r ı g ö r ü y o r u z . G e r e k O s m a n l ı v e g e r e k s e C u m h u r i y e t y ö n e t i m l e r i n c e ; d e v l e t ç i l i k u y g u l a m a s ı , ç ö z ü mk o m i s y o n l a r ı k u r u l m a s ı , ş i r k e t l e ş t i r m e ç a l ı ş m a l a r ı , v e r g i s e l t e ş v i k l e r v e a r a z i t a h s i s l e r i g i b i b i r ç o k p o l i t i k a a r a c ı s a n a y i y i g e l i ş t i r m e y e y ö n e l i k u y g u l a n m ı ş t ı r . A n c a k t ü m b u ç a b a l a r a r a ğ m e n 1 5 0 y ı l l ı k b u s e r ü v e n s o n u c u n d a a y n ı s o r u n a ç ö z ü ma r a y ı ş l a r ı n ı n d e v a me t m e s i d i k k a t ç e k i c i d i r . A s l ı n d a b u u ğ r a ş s a d e c e T ü r k i y e ’ y e ö z g ü d e ğ i l d i r . A z g e l i ş m i ş t ü m ü l k e l e r d e s o r u n f a r k l ı d ö n e m v e f a r k l ı g ö r ü ş l e r l e d e e l e a l ı n m ı ş o l s a d a b i l i n m e k t e v e ç e ş i t l i g i r i ş i m l e r d e b u l u n u l m a k t a d ı r . A n c a k , b u k a d a r z o r o l a n v e 1 5 0 y ı l l ı k ç a b a y a r a ğ m e n h a l e n ç ö z ü l e m e y e n s o r u n u n e s a s ı n e d i r ? P e t e r K i l b y , b u ç a b a y ı W i n n i e T h e P o o h r o m a n ı n d a k i “ H e f f a l u m p ” a d ı n d a k i y a r a t ı ğ ı y a kalama ç a b a s ı n a b e n z e t i r . H e f f a l u m p s o n d e r e c e b ü y ü k v e ö n e m l i b i r h a y v a n d ı r . P e k ç o k k i ş i y e r e l t u z a k l a r k u l l a n m ı ş t ı r , a n c a k h e n ü z y a k a l a y a b i l m i ş d e ğ i l d i r . M u h t e ş e m l i ğ i h a k k ı n d a g ö r ü ş b i r l i ğ i t a m d ı r d a , ö z e l l i k l e r i s o n d e r e c e t a r t ı ş m a l ı d ı r . A v l a n m a s ı n a y a r d ı m c ı o l a b i l e c e k a l ı ş k a n l ı k l a r ı ü z e r i n e i s e h i ç b i r b i l g i y o k t u r . B a z ı f a v o r i a v c ı l a r k e n d i f a v o r i y e m l e r i n i t u z a ğ a k o y u y o r v e s o n r a d a y a k a l a d ı k l a r ı ş e y i n b i r h e f f a l u m p o l d u ğ u n a ç e v r e l e r i n i i k n a y a ç a l ı ş ı y o r l a r . T a r t ı ş m a l a r ı n u z a m a s ı n d a a v c ı l a r ı n i k n a yeten e k l e r i n i n k ı t l ı ğ ı y a n ı n d a , c a n a v a r ı n k e n d i n i z a m a n i ç i n d e y e n i l e y e r e k r u h v e k a l ı p d e ğ i ş t i r d i ğ i n e 165 i l i ş k i n s ö y l e n t i l e r i n d e p a y ı y o k d e ğ i l . S o r u n a f a r k l ı b a k ı ş a ç ı l a r ı n ı v e ç ö z ü m ö n e r i l e r i n i g ö r e r e k a y d ı n l a t m a y a ç a l ı ş a l ı m . 1. Max Weber ve Protestan Ahlakı G i r i ş i m c i l i ğ i n d e ğ e r y ü k l ü y ö n ü n e i l k o l a r a k Max Weber d e ğ i n m i ş t i r . M a x W e b e r , i d e o l o j i k d e ğ e r l e r i n g i r i ş i m c i d a v r a n ı ş l a r a y o l a ç t ı ğ ı n ı i l k i f a d e e d e n b i l i m a d a m l a r ı n d a n d ı r . W e b e r k a p i t a l i z m i n b a t ı m e d e n i y e t l e r i n d e d i ğ e r m e d e n i y e t l e r e g ö r e n i ç i n d a h a b a ş a r ı l ı o l d u ğ u n u a ç ı k l a m a k i ç i n ç o k b o y u t l ue k o n o m i k v e s o s y a l k o ş u l l a r m o d e l i g e l i ş t i r m i ş t i r . W e b e r ’ i nm o d e l i n i ns o s y a l y ö n ü , “ P r o t e s t a n Ç a l ı ş m a A h l a k ı ” o l a r a k i f a d e e d i l m i ş t i r . W e b e r ’ e g ö r e P r o t e s t a n ç a l ı ş m a a h l a k ı , g i r i ş i m c i f a a l i y e t v e d a v r a n ı ş l a r ı n a r k a s ı n d a i t i c i g ü ç o l u ş t u r m u ş t u r . B u y ü z d e n k ü l t ü r ü , b a z ı i n s a n l a r ı g i r i ş i m c i b a z ı l a r ı n ı d a b u t ü r f a a l i y e t l e r d e n a l ı k o y a n a ç ı k l a y ı c ı b i r d e ğ i ş k e n o l a r a k k a b u l e t m e k t e d i r . Ç i l e c i l i k , t u t u m l u l u k v e k a n a a t k a r l ı k g i b i b e l i r l i k ü l t ü r e l d e ğ e r l e r e s a h i p b a z ı k ü l t ü r e l g r u p l a r ı n g i r i ş i m s e l b i r p r o f e s y o n e l l i ğ i k a z a n m a d a b a ş a r ı l ı o l d u k l a r ı n ı b e l i r t m e k t e d i r . E l d e e t m e g ü d ü s ü n ü n , k a z a n ç u ğ r a ş ı s ı n ı n , k a r u ğ r a ş ı s ı n ı n , e n f a z l a p a r a y ı k a z a n m a u ğ r a ş ı s ı n ı n k e n d i i ç i n d e k a p i t a l i z mi l e h i ç b i r i l g i s i y o k t u r . B u u ğ r a ş ı ş i m d i o l d u ğ u g i b i e s k i d e n d e g a r s o n l a r , d o k t o r l a r , a r a b a c ı l a r , s a n a t ç ı l a r , f a h i ş e l e r , r ü ş v e t a l a ng ö r e v l i l e r , a s k e r l e r , a s i l l e r , d e n i z c i l e r , k u m a r b a z l a r v e d i l e n c i l e r a r a s ı n d a y a y g ı n d ı . Y e r y ü z ü n d e , b ü t ü n ç a ğ l a r d a v e ü l k e l e r d e b u n l a r h e r t ü r v e k o ş u l d a k i i n s a n l a r i ç i n v a r d ı v e o l a c a k t ı r d a , y e t e r k i b u n u n n e s n e l o l a n a ğ ı b i r b i ç i m d e s a ğ l a n m ı ş o l s u n . S ı n ı r s ı z k a z a n m a a ç l ı ğ ı , h i ç b i r z a m a n , k a p i t a l i z m l e a y n ı ş e y d e ğ i l d i r ; n e d e o n u n r u h u i l e a y n ı d ı r . K a p i t a l i z m o l s a o l s a b u u s d ı ş ı g ü d ü n ü n d i z g i n l e n m e s i , e n a z ı n d a n u s s a l o l a r a k d e n g e l e n m e s i i l e ö z d e ş o l a b i l i r . K a p i t a l i z m , k a z a n ç u ğ r a ş ı s ı i l e ö z d e ş t i r y i n e d e : S ü r e k l i , u s s a l , k a p i t a l i s t i ş l e t m e n i n p e ş i n d e ; 165 Ne ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü KOSGEB GGM 38 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 h e p y e n i l e n e n k a z a n c ı n p e ş i n d e : v e r i m l i l i k p e ş i n d e d i r . B ü t ü n b i r e k o n o m i k s i s t e m i n k a p i t a l i s t d ü z e n i 166 i ç i n d e v e r i m l i l i ğ e u l a ş m a o l a n a ğ ı o l m a y a n i ş l e t m e b a t m a y a m a h k u m d u r . W e b e r ’ e g ö r e ; b i l i md o ğ u d a d a v a r o l m u ş t u r , ü r e t i m , t i c a r e t i ş ö r g ü t l e r i , g i b i b i r ç o k u n s u r d ü n y a n ı n b i r ç o k y e r i n d e f a r k l ı z a m a n l a r d a v a r o l m u ş v e o l m a y a d a d e v a me d e c e k t i r . A n c a k b u k u r u m l a r ı n h i ç b i r i b a t ı ’ d a k i d ü z e y i n e g e l e m e m i ş t i r . B u f a r k l ı l ı k B a t ı k ü l t ü r ü n ü n v e i n s a n d e ğ e r l e r i n i n 167 ö z e l l i k l e r i n d e n k a y n a k l a n m a k t a d ı r . S i v i l P a z a r o l a n a k l a r ı , b i r l i k l e r , l o n c a l a r v e k e n t i l e k ö y a r a s ı n d a k i h e r t ü r l ü h u k u k i f a r k h e r y e r d e o r t a y a ç ı k t ı ğ ı h a l d e , B a t ı d ı ş ı n d a h i ç b i r y e r d e b u r j u v a v e b u r j u v a z i k a v r a m l a r ı g e l i ş m e m i ş t i , a y r ı c a p r o l e t e r y a d a y o k t u , o l m a z d ı d a ç ü n k ü h e r ş e y d e n ö n c e ö z g ü r e m e ğ i n , b i r i ş l e t m e i ç i n d e u s s a l b i r ö r g ü t ü y o k t u . B o r ç v e r e n i l e b o r ç l a n a n , t o p r a k s a h i b i i l e t o p r a k s ı z l a r , s e r f y a d a k i r a c ı l a r v e t ü c c a r l a r i l e t ü k e t i c i l e r y a d a t o p r a k s a h i p l e r i a r a s ı n d a k i s ı n ı f ç a t ı ş m a l a r ı n ı n ç e ş i t l i b i ç i m l e r i n e h e r y e r d e r a s t l a n ı y o r d u . F a k a t i ş v e r e n l e i ş ç i a r a s ı n d a B a t ı O r t a ç a ğ ı n a ö z g ü ç a t ı ş m a l a r b a ş k a y e r l e r d e a n c a k y e n i y e n i b a ş l ı y o r d u . B ü y ü k e n d ü s t r i s a h i b i i l e ü c r e t l i ö z g ü r e m e k ç i a r a s ı n d a k i ç a ğ d a ş k a r ş ı t l ı k i s e h i ç b i r 168 y e r d e y o k t u ; b u y ü z d e n ç a ğ d a ş s o s y a l i z m i n s o r u n l a r ı d a y o k t u . F a r k d a h a ç o k , ö z g ü r e m e ğ i n u s s a l b i r b i ç i m d e ö r g ü t l e n m e s i n i i ç e r e n v e b u r j u v a z i y e d a y a l ı i ş l e t m e k a p i t a l i z m i n i n o l m a m a s ı n d a d ı r . T ü m u n s u r l a r d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a f a r k l ı l ı ğ ı B a t ı k ü l t ü r ü n e ö z g ü b i r u s s a l l ı k o l d u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . H e r ş e y d e n ö n c e , ç a ğ d a ş B a t ı b a ğ l a m ı i ç i n d e u s s a l l a ş t ı r m a n ı n 169 ö z e l l i k l e r i n i n v e k a y n a ğ ı n ı n a ç ı k l a n m a s ı g e r e k i r . E n z e n g i n l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u , i m p a r a t o r l u ğ u n d o ğ a l k a y n a k l a r b a k ı m ı n d a n y a d a i l i ş k i a ğ l a r ı b a k ı m ı n d a n e n u y g u n v e e k o n o m i k o l a r a k e n g e l i ş m i ş a l a n l a r ı , ö z e l l i k l e d e z e n g i n k e n t l e r i n ç o ğ u , 1 6 . y ü z y ı l d a p r o t e s t a n l ı ğ ı k a b u l e t m i ş t i r . E k o n o m i k o l a r a k g e l i ş m i ş b ö l g e l e r d e a y n ı z a m a n d a k i l i s e dev r i m i n i n g e r ç e k l e ş m i ş o l m a s ı , n a s ı l a ç ı k l a n a b i l i r ? B u n u n c e v a b ı t a h m i n e d i l e c e ğ i g i b i h i ç d e b a s i t d e ğ i l d i r . E k o n o m i k a l a n d a g e l e n e k s e l l i k t e n k u r t u l m a , h e m d i n i g e l e n e ğ e h e m d e b ü t ü n g e l e n e k s e l o t o r i t e l e r e b a ş k a l d ı r m a e ğ i l i m i n i d e s t e k l e y i c i b i r ö ğ e o l a r a k g ö r ü l ü y o r . F a k a t b u g ü n , g e n e l l i k l e u n u t u l a n ş u n o k t a y a d i k k a t e t m e k g e r e k i r : R e f o r m , k i l i s e o t o r i t e s i n i n y a ş a mü z e r i n d e n t ü m ü y l e 170 k a l d ı r ı l m a s ı o l m a y ı p v a r o l a n b i ç i m i n f a r k l ı b i r a n l a m l a d e ğ i ş t i r i l m e s i d i r . W e b e r ’ e g ö r e P r o t e s t a n l a r K a t o l i k l e r e o r a n l a i ş h a y a t ı n ı n h e r a l a n ı n d a d a h a b a ş a r ı l ı v e ü s t k a d e m e l e r i n d e d i r l e r . Ü l k e n i n d i n i h a v a s ı v e a i l e ç e v r e s i n i n y ö n l e n d i r d i ğ i e ğ i t i m i l e k a z a n ı l a n r u h s a l ö z e l l i k l e r , k i ş i n i n m e s l e k s e ç i m i n i v e d a h a s o n r a k i m e s l e k i k a d e r i n i e t k i l e m e k t e d i r . K a t o l i k l e r i n e ğ i t i m a l a n ı n d a s e ç i m l e r i d e P r o t e s t a n l a r d a n f a r k l ı d ı r . K a t o l i k l e r d a h a ç o k i n s a n i b i l i m l e r e y ö n e l m e k t e d i r l e r . 171 K a t o l i k l e r i n ç o k a z b i r k ı s m ı n ı n A l m a n y a ’ d a ç a ğ d a ş i ş y a ş a m ı n a k a t ı l m a l a r ı d a h a d a ş a ş ı r t ı c ı d ı r . Ç ü n k ü b u t u t u m l a r ı u l u s a l v e y a d i n i a z ı n l ı k l a r s i y a s i d ı ş l a n m a k a r ş ı s ı n d a k e n d i l e r i n i e k o n o m i k a l a n d a 172 b a ş a r ı a r a y ı ş ı n a i t e r , a n l a y ı ş ı n a d a t e r s d ü ş m e k t e d i r . E s k i P r o t e s t a n l ı k , b u g ü n e n a ş ı r ı d i n d a r l a r ı n b i l e a r t ı k d a h a f a z l a o n s u z o l m a y ı i s t e m e y e c e ğ i ç a ğ d a ş y a ş a m ı n b ü t ü n s a f h a l a r ı n a k a r ş ı d ü ş m a n c a d u r u y o r d u . E s k i P r o t e s t a n r u h u n u n b e l i r l i d ı ş a v u r u m l a r ı i l e ç a ğ d a ş k a p i t a l i s t k ü l t ü r a r a s ı n d a y a k ı n b i r a k r a b a l ı k b u l u n u y o r s a , o z a m a n b u a k r a b a l ı ğ ı , P r o t e s t a n l ı ğ ı n i y i y a d a k ö t ü , a z y a d a ç o k m a t e r y a l i s t y a d a d a h a s ı a n t i -a s k e t i k y a ş a mz e v k i n d e a r a m a m a l ı y ı z ; t e r s i n e o n u n s a f d i n i ö z e l l i k l e r i n d e a r a m a l ı y ı z . M o n t e s q u i e u , “ K a n u n l a r ı n R u h u ” n d a 166 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 168 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 169 Max Weber, Protest a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 170 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 171 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 172 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 39 167 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 İ n g i l i z l e r i ç i n ş ö y l e d e r : B ü t ü n d ü n y a d a k i i n s a n l a r i ç i n d e , ş u ü ç ş e y b a k ı m ı n d a n e n i l e r i d u r u m d a d ı r l a r : 173 d i n d a r l ı k t a , t i c a r e t t e v e ö z g ü r l ü k t e . ” 174 Weber kapitalizmin ruhunu belgelerl e o r t a y a k o y u y o r . B e n j a m i n F r a n k l i n ’ i n S ö z l e r i ; “ U n u t m a k i z a m a n p a r a d ı r , h e r g ü n ç a l ı ş ı p e m e ğ i n i n k a r ş ı l ı ğ ı o l a r a k o n ş i l i n k a z a n a b i l e n v e y a r ı m g ü n g e z i n t i y e ç ı k a n y a d a o d a s ı n d a y a n g e l i p y a t a n b i r i , k e n d i z e v k i i ç i n s a d e c e a l t ı p e n s h a r c a s a b i l e yalnı z b u n l a r ı h e s a p e t m e m e l i d i r ; b u n l a r ı n y a n ı n d a b e ş ş i l i n d a h a h a r c a m ı ş t ı r . Y a d a d a h a f a z l a s ı n ı s o k a ğ a a t m ı ş t ı r . U n u t m a k i k r e d i p a r a d ı r . B i r i n s a n , ö d e m e y a p ı l d ı k t a n s o n r a p a r a s ı n ı b a n a t e s l i m e t s e , f a i z i b a n a a r m a ğ a n e t m i ş o l u r y a d a o zaman boyunca ben i m k u l l a n a b i l e c e ğ i m k a d a r ı n ı b a n a a r m a ğ a n e t m i ş o l u r . B u i n s a n i y i v e b ü y ü k b i r k r e d i y e s a h i p s e v e b u n u i y i b i r b i ç i m d e k u l l a n ı y o r s a , ö n e m l i b i r m e b l a ğ a e r i ş i r . U n u t m a k i p a r a , ü r e t i m i g ü ç l e n d i r i c i v e v e r i m l i b i r y a p ı y a s a h i p t i r . P a r a p a r a y ı ü r e t i r v e o n dan e l d e e d i l e n d e n d a h a f a z l a s ı n ı v e d a h a f a z l a s ı n ı ü r e t e b i l i r . B e ş ş i l i n k a t l a n d ı ğ ı n d a a l t ı ş i l i n o l u r , t e k r a r d ö n d ü r ü l e r e k y e d i ş i l i n ü ç p e n s v e 1 0 0 p o u n d o l a n a k a d a r b ö y l e d e v a m e d e r . E l d e d a h a ç o k p a r a o l d u k ç a h e r d ö n e m d e d a h a f a z l a p a r a ü r e t i r v e b ö y l e c e f a i z h e r s e f e r i n d e d a h a ç a b u k y ü k s e l i r . A n a d o m u z u ö l d ü r e n , b i n n e s i l i b i r d e n ö l d ü r m ü ş o l u r . B e ş ş i l i n i k a t l e d e n , o n u n ü r e t e b i l e c e ğ i h e r ş e y i ö l d ü r ü r . Ş u a t a s ö z ü n ü u n u t m a , i y i b i r ö d e y i c i , h e r k e s i n c ü z d a n ı n ı n e f e n d i s i d i r . A l d ı ğ ı n ı s ö z v e r i l e n z a m a n d a ö d e m e s i y l e t a n ı n a n b i r i , a r k a d a ş l a r ı n ı n o a n d a i h t i y a c ı o l m a y a n p a r a y ı h e r z a m a n ö d ü n ç a l a b i l i r . B u b a z e n ç o k i ş e y a r a r . Ç a l ı ş k a n l ı k v e ö l ç ü l ü l ü ğ ü n y a n ı n d a , g e n ç b i r a d a m ı n b ü t ü n t i c a r i i ş l e r i n d e , i l e r l e m e s i n i s a ğ l a y a c a k d a k i k l i k v e a d a l e t t e n d a h a ö n e m l i b a ş k a b i r ş e y y o k t u r . O h a l d e s ö z v e r d i ğ i n g i b i , ö d ü n ç p a r a y ı g e r e ğ i n d e n b i r s a a t b i l e f a z l a e l i n d e t u t m a k i a r k a d a ş ı n ı n k ı z g ı n l ı ğ ı , b ü t ü n b ü t ü n e c ü z d a n ı n ı n a ğ z ı n ı k a p a m a s ı n a n e d e n o l m a s ı n . K i ş i k r e d i s i n i e t k i l e y e n e n ö n e m s i z e y l e m l e r i d i k k a t e a l m a k d u r u m u n d a d ı r . S a n a i n a n a n l a r ı n s a b a h l a r ı s a a t 5 ’ d e y a d a a k ş a m l a r ı s a a t 8 ’ d e ç e k i c i n i n v u r u ş l a r ı n ı d u y m a l a r ı o n l a r ı a l t ı a y m u t l u k ı l a r , f a k a t i ş i n i n b a ş ı n d a o l m a n g e r e k i r k e n b i l a r d o m a s a s ı n ı n b a ş ı n d a g ö r ü l ü r s e n y a d a s e s i n m e y h a n e d e n gelirse, o zaman ertesi sabah s a n a y e k u n u h a t ı r l a t ı r l a r v e s e n d a h a p a r a y ı k u l l a n m a d a n g e r i i s t e r l e r . B u n u n d ı ş ı n d a b u ş u n u g ö s t e r i r ; B o r ç l a r ı n a s a d ı k s a n , b u d u r u m s e n i n ş e r e f l i b i r i n s a n o l d u ğ u n g i b i s o r u m l u b i r i n s a n o l d u ğ u n u d a g ö s t e r i r , b u d a s e n i n k r e d i n i a r t ı r ı r . Sahip oldukla r ı n ı k e n d i m ü l k i y e t i n d e t u t m a y a v e o n a g ö r e y a ş a m a y a d i k k a t e t . K r e d i s i o l a n b i r ç o k i n s a n ı n i ç i n e d ü ş t ü ğ ü y a n ı l g ı b u d u r . B u n a e n g e l o l m a k i ç i n g e l i r v e g i d e r i n i t a m o l a r a k h e s a p l a . B i r k e z u f a k ş e y l e r i d e h e s a p l a m a z a h m e t i n e k a t l a n ı r s a n ş u i y i s o n u ç o r t a y a ç ı k a r ; k ü ç ü k g i d e r l e r i n n a s ı l b ü y ü k y e k u n l a r a u l a ş t ı ğ ı n ı f a r k e d e r s i n v e n e y i n t a s a r r u f e d i l e b i l m i ş o l a c a ğ ı n ı , g e l e c e k t e n e y i n t a s a r r u f e d i l e b i l e c e ğ i n i g ö r ü r s ü n . A k ı l l ı l ı ğ ı n v e s a y g ı d e ğ e r l i l i ğ i n i l e t a n ı n a n b i r i n s a n o l d u ğ u n u f a r z e d e r s e k , y ı l l ı k a l t ı s t e r l i n i ç i n 1 0 0 s t e r l i n k u l l a n a b i l i r s i n . g ü n d e b o ş y e r e b i r k u r u ş h a r c a y a n y ı l d a 6 s t e r l i n i z i y a n e t m i ş o l u r v e b u d a 1 0 0 s t e r l i n i n k u l l a n ı m f i y a t ı d ı r . ” B u h ı r s f e l s e f e s i , p a r a s a h i b i s a y g ı d e ğ e r a d a m ı n i d e a l i v e h e p s i n d e n ö n e m l i s i , b i r e y i n k e n d i sermayesini g e n i ş l e t m e e ğ i l i m i n i n d ü ş ü n c e s i o l a r a k g ö r ü l ü r a s l ı n d a b u r a d a g ö r ü l e n b i r y a ş a m a t e k n i ğ i 175 d e ğ i l d i r , ö z e l b i r a h l a k t ı r . 173 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u Max Weber, Protesta n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 175 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 40 174 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K a z a n m a k , i n s a n ı n y a ş a m ı n ı n a m a c ı d ı r , y o k s a m a d d i y a ş a mg e r e k s i n m e l e r i n i k a r ş ı l a y a c a k a r a ç d e ğ i l d i r . B u k a p i t a l i z m i n t e m e l b i r i l k e s i d i r.176 İ n s a n d o ğ a l o l a r a k p a r a v e d a h a f a z l a k a z a n m a y a a l ı ş ı k d e ğ i l d i r , t e r s i n e s a d e c e y a ş a m a y a v e b u n u n i ç i n g e r e k e n i k a z a n m a y a a l ı ş ı k t ı r . Ç a ğ d a ş k a p i t a l i z m i n s a n e m e ğ i n i n ü r e t k e n l i ğ i n i y o ğ u n l u ğ u n u a r t ı r a r a k , i ş e h e r g i r d i ğ i y e r d e , k a p i t a l i z m ö n c e s i e k o n o m i k e m e ğ i n y ö n l e n d i r i c i e ğ i l i m i n i n i n a t ç ı k a r ş ı 177 k o y m a s ı y l a k a r ş ı l a ş m ı ş t ı r . G ö r ü l d ü ğ ü g i b i k a p i t a l i z m i n ö z ü n ü W e b e r , i n s a n i d e ğ e r l e r d e k i f a r k l ı y a p ı l a r l a a ç ı k l a m ı ş t ı r . İ n s a n a ö z g ü o l m a y a n k a z a n m a v e b i r i k t i r m e e ğ i l i m i k a r ş ı s ı n d a L o n c a s i s t e m i n d e k i O s m a n l ı e s n a f ı n ı n k a z a n m a h ı r s ı n a d u y d u ğ u n e f r e t v e b ü y ü m e y e e ğ i l i m i o l a n l a r ı d ı ş l a m a s ı a r a s ı n d a k i f a r k a s l ı n d a i ş i n ö z ü n ü o r t a y a k o y m a k t a d ı r . B u c o ğ r a f y a d a k o m ş u n u g e ç m e v e f a r k l ı l ı k y a r a t m a a r a y ı ş l a r ı h e r z a m a n t o p l u m c a o l u m s u z k a r ş ı l a n m ı ş v e d ı ş l a n m ı ş t ı r . F a r k l ı o r i j i n l i b a z ı d e ğ e r l e r , d e ğ i ş i k k ü l t ü r e l g r u p l a r i ç i n o r t a k o l a b i l e c e ğ i g i b i f a r k l ı d a o l a b i l i r . Ö r n e ğ i n K o n f ü ç y a n i z m t a r a f ı n d a n t e l k i n e d i l e n ç o k ç a l ı ş m a , i h t i m a m v e t u t u m l u l u k g i b i d e ğ e r l e r i n d e n d o l a y ı g i r i ş i m c i l i k a l a n ı n d a b a ş a r ı l ı o l a n J a p o n l a r P r o t e s t a n b i r k ü l t ü r e a i t d e ğ i l d i r l e r v e ü s t e l i k K o n f ü ç y a n i z m g i r i ş i m c i l i ğ i c e s a r e t l e n d i r e n b i r f e l s e f i a n l a y ı ş a d a s a h i p d e ğ i l d i r . J a p o n l a r ı n e t n o l o j i k o l a r a k b a ş a r ı o d a k l ı b i r k ü l t ü r e s a h i p o l d u k l a r ı v e b u k ü l t ü r e l ö z e l l i k l e r d e n d o l a y ı g i r i ş i m c i l e r i n i n b a ş a r ı l ı o l d u k l a r ı i l e r i s ü r ü l m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l i k i l e i l g i l i o l a r a k g e l i ş t i r i l e n t e o r i k g ö r ü ş l e r v e y a p r a t i ğ e d ö n ü k y a k l a ş ı m l a r h i ç b i r z a m a n k e n d i b a ş l a r ı n a v a r o l m a m ı ş l a r d ı r . H e r z a m a n m o d e r n l e ş m e , s a n a y i l e ş m e , a z g e l i ş m i ş l i k , b a ğ ı m l ı l ı k v b . g i b i d a h a g e n i ş ç a p t a b i r s o r u n s a l t a r a f ı n d a n b e l i r l e n m i ş l e r d i r v e b u s o r u n s a l ı n o l u m l u t a r a f l a r ı n ı v e 178 z a a f l a r ı n ı d a i ç i n d e t a ş ı d ı k l a r ı n ı b e l i r t m e m i z g e r e k i y o r . 2 . M o d e r n l e ş m e O k u l u v e G i r i ş i m c i n i n Y e t i ş t i r i l m e s i 1 9 6 0 ’ l a r ı ns o n u n ak a d a rG e l i ş m eS o s y o l o j i s il i t e r a t ü r ü n d e k ie nb e l i r l e y i c iy a k l a ş ı m , “ M o d e r n l e ş m e O k u l u ” o l a r a k t a n ı n a n v e i ç l e r i n d e M c C l e l l a n d , L e r n e r v e H a g e n g i b i ü n l ü i s i m l e r i n y e r 179 a l d ı ğ ı y a k l a ş ı m d ı r . B u y a k l a ş ı m a g ö r e t o p l u m l a r g e l e n e k s e l v e m o d e r n o l a r a k i k i k a t e g o r i y e a y r ı l m ı ş t ı r . M o d e r n l e ş m e ise geleneks e l y a p ı d a n m o d e r n y a p ı y a d o ğ r u d e ğ i ş m e y i i f a d e e t m e k t e d i r . T o p l u m u n d e ğ i ş m e y ö n ü b u 180 ş e k i l d e d i r . D e ğ i ş m e n i n e s a s e k s e n i d a h a ç o k d e ğ e r s i s t e m l e r i v e d i ğ e r b a z ı g ö r ü n g ü l k a t e g o r i l e r y o l u y l a t a n ı m l a n d ı ğ ı z a m a n t o p l u m s a l d e ğ i ş m e n i n m o t o r u o l a n u n s u r l a r e n g e n e l a n l a m d a d e ğ e r s i s t e m i , k ü l t ü r e l y a p ı , d a v r a n ı ş n o r m l a r ı d ü z e y l e r i n d e a r a n m a k t a v e b u d ü z e y d e k i d ö n ü ş ü m l e r i n s o n u c u n d a m o d e r n t o p l u m u n b i z c e e n b e l i r l e y i c i ö z e l l i ğ i o l a n s a n a y i l e ş m e v e e k o n o m i k b ü y ü m e g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . N e d e n s o n u ç i l i ş k i s i b u ş e k i l d e k u r u l d u k t a n s o n r a , a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e e k o n o m i k g e l i ş m e n i n g e r ç e k l e ş e b i l m e s i n i n ö n ş a r t l a r ı d a b u ü l k e l e r d e M c l e l l a n d v e L e r n e r ’ d e o l d u ğ u g i b i g i r i ş i m c i l i k r u h u n u n v e b a ş a r ı g ü d ü s ü n ü n y a y g ı n l a ş t ı r ı l m a s ı n a y ö n e l i k o r t a m l a r ı n y a r a t ı l m a s ı o l a r a k 181 t a n ı m l a n m a k t a d ı r . 176 M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u M a x W e b e r , P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u 178 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 179 Ay h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 180 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 181 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 41 177 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 M o d e r n l e ş m e o k u l u n a d a h i l o l a n s o s y a l b i l i m c i l e r , k ü ç ü k s a n a y i l e r i m o d e r n g i r i ş i m c i l e r i n 182 y e t i ş t i r i l m e s i , s e r p i l i p g e l i ş e b i l m e s i i ç i n e n i d e a l y u v a o l a r a k g ö r m ü ş l e r d i r . M o d e r n l e ş m e c i l e r ; W e b e r ’ d e n d e ğ e r v e f i k i r s i s t e m l e r i n i n b i ç i m l e n d i r d i ğ i t o p l u m s a l y a p ı n ı n r a s y o n e l h a l i , S o m b a r t ’ t a n e v r i m c i g e l i ş m e ç i z g i s i v e b u ç i z g i i ç i n d e g i r i ş i m i n y e r i v e ö n e m i , v e S c h u m p e t e r ’ d a n d a k a p i t a l i s t g e l i ş m e y e r a s y o n e l o l a r a k y ö n e l e n y a r a t ı c ı l ı k k a v r a m l a r ı n ı n ö d ü n ç a l ı n m a s ıi l ek e n d ik u r a m l a r ı n ıideal birey-ideal to p l u mm o d e l i n i nş e m a l a ş t ı r m a s ı n a d ö n ü ş t ü r m ü ş l e r d i r . E v r i m s e l g e l i ş m e ç i z g i s i i ç e r i s i n d e a ) h a n g i t o p l u m u n e v r e n s e l d e ğ e r l e r e g ö r e s a p t a n m ı ş n i t e l ö l ç ü t l e r e n e o r a n d a u y g u n o l d u ğ u v e b ) e l d e k i r e s m i n o l m a s ı g e r e k e n t a b l o y a u y m a m a s ı d u r u m u n d a n e g i b i i y i l e ş t i r m e l e r ö n e r i l e c e ğ i v e c ) t a b l o u y u m s u z l u ğ u n u n n e d e n l e r i ü z e r i n d e d u r m a k t a d ı r l a r . S c h u m p e t e r ’ e g ö r e k a p i t a l i s t g e l i ş m e n i n k a l i t a t i f f a k t ö r ü d i n a m i k ö z e l m ü t e ş e b b i s i s e , k a n t i t a t i f f a k t ö r ü h i ç k u ş k u s u z m ü t e ş e b b i s i n k a p i t a l i s t e v r i m i ç i n d e g e r ç e k l e ş t i r e c e ğ i sermaye birikimi, ya da e k o n o m i n i n , m ü t e ş e b b i s i n t a s a r r u f u n a s u n a c a ğ ı k a y n a k l a r ı n b ü y ü k l ü ğ ü d ü r . G i r i ş i m c i l i ğ i n o r t a y a ç ı k m a s ı n a n e d e n o l a n t e m e l g ü d ü l e r i n n e l e r o l a b i l e c e ğ i ö n e m l i t a r t ı ş m a k o n u l a r ı n d a n b i r i s i d i r . K l a s i k i k t i s a t a n l a y ı ş ı n a g ö r e b i r e y s e l ç ı k a r l a r ı n e n ü s t s e v i y e y e ç ı k a r ı l m a s ı g i r i ş i m c i l i ğ i a t e ş l e y e n e n ö n e m l i g ü d ü d ü r . Y a n i e k o n o m i k f a y d a v e k a r e l d e e t m e i s t e ğ i g i r i ş i m c i l i ğ i n o r t a y a ç ı k m a s ı n a n e d e n o l m a k t a d ı r . K l a s i k i k t i s a t k u r a m ı n ı n b u y a k l a ş ı m ı n a k a r ş ı l ı k , M c C l e l a n d ( 1 9 7 1 ) g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş m e s i n i n , e k o n o m i k g ü d ü l e r d e n z i y a d e , p s i k o l o j i k b i r d e ğ i ş k e n o l a n b a ş a r m a 183 i h t i y a c ı n a b a ğ l ı o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l i ğ i n o r t a y a ç ı k ı ş ı n d a k i ş i l i k v e ç e v r e f a k t ö r l e r i n d e n h a n g i s i n i n d a h a b e l i r l e y i c i o l d u ğ u b i r d i ğ e r t a r t ı ş m a a l a n ı d ı r . K i ş i l i k ü z e r i n d e d u r a n y a k l a ş ı m l a r g i r i ş i m c i n i n s a h i p o l d u ğ u k i ş i s e l ö z e l l i k l e r i e l e a l m ı ş t ı r . G i r i ş i m c i k i ş i l i k l e i l g i l i e n ç o k a r a ş t ı r ı l a n ö z e l l i k l e r ; b a ş a r m a i h t i y a c ı , r i s k a l m a k v e d e n e t i m o d a ğ ı d ı r ( N a f f z i g e r , 1 9 9 5 : 3 2 ) . G i r i ş i m c i l i ğ i n o r t a y a ç ı k ı ş ı y l a i l g i l i ç e v r e y i ö n e ç ı k a r a n y a k l a ş ı m l a r i s e g i r i ş i m c i l e r i no r t a y a ç ı k m a s ı n d a p a z a r m e k a n i z m a l a r ı v ed e v l e t / h ü k ü m e t p o l i t i k a l a r ı n ı ne t k i l i 184 o l d u ğ u n u v u r g u l a m ı ş t ı r . B u b a ğ l a m d a , g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş m e s i h ü k ü m e t i n e l i n d e o l a n v e o n u n d e s t e ğ i y l e g e l i ş e n b i r o l g u ols a b i l e , g i r i ş i m c i l i ğ i n b a ş l a n g ı c ı n ı n y a v a ş b i r p s i k o l o j i k o l g u o l d u ğ u u n u t u l m a m a l ı d ı r ( P a p a n e k , 1971:319).185 Orvis Collins ve David Moore; g i r i ş i m c i l i k d a v r a n ı ş l a r ı n ı n i l k ç o c u k l u k e v r e l e r i n d e k i d e n e y i m l e r i n s o n u c u ş e k i l l e n d i ğ i n i b e l i r t m e k t e d i r . C o l l i n s v e M o o r e ’ u n i l k i n c e l e m e l e r i , M i c h i g a n ’ d a k i ( 1 9 6 4 ) b a ş a r ı l ı i m a l a t i ş l e t m e l e r i k u r a n e r k e k g i r i ş i m c i l e r i n p s i k o l o j i k a ç ı d a n d e ğ e r l e n d i r m e s i d i r . İ n c e l e m e k a p s a m ı n d a e l e a l ı n a n g i r i ş i m c i l e r i n ö n e ç ı k a n e n b e l i r g i n d e ğ e r l e r i , y ü k s e k d ü z e y d e b i r ö z e r k l i k ihtiyacı , b a ğ ı m s ı z o l m a i s t e ğ i v e k e n d i k e n d i n e g ü v e n o l a r a k b e l i r l e n m i ş t i r . B u b i l i ma d a m l a r ı g i r i ş i m c i l e r i n ç o c u k l u k e v r e l e r i n d e e b e v e y n l e r i y l e o l a n i l i ş k i l e r i n d e n k a y n a k l a n a n o t o r i t e e t r a f ı n d a g e l i ş e n h e n ü z ç ö z ü l m e m i ş “ Ö d i p ” k o m p l e k s i n e d e n i y l e h a r e k e t e g e ç t i k lerini belirtmektedirler. G i r i ş i m c i l e r i n t e m e l ö z e l l i k l e r i n i , o t o r i t e i l e g ü ç ç a t ı ş m a s ı y a ş a m a s ı , b a ş k a l a r ı n ı n e m r i n d e ç a l ı ş t ı ğ ı n d a v e r i m l i o l m a m a s ı , e m i r v e r e n k o n u m u n d a o l d u ğ u z a m a n r a h a t o l m a s ı , o r t a k l ı k t a n r a h a t s ı z o l m a s ı v e b a ş a r ı v e y a b a ş a r ı s ı z l ı ğ ı k a b u l e t m e k a b i l i y e t i n i t a ş ı m a s ı ş e k l i n d e s ı r a l a n m a k t a d ı r . Gerschenkon; g i r i ş i m s e l ç a b a i ç i n u y g u n f ı r s a t l a r ı n y a r a t ı l d ı ğ ı h e r y e r v e k o ş u l d a g i r i ş i m c i n i n d e o l a c a ğ ı n ı s a v u n m u ş t u r . B u r m a ’ d aç o c u k y e t i ş t i r m ed ü z e n i ü z e r i n eb i r a r a ş t ı r m as o n u c u n d a Gerschenkon , b u s i s t e m i n A l m a n İ s v e ç v e A v u s t u r y a i l e y a n i g i r i ş i m s e l o l a r a k g e l i ş m i ş a d d e d i l e n ü l k e l e r d e k i ç o c u k y e t i ş t i r m e t u t u m l a r ı i l e t a m b i r e ş d e ğ e r l i k o l d u ğ u n u g ö s t e r m i ş t i r . O n a g ö r e , ç o c u k 182 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i N i h a t E r d o ğ m u ş , G i r i ş i m c i İ ş a d a m l a r ı n ı n K a r i y e r G e l i ş i m i 184 N i h a t E r d o ğ m u ş , G i r i ş i m c i İ ş a d a m l a r ı n ı n K a r i y e r G e l i ş i m i 185 N i h a t E r d o ğ m u ş , G i r i ş i m c i İ ş a d a m l a r ı n ı n K a r i y e r G e l i ş i m i 42 183 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 y e t i ş t i r m e v e I Q ’ d a k i n o r m a l v e r s i y o n l a r h e r t o p l u m d a y e t e r i n c e p o t a n s i y e l g i r i ş i m c i y a r a t a b i l i r . Ö n e m l i o l a n g i r i ş i m s e l ç a b a l a r i ç i n u y g u n f ı r s a t l a r o l u p o l m a d ı ğ ı d ı r . David McClelland; e k o n o m i k g e l i ş m e i l e P r o t e s t a n i ş a h l a k ı a r a s ı n d a b a ğ k u r a r . M c C l e l l a n d , s o s y a l p s i k o l o j i k b a k ı ş a ç ı s ı y l a y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a l a r ı n d a i n s a n l a r ı n g e n e l l i k l e ü ç m o t i v e e d i c i f a k t ö r d e n d o l a y ı h a r e k e t e g e ç t i k l e r i n i i l e r i s ü r m e k t e d i r . B u n l a r b a ş a r m a i h t i y a c ı , i l i ş k i k u r m a g e l i ş t i r m e , b a ş k a l a r ı n ı k o n t r o l e t m e g ü c ü o l a r a k i f a d e e d i l m i ş t i r . B u f a k t ö r l e r a r a s ı n d a g i r i ş i m c i l i k i l e i l g i s i e n ç o k o l a n f a k t ö r ü n i s e b a ş a r m a i h t i y a c ı o l d u ğ u n u s ö y l e m e k t e d i r . M c C l e l l a n d e n b a s i t l e ş t i r i l m i ş b i ç i m i i l e ü s t d ü z e y d e b a ş a r ı i h t i y a c ı o l d u ğ u t e s p i t e d i l m i ş o k u l ç o c u k l a r ı n ı ni ş a d a m l ı ğ ı m e s l e k l e r i n ey ö n e l e c e ğ i n ei l i ş k i nb i rv a r s a y ı mg e l i ş t i r i rv eo l a s ı m e k a n i z m a l a r ı n , y ü k s e k b a ş a r ı i h t i y a c ı o l a n b i r e y i h a n g i ş a r t l a r a l t ı n d a g i r i ş i m s e l m e s l e k l e r e y ö n l e n d i r d i ğ i n i a r a ş t ı r ı r . K o n u y l a i l g i l i a r a ş t ı r m a d a t e k p o z i t i f i l i ş k i A B D ö ğ r e n c i l e r i n d e b u l u n m u ş t u r . D i ğ e r ü l k e l e r d e i s e s o n u ç l a r a n l a m s ı z d ı r . K ı s a c a s ı g i r i ş i m s e l m o t i v a s y o n l a g i r i ş i m s e l m e s l e k l e r e y ö n e l m e a r a s ı n d a i l i ş k i y e d a i r h i ç b i r k a n ı t y o k t u r . M c C l e l l a n d ’ ı n n -a c h k a t s a y ı s ı , b a ş a r ı i h t i y a c ı a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e d a h a f a z l a ç ı k m a k t a d ı r . A l a c a k l ı o ğ l u ,D a v i dM c C l e l l a n d , t a r a f ı n d a n1 9 5 0y ı l ı n d a3 9ü l k e d ey a p ı l a na r a ş t ı r m a sonu ç l a r ı n d a n b i l g i v e r m e k t e d i r . M c C l e l l a n d g i r i ş i m c i l i k p o t a n s i y e l i n i n , o ü l k e d e k i b a ş a r ı i s t e ğ i y l e ö l ç ü l e b i l e c e ğ i n i b e l i r t i r . Ü l k e d e k i b a ş a r ı i s t e ğ i k ü l t ü r ü n ü n ö l ç ü l m e s i n e y ö n e l i k p a r a m e t r e l e r b e l i r l e y e n M c C l e l l a n d , b a ş a r ı k a t s a y ı s ı i l e ü l k e l e r i k a r ş ı l a ş t ı r m ı ş t ı r . B u s ı r a l a m a d a T ü r k i y e 3 , 6 2 p u a n l a e n y ü k s e k 186 p u a n ı a l m ı ş t ı r . E n d ü ş ü k p u a n i s e 0 , 4 3 i l e B e l ç i k a ’ n ı n o l m u ş t u r . Everett Hagen; E k o n o m i k b ü y ü m e n i n n a s ı l b a ş l a d ı ğ ı n ı t a n ı m l a y a n k a p s a m l ı b i r s o s y a l d e ğ i ş i m t e o r i s i g e l i ş t i r m i ş t i r . H a g e n g e l e n e k l e r e u y m a y a n y a p ı l a r ı n d ı ş l a n m a t e h l i k e s i n e m a r u z k a l d ı ğ ı n ı , b u g r u p l a r ı n v a r l ı ğ ı n ı s a ğ l a m a n ı n i s e y e n i l i k v e y a r a t ı c ı l ı k l a m ü m k ü n o l d u ğ u n u b e l i r t i r . Ö r n e ğ i n b i r a z ı n l ı k g r u b u n u n ü y e l e r i t o p l u m d a a y r ı m c ı l ı ğ a m a r u z k a l a b i l i r l e r . B u n u n b i r s o n u c u o l a r a k a z ı n l ı k g r u b u n un ü y e l e r i n i n y e n i ş e y l e r g e l i ş t i r m e k t e n b a ş k a b i r s e ç e n e k l e r i k a l m a y a b i l i r . İ n c e l e m e l e r i n d e s o s y a l y a p ı l a r d a , ç o k s a y ı d a g i r i ş i m c i y e t i ş t i r e n a z ı n l ı k g r u p l a r ı o l d u ğ u s o n u c u n a v a r m ı ş t ı r . Ö r n e ğ i n F r a n s a ’ d a P r o t e s t a n l a r , J a p o n y a ’ d a S a m u r a y l a r , ç e ş i t l i ü l k e l e r d e k i Y a h u d i l e r , v e A B D ’ d e Ç i n l i l e r b i l i n e n a z ı n l ı k g r u p l a r ı d ı r . A z ı n l ı k l a r ı n y a d a b a s k ı a l t ı n d a o l d u k l a r ı n ı h i s s e d e n g r u p l a r ı n k a y b e t t i k l e r i s o s y a l s t a t ü n ü n k a r ş ı l ı ğ ı n ı g i r i ş i m s e l b a ş a r ı d a k i k a z a n ı m l a r ı y l a t e l a f i e t m e k t e d i r l e r . Y e n i l i ğ i n k a y n a k l a r ı n d a n b irinin de m a r j i n a l l i k o l d u ğ u n u k a b u l e t m i ş t i r . B ö y l e c e t o p l u m u n ç o ğ u n l u k g r u b u t a r a f ı n d a n b l o k e e d i l m i ş o l a n d i ğ e r m u h t e m e l k a n a l l a r ı nk a y b ı n ı , y a r a t t ı k l a r ı y e n i d e ğ e r ü r e t i c i k a n a l l a r i l e t e l a f i e t m e y e ç a l ı ş m a k t a d ı r l a r . H a g e n ’ e g ö r e o t o r i t e r y e n k i ş i l i ğ i n g e l e n e k s e l ( t a r ı m s a l ) t o p l u m l a r a , y a r ı ş m a c ı k i ş i l i ğ i n d e ç a ğ d a ş ( s ı n a i ) t o p l u m l a r a t e k a b ü l e t m e k t e d i r . T. COCHRAN; C o c h r a n ’ a g ö r e g i r i ş i m c i l e r s a p a n , a n o r m a l v e s ü p e r k i ş i l i k l e r d e ğ i l d i r l e r . T o p l u m u n m o d e l k i ş i l i ğ i n i n t e m s i l c i l e r i d i r l e r . G i r i ş i m s e l r o l , k ü l t ü r e l ş a r t l a r , e v r e n s e l f a k t ö r l e r v e t e k n o l o j i k b ü y ü m e g i b i k ü l t ü r e l d e ğ i ş i k l i k l e r i n s o n u c u o l a n b i r d a v r a n ı ş t ı r v e t a r ı m s a l -ticari topluluklardan e n d ü s t r i y e l t o p l u m l a r a g e ç i ş t e t e m e l e t k e n r o l l e r d e n b i r t a n e s i d i r . L a t i n a m e r i k a n g i r i ş i m c i l e r i n i n performa n s y o r u m u n u y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a s ı n d a C o c h r a n , b u b i r e y l e r i n , k e n d i k ü l t ü r e l d e ğ e r l e r i n i n b i r ü r ü n ü o l d u ğ u s o n u c u n a v a r ı r . B. Hoselitz; e k o n o m i k g e l i ş m e l e r i n i ç i n d e k ü l t ü r e l o l a r a k m a r j i n a l g r u p l a r ı n y e r i v e ö n e m i n i i n c e l e r . O n a g ö r e m a r j i n a l b i r e y s o s y a l v e k ü l t ü r e l b a ş l a n g ı ç n o k t a l a r ı n d a k i k o n u m u n d a n d o l a y ı d e ğ i ş m e ş a r t l a r ı n ı n u y g u n b i r b a ş l a t ı c ı s ı k o n u m u n d a d ı r . A y r ı c a H o s e l i t z , s o s y a l o r t a m h a z ı r o l m a d a n g i r i ş i m c i n i n g e l i ş e m e y e c e ğ i g ö r ü ş ü n d e d i r . 186 A . S ü h a A l a c a k l ı o ğ l u , C u m h u r i y e t i m i z i n 5 0 Y ı l l ı k E k o n o m i k K a l k ı n m a s ı n d a Ö z e l T e ş e b b ü s ü n Y e r i v e R o l ü KOSGEB GGM 43 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 G. Papanek; 1 9 6 2 y ı l ı n d a P a k i s t a n g i r i ş i m c i l e r i ü z e r i n e ç a l ı ş m a y a p m ı ş t ı r . O n a g ö r e d e v l e t e l i y l e g i r i ş i m l e r d e s t e k l e n m e l i d i r . K a l k ı n m a n ı n y o l u b u r a d a n g e ç m e k t e d i r . G e l i ş m e m i ş ü l k e l e r d e s p e k ü l a t i f o l a n a k l a r f a z l a d ı r , k ı s a v a d e l i t i c a r i v u r g u n o l a n a k l a r ı v e t a r ı m s a l a l a n l a r a y a t ı r ı m l a r ı n y ü k s e k k a r l ı l ı ğ ı s ö z k o n u s u d u r . B ü t ü n b u e t k e n l e r z a t e n a z o l a n e n d ü s t r i y e l g i r i ş i m c i y i d e c e z b e t m e k t e d i r . E. Tuma; 1 9 8 8 M ı s ı r ç a l ı ş m a s ı n d a , M ı s ı r ’ ı n a z g e l i ş m i ş b i r ü l k e o l m a s ı n ı , e n a z e k o n o m i k ş a r t l a r k a d a r g e r ç e k b i r d i ğ e r f a k t ö r e b a ğ l a r : I P I s e n d r o m u . i n d e c i s i o n ( k a r a r s ı z l ı k ) , p r ocrastimation ( e r t e l e m e ) v e i n d i f f e r e n c e ( a l d ı r m a z l ı k ) . B u s e n d r o m u , M ı s ı r h a l k ı n ı n i ç i n d e b u l u n d u ğ u d e ğ e r s i s t e m i n i a n l a t m a d a k u l l a n ı l a n b i r y ö n t e m o l a r a k k u l l a n a n T u m a , b u n l a r ı n M ı s ı r ’ l ı l a r c a İ n ş a l l a h , B u r k a ( y a r ı n ) v e M a ’ a l e s h b o ş v e r k a f a n a t a k m a s ö z c ü k l e r i i l e s i m g e l e n d i ğ i n i b e l i r t i r . T u m a ’ y a g ö r e s e n d r o m u n g e l i ş m e s i n e y a r d ı m c ı o l a n e t k e n l e r ö n c e l i k l e i s l a m i k u r a l l a r , a i l e y a p ı s ı , t o p r a k i m t i y a z ı , e ğ i t i mp o l i t i k a l a r ı v e y ö n e t i mb i ç i m i d i r . G e l i ş m e n i n o l m a s ı i ç i n b u I P I s e n d r o m u n u n a ş ı l m a s ı n ı ö n e r m e k t e d i r . Geert Hofstede; k ü l t ü r ü n g i r i ş i mv e g i r i ş i m c i l i k ü z e r i n d e k i e t k i l e r i n i i n c e l e m i ş t i r . H o f s t e d e , k ü l t ü r ü b i r t o p l u m u t a n ı m l a y a n p a y l a ş ı l a n d e ğ e r l e r o l a r a k t a n ı m l a m a k t a d ı r . K ü l t ü r a y n ı z a m a n d a b i r i n s a n g r u b u y a d a k a t e g o r i s i n i n ü y e l e r i n i b i r d i ğ e r i n d e n a y ı r a n k o l e k t i f b i r z i h i n p r o g r a m l a m a s ı d ı r . H o f s t e d e k ü l t ü r ü d e ğ i ş i k d ü z e y l e r h a l i n d e k a t e g o r i z e e t m e k t e d i r . ; U l u s a l D ü z e y , B ö l g e s e l , e t n i k , d i n i y a d a d i l s e l d ü z e y J e n e r a s y o n d ü z e y i C i n s i y e t d ü z e y i S o s y a l s ı n ı f d ü z e y i , b i r e y l e r i ne ğ i t i md ü z e y l e r i n e , i ş i n ev eu z m a n l ı ğ ı n ad a y a n a nb i r s ı n ı f l a n d ı r m a d ı r . B ü t ü n b u d ü z e y l e r i n i c r a e d i l d i ğ i ö r g ü t s e l y a d a ş i r k e t d ü z e y i B u d e ğ i ş i k d ü z e y l e r d e n k a y n a k l a n a n z i h n i p r o g r a m l a r , t o p l u m s a l u y u mi ç i n z o r u n l u d e ğ i l d i r . M o d e r n t o p l u m l a r d a b u d ü z e y l e r k ı s m e n ç a t ı ş m a h a l i n d e o l u r l a r . Ö r n e ğ i n d i n i d e ğ e r l e r , j e n e r a s y o n d e ğ e r l e r i y l e , c i n s i y e t d e ğ e r l e r i ö r g ü t s e l u y g u l a m a l a r l a ç a t ı ş a b i l i r . H o f s t e d e a y n ı z a m a n d a i ç i n d e k ü l t ü r ü n t a n ı m l a n d ı ğ ı b e ş b o y u t u d a a n a l i z e t m e k t e d i r . 1. g ü ç i l i ş k i s i , b i r ü l k e d e k i b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i l e r i n i i f a d e e d e r. 2. b i r e y c i / k o l l e k t i v i s t e ğ i l i m l e r ; b i r e y i n y a d a g r u b u n ç ı k a r l a r ı n ı n ö n e m s e n m e d e r e c e s i n i y a n s ı t m a k t a d ı r . 3. e r k e k s i / k a d ı n s ı e ğ i l i m l e r ; a ç ı k b i r ş e k i l d e f a r k l ı l a ş a n t o p l u m d a k i s o s y a l c i n s i y e t r o l l e r i n i t a n ı m l a r 4. b e l i r s i z l i k t e nk a ç ı n m a ; b i rk ü l t ü r ü nü y e l e r i n i nbelirsiz ve bilinmeyen durumlardan kaynaklanan korku hissini ifade eder. 5. u z u n d ö n e m y ö n e l i m i ; b i r ü l k e y i i h t i y a ç l a r ı n k ı s a v e u z u n d ö n e m t a t m i n i a r a s ı n d a k i d e ğ i ş i k l i ğ e g ö r e t a n ı m l a m a k t a d ı r . H o f s t e d e v e ç a l ı ş m a a r k a d a ş l a r ı s ö z k o n u s u b o y u t l a r ı , b i r u l u s a l k ü l t ü r ü n n e o l d u ğ u n u t a n ı m l a m a a r a c ı v e b i r ü l k e d e k i e k o n o m i k b ü y ü m e v e g i r i ş i m c i l i k d ü z e y i n i n t e m e l b e l i r l e y i c i s i o l a r a k k a b u l etmektedirler. 44 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Per Davidsson ve Delmar; a r a ş t ı r m a l a r ı n d a b ö l g e s e l d e ğ i ş k e n l e r i n v e k ü l t ü r e l b e l i r l e y i c i l e r i n g i r i ş i m c i l i k ü z e r i n d e e t k i l i o l d u ğ u n u b u l m u ş l a r d ı r . B u b u l g u l a r d a d e ğ e r l e r i n i n a n ç l a r d a n d a h a ö n e m l i o l d u ğ u n u n v u r g u l a n m a s ı i l g i n ç o l m u ş t u r . Yvon Gasse;g i r i ş i m c i l e r i nd e ğ e ry ö n e l i m l e r iü z e r i n d eç e ş i t l ia r a ş t ı r m a l a ry a p m ı ş t ı r . İ n c e l e m e l e r i n d e g i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k i ş l e t m e y ö n e t i c i l e r i n d e n f a r k l ı f o n k s i y o n l a r ı g e r ç e k l e ş t i r d i k l e r i v e g e n e l d e y ö n e t i m s ü r e c i v e i ş l e t m e l e r i n y a p ı s ı n a y ö n e l i k a n l a y ı ş l a r ı n d a d a o n l a r d a n f a r k l ı t u t u m v e i n a n ç l a r a s a h i p o l d u k l a r ı s o n u c u n a v a r m ı ş t ı r . B u d o ğ r u l t u d a i ş l e t m e i d e o l o j i s i n o k t a s ı n d a i k i f a r k l ı a l a n ı t a n ı m l a m a k t a d ı r . B i r i n c i s i r a s y o n e l y ö n e t i m s e l a l a n ve ikincisi ise s e z g i s e l g i r i ş i m s e l a l a n d ı r . G a s s e , g i r i ş i m c i l e r i ng e r ç e k b a ş a r ı s ı n d a s a d e c e k i ş i s e l ö z e l l i k l e r i n d e n k a y n a k l a n a ny ö n e t i m s e l b e c e r i l e r i d e ğ i l a y n ı z a m a n d a k ü l t ü r e l o l a r a k t a n ı m l a n a n b i l i ş s e l y ö n e l i m l e r i v e d e ğ e r l e r i n i n d e ö n e m l i b i r y e r e s a h i p o l d u k l a r ı n ı i l e r i s ü r m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n y a ş a m d e ğ e r l e r i , k u r a c a k l a r ı o r g a n i z a s y o n t i p i n i n s e ç i m i y a n ı n d a , g e r ç e k l e ş t i r d i k l e r i f o n k s i y o n y a d a f a a l i y e t t ü r l e r i n i d e e t k i l e d i ğ i n i i f a d e etmek t e d i r . K ı s a c a s ı g i r i ş i m c i l e r t a r a f ı n d a ns e r g i l e n e nd a v r a n ı ş l a r ı nt e m e l i n i , s a d e c ei ç i n d e b u l u n d u k l a r ı g e r e k s i n i m l e r i d e ğ i l , a y n ı z a m a n d a g i r i ş i m c i l e r i n i n a n ç d e ğ e r v e t u t u m l a r ı n ı n d a o l u ş t u r d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r . 3 . S t a l e y v e M o r s e ’ u n E s e r i E s e r d e ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e h ı z l ı e k o n o m i k b ü y ü m e , g i r i ş i m c i l i k v e m o d e r n l e ş m e k a v r a m l a r ı k u l l a n ı l m a k t a d ı r . B u k a v r a m l a r ç e r ç e v e s i n d e k ü ç ü k s a n a y i i ş l e t m e l e r i e k o n o m i k b ü y ü m e y e v e m o d e r n l e ş m e y e k a t k ı l a r ı a ç ı s ı n d a n e l e a l ı n a r a k ö n c e l i k l e i k i y e a y r ı l m a k t a d ı r . B u n l a r dan birincisi; 187 “ f a b r i k a t i p i ü r e t i m y a p a n ” i ş l e t m e l e r , i k i n c i s i d e “ f a b r i k a o l m a y a n ” i ş l e t m e l e r d i r . S t a l e y v e M o r s e , y a p t ı k l a r ı b u f o n k s i y o n e l a y r ı m ı n g e l i ş m e a m a ç l ı o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k t a v e s a n a y i l e ş m es ü r e c i n d e k i ü l k e l e r d eh a n g i t i pk ü ç ü ks a n a y i l e r i ng e l i ş m e y i v em o d e r n l e ş m e y i h ı z l a n d ı r a c a ğ ı s o r u s u n d a n y o l a ç ı k t ı k l a r ı n ı b e l i r t m e k t e d i r l e r . G e l i ş m e y i p l a n l a m a k z o r u n d a o l a n l a r ı n b u f o n k s i y o n e l a y r ı m ı g ö z ö n ü n d e t u t m a l a r ı g e r e k t i ğ i n i b e l i r t e n y a z a r l a r , g e l e n e k s e l e k o n o m i d e n m o d e r ne k o n o m i y e g e ç i ş t e f a b r i k a t i p i ü r e t i my a p a nv e 1 0 -9 9 i ş ç i ç a l ı ş t ı r a nk ü ç ü k s a n a y i 188 i ş l e t m e l e r i n e ö n e m l i g ö r e v l e r d ü ş t ü ğ ü n ü b e l i r t m e k t e d i r l e r . A B D , B a t ı A v r u p a Ü l k e l e r i v e J a p o n y a g i b i g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e k ü ç ü k s a n a y i n i n b ü y ü k s a n a y i i l e o l a n e t k i l e ş i m i n d e t a m a m l a y ı c ı r o l ü n ü n s ü r e k l i o l a r a k a l t ı n ı ç i z e n S t a l e y v e M o r s e , f a b r i k a t i p i ü r e t i m y a p a n m o d e r n k ü ç ü k s a n a y i i ş l e t m e l e r i n i n b ü y ü k s a n a y i i ş l e t m e l e r i i l e k u r m u ş o l d u k l a r ı y a n s a n a y i v e f a s o n i l i ş k i l e r i n i n e k o n o m i n i n d i n a m i z m i n i v e b ü y ü m e k a p a s i t e s i n i a r t ı r a c a ğ ı n ı b e l i r t m e k t e v e b u nun 189 g e l i ş m e k t e o l a n ü l k e l e r i ç i n b i r m o d e l o l u ş t u r a c a ğ ı n ı i d d i a e t m e k t e d i r l e r . F a b r i k a t i p i ü r e t i m y a p m a y a n i ş l e t m e l e r i n g e l i ş m e v e m o d e r n l e ş m e y e k a t k ı l a r ı s o n d e r e c e s ı n ı r l ı 190 o l a c a k t ı r . S t a l e y v e M o r s e ’ u n b u k o n u d a k i t e r c i h i ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e k i z a n a a t a t ö l y e l e r i n i n y a f a b r i k a t i p i ü r e t i m e g e ç m e l e r i v e b ö y l e c e ü r e t k e n b i r i m l e r h a l i n e g e l e r e k e k o n o m i k g e l i ş m e y e k a t k ı d a 191 b u l u n m a l a r ı y a d a y o k o l m a l a r ı d ı r . M o d e r n k ü ç ü k s a n a y i k a v r a m ı i l e y a z a r l a r ı n a n l a t m a k i s t e d i k l e r i , k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n ö n c e l i k l e ç a ğ d a ş y ö n e t i c i l i k , p a z a r l a m a v e ü r e t i mt e k n i k l e r i n i k u l l a n a r a k k e l i m e n i n t a ma n l a m ı y l a ç a ğ d a ş 192 k a p i t a l i s t i ş l e t m e l e r h a l i n e g e l m e l e r i d i r . 187 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 189 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 190 Ayhan A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 191 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 45 188 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 S t a l e y v e M o r s e , g e l e n e k s e l s a n a y i l e r i d e s t e k l e m e n i n d e v l e t i ç i n ç o k p a h a l ı v e g e r e k s i z b i r p o l i t i k a o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r . B u e l e ş t i r i y i i s e G a n d i ’ n i n ö z e l l i k l e H i n d i s t a n ’ d a k ö y t o p l u l u k l a r ı n ı b i r a r a d a t u t m a k v e k e n t l e ş m e h ı z ı n ı a z a l t m a k a m a c ı y l a g e l i ş t i r m i ş o l d u ğ u k o r u m a v e d e ğ i ş m e y i ö n l e m e b o y u t u a ğ ı r b a s a n , t e k n o l o j i k y e n i l e n m e y e k a r ş ı ç ı k a r a k m o t o r l u t e z g a h a k a r ş ı d a i m a e l t e z g a h ı n ı s a v u n a n y a k l a ş ı m a y ö n e l t m i ş l e r d i r . Ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e e s a s m e s e l e n i n i s t i h d a md e ğ i l 193 e k o n o m i k b ü y ü m e o l d u ğ u n u b e l i r t m i ş l e r d i r . A n c a k g e l i ş m e k a p a s i t e s i o l a n k ü ç ü k s a n a y i l e r d e s t e k l e n m e l i d i r . B u y a r d ı m ı n b i ç i m i n i b e l i r l e y e n polit i k a l a r d a d e ğ i ş m e n i n a n a f a k t ö r ü o l a r a k g ö r d ü k l e r i i n s a n u n s u r u n d a n y o l a ç ı k a r a k ü r e t i l m e k t e d i r . D e v l e t i n g ö r e v i b u i ş l e t m e l e r i n r a s y o n e l l e ş m e s i n i s a ğ l a m a k a m a c ı y l a d a n ı ş m a m e r k e z l e r i k u r m a k v e 194 m ü n h a s ı r a n g i r i ş i m c i l e r i e ğ i t m e k o l a r a k t a n ı m l a n m a k t a d ı r . Mo d e r n a n l a m d a g i r i ş i m c i n i n y e t i ş m e s i v e y a b u y e n i d e ğ e r s i s t e m l e r i n e s a h i p k i m s e l e r i n o r t a y a ç ı k m a s ı i l e g e l i ş m e v e b ü y ü m e s o r u n l a r ı n ı n ç ö z ü l e c e ğ i i n a n c ı b u ç a l ı ş m a n ı n k ü ç ü k s a n a y i l e r h a k k ı n d a 195 s u n d u ğ u e k o n o m i k v e s o s y a l ö n e r i l e r p a k e t i n i n e s a s e k s e n i n i o l u ş t u r m a k t a d ı r . 4 . K e n y a R a p o r u : I L O v e D ü n y a B a n k a s ı n ı n Y e n i Y a k l a ş ı m ı 1 9 7 0 ’ l i y ı l l a r ı n b a ş ı n d a ü ç ü n c ü d ü n y a ş e h i r l e r i n d e k i k ü ç ü k ü r e t i c i l e r i g e l i ş m e s o s y o l o j i s i n i n g ü n d e m i n e g e t i r e n e n ö n e m l i o l a y l a r d a n b i r i s i I L O ’ n u n K e n y a ’ d a y a p m ı ş o l d u ğ u a r a ş t ı r m a n ı n s o n u ç l a r ı n ı n y a y ı n l a n m a s ı o l m u ş t u r . K ı s a c a “ K e n y a R a p o r u ” o l a r a k b i l i n e n b u d o k ü m a n h e m a k a d e m i k d ü n y a d a k ü ç ü k i m a l a t s a n a y i i , k ü ç ü k ü r e t i c i l i k , e n f o r m e l f a a l i y e t l e r , ü ç ü n c ü d ü n y a ş e h i r l e r i n d e y a ş a m s t r a t e j i l e r i v e f a k i r l i k k o n u l a r ı n d a s a h a a r a ş t ı r m a s ı n a d ö n ü k i l g i n i n u y a n m a s ı n a s e b e p o l m u ş , h e md e ö z ü n d e y e n i b i r b ü r o k r a t i k y a k l a ş ı m ı n u n s u r l a r ı n ı t a ş ı d ı ğ ı i ç i n h ü k ü m e t y e t k i l i l e r i v e p l a n l a m a c ı l a r v e d i ğ e r u l u s l a r a r a s ı ö r g ü t l e r d e k i k a r a r m e r c i l e r i a ç ı s ı n d a n y e n i k a l k ı n m a 196 s t r a t e j i l e r i n g e l i ş t i r i l m e s i i ç i n e m s a l t e ş k i l e t m i ş t i r . 1 9 7 2 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n b u r a p o r d a A f r i k a ş e h i r l e r i n d e n ü f u s u n ü ç t e b i r i n i n g e ç i m i n i H a r t ’ ı n e n f o r m e l s e k t ö r o l a r a k a d l a n d ı r d ı ğ ı , e k o n o m i k f a a l i y e t l e r d e n s a ğ l a d ı k l a r ı b e l i r t i l m i ş t i r . R a p o r d a , s a n ı l a n ı n a k s i n e b u f a a l i y e t l e r i n a s l ı n d a r e k a b e t g ü c ü y ü k s e k v e d i n a m i k o l d u k l a r ı v e g e l i ş m e p o t a n s i y e l i n e s a h i p o l d u k l a r ı o r t a y a k o n m u ş t u r . B ö y l e c e b u s e k t ö r l e r i n i s t i h d a m y a r a t ı c ı e t k i s i o r t a y a k o n u l a r a k d e s t e k l e n m e s i g e r e k t i ğ i v e f o r m e l s e k t ö r l e b a ğ l a n t ı l a r ı n ı n g ü ç l e n d i r i l m e s i g e r e k t i ğ i 197 sav u n u l m u ş t u r . A z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e d e ğ i ş e n ü r e t i m y a p ı s ı k e n t e g ö ç ü h ı z l a n d ı r m ı ş , b u n ü f u s k a m u d a v e y a k ü ç ü k s a n a y i d e i ş b u l a b i l m e k t e d i r . S e r m a y e y o ğ u n e n d ü s t r i l e r i s e b u i ş g ü c ü n ü i s t i h d a m e t m e p o t a n s i y e l i n e s a h i p d e ğ i l d i r . Ö n e r i l e n i t h a l i k a m e c i p o l i t i k a l a r i s e I L Ot a r a f ı n d a n a s l ı n d a i s t e n i l e n b a ş a r ı y a u l a ş m a d ı ğ ı y ö n ü n d e e l e ş t i r i l m i ş t i r . B u i ş l e t m e l e r i n ü r e t i m m a l i y e t l e r i y ü k s e k v e h a m m a d d e a ç ı s ı n d a n 198 d ı ş a b a ğ ı m l ı l ı k l a r ı n ı n d e v a m e t m e k t e o l d u k l a r ı o r t a y a k o n m u ş t u r . 5 . D ü n y a B a n k a s ı 1 9 7 8 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n b i r D ü n y a B a n k a s ı r a p o r u n d a ş u n l a r y a z m a k t a d ı r ; 192 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 194 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 195 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 196 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 197 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 198 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 46 193 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 “ D ü n y a B a n k a s ı n ı n g e l i ş m e k t e o l a n ü l k e l e r d e k ü ç ü k ç a p l ı i ş l e t m e l e r i d e s t e k l e m e s i n i n t e m e l m a n t ı ğ ı ş u d u r : k ü ç ü k ç a p l ı i ş l e t m e l e r i s t i h d a m y a r a t m a k t a v e ş e h i r l e r d e y a ş a y a n y o k s u l l a r ı n g e l i r l e r i n i a r t ı r m a k t a ö n e m l i b i r r o l o y n a r l a r , a y r ı c a g e ç m i ş y ı l l a r d a b u k o n u d a i h m a l i n v e y a n l ı ş p o l i t i k a l a r ı n d ü z e l t i l m e s i a m a c ı y l a k ü ç ü k ç a p l ı i ş l e t m e l e r e a y n e n b ü y ü k f i r m a l a r a o l d u ğ u g i b i , e ş i t ş a n s t a n ı n m a s ı gerekmektedir. 199 D ü n y a B a n k a s ı k ü ç ü k ç a p l ı i ş l e t m e l e r i n b ü y ü k s a n a y i k u r u l u ş l a r ı i l e y a n s a n a y i v e f a s o n i l i ş k i l e r i 200 k u r m a l a r ı n ı v e a r a m a l l a r ü r e t m e l e r i n i J a p o n y a d e n e y i m i n e r e f e r a n s v e r e r e k t a v s i y e e t m e k t e d i r . 6 . B a ğ ı m l ı l ı k O k u l u ’ n u n K ü ç ü k S a n a y i v e E n f o r m e l F a a l i y e t l e r e Y a k l a ş ı m ı Ö n c e l i k l e E C L A ( E c o n o m i c C o m m i s i o n f o r L a t i n A m e r i c a i s i m l i b u o k u l u n ü y e l e r i F u r t a d o , C a r d o s o v e D o s S a n t o s g i b i s o s y a l b i l i m c i l e r d i r ) ü y e s i i k t i s a t ç ı l a r t a r a f ı n d a n g e l i ş t i r i l e n v e d a h a s o n r a A n d r e G u n d e r F r a n k ’ ı n A n g l o -S a k s o n d ü n y a s ı n d a y a y g ı n l a ş t ı r d ı ğ ı b u y a k l a ş ı m ı n t e m e l m e s e l e s i , ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e o r t a y a ç ı k a n u y d u k a p i t a l i z m i i l e g e l i ş m i ş m e r k e z ü l k e l e r i a r a s ı n d a y ü z y ı l l a r 201 b o y u n c a o l u ş a n v e k e m i k l e ş m i ş o l a n b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i l e r i n i n a n l a ş ı l m a s ı d ı r . Ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e k a p i t a l i z m i n m e r k e z ü l k e l e r e b a ğ ı m l ı o l a r a k g e l i ş m e s i , yerel anlamda u l u s a l ç ı k a r l a r ı k o r u y a n b i r s a n a y i b u r j u v a s ı n ı n v e s a n a y i y a p ı s ı n ı n g e l i ş m e s i n i k ö s t e k l e m i ş t i r . K u r u l a n b ü y ü k i ş l e t m e l e r i n t e k e l c i y a p ı l a r ı v e m e r k e z ü l k e l e r d e k u r d u k l a r ı e ş i t s i z d e ğ i ş i mi l k e s i n e g ö r e b e l i r l e n e n e k o n o m i k i l i ş k i l e r n e d e n i y l e b u s a n a y i k u r u l u ş l a r ı L a t i n A m e r i k a ü l k e l e r i n d e k i ş e h i r l e r d e a r z u e d i l e n i s t i h d a my a r a t ı c ı s a n a y i y a p ı s ı n ı k u r a m a m ı ş l a r d ı r . B u a l a n ı n d ı ş ı n d a o l u ş a n v e b u n u n y e r i n e y a y g ı n l a ş a n v e b a z e n d e p a t l a r c a s ı n a g e l i ş e n e n f o r m e l f a a l i y e t l e r i n e g e m e n l i ğ i n i k o r u d u ğ u 202 ye n i b i r e k o n o m i k y a ş a m a l a n ı o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . B u y e n i y a p ı s a l d ü a l i z m i ç i n d e b ü y ü k f a b r i k a l a r d a ç a l ı ş a n i ş ç i l e r , e n a z ı n d a n i ş b u l a b i l d i k l e r i i ç i n , 203 b i r a n l a m d a i m t i y a z l ı b i r t o p l u m s a l t a b a k a o l u ş t u r m a k t a d ı r l a r . 7 . Ç e ş i t l e n m i ş E n f o r m e l K e s i m : B S A ( B r i t ish Sociological Association) Grubunun İ k i K e s i m l i M o d e l A r a y ı ş ı BSA g r u b u n a g ö r e ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e k i e n f o r m e l s e k t ö r b i r a n l a m d a f o r m e l s e k t ö r ü n d a h a k a r l ı ç a l ı ş m a s ı n ı s a ğ l a m a y a y ö n e l i k o l a r a k ş e k i l l e n m i ş t i r . E n f o r m e l s e k t ö r i l e f o r m e l s e k t ö r a r a s ı nda b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i l e r i m e v c u t t u r . K ü ç ü k i ş l e t m e l e r g i r d i l e r i n i y ü k s e k f i y a t l a r d a n b ü y ü k i ş l e t m e l e r d e n t e m i n e t m e k t e d i r l e r b u e ş i t s i z d e ğ i ş i m e g e r i b a ğ l a n t ı l a r d e n i l m e k t e d i r . A y r ı c a k ü ç ü k ü r e t i c i ü r e t t i ğ i m a l l a r ı a y n ı e ş i t s i z d e ğ i ş i m i l k e s i y l e ( f a s o n -subc o n t r a c t i n g ) k a p i t a l i s t k e s i m e k a p t ı r m a k t a d ı r l a r v e b u 204 ş e k i l d e g e r ç e k l e ş e n a r t ı d e ğ e r t r a n s f e r i n e d e i l e r i b a ğ l a n t ı l a r d e n i l m e k t e d i r . Chris Gerry, s o r u n u n a n c a k g l o b a l a n a l i z l e r l e o r t a y a k o n u l a b i l e c e ğ i n i v e b u b a k ı m d a n k ü ç ü k s a n a y i l e r i n s a h i p o l d u k l a r ı d i n a m i z m i n k e n d i b a ş ı n a b i r a n l a m ı o l m a d ı ğ ı n ı g e l i ş m e n i n ö n ü n ü n 205 t ı k a n m ı ş o l m a s ı n ı n u l u s l a r a r a s ı b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i l e r i i l e b e l i r l e n d i ğ i n i v u r g u l u y o r . İ l e r i v e g e r i b a ğ l a n t ı l a r y a r d ı m ı i l e k a p i t a l i s t k e s i mt a r a f ı n d a n s ö m ü r ü l e n v e n i c e l i k o l a r a k b ü y ü m e s i n ev eç o ğ a l m a s ı n ar a ğ m e nü ç ü n c üd ü n y aü l k e l e r i n d en i t e l i k s e lb i rd e ğ i ş i m i 199 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 201 Ayhan Aktar, Kap i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 202 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 203 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 204 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a yi 205 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 47 200 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 g e r ç e k l e ş t i r e m e y e nk ü ç ü kü r e t i mk e s i m i A k ş i t ’ i nG e e r t ’ d e nö d ü n ço l a r a kk u l l a n d ı ğ ı v e 206 “ e v r i m l e ş e m e y e n -k a r m a ş ı k l ı k ” o l a r a k t a n ı m l a d ı ğ ı b i r d u r a ğ a n l ı ğ ı s i m g e l e m e k t e d i r . L i m a ’ d a k i k ü ç ü k ü r etimi inceleyen Scott, k ü ç ü k ü r e t i c i l e r l e b ü y ü k s a n a y i a r a s ı n d a b i r a n l a m d a P a z a r p a y l a ş ı m ı o l d u ğ u n u v u r g u l a d ı k t a n s o n r a k ü ç ü k ü r e t i c i l e r i n s a y ı s a l a r t ı ş ı n ı k e n d i a r a l a r ı n d a r e k a b e t i k ı z ı ş t ı r d ı ğ ı n ı v e b u n e d e n l e ç o k d ü ş ü k k a r m a r j l a r ı i l e ç a l ı ş m a k z o r u n d a k a l d ı k l a r ı n ı , b u 207 n e d e n l e i ç l e r i n d e n g i r i ş i m c i ç ı k m a o l a n a ğ ı n ı n ç o k z a y ı f o l d u ğ u n u b e l i r t i y o r . 8 . Ç e ş i t l e n m i ş K a p i t a l i z m : A y a t a ’ n ı n Y a k l a ş ı m ı B S A g r u b u n u n z a n n e t t i ğ i g i b i , ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e s e r m a y e b i r i k i m i n i n s a d e c e b ü y ü k ç a p l ı sermaye-y o ğ u n s a n a y i l e r e ö z g ü b i r o l g u o l m a d ı ğ ı d ı r . A y a t a , s e r m a y e b i r i k i m i n e g i t m e y i ö n l e y e n e n g e l l e r i n o r t a y a ç ı k a r ı l m a s ı n ı n y e r i n e k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n h a n g i k o ş u l l a r d a b i r i k i m e g i d e b i l d i ğ i n i n b e l i r l e n m e s i n i nö n e m i n ei ş a r e te t m e k t e d i r . Ç ü n k ü , b i r i n c i y a k l a ş ı ma r a ş t ı r m a c ı y ı y a p ı s a l s ı n ı r l a m a l a r ı n b e l i r l e n m e s i n e , i k i n c i y a k l a ş ı m i s e d ö n ü ş ü m k o ş u l l a r ı n ı n i n c e l e n m e s i n e g ö t ü r m e k t e d i r . 208 A y a t a , k ü ç ü k ü r e t i m i n k e n d i i ç i n d e ç o k f a r k l ı ö z e l l i k l e r e s a h i p o l d u ğ u n u v e b u n l a r ı n t ü m ü n ü , e n f o r m e l s e k t ö r v e y a k ü ç ü k ü r e t i m b a ş l ı ğ ı a l t ı n d a t o p l a y a r a k b i r y a r g ı y a v a r m a n ı n s a k ı n c a l ı o l d u ğ u n u , k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n s a y ı s a l a r t ı ş ı n a v u r g u y a p m a n ı n i s e y a n l ı ş s o n u ç l a r a g ö t ü r d ü ğ ü n ü a s l ı n d a b i r ç o k i n c e l e m e d e b u s a y ı s a l a r t ı ş ı n k a t m a d e ğ e r k o n u s u n d a y a ş a n m a d ı ğ ı n ı v e ü r e t i m i n b ü y ü k k ı s m ı n ı n b ü y ü k i ş l e t m e l e r t a r a f ı n d a n g e r ç e k l e ş t i ğ i n i b e l i r t e r e k , v a r o l a n l i t e r a t ü r e e l e ş t i r e l b i r y a k l a ş ı m getirmektedir. 209 G e r e k m o d e r n l e ş m e c i g e r e k s e b a ğ ı m l ı l ı k o k u l u y a k l a ş ı m l a r ı k a l k ı n m a v e g i r i ş i m s e l p o t a n s i y e l i a ç ı k l a r k e n f a r k l ı l ı k l a r ı v e r i o l a r a k a l m a k t a d ı r l a r . O y s a b u k o n u d a s o r g u l a n m a s ı g e r e k e n , f a r k l ı y a p ı l a r ı n b i r p r o b l e m k o n u s u o l u p o l m a d ı ğ ı d ı r . A z g e l i ş m i ş b i r k a p i t a l i s t y a p ı n ı n , g e l i ş m i ş o l a n d a n y a p ı s a l o l a r a k f a r k l ı o l m a s ı n ı b i r z a y ı f l ı k , b i r k u s u r y a d a d ü z e l t i l m e s i g e r e k e n b i r n o k s a n o l a r a k g ö r e n h e r i k i yaklaş ı md a f a r k l ı l ı ğ ı ö l ç e n ö l ç ü t l e r i n i d e ğ i l ü l k e y i s o r g u l a r k e n B a t ı a n o l o j i l i i d e a l t i p l e r a r a c ı l ı ğ ı ile h a r e k e t e t m e k t e d i r l e r . O y s a t e m e l l e r i n d e e v r e n s e l e v r i m c i b i r k a t e g o r i l e n d i r m e v a r s a y ı m ı y a t a n h e r i k i y a k l a ş ı m ı n d a a s ı l p r o b l e m i , k a n ı m ı z c a g e l i ş m e o l g usunun g ö r e c e l i y a p ı s ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r . A z g e l i ş m e g e l i ş m e y e g ö r e t a n ı m l a n a n b i r y a p ı d ı r v e g ö r e c e l i l i k , k a v r a m ı n s ı n a n d ı ğ ı h e r s o s y a l y a p ı d a k e n d i s i n i g ö s t e r m e k t e d i r . A n c a k b u r a d a k i p r o b l e m g ö r e c e l i l i k t a n ı m ı n ı n e v r i m s e l b i r k a t e g o r i i ç i n d e d e ğ e r l e n d i r i l m e s i d i r . A z g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n ş u a n d a k i f a r k l ı l ı k l a r ı n ı n n e l e r o l d u ğ u , b u p r o b l e m i n n e d e n l e r i v e y a p ı n ı n h a n g i ş a r t l a r y e r i n e g e t i r i l i r s e e v r e n s e l e v r i mz i n c i r i i ç i n d e k i y e r i n e n a s ı l o t u r t u l a c a ğ ı s o r u l a r ı , g e l i ş m i ş ü l k e s o s y a l b i l i m c i l e r i v e p o l i t i k a c ı l a r ı i ç i n t e m e l b i r s o r u n s a l d ı r v e y a n ı t l a r h e pk a l k ı n d ı r m a , k a l k ı n m a k a v r a m l a r ı ü z e r i n d et e m e l l e n d i r i l m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l i k v e g i r i ş i m s e l p e r f o r m a n s a i l i ş k i n ç a l ı ş m a l a r ı n t e m e l i n d e v a r o l a n i k i l i p r o b l e m i n a n a k o n u s u d a b u d u r . A z g e l i ş m i ş b i r ü l k e d e g i r i ş i m s e l p e r f o r m a n s n e ö l ç ü d e b a t ı ’ y a b e n z e r d i r ? S o r u s u y e r i n i “ p e k i b u b e n z e m e z l i k z a t e n h e r ü l k e n i n k e n d i g i r i ş i m c i s i n i n t a r i h s e l s ü r e c i b o y u n c a d a g ö r ü l m e m i ş m i d i r ? S o r u s u n a b ı r a k m a k t a d ı r . D o l a y ı s ı y l a a r d ı a r d ı n a s o r u l a n b u i k i s o r u n u n v a r s a y ı m l a r ı o l a n “ g i r i ş i m c i l i k k a l k ı n m a i ç i n ö n ş a r t t ı r . ” V e “ h e r ü l k e n i n g i r i ş i m c i y a p ı s ı b e n z e r s ü r e ç l e r d e n g e ç e r e k b u g ü n e g e l m i ş t i r v e b u n e d e n l e d e e v r e n s e l d i r . ” Y a n ı t l a r ı s ı r a f a r k l ı l ı k l a r ı a ç ı k l a m a y a g e l d i ğ i n d e “ g i r i ş i m c i l i k e v r e n s e l ö z e l l i k l e r i o l a n b i r y a p ı d ı r v e h e r a z g e l i ş m i ş ü l k e d e k a l k ı n m a s ü r e c i i ç i n d e b u y a p ı n ı n b a z ı ö z e l l i k l e r i n i t a ş ı m a k t a d ı r ” p a r a d o k s u n a d ö n ü ş m e k t e d i r . H e r ü l k e k e n d i g i r i ş i m s e l y a p ı s ı n ı k e n d i e k o n o m i k t a r i h i v e s o s y a l y a p ı l a n m a s ı i ç e r i s i n d e o l u ş t u r m u ş t u r v e b u a n l a m d a d a ö r n e ğ i n İ n g i l t e r e ’ d e k i 1 9 y y . g i r i ş i m c i 206 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 208 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 209 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 48 207 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 t i p i i l e F r a n s a ’ d a a y n ı d ö n e m d e k i g i r i ş i m c i y a p ı s ı n ı n b i r b i r i i l e e ş l e ş t i r m e k y a d a R u s y a ’ d a 1 9 y y . ’ d a v a r 210 o l a n g i r i ş i m s e l a k t i v i t e y e b e n z e ş t i r m e k o l a n a k l ı d e ğ i l d i r . Ö l ç ü t l e r i v e i d e a l t i p l e r i e l e ş t i r e r e k h e r i k i y a k l a ş ı m a d a k a r ş ı ç ı k a n ç e ş i t l i a ç ı k l a m a l a r a r a s ı n d a Ü r e t i m T a r z l a r ı ( m o d e n o f p r o d u c t i o n ) y a k l a ş ı m ı d i k k a t e d e ğ e r d i r . Ü r e t i mt a r z l a r ı y a k l a ş ı m ı n e o m a r k s i s t b i r a ç ı k l a m a t e m e l i n d e “ a r t ı k d ü n y a b i r b i r i n d e n b a ğ ı m s ı z o l a m a y a c a k b i r y a p ı l a n m a i ç i n d e o l d u ğ u , b u b a ğ ı m l ı l ı ğ ı n s a d e c e ç e v r e ü l k e l e r i ç i n d e ğ i l a y n ı z a m a n d a m e r k e z ü l k e l e r i ç i n d e g e ç e r l i o l d u ğ u ; d ü n y a y a p ı l a n m a s ı n ı n b u z i n c i r l e m e e t k i l e ş i m i i ç e r i s i n d e s a d e c e i k i l i b i r m e r k e z -ç e v r e f a r k l ı l a ş m a s ı n ı n d e ğ i l , y a r ı ç e v r e , y a r ı s a n a y i l e ş m e v b . y a p ı l a r ı n d a v a r o l d u ğ u ; b u z i n c i r l e m e e t k i l e ş i m i i ç e r i s i n d e d ü n y a k a p i t a l i s t d ö n ü ş ü m ü i l e k e n d i k a p i t a l i s t l e ş m e a ş a m a s ı n ı n b i r e v r e s i n d e t a n ı ş a n a z g e l i ş m i ş b i r ü l k e n i n d e k e n d i t a r i h s e l -k ü l t ü r e l b i r i k i m l e r i i l e d ü n y a b a ğ ı m l ı l ı k z i n c i r i n e k a t ı l d ı ğ ı v e s o s y a l y a p ı l a r ı n ı n t e p k i l e r i n i n b u g e n e l y a p ı l a n m a y a b i r t e p k i o l u ş t u r a c a k b i ç i m d e e v r i l d i ğ i , y e n i d e n e v r i l e n b u y a p ı n ı n g e n e l d ü n y a y a p ı l a n m a s ı n ı n ç e ş i t l i z o r l a n m a l a r ı i l e k a r ş ı l a ş a r a k t e k r a r e v r i l d i ğ i ; b u k a r ş ı l ı k l ı i l i ş k i i ç i n d e a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n h e r b i r i n i n k e n d i t a r i h s e l -k ü l t ü r e l b i r i k i m l e r i i ç i n ö z g ü n a n c a k b u ü l k e l e r i n o r t a k ö z e l l i k l e r i n e d e n i y l e d e g e n e l l e ş t i r i l e b i l i r y a p ı l a r a s a h i p o l d u k l a r ı b i ç i m i n d e 211 ö n e r m e l e r g e l i ş t i r m e k t e d i r . E n d ü s t r i k a p i t a l i z m i n e g e ç m e k i ç i n t i c a r e t k a p i t a l i z m i n i n g e l i ş i p b i r s a n a y i c i s ı n ı f ı n ı n y a r a t ı l m a s ı zorunlu d u r . T i c a r e t k e s i m i e n d ü s t r i k a p i t a l i z m i n e g e ç i ş i n o d a k n o k t a s ı n ı t e ş k i l e t m e k l e b e r a b e r , d i ğ e r s o s y a l t a b a k a l a r d a n d a b i r g e ç i ş i n o l m a s ı b e k l e n e b i l i r . Ö r n e k o l a r a k P a p a n e k t a r a f ı n d a n P a k i s t a n ’ d a 212 y a p ı l a n b i r a r a ş t ı r m a y a g ö r e P a k i s t a n s a n a y i c i l e r i n i n % 5 0 ’ s i t i c a r e t t e n g e ç m i ş l e r d i r . A l e x a n d e r t a r a f ı n d a n Y u n a n i s t a n ’ d a y a p ı l a n b a ş k a b i r a r a ş t ı r m a y a g ö r e i s e t a r ı mk e s i m i n d e n s a n a y i y e g e ç i ş o l m a m ı ş t ı r . 9 . Y e n i B i r İ ş l e t m e K u r m a K a r a r ı n ı E t k i l e y e n D e ğ e r l e r Ray ve Turpin (1987); y a p t ı k l a r ı b i r a r a ş t ı r m a d a y e n i b i r i ş l e t m e k u r m a d a J a p o n l a r ’ d a g ö ç h a r e k e t l e r i n d e n z i y a d e a r k a d a ş l ı k y ü k ü m l ü l ü ğ ü n ü n d a h a ç o k e t k i l i o l d u ğ u n u s a p t a d ı k l a r ı n ı i f a d e etmektedirler. S. Scheinberg ve I. Macmillan; 1 9 8 8 ’ d e 1 1 ü l k e d e y a p t ı k l a r ı a r a ş t ı r m a l a r d a g i r i ş i m c i l e r i y e n i b i r i ş l e t m e k u r m a y a s e v k e d e n 6 d e ğ e r i n o l d u ğ u n u s a p t a m ı ş l a r d ı r . B u d e ğ e r l e r ş ö y l e s ı r a l a n m ı ş t ı r ; K a b u l g ö r m e i h t i y a c ı G e l i r e l d e e t m e a r a c ı o l a r a k g ö r ü l m e s i K e n d i n i g e l i ş t i r m e a r a c ı o l a r a k g ö r ü l m e s i B a ğ ı m s ı z o l m a i s t e ğ i T o p l u m u g e l i ş t i r m e i s t e ğ i B i r ç ı k ı ş y o l u o l a r a k g ö r ü l m e s i H e r b i r ü l k e d e k i g i r i ş i m c i l e r f a r k l ı d e ğ e r l e r t a r a f ı n d a n m o t i v e e d i l d i ğ i i f a d e e d i l m e k t e d i r . B u a r a ş t ı r m a l a r ı n d a ; A B D ’ d e b a ğ ı m s ı z o l m a i h t i y a c ı s k o r u n u n y ü k s e k v e t o p l u m a k a t k ı i s t e ğ i s k o r u n u n i s e d ü ş ü k o l d u ğ u g ö z l e n m i ş t i r . A y n ı d e ğ e r l e r A v u s t r a l y a i ç i n d e s ö z k o n u s u d u r . B u n l a r ı n a k s i n e İ t a l y a ’ d a i s e t o p l u m a k a t k ı s k o r u y ü k s e k o l a r a k s a p t a n m ı ş t ı r . Ç i n ’ d e e n y ü k s e k s k o r u , t o p l u m t a r a f ı n d a n k a b u l g ö r m e y e y a d a t a k d i r e d i l m e i l e t o p l u m a k a t k ı d e ğ e r l e r i a l m ı ş t ı r . P o r t e k i z ’ d e d e Ç i n ’ d e k i n e b e n z e r s o n u ç l a r s a p t a n m ı ş t ı r . A r a ş t ı r m a d a A B D , İ n g i l t e r e v e A v u s t u r y a ’ d a i ş l e t m e k u r m a n e d e n i o l a r a k g e l i r e l d e e t m e i s t e ğ i y ü k s e k b i r s k o r a s a h i p k e n b u d e ğ e r İ s k a n d i n a v Ü l k e l e r i n d e m o t i v e e d i c i b i r f a k t ö r o l a r a k g ö r ü l m e m i ş t i r . A y r ı c a p a r a n ı n b a y a n g i r i ş i m c i l e r i ç i n y e n i b i r i ş l e t m e k u r m a d a p e k e t k i l i o l a m a y a n b i r d e ğ e r o l d u ğ u b e l i r l e n m i ş t i r . 210 N e ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü N e ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü 212 E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i KOSGEB GGM 49 211 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 S c o t t S h a n e , L a r s K o l v e r e d , P a u l W e s t h e a d ; Ç a l ı ş m a 1 9 8 6 ’ d a b a ş l a y ı p 1 9 8 9 ’ d a b i t m i ş t i r . 1 4 ü l k e d e 2 2 7 8 i ş l e t m e k u r u c u s u v e 1 7 3 3 i ş l e t m e k u r u c u s u o l a m a y a n g i r i ş i m c i y i k a p s a m a k t a d ı r . Ç a l ı ş m a d a y e n i b i r i ş l e t m e k u r m a y a s e v k e d e n 4 d e ğ e r b u l u n m u ş t u r . B a ğ ı m s ı z o l m a i s t e ğ i Kabul edilme Ö ğ r e n m e i s t e ğ i A i l e g e l e n e ğ i n i s ü r d ü r m e A r a ş t ı r m a d a ü l k e l e r v e c i n s i y e t l e r a r a s ı n d a t e r c i h f a r k l ı l ı k l a r ı o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş a n c a k , y e n i b i r i ş l e t m e y i k u r m a y ı m o t i v e e d e n e v r e n s e l b i r d e ğ e r l e r s e t i o l m a d ı ğ ı g ö z l e n m i ş t i r . S a d e c e s a h i p o l d u ğ u i ş t e ö z g ü r o l m a d e ğ e r i y ö n ü n d e g e n e l b i r e ğ i l i m s ö z k o n u s u d u r . M o t i v a s y o n n e d e n l e r i t o p l u m d a n t o p l u m a , v e h a t t a a y n ı t o p l u m i ç i n d e k i f a r k l ı g r u p l a r a v e c i n s i y e t l e r e g ö r e d e ğ i ş m e k t e d i r . 1 0 . B a ğ ı m l ı l ı k O k u l u ’ n u n B a ğ ı m l ı S a n a y i l e ş m e A ç ı k l a m a l a r ı Ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e y a p ı s a l d ö n ü ş ü m l e r i n M a r k s i s t k a v r a m l a r l a a ç ı k l a n m a s ı E C L A ü y e s i ( E c o n o m i c C o m i s s i o n f o r L a t i n A m e r i c a ) i k t i s a t ç ı l a r ı n L a t i n A m e r i k a Ü l k e l e r i ç a l ı ş m a l a r ı i l e g ü ndeme g e l m i ş v e A . G . F r a n k t a r a f ı n d a n “ b a ğ ı m l ı l ı k ” k a v r a m ı ç e r ç e v e s i n d e t a r t ı ş ı l m ı ş t ı r . Y a k l a ş ı m ı n t e m e l i ; i s t i l a v e k o l o n i z a s y o n d ö n e m l e r i n d e n i t i b a r e n Ü ç ü n c ü D ü n y a Ü l k e l e r i n i n , d ü n y a n ı n d a h a g e l i ş m i ş b ö l g e l e r i i l e o l a n t ü mi l i ş k i l e r i n i n ( s ö m ü r g e -ticaret v e P a z a r ş a r t l a r ı n d a k i i l i ş k i l e r ) b u ü l k e l e r i n b a ğ ı m l ı l ı k l a r ı n ı o l u ş t u r d u ğ u v e g i d e r e k p e k i ş t i r d i ğ i s a v ı n a d a y a n ı r . D ü n y a ’ d a o r t a y a ç ı k a n k a s t l a ş m a , d a h a g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n m e r k e z v e b e l i r l e y i c i , d a h a a z g e l i ş m i ş b ö l g e l e r i n ç e v r e v e b e l i r l e n e n konumunda ol m a l a r ı s o n u c u d u r v e a z g e l i ş m e n i n , k e n d i n i y e n i d e n d o ğ u r a n ş a r t l a r ı s o n u c u , y a p ı s ı totolijktir. S ü r e k l i o l a r a k k e n d i i ç i n d e a z g e l i ş m e y i y e n i d e n ü r e t m e , b a ğ ı m l ı s a n a y i l e ş m e v e ç a r p ı k k a p i t a l i z m g r u b u n e n ö n e m l i s ö y l e m l e r i n i t e ş k i l e d e r . B a ğ ı m l ı l ı k o k u l u a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e b i r d e n f a z l a y a p ı n ı n v a r l ı ğ ı n a d i k k a t ç e k e r . B a ş t a ü l k e n i n b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i l e r i n i l e h i n e k u l l a n a b i l m i ş , m e r k e z ü l k e n i n ü r e t t i ğ i t e k n o l o j i n i n y u r t i ç i s a t ı ş t e m s i l c i s i , v e y a h a m m a d d e p a z a r l a y ı c ı s ı k o n u m u n d a o l a n v e g e n e l l i k l e t e k e l c i y ö n l e r i a ğ ı r b a s a n , y a b a n c ı s e r m a y e o r t a k l ı t e k e l c i b u r j u v a z i , y a n ı s ı r a g e l e n e k s e l e k o n o m i s e k t ö r ü , v e k e n t e k o n o m i s i i ç i n d e y e r a l a b i l e n , i ç p a z a r ı d e n e t l e m e y e y ö n e l i k , k ü ç ü k ö l ç e k l i b i r y e r l i i m a l a t s a n a y i b u r j u v a z i s i v a r d ı r . W E F A o k u l u n a g ö r e , b u ü l k e l e r d e b i r y a n d a n a n c a k d ı ş a r d a n i t h a l k a p i t a l i z m l e v a r o l a b i l i r k e n , ö t e y a n d a n ü l k e n i n k e n d i i ç d i n a m i k l e r i i l e o l u ş m u ş y e r l i u l u s a l b u r j u v a z i s i ü z e r i n d e b a s k ı l a y ı c ı v e g e r i l e t i c i r o l o y n a m a k t a d ı r . K ü ç ü k i m a l a t v e t i c a r e t v e y a t a r ı m k ö k e n l i b i r y a p ı y a s a h i p o l a n bu ulusal burjuvazinin i l e r l e t i c i r o l ü o l d u ğ u v a r s a y ı l ı r . F a r k l ı g ö r ü ş l e r i n f a r k l ı o r t a m l a r d a g e ç e r l i l i k l e r i o l d u ğ u n u g ö r ü y o r u z . T ü r k i y e ’ d e d e b u g ö r ü ş l e r ı ş ı ğ ı n d a b i r t a k ı m g r u p l a r ı n v a r l ı ğ ı v e g i r i ş i m c i l e r i n y e t i ş t i k l e r i k ü l t ü r e l y a p ı l a r z i h i n d e c a n l a n m a k t a d ı r . D ı ş l a n m ı ş g r u p l a r ı n , ö z e l l i k l e c u m h u r i y e t i n i l k y ı l l a r ı n d a a z ı n l ı k l a r v e d a h a s o n r a y e ş i l s e r m a y e d i y e n i t e l e n d i r i l e n g r u p l a r ı n g i r i ş i m c i l i k a l a n ı n d a g e l i ş i m i g i b i ö r n e k l e r i l e r i s ü r ü l e n g ö r ü ş l e r i n T ü r k i y e ’ d e k i ö r n e k l e r i n i t e ş k i l e t m e k t e d i r . B ö l g e l e r o l a r a k d a b a k ı l d ı ğ ı n d a T ü r k i y e ’ d e b e n z e r i k l i mv e c o ğ r a f i k o ş u l l a r a s a h i p i k e n b a z ı b ö l g e l e r i n g i r i ş i m s e l p o t a n s i y e l i n i n d a h a f a z l a o l d u ğ u g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . B u d a o b ö l g e l e r e ö z g ü k ü l t ü r e l f a r k l ı l ı k l a r ı n g i r i ş i m s e l p o t a n s i y e l e n a s ı l e t k i e t t i ğ i n i g ö s termektedir. T a r i h ç e v e b u k o n u d a k i g ö r ü ş l e r i d e i n c e l e d i k t e n s o n r a T ü r k i y e ’ d e g i r i ş i m c i p r o f i l i n i b e l i r l e m e y e y ö n e l i k ç a l ı ş m a l a r a g ö z a t a b i l i r i z . 50 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B Ö L Ü M I V Ç A L I Ş M A B U L G U L A R I 1 . Ç a l ı ş m a Y ö n t e m i T ü r k G i r i ş i m c i l e r i n i n s o s y o l o j i k p r o f i l i n i n b e l i r l e n m e s i a m a c ı y l a y a p ı l a n b u ç a l ı ş m a n e t i c e s i n d e , ç e ş i t l i t a r i h v e k a p s a m l a r d a y a p ı l m ı ş b i r ç o k a r a ş t ı r m a y a u l a ş ı l m ı ş t ı r . B u n l a r ı n t a m a m ı n a y a k ı n ı i n c e l e n m i ş o l m a s ı n a r a ğ m e n b i r k ı s m ı n a u l a ş ı l a m a m ı ş t ı r . A n c a k u l a ş ı l a m a y a n b u a r a ş t ı r m a l a r h a k k ı n d a k i b i l g i l e r k a y n a k o l a r a k k u l l a n ı l d ı k l a r ı d i ğ e r ç a l ı ş m a l a r d a n e l d e e d i l m i ş t i r . Ç a l ı ş m a m ı z d a T ü r k i y e ’ d e k i g i r i ş i m c i l e r i n s o s y o l o j i k p r o f i l i n i b e l i r l e m e e s a s a m a ç o l a r a k b e l i r l e n m i ş t i r . A n c a k b u r a d a y e n i b i r s a h a ç a l ı ş m a s ı y a p ı l m a s ı y e r i n e d a h a ö n c e y a p ı l m ı ş o l a n ç a l ı ş m a l a r ı n d e ğ e r l e n d i r m e s i y a p ı l m ı ş t ı r . B ö y l e c e s a d e c e b e l i r l i b i r z a m a n v e b ö l g e k e s i t i a l ı n m a s ı y e r i n e h e m z a m a n h e m b ö l g e h e m d e i ş l e t m e ö l ç e k l e r i a ç ı s ı n d a n ç o k f a r k l ı a r a ş t ı r m a l a r ı n b i r a r a d a g ö r ü l m e s i s a ğ l a n m ı ş t ı r . B u b i z e f a r k l ı d ö n e m v e i ç e r i k t e k i a r a ş t ı r m a l a r l a T ü r k m ü t e ş e b b i s i n i n z a m a n i ç i n d e k i g e l i ş i m i n i d e verecektir. Bu a r a ş t ı r m a l a r ı n f a r k l ı l ı k l a r ı n e l e r d i r b u n l a r a b a k a c a k o l u r s a k ; 1 . 1 . Ö l ç e k F a r k l ı l ı k l a r ı : B a z ı a r a ş t ı r m a l a r b ü y ü k v e y a o r t a ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r ü z e r i n d e y a p ı l m ı ş t ı r . B u n u n n e d e n i i s e kapital i s t g e l i ş m e y e ı ş ı k t u t a c a k o l a n ö l ç e ğ i n a n c a k b u b o y u t t a o r t a y a k o n u l a b i l e c e ğ i v a r s a y ı m ı n d a n y o l a ç ı k ı l m a s ı n d a n k a y n a k l a n m a k t a d ı r . A s l ı n d a b u d ü ş ü n c e a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n g e l i ş m e s i n d e v e k a l k ı n m a d a , i ş l e t m e ö l ç e k l e r i n i n h a n g i s i n i n d e s t e k l e n m e s i n i n v e y a k a l k ı n m a n ı n e s a s o l a r a k h a n g i b o y u t t a i ş l e t m e l e r l e g e r ç e k l e ş e c e ğ i i l e i l g i l i b i r t a r t ı ş m a n ı n ü r ü n ü d ü r . A r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı n a b a k ı l a c a k o l u r s a ; b u d ü ş ü n c e n i n ç o k d a y a n l ı ş o l m a d ı ğ ı o r t a y a ç ı k a c a k t ı r . Ç ü n k ü i ş l e t m e b o y u t l a r ı a r a s ı n d a g e ç i ş l e r a s l ı n d a y o k d e n e c e k k a d a r a z g ö r ü l m e k t e d i r . B i r ç o k b u l g u b i z e g e n e l l i k l e b ü y ü k i ş l e t m e l e r i n b ü y ü k o l a r a k o r t a ö l ç e k l i l e r i n i s e o r t a ö l ç e k l i o l a r a k k u r u l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r . A y r ı c a b ü y ü k i ş l e t m e l e r k e n d i l e r i n e b a ğ l ı b i r b ü y ü k y a n s a n a y i y i d e b e r a b e r l e r i n d e o l u ş t u r d u k l a r ı v e g ü n ü m ü z d e ç o k ö n e m l i o l a n a r a ş t ı r m a g e l i ş t i r m e f a a l i y e t l e r i n i d e g e r ç e k l e ş t i r m e d e d a h a ş a n s l ı o l d u k l a r ı n ı d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z d e b ü y ü k v e o r t a ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r i n l o k o m o t i f o l a r a k k a l k ı n m a d a b a ş ı ç e k e c e k l e r i n i s ö y l e m e l i y i z . D i ğ e r b i r a r a ş t ı r m a g r u b u i s e k ü ç ü k ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r ü z e r i n d e d u r m a k t a d ı r . A z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e k a l k ı n m a k a d a r ö n e m l i b i r k o n u i s e i s t i h d a m d ı r . B u ö l ç e k t e k i i ş l e t m e l e r i n i s t i h d a my a r a t m a b o y u t u n u n b ü y ü k o l m a s ı k ü ç ü k ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r i n ö n e m i n i a r t ı r m a k t a d ı r . G ü n ü m ü z d e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r ı n b i r ç o ğ u i s e b u ö l ç e k t e k i i ş l e t m e l e r i n d e s e r m a y e b i r i k i m i y a p a b i l e c e ğ i v e ö l ç e k l e r i n i a r t ı r a r a k g e l i ş e b i l e c e k l e r i n i o r t a y a k o y m a k t a d ı r . G e n i ş ç a p t a k i k ü m e l e ş m e l e r y o l u y l a b ü y ü k b i r e n d ü s t r i o l a r a k ü l k e e k o n o m i s i n e k a t k ı l a r ı t e k i l o l a r a k d e z a v a n t a j l a r ı n ı k ü m e l e ş m e l e r y o l u y l a b e r t a r a f e t t i k l e r i n i d e g ö s t e r m i ş t i r . G ü n ü m ü z d e G ü n e y d o ğ u A s y a ü l k e l e r i n i n k a l k ı n m a s ı n d a n e t k i l e n e r e k v e r i l m i ş b i r u n v a n o l a r a k A n a d o l u K a p l a n l a r ı t e r i m i k u l l a n ı l m a k t a d ı r . İ s t a n b u l s a n a y i s i k a r ş ı s ı n d a h e r g e ç e n g ü n b i r a z d a h a ö n e m i n i a r t ı r a n v e g e l i ş e n b u s a n a y i g r u b u h e m k a l k ı n m a d a h e m d e b ö l g e s e l g e l i ş m e y e k a t k ı l a r ı n d a d o l a y ı b i r ç o k a r a ş t ı r m a y a k o n u o l m u ş t u r . B u s a n a y i g r u b u g i r i ş i m c i l e r i i s e İ s t a n b u l b ö l g e s i n d e k i m e s l e k t a ş l a r ı n a g ö r e f a r k l ı d e ğ e r y a r g ı l a r ı n a d a s a h i p o l m a l a r ı b a k ı m ı n d a n a r a ş t ı r m a c ı l a r ı n d i k k a t i n i ç e k m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u b ü t ü n d ü n y a d a o l d u ğ u g i b i ü l k e m i z d e d e e r k e k l e r d i r . A n c a k s o n y ı l l a r d a ö z e l l i k l e K a n a d a v e A B D g i b i g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e v e b u n u n y a n ı n d a t ü md ü n y a d a ç a l ı ş m a 51 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 h a y a t ı n d a o l d u ğ u g i b i g i r i ş i m c i l i k t e d e k a d ı n l a r ı n a ğ ı r l ı ğ ı g i d e r e k a r t m a k t a d ı r . B u a ç ı d a n k a d ı n ı n g i r i ş i m c i l i k h a y a t ı n d a k i y e r i n i a r a ş t ı r a n b a z ı a r a ş t ı r m a l a r a d a b u ç a l ı ş m a m ı z d a y e r v e r i l m i ş t i r . 1 . 2 . Y ö n t e m F a r k l ı l ı k l a r ı : A r a ş t ı r m a y ö n t e m l e r i n d e d e f a r k l ı l ı k l a r g ö z l e n m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n p r o f i l l e r i n i o r t a y a k o y a n b i r ç o k a r a ş t ı r m a a n k e t y ö n t e m i n d e y o ğ u n l a ş m a k t a d ı r . B u ş e k i l d e k ı s a s ü r e d e ç o k s a y ı d a k i ş i y e u l a ş ı l a r a k d a h a g e n i ş a l a n d a n b i l g i t o p l a n m a k t a d ı r . A n c a k g e l e n b i l g i l e r i n g ü v e n i l i r l i ğ i v e a n k e t c e v a p l a r ı y l a alı n m a k i s t e n e n b i l g i l e r i n n e k a d a r ö r t ü ş e b i l d i ğ i i s e b u y ö n t e m i n z a y ı f y ö n ü n ü o l u ş t u r m a k t a d ı r . B u s a k ı n c a l a r ı n d a n d o l a y ı b a z ı a r a ş t ı r m a c ı l a r i s e y ü z y ü z e g ö r ü ş m e l e r y o l u y l a b i l g i t o p l a m a y ı d a h a u y g u n b u l m a k t a d ı r l a r . B u ş e k i l d e b e l i r l i k o n u l a r e t r a f ı n d a g ö r ü ş m e l e r y a p ı l m a k t a a n c a k s o r u c e v a p ş e k l i n d e y ü r ü t ü l m e m e k t e v e g i r i ş i m c i n i n d u r u m u n a g ö r e g ö r ü ş m e l e r d e k o n u h a k k ı n d a d a h a d e t a y l ı b i l g i e l d e e d i l e b i l e c e kş e k i l d ea y r ı n t ı y ai n i l e b i l m e k t e d i r . B uş e k i l d ey a p ı l a ng ö r ü ş m e l e r i nn e t i c e s i n d e a r a ş t ı r m a c ı t o p l a d ı ğ ı b i l g i l e r l e ç ı k a r ı m l a r y a p m a y o l u n a g i t m e k t e d i r . D i ğ e r b i r a r a ş t ı r m a y ö n t e m i i s e h a y a t h i k a y e c i l i ğ i d i r . G i r i ş i m c i l e r i n b a s ı l m ı ş h a y a t h i k a y e l e r i v e y a y ü z y ü z e g ö r ü ş m e d e e l d e e d i l e n h i k a y e l e r i n d e n g e n e l l e m e l e r e g i d i l e r e k g i r i ş i m c i l e r i n p r o f i l l e r i v e ö z e l l i k l e r i o r t a y a k o n u l m a y a ç a l ı ş ı l m a k t a d ı r . 2 . T ü r k i y e ’ d e İ l k G i r i ş i m c i l i k A r a ş t ı r m a l a r ı T ü r k i y e ’ d e g i r i ş i m c i l i k ö z e l l i k l e r i n i n b e l i r l e n m e s i n e y ö n e l i k e n e s k i ç a l ı ş m a Alec Alexander t a r a f ı n d a n 1960 y ı l ı n d a y a p ı l m ı ş t ı r . A r a ş t ı r m a İ z m i r l i 63 sanayici ü z e r i n d e y a p ı l m ı ş t ı r . A l e x a n d e r , O s m a n l ı İ m p a r a t o r l u ğ u s o n r a s ı n d a T ü r k e k o n o m i s i n i i n c e l e m i ş , s a n a y i v e t i c a r e t i n a z ı n l ı k m e s l e ğ i o l m a k t a n d e v l e t e l i y l e ç ı k a r ı l m a s ı s ü r e c i n i d i k k a t e a l a r a k 1 9 5 0 ’ l i y ı l l a r ı i z l e y e n e n d ü s t r i l e ş m e v e b u 213 s ü r e ç t e s a n a y i c i n i n k a p a s i t e s i , ö n e m i v e k ö k e n l e r i ü z e r i n d e d u r m u ş t u r . A l e x a n d e r ’ a g ö r e ; S a n a y i c i l e r i n b a b a m e s l e ğ i % 4 3 . 0 o r a n ı n d a t i c a r e t , % 1 9 . 4 o r a n ı n d a t a r ı mv e % 1 7 . 3 o r a n ı n d a k a l i f i y e i ş ç i / u s t a b a ş ı d ı r . B a b a m e s l e ğ i s a n a y i c i o l a n g u r u p s a d e c e % 8 . 3 ’ t ü r . A n c a k b u o r a n l a r o r t a v e b ü y ü k m e k a n i z a s y o ni ş l e t m e l e r i n d e , d a h a ç o k o t a ö l ç e k l i z i r a i m e k a n i z a s y o ni ş l e t m e l e r i n d e , g ö r ü l m e k t e d i r . A l e x a n d e r b u s o n u ç l a r d a n m o d e r n l e ş m e k t e o l a n , y a n i b ü y ü k ö l ç e k l i v e y a t ı r ı m m a l l a r ı g u r u b u n a y ö n e l e n b i r i k i n c i k u ş a k s a n a y i n i n g e l i ş m e k t e o l d u ğ u n u , b u n u n g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e k i n e b e n z e r b i r y a p ı l a n m a y ı i l e r i d e g ö s t e r e b i l e c e ğ i u m u d u n u t a ş ı d ı ğ ı n ı , a n c a k h e n ü z e n d ü s t r i n i n g e r e k f i n a n s , g e r e k n i t e l i k l i i ş g ü c ü v e t e k n o l o j i k y e n i l i k a ç ı s ı n d a n o l d u k ç a c ı l ı z o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r l e r . A r i f P a y a s l ı o ğ l u t a r a f ı n d a n 1 9 6 1 y ı l ı n d a D ü n y a B a n k a s ı d e s t e ğ i i l e g e r ç e k l e ş t i r i l e n d i ğ e r b i r a r a ş t ı r m a d a o y ı l l a r d a 5 0 v e d a h a f a z l a ç a l ı ş a n ı o l a n i ş l e t m e s a y ı s ı 3 6 7 ’ d i r v e b u n l a r d a h a ç o k İ s t a n b u l ( 1 9 9 ) v eİ z m i r ( 9 0 ) ç e v r e s i n d ey o ğ u n l a ş m a kü z e r e ; A d a n a , A n k a r a , B u r s av eE s k i ş e h i r ’ d e bu l u n m a k t a d ı r . A r a ş t ı r m a b u n l a r ı n y a r ı s ı n a ( 1 8 4 ) u l a ş m a y ı h e d e f l e m i ş t i r . A n c a k ç a l ı ş m a 1 3 8 i ş l e t m e 214 ü z e r i n d e g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . 215 P a y a s l ı o ğ l u ’ n u n a r a ş t ı r m a s ı n a g ö r e ; G i r i ş i m c i l e r g e n e l l i k l e z e n g i nv e g e n i ş ö l ç ü d e t i c a r e t a l a n ı n d a f a a l i y e t g ö s t e r e na i l e l e rden g e l m i ş l e r d i r . Ü ç t e b i r i ( % 3 0 ) y ü k s e k ö ğ r e n i mg ö r m ü ş v e b u n l a r ı n % 8 5 ’ i k ı s a v e y a u z u n s ü r e l e r l e y a b a n c ı ü l k e l e r d e b u l u n m u ş l a r d ı r . 1 3 8 g i r i ş i m c i d e n y a l n ı z c a b i r t a n e s i k a d ı n d ı r . 213 N e ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü D i l e k E y ü p o ğ l u , A n a d o l u S a n a y i n d e G i r i ş i m c i Ö z e l l i k l e r i 215 D i l e k E y ü p o ğ l u , A n a d o l u S a n a y i n d e G i r i ş i m c i Ö z e l l ikleri KOSGEB GGM 52 214 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 G i r i ş i m c i l e r i n b a b a l a r ı n ı n m e s l e k l e r i ; o n l a r ı n k i ş i s e l m e s l e k i y ö n e l i m l e r i n e e t k i e d e n ö n e m l i e t m e n l e r d e n b i r i o l m a n ı n y a n ı s ı r a ; g i r i ş i m i ç i n g e r e k l i o l a n s e r m a y e n i n k a y n a k l a r ı n ı v e g i r i ş i m c i l e r i n o l u ş t u r d u k l a r ı s o s y a l g r u b u n ö z e l l i k l e r i n i a y d ı n l a t m a k b a k ı m ı n d a n d a ö n e mt a ş ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b a b a l a r ı n ı n m e s l e k l e r i n e b a k ı l d ı ğ ı n d a , y a r ı s ı n ı n t ü c c a r ( 5 3 4 ) v e s a n a y i c i ( % 1 5 ) o l d u ğ u g ö r ü l ü r . B u v e r i l e r eb a k ı l a r a k T ü r k i y e ’ d es a n a y i i nö n e m l i ö l ç ü d et i c a r e t s e r m a y e s i ü z e r i n ek u r u l d u ğ u s ö y l e n e b i l i r . G i r i ş i m c i l e r i n d o ğ u my e r l e r i n e b a k ı l d ı ğ ı n d a , n e r e d e y s e ü ç t e b i r i n i n ( % 2 8 , 9 ) İ s t a n b u l d o ğ u m lu o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 1 5 , 9 ’ u i s e y u r t d ı ş ı n d a d o ğ m u ş t u r . B u v e r i l e r 1 9 6 0 ’ l a r ı n b a ş ı n d a ü l k e m i z d e k i s a n a y i c i l e r a r a s ı n d a A n a d o l u k ö k e n l i l e r i n b i r v a r l ı k g ö s t e r e m e d i k l e r i n e i ş a r e t e t m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i nö n c e k i m e s l e k l e r i n e b a k ı l d ı ğ ı n d a ; ö n e m l i b i r b ö l ü m ü n ü nd a h a ö n c e t i c a r e t l e u ğ r a ş t ı k l a r ı ( % 3 7 , 7 ) , b a b a l a r ı n ı n y a n ı n d a t i c a r e t ( % 1 1 , 6 ) v e y a s a n a y i ( % 1 3 ) i l e u ğ r a ş t ı k l a r ı s o n u c u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . P a y a s l ı o ğ l u ; Y a p t ı ğ ı a r a ş t ı r m a d a b ü y ü k s e r m a y e s a h i p l e r i n i n h e n ü z h o l d i n g l e ş m e a ş a m a s ı n d a ol d u ğ u n u v e e n b ü y ü k ş i r k e t l e r i n d a h i y ö n e t i m i n d e k a n b a ğ ı b u l u n d u ğ u n u b e l i r l e m i ş t i r . İ ş l e t m e l e r i n 216 % 5 9 , 7 ’ s i 1 9 4 6 -5 0 d ö n e m i n d e k u r u l m u ş t u r . G ü v e n ç A l p a n d e r 1 9 6 6 y ı l ı n d a ; A n k a r a , İ s t a n b u l v e İ z m i r ’ d e t o p l a m 1 0 3 i ş a d a m ı ( b a n k a c ı , t ü c c a r , s i g o r t a c ı , t a ş ı m a c ı , m a d e n c i v b . ) i l e y a p t ı ğ ı g ö r ü ş m e l e r i n a n a l i z i n i y o r u m l a m ı ş t ı r . Alpander; F i r m a l a r ı n 2 / 3 ’ ü 1 9 5 1 -6 0 a r a s ı n d a k u r u l d u ğ u n u , G i r i ş i m c i l e r i n t i p i k o l a r a k İ s t a n b u l d o ğ u m l u , 5 0 y a ş c i v a r ı n d a , k o l e j m e z u n u v e ü n i v e r s i t e o l a r a k d a i ş i d a r e s i -i ş l e t m e v e m ü h e n d i s l i ğ i t e r c i h e t m i ş , e n a z b i r y a b a n c ı d i l b i l e n ( g e n e l l i k l e F r a n s ı z c a ) o r t a s ı n ı f a i l e l e r d e n g e l m e o l d u ğ u n u , İ ş a l e m i n i n e n b ü y ü k a l ı c ı v e s a t ı c ı s ı n ı n d e v l e t o l d u ğ u n u , i ş a d a m ı n ı n g e ç m i ş i n i n ü s t d ü z e y b ü r o k r a t l ı ğ a y a d a k ü ç ü k t i c a r e t e d a y a n d ı ğ ı n ı b e l i r t i r . On a g ö r e , T ü r k İ ş a d a m l a r ı a r a s ı n d a h i ç b i r k o l e k t i f , s t a n d a r t y a d a k a l ı p l a ş m ı ş d a v r a n ı ş v e y a m o t i v a s y o n g e n e l k a b u l ü o l m a d ı ğ ı n ı v e b u n a b a ğ l ı o l a r a k T ü r k İ ş a d a m ı n ı n t o p l u m d a b e l i r l e n m i ş b i r 217 m i s y o n u ü s t l e n m e d i ğ i n i b e l i r t i r . 1 9 7 3 y ı l ı n d a D O N A L D L A V E R E B A T E S t a r a f ı n d a n y a p ı l a n a r a ş t ı r m a i s e ; 2 0 s a n a y i c i -y ö n e t i c i ü z e r i n d e y a p ı l a n b i r ç a l ı ş m a d ı r . O n a g ö r e ; T ü r k S a n a y i c i s i n i n ö n ü n d e k i ü ç e n g e l i a ş m a s ı a d a y o l d u ğ u A E T ’ y e ü l k e s i n i t a ş ı y a b i l m e s i i ç i n g e r e k l i ş a r t t ı r . B u e n g e l l e r ; a ) İ s l a m i y a p ı , b ) G e l e n e k s e l D e ğ e r ler, c) E k o n o m i k K ı s ı t l a m a l a r d ı r . E k o n o m i k k ı s ı t l a m a l a r ; f i n a n s y e t e r s i z l i k l e r i , t e k n i k b i l g i b i r i k i m i n i n y o k l u ğ u , u l u s l a r a r a s ı p a z a r l a r l a i l i ş k i l e r i n a z l ı ğ ı , g i r i ş i m c i s a y ı s ı n ı n k ı s ı t l ı l ı ğ ı v e e n ö n e m l i s i d e y ö n e t i c i 218 y o k s u n l u ğ u d u r . 3 . B ü y ü k v e O r t a Ö l ç e k l i İ ş l e t m e A n a l i z l e r i 3 . 1 . Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i 216 N e ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü N e ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü 218 N e ş e Ö z g e n , E g e b ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü KOSGEB GGM 53 217 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 E r d o ğ a n S o r a l 1 9 7 4 B u ç a l ı ş m a l a r ı n d ı ş ı n d a a r a ş t ı r m a m ı z n e t i c e s i n d e u l a ş t ı ğ ı m ı z e n k a p s a m l ı ç a l ı ş m a 1 9 7 4 y ı l ı n d a E r d o ğ a n S o r a l t a r a f ı n d a n y a p ı l a n ı d ı r . S o r a l i k i y ı l s ü r e n b u ç a l ı ş m a s ı n d a t a r ı m , s a n a y i v e m a l i a l a n d a f a a l i y e t g ö s t e r e n b ü y ü k i ş l e t m e l e r i a r a ş t ı r m ı ş t ı r . 1 8 2 s a n a y i i ş l e t m e s i ( 1 0 7 M a r m a r a , 3 8 E g e , 1 8 O r t a A n a d o l u , 9 G ü n e y d o ğ u , 6 K a r a d e n i z , 4 D o ğ u A n a d o l u b ö l g e s i n d e n ) , 2 1 t a r ı m i ş l e t m e s i , 2 1 b a n k a v e s i g o r t a i ş l e t m e s i ü z e r i n e y a p ı l m ı ş t ı r . S a n a y i i ş l e t m e l e r i 5 0 v e d a h a f a z l a i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t m e l e r d e , t a r ı m d a 5 0 0 0 h e k t a r ü z e r i n d e k i v e b a n k a c ı l ı k a l a n ı n d a i s e k r i t e r b e l i r l e m e d e n 2 1 i ş l e t m e ü z e r i n d e a n k e t ç a l ı ş m a s ı y a p ı l m ı ş t ı r . A y r ı c a S o r a l , D İ E s a y ı m b i l g i l e r i n d e n d e y a r a r l a n m ı ş t ı r . B u b a k ı m d a n b a z ı b ö l ü m l e r d e v e r i l e n s a y ı a n k e t y a p ı l a n i ş l e t m e s a y ı s ı n ı a ş m a k t a d ı r . K u r u l u ş y ı l l a r ı n a g ö r e i ş l e t m e l e r ( S o r a l ) T a r ı m % Sanayi% ---- 1900 80 20 Mali kesim% --- 1901-1910 --- ---- ---- --- 1911-1920 92,31 7,69 --- 26 1921-1930 16,22 64,86 18,70 37 1931-1940 4,84 91,93 3,23 62 1941-1950 0,65 96,75 2,60 154 1951-1960 10,75 87,96 1,29 465 1961-1969 12,72 86,57 0,71 283 K u r u l u ş y ı l ı 54 T e ş . S a y ı s ı 120 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K u r u l u ş y ı l ı ---- 1900 B u d ö n e m d e a r a ş t ı r m a y a g ö r e 1 2 0 i ş l e t m e k u r u l m u ş v e b u n l a r ı n % 8 0 ’ i t a r ı m i ş l e t m e s i d i r . B u d ö n e m d e t a r ı m d a n s a n a y i v e m a l i k e s i m e g e ç i ş o l m a m ı ş t ı r . T ü c c a r l ı k t a n s a n a y i y e g e ç i ş v a r d ı r . 1901-1910 S o r a l ’ a g ö r e b u d ö n e m d e k u r u l a n i ş l e t m e y o k t u r . 1911-1920 2 6i ş l e t m ek u r u l m u ş t u r . B u n l a r ı n% 9 2 , 3 1 ’ i t a r ı mi ş l e t m e s i d i r . T a r ı m k e s i m i n d e n s a n a y i v e m a l i k e s i m e g e ç i ş y o k t u r . S a n a y i c i l e r i n ö n c e k i m e s l e k l e r i t ü c c a r l ı k v e m e m u r i y e t t i r . 1921-1930 3 7 t e ş e b b ü s k u r u l m u ş . % 6 2 , 1 6 ’ s ı s a n a y i k e s i m i d i r . S a n a y i c i l e r i n ö n c e k i m e s l e k l e r i ; M e s l e k s i z , T ü c c a r , e s n a f , m e m u r , s e r b e s t meslek. 1931-1940 D e v l e t m e m u r i y e t i n d e n m ü t e ş e b b i s l i ğ e a k ı n o l d u ğ u b i r d ö n e m d i r . B u d a d e v l e t ç i l i ğ i n ö z e l k e s i m i k ı s ı t l a d ı ğ ı d e ğ i l b i l a k i s t e ş v i k e d i c i o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . 1941-1950 S a v a ş y ı l l a r ı v e v a r l ı k v e r g i s i d ö n e m i d i r . B u d ö n e m d e d e t ü c c a r l ı k v e m e m u r i y e t m ü t e ş e b b i s l i ğ e g e ç i ş m e s l e k l e r i d i r . 1951-1960 T i c a r i f a a l i y e t l e r g e l i ş m i ş t i r . T i c a r e t , t a r ı mv e d i ğ e r k e s i m l e r d e s e r m a y e b i r i k i m i n i n y o ğ u n l a ş t ı ğ ı b i r d ö n e m d i r . B u d ö n e m d e t a r ı mk e s i m i n d e n s a n a y i y e g e ç i ş b a ş l a m ı ş t ı r . B u n u n n e d e n i d e ş e h i r l e ş m e i l e t a r ı m ü r ü n l e r i t a l e b i n i n a r t m a s ı v e t a r ı m s a l a l t y a p ı n ı n g e l i ş m e s i d i r . T e ş e b b ü s l e r i n k u r u l u ş y ı l l a r ı n a g ö r e m ü t e ş e b b i s l e r i n ö n c e k i m e s l e k l e r i Kurulu ş y ı l l a r ı ---1900 T ü c c San. ar ci % % 19,1 --7 Ser. Ç i f t . Meslek % % --- --- Me mur % 10,8 3 Esna f Zan. kar % Mes .siz % --- --- % 70,0 0 T e ş . S a y ı s ı 120 19011910 --- --- --- --- --- --- --- --- --- 19111920 3,85 --- --- --- 3,85 --- --- 92,3 0 26 19211930 27,0 3 --- --- 2,70 10,8 1 27,0 3 --- 32,4 3 37 19311940 3,23 1,61 --- --- 74,1 9 --- 1,61 19,3 6 62 19411950 35,7 1 --- --- 4,55 31,1 7 6,49 --- 22,0 8 154 19511960 18,9 2 4,30 5,16 6,45 18,9 3 --- 1,51 44,7 3 465 19611969 22,9 7 0,35 4,24 13,0 8 26,1 5 4,59 --- 28,6 2 283 239 21 36 75 280 33 Topla m (adet) 55 8 455 1.14 7 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Y ü z d e (%) 20,8 1,83 3 3,14 24,4 6,54 2,88 1 0,7 39,6 100 7 T ü r k i y e ’ d e , Y u n a n i s t a n v e P a k i s t a n ’ ı n a k s i n e k ü ç ü k e n d ü s t r i v e z a n a a t k a r l ı k t a n b ü y ü k e n d ü s t r i y e g e ç i ş y o k d e n e c e k k a d a r a z d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b a b a m e s l e ğ i ; t ü c c a r % 3 7 , 2 3 , s a n a y i c i % 1 4 , 1 2 , ç i f t ç i % 1 9 , 4 4 , s e r b e s t m e s l e k % 5 , 6 7 , memur %10,29, esnaf %9,85, zanaatkar %3,4. S o r a l ’ a g ö r e ; g e l i ş m i ş ü l k e l e r i n u l a ş t ı k l a r ı a ş a m a d a g e l e n e k s e l e n d ü s t r i l e r g i t t i k ç e ö n e m l e r i n i y i t i r m e k t e d i r . K ü ç ü k s e r m a y e l e r l e k u r u l a b i l e n v e k a l ı p l a ş m ı ş b i r t e k n o l o j i y i u y g u l a y a n b u t ü r t e ş e b b ü s l e r i n e k o n o m i k g e l i ş m e y e k a t k ı l a r ı n i s b i o l a r a k a z a l m a k t a d ı r . S e k t ö r v e A l t S e k t ö r l e r i t i b a r i y l e Y a ş G r u p l a r ı n a G ö r e G i r i ş i m c i l e r i n D a ğ ı l ı m ı Y a ş G r u p l a r ı S e k t ö r l e r 20- Topla G i r i ş i m c i S a y ı s ı 31-40 % 41-50 % 51-60 % 61 + % -- 53,85 23,84 22,31 -- 100 130 1,08 36,56 30,64 23,12 8,60 100 186 K a ğ ı t -- 33,34 33,33 33,33 -- 100 69 K a u ç u k -- -- 100 -- -- 100 24 Kimya -- 10,62 54,87 34,51 -- 100 113 Metalden D ı ş ı İ m a l a t -- 0,70 53,15 34,26 11,89 100 143 -- 23,94 58,45 6,34 11,27 100 142 Makine 6,80 10,68 22,32 21,36 38,83 100 103 T a r ı m 5,55 27,78 44,44 5,56 16,67 100 216 -- 4,76 33,33 47,62 14,29 100 21 21 G i r i ş i m c i l e r %1, 83 280 %24,4 482 %42,0 236 %20,5 128 %11,1 30 % G ı d a Giyim Demir-ç e l i k Mali Kesim 1 2 8 m % 6 1.147 %100 Y a ş a m l a r ı n ı n b ü y ü k k ı s ı m l a r ı n ı g e ç i r d i k l e r i b ö l g e l e r i t i b a r i y l e G i r i ş i m c i l e r O r t a K u z e y A n a d o l u B ö l g e s i : %10,55 E g e B ö l g e s i : %17,70 M a r m a r a B ö l g e s i : %56,23 K a r a d e n i z B ö l g e s i : %8,02 O r t a D o ğ u A n a d o l u B ö l g e s i : --% O r t a G ü n e y A n a d o l u B ö l g e s i : %5,14 A k d e n i z B ö l g e s i : %2,09 56 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K u z e y d o ğ u A n a d o l u B ö l g e s i : %0,09 G ü n e y d o ğ u A n a d o l u B ö l g e s i : %0,16 S o r a l ’ a g ö r e ; S a m s u n ç ı k ı ş n o k t a s ı a l ı n ı p T ü r k i y e H a r i t a s ı ü z e r i n d e k u z e y d e n g ü n e y e i n d i r i l e c e k b i r d i k m e n i ns a ğ ı n a d ü ş e n ü l k e t o p r a k l a r ı ü z e r i n d e y a ş a m ı n ı nb ü y ü k k ı s m ı n ı s ü r d ü r m ü ş y a d a s ü r d ü r m e k t e o l a n m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n t o p l a mm ü t e ş e b b i s l e r e o r a n ı s a d e c e % 7 d o l a y l a r ı n d a d ı r . T ü r k i y e ’ n i n y a r ı s ı k a p i t a l i s t s ü r e c i n d ı ş ı n d a d ı r . İ ş l e t m e l e r i n h u k u k i s t a t ü s ü ; % 1 9 , 8 8 Ş a h ı s İ ş l e t m e s i , % 7 , 3 2 A d i O r t a k l ı k , % 3 8 , 4 5 A n o n i m Ş i r k e t , % 6 , 7 1 K o l l e k t i f Ş i r k e t , % 2 4 , 1 5 L i m i t e d ş i r k e t , % 0 , 9 6 K o o p e r a t i f . S e r m a y e n i n K a y n a ğ ı ; % 6 8 , 1 8 Ö z k a y n a k . S e r m a y e n i n s a ğ l a n ı ş ş e k l i ; % 4 , 0 1 M ü l k s a t a r a k , % 5 5 , 2 7 A i l e d e n , % 8 , 5 4 M i r a s . S o r a l ’ ag ö r e ;T ü r kM ü t e ş e b b i s l e r i d a ra i l eç e v r e s i n i nd ı ş ı n ah e n ü zç ı k a m a m ı ş l a r d ı r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n ç o ğ u n u n b a ş l a n g ı ç s e r m a y e s i n i a i l e f o n l a r ı n d a n s a ğ l a d ı k l a r ı g i d e r e k t i c a r i f a a l i y e t l e r l e g e l i ş t i r d i k l e r i s e r m a y e l e r i n i n e n d ü s t r i k e s i m i n e a k t a r d ı k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . İ ş l e t m e l e r d e k i d e p a r t m a n l a r ; % 8 7 Ü r e t i m , % 7 4 P a z a r l a m a , % 7 4 İ d a r e , % 7 8 M a l i K e s i m , % 3 3 A r a ş t ı r m a b ö l ü m l e r i . G i r i ş i m c i l e r i n ö ğ r e n i m d u r u m u ; % 1 , 9 2 T a h s i l s i z , % 4 , 0 1 İ l k o k u l , % 3 , 0 5 O r t a O k u l , % 3 4 , 7 9 L i s e , % 5 6 , 2 3 Ü n i v e r s i t e . Ö ğ r e n i m D e r e c e s i A r a ş t ı r m a B ö l ü m ü n e S a h i p G i r i ş i m c i l e r Tahsilsiz --- İ l k --- Orta 0,90 Lise 13 Ü n i v . Y ü k . O k u l 86,10 G i r i ş i m c i l e r i n % 2 7 , 2 8 ’ i t e m e l e ğ i t i m l e r i n i n d ı ş ı n d a b i r m e s l e k i e ğ i t i m d e n g e ç m i ş l e r d i r . B u n l a r ı n % 5 4 , 7 8 ’ i T ü r k i y e ’ d e , % 5 , 4 1 ’ i A B D ’ d e , % 6 , 0 5 ’ i F r a n s a , % 3 , 1 8 ’ i İ n g i l t e r e v e % 1 2 , 1 ’ i A l m a n y a ’ d a e ğ i t i m a l m ı ş l a r d ı r . G i r i ş i m c i l i k F i k r i n i n D o ğ u ş u n a e t k e n o l a n F a k t ö r l e r ; C e v a p s ı z %1,74 Tahsil %11,51 E ğ i t i m v e T e c r ü b e %9,68 Seyahat %4,88 D i ğ e r İ ş A d a m l a r ı i l e İ l i ş k i l e r %10,55 Y a k ı n A k r a b a l a r ı n E t k i s i %31,57 T e s a d ü f l e r %6,8 Ş a h s i M e n f a a t , İ n s i y a t i f , Y a p ı c ı l ı k %20,92 D i ğ e r %2,35 57 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 S o r a l ’ a g ö r e g i r i ş i m c i l i k ; t e m e l ö ğ r e n i m k a d e m e l e r i n d e b a ş a r ı g ö s t e r e m e y e n v a r l ı k l ı a i l e ç o c u k l a r ı n ı n i l g i d u y d u k l a r ı b i r m e s l e k o l a r a k g ö r ü n m e k t e d i r . T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n d e g ö r ü l e n b i r ö z e l l i k ; t e m e l ö ğ r e n i m i n m ü t e ş e b b i s l i k f i k r i n i n d o ğ u ş u n da ö n e m l i b i r e t k e n o l a r a k g ö r ü n m e s i d i r . D e v l e t m e m u r i y e t i n i n m ü t e ş e b b i s y e t i ş t i r m e k t e ö n e m l i b i r k a y n a k o l m a s ı i l e b u b u l g u a r a s ı n d a b i r i l i ş k i k u r u l a b i l i r . M ü t e ş e b b i s l e r e , b a ş a r ı l ı b i r m ü t e ş e b b i s o l m a k i ç i n g e r e k l i f a k t ö r l e r i ö n e ms ı r a s ı n a g ö r e s ı r a l a m a l a r ı i s t e n m i ş t i r . C e v a p l a r d a t e c r ü b e b i r i n c i s ı r a d a v e d a h a s o n r a s ı r a s ı y l a t a h s i l e ğ i t i m v e s e y a h a t e t m e k g i b i f a k t ö r l e r s ı r a l a n m ı ş t ı r . S o r a l b u d u r u m u , y a n i t e c r ü b e n i n b i r i n c i s ı r a d a gelmesini T ü r k m ü t e ş e b b i s l e r i n i n s t a t i k m ü t e ş e b b i s t i p i n i n p s i ş i k e ğ i l i m l e r i n i t a ş ı d ı k l a r ı ş e k l i n d e y o r u m l a m a k t a d ı r . B u d u r u m u m ü t e ş e b b i s l e r i n S c h u m p e t e r ’ i n d i n a m i k m ü t e ş e b b i s t i p i n e g ö r e o l d u k ç a u z a k o l d u ğ u n u v u r g u l a m a k t a d ı r . Ü r ü n Ç e ş i t l e n d i r m e s i A B D ’ d e F e d e r a l T r a d e C o m m i s s i o n ’ u n y a p t ı ğ ı b i r a r a ş t ı r m a , t e ş e b b ü s l e r i n % 2 8 ’ i n i n 1 9 5 4 ’ t e y a t ı r ı m l a r ı n ı n b ü y ü k k ı s m ı n ı y e n i m a l l a r ı n ü r e t i l m e s i n e y a p t ı k l a r ı , 1 9 5 6 ’ d a b u o r a n ı n % 3 3 ’ l e r e ç ı k t ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . Y e n i m a l l a r ı p i y a s a y as ü r ü py e n i i h t i y a ç l a r y a r a t m a k , g i d e r e kp i y a s a l a r ı n 219 g e n i ş l e m e s i n i s a ğ l a m a k , k a p i t a l i s t ü r e t i m ş e k l i n i n ö n e m l i k a r a k t e r i s t i k l e r i n d e n b i r i n i t e ş k i l e d e r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n % 7 1 , 4 ’ ü n ü n ü r e t m e k t e o l d u k l a r ı m a l l a r k e n d i l e r i i ş h a y a t ı n a a t ı l m a d a n T ü r k i y e ’ d e ü r e t i l m e k t e d i r . S a d e c e m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n % 1 8 , 6 7 ’ s i n i n ü r e t m e k t e o l d u k l a r ı m a l l a r ı n d a h a ö n c e T ü r k i y e ’ d e ü r e t i l m e y e n m a l l a r o l d u k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . S o r a l , T ü r k i y e ’ d e t e m e l e n d ü s t r i l e r i n k u r u l m a d a n g e r ç e k a n l a m d a b i r k a l k ı n m a d a n s ö z e d i l e m e y e c e ğ i n i , s a n a y i l e ş m e n i nü r e t i mm a l l a r ı v e a r a m a l l a r ı ü r e t e n t e m e l e n d ü s t r i l e r i n k u r u l m a s ı i l e m ü m k ü n o l a c a ğ ı n ı b e l i r t m e k t e d i r . Y e n i Y a t ı r ı m E ğ i l i m l e r i B u l u n d u ğ u s e k t ö r i ç i n d e y e n i y a t ı r ı m l a r y a p ı p y e n i b i r i ş k u r m a y ı d ü ş ü n e n m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n o r a n ı % 4 2 , 1 1 ’ d i r . Y e n i b i r i ş k u r m a y ı d ü ş ü n m e y e n l e r i n % 9 2 , 4 7 ’ s i n i n v e r d i ğ i c e v a p i s e i ş l e r i n i t a t m i n k a r b u l d u k l a r ı o l m u ş t u r . S o r a l b u d u r u m u k a l k ı n m a i ç i n b i r s o r u n o l a r a k g ö r m e k t e d i r . F a r k l ı b i r s e k t ö r d e y a t ı r ı m l a r a g i d i p y e n i b i r i ş k u r m a y ı d ü ş ü n e n m ü t e ş e b b i s l e r i n o r a n ı i s e % 1 8 , 8 3 ’ t ü r . F a r k l ı s e k t ö r o l a r a k s e ç i l e n a l a n l a r d a i s e t i c a r e t v e h i z m e t l e r k e s i m i ö n c e l i k l i d i r . M ü l a k a t y a p ı l a n s a n a y i c i l e r i n b i r k ı s m ı t i c a r e t t e n s a n a y i y e g e ç m e n i n b ü y ü k b i r y a n ı l g ı o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e d i r l e r . S o r a l ’ a g ö r e T ü r k i y e h e n ü z t i c a r e t k a p i t a l i z m i n i y a ş a m a k t a d ı r . B u e v r i m s e l s ü r e ç t e b i r s o n r a k i a d ı m e n d ü s t r i k a p i t a l i z m i d i r . S o r a l ’ a g ö r e T ü r k i y e ’ d e t i c a r e t b a n k a c ı l ı ğ ı g e l i ş m i ş t i r . A n c a k s a n a y i b a n k a c ı l ı ğ ı n d a g e l i ş m e g ö r ü l m e m i ş t i r . T e m e l e n d ü s t r i s i n i k u r m a k z o r u n d a o l a n T ü r k i y e ’ n i n s e r m a y e y o ğ u n b u a l a n l a r d a y a t ı r ı m y a p m a s ı i s e b u f a i z k o ş u l l a r ı n d a m ü m k ü n g ö r ü n m e m e k t e d i r . 219 E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i 58 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Kalifiye Personel Durumu M ü t e ş e b b i s l e r i n % 6 3 , 4 7 ’ s i a r a d ı k l a r ı k a l i f i y e i ş ç i v e t e k n i k p e r s o n e l , a y n ı ş e k i l d e % 4 7 ’ s i d e y ö n e t i c i b u l a m a d ı k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e r d i r . M ü t e ş e b b i s l e r i n Ç o c u k l a r ı M ü t e ş e b b i s l e r i n ç o ğ u n l u ğ u ç o c u k s a h i b i d i r v e % 6 2 , 5 ’ i ç o c u k l a r ı n ı n i ş l e r i n i d e v a me t t i r m e s i n i , % 3 1 , 9 ’ u i s e b i r m e s l e k s a h i b i o l m a l a r ı n ı i s t e m e k t e d i r . Ç o c u k l a r ı n ı n d e v l e t m e m u r u v e p o l i t i k a c ı o l m a s ı n ı i s t e y e n ç ı k m a m ı ş t ı r . T e ş e b b ü s İ ç i n d e k i D u r u m l a r ı n a G ö r e M ü t e ş e b b i s l e r G ü n ü m ü z ü n t e ş e b b ü s ü b i r y a d a b i r k a ç k i ş i n i n m a l s a h i b i n d e b u l u n d u ğ u i ş l e t m e l e r o l m a k t a n ç ı k m ı ş t ı r . M a l s a h i p l i ğ i v e y ö n e t i c i l i ğ i n a y n ı k i ş i n i n e l i n d e y o ğ u n l a ş t ı ğ ı t e ş e b b ü s l e r e , g ü n ü m ü z d e d a h a ç o k a z g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e r a s t l a n m a k t a d ı r v e b u i ş l e t m e l e r i n ç o ğ u k a p a l ı a i l e ç e v r e s i n i n d ı ş ı n a 220 t a ş a m a d ı k l a r ı n d a n b u n l a r a a i l e i ş l e t m e l e r i d e n d i ğ i g ö r ü l ü r . A i l e İ ş l e t m e l e r i n i n s a k ı n c a l a r ı A k r a b a v e d o s t l a r ı n k a y r ı l m a s ı O t o r i t e n i n t e k m e r k e z d e t o p l a n m a s ı Babaerkilik: İ ş v e r e n -i ş ç i i l i ş k i l e r i n d e g ö r ü l e n b u d u r u m , m ü t e ş e b b i s i n i ş ç i l e r i n e b i r b a b a n ı n ç o c u k l a r ı n a b a k ı ş ı ş e k l i n d e t e z a h ü r e d e r . Tutuculuk: g e r e k l i d e ğ i ş i m l e r i n y a p ı l a m a m a s ı . G e l i ş m i ş k a p i t a l i s t ü l k e l e r d e b u g ü n , S c h u m p e t e r ’ i n b i r e y c i m ü t e ş e b b i s i y e r i n i k u r u m s a l l a ş m ı ş m ü t e ş e b b i s e b ı r a k m ı ş t ı r . G ü n ü m ü z ü n y e n i b u l u ş l a r ı g e r ç e k l e ş t i r e n m ü t e ş e b b i s i t e s a d ü f l e r i n o r t a y a ç ı k a r d ı ğ ı b i r y ı l d ı z d e ğ i l d i r . T e ş e b b ü s i ç i n d e s ü r d ü r ü l e n s ü r e k l i b i l i m s e l a r a ş t ı r m a l a r t e s a d ü f l erin yerini 221 a l m ı ş v e y e n i l i k t e ş e b b ü s i ç i n d e k u r u m s a l l a ş m ı ş t ı r . M a l s a h i b i m ü t e ş e b b i s i ç i n t e ş e b b ü s t e i s t i k r a r l ı v e s ı h h a t l i b i r b ü y ü m e t e m e l h e d e f t i r . K a p i t a l i s t i k e y l e m l e r i n d e k ı s a d ö n e m k a r m o t i f i e g e m e n d i r . K a r a r l a r ı n d a r i s k u n s u r u b ü y ü k a ğ ı r l ı k t a ş ı r . Ç e k i n g e n ve tutucudur. T e ş e b b ü s t e k i d u r u m l a r ı n a g ö r e M ü t e ş e b b i s l e r T e ş e b b ü s ü n i ç i n d e k i d u r u m l a r ı M ü t e ş e b b i s l e r i n D a ğ ı l ı m l a r ı ( % ) Kurucu 7,06 Sermayedar 1,04 İ d a r e c i 20,70 Kurucu-Sermayedar 0,17 Kurucu-İ d a r e c i 1,16 Sermayedar-İ d a r e c i 20,79 220 221 E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i 59 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Kurucu-Sermayedar-İ d a r e c i 49,08 S o r a l ’ a g ö r e ; b u o l g u T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n ü n b ü y ü k b i r g e ç m i ş e s a h i p o l m a d ı ğ ı n ı g ö s t e r i r . Ö z e l t e ş e b b ü s ü m ü z d e k u ş a k t a n k u ş a ğ a b ü y ü k ö l ç ü d e b i r g e ç i ş g e r ç e k l e ş m e m i ş t i r . Y e r l e ş m i ş k ö k l ü g e l e n e k l e r i n b u l u n d u ğ u s ö y l e n e m e z . İ ş A d a m l a r ı n ı n F o n k s i y o n l a r ı İ ş a d a m l a r ı m ı z s a y ı l a n f o n k s i y o n l a r d a n s a d e c e i l k d ö r d ü n ü ö n e m l i b u l m u ş l a r d ı r . İ ş a l a n l a r ı n d a i m k a n l a r ı v e f ı r s a t l a r ı t e s p i t e t m e k ( m a l s a h i b i % 1 3 , y ö n e t i c i % 2 4 ) İ ş a d a m l a r ı m ı z ı n b i r i n c i o l a r a k s e ç t i ğ i f o n k s i y o n d u r . T e ş e b b ü s t e i ş a k ı m ı n ı p l a n l a m a k ( m a l s a h i b i % 1 3 , y ö n e t i c i % 2 4 ) S ö z k o n u s u f o n k s i y o n i k i n c i d e r e c e d e ö n e m l i g ö r ü l m ü ş t ü r . Y ö n e t i c i m ü t e ş e b b i s l e r i m i z h e r n e k a d a r e n ü s t d ü z e y d e k a r a r v e r m e y e t k i s i n e s a h i p o l d u k l a r ı n ı s ö y l e s e l e r b i l e b u y e t k i y i t e ş e b b ü s i ç i s o r u n l a r ı nç ö z ü m ü n d ek u l l a n d ı k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . B um ü t e ş e b b i s l e r i nt e ş e b b ü s ü n b ü y ü m e s i y l e i l g i l i k a r a r l a r ı n a l ı n m a s ı n d a a y n ı e t k i n l i ğ e s a h i p o l m a d ı k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . B u o l g u y ö n e t i c i m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n k e n d i l e r i n i b i r ö l ç ü d e m e m u r s t a t ü s ü i ç i n d e g ö r d ü k l e r i ş e k l i n de yorumlanabilir. İ ş b ö l ü m ü n ü s a ğ l a m a k ( m a l s a h i b i % 1 3 , y ö n e t i c i % 2 4 ) A s l ı n d a g ü n ü m ü z d e b u i ş m ü t e ş e b b i s l i k f o n k s i y o n u o l a r a k a l g ı l a n m a s ı ş a ş ı r t ı c ı d ı r . Ç ü n k ü i ş 222 b ö l ü m ü n ü m ü t e ş e b b i s d e ğ i l ü r e t i m a r a ç l a r ı b e l i r l e m e k t e d i r . T e ş e b b ü s ü y ö n e t m e k ( m a l s a h i b i % 1 3 , y ö n e t i c i % 2 4 ) D ö r d ü n c ü d e r e c e d e ö n e m l i g ö r ü l m ü ş t ü r . T e ş e b b ü s t e o r g a n i z a s y o n u s a ğ l a m a k T e k n o l o j i y i s e ç m e k Ü r e t i m v e f i y a t p o l i t i k a s ı n ı s a p t a m a k M ü t e ş e b b i s l e r e G ö r e S o r u n l a r M ü t e ş e b b i s l e r e s o r u n l a r ı n ı n n e l e r o l d u ğ u s o r u l m u ş v e m ü t e ş e b b i s l e r i n v e r d i ğ i c evaplar ve m ü t e ş e b b i s l e r i n y ü z d e l e r i a ş a ğ ı d a v e r i l m i ş t i r . A ş ı r ı r e k a b e t i n a z a l t ı l m a s ı ( % 3 2 ) R e k a b e t i n f a z l a o l m a s ı n ı n b ü y ü m e k o n u s u n d a e n g e l o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e l e r v e b u n l a r ı n b ü y ü k 223 k ı s m ı y ö n e t i c i k o n u m u n d a k i l e r d i r . İ t h a l e d i l e n r a k i p m a l l a r a y ü k s e k g ü m r ü k v e r g i s i u y g u l a n m a s ı ( % 2 7 ) B u d u r u mo y ı l l a r d a u y g u l a n a n i t h a l i k a m e c i s a n a y i p o l i t i k a s ı i l e i l g i l i d i r . İ t h a l e d i l e n t e ç h i z a t v e h a m m a d d e y e d ü ş ü k v e r g i u y g u l a n m a l ı d ı r . ( % 6 5 ) İ ş ç i s e n d i k a l a r ı n ı n k o n t r o l a l t ı n a a l ı n m a s ı ( % 4 0 ) V e r g i y ü k ü n ü n a z a l t ı l m a s ı ( % 3 9) İ h r a c a t i ç i n s ü b v a n s i y o n v e r i l m e s i ( % 4 8 ) 222 223 E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i sleri 60 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K a n u n l a r ı n a y r ı c a l ı k t a n ı n m a d a n k u l l a n ı l m a s ı ( % 6 7 ) İ ş h a y a t ı n ı i l g i l e n d i r e n m e v z u a t ı n c i d d i e t ü d l e r e d a y a n d ı r ı l a r a k h a z ı r l a n m a s ı ( % 7 0 ) v e M e v z u a t ç ı k a r ı l m a d a n i ş h a y a t ı n ı n f i k r i n i n a l ı n m a s ı ( % 8 0 ) R a k i p l e r e Y ö n e l i k Y ö n t e m l e r i T e ş e b b ü s f a a l i y e t i b a k ı m ı n d a n ö n d e o l m a k ( % 5 1 ) R a k i p l e r i n i g ö r m e z l i k t e n g e l m e k ( % 4 ) R a k i p i ş l e t m e l e r e s a h i p o l m a k ( % 0 ) b u g ö r ü ş i l g i g ö r m e m i ş t i r . F i y a t r e k a b e t i i l e s a f d ı ş ı e t m e k ( % 1 6 ) K a l i t e d e ü s t ü n l ü k s a ğ l a y a r a k m ü c a d e l e e t m e k ( % 8 1 ) Mal i y e t l e r i d ü ş ü r e r e k r a k i p l e r i s a f d ı ş ı e t m e k ( % 4 6 ) İ h r a c a t V e r i l e r i M ü t e ş e b b i s l e r i n % 1 , 1 3 ’ ü s o r u y a c e v a p v e r m e m i ş t i r . % 8 5 , 1 8 ’ i i h r a c a t y a p m ı y o r , % 1 3 , 6 9 ’ u ihracatta bulunuyor. S o r a l ’ a g ö r e ; m ü t e ş e b b i s l e r i n ç o ğ u d ı ş p a z a r l a r a m a l s a t a m ı y o r . B u n u n n e d e n i d ı ş p a z a r l a r ı n i s t e d i ğ i f i y a t t a m a l ü r e t e m e y i ş l e r i d i r . T e k n o l o j i k a ç ı d a n v e ü r e t i m k a p a s i t e l e r i b a k ı m ı n d a n k a l i t e l i v e u c u z m a l ü r e t e c e k d ü z e y e u l a ş m ı ş b a z ı a l t s e k t ö r l e r d e k i t e ş e b b ü s l e r i m i z i n b i l e k u l l a n d ı k l a r ı i n p u t l a r a ö d e d i k l e r i f i y a t l a d ü n y a p a z a r l a r ı n a g i r e b i l m e l e r i o l a n a k d ı ş ı d ı r . İ h r a c a t y a p a n m ü t e ş e b b i s l e r i m i z d e n b i r k ı s m ı y a p t ı k l a r ı i h r a c a t ı g ö s t e r m e l i k o l a r a k n i t e l e n d i r m i ş l e r d i r . S ö z k o n u s u i h r a c a t ı , d e v l e t e v e r d i k l e r i t a a h h ü d ü y e r i n e g e t i r m e k i ç i n y a p t ı k l a r ı n ı v e h e r d e f a s ı n d a z a r a r e t t i k l e r i n i b e l i r t e n b a z ı m ü t e ş e b b i s l e r i m i z e k o n o m i m i z d e k i m a l i y e t y a p ı s ı i l e t e m e l k e s i m l e r d e ç a l ı ş a n ö z e l t e ş e b b ü s ü m ü z i ç i n i h r a c a t t a b u l u n m a k i m k a n ı n ı n ç o k s ı n ı r l ı o l d u ğ u n u i f a d e e t t i l e r . S o r a l ’ a g ö r e ; T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü , c u m h u r i y e t d ö n e m i n d e g ö r d ü ğ ü a ş ı r ı h i m a y e i l e sunni t e n e f f ü s l e y a ş a t ı l m a y a ç a l ı ş ı l a n p r e m a t ü r e b i r ç o c u k d u r u m u n d a d ı r . E k o n o m i k k a l k ı n m a y ı s a ğ l a y a c a k n e s e r m a y e y e v e d a h a ö n e m l i s i n e d e t e k n i k b i l g i y e s a h i p t i r . Y a ş G r u p l a r ı v e E ğ i t i m D u r u m l a r ı n a G ö r e M ü t e ş e b b i s l e r E Ğ İ T İ M D U R U M U Y a ş G r u p l a r ı Tahsils iz % İ l k % Orta % Lise % 33,33 28,57 30,91 40,25 53,13 399 %34,7 9 20-30 31-40 41-50 51-60 61 + ----2,49 --7,82 --4,29 4,98 --7,82 ----4,77 4,66 0,76 M ü t . S a y ı s ı v e % 22 %1,92 46 %4,01 35 %3,05 Ü n i v e r site % 66,67 67,14 56,85 55,09 30,47 645 %56,2 3 Topla m % 100 100 100 100 100 M ü t . Sa y ı s ı 21 280 482 236 128 1147 %100 M ü t e ş e b b i s l e r i M o t i v e E d e n F a k t ö r l e r 61 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 M ü t e ş e b b i s l e r e k e n d i l e r i n e s u n u l a n u n s u r l a r d a n h a n g i s i n i n m o t i v e e t t i ğ i s o r u l m u ş v e b u n l a r d a n ü ç ü n ü s ı r a l a m a l a r ı i s t e n m i ş t i r . Kazan ç a r z u s u , K a r s a i k i M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n % 6 4 ’ s i k a r s a i k i n i b i r i n c i f a k t ö r o l a r a k s e ç m i ş l e r d i r . Y a ş g r u p l a r ı n a g ö r e d a ğ ı l ı m 20-30 31-40 41-50 51-60 61+ 100 74,64 60,37 60,59 57,81 y a ş i l e r l e d i k ç e k a r s a i k i n i n ö n e m i n i y i t i r d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r. B a ş a r ı y a u l a ş m a k d u y g u s u M ü t e ş e b b i s l e r i m i z % 3 5 , 9 2 ’ s i i k i n c i d e r e c e d e ö n e m l i b u l m u ş l a r d ı r . Y a ş g r u p l a r ı n a g ö r e d a ğ ı l ı m 20-30 31-40 41-50 51-60 61+ 42,86 48,93 31,12 37,29 21,88 b a ş a r ı i s t e ğ i n d e d e y a ş i l e r l e d i k ç e a z a l m a g ö r ü l m e k t e d i r . Ya r d ı m s e v e r l i k v e t o p l u m a s o s y a l h i z m e t l e r y a p m a n ı n v e r d i ğ i h a z z ı h i s s e t m e k M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n % 3 2 , 2 7 ’ s i ü ç ü n c ü d e r e c e d e ö n e m l i g ö r m ü ş l e r d i r . M ü t e ş e b b i s l i k F o n k s i y o n l a r ı H a k k ı n d a k i G ö r ü ş l e r i Ö n e m s ı r a s ı n a g ö r e m ü t e ş e b b i s l i k f o n k s i y o n l a r ı 1. İ ş A l a n l a r ı n d a İ m k a n l a r ı v e F ı r s a t l a r ı T e s p i t E t m e k v e T a n ı m l a m a k Y a ş g r u p l a r ı n a g ö r e d a ğ ı l ı m 20-30 31-40 41-50 51-60 61+ 4,28 16,82 44,55 21,09 13,27 2. T e ş e b b ü s t e İ ş A k ı m ı n ı S a ğ l a m a k İ k i n c i d e r e c e d e ö n e m l i g ö r ü l m ü ş t ü r . B u f o n k s i y o n i ç i n o y k u l l a n a n m ü t e ş e b b i s l e r i n % 6 2 ’ s i 5 0 y a ş ı n a l t ı n d a d ı r . 3. İ ş B ö l ü m ü n ü S a ğ l a m a k D a h a ö n c e d e b e l i r t i l d i ğ i g i b i g ü n ü m ü z d e ö n e m i n i y i t i r m i ş t i r v e m ü t e ş e b b i s l e r i m i z c e s e ç i l m e s i e n t e r a s a n d ı r . B u f o n k s i y o n a o y k u l l a n m a e ğ i l i m i d e y a ş i l e r l e d i k ç e a r t m a k t a d ı r . S o r a l ’ ag ö r e ; t e ş e b b ü s ü nb a ş ı n ag e ç m i şv eç o ğ um ü h e n d i s l i kö ğ r e n i m i g ö r m ü şg e n ç m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n , e k o n o m i k k a v r a m l a r a p e k y a b a n c ı o l d u k l a r ı v e i ş h a y a t ı n a m ü h e n d i s l i k g ö z l ü k l e r i n i n a r k a s ı n d a n b a k t ı k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . 62 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 4. T e ş e b b ü s ü Y ö n e t m e k Y a t ı r ı m T e r c i h l e r i YATIR I M T E R C İ H L E R İ Y a ş G r u p l a r ı 0 % 1 % 28,5 7 18,9 3 35,7 1 36,3 1 51,2 8 19,5 3 423 %36, 88 41-50 8,71 51-60 3,81 61 + 28,1 3 61,9 0 28,5 7 35,0 6 33,0 5 47,6 5 M ü t . 146 S a y ı s ı v e %12, % 73 401 %34, 96 20-30 31-40 2 % 3 % 9,53 --13,22 12,45 1,27 --100 %8,7 29 4 % ----- 5 % --2,57 7,4 7 10, 17 4,6 9 0,42 66 %5 ,75 11 %0,96 --- --- To p. % 10 0 10 0 10 0 10 0 10 0 M ü t . S a y ı s ı 21 280 482 236 128 114 7 %10 0 0 : C e v a p s ı z 1 : B ü y ü k Y a t ı r ı m , U z u n O l g u n l a ş m a D ö n e m i , U z u n Ö m ü r l ü K a z a n ç 2 : K ü ç ü k Y a t ı r ı m , K ı s a O l g u n l a ş m a D ö n e m i , Y ü k s e k C i r o 3 : K a r H a d d i K ü ç ü k , C i r o O r a n ı Y ü k s e k İ ş 4 : K a r H a d d i B ü y ü k , C i r o O r a n ı D ü ş ü k İ ş 5 : D i ğ e r E l l i y a ş ı n ü z e r i n d e k i m ü t e ş e b b i s l e r i n % 5 1 , 2 8 ’ i k ı s a o l g u n l a ş m a d ö n e m i n i g e r e k t i r e n k ü ç ü k y a t ı r ı m l a r ı t e r c i h e t m e k t e d i r l e r . 5 0 y a ş ı n a l t ı n d a k i m ü t e ş e b b i s l e r i m i z u z u n o l g u n l u k d ö n e m i g e r e k t i r e n b ü y ü k y a t ı r ı m l a r ı v e b u n a k a r ş ı l ı k u z u n ö m ü r l ü k a z a n ç l a r ı t e r c i h e t m i ş o l m a l a r ı T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n ü n g e l e c e ğ i i ç i n u m u t v e r i c i d i r . B u g ü n i ç i n s a d e c e ö z l e m i n i b e l i r t m i ş o l s a b i l e m ü t e ş e b b i s l e r i m i z d e b ö y l e b i r g ö r ü ş ü n benimsenmi ş o l m a s ı T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n d e d a r g ö r ü ş l ü m e r k e z i y e t ç i t i p i n i n y e r i n i i l e r i y e d ö n ü k m ü t e ş e b b i s l e r e b ı r a k m a k t a o l d u ğ u ş e k l i n d e y o r u m l a n a b i l i r . B ü y ü k y a t ı r ı m v e u z u n d ö n e m l i k a z a n ç f i k r i n i n l i s e m e z u n u m ü t e ş e b b i s l e r d e ü n i v e r s i t e m e z u n l a r ı n a g ö r e f a z l a o l m a s ı i s e s o n d e r e c e i l g i n ç t i r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n % 3 9 , 5 8 ’ i r e f a h d ö n e m l e r i n d e i ş l e r i n i g e n i ş l e t m e k e ğ i l i m i n d e d i r . M ü t e ş e b b i s l e r i n B a ş a r ı G ö s t e r g e l e r i M ü t e ş e b b i s l e r d e n b i r m ü t e ş e b b i s i n b a ş a r ı s ı n ı o r t a y a k o y a n g ö s t e r g e l e r d e n d ö r d ü n ü s e ç m e l e r i i s t e n m i ş t i r . S o n u ç l a r ; 1. M ü e s s e s e d e s a ğ l a n a n g e l i ş m e M ü t e ş e b b i s l e r i n % 8 3 ’ ü b u g ö s t e r g e y i b i r i n c i d e r e c e d e ö n e m l i g ö r m ü ş l e r d i r . 2. İ ş i n d e v a m l ı l ı ğ ı n ı g ü v e n a l t ı n a a l m a k 63 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 3. Ü r ü n k a l i t e s i n d e s a ğ l a n a n i y i l e ş m e l e r 4. B ü y ü k k a z a n ç l a r S o n u ç T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n ü n u z u n b i r g e ç m i ş i y o k tur. T ü r k m ü t e ş e b b i s i n i n k a y n a ğ ı d e v l e t m e m u r i y e t i , t i c a r e t , s e r b e s t m e s l e k l e r v e t a r ı m k e s i m i t e ş k i l e t m e k t e d i r . B u n l a r ı n i ç i n d e d e v l e t m e m u r i y e t i v e s e r b e s t m e s l e k g r u b u i l g i n ç t i r . B u k o n u , d i ğ e r ü l k e l e r d e p e k r a s t l a n a n b i r d u r u m d e ğ i l d i r . T a r ı m k e s i m i n d e n g e ç i ş i s e t ü m d ü n y a d a o l d u ğ u g i b i son derece istisnaidir. T e k n o l o j i y i g e l i ş t i r m e k y a d a g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e n a l ı n a n i l e r i t e k n o l o j i y i t e ş e b b ü s ü n b ü n y e s i n e a d a p t e e t m e k g i b i b i r ç a b a n ı n b u g ü n i ç i n T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n d e v a r o l d u ğ u s ö y l e n e m e z . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n b ü y ü k k ı s m ı a i l e l e r i n i n e t k i s i i l e i ş h a y a t ı n a a t ı l m ı ş l a r d ı r . T ü r k ö z e l t e ş e b b ü s ü n d e m a l ç e ş i t l e n d i r m e s i p e k a z d ı r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n ç o k b ü y ü k k ı s m ı n ı n ü r e t t i ğ i m a l l a r , T ü r k i y e ’ d e d a h a ö n c e ü r e t i l e n m a l l a r d ı r . B ü y ü k y a t ı r ı m l a r d a b u l u n u p u z u n ö m ü r l ü k a z a n ç g e t i r e c e k i ş l e r d e n z i y a d e k ü ç ü k y a t ı r ı m l a r l a k u r u l a b i l e n c i r o o r a n ı y ü k s e k i ş l e r i t e r c i h e t m e k t e d i r . P o l i t i k k o ş u l l a r d a n d o ğ a n b e l i r s i z l i k t e n b ü y ü k ö l ç ü d e t e d i r g i n d i r . Y a t ı r ı mt e r c i h l e r i n d e d i ğ e r f a k t ö r l e r i n y a n ı s ı r a b u f a k t ö r ü n ö n e m l i b i r r o l o y n a d ı ğ ı s ö y l e n e b i l i r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n y a k l a ş ı k d ö r t t e b i r i n d e p l a n v e p r o g r a m f i k r i d o ğ m u ş t u r . A l a c a k l a r ı k a r a r l a r ı n s o n u ç l a r ı n ı ö n c e d e n k e s t i r i p d o ğ m a s ı m u h t e m e l d u r u m l a r ı d e ğ e r l e n d i r e b i l d i k l e r i g i d e r e k b i r e r ö n g ö r üa d a m ı o l d u k l a r ı s ö y l e n e b i l i r . F a k a t m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i nb ü y ü kç o ğ u n d am o d e r n i ş l e t m e c i l i ğ i n g e r e k t i r d i ğ i o r g a n i z a s y o n f i k r i y o k t u r . Ö r n e ğ i n , ü r e t i m p l a n l a m a s ı , p a z a r l a m a , s a t ı ş p o l i t i k a s ı t e k n i k k a r a r l a r v e y e n i p i y a s a l a r ı n b u l u n m a s ı g i b i k o n u l a r m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i ç i n ö n c e l i k t a ş ı y a n k o n u l a r d e ğ i l d i r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u i h r a c a t y a p m ı y o r b u n u n n e d e n i i s e ; h a m m a d d e v e y a r ı m a m u l b u l m a z o r l u ğ u , g e n e l f i y a t i s t i k r a r s ı z l ı k l a r ı s a b i t m a l i y e t l e r i n y ü k s e k l i ğ i , d ü ş ü k i ş ç i v e r i m l i l i ğ i v e p a z a r l a m a a l t y a p ı s ı n ı n o l m a m a s ı o l a r a k i f a d e e d i l m i ş t i r . Ö z e l t e ş e b b ü s ü n e n ö n e m l i s o r u n u a r a m a l ı b u l m a k t a k a r ş ı l a ş ı l a n g ü ç l ü k l e r d i r . M ü t e ş e b b i s l e r i m i z T ü r k i y e ’ d e a r a m a l ı ü r e t e c e k t e m e l e n d ü s t r i l e r i n k u r u l m a s ı g e r e k t i ğ i n e i n a n m a k t a d ı r l a r . T e o r i d e t a n ı m l a n a n v e m a l s a h i p l i ğ i p i s i k o z u n d a n a r ı n m ı ş , a t ı l g a n k a r a r l a r v e r m e k d u r u m u n d a p e k a z y ö n e t i c i m ü t e ş e b b i s l e k a r ş ı l a ş ı l m ı ş t ı r . 5 0 y a ş ı n a l t ı n d a k i m ü t e ş e b b i s l e r i n d a h a a z m e r k e z i y e t ç i e ğ i l i m l e r t a ş ı d ı k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . B u g ü n i ç i n b i r i s t e k d ü z e y i n d e k a l m ı ş o l s a b i l e b a z ı s o r u l a r a v e r i l e n c e v a p l a r d a n d ı ş a a ç ı k , e k i p ç a l ı ş m a s ı n a y a t k ı n o l a n i n s a n l a r o l d u k l a r ı a n l a ş ı l m a k t a d ı r . Y a ş l ı m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n d a h a t u t u c u d a h a m e r k e z i y e t ç i b u n a k a r ş ı l ı k m o d e r n i ş l e t m e c i l i ğ i n g e r e k t i r d i ğ i o r g a n i z a s y o n f i k r i n e d a h a y a t k ı n k i m s e l e r o l d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . Lis e d ü z e y i n d e ö ğ r e n i m g ö r ü p i ş h a y a t ı n a a t ı l a n m ü t e ş e b b i s l e r i m i z i n d a h a a t a k v e k a r m o t i f i n i n ç o k d a h a f a z l a e t k i s i a l t ı n d a k a l m ı ş k i m s e l e r o l d u k l a r ı b u n a k a r ş ı l ı k y ü k s e k ö ğ r e n i mg ö r m ü ş o l a n l a r ı n d a h a t e m k i n l i v e d a h a ç o k p l a n p r o g r a m a d a m ı o l d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . 64 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 3 . 2 . E g e B ö l g e s i n i n K a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü H . N e ş e Ö Z G E N 1 9 9 2 Ö z g e n ; E B S O ’ y a k a y ı t l ı İ z m i r , M a n i s a , A y d ı n v e M u ğ l a i l l e r i n d e k u r u l m u ş b u l u n a n v e e n a z o n y ı l l ı k b i r g e ç m i ş e s a h i p , o r t a v e b ü y ü k ö l ç e k l i o l m a s ı , k a m u y a a i t o l m a y a n , b ö l g e y e a i t s e r m a y e i l e k u r u l m u ş 5 0 v e ü z e r i i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n 1 3 0 f i r m a ü z e r i n d e a r a ş t ı r m a y a p m ı ş t ı r . Ö z g e n ’ i n b u l g u l a r ı ; B ö l g e i m a l a t s a n a y i n d e ö n c e l i k l e o r t a ö l ç e k l i f i r m a l a r ı n , b ü y ü k ö l ç e k l i f i r m a l a r a o r a n l a d a h a ç o k o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e . B ü y ü k ö l ç e k l i f i r m a l a r ı n d a h a ç o k s e r m a y e y o ğ u n t e k n o l o j i l e r e y ö n e l d i ğ i , o r t a ö l ç e k l i f i r m a l a r ı n i s e d a h a ç o k e m e k y o ğ u n t e k n o l o j i l e r d e n o l u ş t u ğ u n u t ü k e t i m v e a r a m a l ı 1 . g r u p s e k t ö r l e r d e y e r l e ş t i ğ i n i g ö r m e k t e y i z . B ö l g e d e o r t a v e b ü y ü k ö l ç e k l i i ş l e t m e s a h i p l e r i d a h a ç o k 3 5 -4 4 y a ş g r u b u n d a v e k e n t d o ğ u m l u , d a h a ç o k b i r i n c i k u ş a k s a n a y i c i , v e ü n i v e r s i t e m e z u n l a r ı , b a b a l a r ı d a h a ç o k d ü ş ü k e ğ i t i m l i o l u p , ö n c e l i k l e s a n a y i c i v e s ı r a s ı y l a t ü c c a r , ç i f t ç i v e k ü ç ü k i m a l a t s a h i b i b i r g r u p t u r . G i r i ş i m c i l e r i n % 7 1 ’ i 2 0 v e d a h a ö n c e k i y a ş l a r d a i ş e b a ş l a d ı k l a r ı n ı v e b i r i ş e a t ı l m a y a ş ı i s e e n g e ç 2 6 o l a r a k t e s p i t e d i l m i ş t i r . K u r u l u ş s ı r a s ı n d a n e r e d e n d e s t e k a l d ı k l a r ı s o r u s u n a ; % 4 8 , 7 ’ s i b i r i n c i d e r e c e d e n y a k ı n l a r , % 4 3 , 5 ’ i k e n d i b i r i k i m l e r i n d e n , % 4 , 3 ’ ü y a k ı n l a r d a n f a i z l e b o r ç a l d ı k l a r ı n ı , % 3 , 5 ’ i i s e b a n k a d e s t e ğ i n d e n y a r a r l a n d ı k l a r ı n ı b e y a n e t m i ş l e r d i r . İ ş a d a m l a r ı n ı n % 6 0 ’ ı d a h a s ı k b a n k a k r e d i s i k u l l a n d ı k l a r ı n ı , % 4 0 ’ ı n ı n i s e h i ç v e y a n a d i r e n b a n k a k r e d i s i k u l l a n m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 2 0 ’ s i n i n t e k f i r m a s ı b u l u n m a k t a . D i ğ e r l e r i n i n i s e s a n a y i , t a r ı m , t i c a r e t , p a z a r l a m a v e ç e ş i t l i i ş l e r d e d e y a t ı r ı m l a r ı b u l u n m a k t a d ı r . S o n u ç o l a r a k i k i n c i i ş l e r i o l a n i ş a d a m l a r ı n ı n % 6 8 , 5 ’ i n i n s a n a y i i l e i l g i s i o l m a y a n d i ğ e r a l a n l a r d a i ş y e r l e r i b u l u n m a k t a d ı r . G ö r ü l m e k t e d i r k i , imalat sanayi g i r i ş i m c i s i , s a n a y i b i r i n c i l i ş i o l a r a k a l g ı l a s a d a h i , y a t ı r ı m l a r ı n ı ö n c e l i k l e s a n a y i d ı ş ı i ş l e r e a k t a r m a k t a v e g e l i ş m i ş ü l k e l e r d e p e k d e g ö r ü l m e y e n b i r ş e k i l d e g a y r i m e n k u l v e l i k i d i t e y i f i r m a s ı v e k e n d i s i i ç i n g ü v e n c e g ö r m e k t e d i r . % 7 0 ’ i i ş y e r i n d e m ü d ü r b u l u n d u r m a k t a d ı r . M ü d ü r l e r i n i s e % 7 2 , 8 ’ i p r o f e s y o n e l , % 2 7 , 2 ’ s i i s e f i r m a i ç i n d e n y e t i ş m i ş p e r s o n e l o l m a k t a d ı r . M ü d ü r l e r i n s a d e c e % 3 7 ’ s i n i n f i r m a s a h i b i i l e y a k ı n l ı ğ ı yoktur. T e k n o l o j i t a k i b i n i n % 5 1 , 3 ’ ü f u a r l a r d a n y a p ı l m a k t a , % 7 ’ s i i ş v e a r k a d a ş ç e v r e s i n d e n , % 6 , 1 ’ i n i n i s e d e r g i v e b r o ş ü r l e r d e n , % 3 5 , 6 ’ s ı i s e b i l g i y i k a y n a ğ ı o l a r a k k e n d i n i g ö s t e r m i ş t i r . G i r i ş i m c i l e r i n% 3 7 , 4 ’ üs o nb e şy ı l d ai ş y e r l e r i n d et e k n o l o j i kd e ğ i ş i k l i ky a p m a d ı k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e r d i r . D e ğ i ş i k l i k y a p a n l a r i s e % 6 2 , 5 ’ i y u r t d ı ş ı n d a n s a t ı n a l d ı k l a r ı n ı , % 3 7 , 5 ’ i i s e y e r l i i m a l a t veya kendi teknik-m ü h e n d i s l i k h i z m e t l e r i y l e g e r ç e k l e ş t i r m i ş l e r d i r . İ ş a d a m l a r ı n ı n % 3 2 , 2 ’ s i b o ş z a m a n l a r ı n ı n o l m a d ı ğ ı n ı i f a d e e t m i ş t i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 3 4 , 8 ’ i n i n g e r ç e k t e n h o b i l e r i n i n o l d u ğ u d i ğ e r l e r i n i n i s e b o ş z a m a n l a r ı n ı e v v e a i l e i l e g e ç i r d i ğ i b e l i r l e n m i ş t i r . İ ş a d a m l a r ı n ı n h a y a t t a e n ö n e mv e r d i k l e r i ş e y l e r s ı r a l a m a s ı n d a b i r i n c i s ı r a d a m a n e v i d e ğ e r l e r i k i n c i s ı r a d a i s e g ö s t e r i y e y ö n e l i k d e ğ e r l e r , ü ç ü n c ü s ı r a d a i s e p a r a v e m a d d i d e ğ e r l e r y e r a l m a k t a d ı r . İ ş a d a m l a r ı n ı n % 5 7 , 4 ’ ü k e n d i n i ü s t -o r t a t a b a k a y a , % 2 7 , 8 ’ i o r t a -o r t a t a b a k a y a , % 1 4 , 8 ’ i i s e ü s t -ü s t t a b a k a y a a i t h i s s e t t i k l e r i n i b e l i r t m i ş l e r d i r . 65 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 İ ş a d a m l a r ı n ı n % 3 6 , 5 ’ i h i ç b i r d e r n e k , o r g a n i z a s y o n v e k u r u l u ş a ü y e o l m a d ı ğ ı , 1 0 k i ş i s i y a s i p a r t i ü y e s i , 3 6 k i ş i h o b i v e y a s p o r k u l ü b ü ü y e s i , 5 7 k i ş i m e s l e k k u r u l u ş u ü y e s i , v e 6 0 k i ş i r o t a r i e n d e r n e k mensubudur. S e k t ö r i l e b a b a m e s l e ğ i a r a s ı n d a a n l a m l ı b i r i l i ş k i b u l u n m u ş t u r . B a b a m e s l e ğ i ç i f t ç i l i k v e t o p r a k i ş ç i l i ğ i o l a n l a r ö z e l l i k l e t ü k e t i m , a r a m a l ı 1 . g r u p v e y a t ı r ı m2 . g r u b a y ö n e l i r k e n , k ü ç ü k i m a l a t s a h i b i b a b a l a r ı n ç o c u k l a r ı a r a m a l ı 1 . g r u b a , b a b a l a r ı i ş ç i o l a n l a r ö n c e l i k l e m e t a l h a m m a d d e g r u b u n a , b a b a l a r ı t ü c c a r o l a n g i r i ş i m c i l e r i s e ö n c e l i k l e t ü k e t i mm a l ı v e a r a m a l ı 1 . g r u b a y ö n e l m e k t e d i r l e r . B a b a l a r ı s a n a y i c i o l a n l a r ı ni s ey ö n e l i m l e r i d a ğ ı n ı k t ı r . B u n l a r 2 . g r u p t a n k a ç ı n ı r k e n s ı r a s ı i l e t ü k e t i m , y a t ı r ı m 1 . g r u p v e y a t ı r ı m 2 . g r u b a y ö n e l m e k t e d i r . S e k t ö r , t e k n o l o j i , f i r m a b ü y ü k l ü ğ ü i l e y a ş , d o ğ u my e r i , v e e ğ i t i ma r a s ı n d a a n l a m l ı b i r i l i ş k i b u l u n m a m ı ş t ı r . B ö l g e g i r i ş i m c i s i a i l e t i p i ş i r k e t l e r d e y o ğ u n l a ş m a k t a v e i ş i l i ş k i l e r i v e k a r a r l a r ı g e n e l l i k l e a i l e d e a l ı n m a k t a d ı r . T ü r k g i r i ş i m c i s i n e a i t d i ğ e r a r a ş t ı r m a l a r d a d a k a r ş ı m ı z a ç ı k a n b u o l g u o l u m s u z o l a r a k a l g ı l a n m a m a l ı d ı r . B u d u r u m g e l i ş m i ş b a t ı ü l k e l e r i n d e r a s t l a n m a k t a a n c a k f a r k l ı o l a r a k T ü r k i y e ’ d e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n m a d a d a a i l e b a ğ l a r ı a ğ ı r l ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . S ö n m e z , S o r a l , B u ğ r a , A l e x a n d e r , Ş a y l a n , A l p e n d e r , K e r w i n , P a y a s l ı o ğ l u , v e B a t e s g i b i g i r i ş i m c i l i k ü z e r i n e T ü r k i y e i n c e l e m e s i y a p a n a r a ş t ı r m a c ı l a r ı n ö z e l l i k l e b e l i r t t i ğ i g i r i ş i m c i l e r i n ç o ğ u n l u k l a k a m uk ö k e n l i o l m a s ı o l g u s u n ab ua r a ş t ı r m a d ar a s t l a n m a m ı ş t ı r . B ui s eb i r d ö n ü ş ü m ü g ö s t e r m e k t e d i r . K u ş a k i l e r l e d i k ç e f i r m a l a r ı n o r t a b ü y ü k l ü k t e n b ü y ü k ö l ç e ğ e v e s e r m a y e y o ğ u n t e k n o l o j i y e d o ğ r u i l e r l e d i ğ i n e i l i ş k i n b i r k a n ı t b u l u n a m a m ı ş t ı r . B u r a d a n ç ı k a n s o n u ç , i m a l a t s a n a y i g i r i ş i m c i s i n i n o r t a ö l ç e k t e k u r u l a n f i r m a y ı o r t a ö l ç e k t e , b ü y ü k ö l ç e k t e k u r u l a n f i r m a y ı b ü y ü k ö l ç e k t e s ü r d ü r m e k t e o l d u ğ u d u r . B u n u n i s e s e k t ö r y e r i n e d i ğ e r a l a n l a r a y a t ı r ı m l a r ı n ı k a n a l i z e e t m e e ğ i l i m i n d en k a y n a k l a n d ı ğ ı s ö y l e n e b i l i r . G i r i ş i m c i l i ğ i n b i r a i l e m e s l e ğ i o l u p o l m a d ı ğ ı , b u y a p ı n ı n b e l i r g i n s o s y o -d e m o g r a f i k ö z e l l i k l e r i n i n f i r m a ö z e l l i k l e r i i l e b i r i l i ş k i s i o l u p o l m a d ı ğ ı , a i l e s e l g i r i ş i m c i y a p ı n ı n f i r m a y ö n e t i m i n d e m o d e r n t a v ı r a l m a , ö r n e ğ i n p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i ç a l ı ş t ı r m a , b a n k a k r e d i s i k u l l a n m a v b . d a v r a n ı ş l a r l a d e s t e k l e n i p d e s t e k l e n m e d i ğ i v b . s o r u l a r d a d a a n l a m l ı i l i ş k i l e r m e v c u t d e ğ i l d i r . G i r i ş i m c i n i n k u ş a ğ ı i l e r l e d i k ç e d a h a e ğ i t i m l i b a b a l a r a s a h i p o l d u ğ u n u , a y r ı c a i m a l a t s a n a y i n i n a r t ı k gider e k d a h a . ç o k s a n a y i c i t ü c c a r v e k ü ç ü k i m a l a t k ö k e n l e r i n d e n g e l e n l e r d e n o l u ş t u ğ u n u g ö r m e k t e y i z . E ğ i t i m i n f i r m a ö z e l l i k l e r i , f i r m a y ö n e t i m i v e g i r i ş i m s e l g e r e k l i l i k l e r o l a r a k a d l a n d ı r d ı ğ ı m ı z ç e ş i t l i d e ğ i ş k e n l e r ü z e r i n d e f a z l a c a e t k i l i o l m a d ı ğ ı n ı g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . D a h a ü s t e ğ i t i m n e f i r m a n ı n s e k t ö r ü n ü , t e k n o l o j i s i n i , b ü y ü k l ü ğ ü n ü n e d e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n m a , y a n i ş l e r o l a r a k g e l e n e k s e l i ş l e r d e n ç e k i l i p d i ğ e r s a n a y i i ş k o l l a r ı n a y ö n e l m e , b i r m e s l e k / h o b i g r u b u / p a r t i ü y e s i o l m a v b . d a v r a n ı ş l a r d a e t k e n d e ğ i ş k e n d e ğ i l d i r . E l d ee d i l e nv e r i l e r b i r d e nç o kg i r i ş i m c i t i p i n ei ş a r e t e t m e k t e d i r . B ö l g ei m a l a t s a n a y i g i r i ş i m c i l e r i n i n , f i r m a b i l g i l e r i v e s o s y o -d e m o g r a f i k b i l g i l e r a ç ı s ı n d a n g e n e l e ğ i l i m l e r i o l d u ğ u n d a n s ö z e d i l e m e z . Ç a l ı ş m a d a g i r i ş i m s e l p e r f o r m a n s ı n b a t ı a n a l o j i l i i d e a l t i p l e r k a r ş ı l a ş t ı r ı l a r a k b e n z e r l i k l e r i n v e y a f a r k l ı l ı k l a r ı n s o r g u l a n a r a k k a l k ı n m a v e g i r i ş i m s e l p e r f o r m a n s ı n a n l a t ı l m a y a ç a l ı ş ı l m a s ı n d a k i s a k ı n c a l a r b e l i r t i l m i ş t i r . B u s e b e p l e ç a l ı ş m a s o n u c u ç ı k a n s o n u ç l a r ı ş ı ğ ı n d a b ö l g e g i r i ş i m c i s i c l u s t er analizi ile t i p l e ş t i r i l m e y e v e g r u p l a ş t ı r ı l m a y a ç a l ı ş ı l m ı ş t ı r . B u r a d a e k o n o m i k t u t u mö l ç e ğ i k ı s ı t o l a r a k a l ı n m ı ş b u r a d a k i p u a n l a r a g ö r e g i r i ş i m c i l e r y e d i g r u b a a y r ı l m ı ş t ı r . E k o n o m i k t u t u m ö l ç e ğ i p u a n l a r ı n d a y ü k s e k a l m a k o g r u b u d a h a i y i v e y a ö n c ü o l a r a k d e ğ e r l e n d i r m e y e t a b i t u t a m a y a c a ğ ı g i b i b a ş a r ı l ı v e y a 66 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 b a ş a r ı s ı z g i b i b i r a n l a m ı d a b a r ı n d ı r m a m a k t a d ı r . B u r a d a k i ü s t p u a n l a r b a t ı t i p i g i r i ş i m c i y e d a h a y a k ı n d ü ş ü k l e r i s e g e l e n e k s e l g i r i ş i m c i t i p i n i i f a d e e t m e k t e d i r . I . G r u p ; S p e k ü l a t i f T i p Ekonomik tutum ö l ç e ğ i n d e n e n d ü ş ü k p u a n a l m ı ş t ı r . T ü k e t i m m a l l a r ı g r u b u n a y a t ı r ı m y a p m a k t a d ı r . İ ş l e t m e b ü y ü k l ü k l e r i o r t a , f i r m a l a r ı e m e k y o ğ u n t e k n o l o j i y e d a y a l ı d ı r . 35-4 4 y a ş l a r ı a r a s ı n d a k e n t d o ğ u m l u , o r t a o k u l m e z u n u b i r i n c i k u ş a k s a n a y i c i o l a n b u g r u b u n b a b a l a r ı e ğ i t i m s i z d i r v e b a b a m e s l e k l e r i t i c a r e t v e y a k ü ç ü k i m a l a t t ı r . K e n d i n e g ü v e n b a k ı m ı n d a n e n y ü k s e k p u a n ı a l m ı ş l a r d ı r . A n c a k , k u r u m l a ş a b i l m e b e c e r i s i , k a r ı n ı m a k s i m i z e e d e r e k s t a t ü y ü b i r a r a ç o l a r a k a l g ı l a m a , y e n i l i k ç i l i k , r i s k i g ö z e a l m a v e u z a k g ö r ü ş l ü olabilme b o y u t l a r ı n d a e n d ü ş ü k p u a n l a r ı a l m ı ş l a r d ı r . Ç a l ı ş a r a k k a z a n m a , ç o k ç a l ı ş m a s ö z c ü k l e r i a r a ş t ı r m a n ı n h e r a l a n ı n d a z e n g i n l i k s ö z c ü ğ ü n ü n t e d i r g i n l i ğ i n i ö r t m e k i ç i n g i r i ş i m c i l e r i n k u l l a n d ı k l a r ı b i r i k a m e a r a c ı o l a r a k k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . B ug r u b uo l u ş t u r a ng i r i ş i m c i t i p i , a n ı l a nn i t e l i k l e r i n d e nd o l a y ı “ S p e k ü l a t i f T i p ” olarak a n l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . I I . G r u p ; G e l e c e ğ e Y a t ı r ı m c ı ( F u t u r i s t l e r ) E k o n o m i k t u t u m ö l ç e ğ i n d e i k i n c i d ü ş ü k p u a n ı a l m ı ş l a r d ı r . T a r ı m k ö k e n l i v e e ğ i t i m s i z b a b a l a r ı n k ı r s a l k e s i m d o ğ u m l u , 5 5 y a ş v e ü z e r i 1 . k u ş a k s a n a y i c i l e r d i r . İ ş l e t m e l e r i a ğ ı r l ı k l ı o l a r a k a r a m a l ı 1 . g r u p t a ( a ğ a ç , m o b i l y a , k a ğ ı t , m a t b a a , d e r i ) k u r u l m u ş , e m e k y o ğ u n v e o r t a ö l ç e k l i f i r m a l a r d ı r . B u g r u p a ğ ı r l ı k i l k o k u l v e y a m e s l e k l i s e s i m e z u n u d u r . V e i l k i ş l e r i n e 2 0 y a ş ö n c e s i n d e b a ş l a m ı ş l a r d ı r . T i c a r e t v e h i z m e t s k t ö r l e r i n d e y a n i ş l e r i v a r d ı r . G e n e l o l a r a k k ü ç ü k a i l e i ş l e t m e s i g ö r ü n ü m ü n d e o l a n i ş l e t m e l e r i n d e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i y o k t u r y a d a m ü d ü r l e r b i r i n c i d e r e c e d e a k r a b a v e y a k ı n l a r d a n s e ç i l m e k t e d i r . G e l e n e k s e l t i p t i r v e s o n 5 y ı l i ç i n d e f i r m a l a r ı n d a d e ğ i ş i k l i k y a p ı l m a m ı ş t ı r . B u g r u p g i r i ş i m c i u z a k g ö r ü ş l ü d ü r , g e l e c e ğ e y ö n e l i k y a t ı r ı m l a r ı v a r d ı r a n c a k b u y a t ı r ı m l a r y e n i l i k l e v e b u y e n i l i k i ç i n r i s k a l m a k l a i l g i l i d e ğ i l d i r . A y r ı c a b e n k a v r a m ı n ı b i z e d ö n ü ş t ü r m e m e y e ö z e n g ö s t e r mektedir. I I I . G r u p ; K a r a Y ö n e l i k T i p O r t a ö l ç e k l i s e r m a y e y o ğ u n f i r m a l a r ı n 5 5 y a ş ü z e r i , 1 . k u ş a k s a n a y i c i l e r i n i k a p s a m a k t a d ı r . A ğ ı r l ı k l a o r t a o k u l m e z u n u d u r . B a b a m e s l e k l e r i k ü ç ü k i m a l a t v e s a n a y i c i , b a b a e ğ i t i m l e r i i s e i l k v e o r t a o k u l d u r . G r u b u n a ğ ı r l ı k l ı b u l u n d u ğ u s e k t ö r y a t ı r ı m m a l ı 2 . g r u p t u r . ( m a k i n e i m a l a t , e l e k t r i k l i a l e t / t e ç h i z a t v e t a ş ı t ) . A n c a k b u g r u p t a s e k t ö r d a h a h e t e r o j e n b i r g ö r ü n ü m a r z e t m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 6 6 , 7 ’ s i d a h a ö n c e ç e ş i t l i i ş l e r y a p m ı ş t ı r v e b u i ş l e r i n % 6 0 ’ ı s a n a y i i l e i lgisi yoktur. T a s a r r u f ç u e ğ i l i m l e r i v a r d ı r . İ ş y e r l e r i n d e m ü d ü r l e r i y o k t u r v e y a b u n l a r ı n ç o ğ u n l u ğ u a k r a b a l a r d a n d ı r . K e n d i l e r i n i ü s t -o r t a t a b a k a o l a r a k t a n ı t a n b u g r u b u n e n ö n e m l i ö z e l l i ğ i ; e k o n o m i k t u t u m , D e n e t i m O d a ğ ı v e Ö z s a y g ı ö l ç e k l e r i i l e e k o n o m i k t u t u m ö l ç e ğ i n d e n a l d ı k l a r ı t ü m p u a n l a r e ş d e ğ e r i k e n 67 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 u z a k g ö r ü ş l ü l ü k a l t b o y u t u n u n d a h a g e r i b i r k o n u m g ö s t e r m e s i d i r . B u ö z e l l i ğ i i l e g r u p 3 , “ K a r a y ö n e l i k T i p ” o l a r a k a d l a n d ı r ı l a c a k t ı r . IV. Grup; Temkinliler Grubu B a b a m e s l e ğ i k ü ç ü k i m a l a t v e s a n a y i c i , g e n e l l i k l e i l k v e y a o r t a o k u l m e z u n u b a b a l a r ı n ç o c u k l a r ı , 1 . v e 2 . k u ş a k s a n a y i c i l e r d i r . S e k t ö r v e f i r m a b ü y ü k l ü k l e r i h e t e r o j e n d i r . T ü k e t i m m a l ı , a r a m a l ı 1 . v e 2 . g r u p v e y a t ı r ı m m a l ı 1 . gruptur. F i r m a l a r ı e m e k v e y a s e r m a y e y o ğ u n d u r . E ş i t a ğ ı r l ı k t a . İ l k o k u l v e y a t e k n i k o k u l m e z u n u g i r i ş i m c i l e r d i r . F i r m a l a r ı n ı ç o ğ u n l u k l a b a b a d e s t e ğ i v e y a b a b a d a n d e v i r a l a r a k k u r m u ş l a r d ı r . B u i ş l e r i n i n d ı ş ı n d a b u i ş l e i l g i l i d i ğ e r s a n a y i a l a n l a r ı n d a y a t ı r ı m l a r ı m e v c u t t u r . M ü d ü r k u l l a n m a k t a l a r a n c a k b u n l a r g e n e l l i k l e y a k ı n l a r ı o l m a k t a . Teknolojik yenilikleri ithal teknoloji ile elde eden ve kendilerini orta-o r t a t a b a k a ü y e s i o l a r a k g ö r m e k t e d i r l e r . K e n d i l e r i n e g ü v e n p u a n l a r ı d i ğ e r p u a n l a r ı n d a n d ü ş ü k t ü r v e u z a k g ö r ü ş l ü l ü k t e n k a ç ı n m a k t a d ı r l a r . V. Grup; Model Tip B a t ı t i p i g i r i ş i m c i k a l ı p l a r ı n a e n ç o k b e n z e y e n g i r i ş i m c i l e r d e n o l u ş m a k t a d ı r . T ü mö l ç e k l e r d e ne ny ü k s e kp u a n ı a l m ı ş l a r d ı r . B i rç o ky a p ı d ah e t e r o j e nb i rd u r u m sergilemektedirler. B a b a l a r ı s a n a y i c i v e t ü c c a r , m e s l e k l i s e s i v e k o l e j m e z u n u o l a n b u g r u p 1 . 2 . v e 3 . k u ş ak sanayici, ü n i v e r s i t e m e z u n u 4 5 -5 4 y a ş l a r ı n d a b ü y ü k k e n t d o ğ u m l u g i r i ş i m c i l e r d i r . F i r m a l a r ı g e n e l l i k l e o r t a b ü y ü k l ü k t e v e e m e k y o ğ u n t e k n o l o j i , t ü k e t i mm a l ı v e y a t ı r ı mm a l ı 2 . g r u p t a k u r u l m u ş t u r . İ ş y e r l e r i n i k e n d i b i r i k i m l e r i , k r e d i v e y a t e ş v i k l e r l e k u r m u ş l a r d ı r . P r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n m a k t a d ı r l a r . Y a k ı n l ı k l a r ı y o k t u r . T e k n o l o j i k y e n i l i k l e r k e n d i m ü h e n d i s l i k v e y a a r -g e f a a l i y e t l e r i i l e s a ğ l a n m a k t a d ı r . K e n d i l e r i n i ü s t -ü s t t a b a k a o l a r a k g ö r m e k t e l e r v e b i r ö r g ü t e ü y e o l m a e ğ i l i m i f a z l a d ı r . VI: Grup; Profesyonel Tip 5 . g r u b u n a r d ı n d a n i k i n c i o l a r a k e n y ü k s e k p u a n l a r ı a l m ı ş l a r d ı r . B u g r u b u n t e m e l ö z e l l i ğ i k e n d i n e g ü v e n k o n u s u n d a ç e k i m s e r l i k l e r i d i r . 45-5 4 y a ş l a r ı a r a s ı n d a , a ğ ı r l ı k l ı o l a r a k 1 . v e 2 . k u ş a k s a n a y i c i . Ü n i v e r s i t e m e z u n u k e n t d o ğ u m l u s a n a yicilerdir. B a b a m e s l e k l e r i t ü c c a r k ü ç ü k i m a l a t v e s a n a y i c i l i k v e b a b a e ğ i t i m l e r i i s e h e t o r o j e n d i r . 68 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 F i r m a l a r ı e ş i t a ğ ı r l ı k l ı o l a r a k o r t a v e b ü y ü k ö l ç e k t e v e e m e k v e s e r m a y e y o ğ u n o l a r a k d a ğ ı l m a k t a . Y a t ı r ı m l a r ı t ü k e t i m m a l ı 1 . g r u p v e a r a m a l ı 1 . g r u p t a y o ğ u n l a ş m a k t a . E n b e l i r g i n ö z e l l i k l e r i ; i l k i ş l e r i n i 2 0 -2 4 y a ş l a r ı a r a s ı n d a g e n e l l i k l e b a b a d e s t e ğ i i l e k u r m u ş o l m a l a r ı v e i l k i ş l e r i n i n s a n a y i i l e i l g i s i o l m a m a l a r ı d ı r . B a n k a k r e d i s i n i s ı k l ı k l a k u l l a n ı r l a r , d i ğ e r s a n a y i k o l l a r ı n d a i k i n c i i ş o l a r a k y a t ı r ı m l a r ı v a r d ı r . P r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n ı r l a r a n c a k b u n l a r g e n e l l i k l e y a k ı n l a r ı n d a n s e ç i l m e k t e . H o b i l e r i v a r d ı r . R o t a r i e n v e m a s o n d e r n e k l e r i n e y o ğ u n l a ş m a k t a d ı r l a r . K e n d i l e r i n i ü s t -o r t a t a b a k a o l a r a k t a n ı m l a m a k t a d ı r l a r . D i ğ e r g r u p l a r a o r a n l a d a h a h e t e r o j e n b i r y a p ı g ö s t e r m e k t e d i r l e r v e g i r i ş i m c i l i ğ e ü l k e ş a r t l a r ı n d a p r o f e s y o n e l c e y a k l a ş m a k t a d ı r l a r b u n e d e n l e “ P r o f e s y o n e l T i p ” o l a r a k a d l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . VII: Grup; B a b a l a r ı a ğ ı r l ı k l ı o l a r a k t a r ı m k e s i m i n d e n e ğ i t i m i o l m a y a n a n c a k k e n d i l e r i ü n i v e r s i t e m e z u n u , 354 4 y a ş l a r ı a r a s ı n d a k e n t d o ğ u m l u b i r e y l e r d i r . İ ş l e t m e l e r i o r t a b ü y ü k l ü k t e v e s e r m a y e y o ğ u n , t ü k e t i m m a l ı , a r a m a l ı 1 . g r u p v e y a t ı r ı m m a l ı 1 . g r u p t a d ı r . F i r m a l a r ı n ı k u r a r k e n ç o ğ u n l u k l a b a b a d e s t e ğ i a l m ı ş l a r d ı r . Y a k ı n ı o l m a y a n p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n ı r l a r . M a s o n , r o t a r i e n v e m e s l e k ö r g ü t l e r i n e ü y e v e hobi sahibidirler. B u y a t ı r ı m c ı l a r y a t ı r ı m l a r ı n ı d ö n e m i n p o p ü l e r o l a n a l a n l a r ı n a y ö n e l t m i ş l e r d i r . B u t i p g i r i ş i m c i ö ğ r e n d i k l e r i n i u y g u l a m a k t a v e h a l i h a z ı r d a d a ö ğ r e n m e k t e d i r . B u t i p g i r i ş i m c i l i k “ ö ğ r e n i l m i ş G i r i ş i m c i l i k ” o l a r a k a d l a n d ı r ı l m ı ş t ı r . 69 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 3 . 3 . T ü r k i y e Ö z e l K e s i mİ m a l a t s a n a y i i n d e F i r m a D a v r a n ı ş K a l ı p l a r ı v e Y a t ı r ı mK a r a r l a r ı E r o l K a t ı r c ı o ğ l u 1 9 9 2 İ S O t a r a f ı n d a n y a p t ı r ı l m ı ş t ı r . Y a k l a ş ı k 7 0 0 0 o l a r a k b e l i r l e n e n İ S O ü y e s i f i r m a y ı t e m s i l e t m e k ü z ere 3 5 0 f i r m a y a u l a ş ı l m a s ı h e d e f l e n m i ş a n c a k 1 8 6 i ş l e t m e y e u l a ş ı l m ı ş t ı r . Ç a l ı ş m a d a ; ö z e l k e s i m i m a l a t s a n a y i i ş l e t m e l e r i n d e d a v r a n ı ş k a l ı p l a r ı v e y a t ı r ı m k a r a r l a r ı i n c e l e n m i ş t i r . K a t ı r c ı o ğ l u ’ n u n b u l g u l a r ı n a g ö r e ; F i r m a l a r ı n k u r u l u ş d ö n e m l e r i n e g ö r e d a ğ ı l ı m ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a 1 9 8 0 s o n r a s ı n d a , 1 9 7 0 ö n c e s i n e k ı y a s l a a r t ı ş g ö r ü l m e k t e d i r . Ö z e l l i k l e 1 9 8 1 -8 3 d ö n e m i y ü k s e k b i r r a k a m a s a h i p t i r . R a k a m l a r l a g ö s t e r e c e k o l u r s a k 1 9 6 0 ö n c e s i i l e 1 9 6 0 -7 0 d ö n e m l e r i n d e k u r u l a n f i r m a y ü z d e s i 2 0 , 1 9 7 0 -80 ile 80 s o n r a s ı n d a y ü z d e 3 0 sonucunu vermektedir. K u r u l u ş d ö n e m l e r i n e g ö r e d a ğ ı l ı m ı n ı k ü ç ü k , o r t a v e b ü y ü k f i r m a g r u p l a r ı a ç ı s ı n d a n e l e a l d ı ğ ı m ı z d a 1 9 6 0 ö n c e s i n d e k u r u l m u ş k ü ç ü k f i r m a s a y ı s ı g e n e l o r t a l a m a n ı n ç o k a l t ı n d a o l u p b u g r u p t a 1 9 7 0 -80 ve 1980-8 8 ’ d e k i y o ğ u n l a ş m a o l d u k ç a b e l i r g i n d i r . 4 5 f i r m a n ı n % 4 0 ’ ı 1 9 7 0 -8 0 , % 3 5 ’ i d e 1 9 8 0 -8 8 a r a s ı n d a k u r u l m u ş t u r . O r t a g r u p t a i s e 5 3 f i r m a y e r a l m a k t a o l u p b u g r u p t a 1 9 8 0 s o n r a s ı n d a d ü ş ü ş o l m u ş t u r . 1 9 6 0 -70 a r a s ı n d a k u r u l m u ş o l a n l a r ı n o r a n ı y ü k s e k t i r . 6 1 f i r m a n ı n y e r a l d ı ğ ı b ü y ü k f i r m a l a r g r u b u n d a d ö n e m l e r i t i b a r ı y l a d a ğ ı l ı m o l d u k ç a i s t i k r a r l ı d ı r . İ t h a l i k a m e s i d ö n e m i y l e , i h r a c a t a y ö n e l m e d ö n e m l e r i a r a s ı n d a belirgin bir fark yoktur.1978-1 9 8 0 d ö n e m i n d e k i c a n l ı l ı k b u g r u p t a d a d i k k a t i ç e k m e k t e d i r . K u r u l u ş n e d e n l e r i i n c e l e n d i ğ i n d e f i r m a l a r ı n % 6 6 ’ s ı i l k t e s i s i n k u r u l u ş n e d e n i o l a r a k t a l e p k o ş u l l a r ı n ı n u y g u n o l m a s ı n ı g ö s t e r m i ş t i r . S a ğ l a n a n t e ş v i k l e r c e v a b ı n ı n % 3 . 7 5 d ü z e y i n d e k a l d ı ğ ı g ö r ü l m ü ş t ü r . İ l k t e s i s i n k u r u l u ş n e d e n l e r i n e k ü ç ü k , o r t a v e b ü y ü k f i r m a l a r a y r ı m ı n ı g ö z e t e r e k b a k t ı ğ ı m ı z d a “ t a l e p k o ş u l l a r ı n ı n u y g u n l u ğ u ” c e v a b ı n ı n k ü ç ü k f i r m a l a r d a % 6 0 d o l a y ı n a i n d i ğ i n i , b u o r a n ı n b ü y ü k f i r m a l a r d a % 8 0 ’ e ç ı k t ı ğ ı n ı g ö r ü y o r u z . K ü ç ü k f i r m a l a r d a “ B a ş k a i ş b i l m e d i ğ i m i ç i n ” c e v a b ı i s e % 1 7 c i v a r ı n d a d ı r . F i r m a l a r ı n k u r u l u ş t a r i h l e r i i l e y ö n e l d i k l e r i p i y a s a l a r k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı k l a r ı n d a i ç p i y a s a y a y ö n e l i k ü r e t i m y a p a n f i r m a s a y ı s ı % 3 0 i l e b a ş l a y ı p 1 9 8 0 ’ d e % 6 5 ’ e u l a ş m ı ş t ı r . B u o r a n 1 9 8 0 ’ e k a d a r i s t i k r a r l ı olarak artarken 1981-8 3 d ö n e m i n d e % 6 0 ’ a i n e r e k a z a l m a g ö s t e r m i ş v e 8 3 ’ t e n s o n r a ç a r p ı c ı b i ç i m d e d ü ş ü ş o l m u ş t u r . R a k a m l a r l a ö r n e k g ö s t e r e c e k o l u r s a k 8 3 -8 8 ’ d e % 3 1 , 8 8 ’ d e n s o n r a % 1 2 o r a n l a r ı n a g e r i l e m i ş t i r . A y n ı t r e n d k ü ç ü k f i r m a l a r i ç i n d e g e n e l o l a r a k a y n ı d ı r . O r t a f i r m a l a r d a 8 3 -8 8 d ö n e m i n d e i ç p i y a s a y a y ö n e l i k ü r e t i m i n a ğ ı r l ı ğ ı n ı k o r u d u ğ u n u g ö r ü y o r u z . B ü y ü k f i r m a l a r d a s a d e c e i ç p i y a s a y a ü r e t i m y a p a n f i r m a o r a n ı n ı n b a ş t a n b e r i d ü ş ü k o l d u ğ u g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . 1 9 7 7 y ı l ı n a k a d a r b u o r a n %15-2 0 a r a s ı n d a d e ğ i ş i r k e n , 7 8 -8 3 a r a s ı n d a b u o r a n ı n k e n d i o r t a l a m a s ı n ı n e p e y ü z e r i n e ç ı k t ı ğ ı n ı g ö r ü y o r u z . O r a n 7 8 ’ e k a d a r 7 8 -8 3 d ü z e y i n i a ş a ğ ı y u k a r ı k o r u m u ş t u r . Y a l n ı z c a d ı ş p i y a s a y a ü r e t i m y a p a n f i r m a s a y ı s ı h e r z a m a n i ç i n d ü ş ü k o l m u ş t u r . H e m i ç h e m d ı ş p i y a s a y a ü r e t i m y a p a n f i r m a o r a n ı 1 9 8 2 ’ y e k a d a r d ü ş m ü ş t ü r . B u o r a n 6 0 v e 6 0 -70 a r a s ı n d a k u r u l a n l a r d a g ö r e c e y ü k s e k t i r . K u r u l u ş t e k n o l o j i s i n i s a ğ l a m a y o l l a r ı a ç ı s ı n d a n f i r m a l a r i n c e l e n d i ğ i n d e b a ş k a b i r f i r m a d a ö ğ r e n i l e n t e k n i ğ i n u y g u l a n m a s ı % 3 5 i l e i l k s ı r a d a y e r a l m a k t a d ı r . 2 . s ı r a d a i s e y u r t d ı ş ı n d a ö ğ r e n i l e n t e k n i ğ i n u y g u l a n m a s ı g e l m e k t e d i r ( % 3 1 ) . B u s ı r a l a m a k ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i f i r m a l a r i ç i n d e g e ç e r l i d i r . B u n a k a r ş ı l ı k b ü y ü k f i r m a l a r d a y u r t d ı ş ı n d a ö ğ r e n i l e n t e k n i ğ i n u y g u l a n m a s ı c e v a b ı e n b ü y ü k o r a n a s a h i p t i r . B ü y ü k f i r m a l a r d a l i s a n s s a t ı n a l m a y o l u y l a t e k n o l o j i s a ğ l a n m a s ı d a % 1 9 . 3 0 g i b i y ü k s e k b i r o r a n d a o l u p b u o r a n k ü ç ü k f i r m a l a r d a % 9 . 7 , o r t a ö l ç e k l i f i r m a l a r d a % 6 . 6 7 ’ d i r . B ü t ü n b u v e r i l e r ü l k e m i z d e d ı ş a r ı d a n t e k n o l o j i i t h a l i k o n u s u n d a b ü y ü k f i r m a l a r ı n a n a t a ş ı y ı c ı l ı k r o l ü n ü ü s t l e n d i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r . 70 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 F i r m a n ı n k u r u l u ş u n d a ö z k a y n a ğ ı n n e r e d e n e l d e e d i l d i ğ i i n c e l e n d i ğ i n d e ö z k a y n a ğ ı n % 3 6 gibi y ü k s e k b i r o r a n l a “ t i c a r i i ş l e t m e d e n b i r i k i m ” y o l u y l a s a ğ l a n d ı ğ ı o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r k i b u b i r i k i m g e n e l l i k l e b ü t ü n d ö n e m l e r d e e n ö n e m l i k a y n a k l a r d a n b i r i o l m u ş t u r . İ k i n c i s ı r a d a % 2 6 i l e “ s a n a y i i ş l e t m e s i n d e n b i r i k i m ” i z l e m e k t e d i r . B u n u s ı r a s ı y l a % 1 0 . 5 i l e “ e m e k k a z a n c ı n d a n t a s a r r u f ” v e % 1 . 7 i l e “ t a r ı m i ş l e t m e s i n d e n b i r i k i m ” i z l e m e k t e d i r . Y a b a n c ı s e r m a y e i s e k ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r d e ö z k a y n a k f i n a n s m a n ı n d a t ü m f i r m a l a r a ç ı s ı n d a n p e k ö n e m l i o l m a d ı ğ ı b ü y ü k f i r m a l a r d a i s e ü ç ü n c ü s ı r a d a y e r a l d ı ğ ı o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . K ö r f e z k r i z i n i n ö z e l k e s i m i m a l a t s a n a y i i n e e t k i l e r i : k ü ç ü k f i r m a l a r ı n % 8 4 ’ ü , o r t a b ü y ü k l ü k t e k i f i r m a l a r ı n % 7 6 ’ s ı v e b ü y ü k f i r m a l a r ı n d a % 7 5 ’ i k r i z d e n e t k i l e n m i ş t i r . K ö r f e z k r i z i s ü r e s i n c e k ü ç ü k f i r m a l a r ı n % 7 2 ’ s i n i n , o r t a b ü y ü k l ü k t e k i f i r m a l a r ı n % 8 0 ’ n i n v e b ü y ü k f i r m a l a r ı n % 8 8 ’ n i n g i r d i m a l i y e t l e r i n i a r t m ı ş t ı r . B ü y ü k f i r m a l a r d a b u o r a n ı n y ü k s e k o l m a s ı k u l l a n d ı k l a r ı g i r d i l e r i n d ı ş p i y a s a l a r a b a ğ l ı l ı k d e r e c e s i n i n g ö r e c e y ü k s e k l i ğ i i l e a ç ı k l a n a b i l i r . K r i z s ü r e s i n c e k ü ç ü k , o r t a v e b ü y ü k g r u p l a r a ç ı s ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a f i r m a l a r ı n % 9 1 ’ i n d e s a t ı ş l a r ı n a z a l d ı ğ ı , k ü ç ü k f i r m a l a r d a % 6 6 , o r t a f i r m a l a r d a % 8 0 v e b ü y ü k f i r m a l a r i ç i n % 7 4 o r a n ı n d a i h r a c a t ı n a z a l d ı ğ ı s o n u c u o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . F i r m a l a r ı n k r i z i n y a r a t t ı ğ ı o l u m s u z l u k l a r ı d ü z e l t m e k i ç i n h a n g i u y g u l a m a l a r ı g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i a r a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a ş u s o n u ç l a r o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . K r i z s o n u c u n d a e n ç o k b a ş v u r u l a n y ö n t e m “ s t o k l a r ı n a r t m a s ı o l m u ş t u r . A n c a k b u y ö n t e m f i r m a l a r a f i n a n s m a n m a l i y e t l e r i n i n a r t m a s ı ş e k l i n d e b i r y ü k g e t i r m i ş o l u p b u d u r u m u n ö z e l l i k l e b ü y ü k f i r m a l a r d a b e l i r g i n o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r . B a ş v u r u l a n t e d b i r l e r a r a s ı n d a i k i n c i s ı r a y ı k ü ç ü k f i r m a l a r d a % 3 8 , o r t a b ü y ü k l ü k t e k i f i r m a l a r d a % 2 8 v e b ü y ü k f i r m a l a r d a i s e % 3 0 ’ l u k o r a n i l e b e k l e m e , ü c r e t l i i z i n , ü r e t i m i k ı s m a , d a h a f a z l a k r e d i , t a s a r r u f t a n h a r c a m a , k ü ç ü l m e p o l i t i k a s ı a l m ı ş t ı r . Ü ç ü n c ü s ı r a d a % 1 7 i l e “ i ş ç i ç ı k a r m a ” ö n l e m i n i n b ü y ü k f i r m a l a r d a a ğ ı r l ı k t a ş ı d ı ğ ı g ö r ü l m ü ş t ü r . D a h a s o n r a % 1 6 i l e s t o k l a r ı “ d a h a u c u z a s a t m a k ” g e l m e k t e d i r . B u u y g u l a m a n ı n a ğ ı r l ı ğ ı k ü ç ü k f i r m a l a r d a % 3 0 , o r t a b ü y ü k l ü k t e k i f i r m a l a r d a % 2 6 v e b ü y ü k f i r m a l a r d a i s e % 2 8 ’ d i r . K ö r f e z k r i z i n i n f i r m a l a r ı , a k t i f l e r i n i n b i r b ö l ü m ü n ü s a t m a k z o r u n d a b ı r a k a c a k k a d a r v a h i m b o y u t l a r d a e t k i l e m e d i ğ i o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . A m a ö z e l l i k l e k ü ç ü k v e o r t a f i r m a l a r ı n b i r b ö l ü m ü b u y o l a b a ş v u r m a k z o r u n d a k a l m ı ş l a r d ı r . ( k ü ç ü k l e r i n % 1 1 ’ i v e o r t a b ü y ü k l ü k t e k i f i r m a l a r ı n % 1 0 ’ u ) . 71 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 4. Anadolu Sanayisi 4 . 1 . B ö l g e s e l G e l i ş m e P o l i t i k a s ı A r a c ı O l a r a k E k o n o m i k K a l k ı n m a A j a n s l a r ı v e G i r i ş i m c i l i ğ i n T e ş v i k i N e ş e K U M R A L 1 9 9 3 K u m r a l T ü r k i y e ’ d e ç o k a z b i l i n e n v e h e n ü z f a a l i y e t g ö s t e r m e y e n k a l k ı n m a a j a n s l a r ı n ı t a n ı t m a k v e b u k u r u m l a r ı n g i r i ş i m c i y e s a ğ l a y a c a ğ ı h i z m e t l e r i l e b ö l g e s e l g e l i ş m e y e o l a n k a t k ı l a r ı n ı i n c e l e m e k a m a c ı y l a y a p t ı ğ ı a r a ş t ı r m a s ı n d a İ z m i r i l i n d e i m a l a t s a n a y i i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n 5 2 ’ s i t ü k e t i m , 2 7 ’ s i ar a v e 2 1 ’ i i s e y a t ı r ı m m a l ı ü r e t m e k t e n 1 0 0 g i r i ş i m c i ü z e r i n d e a n k e t ç a l ı m a s ı y a p m ı ş t ı r . İ ş l e t m e ö l ç e k l e r i i s e k a r ı ş ı k t ı r . T ü k e t i m m a l ı ü r e t e n 5 2 i ş l e t m e n i n 2 2 t a n e s i k ü ç ü k , 2 0 t a n e s i o r t a v e 1 0 t a n e s i b ü y ü k ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r d i r . T o p l a m 2 7 t a n e o l a n a r a m a l ı g r u b u n d a n 1 3 k ü ç ü k , 1 1 o r t a , 3 b ü y ü k ; t o p l a m 2 1 t a n e o l a n y a t ı r ı m m a l ı g r u b u n d a n 1 2 k ü ç ü k , 6 o r t a v e 3 b ü y ü k ö l ç e k l i i ş l e t m e d i r . K u m r a l ’ ı n b u l g u l a r ı ; İ z m i r i l i i m a l a t s a n a y i n d e , 2 5 v e ü z e r i i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n f i r m a s a h i p l e r i n i n , % 3 7 ’ s i 3 1 -4 0 y a ş g r u b u n d a , % 5 0 ’ s i ü n i v e r s i t e m e z u n u , b a b a l a r ı ç o ğ u n l u k l a m e m u r , s e r b e s t m e s l e k v e s a n a y i c i , % 3 6 ’ s ı n ı n b a b a s ı i s e e ğ i t i m s i z / i l k o k u l m e z u n u d u r . İ ş l e t m e s a h i p l e r i n i n % 4 0 ’ ı 1 5 v e d a h a a z , % 3 3 ’ ü 1 6 v e 3 0 y ı l a r a s ı , % 2 7 ’ s i i s e 3 0 y ı l d a n d a h a f a z l a i ş h a y a t ı n ı n i ç i n d e y e r a l m a k t a d ı r . İ ş l e t m e l e r i n y a k l a ş ı k 2 / 3 ’ ü a n o n i m ş i r k e t o l u p % 8 6 ’ s ı a i l e ş i r k e t i d i r . A r a m a l ı ü r e t e n i ş l e t m e l e r i n % 8 5 ’ i , t ü k e t i m m a l ı ü r e t e n i ş l e t m e l e r i n % 6 7 ’ s i , y a t ı r ı m m a l ı ü r e t e n i ş l e t m e l e r i n i s e % 7 6 ’ s ı a n o n i m ş i r k e t t i r . Y a t ı r ı m m a l ı g r u b u , l i m i t e d ş i r k e t s a y ı s ı n d a % 2 4 i l e b i r i n c i s ı r a y ı a l m a k t a d ı r . İ ş l e t m e l e r i n % 3 9 ’ u 1 9 8 0 s o n r a s ı n d a k u r u l m u ş t u r . K u r u l u ş s e r m a y e s i n i n e l d e e d i l m e ş e k l i a ç ı s ı n d a n % 5 7 ’ s i n i n k e n d i b i r i k i m i , % 2 5 ’ i n i n a i l e d e n g e l d i ğ i % 1 0 ’ n u n i s e ç o k o r t a k l ı o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r . İ ş l e t m e s a h i p l e r i n i n % 7 6 ’ s ı i ş l e t m e k u r u l u r k e n h a n g i p i y a s a d a , h a n g i m ü ş t e r i g r u b u n a v e h a n g i ü r ü n d e m e t i y l e h i t a p e d i l e c e ğ i n e d a i r a y r ı n t ı l ı b i r f i z i b i l i t e r a p o r u n d a n y a r a r l a n m a m ı ş t ı r . T ü k e t i mm a l ı ü r e t e n f i r m a l a r ı n % 7 7 ’ s i , a r a m a l ı ü r e t e n f i r m a l a r ı n % 7 0 ’ i , y a t ı r ı mm a l ı ü reten f i r m a l a r ı n i s e % 8 1 ’ n i n f i z i b i l i t e r a p o r u h a z ı r l a t m a d a n k u r u l d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . G e r e k t ü k e t i m g e r e k s e d e y a t ı r ı m m a l ı g r u b u n d a y e n i y a t ı r ı m y a p a n i ş l e t m e l e r i n p a y ı y a k l a ş ı k % 7 1 d o l a y ı n d a d ı r . B u p a y a r a m a l ı g r u b u n d a % 5 9 ’ a d ü ş m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r i n y a r ı s ı n d a n ç o ğ u y a t ı r ı m l a r ı n ı s a d e c e ö z k a y n a k i l e f i n a n s e e t m e k t e , i ş l e t m e l e r i n % 3 9 ’ u b a n k a k r e d i s i k u l l a n m a k t a v e s a d e c e 1 6 f i r m a d e v l e t t e ş v i k i v e d e v l e t t e ş v i k i n i n y a n ı n d a ö z k a y n a k v e b a n k a k r e d i s i k u l l a n m a k t a d ı r . İ ş l e t m e l e r i n ç o ğ u y a t ı r ı m k a r a r l a r ı n ı a i l e d e k i k i ş i l e r d e n o l u ş a n y ö n e t i m k u r u l l a r ı i l e y a d a k e n d i b a ş l a r ı n a a l m a k t a d ı r l a r . İ ş l e t m e l e r i n s a d e c e % 2 ’ l i k b i r k ı s m ı y a t ı r ı m k a r a r ı a l ı r k e n u z m a n k i ş i y a d a k u r u l u ş l a r a b a ş v u r m a k t a d ı r . T a mk a p a s i t e i l e ç a l ı ş a m a m a n ı n n e d e n l e r i s e k t ö r e l o l a r a k i n c e l e n d i ğ i n d e t ü k e t i mm a l ı ü r e t e n f i r m a l a r ı n % 5 6 ’ s ı n ı n k a p a s i t e s o r u n u o l m a d ı ğ ı o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . B u n l a r ı n d ı ş ı n d a k a l a n i ş l e t m e l e r e k s i k k a p a s i t e i l e ç a l ı ş m a l a r ı n ı n b i r i n c i n e d e n i o l a r a k t a l e p y e t e r s i z l i ğ i n i , i k i n c i n e d e n o l a r a k d a f i n a n s a l s o r u n l a r ı g ö s t e r m i ş l e r d ir. 72 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 A r a m a l ı ü r e t e n g r u p t a y e r a l a n 2 7 i ş l e t m e d e n 1 0 t a n e s i t a m k a p a s i t e i l e ç a l ı ş ı r k e n , 1 i ş l e t m e t a l e b i n m e v s i m e g ö r e d e ğ i ş t i ğ i n i i f a d e e t m i ş o l u p , g e r i y e k a l a n 1 6 i ş l e t m e ( % 5 9 ) i s e , e k s i k k a p a s i t e i l e ç a l ı ş m a l a r ı n d a e n ö n e m l i n e d e n o l a r a k t a l e p y e t e r s i z l i ğ i n i v e i ş g ü c ü t e m i n i n d e k i g ü ç l ü k l e r i g ö s t e r m i ş l e r d i r . Y a t ı r ı mm a l ı ü r e t e n 2 1 i ş l e t m e d e n 9 ’ u t a mk a p a s i t e i l e ç a l ı ş ı r k e n , g e r i y e k a l a n 1 2 i ş l e t m e n i n ( % 5 7 ) y a k l a ş ı k y a r ı s ı t a l e p y e t e r s i z l i ğ i n e d e n i y l e , d i ğ e r y a r ı s ı i s e t e k n o l o j i k y e t e r s i z l i k l e r , g i r d i t e m i n i n d eg ü ç l ü k l e r v ei ş g ü c ük a p a s i t e s i n d e k i y e t e r s i z l i k l e r n e d e n i y l ee k s i kk a p a s i t e d e ç a l ı ş m a k t a d ı r l a r . İ ş l e t m e l e r i n% 6 9 ’ uy a t ı r ı m l a r ı n ı y a p a r k e na l t y a p ı s ı t a m a m l a n m ı ş a r a z i t e m i n i n d eg ü ç l ü k ç e k m e m i ş t i r . A l t y a p ı s ı t a m a m l a n m ı ş a r a z i t e m i n i n d e e n ç o k g ü ç l ü k ç e k e n t ü k e t i m m a l ı g r u b u ( % 3 8 ) o l u p , b u n u s ı r a s ı y l a a r a ( % 3 0 ) v e y a t ı r ı m ( % 1 4 ) m a l ı g r u b u i z l e m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r b i n a t e m i n i n d e g ü ç l ü k ç e k m e m e k t e d i r . B u k o n u d a e n i y i d u r u m d a o l a n a r a m a l ı g r u b u d u r ( % 7 0 ) . B u n u % 6 2 ’ l i k p a y l a t ü k e t i m v e y a t ı r ı m m a l ı g r u bu izlemektedir. P a z a r l a m a f a a l i y e t l e r i n i , 4 2 i ş l e t m e d e ü s t y ö n e t i m y ü r ü t m e k t e d i r . 4 6 i ş l e t m e n i n d e p a z a r l a m a e l e m a n ı b u l u n m a k t a d ı r . 8 i ş l e t m e d e p a z a r l a m a f a a l i y e t l e r i n i i ş l e t m e s a h i b i , y ö n e t i c i s i v e p a z a r l a m a e l e m a n ı b i r l i k t e y ü r ü t ü r k e n , 4 i ş l e t m e n i n k e n d i l e r i n e a i t b i r p a z a r l a m a ş i r k e t i o l d u ğ u y a d a k e n d i b ü n y e l e r i d ı ş ı n d a b i r p a z a r l a m a ş i r k e t i n e ü r ü n l e r i n i p a z a r l a t t ı k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . İ ş l e t m e l e r i n % 6 2 ’ s i n i n A r -G e b i r i m i b u l u n m a m a k t a d ı r . A r -G e b i r i m i b u l u n m a y a n i ş l e t m e l e r d e b i r i n c i s ı r a y ı a r a m a l ı g r u b u ( % 7 0 ) a l m a k t a d ı r . B u n u s ı r a s ı y l a t ü k e t i m m a l ı ( % 6 3 ) v e y a t ı r ı m m a l ı grubu (%48) izlemektedir. İ ş l e t m e l e r i n % 4 3 ’ ü A r -G e b i r i m i n i i h t i y a ç o l a r a k g ö r m e m e k t e d i r . E n ç o k t ü k e t i m m a l ı g r u b u n u n (%76) Ar-G e b i r i m i n e i h t i y a ç d u y m a d ı ğ ı b u n u s ı r a s ı y l a a r a m a l ı ( % 6 8 ) v e y a t ı r ı mm a l ı ( % 5 0 ) g r u b u n u n i z l e d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r i n % 6 3 ’ n ü n d ı ş p a z a r l a i l i ş k i s i b u l u n m a k t a d ı r . T ü k e t i mm a l ı ü r e t e n 5 2 i ş l e t m e n i n 3 9 t a n e s i n i n ( % 7 5 ) , a r a m a l ı ü r e t e n 2 7 i ş l e t m e n i n 1 4 t a n e s i n i n ( % 5 2 ) , y a t ı r ı mm a l ı ü r e t e n 2 1 i ş l e t m e n i n 1 0 t a n e s i n i n ( % 4 8 ) d ı ş p a z a r a a ç ı l d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . A n k e t e k a t ı l a n 1 0 0 i ş l e t m e d e n 2 3 ’ ü n ü n p a z a r l a m a d a b i r s o r u n u y o k t u r . G e r i y e k a l a n 7 7 i ş l e t m e d e p a z a r l a m a e l e m a n ı y e t e r s i z l i ğ i , s a t ı ş g e l i ş t i r m e v e r e k l a mç a l ı ş m a l a r ı n ı n e k s i k l i ğ i , f i n a n s m a n , h e d e f p a z a r ı n a r a ş t ı r ı l a m a m a s ı v e d a ğ ı t ı m g ü ç l ü ğ ü p r o b l e m l e r i b u l u n m a k t a d ı r . P a z a r l a m a i l e i l g i l i s o r u n l a r ı n s e k t ö r e l d a ğ ı l ı m ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a , a r a m a l ı g r u b u n u n % 2 8 ’ l i k b i r o r a n l a s o r u n b e l i r t m e d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . B u n u % 2 6 i l e t ü k e t i m , % 1 2 i l e y a t ı r ı mm a l ı g r u b u izlemektedir. İ ş l e t m e l e r i nb ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u( % 8 2 ) ü r ü n l e r i n d e m a r j i n a l d e ğ i ş i k l i k l e b i r l i k t e k a l i t e d e d e d e ğ i ş i k l i k l e r e g i d e b i l m e k t e d i r . K a l i t e d e ğ i ş i k l i ğ i % 8 0 g i b i b i r o r a n l a y a t ı r ı m m a l ı g r u b u n d a , % 7 4 i l e t ü k e t i m m a l ı g r u b u n d a v e % 4 8 i l e a r a m a l ı g r u b u n d a g ö r ü l m e k t edir. S a t ı ş s o n r a s ı h i z m e t s u n u m u n d a e n y ü k s e k o r a n % 9 5 i l e y a t ı r ı m m a l ı g r u b u n d a d ı r . B u n u s ı r a s ı y l a t ü k e t i m ( % 8 1 ) v e a r a ( % 6 3 ) m a l ı g r u p l a r ı i z l e m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r i n% 6 2 ’ s i y u r t d ı ş ı n d a nt e k n o l o j i i t h a l e d e r k e n , 4 9i ş l e t m e k e n d i t e k n o l o j i s i n i ü r e t m e k t e d ir. İ ş l e t m e l e r i n % 8 6 ’ s ı t e k n o l o j i k o n u s u n d a b ö l g e d e n b i r y a r d ı m a l m a m a k t a d ı r . Y a t ı r ı m m a l ı ü r e t e n g r u b u n ( % 9 5 ) k a l k ı n m a a j a n s ı n ı i h t i y a ç o l a r a k g ö r d ü ğ ü a n l a ş ı l m a k t a d ı r . B u n u s ı r a s ı y l a t ü k e t i m ( % 8 3 ) v e a r a m a l ı ( % 7 0 ) i z l e m e k t e d i r . 73 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 İ m a l a t s a n a y i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n i ş l e t m e l e r i n s a d e c e % 1 3 ’ ü b ö l g e l e r i n d e k e n d i l e r i i ç i n d ü z e n l i m e s l e k i e ğ i t i m v e s e m i n e r ç a l ı ş m a l a r ı y a p a n b i r k u r u m u n o l d u ğ u n u v e b u k u r u m u n ç a l ı ş m a l a r ı n ı y e t e r l i b u l d u k l a r ı n ı b e l i r t m i ş t i r . A r a ş t ı r m a s o n u c u n d a , i ç v e d ı ş p a z a r a r a ş t ı r m a s ı , y u r t d ı ş ı n d a k i i ş l e t m e l e r l e b a ğ l a n t ı k u r u l m a s ı , i t h a l a t , i h r a c a t v e t e ş v i k k o n u l a r ı n d a b i l g i l e n d i r i l m e , v a s ı f l ı i ş g ü c ü t e m i n i , y ö n e t i c i d ü z e y i n d e e l e m a n t e m i n i , i ş k o l u i l e i l g i l i i s t a t i s t i k i b i l g i , y u r t d ı ş ı n d a n y a t ı r ı m c ı ç e k i l m e s i , b ö l g e n i n e k o n o m i k p o t a n s i y e l i v e d i ğ e r b ö l g e l e r l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a s ı ü z e r i n e a r a ş t ı r m a l a r , f i n a n s m a n t e m i n i , İ z m i r i ç i n l o b i o l u ş t u r u l m a s ı , i h t i s a s f u a r l a r ı d ü z e n l e n m e s i , ü r ü n b a z ı n d a p i y a s a a r a ş t ı r m a s ı y a p ı l m a s ı , ü r e t i m p l a n l a m a v e d e n e t l e m e k o n u l a r ı n d a a r a ş t ı r m a -g e l i ş t i r m e ç a l ı ş m a l a r ı n ı n y a p ı l m a s ı a l a n l a r ı n d a f a a l i y e t g ö s t e r e c e k b i r k u r u m a i h t i y a ç o l d u ğ u s o n u c u o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . 74 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 4 . 2 . A n a d o l u K a p l a n l a r ı D o ç . D r . S e v i l K i ş i o ğ l u , D r . A h m e t H a ş i m K ö s e , D r . A h m e t Ö n c ü , D r . G ü l ş e n E r e n l e r Ç a k a r 1 9 9 7 T M M O B t a r a f ı n d a n 1 9 9 7 y ı l ı n d a , A n a d o l u ’ d a o r t a y a ç ı k a n , A n a d o l u K a p l a n l a r ı o l a r a k a d l a n d ı r ı l a n v e s a n a y i n % 9 8 ’ i n i o l u ş t u r a n k ü ç ü k v e o r t a b ü y ü k l ü k t e k i i ş l e t m e l e r i n g e n e l ö z e l l i k l e r i n i , i ş v e r e n l e r i n d e m o g r a f i k y a p ı l a r ı n ı , ç a l ı ş a n l a r ı n n i t e l i k l e r i n i , k u l l a n ı l a n t e k n o l o j i n i n ö z e l l i k l e r i n i , ü r e t i m b i ç i m l e r i n i o r g a n i z a s y o n y a p ı l a r ı n ı , i ş g ü c ü n ü n ö r g ü t l ü l ü k d ü z e y i n i , y e r e l v e m e r k e z i y ö n e t i m l e r d e n b e k l e n t i l e r i n i i n c e l e m e k , ü l k e n i n s a n a y i l e ş m e s ü r e c i ü z e r i n d e k i e t k i l e r i , i l g i l i b u l g u l a r ı o r t a y a k o y m a k a m a c ı y l a ; D e n i z l i , G a z i a n t e p , K o n y a , Ç o r u m v e E d i r n e İ l l e r i n d e M e t a l E ş y a , O r m a n Ü r ü n l e r i v e M o b i l y a , G ı d a İ ç k i v e T ü t ü n , G i y i m E ş y a s ı -D e r i s e k t ö r l e r i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n k ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i 5 9 0 i ş l e t m e y e y ö n e l i k b i r a n k e t ç a l ı ş m a s ı y a p ı l m ı ş t ı r . B u ç a l ı ş m a y a g ö r e A n a d o l u S a n a y i s i ; K u r u l u ş Y ı l l a r ı ; % 4 8 1990-1 9 9 7 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 3 3 1 9 8 0 -1 9 8 9 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 1 1 ’ i n i n 1 9 7 0 -1979 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 9 ’ u n u n 1 9 7 0 ö n c e s i n d e k u r u l d u ğ u H u k u k i y a p ı l a r ı ; % 3 7 ’ s i n i n A Ş , % 2 8 ’ i n i n f e r d i m ü l k i y e t , % 2 6 ’ s ı n ı n l i m i t e d , % 7 a d i o r t a k l ı k o l d u ğ u , M ü l k i y e t y a p ı l a r ı ; % 4 6 ’ s ı n ı n b i r d e n f a z l a k i ş i y e a i t a m a a y n ı a i l e y e m a h s u s k i ş i l e r , % 3 4 t e k k i ş i y e a i t , % 1 9 f a r k l ı a i l e l e r d e n g e l e n o r t a k l a r a a i t o l d u ğ u , S e r m a y e n i n K a y n a ğ ı , % 7 7 ’ s i n i n o r t a k a i l e b i r i k i m l e r i n d e n , % 6 ’ s ı n ı n b a n k a v b . k r e d i o l a n a k l a r ı n d a n , % 1 ’ i n i n y u r t d ı ş ı d ö v i z k r e d i l e r i n d e n o l u ş t u ğ u , Y ö n e t i m Y a p ı l a r ı ; % 5 9 ’ u n u n s a d e c e a i l e f e r t l e r i v e a k r a b a l a r , % 2 3 ’ ü n ü n a i l e f e r t l e r i , a k r a b a l a r v e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i l e r , % 1 6 ’ s ı n ı n p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i l e r İ ş l e t m e l e r i n % 6 6 ’ s ı n i h a i m a l , % 3 2 ’ s i a r a m a l ü r e t t i ğ i % 5 9 ’ u f a s o n ü r e t i m y a p m a d ı ğ ı , f a s o n ü r e t i m y a p a n l a r ı n % 5 0 ’ d e n f a z l a s ı n ı n D o k u m a D e r i s e k t ö r ü n d e y o ğ u n l a ş t ı ğ ı E ğ i t i m D u r u m l a r ı ; % 3 2 i l k o k u l , % 2 4 ü n i v e r s i t e , % 2 0 l i s e v e d e n g i o k u l , % 1 3 o r t a o k u l , % 3 y ü k s e k l i s a n s v e ü s t ü e ğ i t i m a l m ı ş t ı r . Ç o ğ u n l u ğ u n y a ş g r u b u 3 6 -4 5 a r a s ı o l d u ğ u , S o n u ç l a r ı n a u l a ş ı l m ı ş t ı r . 75 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 4 . 3 . E l a z ı ğ ’ d a G i r i ş i m c i l i k v e G i r i ş i m c i K ü l t ü r ü ; E l a z ı ğ T i c a r e t v e S a n a y i O d a s ı ’ n a K a y ı t l ı İ ş A d a m l a r ı Ü z e r i n e S o s y o l o j i k B i r İ n c e l e m e R e c e p A Y T A Ç 1 9 9 9 A y t a ç , E l a z ı ğ s a n a y i v e T i c a r e t O d a s ı ’ n a k a y ı t l ı 6 4 i ş a d a m ı ü z e r i n d e y a p t ı ğ ı a n k e t ç a l ı ş m a s ı n d a A n a d o l u ’ d a g i r i ş i m c i b i r e y l e r i n , t o p l u m s a l v e s ı n ı f s a l k ö k e n l e r i n i , i ç i n d e d o ğ d u k l a r ı v e k e n d i l e r i n i g e l i ş t i r e b i l d i k l e r i t o p l u m s a l -iktisadi-s i y a s i v e k ü l t ü r e l k o ş u l l a r ı n n e l e r o l d u ğ u n u , d ü n y a g ö r ü ş l e r i n i , z i h n i y e t y a p ı l a r ı n ı , g ü n d e l i k h a y a t l a r ı n ı , h a y a t ı y a ş a m a v e k a v r a m a d ü z e y l e r i n i v e g e l e c e k v i z y o n l a r ı n ı n n e l e r o l d u ğ u n u o r t a y a ç ı k a r m a y a ç a l ı ş m ı ş t ı r . A y t a ç ’ ı n b u l g u l a r ı ; G i r i ş i m c i g u r u b u n y a ş d a ğ ı l ı m ı ; ( 2 0 -2 5 ) y a ş a r a s ı % 9 , 4 , ( 2 6 -3 0 ) y a ş a r a s ı % 1 2 , 5 , (31-3 5 ) y a ş a r a s ı %25, (36-4 0 ) y a ş a r a s ı % 1 2 , 5 , ( 4 1 -4 5 ) y a ş a r s ı % 1 4 , 1 , ( 4 6 -5 0 ) y a ş a r s ı % 1 0 , 9 , ( 5 1 -5 5 ) y a ş a r a s ı %9,4, (56-6 0 ) y a ş a r a s ı % 4 , 7 . G i r i ş i m c i l e r i n ö ğ r e n i md u r u m u ; % 2 8 , 1 ü n i v e r s i t e , % 1 8 , 8 d ü z l i s e , % 1 4 , 1 m e s l e k l i s e s i , % 9 , 4 ortaokul mezunudur. G i r i ş i m c i l e r i n d o ğ u m y e r l e r i n e g ö r e d a ğ ı l ı m ı ; %51,6 kent, % 2 1 , 9 i l ç e , % 2 6 , 6 s ı k ö y d o ğ u m l u d u r . G i r i ş i m c i l e r i n m e d e n i d u r u m u ; %85,9 u evli G i r i ş i m c i l e r i n s a h i p o l d u ğ u ç o c u k s a y ı s ı ; % 1 0 , 6 s ı ç o c u k s u z , % 1 4 , 2 t e k ç o c u k l u , % 2 4 , 9 i k i ç o c u k , % 5 0 s i i s e ü ç v e d a h a f a z l a ç o c u k sahibi. G i r i ş i m c i l e r i n b a b a l a r ı n ı n ö ğ r e n i m d u r u m u ; % 1 2 , 5 o k u r y a z a r d e ğ i l , % 2 3 , 4 o k u r y a z a r , % 3 4 , 4 ü ilkokul, % 1 2 , 5 ’ i n i n o r t a o k u l , % 9 , 4 ’ ü n ü n l i s e , % 7 , 8 ’ i n i n ü n i v e r s i t e m e z u n u d u r . G i r i ş i m c i l e r i n b a b a m e s l e ğ i n e i l i ş k i n d a ğ ı l ı m ı ; % 2 0 , 3 ü ç i f t ç i , % 1 2 , 5 o r t a d ü z e y d e m e m u r , % 9 , 4 sanay i c i , % 1 0 , 9 v a s ı f l ı i ş ç i g e r i k a l a n i s e v a s ı f s ı z i ş ç i l e r i o l u ş t u r m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k b a b a m e s l e ğ i n e i l i ş k i n d a ğ ı l ı m ı ; % 6 7 , 2 ’ i s i ç i f t ç i , % 1 2 , 5 ’ i m e m u r , % 6 , 3 t ü c c a r , %6,3 esnaf, %4,7 zanaatkar. M e z u n o l u n a n o k u l u n y a p ı l a n i ş l e i l g i s i ; %53,1 ilgisi yok, %37,5 ilgisi var. Ö ğ r e n i m d ı ş ı k u r s l a r a k a t ı l m a d u r u m u ; % 3 1 , 3 k a t ı l m ı ş . Y u r t d ı ş ı n d a b u l u n m a d u r u m u ; % 6 0 , 9 b u l u n m a m ı ş , % 3 4 , 4 ’ ü b u l u n m u ş . İ ş l e t m e k u r m a f i k r i n i n k i m d e n g e l d i ğ i ; % 5 4 , 7 ’ s i k e n d i d ü ş ü n m ü ş , % 3 7 , 5 a i l e , g e r i k a l a n a r k a d a ş v e akraba. Ç a l ı ş m a h a y a t ı n a b a ş l a m a y a ş ı ; % 4 8 , 4 ’ ü 1 5 y a ş ı n d a n ö n c e , %15,26 (15-2 0 ) y a ş a r a s ı , % 1 8 , 8 ’ i ( 2 1 2 5 ) y a ş a r a s ı , % 6 , 3 ’ ü ( 2 6 -3 0 ) y a ş a r s ı . İ ş l e t m e k u r u l m a d a n ö n c e y a p ı l a n i ş l e r ; % 2 6 , 6 ’ s ı ç a l ı ş m a d ı ğ ı n ı , % 1 7 , 2 ’ s i y a p t ı ğ ı i ş t e ü c r e t l e ç a l ı ş t ı ğ ı n ı , % 3 4 , 4 ’ ü i s e t i c a r e t v e e s n a f l ı k l a u ğ r a ş t ı ğ ı n ı , g e r i k a l a n i s e ç i f t ç i l i k , h a y v a n c ı l ı k , v e d i ğ e r i ş l e r l e g e ç i m i n i s a ğ l a d ı ğ ı n ı b e y a n e t m i ş t i r . İ ş l e t m e l e r i n k u r u l u ş / d e v r a l ı n ı ş t a r i h l e r i ; % 3 7 , 5 1 9 8 0 ’ d e n ö n c e , %7,8 (1980-1 9 8 5 ) a r a s ı , %25 (1986-1 9 9 0 ) a r a s ı , %17,2 (1991-1 9 9 5 ) a r a s ı , % 1 2 , 5 ’ i 1 9 9 6 ’ d a n s o n r a k u r u l m u ş . % 4 6 , 8 ’ i n i n İ ş l e t m e k u r m a n e d e n i ö z g ü r o l m a k , k e n d i i ş i n i k u r m a k v e i ş i n i m p a t r o n u o l m a k . K u r u l u ş a ş a m a s ı n d a g i r i ş i m c i l e r i n % 5 3 , 1 ’ i s e r m a y e t e m i n i n d e g ü ç l ü k ç e k m i ş , % 2 5 ’ i i s e i ş l e t m e n i n f i z i k i y a p ı s ı i ç i n g e r e k l i a r a ç – g e r e ç v e k a l i f i y e e l e m a n b u l m a k t a g ü ç l ü k ç e k m i ş . 76 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Gerekli sermayenin temin durumu; %39,1 kendi birikimimi, % 2 5 a i l e b i r e y l e r i n d e n , % 1 7 , 2 ’ i i ş l e t m e y e a l ı n a n o r t a k l a r d a n , %3,1 banka kredisi, % 7 , 8 ’ i t e ş v i k k r e d i s i k u l l a n ı l m ı ş . G i r i ş i m c i l e r i n i ş e e l e m a n a l ı m ı n d a % 96, 9 ’ u k a l i f i y e e l e m a n t e r c i h e t t i k l e r i n i b e y a n e t m i ş l e r f a k a t “ i s t i h d a me d i l e n i ş ç i l e r l e a k r a b a l ı k i l i ş k i n i z v a r m ı ? ” s o r u s u n a %5 0 ’ s i a k r a b a l ı k derecesinin o l d u ğ u n u b e y a n e t m i ş l e r . G i r i ş i m c i l e r i n f a a l i y e t t e b u l u n d u k l a r ı d i ğ e r i ş t ü r l e r i n e b a k t ı ğ ı m ı z d a % 3 2 , 8 ’ i n i n s a d e c e b i r i ş l e t m e s i o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . G e r i k a l a n g i r i ş i m c i g r u b u n i n ş a a t , m a ğ a z a , m a r k e t v b a l a n l a r d a f a a l i y e t g ö s t e r m e k t e d i r . Y u r t d ı ş ı n a ü r ü n i h r a c a t ı g e r ç e k l e ş t i r e n g i r i ş i m c i l e r i n o r a n ı % 1 5 , 6 ’ d ı r . Ü r e t i ms ü r e c i n d e g i r i ş i m c i l e r i n y e n i , f a k a t r i s k l i b i r m o d e l i d e n e m e d u r u m l a r ı n a i l i ş k i n o l a r a k s o r u l m u ş , s o r u l a r a ü ç t e i k i s i n d e n f a z l a s ı e v e t d e m i ş t i r . B u d a b i z e g i r i ş i m c i l e r i n y e n i l i k a r a y ı ş ı i ç i n d e o l a n c e s u r v e k a r a r l ı a d ı m l a r a t a b i l e c e k d i n a m i k g i r i ş i m c i p r o f i l i ç i z d i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r . Piyasa k o ş u l l a r ı i ç i n d eo r t a y aç ı k a b i l e c e kf ı r s a t l a r ı t a h m i ne d e r e kb uy ö n d eü r e t i m g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i n i z o l d u m u ? S o r u s u n a g i r i ş i m c i l e r i n % 6 7 , 2 e v e t d e d i k l e r i g ö r ü l m ü ş t ü r . B u v e r i l e r ı ş ı ğ ı n d a g i r i ş i m c i l e r i n p i y a s a t a r a y ı c ı g ö z ü p e k g i r i ş k e n d i n a m i k v e r a n t k o l l a m a e ğ i l i m i n d e o l d u k l a r ı g ö r ü l m ü ş t ü r . İ ş l e t m e l e r i n d e p r o f e s y o n e l b i r y ö n e t i c i y e v e y a y ö n e t i mk u r u l u n a s a h i p o l a n l a r ı n o r a n ı % 3 7 , 5 . E l d e e t t i ğ i m i z b u b u l g u l a r b i z e E l a z ı ğ i m a l a t s a n a y i n d e m o d e r n a n l a m d a b i r i ş l e t m e c i l i k a n l a y ı ş ı n ı n h e n ü z g e l i ş m e m i ş o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i no r t a k l ı k k o n u s u n d a k i d ü ş ü n c e l e r i n eb a k t ı ğ ı m ı z d ao l u m l ub i r k a n a a t es a h i p o l m a d ı k l a r ı n ı g ö r m e k t e y i z . O r t a k l ı k d ü ş ü n c e s i n e i y i m s e r b a k a n l a r ı n o r a n ı i s e % 3 2 , 8 d ı r . İ ş l e t m e n i n d a h a i l e r i n o k t a l a r a t a ş ı n a b i l m e s i n d e g e r e k l i b i l g i v e t e k n o l o j i n i n % 6 2 , 5 o r a n ı n d a y u r t i ç i f u a r v e s e r g i l e r a r a c ı l ı ğ ı y l a k a r ş ı l a n d ı ğ ı , b u n u % 1 2 , 5 i l e k i t l e i l e t i ş i ma r a ç l a r ı n ı n i z l e d i ğ i n i g ö r m e k t e y i z . G i r i ş i m c i l e r i m i z i n y a k l a ş ı k % 6 0 ’ ı i ş ç i l e r i n s e n d i k a l a r a ü y e l i k l e r i n i o l u m l u k a r ş ı l a m ı y o r . E l d e e d i l e n bulgu l a r b i z e i s t i h d a m e t t i k l e r i i ş ç i l e r l e t e k y ö n l ü i ş a k d i n d e n y a n a o l d u k l a r ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . İ ş l e t m e n i n k u r u l m a s ı n d a n e g i b is o r u n l a r l a k a r ş ı l a ş t ı ğ ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a g i r i ş i m c i l e r i n ö n c e l i k l i olarak % 4 2 , 1 o r a n ı n d a i ş l e t m e s e r m a y e s i n i n y e t e r s i z l i ğ i n d e n % 3 4 , 3 o r a n ı n d a k a l i f i y e e l e m a n b u l m a g ü ç l ü ğ ü n d e n % 3 1 , 2 o r a n ı n d a k a l i t e l i v e u c u z h a m m a d d e t e m i n i n d e n % 2 0 , 3 o r a n ı n d a b ü r o k r a t i k e n g e l l e r d e n s o n o l a r a k d a % 1 7 , 1 o r a n ı n d a t a l e p y e t e r s i z l i ğ i n d e n ş i k a y e t ç i o l d u k l a r ı t e s p i t e d i l m i ş t i r . G i r i ş i m c i l e r i n y a p m ı ş o l d u k l a r ı i ş t e n t a t m i n o l m a d u r u m l a r ı n a i l i ş k i n b u l g u l a r a b a k t ı ğ ı m ı z d a y a k l a ş ı k % 6 0 ’ ı n ı n t a t m i n o l m a d ı k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . B u n l a r ı n % 5 4 ’ ü n ü n y e t e r l i k a z a n ç elde e d e m e d i k l e r i i ç i n % 2 7 ’ s i n i n i s e ç o k f a z l a s o r u m l u l u k v e s t r e s g e r e k t i r m e s i n e d e n i y l e t a t m i n o l m a d ı k l a r ı n ı b e y a n e t m i ş l e r d i r . G i r i ş i m c i l e r i m i z i n d e v l e t t e n b e k l e n t i l e r i n i n n e l e r o l d u ğ u n a b a k t ı ğ ı m ı z d a % 5 4 , 6 ’ s ı n ı n d ü ş ü k f a i z l i u z u n v a d e l i i ş g e l i ş t i r m e k r e d i s i b e k l e n t i s i i ç i n d e o l d u ğ u g ö z ü k m e k t e d i r . % 5 1 , 5 ’ i n i n v e r g i l e r i n a z a l t ı l m a s ı y ö n d e y o ğ u n b i r b e k l e n t i v a r d ı r . G i r i ş i m c i l e r a ğ ı r l ı k l ı o l a r a k t a k i p e t t i k l e r i y a y ı n l a r a r a s ı n d a % 7 3 , 4 i l e g a z e t e g e l m e k t e d i r . M e s l e k i y a y ı n l a r ı t a k i p e d e n l e r i n o r a n ı i s e % 1 4 , 1 d ı r . D i n i i n a n ç v e a h l a k i t u t u m l a r ı n ı n i ş h a y a t ı n d a ö n e m l i b i r ö l ç ü d e k e n d i l e r i n i e t k i l e y e n g i r i ş i m c i l e r i n o r a n ı % 8 2 , 8 d ı r . 77 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 4.4. G i r i ş i m c i l i k v e G i r i ş i m c i l e r i n K i ş i l i k Ö z e l l i k l e r i K o n u s u n d a B i r U y g u l a m a N i g a r D E M İ R C A N 2 0 0 0 D ü z c e i l i n d e k i k ü ç ü k i ş l e t m e s a h i p l e r i n i n g i r i ş i m c i k i ş i l i k ö z e l l i k l e r i n i v e b u k i ş i l i k ö z e l l i k l e r i i l e b a ş a r ı , g ü ç v e b a ğ l ı l ı k g ü d ü l e r i a r a s ı n d a k i i s t a t i s t i k s e l o l a r a k a n l a m l ı i l i ş k i l e r i o r t a y a ç ı k a r m a k , b a z ı d e m o g r a f i k v e s o s y a l d e ğ i ş k e n l e r i n b u k i ş i l i k ö z e l l i k l e r i ü z e r i n d e k i e t k i s i n i a r a ş t ı r m a k v e g i r i ş i m d e b u l u n m a l a r ı n d a o n l a r ı e t k i l e y e n f a k t ö r l e r i b e l i r l e m e k a m a c ı y l a y a p m ı ş o l d u ğ u a r a ş t ı r m a s ı n d a D ü z c e T i c a r e t O d a s ı n a k a y ı t l ı 5 v e d a h a f a z l a i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n 9 7 g i r i ş i m c i ü z e r i n d e a n k e t ç a l ı ş m a s ı y a p m ı ş t ı r . D e m i r c a n ’ ı n b u l g u l a r ı ; A n k e t i y a n ı t l a y a n 9 7 g i r i ş i m c i n i n % 2 2 , 7 ’ s i k a d ı n g e r i k a l a n ı e r k e k t i r . % 2 5 , 8 ’ i 3 0 y a ş ı n a l t ı n d a d ı r . % 1 8 , 6 ’ s ı 31-3 5 y a ş g r u b u , % 2 0 , 6 ’ s ı 3 6 -40 y a ş g r u b u , % 2 8 , 9 ’ u 4 1 -5 5 y a ş g r u b u n u o l u ş t u r m a k t a d ı r . A n k e t i y a n ı t l a y a n l a r ı n % 7 9 , 2 ’ s i b e k a r , % 2 0 , 6 ’ s ı i s e e v l i d i r . % 2 9 , 9 ’ u k ö y d e , % 1 4 , 4 ’ ü k a s a b a d a , % 3 2 ’ s i i l ç e d e % 2 3 , 7 ’ s i i s e i l d e d o ğ m u ş t u r . % 3 5 , 1 ’ i n i n h e m a n n e h e m d e b a b a s ı h a y a t l a r ı n ı n b ü y ü k b i r b ö l ü m ü n d e k e n d i i ş l e t m e l e r i n d e ç a l ı ş m ı ş t ı r . G e r i y e k a l a n l a r ı n ı n % 6 , 2 ’ s i n i n a n n e v e b a b a s ı h a y a t l a r ı n ı n k ı s a b i r b ö l ü m ü n d e k e n d i i ş l e t m e l e r i n d e ç a l ı ş m ı ş t ı r . A n n e v e b a b a s ı n ı n y a l n ı z c a b i r i n i n h a y a t l a r ı n ı n b ü y ü k b ö l ü m ü n ü g i r i ş i m c i o l a r a k g e ç i r e n l e r i n o r a n ı % 2 8 , 9 , k ı s a b ö l ü m ü n ü g i r i ş i m c i o l a r a k g e ç i r e n l e r i n o r a n ı i s e % 7 , 2 ’ d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 2 7 , 7 ’ s i n i n n e a n n e n e d e b a b a s ı h a y a t l a r ı b o y u n c a k e n d i i ş l e t m e l e r i n d e ç a l ı ş m ı ş t ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 8 , 2 ’ s i y a ş a m l a r ı n ı n b ü y ü k b i r b ö l ü m ü n ü k ö y d e , % 9 , 3 ’ ü k a s a b a d a , % 4 3 , 3 ’ ü i l ç e d e , % 3 9 , 2 ’ s i i s e i l d e g e ç i r m i ş t i r . G i r i ş i m c i l e r i n 1 4 , 4 ’ ü i l k o k u l , % 2 0 , 6 ’ s ı o r t a o k u l , % 4 0 ’ ı l i s e , % 2 2 , 7 ’ s i ü n i v e r s i t e , % 1 ’ i i s e y ü k s e k l i s a n s m e z u n u d u r . Ü n i v e r s i t e e ğ i t i m i a l a n l a r ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u i ş l e t m e v e m ü h e n d i s l i k f a k ü l t esi mezunudur. G i r i ş i m c i l e r i n % 7 7 , 3 ’ ü i l k i ş l e t m e l e r i n i 3 0 y a ş l a r ı n d a n ö n c e k u r m u ş l a r d ı r . İ l k i ş l e t m e s i n i 3 1 -3 5 y a ş l a r ı n d a k u r a n l a r ı n o r a n ı % 1 2 , 4 , 36-4 0 y a ş l a r ı a r a s ı n d a k u r a n l a r ı n o r a n ı % 6 , 2 , 4 1 -5 5 y a ş l a r ı a r a s ı n d a k u r a n l a r ı n o r a n ı i s e % 4 , 1 ’ d i r . 5 6 y a ş ı n d a n s o n r a i l k i ş l e t m e s i n i k u r a n g i r i ş i m c i y e r a s t l a n m a m ı ş t ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 4 5 , 4 ’ ü i l k i ş l e t m e l e r i n i k u r d u k l a r ı n d a e v l i , % 5 4 , 6 ’ s ı b e k a r d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 3 2 ’ s i s e r m a y e l e r i n i n % 5 0 ’ d e n f a z l a s ı n ı k e n d i l e r i s a ğ l a m ı ş t ı r . % 4 2 , 3 ’ l ü k b i r ç o ğ u n l u k a i l e l e r i n d e n t e m i n e t m i ş t i r , % 1 8 , 6 ’ s ı ü ç ü n c ü ş a h ı s l a r a b o r ç l a n m ı ş t ı r . Y a l n ı z c a % 4 , 1 o r a n ı n d a g i r i ş i m c i s e r m a y e l e r i n i n % 5 0 ’ d e n f a z l a s ı n ı b a n k a k r e d i s i y o l u y l a t e m i n e t m i ş t i r . % 3 , 1 ’ d e d i ğ e r y o l l a r a b a ş v u r m u ş t u r . K a d ı n l a r ı n % 8 1 , 2 ’ s i , e r k e k l e r i n d e % 7 6 ’ s ı i l k i ş l e t m e l e r i n i 30 y a ş l a r ı n d a n ö n c e k u r m u ş l a r d ı r . E r k e k l e r i n % 1 3 , 3 ’ ü i l k i ş l e t m e l e r i n i 31-3 5 a r a s ı n d a y a n i 3 0 ’ l u y a ş l a r ı n b a ş ı n d a k u r a r k e n , b u o r a n k a d ı n l a r d a % 9 , 1 ’ d i r . A y n ı z a m a n d a k a d ı n l a r ı n % 9 , 1 ’ i n i n i l k i ş l e t m e l e r i n i 3 6 -4 0 y a ş a r a s ı n d a k u r d u ğ u , e r k e k l e r i n i s e b u y a ş ar a l ı ğ ı n d a i ş l e t m e k u r m a o r a n ı n ı n % 5 , 3 o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . 78 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 H a y a t l a r ı n ı n b ü y ü k b ö l ü m ü n d e k e n d i i ş l e t m e l e r i n e s a h i p o l m u ş o l a n anne- b a b a y a s a h i p o l a n g i r i ş i m c i l e r i n % 2 6 , 6 ’ s ı i l k o k u l , % 2 6 , 5 ’ i o r t a o k u l , % 2 9 , 4 ’ ü l i s e , % 2 0 , 6 ’ s ı ü n i v e r s i t e v e % 2 , 6 ’ s ı d a y ü k s e k lisans m e z u n u d u r . H a y a t ı n ı n h i ç b i r d ö n e m i n d e g i r i ş i m d e b u l u n m a m ı ş o l a n a n n e v e b a b a l a r ı n ı n ç o c u ğ u o l a n g i r i ş i m c i l e r i n d e % 1 4 , 4 ’ ü i l k o k u l , % 2 0 , 6 ’ s ı o r t a o k u l , % 4 0 , 2 ’ s i l i s e , % 2 7 , 3 ’ ü d e ü n i v e r s i t e m e z u n u d u r . G i r i ş i m c i l e r i n i ş l e t m e l e r i n i k u r a r k e n g e r e k l i o l a n s e r m a y e n i n % 5 0 ’ d e n f a z l a s ı n ı s a ğ l a d ı k l a r ı k a y n a k d a e ğ i t i m d u r u m l a r ı n a g ö r e f a r k l ı l ı k g ö s t e r m e k t e d i r . B u n a g ö r e i l k o k u l m e z u n u g i r i ş i m c i l e r i n % 4 2 , 9 ’ u , o r t a o k u l m e z u n u o l a n l a r ı n % 4 0 ’ ı , l i s e m e z u n u o l a n l a r ı n % 2 0 , 5 ’ İ , ü n i v e r s i t e m e z u n u o l a n l a r ı n % 3 6 , 4 ’ ü , y ü k s e k l i s a n s y a p a n l a r ı n d a % 5 0 ’ s i s e r m a y e l e r i n i k e n d i l e r i s a ğ l a m ı ş t ı r . S e r m a y e l e r i n i n y a r ı d a n f a z l a s ı n ı a i l e l e r i n d e n s a ğ l a y a n g i r i ş i m c i l e r i n o r a n ı i s e % 9 , 8 ’ i i l k o k u l , % 2 2 ’ s i o r t a o k u l , % 4 8 , 8 ’ i l i s e v e % 1 9 , 5 ’ i ü n i v e r s i t e m e z u n u d u r . B a n k a k r e d i s i a l a n l a r ı n % 2 5 ’ i İ l k o k u l , % 5 0 ’ s i l i s e , % 2 5 ’ i d e ü n i v e r s i t e mezunudur. G i r i ş i m c i l e r i n % 2 3 , 7 ’ s i ç o k a z , % 5 , 2 ’ s i f a z l a , % 1 5 , 5 ’ i o r t a d ü z e y d e , % 1 4 , 4 ’ ü f a z l a , % 4 1 , 2 ’ s i d e ç o k f a z l a p a r a k a z a n m a a r z u s u n a s a h i p o l a r a k i l k i ş l e t m e l e r i n i k u r d u k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e r d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 5 0 , 5 ’ i , ç o k f a z l a , % 1 0 , 3 ’ ü i s e f a z l a d ü z e y d e k e n d i k e n d i n i n p a t r o n u o l m a f a k t ö r ü n ü n e t k i s i a l t ı n d a k a l a r a k i l k i ş l e t m e l e r i n i k u r m u ş l a r d ı r . A i l e g e l e n e ğ i n i d e v a m e t t i r m e f a k t ö r ü g i r i ş i m c i l e r i n % 2 2 , 7 ’ s i ü z e r i n d e ç o k f a z l a , % 1 1 , 3 ’ ü ü z e r i n d e f a z l a , % 9 , 3 ’ ü ü z e r i n d e i s e o r t a d ü z e y d e e t k i l i o l m u ş t u r . İ l k i ş l e t m e l e r i n i t o p l u m a f a y d a l ı o l m a a r z u s u i l e k u r a n l a r ı n o r a n ı % 3 2 ’ d i r . Y a ş a m l a r ı n ı n b ü y ü k b i r b ö l ü m ü n ü g e ç i r d i k l e r i y e r l e ş i m b i r i m l e r i n i n b ü y ü k l ü ğ ü a r t t ı k ç a , d a h a f a z l a p a r a k a z a n m a a r z u l a r ı d a a r t m a k t a d ı r . Y a ş a m l a r ı n ı n b ü y ü k b i r b ö l ü m ü n ü i l ç e d e g e ç i r e n l e r i n % 4 7 , 6 ’ s ı , i l d e g e ç i r e n l e r i n % 3 9 , 5 ’ i d a h a f a z l a p a r a k a z a n m a a r z u s u n a sahiptir. G i r i ş i m c i l e r i n e ğ i t i m d ü z e y i a r t t ı k ç a k e n d i k e n d i n i n p a t r o n u o l m a i s t e ğ i d e a r t m a k t a d ı r . B u i s t e ğ i n % 4 4 , 9 ’ u l i s e , % 3 0 , 6 ’ s ı d a ü n iversite m e z u n u n d a b u l u n m a k t a d ı r . İ l d e y a ş a y a n l a r ı n % 5 5 , 3 ’ ü k e n d i k e n d i n i n p a t r o n u o l m a a r z u s u i l e i ş k u r m u ş t u r . K a s a b a v e i l ç e l e r d e b u o r a n d ü ş ü k t ü r . K e n d i k e n d i n i n p a t r o n u o l m a i s t e ğ i a n n e v e b a b a s ı h a y a t l a r ı n ı n b ü y ü k b ö l ü m ü n d e k e n d i i ş l e t m e l e r i n d e ç a l ı ş a n g i r i ş i m c i l e r i n % 4 4 , 1 ’ i n d e ç o k f a z l a e t k i l i o l m u ş t u r . H a y a t ı n ı n k ı s a b i r s ü r e s i n i g i r i ş i m c i o l a r a k g e ç i r e n a n n e v e b a b a y a s a h i p g i r i ş i m c i l e r d e b u o r a n % 8 5 , 7 ’ d ı r . A i l e g e l e n e ğ i n i d e v a m e t t i r m e a r z u s u i l e i ş k u r a n l a r ı n % 2 2 , 7 ’ s i i l k o k u l , % 2 2 , 7 ’ s i o r t a o k u l , % 3 6 , 4 ’ ü l i s e v e % 1 8 , 2 ’ s i ü n i v e r s i t e mezunudur. A i l e g e l e n e ğ i n i d e v a m e t t i r m e a r z u s u n u n ç o k f a z l a e t k i s i n d e k a l a r a k i l k i ş l e t m e l e r i n i k u r a n g i r i ş i m c i l e r i n % 6 , 4 ’ ü y a ş a m ı n ı n b ü y ü k b ö l ü m ü n ü k ö y d e , % 1 2 , 8 ’ i k a s a b a d a , % 4 6 , 8 ’ i i l ç e d e v e % 3 4 ’ ü i l d e g e ç i r m i ş t i r . 79 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Eğ i t i m d ü z e y i n i n y ü k s e l m e s i y l e b i r l i k t e , i l k i ş l e t m e y i k u r a r k e n t o p l u m a f a y d a l ı o l m a a r z u s u d a a r t ı ş g ö s t e r m e k t e d i r . B u o r a n i l k o k u l m e z u n l a r ı n d a % 2 8 , 6 , o r t a o k u l m e z u n l a r ı n d a % 2 5 , l i s e m e z u n l a r ı n d a % 3 0 , 8 i k e n ü n i v e r s i t e m e z u n l a r ı n d a % 4 5 , 5 ’ d ı r . A r a ş t ı r m a y a k a t ı l a n g i r i ş i m c i l e r i n % 6 4 , 9 ’ u z o r l u k l a r ı a ş m a a r z u s u n a h e r z a m a n s a h i p o l d u k l a r ı n ı , % 1 5 , 4 ’ ü d e s ı k l ı k l a b u a r z u y u t a ş ı d ı k l a r ı n ı b e l i r t m i ş t i r . B a ş a r ı l ı k a b u l e d i l m e a r z u s u n u h e r z a m a n t a ş ı y a n b i r e y l e r i n o r a n ı % 5 7 , 7 , s ı k l ı k l a t a ş ı y a n l a r ı n o r a n ı i s e % 1 9 , 6 ’ dı r . A r a ş t ı r m a y a k a t ı l a n g i r i ş i m c i l e r i n % 5 3 , 6 ’ s ı h e r z a m a n , % 1 4 , 4 ’ ü d e s ı k l ı k l a g i r i ş i m c i l e r a r a s ı n d a s e v i l e n b i r i o l m a a r z u s u t a ş ı d ı k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e r d i r . A r a ş t ı r m a y a k a t ı l a n g i r i ş i m c i l e r i n % 4 1 , 2 ’ s i h i ç b i r z a m a n b a ş k a l a r ı n ı kontrol etme arzusuna sahip ol m a d ı k l a r ı n ı , % 1 3 , 4 ’ ü d e h e r z a m a n s a h i p o l d u k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e r d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 2 1 , 6 ’ s ı h e r z a m a n b a ş k a l a r ı n d a n m e s u l o l m a a r z u s u n u t a ş ı d ı k l a r ı n ı b e l i r t i r k e n , % 3 4 ’ l ü k ç o ğ u n l u k b u a r z u y a h i ç b i r z a m a n s a h i p o l m a d ı k l a r ı n ı i f a d e e t m i ş t i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 7 1 , 1 ’ i y e n i l i k l e r e a ç ı k , ç a l ı ş m a t e k n i k l e r i n i y e n i m e t o t l a r l a ç e ş i t l e n d i r e b i l e n , % 8 4 , 5 ’ i f a r k l ı k a y n a k l a r d a n b i l g i a r a ş t ı r a n , ö ğ r e n m e y e i s t e k l i , % 8 0 , 1 ’ i f ı r s a t l a r ı k o l l a y a n v e h a r e k e t e g e ç i l m e s i g e r e k e n z a m a n ı b i l e n b i r t u t u m s e r g i l e m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 7 8 , 3 ’ ü y a r a t ı c ı l ı k l a r ı n ı k u l l a n a r a k , k a r ş ı l a ş t ı k l a r ı s o r u n l a r ı n ç ö z ü m ü n d e d e ğ i ş i k y o l l a r a r a d ı k l a r ı f i k r i n e s a h i p t i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 4 7 , 4 ’ ü ç a l ı ş a n l a r ı n ı k e s i n l i k l e i ş l e t m e a m a ç l a r ı d o ğ r u l t u s u n d a y ö n l e n d i r e b i l d i k l e r i , % 8 7 , 3 ’ ü b a ş k a l a r ı y l a y a k ı n i l i ş k i k u r m a l a r ı n ı n k o l a y o l d u ğ u f i k r i n e k a t ı l m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r % 6 2 , 9 ’ u b a ş a r ı s ı z o l d u k l a r ı b i r k o n u d a t e k r a r d e n e m e l e r y a p m a k t a n k o r k m a d ı k l a r ı n ı b e l i r t e r e k , h ı r s l ı v e a z i m l i o l d u k l a r ı n ı o r t a y a k o y m u ş l a r d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 4 9 , 5 ’ i s o r u n l a r ı n ı n t e k b a ş ı n a ü s tesinden gelebildikleri f i k r i n e k a t ı l m a k t a b u d a k e n d i l e r i n e g ü v e n l e r i n i i f a d e e t m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 8 1 , 5 ’ i g e l e c e ğ e y ö n e l i k u z u n v a d e l i p l a n l a r y a p a n , v i z y o n s a h i b i b i r e y l e r d e n o l u ş m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 8 7 , 6 ’ s ı p l a n l a m a y a p m a n ı n p r o b l e m l e r e d a h a fazla ç ö z ü m ü r e t t i ğ i n e i n a n m a k t a d ı r . S o n u ç v e ö n e r i l e r ; D ü z c e i l i n d e 9 7 k ü ç ü k i ş l e t m e s a h i b i ü z e r i n d e , a n k e t y ö n t e m i y l e y ü r ü t ü l e n b u a r a ş t ı r m a s o n u c u n d a , k ü ç ü k i ş l e t m e s a h i p l e r i n i n b ü y ü k b ö l ü m ü l i s e v e y a ü n i v e r s i t e m e z u n u d u r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u i ş l e t m e l e r i n i 3 0 y a ş ö n c e s i n d e k u r m u ş l a r , s e r m a y e l e r i n i k e n d i l e r i v e y a a i l e l e r i s a ğ l a m ı ş t ı r . B a n k a d a n k r e d i a l m a v e y a b o r ç l a n m a e ğ i l i m l e r i d e ç o ğ u n l u k l a y a ş a d ı k l a r ı y e r l e ş i mb i r i m i n i n b ü y ü m e s i i l e a r t m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n i l k i ş l e t m e l e r i n i k u r m a a r z u l a r ı n ı n a l t ı n d a k e n d i k e n d i l e r i n i n p a t r o n u o l m a v e d a h a f a z l a p a r a k a z a n m a i s t e ğ i v a r d ı r . U y g u l a m a y ak a t ı l a ng i r i ş i m c i l e r i nb ü y ü kç o ğ u n l u ğ u ;f i k i r l e r i n id e ğ i ş t i r i p , m e t o t l a r ı ç e ş i t l e n d i r e b i l e n , ç a l ı ş a n l a r ı y ö n l e n d i r e b i l e n , b a ş a r ı s ı z l ı ğ a u ğ r a d ı k l a r ı n d a t e k r a r d e n e m e y a p m a k t a n 80 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 k o r k m a y a n , ç a b u k k a r a m s a r l ı ğ a k a p ı l m a y a n , h i s l e r i n e g ü v e n e n , f ı r s a t l a r ı d e ğ e r l e n d i r e n , u z u n v a d e l i hedeflere sahip olan bir tablo sergilemektedir. D ü n y a d a k i d e ğ i ş i m i n h ı z ı n a a y a k u y d u r a b i l m e k v e t o p l u m u n r e f a h d ü z e y i n i a r t ı r a b i l m e k i ç i n , g i r i ş i m c i l i k k o n u s u n d a d a h a f a z l a i l g i g ö s t e r m e k v e g i r i ş i m c i l i ğ i d e s t e k l e m e k g e r e k i r . G i r i ş i m c i l i ğ i n d e s t e k l e n m e s i ; p o t a n s i y e l g i r i ş i m c i l e r e f ı r s a t y a r a t ı l m a s ı v e k a y n a k s a ğ l a n m a s ı k a d a r , g i r i ş i m c i l i k r u h u n u n g e l i ş t i r i l m e y e ç a l ı ş ı l m a s ı o l a r a k d a a l g ı l a n m a l ı d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n k i ş i l i k ö z e l l i k l e r i n i b i l m e k , b u ö z e l l i k l e r i n h a n g i d e ğ i ş k e n l e r d e n e t k i l e n d i ğ i n i o r t a y a ç ı k a r m a k v e g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş e b i l m e s i i ç i n u y g u n o r t a m l a r ı y a r a t m a y a ç ı k a r m a k , g i r i ş i m c i l i ğ i d e s t e k l e m e k a d ı n a a t ı l a n ö n e m l i b i r a d ı m d ı r . 4. 5. A n a d o l u S a n a y i n d e G i r i ş i m c i Ö z e l l i k l e r i D i l e k E y ü p o ğ l u 2 0 0 0 E y ü p o ğ l u , 1 9 9 8 -1 9 9 9 y ı l l a r ı n ı k a p s a y a n a r a ş t ı r m a s ı n d a G a z i a n t e p ( 1 9 ) , D e n i z l i ( 2 1 ) , Ç o r u m ( 1 8 ) v e K a y s e r i ( 2 2 ) İ l l e r i n d e k i t o p l a m 8 0 s a n a y i c i i l e b i r g ö r ü ş m e y ö n e r g e s i ç e r ç e v e s i n d e y a p ı l a n g ö r ü ş m e l e r i b a n t l a r a k a y d e t m i ş t i r . Y ö n e r g e d e k i s o r u l a r l a g i r i ş i m c i y e i l i ş k i n v e b u n u d e s t e k l e m e k ü z e r e i ş y e r i n e i l i ş k i n g e n e l b i l g i l e r t o p l a n m ı ş t ı r . B u ç e r ç e v e d e , b a ş t a g i r i ş i m c i l i k r u h u n u v e y e t e n e ğ i n i g e l i ş t i r m e d e a r t ı r ı c ı v e y a a z a l t ı c ı r o l o y n a y a n e k o n o m i k k o ş u l l a r o l m a k ü z e r e ; ö ğ r e n i md ü z e y i , v e n i t e l i ğ i , k ü l t ü r e l d e ğ e r l e r , d a v r a n ı ş b i ç i m l e r i , a i l e l e r i n i n a r k a p l a n l a r ı g i b i g i r i ş i m c i n i n i ç i n d e b u l u n d u ğ u k o ş u l l a r b e l i r l e n m i ş t i r . B u n l a r d a h aç o kn i t e l i k s e l b e l i r l e m e l e r d i r . Ö t ey a n d a ng i r i ş i m cinin tedarik, finansman, muhasebe, p a z a r l a m a , ü r e t i m , p e r s o n e l y ö n e t i m i v e g e n e l y ö n e t i m g i b i b a ş l ı c a i ş l e v l e r k o n u s u n d a k i g ö r ü ş l e r i n i n y a n ı s ı r a ; y a t ı r ı m , t e k n o l o j i , k a p a s i t e k u l l a n ı m ı , k a l i t e g ü v e n c e s i s t e m l e r i , v b . g ü n c e l s o r u n a l a n l a r ı n d a k i d ü ş ü n c e l e r i d e e l e a l ı n m ı ş t ı r . E y ü p o ğ l u ’ n u n b u l g u l a r ı : A r a ş t ı r m a y a p ı l ı r k e n i l l e r i n f a r k l ı l ı k l a r d e ğ i l d a h a ç o k b e n z e r l i k l e r g ö s t e r d i ğ i , İ ş l e t m e l e r i n ç o ğ u n u n s a n a y i d e v r i m i ö n c e s i m a n i f a k t ü r ü r e t i my a p ı s ı n a s a h i p o l d u ğ u v e t a m o l a r a k f a b r i k a l a ş a m a d ı ğ ı v e g e ç i ş d ö n e m i n i y a ş a d ı k l a r ı , G i r i ş i m c i l e r i n d o ğ u m y e r l e r i : g i r i ş i m c i l e r i n % 8 7 , 5 i n i n o i l i n y e r l i s i o l d u ğ u G i r i ş i m c i l e r i n y a ş l a r ı : 2 0 -3 0 y a ş % 5 , 3 3 0 -4 0 y a ş l a r ı % 2 8 , 7 4 0 -5 0 y a ş l a r ı % 3 3 , 75 0 -6 0 y a ş l a r ı 2 1 , 2 6 0 y a ş v e ü z e r i % 1 1 , 1 G i r i ş i m c i l e r i n Ö ğ r e n i m D ü z e y l e r i : % 2 0 ’ s i i l k o k u l , % 4 3 , 8 ’ i o r t a , % 3 6 , 2 ’ s i y ü k s e k e ğ i t i m d ü z e y i n d e o l d u ğ u G i r i ş i m c i l e r i n i ç i n d e n g e l d i k l e r i a i l e l e r , ç o ğ u n l u k l a t i c a r e t v e / v e y a z a n a a t a l a n ı n d a f a a l i y e t t e b u l u n m a k t a d ı r l a r . K e n d i l e r i d e ç o ğ u n l u k l a g e ç i m l i k o l a n b u i ş l e t m e l e r d e ç ı r a k l ı k y a p a r a k ye t i ş m i ş l e r d i r . G i r i ş i m c i l e r i n ç o ğ u n l u ğ u d a r v e o r t a g e l i r g r u b u n a a i t a i l e l e r d e n ç ı k m ı ş l a r d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u e v l i v e ç o c u k l u d u r . G i r i ş i m c i l e r i n i ç i n d e n g e l d i k l e r i a i l e l e r i n ç o c u k s a y ı s ı 4 ’ t ü r , b u n a k a r ş ı l ı k k e n d i a i l e l e r i n d e ç o c u k s a y ı s ı o r t a l a m a s ı 2 , 5 ’ t i r . G ö r ü ş m e y a p ı l m a s ı i ç i n g e n e l l i k l e b i r i n c i k u ş a k s e ç i l d i ğ i i ç i n 4 4 k i ş i b i r i n c i k u ş a k , 3 3 k i ş i i k i n c i k u ş a k v e 3 k i ş i i s e ü ç ü n c ü k u ş a k t ı r . K u r u l u ş y ı l l a r ı n a g ö r e d a ğ ı l ı m ı : % 3 , 8 1 9 4 0 ’ l ı y ı l l a r , % 1 , 3 1 9 5 0 ’ l i y ı l l a r , % 8 , 7 1 9 6 0 ’ l ı y ı l l a r , % 18,7 1 9 7 0 ’ l i y ı l l a r , % 2 2 , 5 1 9 8 0 ’ l i y ı l l a r , % 3 5 1 9 9 0 ’ l ı y ı l l a r 81 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 F i r m a l a r ı n % 3 0 ’ u t e k s t i l v e k o n f e k s i y o n , % 1 7 , 5 ’ i M a k i n e , % 1 5 ’ i m e t a l , % 1 1 , 3 ’ ü G ı d a , % 7 , 8 ’ i t o p r a k , % 7 , 5 ’ i k i m y a , % 5 ’ i M o b i l y a , % 3 , 3 ’ ü o t o m o t i v , % 1 , 3 i s e k a ğ ı t s e k t ö r ü n d e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n ç o ğ u n l u ğ u a i l e i ş l e t m e l e r i d i r . G i r i ş i m c i l e r , i ş l e t m e n i n n e d e n o i l d e o l d u ğ u s o r u s u n a o r a l ı o l d u k l a r ı i ç i n y a n ı t ı n ı v e r m e k t e d i r . Ü r e t i mb i ç i m i f a a l i y e t t eb u l u n u l a ns e k t ö r e , ü r e t i mt e k n o l o j i s i n eb a ğ l ı o l a r a kd e ğ i ş i k l i k g ö s t e r m e k l e b i r l i k t e f i r m a l a r g e n e l d e h e ms e r i ü r e t i m d e b u l u n m a k h e md e s i p a r i ş ü z e r i n e ç a l ı ş m a k e s n e k l i ğ i n e s a h i p t i r . Ü r e t i m d e h a m m a d d e t e d a r i k i i l e i l g i l i s o r u n l a r ı n t ü m ü y l e a ş ı l m ı ş o l d u ğ u s ö y l e n e b i l i r . K u l l a n ı l a n m a k i n e l e r i n b ü y ü k b ö l ü m ü i t h a l e d i l m e k t e d i r . Y e r l i m a k i n e k u l l a n ı m ı o l d u k ç a d ü ş ü k v e b u n l a r g e n e l l i k l e b a s i t d ü z e y d e k i m a k i n e l e r l e s ı n ı r l ı d ı r . F i r m a l a r ı n m a k i n e p a r k l a r ı s e r m a y e y e t e r s i z l i ğ i y ü z ü n d e n b e l i r l i z a m a n d i l i m l e r i i ç e r i s i n d e t e k t e k a l ı n m ı ş f a r k l ı t e k n o l o j i l e r i i ç e r e n m a k i n e l e r d e n o l u ş m a k t a d ı r . P a z a r l a m a k o n u s u , g i r i ş i m c i l e r i n k a r ş ı l a ş t ı k l a r ı e n ö n e m l i ü ç s o r u n i ç i n d e m u t l a k a g e ç m e k t e d i r . Y a p ı l a n g ö r ü ş m e l e r h e m e n h e m e n h e r g i r i ş i m c i n i n i h r a c a t k o n u s u n d a e n a z b i r d e n e y i m y a ş a d ı ğ ı , İ h r a c a t t a h e d e f a l ı n a n p a z a r ı n i s e t a r i h s e l b i r ç i z g i i z l e n d i ğ i n d e A v r u p a Ü l k e l e r i , O r t a D o ğ u , T ü r k C u m h u r i y e t l e r i , R u s C u m h u r i y e t l e r i , B a l k a n Ü l k e l e r i , K u z e y A f r i k a Ü l k e l e r i , h a t t a A m e r i k a o l d u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r . G i r i ş i m c i l e r i n y a t ı r ı m y a p a r k e n g ö z ö n ü n e a l d ı k l a r ı f a k t ö r l e r s ı r a s ı y l a ; P a z a r d u r u m u , e k o n o m i k v e siyasi durum, ve son olarak kendi imkan l a r ı d ı r . D i n a m i k g i r i ş i m c i s a y ı s ı a z d ı r A n a d o l u ’ d a k i s a n a y i d ü n y a s ı o r t a y a ş l ı , b ü y ü k b i r ç o ğ u n l u k l a o ş e h r i n y e r l i s i o l a n e v l i e r k e k l e r i n e g e m e n o l d u k l a r ı b i r d ü n y a d ı r G i r i ş i m c i l e r i n g ö r d ü k l e r i ö ğ r e n i m , g i r i ş i m c i n i n b a ş a r ı s ı a ç ı s ı n d a n a ç ı k l a y ı c ı g ö r ü n m e m ektedir. S a n a y i c i l e r g i r i ş i m c i -y a t ı r ı m c ı -y ö n e t i c i ö z e l l i k l e r i n i b i r l i k t e t a ş ı m a k t a d ı r l a r . A n a d o l u s a n a y i c i s i “ g ö r e v s o n u c u n a y ö n e l i k g i r i ş i m c i ” p r o f i l i ç i z m e k t e d i r . G ö r e v s o n u c u n a y ö n e l i k g i r i ş i m c i p r o f i l i ö z e l l i k l e r i ; B a ş a r ı g e r e k s i n i m i , K a r i l e i l g i l e n m e , İ n a t -Sebat-K a r a r l ı l ı k , ç o k ç a l ı ş m a g ü d ü -E n e r j i , İ n i s i y a t i f ( A l t ı k a r a k t e r e a y r ı l m ı ş g i r i ş i m c i p r o f i l i a l ı n m ı ş t ı r ) E y ü p o ğ l u a y r ı c a ç a l ı ş m a s ı n d a s a n a y i c i k u ş a k l a r ı a r a s ı n d a k i f a r k l a r ı o r t a y a k o y m u ş t u r . B u n a g ö r e A n a d o l u s a n a y i c i s i n d e b i r i n c i k u ş a k ö z e l l i k l eri; Ç o ğ u n l u ğ u i l k v e o r t a o k u l U l u s ç u l u k b i l i n c i g e l i ş m i ş v e ç o ğ u n l u k l a K e m a l i s t D i n s e l i n a n ç l a r ı , d ü ş ü n c e l e r i n e v e d a v r a n ı ş l a r ı n a s i n m i ş t i r . S e r m a y e s ı n ı f ı b i l i n c i h e n ü z o l u ş m a m ı ş t ı r . T ü k e t i m e ğ i l i m l e r i d ü ş ü k . K e n d i y a p t ı k l a r ı i ş k o n u s u n d a ö z g ü v e n l e r i y ü ksek Ç o ğ u n l u ğ u f i r m a l a r ı y l a b a ğ l a r ı n ı k o p a r m a m ı ş d u r u m d a d ı r l a r Y a p t ı k l a r ı i ş k o n u s u n d a a i l e b i r e y l e r i n e v e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i l e r e g ü v e n l e r i a z d ı r . İ k i n c i k u ş a k i s e b i r i n c i k u ş a ğ a g ö r e b i r a z d a h a a ç ı k v e m o d e r n d i r . A y r ı c a e ğ i t i md ü z e y l e r i d e y ü k s e k t i r . A n c a k a r a ş t ı r m a , e ğ i t i m i n i ş l e t m e b a ş a r ı s ı n a a n l a m l ı b i r e t k i s i n i n o l m a d ı ğ ı s o n u c u n a v a r m a k t a d ı r . İ k i n c i k u ş a k t a k u r u m s a l l a ş m a v e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n ı m ı n a i n a n ç d a h a f a z l a d ı r . 82 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 4. 6. O r t a v e G ü n e y d o ğ u A n a d o l u ’ d a Y a ş a y a n G i r i ş i m c i / Y ö n e t i c i l e r i n Y a ş a m ve G i r i ş i m c i l i k D e ğ e r l e r i H ü s n ü K a p u 2 0 0 1 A r a ş t ı r m a n ı n a n a k i t l e s i n i s e ç i l e n i l l e r d e s a n a y i s e k t ö r ü n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n , e n a z 5 v e e n ç o k 5 0 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n v e s a n a y i o d a l a r ı n a k a y ı t l ı o l a n k ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i m a l ü r e t e n ö z e l s e k t ö r i ş l e t m e sahip/gir i ş i m c i l e r i o l u ş t u r m a k t a d ı r . A r a ş t ı r m a n ı n ö r n e k l e m i n i i s e , h e r i l d e k i s a n a y i o d a l a r ı n a k a y ı t l ı m a l ü r e t e n k ü ç ü k v e o r t a b o y i ş l e t m e l e r i n % 1 0 ’ u o l u ş t u r m a k t a d ı r . A y r ı c a h e r i l d e n b i r k a ç t a n e b ü y ü k b o y i ş l e t m e v e h o l d i n g d e d a h i l e d i l d i ğ i a r a ş t ı r m a d a ü ç b ö l ü m d e n ( d e m o g r a f i k b i l g i l e r , y a ş a m d e ğ e r l e r i ö l ç e ğ i v e g i r i ş i m c i l i k d e ğ e r l e r i ö l ç e ğ i ) o l u ş a n a n k e t v e y ü z y ü z e g ö r ü ş m e y ö n t e m i y l e u y g u l a n m ı ş t ı r . % 1 0k r i t e r id o ğ r u l t u s u n d aÇ o r u m ’ d a n1 7 ,D i y a r b a k ı r ’ d a n1 1 ,G a z i a n t e p ’ t e n7 5 , K a h r a m a n m a r a ş ’ t a n 1 8 , K a r a m a n ’ d a n 9 , K a y s e r i ’ d e n 4 5 , K o n y a ’ d a n 7 5 , T o k a t ’ t a n 1 6 v e Y o z g a t ’ t a n 4 g i r i ş i m c i o l m a k ü z e r e t o p l a m 2 7 0 s a n a y i c i a r a ş t ı r m a y a d a h i l e d i l m i ş t i r . K a p u ’ n u n b u l g u l a r ı ; G i r i ş i m c i l e r i n d e m o g r a f i k ö z e l l i k l e r i : g i r i ş i m c i l e r i n % 8 4 . 0 3 ’ ü e v l i , % 1 4 . 8 2 ’ s i b e k a r v e s a d e c e % 1 . 1 4 ’ ü d u l y a d a b o ş a n m ı ş t ı r . B e k a r o l a n g i r i ş i m c i l e r i s e d a h a ç o k 2 0 -3 0 y a ş g r u b u n d a y e r a l m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k b i r k ı s m ı l i s e v e d e n g i o k u l ( % 3 2 . 9 ) v e y a f a k ü l t e ( % 2 9 . 1 ) m e z u n u d u r . B u n l a r ı % 1 5 . 9 i l e i l k o k u l , % 1 1 . 2 i l e o r t a o k u l , % 5 . 4 i l e y ü k s e k o k u l v e % 3 . 6 i l e y ü k s e k l i s a n s i z l e m e k t e d i r . D o k t o r a y a p a n l a r ı n o r a n ı % 1 . 6 v e o k u r y a z a r o l m a y a n l a r ı n o r a n ı i s e % 0 . 4 ’ d ü r . B u s o n u ç l a r d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a , e ğ i t i m d ü z e y i i l e g i r i ş i m c i l i k a r a s ı n d a d o ğ r u b i r i l i ş k i n i n v a r l ı ğ ı n d a n s ö z e t m e k m ü m k ü n d e ğ i l d i r . Anadolu Gir i ş i m c i l e r i n i n ö n e m l i b i r k ı s m ı % 5 4 . 9 ’ u b ü y ü m e ç a ğ ı n ı b ü y ü k k e n t l e r d e , % 3 0 . 4 ’ ü k ü ç ü k v i l a y e t l e r d e , % 8 . 2 ’ s i k a s a b a v e i l ç e m e r k e z i n d e v e % 6 . 7 ’ s i k ö y d e g e ç i r m i ş t i r . B a b a m e s l e ğ i y l e g i r i ş i m c i b i r e y l e r a r a s ı n d a o l u m l u b i r i l i ş k i g ö z l e n m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 6 1 , 9 7 s i n e y a k ı n b i r k ı s m ı n ı n b a b a m e s l e k l e r i g i r i ş i m c i l i k l e y a k ı n i l i ş k i s i o l a n s a n a y i c i , t ü c c a r v e e s n a f l a r d a n o l u ş m a k t a d ı r . A y n ı ş e k i l d e g i r i ş i m c i l e r i n % 1 3 , 3 0 g i b i d i k k a t e d e ğ e r b i r o r a n ı n ı n b a b a m e s l e k l e r i n i n m e m u r v e e m e k l i s i n d e n o l u ş m a s ı v e ç i f t ç i o l a n l a r ı n i s e % 9 . 8 8 o r a n ı n d a o l m a s ı , g i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ö l ç ü d e k e n t k ö k e n l i o l d u ğ u s o n u c u n u d a desteklemektedir. G i r i ş i m c i l e r i n y a r ı d a n ç o ğ u n u n % 5 5 . 1 3 ’ ü n ü n 4 -6 k a r d e ş e s a h i p o l d u k l a r ı , % 3 1 . 5 5 ’ n i n 1 -3 k a r d e ş e , % 1 0 . 2 6 ’ s ı n ı n 7 -9 k a r d e ş e v e % 3 . 0 4 ’ ü n ü n i s e 1 0 v e d a h a f a z l a k a r d e ş e s a h i p o l d u k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . 1 0 v e d a h a f a z l a k a r d e ş s a y ı s ı n ı n G ü n e y d o ğ u d a k i i l l e r d e ( D i y a r b a k ı r ) g ö r ü l d ü ğ ü , K o n y a , K a r a m a n , K a h r a m a n m a r a ş g i b i O r t a A n a d o l u i l l e r i n d e k a r d e ş s a y ı s ı n ı n 4 -6 a r a s ı n d a o l d u ğ u v e 1 -3 k a r d e ş e s a h i p o l a n g i r i ş i m c i l e r i n d a h a ç o k T o k a t , Ç o r u m v e K a y s e r i i l l e r i n d e y o ğ u n l a ş t ı ğ ı o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . A n n e n i n m e s l e ğ i i l e i l g i l i s o r u y a v e r i l e n c e v a p l a r d a n g i r i ş i m c i l e r i n % 9 7 . 3 ’ ü n ü n a n n e s i n i n e v h a n ı m ı o l d u ğ u , % 2 . 7 g i b i k ü ç ü k b i r o r a n d a a n n e n i n ç a l ı ş t ı ğ ı s o n u c u o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u k a r d e ş l e r a r a s ı n d a i l k s ı r a l a r d a y e r a l m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 3 5 . 3 6 ’ s ı k a r d e ş l e r a r a s ı n d a b i r i n c i s ı r a d a , 83 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 % 2 5 . 4 7 ’ s i i k i n c i s ı r a d a , % 1 6 . 7 3 ’ ü ü ç ü n c ü s ı r a d a , % 1 0 . 6 4 ’ ü d ö r d ü n c ü s ı r a d a , % 7 . 2 2 ’ s i b e ş i n c i s ı r a d a v e % 4 . 5 ’ i i s e 6 v e d a h a a ş a ğ ı s ı r a l a r d a y e r a l m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 6 0 , 6 ’ s ı d a h a ö n c e b a ş k a b i r i ş t e ç a l ı ş m a d ı ğ ı n ı i f a d e e t m i ş t i r . G i r i ş i m c i l e r i n k u r m u ş o l d u k l a r ı i ş l e t m e l e r i n % 3 9 . 5 4 ’ ü L i m i t e d Ş i r k e t , % 3 8 . 7 8 ’ i A n o n i m Ş i r k e t , % 1 6 . 7 3 ’ ü Ş a h ı s F i r m a s ı , % 3 . 4 2 ’ s i A d i O r t a k l ı k v e % 1 . 5 2 ’ s i K o l l e k t i f Ş i r k e t s t a t ü s ü n d e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n t a m a m ı n a y a k ı n ı , % 9 3 . 5 ’ i m e v c u t i ş l e t m e s i n i n s a h i p v e y ö n e t i c i s i o l a r a k g ö r e v y a p m a k t a d ı r . S a d e c e o r t a k o l a n l a r ı n o r a n ı % 3 . 8 , s a h i p / p a z a r l a m a c ı o l a n l a r ı n o r a n ı % 1 . 5 v e s a h i p / u s t a b a ş ı o l a n l a r ı n o r a n ı i s e % 1 . 1 ’ d i r . İ ş l e t m e l e r i n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n ( % 8 0 ) m ü l k i y e t i a i l e l e r i n e l i n d e d i r . B u n u % 1 7 . 8 7 i l e o r t a k l ı k i z l e m e k t e d i r . H o l d i n g e b a ğ l ı ş i r k e t i l e h a l k a a ç ı l m ı ş ş i r k e t l e r i n o r a n ı i s e , % 2 . 2 8 i l e 0 . 4 ’ t ü r . İ ş l e t m e l e r d e y ö n e t i m % 6 8 o r a n ı n d a aile bireylerinin elindedir. Aile b i r e y l e r i i l e b i r l i k t e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i l e r i n y ö n e t i m d e o l d u ğ u i ş l e t m e l e r i n o r a n ı % 2 3 . 1 9 ’ d u r . S a d e c e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i l e r i n y ö n e t i m d e o l d u ğ u i ş l e t m e l e r i n o r a n ı i s e , % 8 . 7 4 ’ d ü r . İ ş l e t m e l e r d e e n ç o k % 3 9 . 9 2 i l e 3 , % 3 7 . 2 6 i l e 2 y ö n e t i m k a d r o s u b u l u n m a k t a d ı r . B u n l a r ı % 8 . 7 4 i l e 4 , % 8 . 3 6 i l e 1 v e % 3 . 8 0 i l e d e 5 y ö n e t i m k a d r o s u i z l e m e k t e d i r . A n a d o l u g i r i ş i m c i l e r i n i n % 2 6 . 2 3 ’ ü t e k s t i l , % 2 3 . 1 9 ’ u m a k i n e v e o t o m o t i v , % 1 4 . 4 4 ’ ü d e m e t a l v e d ö k ü m a l a n ı n d a f a a l i y e t g ö s t e r m e k t e d i r . B u f a a l i y e t a l a n l a r ı n ı % 1 1 . 4 0 i l e g ı d a , % 9 . 1 2 i l e o r m a n ü r ü n l e r i , % 5 3 . 8 0 i l e p l a s t i k v e i n ş a a t s a n a y i , % 3 . 4 2 i l e k a ğ ı t v e a m b a l a j v e % 1 . 9 0 i l e c a m v e s e r a m i k i z l e m e k t e d i r . Ö z e l l i k l e K o n y a v e Ç o r u m i l l e r i n d e k i i ş l e t m e l e r i n f a a l i y e t a l a n l a r ı n ı n d a h a ç o k m a k i n e , o t o m o t i v p a r ç a ü r e t i m i v e d ö k ü m i ş l e r i , K a h r a m a n m a r a ş ’ t a i s e t e k s t i l i l e b i r l i k t e m e t a l s a n a y i , K a r a m a n , K a y s e r i v e G a z i a n t e p ’ t e g ı d a s e k t ö r ü n ü n ö n p l a n d a o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n s a h i p o l d u k l a r ı v e y a y ö n e t t i k l e r i i ş l e t m e l e r d e ç a l ı ş a n personel s a y ı s ı i s e s ı r a s ı y l a ; 5 -1 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t m e o r a n ı % 2 6 . 2 3 , 11-5 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t m e o r a n ı % 5 4 . 7 5 , 5 1 -1 0 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t m e o r a n ı % 1 0 . 2 6 v e 1 0 1 -5 0 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t m e o r a n ı i s e % 7 . 9 8 ’ d i r . A r a ş t ı r m a k a p s a m ı n a a l ı n a n i ş l e t m e l e r a r a s ı n d a 5 0 0 ’ d e n f a z l a k i ş i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t m e o r a n ı s a d e c e % 0 . 7 6 ’ d ı r . A r a ş t ı r m a k a p s a m ı n a a l ı n a n b ö l g e l e r d e k i g i r i ş i m c i l e r m e v c u t i ş l e t m e l e r i n i d a h a ç o k 1 9 8 0 i l e 2 0 0 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a k u r m u ş l a r d ı r . E n e s k i i ş l e t m e l e r i n k u r u l u ş t a r i h i % 9 . 1 8 i l e 1 9 5 0 -1 9 7 0 y ı l l a r ı d ı r . 1 9 7 1 -80 y ı l l a r ı a r a s ı n d a k u r u l a n i ş l e t m e l e r i n o r a n ı % 1 8 . 6 3 ’ t ü r . B u n l a r ı % 3 5 . 7 4 ile 1981-1990 ve 1991-2 0 0 0 y ı l l a r ı i z l e m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n s a d e c e % 3 9 . 4 ’ ü d a h a ö n c e b a ş k a b i r i ş t e ç a l ı ş m ı ş v e % 6 0 . 6 ’ s ı i s e b a ş k a h e r h a n g i b i r i ş t e ç a l ı ş m a m ı ş t ı r . D a h a ö n c e b a ş k a b i r i ş t e ç a l ı ş a n g i r i ş i m c i l e r g e n e l l i k l e y ö n e t i c i , u s t a b a ş ı , i ş ç i , m e m u r , t ü c c a r , m a k i n e u s t a s ı , a v u k a t , m ü h e n d i s g i b i d e ğ i ş i k m e s l e k l e r d e ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . G i r i ş i m c i l e r i m o t i v e e d e n g i r i ş i m c i l i k d e ğ e r l e r i s o n u ç l a r ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a ö n e m d e r e c e s i n e g ö r e s ı r a s ı y l a “ t o p l u m a k a t k ı ” , “ e k o n o m i k n e d e n ” , “ s o s y a l k i m l i ğ i n g ü ç l e n d i r i l m e s i ” , “ t o p l u m s a l 84 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 s t a t ü v e p r e s t i j k a z a n m a ” , “ k e n d i n i g e r ç e k l e ş t i r m e ” v e “ a i l e g e l e n e ğ i n i s ü r d ü r m e ” g i b i 6 t a n e m o t i v e e d i c i g i r i ş i m c i l i k d e ğ e r i b u l u n m u ş t u r . A r a ş t ı r m a s o n u c u n d a g i r i ş i m c i l e r i g ü n l ü k y a ş a m d a y ö n l e n d i r e n , o n l a r a y o l g ö s t e r e n , i y i v e k ö t ü y ü b e l i r l e m e l e r i n d e k r i t e r o l a r a k i ş l e v g ö r e n v e b e l i r l i b i r y ö n d e d a v r a n m a l a r ı n ı m o t i v e e d e n y a ş a m d e ğ e r l e r i o l a r a k e n ö n e m l i b u l u n a n ı “ e v r e n s e l l i k -b i l g e l i k ” y ö n e l i m i d i r . B u n u k ü ç ü k f a r k l a r l a “ d e ğ i ş i m c i l i k v e m ü c a d e l e ” , “ i ç u y u m ” , “ d i ğ e r g a m l ı k ” izlemektedir. O r t a d ü z e y y a ş a m d e ğ e r l e r i i s e ; “ y e t k e c i l i k , k o n f o r m i s t l i k , c e m a a t ç i l i k ” y ö n e l i m l e r i o l a r a k t e s p i t e d i l m i ş t i r . İ ş l e t m e s a h i p l e r i n c e ö n e m l i g ö r ü l m e y e n d e ğ e r y ö n e l i m l e r i i s e “ h e d o n i z m -e g o i z m , f a y d a c ı l ı k v e s e k ü l e r l i k ” d e ğ e r y ö n e l i m l e r i o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . S e k ü l e r d e ğ e r y ö n e l i m i n i n p e k ö n e m l i b u l u n m a m a s ı b u i ş l e t m e s a h i p l e r i n i n d a h a d i n d a r i n s a n o l d u k l a r ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . A n c a k b u d i n d a r l ı k l a r ı , g ü n l ü k d i l d e t u t u c u l u k a n l a m ı n d a k u l l a n ı l a n m u h a f a z a k a r b i r t u t u m i ç i n d e o l m a l a r ı n ı d e ğ i l , a k s i n e e v r e n s e l d ü ş ü n e n , b i l g i n i n g e r e k l i l i ğ i n e i n a n a n v e d e ğ i ş i m i i s t e y e n i n s a n o l d u k l a r ı n a i ş a r e t e t m e k t e d i r . C e m a a t ç ib i rk ü l t ü r d ey a ş a y a ng i r i ş i m c ia ç ı s ı n d a nk e n d i n i g e r ç e k l e ş t i r m e , B a t ı k ü l t ü r l e r i n d e a n l a ş ı l d ı ğ ı ş e k i l d e b i r e y i n k e n d i k i ş i s e l k i m l i ğ i n i i l g i l e n d i r e n , s o s y a l b a ğ l a r d a n k u r t u l d u ğ u ö l ç ü d e o r t a y a ç ı k a n b i r o l g u d e ğ i l d i r . S o s y a l k i m l i k e n a z b i r e y s e l k i m l i k k a d a r g e r ç e k l i ğ es a h i pb i r ç o kb a ğ l a m d ab i r e y s e l k i m l i ğ i nd eö n ü n e g e ç m e k t e d i r . A r a ş t ı r m a d a n ç ı k a n s o n u ç l a r a g e n e l o l a r a k b a k ı l d ı ğ ı n d a , o A i l e , t o p l u m u n d e ğ e r , i n a n ç v e n o r m l a r ı n ı b i r e y e ö ğ r e t e n v e b i r e y i ns o s y a l l e ş m e s i n is a ğ l a y a nb i ra r a ço l a r a k d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n d e , A n a d o l u g i r i ş i m c i l e r i n i n s o s y a l s e r m a y e g ü c ü n ü n g e l i ş m e s i k o n u s u n d a a v a n t a j l ı b i r k o n u m d a o l d u ğ u s ö y l e n e b i l i r . o Y a ş k a t e g o r i s i d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a , A n a d o l u g i r i ş i m c i s i “ g e n ç k u ş a k ” b i r g i r i ş i m c i o l a r a k n i t e l e n d i r i l e b i l i r . E ğ i t i m d ü z e y i n i n y ü k s e l m e s i n e p a r a l e l o l a r a k e n t e l e k t ü e l s e r m a y e g ü c ü n ü n a r t m a ş a n s ı n ı n y ü k s e k o l d u ğ u g ö z e ç a r p m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n b a b a m e s l e k l e r i n i n m e m u r v e e m e k l i s i n d e n o l u ş m a s ı v e ç i f t ç i o l a n l a r ı n o r a n ı n ı n a z o l m a s ı , g i r i ş i m c i l e r i n b ü y ü k ö l ç ü d e k e n t k ö k e n l i o l d u ğ u s o n u c u n u d e s t e k l e m e k t e d i r . Ç a l ı ş a n s a y ı s ı n ı n b ü y ü k ö l ç ü d e 5 -1 0 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n i ş l e t meler k a t e g o r i s i n d e y o ğ u n l a ş m a s ı , a r a ş t ı r m a k a p s a m ı n a a l ı n a n b ö l g e l e r d e i ş l e t m e l e r i n ç o ğ u n l u k l a k ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i o l d u ğ u s o n u c u n u o r t a y a ç ı k a r m a k t a d ı r . 85 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 5 . K ü ç ü k İ ş l e t m e l e r d e G i r i ş i m c i l e r 5 . 1 . S e r m a y e B i r i k i m i v e T o p l u m s a l D e ğ i ş i m Prof. Dr. Sencer Ayata 1991 A y a t a k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n g e l i ş i m l e r i v e k a p i t a l i s t l e ş m e l e r i n i , s e r m a y e b i r i k i m l e r i v e f a s o n i l i ş k i l e r i n i i n c e l e d i ğ i ç a l ı ş m a s ı n d a 1 9 7 8 y ı l ı n d a K a y s e r i M e t a l S a n a y i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n 3 0 z a n a a t a t ö l y e s i v e 5 0 k a p i t a l i s t l e ş m i ş o r t a v e b ü y ü k b o y i ş l e t m e i l e g ö r ü ş ü l m ü ş t ü r . Z a n a a t A t ö l y e l e r i B u l g u l a r ı ; G e n e l l i k l e ü c r e t l i i ş ç i k u l l a n ı l m a m a k t a v e y a ç a l ı ş t ı r ı l a n ü c r e t l i i ş ç i s a y ı s ı b i r i k i y i g e ç m e m e k t e d i r . D e m i r c i l e r a t ı l ı m v e y e n i l i k y a p m a i m k a n l a r ı n ı y i t i r m i ş y o k s u l z a n a a t k a r l a r o l m a k l a b i r l i k t e b a ğ ı m s ı z l ı k l a r ı n ı k o r u m a y a d e v a m etmektedirler. B a k ı r c ı l a r ı n b i r b ö l ü m ü b a ğ ı m s ı z l ı k l a r ı n ı k o r u m a k l a b i r l i k t e s a y ı c a k a l a b a l ı k b i r b ö l ü m ü y a r ı i ş ç i l e ş m i ş d u r u m d a d ı r l a r v e b a k ı r t ü c c a r l a r ı i ç i n ü c r e t k a r ş ı l ı ğ ı ç a l ı ş m a k t a d ı r l a r . S o b a c ı l a r i ş ç i l e ş m i ş o l m a s a l a r d a p a z a r ı n i k i u c u n d a f a a l i y e t g ö s t e r e n t ü c c a r l a r a b a ğ ı m l ı d u r u m a g e l m i ş l e r d i r . K a y s e r i m e t a l s a n a y i z a n a a t k a r l a r ı n ı n b a z ı k ü ç ü k i s t i s n a l a r d ı ş ı n d a m ü l k s a h i p l e r i o l a r a k n i t e l e n e b i l i r . Z a n a a t k a r l a r ı n d ö r t t e ü ç ü i ç i n h a l e n y a p t ı k l a r ı i ş b a b a m e s l e ğ i d i r . D i ğ e r l e r i a k r a b a v e t a n ı d ı k y a n ı n d a ç ı r a k l ı k y a p t ı k t a n s o n r a b u i ş e a t ı l m ı ş l a r d ı r . Ç a p b ü y ü k l ü ğ ü i l e v e r i m l i l i k v e p a z a r k o ş u l l a r ı n a u y u m s a ğ l a y a b i l m e k i ç i n g e r e k l i o l a n e s n e k l i k a r a s ı n d a ç o ğ u n l u k l a t e r s b i r b a ğ l a n t ı m e v c u t t u r . Ç o ğ u n l u k l a i ş l e t m e d e ü r e t i m v e i s t i h d a m a r t m ı ş o l s a b i l e z a n a a t ü r e t i m i n y a p ı s ı n d a h i ç b i r y ö n d e d e ğ i ş i k l i k o l m a d ı ğ ı i ç i n i ş l e t m e ç a p ı n ı n b ü y ü m e s i ç o k k e r e v e r i m l i l i ğ i a r t ı r ı c ı b i r r o l o y n a m a m a k t a d ı r . K a y s e r i m e t a l s a n a y i n d e k i z a n a a t k a r l a r ö z e l l i k l e g e r i b a ğ l a n t ı l a r b a k ı m ı n d a n k a p i t a l i z m e v e b ü y ü k s a n a y i l e r e b a ğ ı m l ı h a l e g e l m i ş l e r d i r . B u n d a n d o l a y ı b i r ç o ğ u a l e y h l e r i n e i ş l e y e n t i c a r e t h a d l e r i , y ü k s e l e n f i y a t l a r v e g i r d i p a z a r ı n d a k i s p e k ü l a s y o n l a r g i b i o l u m s u z g e l i ş m e l e r d e n z a r a r g ö r m e k t e d i r l e r . Z a n a a t k a r l a r ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u ü r ü n l e r i n i a n c a k t ü c c a r l a r v a s ı t a s ı y l a pazarlayabilmektedirler. K a p i t a l i z m i n n ü f u z a l a n ı n a g i r m e l e r i s o n u c u z a n a a t k a r l a r ı n m a l i s o r u n l a r ı i y i c e y o ğ u n l a ş m ı ş , y a ş a m s t a n d a r t l a r ı n ı y ü k s e l t m e l e r i n e v e i ş y e r l e r i n i b ü y ü t m e y e y a r a y a c a k t a s a r r u f l a r a g i t m e l e r i n e o l a n a k kalmam ı ş t ı r . Z a n a a t k a r l a r i ş h a y a t ı n d a b a ş a r ı y ı v e b a ş a r ı s ı z l ı ğ ı b i r e y s e l o l a y l a r g i b i d e ğ i l m e s l e k l e r l e i l g i l i s o r u n l a r o l a r a k d ü ş ü n m e e ğ i l i m i n d e d i r l e r . D i ğ e r b i r d e y i ş l e o n l a r ı n g ö z ü n d e b i r e y s e l ç a b a l a r v e g i r i ş i m l e r o l a y l a r ı n a k ı ş ı n ı d e ğ i ş t i r m e d e o l s a o l s a geri planda yer alan f a k t ö r l e r d i r . 86 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K a p i t a l i s t l e ş m i ş İ ş l e t m e B u l g u l a r ı ; B u r a d a A y a t a ü ç i ş l e t m e n i n g e l i ş i mh i k a y e l e r i n i i n c e l e m i ş t i r . K a p s a m l ı o l a c a ğ ı d ü ş ü n ü l e r e k b u r a d a s a d e c e b i r t a n e s i ö r n e k o l a r a k v e r i l e c e k t i r . Ö r n e k O l a y 1 : A l i v e H a s a n ’ ı n t a n ı ş m a l a r ı S a n a t O k u l u ’ n d a ö ğ r e n c i l i k y a p t ı k l a r ı y ı l l a r a r a s t l ı y o r d u . O k u l b i t t i k t e n s o n r a h e r i k i s i d e b i r m ü d d e t H a v a İ k m a l M e r k e z i n d e i ş ç i l i k y a p m ı ş l a r d ı . F a b r i k a d a n a y r ı l a n H a s a n o t o m o b i l t a m i r c i l i ğ i n i d e n e m e y i d ü ş ü n m ü ş v e b u a m a ç l a k ü ç ü k b i r a t ö l y e k u r m a y ı ba ş a r m ı ş , A l i i s e k ü ç ü k b i r a t ö l y e d e u s t a b a ş ı o l a r a k ç a l ı ş m a y a b a ş l a m ı ş t ı . İ ş t e b u d ö n e m d e H a s a n , A l i ’ y e o r t a k l ı k t e k l i f e d e r v e b i r l i k t e b i r t o r n a a t ö l y e s i k u r m a y ı ö n e r i r . Z a t e n H a s a n ’ ı n b u i ş t e k u l l a n ı l a b i l e c e k v e f a z l a y a t ı r ı m a g i t m e d e n d ö n ü ş t ü r e b i l e c e k b i r a t ö l y e s i m e v c u t t u r v e o r t a k l a r b u n a b a z ı i l a v e l e r y a p a r a k y e n i b i r i ş b a ş l a t a b i l e c e k l e r i n e i n a n ı r l a r . Y e n i f i r m a 1 9 6 1 y ı l ı n d a ç o k k u l l a n ı l m ı ş t e z g a h v e b e ş a l t ı i ş ç i y l e f a a l i y e t e g e ç e r . İ m a l a t ı b a ş l a y a n i l k ü r ü n K a y s e r i ’ d e i l k d e f a o l m a k ü z e r e s ü t m a k i n e l e r i y d i . K u r u c u l a r ı n i f a d e l e r i n e g ö r e y a p t ı k l a r ı i l k s ü t m a k i n e s i n i 4 5 0 T L ’ y e m a l e d i p a n c a k 2 5 0 T L k a r ş ı l ı ğ ı s a t a b i l m i ş l e r . Y i n e d e s ü t m a k i n e s i g i b i k a r m a ş ı k b i r a l e t i i m a l e d e b i l d i k l e r i i ç i n g u r u r d u y m u ş l a r v e ü r e t i m i a r t ı r d ı k ç a m a l i y e t l e r i d ü ş ü r e b i l e c e k l e r i n e k e n d i l e r i n i i n a n d ı r a r a k s e r i i m a l a t a g e ç m i ş l e r d i r . H a s a n v e A l i ’ n i n t o r n a a t ö l y e s i , f a a l i y e t l e r i n v e f a s o n b a ğ l a n t ı l a r ı n ı n k o o r d i n e e d i l d i ğ i m e r k e z a t ö l y e d u r u m u n a g e t i r i l m i ş . D ö k ü m , b o y a v e m o n t a j i ş l e r i i s e b a ş k a a t ö l y e l e r e f a s o n o l a r a k y a p t ı r ı l ı y o r m u ş . F i r m a n ı n t a r i h i n d e i l k d ö n ü m n o k t a s ı 1 9 6 6 ’ d a o l m u ş ; o y ı l i k i o r t a k b i t i ş i k t e k i a t ö l y e y i s a t ı n a l a r a k i ş y e r i n i g e n i ş l e t m i ş l e r v e b e ş y e n i m a k i n e i l a v e s i y l e a t ö l y e n i n ü r e t i m k a p a s i t e s i n i ö n e m l i ö l ç ü d e a r t ı r m ı ş l a r . V a r ı l a n y e n i a ş a m a d a d ö k ü m d ı ş ı b ü t ü n s ü r e ç l e r a y n ı ç a t ı a l t ı n d a y a n i H a s a n i l e A l i ’ n i n b a ş ı n d a o l d u ğ u a t ö l y e d e t o p l a n m ı ş . A t ı l ı m ı n n a s ı l g e r ç e k l e ş t i r i l d i ğ i y ö n ü n d e k i s o r u l a r ı m ı o r t a k l a r ‘ m a l – m ü l k – e ş y a s a t a r a k ’ ş e k l i n d e c e v a p l a n d ı r d ı l a r . Ş e h i r d e b i r e v v e b i r b a ğ e v i n i n i ş y e r i n i b ü y ü t m e k a m a c ı y l a s a t ı l d ı ğ ı n ı h a t t a b u a m a ç l a y a t a k d ö ş e ğ e k a d a r h e r ş e y l e r i n i e l d e n ç ı k a r t t ı k l a r ı n ı a n l a t t ı l a r . K o n u ş t u ğ u m b a ş k a k i m s e l e r H a s a n i l e A l i ’ n i n y a p t ı k l a r ı b a ş a r ı l ı a t ı l ı m ı a s l ı n d a İ s t a n b u l l u b i r M u s e v i t ü c c a r ı n f i n a n s e e t t i ğ i n i b e l i r t t i l e r . G i r i ş i m c i l i ğ i n g e ç m i ş i h a k k ı n d a b i l g i t o p l a r k e n ‘ g a y r i -M ü s l i m İ s t a n b u l t ü c c a r ı ’ h i k a y e l e r i n e s ı k s ı k r a s t l a m a m a r a ş t ı r m a a r a s ı n d a d i k k a t i m i ç e k m e y e b a ş l a d ı . M u s e v i t ü c c a r d a n p a r a a l d ı ğ ı i ç i n z e n g i n o l d u ğ u i d d i a e d i l e n b i r k i m s e y e b u n u n d o ğ r u o l u p o l m a d ı ğ ı n ı s o r m a k g ü ç o l u y o r d u v e f ı r s a t b u l u p d a s o r d u ğ u mz a m a n d a o l u m s u z y a n ı t l a r a l ı y o r d u m . N e v a r k i b a ş a r ı l ı g i r i ş i m c i l e r i t a n ı y a n v e y a t a n ı d ı k l a r ı n ı ö n e s ü r e n b a ş k a g i r i ş i m c i l e r ‘ İ s t a n b u l t ü c c a r ı ’ h i k a y e l e r i n i k o n u ş m a l a r ı n ı n b i r y e r i n e m u t l a k a s ı k ı ş t ı r ı y o r l a r d ı . S a n ı y o r u m s o r u n i k i b o y u t l u . B i r y a n d a n k e n d i b i y o g r a f i l e r i n d e n s ö z e d e n b ü y ü k s a n a y i c i l e r k e n d i l e r i d e , İ s t a n b u l ’ u n v e İ s t a n b u l t ü c c a r l a r ı n ı n o y ı l l a r d a k i f e v k a l a d e ö n e m i n e i ş a r e t e d i y o r d u . Ç ü n k ü ü r ü n l e r i n i İ s t a n b u l t ü c c a r l a r ı a r a c ı l ı ğ ı i l e p a z a r l ı y o r l a r v e k u l l a n d ı k l a r ı g i r d i l e r i İ s t a n b u l f i r m a l a r ı n d a n s a ğ l ı y o r l a r d ı . A y r ı c a h a t ı r l a n m a s ı g e r e k i r k i ö z e l l i k l e 1 9 5 0 ’ l i v e 1 9 6 0 ’ l ı y ı l l a r i t h a l i k a m e c i b ü y ü k v e k ü ç ü k s a n a y i l e r i nh ı z l a ç o ğ a l d ı ğ ı y ı l l a r d ı r . T ü k e t i mm a l l a r ı i t h a l a t ı n a s ı n ı r l a m a l a r g e t i r i l d i k ç e i t h a l a t b a ğ l a n t ı l a r ı k e s i l e n t ü c c a r l a r ı n P a z a r v e ü r e t i mk o ş u l l a r ı n ı ç o k i y i b i l d i k l e r i m a l l a r ı n i m a l a t ı n a b i z z a t g e ç m e v e y a t i c a r i b a ğ l a r ı y i t i r m e m e k i ç i n i m a l a t ı g ü v e n d i k l e r i k i m s e l e r e y a p t ı r m a g i b i y o l l a r b a ş v u r m u ş o l m a l a r ı i l k a k l a g e l e n ö n l e m l e r a r a s ı n d a d ı r . P a z a r g a r a n t i s i , h a m m a d d e t e m i n i k o l a y l ı ğ ı v e t e k n i k b i l g i s a ğ l a m a b i ç i m i n d e t a ş r a i m a l a t ç ı l a r ı e s k i v e y e r l e ş m i ş İ s t a n b u l t ü c c a r l a r ı n d a n t e ş v i k g ö r m ü ş l e r d i r . İ k i n c i y o r u m i s e k ı s k a n ç l ı k v e ç e k e m e m e z l i k g i b i p s i k o l o j i k f a k t ö r l e r l e i l g i l i ‘ m u s e v i t ü c c a r ’ h i k a y e l e r i n i n k a y n a ğ ı n ı n b a ş a r ı l ı g i r i ş i m c i l e r l e a y n ı y ı l l a r d a v e b e n z e r k o ş u l l a r d a i ş eb a ş l a m ı ş f a k a t e s k i a r k a d a ş l a r ı k a d a r b a ş a r ı l ı o l a m a m ı ş g i r i ş i m c i l e r o l d u ğ u n u u n u t m a m a l ı y ı z . M u s e v i t ü c c a r , b a ş a r ı d a ş a n s v e g a y r i – m e ş r u i l i ş k i l e r g i b i i k i f a k t ö r ü n r o l ü n ü ö n p l a n a ç ı k a r m a k t a d ı r . D i ğ e r b i r d e y i ş l e b a z ı k i ş i l e r i n y e t e n e k v e ç a b a s o n u c u d e ğ i l , b a ş k a y o l l a r d a n z e n g i n o l d u k l a r ı b ö y l e l i k l e i f a d e e d i l m e k t e d i r . S e r m a y e n i n n e r e d e n b u l u n d u ğ u b i r y a n a k u r u l u ş u n d a n t a m a l t ı y ı l s o n r a , 1 9 6 7 ’ d e A l i v e H a s a n s ü t m a k i n e s i ü r e t i m i n i 7 . 5 0 0 ’ e ç ı k a r m a y ı b a ş a r d ı l a r . N e v a r k i b u a t ı l ı my ı l ı n d a , f i r m a r e k a b e t t e n KOSGEB GGM 87 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 d o ğ a n b i r k r i z l e k a r ş ı k a r ş ı y a k a l ı y o r . D a h a b ü y ü k , d a h a d e n e y i m l i v e m a l i b a k ı m d a n d a h a g ü ç l ü b i r f i r m a s ü t m a k i n e s i i m a l a t ı n a g e ç i y o r . R e k a b e t k ı z ı ş ı p u z a d ı k ç a h e r i k i f i r m a s a r s ı l m a y a b a ş l ı y o r . H a s a n v e A l i g e r i ç e k i l m e k y e r i n e r e k a b e t i d a h a d a k ı z ı ş t ı r a c a k b i r y o l a b a ş v u r u y o r l a r . R a k i p f i r m a a y n ı z a m a n d a k ö m ü r s o b a s ı ü r e t i c i s i d i r v e s a t ı ş l a r ı n ı p i y a s a d a t a n ı n m ı ş v e t u t u l a n b i r m a r k a i l e y a p m a k t a d ı r . B u d u r u m u g ö z ö n ü n d e t u t a n A l i v e H a s a n k ö m ü r s o b a s ı ü r e t i m i n e g e ç t i k l e r i g i b i b u n u r a k i p f i r m a n ı n s o b a s ı n ı m a r k a v e b i ç i m o l a r a k t a k l i t e d e r e k y a p m a y a b a ş l a r l a r . A m a t a k l i t s o b a u c u z v e d ü ş ü k k a l i t e l i d i r ; y a n i g ü d ü l e n s t r a t e j i r a k i p f i r m a y ı s a ğ l a m o l d u ğ u y e r d e n z o r l a y a r a k s ü t m a k i n e s i k o n u s u n d a b a z ı ö d ü n l e r k o p a r m a k t a d ı r . F a k a t s o n u ç t a m a r k a t a k l i d i n e d e n i y l e i k i f i r m a m a h k e m e l i k o l u r . H u k u k i i h t i l a f v e b e l i r s i z l i ğ i n y a r a t t ı ğ ı o r t a m v e b u n l a r a e k l e n e n f i n a n s g ü ç l ü k l e r i s o n u n d a h e r i k i f i r m a n ı n z a r a r ı n a o l m u ş v e b ü y ü m e h ı z l a r ı n ı y a v a ş l a t m ı ş h a t t a d u r d u r m u ş t u r . R e k a b e t i n ö n e m l i y a n ı A l i v e H a s a n ’ ı n ü r e t i m m a l i y e t l e r i n i d ü ş ü r m e y o l l a r ı n ı a r a m a l a r ı o l m u ş : B a ş l ı c a ç ö z ü mi s e d a h a y o ğ u n m a k i n e k u l l a n ı m ı v e ü r e t i m i n m e r k e z l e ş m e s i n e v e b ü t ü n l e ş m e s i n e a ğ ı r l ı k v e r m e o l a r a k d ü ş ü n ü l ü y o r . 1 9 7 1 y ı l ı n d a f i r m a y e n i b i r f a b r i k a b i n a s ı n a t a ş ı n d ı ğ ı z a m a n f a b r i k a n ı n a r t ı k b ü y ü k b i r d ö k ü m h a n e s i d e v a r d ı . O y ı l s a d e c e d ö k ü m h a n e i ç i n 1 2 0 k i ş i i ş e a l ı n d ı . T a ş ı n d ı ğ ı y e n i b i n a d a , A l i v e H a s a n ’ ı n f i r m a s ı 2 0 0 k i ş i ç a l ı ş t ı r a n b ü y ü k ç a p l ı b i r f i r m a h a l i n e g e l m i ş t i . Bu firma 1972 – 1 9 7 8 y ı l l a r ı a r a s ı n d a k i b ü y ü m e h ı z ı a ç ı s ı n d a n K a y s e r i m e t a l s a n a y i n d e k i h i ç b i r f i r m a i l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l m a z . 1 9 7 4 y ı l ı n d a H a s a n v e A l i a y r ı b i r y a t ı r ı m o l a r a k e m a y e ( k a p l a m a ) f a b r i k a s ı k u r d u l a r ; K a y s e r i ’ d e k i i k i n c i e m a y e f a b r i k a s ı o l m a s ı n e d e n i y l e s i p a r i ş e b o ğ u l a n b u f a b r i k a d a H a s a n v e A l i a ç ı s ı n d a n s o n d e r e c e k a r l ı o l d u . 1 9 7 5 ’ t e b u i k i f a b r i k a n ı n v e b a ş k a i m a l a t h a n e l e r i n ü r ü n l e r i n i p a z a r l a y a n y e n i b i r ş i r k e t k u r a n b u i k i o r t a k b i r s e n e g e ç m e d e n 3 0 m i l y o n T L . ( 1 m . d o l a r ) k a r ş ı l ı ğ ı n d a i p e k i p l i k i m a l a t ı y a p a n b i r f a b r i k a s a t ı n a l d ı l a r . 1 9 7 7 y ı l ı n d a i s e a l ü m i n y u m i ş l e y e n b ü y ü k ö l ç e k l i b i r f a b r i k a k u r m a k i ç i n b ü y ü k ç a p l ı b i r y a t ı r ı m a g i r m i ş l e r d i . A l i v e H a s a n ’ ı n m e t a l s a n a y i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n v e i l k y a t ı r ı m l a r ı o l a n f a b r i k a l a r ı 1 9 7 7 y ı l ı n d a 4 0 . 0 0 0 s ü t m a k i n e s i v e 7 0 . 0 0 0 s o b a i m a l a t ı y a p m ı ş t ı r . B u f a b r i k a d a 1 2 0 d o l a y ı n d a t e z g a h v a r d ı r v e b u n l a r ı n p i y a s a d e ğ e r i 1 5 m i l y o n T L . ( 5 0 0 . 0 0 0 . d o l a r ) d o l a y ı n d a d ı r . F a b r i k a d a ç a l ı ş a n i ş ç i s a y ı s ı i s e 4 0 0 ’ e u l a ş m ı ş t ı r . M e t a l s a n a y i n i n b u ö n d e g e l e n f i r m a s ı n ı n ç o k s a y ı d a a t ö l y e i l e f a s o n b a ğ l a n t ı s ı d a mevcuttur. G e ç m i ş i n i i n c e l e d i ğ i m i z ü ç f i r m a d a k ü ç ü k a t ö l y e d e n b ü y ü k s a n a y i o l m a y ı b a ş a r m ı ş f i r m a l a r ı n t i p i k ö r n e k l e r i o l a r a k g ö r ü l e b i l i r . D i k k a t e d i l e c e ğ i g i b i ü r e t i m s ü r e ç l e r i n i n t e k n i k b ü t ü n l e ş m e s i n e g i d i l i r k e n s e r m a y e d e m e r k e z i l e ş m i ş t i r . B u k o n u d a b a ş v u r u l a n v e b i r b i r i n i t a m a m l a y a n i k i y ö n t e m f a s o n ç a l ı ş a n k ü ç ü k a t ö l y e l e r i n b ü y ü k l e r t a r a f ı n d a n y u t u l m a s ı v e e m e k t e n t a s a r r u f s a ğ l a y a n t e k n o l o j i l e r i n d e v r e y e s o k u l m a s ı d ı r . D i ğ e r y a n d a n b a z ı f i r m a l a r ı n b ü y ü m e s i n i a d ı m a d ı m i z l e y e n b i r s ü r e ç d i k k a t ç e k i c i d i r ; k ü ç ü k a t ö l y e l e r i n a y n ı h ı z d a ç o ğ a l m a s ı v e b ü y ü k f i r m a l a r l a k ü ç ü k f i r m a l a r a r a s ı n d a y o ğ u n l a ş a n f a s o n i l i ş k i l e r i . B ü y ü k s a n a y i c i n i n a m a c ı k ü ç ü k g i r i ş i m c i y i b a ğ ı m l ı l ı k v e b a s k ı a l t ı n d a t u t m a k , o nu bunaltmak, s ı k ı ş t ı r m a k v e b ö y l e l i k l e d e o n a k e n d i k o ş u l l a r ı n ı k a b u l e t t i r m e k t i r . E s a s a m a c ı , f i r m a s ı n ı b ü y ü t m e k v e b i r k a p i t a l i s t i ş l e t m e h a l i n e g e t i r m e k o l a n k ü ç ü k g i r i ş i m c i i s e b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i s i n e s o n v e r m e k v e ö z e r k l i k k a z a n m a k i ç i n k a z a n c ı n ı v e m a l i g ü c ü n ü a r t ı r m a m ü c a d e l e s i n i h i ç b i r z a m a n b ı r a k m a z . K ü ç ü k g i r i ş i m c i i ç i n ç ı k ı ş y a p m a k y a n i b a ğ ı m s ı z b i r k a p i t a l i s t o l m a y o l u n d a a d ı ma t m a k k e n d i a r a l a r ı n d a y a r ı ş a n b ü y ü k s a n a y i c i l e r i k ı z ı ş t ı r ı p o n l a r d a n e n i y i f i y a t l a r ı k o p a r t a r a k v e t a s a r r u f l a r ı i y i yat ı r ı mt e r c i h l e r i y a p ı p e n k a r l ı ş e k i l d e d e ğ e r l e n d i r e r e k m ü m k ü n o l u r . F a k a t s o r u n u s a d e c e g i r i ş i m c i l e r i n k i ş i s e l ö z e l l i k l e r i ( y e t e n e k l e r i , b e c e r i k s i z l i k l e r i ) b a k ı m ı n d a n e l e a l m a k y e t e r l i d e ğ i l d i r . B u ö z e l l i k l e r i n o r t a y a ç ı k m a s ı n ı t e ş v i k e d e n v e y a s ı n ı r l a y a n y a p ı s a l e t k e n l i k l e r i d i k k a t e a l m a k a y n ı d e r e c e d e y e t e r l i d e ğ i l d i r . B u b a ğ l a m d a y a p ı l m a s ı g e r e k e n i l k s a p t a m a k ü ç ü k a t ö l y e s a y ı s ı n d a k i a r t ı ş ı n b ü y ü k s a n a y i n i n k a r ş ı l a ş t ı ğ ı y a p ı s a l s o r u n l a r d a n k a y n a k l a n ı y o r o l m a s ı d ı r . B u s o r u n d e v a me t t i ğ i s ü r e c e y e n i k ü ç ü k a t ö l y e l e r k u r u l a c a k f a k a t o n l a r ı n s a y ı s ı n d a k i a r t ı ş r e k a b e t i k ı z ı ş t ı r a c a ğ ı n d a n k ü ç ü k g i r i ş i m c i d a h a g ü ç k o ş u l l a r d a f a a l i y e t g ö s t e r m e k z o r u n d a k a l a c a k t ı r . O y s a , k ü ç ü k t e n b ü y ü ğ e g e ç i ş i n s ı k s ı k g ö r ü l d ü ğ ü s o n 88 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 o n y ı l d a d u r u m b u n u n t e r s i n e y d i : Y a n i a z s a y ı d a k i k ü ç ü k a t ö l y e y l e b a ğ l a n t ı l a r ı n ı k o r u m a k i ç i n b ü y ü k s a n a y i c i l e r k e n d i a r a l a r ı n d a y a r ı ş ı y o r l a r d ı . K ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n s a y ı s ı n ı n a r t m a s ı k ü ç ü k g i r i ş i m c i l e r i n m a n i p ü l a s y o n a l a n ı n ı n d a r a l m a s ı , p a z a r l ı k g ü c ü n ü n a z a l m a s ı v e b ü y ü k s a n a y i c i y e b a ğ ı m l ı l ı ğ ı n a r t m a s ı gi b i s o n u ç l a r d o ğ u r a c a k t ı r . Y a n i s e r m a y e b i r i k i m i n e g i t m e y o l u t a m a m e n t ı k a n m a s a d a ö n e m l i ö l ç ü d e d a r a l a c a k t ı r . B a z ı k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n h a t t a o n l a r ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u n u n s e r m a y e b i r i k i m i g e r ç e k l e ş t i r e m e m e s i a z g e l i ş m i ş v e y a Ü ç ü n c ü D ü n y a k a p i t a l i z m i n e , k a p i t a l i z m e ö z g ü b i r k u r a l d ı r . S o r u n a b ö y l e y a k l a ş ı l ı n c a a n a l i t i k d ü z e y d e a y r ı e l e a l ı n m a s ı g e r e k e n i k i s o r u v a r d ı r : k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n s e r m a y e b i r i k i m i h a n g i y a p ı s a l e t k e n l e r t a r a f ı n d a n e n g e l l e n m e k t e d i r v e n e t ü r i ş l e t m e l e r h a n g i o r t a m v e k o ş u l l a r d a b i r i k i m e gid e b i l m e k t e d i r . B i r i n c i s i b i z i y a p ı s a l s ı n ı r l a m a l a r ı n i k i n c i s i d ö n ü ş ü mk o ş u l l a r ı n ı n i n c e l e n m e s i n e 224 g ö t ü r ü r . S a n a y i d e k ü ç ü k ü r e t i m i n f a r k l ı l a ş m a s ı n a i k i m o d e l ç e v r e s i n d e y a k l a ş a b i l i r i z . B i r i n c i m o d e l d e i ş y e r i s a h i b i u s t a y e n i y a t ı r ı m l a r a g i d e r e k a l e t v e m a k i n e l e r i n i ç o ğ a l t ı r , ü c r e t k a r ş ı l ı ğ ı s ö z l e ş m e y a p t ı ğ ı i ş ç i s a y ı s ı n ı a r t ı r m a k s u r e t i y l e i ş y e r i n i n ç a p ı n ı b ü y ü t ü r , k e n d i s i ü r e t i mf a a l i y e t i n d e n k o p a r a k b i r i ş v e r e n h a l i n e g e l i r , i ş l e t m e i s e k a b u k d e ğ i ş t i r e r e k b i r z a n a a t a t ö l y e s i o l m a k t a n ç ı k ı p , b i r e n d ü s t r i y el 225 k a p i t a l i s t g i r i ş i m o l a r a k ö r g ü t l e n i r . İ k i n c i m o d e l t ü c c a r ı n ü r e t i m e g i d e r e k a r t a n b i r ö l ç ü d e e l a t m a s ı d ı r . B u t ü r s e r m a y e b i r i k i m i k ü ç ü k ü r e t i c i n i n ç e ş i t l i g e r e k s i n m e l e r i n i n , h a m m a d d e v s , t ü c c a r t a r a f ı n d a n k a r ş ı l a n m a s ı v e m e r k e z i b i r a t ö l y e z a n a a t k a r l a r ı n k e n d i a t ö l y e l e r i n d e ç a l ı ş m a y a d e v a me t m e k l e b i r l i k t e t ü c c a r ı n i ş ç i s i h a l i n e gelmeleriyle olur. K a y s e r i m e t a l s a n a y i s i n d e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a d a ç ı k a n s o n u ç l a r d a n b i r t a n e s i d e b i r ç o k b a ş a r ı l ı g i r i ş i m c i n i n H a v a İ k m a l M e r k e z i ’ n d e ç a l ı ş a n i ş ç i l e r i n a r a s ı n d a n ç ı k m ı ş o l m a s ı d ı r . S a n a t o k u l u m e z u n u o l a n b u k i m s e l e r i n K a y s e r i ’ n i n g e l e n e k s e l o r t a s ı n ı f a m e n s u p a i l e l e r d e n ( d ü k k a n s a h i b i , z a n a a t k a r , k ü ç ü k t ü c c a r ) g e l d i ğ i n i s ö y l e y e b i l i r i z . F a k a t b e l i r t i l m e s i g e r e k e n b i r b a ş k a n o k t a b u g i r i ş i m c i l e r i n s e r m a y eo l u ş t u r u r k e na i l es e r v e t i n d e ny a r a r l a n m ı ş o l m a l a r ı d ı r . D i ğ e r y a n d a n , b ut ü r a i l e k a y n a k l a r ı n d a n y o k s u n y ü k s e k b e c e r i s a h i b i i ş ç i l e r i n d e b a ş a r ı l ı g i r i ş i m c i l e r o l a r a k o r t a y a ç ı k m a l a r ı r a s t l a n m a y a n b i r o l a y d e ğ i l d i r . Ö r n e ğ i n , k u r u l u ş s e r m a y e s i o l u ş t u r a m a y a n b i r y ü k s e k v a s ı f l ı i ş ç i p a r a s ı o l a n f a k a t b e c e r i v e b i l g i s i o l m a y a n b i r k i m s e y l e o r t a k l ı k k u r u p s e r m a y e e n g e l i n i o r t a d a n k a l d ı r a b i l i r . 226 Fasona İ l i ş k i n Genel Bi r D e ğ e r l e n d i r m e F a s o n i l i ş k i l e r i k o n u s u n d a b i r b i r i n e z ı t i k i b a k ı ş a ç ı s ı n ı n o l u ş t u ğ u n u s ö y l e y e b i l i r i z . Ö zellikle radikal y a k l a ş ı m l a r f a s o n i l i ş k i l e r i n i b ü y ü k f i r m a l a r ı n y a r a r ı n a i ş l e y e n o n l a r ı n k ü ç ü k f i r m a l a r ı s ö m ü r m e l e r i n i s a ğ l a y a n b i r a r a ç , b i r y ö n t e m o l a r a k g ö r m ü ş l e r d i r . B u n a g ö r e f a s o n k ü ç ü k ü r e t i c i l e r ü z e r i n d e v e o n l a r ı n z a r a r ı n a b i r e g e m e n l i k k u r m a y o l u d u r . O y s a b a ş k a y a z a r l a r f a s o n u n y a r a r l a r ı ü z e r i n d e d u r m u ş l a r , u l u s a l v e u l u s l a r a r a s ı d ü z e y d e o l u ş t u r u l a c a k f a s o n b a ğ l a n t ı l a r ı n ı n e k o n o m i k g e l i ş m e y e ö n e m l i k a t k ı l a r s a ğ l a y a b i l e c e ğ i n i v u r g u l a m ı ş l a r d ı r . B u k o n u d a v e r i l e n s e m b o l i k ö r n e k J a p o n y a ’ n ı n k a l k ı n m a s ı d ı r . Y a p ı l a n i ş i n a l t b ö l ü m l e r e a y r ı l ı p b ü y ü k t e n k ü ç ü ğ e v e r i l e r e k o l u ş t u r u l a n h i y e r a r ş i k f a s o n z i n c i r l e r i J a p o n m u c i z e s i n i n a r k a s ı n d a k i g i z l i s ı r l a r d a n b i r i s i o l a r a k t a k d i m e d i l m i ş t i r . Y i n e b u b a ğ l a m d a , m o d e r n l e ş m e y e t e n e ğ i o l a n s a n a y i n i n f a s o n i l i ş k i l e r i n e g i r m e p o t a n s i y e l i n e b a k ı l a r a k b e l i r l e n e b i l e c e ğ i ü z e r i n d e d u r u l m u ş t u r ; ö r n e ğ i n , g e l e n e k s e l z a n a a t ü r e t i m i n i m o d e r n l e ş t i r m e o l a n a ğ ı z a y ı f t ı r ç ü n k ü b u s a n a y i l e r i n f a s o n i l i ş k i l e r i n e g i r e b i l m e y e t e n e ğ i d ü ş ü k t ü r v e y a m o d e r n k ü ç ü k s a n a y i e k o n o m i n i n d i ğ e r k e s i m i y l e f a s o n b a ğ l a n t ı s ı k u r a n s a n a y i d i r . G i r i ş i m c i l e r i n M e s l e k i v e T o p l u m s a l K ö k e n l e r i 224 S e n c e r A y a t a , S e r m a y e B i r i k i m i v e T o p l u m s a l D e ğ i ş i m S e n c e r A y a t a , S e r m a y e B i r i k i m i v e T o p l u m s a l D e ğ i ş i m 226 S e n c e r A y a t a , S e r m a y e B i r i k i m i v e T o p l u m s a l D e ğ i ş i m 89 225 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 M e t a l s a n a y i n d e k i b ü y ü k g i r i ş i m c i l e r i n t ü m ü v e k ü ç ü k g i r i ş i m c i l e r i n b e ş t e d ö r d ü k e n t k ö k e n l i d i r . K ü ç ü k y e r l e ş i mb i r i m l e r i n d e n g e l e n l e r t a r a f ı n d a n k u r u l a n f i r m a l a r ı n h e m e n h e p s i s o n b e ş y ı l d a k u r u l m u ş t u r . G e ç m i ş t e y e r l i l e r i n k ı r k ö k e n l i l e r e k ı y a s l a b a z ı a v a n t a j l a r ı o l d u ğ u n u s ö y l e y e b i l i r i z : K r e d i b u l m a i m k a n l a r ı , e t k i l i k i m s e l e r e y a k ı n l ı k , f o r m a l e ğ i t i m , i ş d e n e y i m i v e g e n e l k ü l t ü r . B u n u n d a ö t e s i n d e , m e t a l s a n a y i n i n o r t a y a ç ı k ı ş d ö n e m l e r i n d e K a y s e r i n ü f u s u b ü y ü k ö l ç ü d e y e r l i i d i v e k e n t h e n ü z ö n e m l i ö l ç ü d e g ö ç a l m ı y o r d u . D i ğ e r b i r d e y i ş l e m e t a l s a n a y i n d e g ö ç m e n b i r n ü f u s u n i ş ç i o l a r a k ç a l ı ş m a y a b a ş l a m a s ı 1 9 6 0 ’ l ı y ı l l a r ı n o r t a l a r ı n d a b a ş l a m a k t a d ı r . G ö ç m e n b i r i ş ç i n i n g i r i ş i m c i o l m a s ı n ı i ç e r e n b i r d ö n ü ş ü m s ü r e c i , u z u n c a b i r z a m a n ı n g e ç m e s i n i g e r e k t i r i r . İ ş ç i m e s l e ğ i ö ğ r e n e c e k , i ş d ü n y a s ı h a k k ı n d a f i k i r s a h i b i o l a c a k , e t k i l i o l a b i l e c e k k i ş i l e r l e b a ğ l a n t ı k u r a c a k v e p a r a b i r i k t i r e c e k . B u n l a r b i r ç ı r p ı d a g e r ç e k l e ş t i r i l e c e k i ş l e r d e ğ i l d i r . K a l d ı k i m e t a l s a n a y i n i n k ı r s a l b i r k ö k e n i v e y a n i t e l i ğ i y o k t u r . S a n a y i c i l e r i n m e s l e k i k ö k e n l e r i ü z e r i n e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r g i r i ş i m c i l e r i n ç o ğ u n u n ö n c e d e n t ü c c a r , i h r a c a t ç ı v e i t h a l a t ç ı , y ü k s e k d ü z e y d e m e m u r o l d u ğ u v u r g u l a n m a k t a ( G e r r y 1 9 7 8 , W oddis 1 9 7 7 ) v e b u k o n u d a T ü r k i y e ’ d e y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r d a b e n z e r b u l g u l a r o r t a y a k o y m a k t a d ı r . ( A l e x a n d e r 1 9 6 0 , S o r a l 1 9 7 4 ) K a y s e r i m e t a l s a n a y i n d e i s e k ü ç ü k v e b ü y ü k g i r i ş i m c i l e r i n ç o ğ u i ş ç i l i k t e n g e l m i ş t i r . A r a ş t ı r m a k a p s a m ı n d a y e r a l a n a l t m ı ş f i r m a d a , f i r m a s a h i p l e r i n d e n e n a z b i r i s i d a h a ö n c e k i i ş l e r i n d e n b i r i n i n i ş ç i l i k o l d u ğ u n u b e l i r m i ş t i r . A s l ı n d a b u d u r u m ö z e l l i k l e s a n a y i n i n b a ş l a n g ı ç d ö n e m l e r i n d e y ü k s e k b e c e r i i l e g i r i ş i m c i l i k a r a s ı n d a k u v v e t l i b i r g i r i ş i m o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r . A s l ı n d a b a z ı gelene k s e l z a n a a t k a r l a r d a y e n i f a a l i y e t a l a n l a r ı n a k a y a r a k f i r m a k u r m a y ı v e y a ş a t m a y ı b a ş a r m ı ş l a r d ı r . K a y s e r i m e t a l s a n a y i n d eg e l i ş m ed a i m ak ü ç ü k t e nb ü y ü ğ ed o ğ r uo l m u ş t u r . A s l ı n d ab u s a n a y i l e ş m e n i n e v r e n s e l b i r d o ğ r u l t u s u d e ğ i l d i r . G ü n ü m ü z d e b ü y ü k f i r m a l a r ı n ç o ğ u n u n b u y o l d a n g e ç m e d i ğ i d e k e s i n d i . G e r e k K a y s e r i ’ d e g e r e k T ü r k i y e ’ d e ö z e l l i k l e b ü y ü k s a n a y i l e r t e d r i c i b i r b ü y ü m e 227 s ü r e c i s o n u n d a d e ğ i l b i r d e n b i r e v e b ü y ü k ç a p l ı k u r u l m a k t a d ı r . U s t a l ı k t a n g e l e n b ü y ü k f i r m a l a r ı n s a h i p l e r i b ö y l e b i r k ö k e n d e n g e l d i k l e r i i ç i n g i d e r e k b ü y ü y e n v e i ş l e t m e c i l e r i y a l n ı z c a a k r a b a l a r a r a s ı n d a n s e ç m e , ü r e t i m i n t e k n i k y ö n l e r i d ı ş ı n d a u z m a n b i l g i s i n e b a ş v u r m a m a , d a n ı ş m a n o l a r a k d ü ş ü k e ğ i t i m l i v e p i y a s a d a ç e k i r d e k t e n y e t i ş e n k i m s e l e r i k u l l a n m a g e ç m i ş i n b a ş a r ı l ı y ö n e t i c i l e r i n i d ı ş d ü n y a n ı n , p i y a s a n ı n y e n i l i k l e r i n e k a p a t m a k t a d ı r . K ü ç ü k k a p i t a l i s t i ş l e t m e z a n a a t ü r e t i m i n i n b i r d e v a m ı o n u n b i r ü s t a d ı m ı d e ğ i l d i r . 228 T e r s i n e o n d a n b i r k o p u ş t u r . A y a t a b a ş a r ı ö r n e k l e r i n i v e r d i ğ i K a y s e r i M e t a l S a n a y i i n d e i ş ç i l i k t e n g i r i ş i m c i l i ğ e g e ç i ş i n a r t ı k z o r l a ş t ı ğ ı n ı ş u ş e k i l d e i f a d e e d i y o r ; “ g ü n ü m ü z y ü k s e k b e c e r i s a h i b i i ş ç i l e r i n k ü ç ü k a t ö l y e l e r k u r u p i ş v e r e n k o n u m u n a g e ç m e o l a s ı l ı k l a r ı n ı n ö n e m l i ö l ç ü d e z a y ı f l a d ı ğ ı n ı v e y e n i a d a y l a r ı n b i r z a m a n l a r ı n S a n a t O k u l u m e z u n u H a v a İ k m a l i ş ç i l e r i k a d a r ş a n s l ı o l m a d ı k l a r ı n ı b e l i r t e l i m . T e k n o l o j i k i l e r l e m e , s e r m a y e n i na ğ ı r a d ı m l a r l ay o ğ u n l a ş m a s ı , a r t a na t ö l y e k i r a l a r ı g i b i n e d e n l e r g e r e k l i k u r u l u ş s e r m a y e s i n i d e v a m l ı y ü k s e l t m e k t e b u i s e k ü ç ü k i ş v e r e n l i ğ e s o y u n a n l a r i ç i n c i d d i b i r e n g e l t e ş k i l e t m e k t e d i r . ” ; 227 228 S e n c e r A y a t a , S e r m a y e B i r i k i m i v e T o p l u m s a l D e ğ i ş i m Sencer Ayata, Sermaye Birikimi ve T o p l u m s a l D e ğ i ş i m 90 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 5. 2. Ka p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i Ayhan Aktar 1990 K ü ç ü k s a n a y i v e ö z e l l i k l e r i n i n o r t a y a k o n u l m a y a ç a l ı ş ı l a n ç a l ı ş m a n ı n s a h a a r a ş t ı r m a s ı 1 9 8 2 y ı l ı n d a , B u r s a d o k u m a s a n a y i n d e s u n i s e n t e t i k e l y a f t a n ç e k i l e n i p l i k t e n i p e k l i k u m a ş d o k u y a n 1 8 0 4 i ş y e r i n i n % 5 ’ i n i o l u ş t u r a n 9 0 i ş y e r i s a h i b i v e y a o r t a k l a r d a n b i r i i l e ö n c e d e n h a z ı r l a n m ı ş s o r u k a ğ ı d ı k u l l a n ı l a r a k g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . A y r ı c a i ş y e r i n d e k i i ş ç i l e r d e n b i r i i l e d e m ü l a k a t y a p ı l m ı ş t ı r . T o p l a m 5 0 i ş ç i i l e m ü l a k a t y a p ı l m ı ş t ı r . K ü ç ü k S a n a y i M o d e r n l e ş m e e k o l ü n e d a h i l o l a ns o s y a l b i l i m c i l e r k ü ç ü k s a n a y i i ş l e t m e l e r i n i nd a h a ç o k g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş m e m e s i g i b i i ç s e l f a k t ö r l e r n e d e n i y l e b ü y ü y e m e d i k l e r i n i v u r g u l a m a k t a d ı r l a r . K ü ç ü k s a n a y i i n s a ğ l ı k l ı b i r ş e k i l d e b ü y ü y e b i l m e s i i ç i n ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş t i r i l m e s i , k ü ç ü k s a n a y i c i l e r e ç a ğ d a ş m u h a s e b e s i s t e m l e r i n i n ö ğ r e t i l m e s i , t e k n i k b e c e r i l e r i n i n a r t ı r ı l m a s ı v b . y o l l a r l a g e r ç e k l e ş e b i l e c e ğ i n i b e l i r t m i ş l e r d i r . A n c a k b u ş e k i l d e i s t i h d a m k a p a s i t e s i y a r a t ı l a b i l e c e k v e d o l a y ı s ı y l a b u ü l k e l e r d e k i i ş s i z l i k s o r u n u n u n ç ö z ü l m e s i n d e k a t k ı d a b u l u n a b i l e c e k b i r m o d e r n k ü ç ü k s a n a y i i n i n o r t a y a ç ı k a b i l e c e ğ i n i s a v u n m a k t a d ı r l a r . Ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e k i k ü ç ü k s a n a y i l e r i n i ç i n d e b u l u n d u ğ u y a p ı s a l s ı n ı r l a m a l a r ı n a l t ı n ı ç i z e n sosyal bilimciler ise (Ba ğ ı m l ı l ı k e k o l ü ) k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n s ü r e k l i o l a r a k b i r b i r l e r i i l e r e k a b e t h a l i n d e o l d u k l a r ı n ı v e b u n e d e n l e ü r e t t i k l e r i m a l l a r i ç i n s a ğ l ı k l ı b i r f i y a t l a m a p o l i t i k a s ı u y g u l a y a m a d ı k l a r ı n ı , f a s o n i l i ş k i l e r i i l e b ü y ü k s a n a y i k u r u l u ş l a r ı n a b a ğ ı m l ı o l d u k l a r ı n ı , a y r ı c a ü r e t i m e d e v a m e d e b i l m e k i ç i n g e r e k l i h a m m a d d e l e r i n i l e r i t e k n o l o j i i l e ç a l ı ş a n b ü y ü k s a n a y i t a r a f ı n d a n ü r e t i l d i ğ i n i v e b ö y l e c e k ü ç ü k s a n a y i c i l e r i n s ü r e k l i o l a r a k b ü y ü k s e r m a y e n i n v e o n u n a r a c ı o l a n t i c a r e t s e r m a y e s i n i n b a s k ı s ı a l t ı n d a o l d u ğ u n u b e l i r tmektedir. Ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e k i k ü ç ü k s a n a y i l e r i n i ç i n d e b u l u n d u ğ u y a p ı s a l s ı n ı r l a m a l a r ı n a l t ı n ı ç i z e n s o s y a l b i l i m c i l e r i s e k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n s ü r e k l i o l a r a k b i r b i r l e r i i l e r e k a b e t h a l i n d e o l d u k l a r ı n ı v e b u n e d e n l e ü r e t t i k l e r i m a l l a r i ç i n s a ğ l ı k l ı b i r f i y a t l a m a p o l i t i k a s ı n ı u y g u l a y a m a d ı k l a r ı n ı , f a s o n i l i ş k i l e r i i l e b ü y ü k s a n a y i k u r u l u ş l a r ı n a b a ğ ı m l ı o l d u k l a r ı n ı , a y r ı c a ü r e t i m e d e v a m e d e b i l m e k i ç i n g e r e k l i h a m m a d d e l e r i n i l e r i t e k n o l o j i i l e ç a l ı ş a n b ü y ü k s a n a y i t a r a f ı n d a n ü r e t i l d i ğ i n i v e b ö y l e c e k ü ç ü k s a n a y i l e r i n s ü r e k l i o l a r a k b ü y ü k s e r m a y e n i n v e o n u n a r a c ı o l a n t i c a r e t s e r m a y e s i n i n b a s k ı s ı a l t ı n d a o l d u ğ u n u b e l i r t m e k t e d i r l e r . A y a t a , ü ç ü n c ü d ü n y a ü l k e l e r i n d e k a p i t a l i z m i n s a d e c e s e r m a y e y o ğ u n t e k n i k l e r l e ç a l ı ş a n , d ı ş a r ı b a ğ ı m l ı b ü y ü k i m a l a t s a n a y i t a r a f ı n d a n t e m s i l e d i l m e d i ğ i n i , a y n ı ş e k i l d e e n f o r m e l k e s i m i n d e k e n d i i ç i n d e t ü r d e ş o l m a d ı ğ ı n ı v e k e n d i i ç i n d e k i f a r k l ı l a ş m a l a r ı n a n a l i z d e d i k k a t e a l ı n m a s ı g e r e k t i ğ i n i v u r g u l a m a k t a d ı r . V e i ş l e t m e l e r i i k i y e a y ı r ı y o r ; k ü ç ü k m e t a ü r e t i c i l e r i i l e k ü ç ü k k a p i t a l i s t i ş l e t m e l e r . “ H e r n e k a d a r i k i s i d e d e ğ i ş i m d e ğ e r i ü r e t m e v e ü r e t i m a r a ç l a r ı y l a h a m m a d d e n i n s a ğ l a n m a s ı b a k ı m ı n d a n p i y a s a e k o n o m i s i n e b a ğ ı m l ı o l a r a k ç a l ı ş ı y o r l a r s a d a , k ü ç ü k k a p i t a l i s t i ş l e t m e l e r s ü r e k l i o l a r a k ü c r e t l i e m e k k u l l a n ı r l a r . K ü ç ü k m e t a ü r e t i m i n d e i s e ü c r e t l i e m e k d ü ş ü k s a y ı l a r d a v e b ü y ü k ö l ç ü d e m e v s i m l i k o l a r a k i s t i h d a m e d i l i r . B u r a d a d ü ş ü k s a y ı l a r d a n k a s ı t b i r v e y a i k i i ş ç i , m e v s i m l i k t e n k a s ı t i s e d ü z e n s i z i s t i h d a m d ı r . A y a t a ’ y a g ö r e k ü ç ü k k a p i t a l i s t i ş l e t m e l e r s e r m a y e b i r i k i m i n e gidebilmektedirler. F a s o n ç a l ı ş t ı ğ ı z a m a n ü r e t t i ğ i ü r ü n ü n ü z e r i n d e k i d e n e t i m i n i k a y b e t m i ş o l a n k ü ç ü k ü r e t i c i b a ğ ı m l ı h a l e g e l m e k t e v e k e n d i i ş y e r i n d e k a p i t a l i s t i m a l a t ç ı a d ı n a p a r ç a b a ş ı n a ü r e t i m y a p a r a k o i m a l a t ç ı n ı n ü c r e t l i i ş ç i s i h a l i n e g e l m e k t e d i r . Ü c r e t l i i ş ç i l e r i n d e s e r m a y e b i r i k i m i n e g i t m e l e r i m ü m k ü n d e ğ i l d i r . O n l a r ı n a n c a k ş a h s i t a s a r r u f l a r ı o l a b i l i r . B e n z e r b a ğ ı m l ı l ı k i l i ş k i l e r i n i B r e z i l y a ’ d a y a p m ı ş o l d u ğ u ç a l ı ş m a d a o r t a y a k o y a n S c h m i t z d e a y n ı ş e k i l d e k ü ç ü k ü r e t i c i l e r i n b a ğ ı m s ı z l ı k l a r ı n ı k a y b e t m e l e r i v e k e n d i i ş y e r l e r i n d e b a ş k a s ı n ı n i ş ç i s i o l a r a k ç a l ı ş m a l a r ı n ı g ü n d e m e g e t i r e r e k ş u d e ğ e r l e n d i r m e l e r i y a p ı y o r ; KOSGEB GGM 91 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B a ğ ı m s ı z l ı k a r z u s u b i r ç o k b a k ı m d a n b i r y a n ı l s a m a d ı r . Ç ü n k ü f a b r i k a i ş i n d e n a y r ı l a n l a r ı n b i r ç o ğ u ü c r e t l i i ş ç i l i k t e n k a ç a m a z l a r . K e n d i l e r i n e h a m m a d d e s a t ı n a l a c a k s e r m a y e d e n y o k s u n o l d u k l a r ı i ç i n b ü y ü k f i r m a l a r a g i d i p o n l a r ı n v e r d i k l e r i i ş i p a r ç a b a ş ı k e n d i k ü ç ü k i ş y e r l e r i n d e y a p m a k z o r u n d a k a l ı r l a r . B u n e d e n l e , b ü y ü k f i r m a l a r l a i l i ş k i l e r i a ç ı s ı n d a n o n l a r g i z l i ü c r e t l i i ş ç i d i r l e r . E ğ e r k e n d i l e r i d e ü c r e t l i i ş ç i ç a l ı ş t ı r ı y o r l a r s a g i z l i e m e k g ü c ü n ü n b a ş ı n d a u s t a b a ş ı k o n u m u n d a d ı r l a r . D o l a y ı s ı y l a s e r m a y e n i n a j a n ı o l a r a k ç o k f a z l a k a p i t a l i s t s a y ı l a m a z l a r . F a s o n Ç a l ı ş m a S c h m i t z ’ e g ö r e b ü y ü k f i r m a l a r a a ç ı s ı n d a n d ı ş a r ı f a s o n i ş v e r m e n i n i k i a n a s e b e b i v a r d ı r . B u n l a r dan b i r i n c i s i , a n a f i r m a n ı n t e z g a h , b i n a , p e r s o n e l y a t ı r ı m ı y a p m a d a n b ü y ü m e o l a n a ğ ı n a k a v u ş m a s ı d ı r . Amerika’ d a d ı ş a r ı i ş v e r e n t ü ma n a f i r m a l a r i ç i n b u s i s t e ms e r m a y e b i r i k i m i n i h ı z l a n d ı r a n e s a s f a k t ö r l e r d e n b i r i o l a r a k k a r ş ı m ı z a ç ı k m a k t a d ı r . S c h m i t z ’ i n a r a ş t ı r m a s ı n a g ö r e , a n a f i r m a l a r y ı l l a r b o y u k e n d i s a h i p o l d u k l a r ı t e z g a h l a r d a n ç o k d a h a f a z l a s ı n a d ı ş a r ı i ş v e r e r e k k u m a ş d o k u t m u ş l a r v e b ö y l e c e t e z g a h v e b i n a y a t ı r ı m ı y a p m a d a n g e n i ş l e m e o l a n a ğ ı n ı k u l l a n m ı ş l a r d ı r . İ k i n c i ö n e m l i s e b e p d e t e k s t i l sanayiinin d o ğ a s ı n d a v a r o l a n t a l e p d e ğ i ş i k l i k l e r i n e u y u m g ö s t e r m e a ç ı s ı n d a n d ı ş a r ı f a s o n i ş v e r m e s i s t e m i n i n i d e a l b i r ç a l ı ş m a b i ç i m i o l m a s ı d ı r . A y r ı c a e n b ü y ü k a v a n t a j e m e k m a l i y e t i n i s o n d e r e c e d ü ş ü k t u t a b i l e n k ü ç ü k ü r e t i c i l e r i n g i r d i m a l i y e t i n d e y a r a t t ı k l a r ı d ü ş ü ş ü n d ı ş a r ı i ş v e r e n f i r m a a ç ı s ı n d a n 229 ö n e m l i t a s a r r u f l a r a y o l a ç m a s ı d ı r . A k t a r ’ a g ö r e ; B u r s a D o k u m a s a n a y i i n d e , t ü c c a r l a r , s a n a y i s e r m a y e s i , s a n a y i s e r m a y e s i i ç i n ç a l ı ş a n a r a c ı l a r t a r a f ı n d a n s a ğ l a n a n s e r m a y e i l e h a m m a d d e i l e f a s o n i ş y a p ı l m a k t a . F a s o n ü c r e t leri ve karlar y ı l l a r i ç i n d e d ü ş m e e ğ i l i m i g ö s t e r m i ş t i r . B u n d a f a s o n d o k u m a c ı l a r ı n a r a l a r ı n d a k i y o ğ u n r e k a b e t d e n e d e n o l m a k t a d ı r . B u i s e k ü ç ü k ü r e t i c i d e n , t i c a r e t e v e s a n a y i y e s e r m a y e t r a n s f e r i n e n e d e n o l m u ş t u r . Y a p ı l a n g ö r ü ş m e l e r s ı r a s ı n d a f a s o n i ş y a p t ı r a r a k i ş l e r i n i b ü y ü t m ü ş v e y a s a n a y i c i o l m u ş b i r ç o k ö r n e k g ö r ü l m ü ş t ü r . A k t a r ’ a g ö r e f a s o n ç a l ı ş m a y a n v e k e n d i h e s a b ı n a ç a l ı ş a n i ş l e t m e l e r d e v a r d ı r . A n c a k b u n l a r i ş l e t m e s e r m a y e s i o l a r a k d a h a g ü ç l ü f i r m a l a r d ı r . H a m m a d d e f i y a t l a r ı n d a k i a r t ı ş l a r f a s o n ü r e t i m yapan i ş l e t m e n i n k a r o r a n ı n d a k i a z a l m a l a r l a t e l a f i e d i l m e k t e d i r . B u i s e b u g i b i i ş l e t m e l e r d e ü c r e t l i i ş ç i ç a l ı ş t ı r ı l m a s ı n ı s ı n ı r l a m a k t a v e d ü z e n s i z l e ş t i r m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r ü c r e t s i z a i l e e m e ğ i k u l l a n a r a k a y a k t a d u r m a k t a d ı r l a r . B u b u l g u k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n istihdam yaratma etkisinin bu gibi durumlarda ortadan k a l k t ı ğ ı n ı v e y a a z a l d ı ğ ı n ı o r t a y a k o y m a k t a d ı r . A k t a r ’ ı n B u l g u l a r ı ; 1981-8 2 y ı l l a r ı n d a B u r s a i p e k l i d o k u m a s a n a y i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n 9 0 f i r m a d a y a p ı l a n a r a ş t ı r m a n ı n s o n u c u n a g ö r e b u i ş y e r l e r i n d e te z g a h b a ş ı n d a ç a l ı ş a n l a r ı n % 8 8 ’ i n i n ü c r e t l i i ş ç i o l d u ğ u o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . B u r s a i p e k l i d o k u m a s a n a y i n d e f a a l o l a n k ü ç ü k d o k u m a c ı f i r m a l a r ı n b ü y ü k b i r ç o ğ u n l u ğ u a n c a k f a s o n ç a l ı ş a r a k , y a n i k e n d i i ş l e t m e l e r i d ı ş ı n d a k i b i r s e r m a y e k a y n a ğ ı t a r a f ı n d a n k e n d i l e r ine verilen iplik h a m m a d d e s i n i y i n e b u s e r m a y e k a y n a ğ ı n ı n k o y m u ş o l d u ğ u s t a n d a r t l a r d a d o k u y a r a k p i y a s a d a k i v a r l ı k l a r ı n ı zorlukla s ü r d ü r e b i l m e k t e d i r l e r . D o l a y ı s ı y l a b u f i r m a l a r f a s o n e k o n o m i s i n i n a y r ı l m a z b i r p a r ç a s ı h a l i n e g e l e r e k b a ğ ı m s ı z l ı k l a r ı n ı k a y b e t m i ş l e r d i r . M ü l a k a t y a p ı l a n i ş y e r l e r i n i n % 7 8 ’ i a n c a k f a s o n ç a l ı ş a r a k ü r e t i m e devam edebilmektedir. 229 A y h a n A k t a r , K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i 92 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B u r s a d o k u m a s a n a y i n d e ç a l ı ş a n i ş ç i l e r i n % 5 6 ’ s ı B u r s a i l i n d e v e d i ğ e r i l l e r d e k ö y d e d o ğ m u ş l a r d ı r . Y u r t d ı ş ı n d a d o ğ a n l a r , t o p l a m i ş ç i l e r i n % 3 0 ’ u n u o l u ş t u r m a k t a d ı r . K u r u l u ş Y ı l l a r ı ; % 3 8 ’ i 1 9 7 6 -1 9 8 1 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 3 8 ’ i 1 9 7 1 -1975 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 1 9 ’ u 1 9 6 6 -1 9 7 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 6 ’ s ı 1 9 6 1 -1965 y ı l l a r ı a r a s ı n d a , % 7 ’ s i 1 9 5 5 -1 9 6 0 y ı l l a r ı a r a s ı n d a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n K ö k e n l e r i ; % 6 7 ’ s i i ş ç i l i k t e n g i r i ş i m c i l i ğ e g e ç m i ş l e r d i r . % 8 8 ’ i y a ü c r e t l i i ş ç i l i k y a p a r a k y a d a ü c r e t s i z a i l e i ş ç i l i ğ i n d e n gelmektedir. A y a t a ’ n ı n K a y s e r i m e t a l s a n a y i i a r a ş t ı r m a s ı n d a d a b e l i r t t i ğ i g i b i , Ü ç ü n c ü D ü n y a ü l k e l e r i n d e s a n a y i l e ş m e s ü r e c i n i n b a ş l a n g ı ç d ö n e m i n d e y ü k s e k b e c e r i i l e g i r i ş i m c i l i k a r a s ı n d a k i k u v v e t l i b i r i l i ş k i n i n v a r l ı ğ ı o r t a y a k o n u l m a k t a d ı r . B u b a k ı m d a n B u r s a ’ d a k i d o k u m a c ı l a r l a K a y s e r i m e t a l s a n a y i i n d e k i g i r i ş i m c i l e r a r a s ı n d a ö n e m l i b e n z e r l i k l e r b u l u n m a k t a d ı r . İ ş y e r i a ç ı l m a s ı n d a i l k f i n a n s m a n ı n t a m a m ı n a y a k ı n ı a i l e ç e v r e s i v e k ü ç ü k k i ş i s e l t a s a r r u f l a r i l e y a p ı l m ı ş o l u p b a n k a k r e d i l e r i v e e s n a f k r e d i l e r i n e b a ş v u r u l m a m ı ş t ı r . B ü y ü m e k a p a s i t e s i : 1 9 5 0 y ı l ı n d a B u r s a ’ d a i p e k l i k u m a ş d o k u y a n 4 2 9 f i r m a n ı n s a h i p o l d u ğ u o r t a l a m a t e z g a h s a y ı s ı 2 , 6 o l a r a k g e r ç e k l e ş m e k t e d i r . 1 9 8 1 y ı l ı n d a k i b u a r a ş t ı r m a d a i s e f i r m a s a y ı s ı 1 8 0 4 ’ e o r t a l a m a t e z g a h s a y ı s ı i s e 7 , 1 ’ e y ü k s e l m i ş t i r . Y i n e 1 9 8 8 -1989 y ı l ı n d a O D T Ü -İ G E M E t a r a f ı n d a n y a p ı l a n a r a ş t ı r m a y a g ö r e o r t a l a m a t e z g a h s a y ı s ı 8 , 5 o l a r a k b e l i r l e n m i ş t i r . D o ğ u m y e r l e r i : % 3 4 ’ ü B u l g a r i s t a n v e B a l k a n ü l k e l e r i , % 2 6 ’ s ı B u r s a i l i n d e k i k ö y l e r d e , B u r s a ş e h r i n d e , % 1 2 ’ s i B u r s a d ı ş ı n d a d i ğ e r i l l e r i n k ö y l e r i n d e , % 9 ’ u d i ğ e r ş e h i r l e r d e d o ğ m u ş t u r . Ö ğ r e n i m d u r u m u . % 5 6 ’ s ı i l k o k u l m e z u n u d u r . % 8 5 ’ i e v l i d i r . 93 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 5 . 3 . T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k G i r i ş i m c i p r o f i l i v e O S T İ M Ö r n e ğ i n d e K ü ç ü k G i r i ş i m c i n i n D e ğ e r l e n d i r i l m e s i D e n i z B e l l i k l i G ö d e k 1 9 9 4 G ö d e k ; T ü r k i y e ’ d e k ü ç ü k g i r i ş i m c i ö z e l l i k l e r i n i n i ş e b a ş l a m a d a e t k i l i u n s u r l a r ı n , i ş e b a ş l a m a d a n ö n c e y a p ı l a n ö n h a z ı r l ı k l a r ı n i ş e b a ş l a r k e n k a r ş ı l a ş ı l a n g ü ç l ü k l e r i n , i ş e b a ş l a d ı k t a n s o n r a k a p a s i t e ku l l a n ı m ı n ı n , t e k n o l o j i t a k i b i k o n u s u n d a y e t e r l i l i ğ i n , a l a n ı n d a d ü z e n l e n e n s e r g i v e f u a r l a r a k a t ı l a b i l m e d u r u m u n u n , k r e d i k u l l a n a b i l i r l i ğ i n , k u l l a n m a m a s e b e p l e r i n i n , e ğ i t i m i n i n , i ş i n d e k e n d i n i i l e r l e t m e s i k o n u s u n d a h i z m e t i ç i e ğ i t i m i h t i y a c ı n ı n , i ş i n i b ü y ü t m e k i s t e d i ğ i n d e k a r ş ı l a ş t ı ğ ı s o r u n l a r ı n , i ç i n d e b u l u n d u ğ u s e k t ö r ü n g e l e c e ğ i h a k k ı n d a k i d ü ş ü n c e v e e n d i ş e l e r i n a r a ş t ı r ı l m a s ı a m a c ı y l a y a p m ı ş o l d u ğ u ç a l ı ş m a s ı n d a A n k a r a O S T İ M ’ d e k i 4 0 0 k ü ç ü k i ş l e t m e s a h i b i n i i n c e l e m i ş t i r . G ö d e k ; T ü r k i y e ’ d e k ü ç ü k g i r i ş i m c i ö z e l l i k l e r i n i n i ş e b a ş l a m a d a e t k i l i u n s u r l a r ı n , i ş e b a ş l a m a d a n ö n c e y a p ı l a n ö n h a z ı r l ı k l a r ı n , i ş e b a ş l a r k e n k a r ş ı l a ş ı l a n g ü ç l ü k l e r i n , i ş e b a ş l a d ı k t a n s o n r a k a p a s i t e k u l l a n ı m ı n ı n , t e k n o l o j i t a k i b i k o n u s u n d a y e t e r l i l i ğ i n , a l a n ı n d a d ü z e n l e n e n s e r g i v e f u a r l a r a k a t ı l a b i l m e d u r u m u n u n , k r e d i k u l l a n a b i l i r l i ğ i n , k u l l a n m a m a s e b e p l e r i n i n , e ğ i t i m i n i n , i ş i n d e k e n d i n i i l e r l e t m e s i k o n u s u n d a h i z m e t i ç i e ğ i t i m i h t i y a c ı n ı n , i ş i n i b ü y ü t m e k i s t e d i ğ i n d e k a r ş ı l a ş t ı ğ ı s o r u n l a r ı n , i ç i n d e b u l u n d u ğ u s e k t ö r ü n g e l e c e ğ i h a k k ı n d a k i d ü ş ü n c e v e e n d i ş e l e r i n a r a ş t ı r ı l m a s ı a m a c ı y l a y a p m ı ş o l d u ğ u ç a l ı ş m a s ı n d a A n k a r a O S T İ M ’ d e k i 4 0 0 k ü ç ü k i ş l e t m e s a h i b i n i i n c e l e m i ş t i r . G ö d e k ’ i n b u l g u l a r ı ; S e k t ö r e l D a ğ ı l ı m ; % 8 , 7 5 G ı d a , % 2 7 , 7 5 O t o m o t i v , % 5 , 2 5 A ğ a ç i ş l e r i , % 4 5 , 7 5 M e t a l İ ş l e r i , % 1 2 , 5 L a s t i k -Plastik se k t ö r ü d ü r . F a a l i y e t S ü r e l e r i ; % 8 , 2 5 B i r y ı l d a n a z , % 2 2 , 5 1 -5 y ı l a r a s ı , % 2 8 , 2 5 5 1 0 y ı l a r a s ı , % 4 1 1 0 y ı l d a n ç o k B a b a m e s l e ğ i o l m a d u r u m u ; % 1 7 , 2 5 b a b a m e s l e ğ i , % 8 2 , 7 5 k e n d i k u r m u ş Y a p ı l a n i ş i n t e r c i h i n d e a i l e n i n e t k i s i ; % 5 2 , 5 H i ç b i r e t k i y o k , % 3 6 , 5 Destek o l u n m u ş , % 7 , 7 5 B u i ş i s e ç m e m i o n l a r i s t e d i l e r , % 2 , 2 5 K a r ş ı ç ı k t ı l a r , % 1 c e v a p v e r m e y e n K ü ç ü k g i r i ş i m c i l e r i n % 9 7 , 7 5 ’ l i k k ı s m ı n ı n i ş y e r i a ç a r k e n k a r ş ı l a ş t ı k l a r ı e n ö n e m l i g ü ç l ü k ; f i n a n s m a n , y e t e r l i s e r m a y e b u l m a g ü ç l ü ğ ü d ü r . İ ş l e t m e l e r i n % 5 5 , 5 ’ i t e k b a ş ı n a , % 3 0 ’ u i k i o r t a k l ı , % 1 4 , 5 ’ i i k i d e n f a z l a o r t a k l ı d ı r . H u k u k i s t a t ü ; İ ş l e t m e l e r i n % 5 5 , 5 ’ i ş a h ı s i ş l e t m e s i , % 1 5 , 2 5 ’ i a d i o r t a k l ı k , % 1 , 7 5 ’ i k o l e k t i f ş i r k e t , % 3 , 7 5 ’ i A n o n i m ş i r k e t , % 2 3 , 7 5 ’ i l i m i t e d ş i r k e t t i r . P e r s o n e l i n y e t e r l i l i ğ i ; % 7 0 , 5 y e t e r l i , % 2 9 , 5 y e t e r s i z İ ş e b a ş l a r k e n f i z i b i l i t e e t ü d ü y a p m a d u r u m u ; % 3 2 ’ s i y a p m ı ş , % 6 8 ’ i i s e y a p m a m ı ş t ı r . İ ş l e t m e s e r m a y e s i y e t e r l i l i ğ i ; % 3 6 , 5 y e t e r l i , % 6 3 , 5 y e t e r s i z Y a t ı r ı m s e r m a y e s i y e t e r l i l i ğ i ; % 3 4 , 7 5 y e t e r l i ; % 6 5 , 2 5 y e t e r s i z Teknoloji takibi durumu; %52,25 takip edenler, %47,75 takip etmeyenler K u l l a n ı l a n a l e t v e m a k i n e l e r i n t e k n i k o l a r a k y e t e r l i l i ğ i ; % 6 1 , 7 5 y e t e r l i , % 3 8 , 2 5 y e t e r s i z d i r . B u r a d a e n y ü k s e k o r a n 1 -1 0 y ı l l ı k f i r m a l a r d a d ı r : %69,51. T e k n o l o j i t a k i b i n d e ü n i v e r s i t e m e z u n l a r ı n ı n o r a n ı % 8 1 , 4 2 ’ d i r . Y a t ı r ı m s e r m a y e s i y e t e r l i o l a n l a r ı n y a k l a ş ı k % 3 6 ’ s ı t a m k a p a s i t e i l e , y a t ı r ı m s e r m a y e s i y e t e r l i o l m a y a n l a r ı n i s e % 2 7 ’ s i t a m k a p a s i t e i l e 94 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 ç a l ı ş m a k t a d ı r . F i z i b i l i t e e t ü d ü y a p a r a k i ş e b a ş l a y a n l a r d a t a m k a p a s i t e i l e ç a l ı ş m a o r a n ı % 3 5 ’ d i r . K r e d i k u l l a n m a d u r u m l a r ı ; % 3 3 ’ ü k r e d i k u l l a n m a k t a d ı r . K r e d i k u l l a n ı m ı n d a H a l k b a n k a s ı % 3 5 , 6 1 i l e b i r i n c i s ı r a d a g e l m e k t e , i k i n c i s ı r a d a % 9 i l e Y a p ı K r e d i B a n k a s ı y e r a l m a k t a d ı r . K u l l a n ı l a n K r e d i t ü r l e r i ; % 6 0 , 6 1 T i c a r i K r e d i , % 1 4 , 3 9 e s n a f k r e d i s i , % 1 2 , 2 s a n a y i K r e d i s i , % 2 , 2 7 t ü k e t i c i k r e d i s i , %7,58 Teminat mektubu. K r e d i k u l l a n m a m a s e b e p l e r i v e d a ğ ı l ı m ı ; % 2 0 , 8 9 i h t i y a ç d u y u l m a m a s ı , % 4 7 , 3 9 k r e d i f a i z l e r i n i n y ü k s e k l i ğ i , % 4 , 1 k r e d i k o n u s u n d a b i l g i s a h i b i d e ğ i l i m , % 6 , 7 2 k r e d i t e m i n a t ı i ç i n gayrimenkulum yok. İ ş l e t m e l e r i n % 7 0 , 5 ’ i y a p t ı ğ ı i ş i b ü y ü t m e y i d ü ş ü n m e k t e . İ ş i b ü y ü t m e d e k a r ş ı l a ş ı l a n s o r u n l a r ı n b a ş ı n d a % 3 4 i l e f i n a n s m a n v e s e r m a y e y e t e r s i z l i ğ i g e l m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r i n % 8 2 , 7 5 ’ i m a l l a r ı n ı s e r g i l e m e m e k t e . Y u r t i ç i v e d ı ş ı f u a r l a r a k a t ı l a n i ş l e t m e o r a n ı % 1 2 , 7 5 ’ d i r . İ ş l e t m e c i l e r i n % 4 4 , 7 5 ’ i m e s l e k i ç i e ğ i t i m a l m ı ş t ı r . G i r i ş i m c i l e r i n % 3 1 , 7 5 ’ i i l k o k u l m e z u n u , % 3 9 , 7 5 ’ i o r t a v e l i s e m e z u n u , % 2 8 , 2 5 ’ i y ü k s e k o k u l m e z u n u d u r . Y ü k s e k ö ğ r e n i m g ö r m ü ş g i r i ş i m c i l e r i n % 5 9 ’ a y a k ı n ı i k i v e y a d a h a ç o k o r t a k l ı v e k u r u m l a ş m a a ç ı s ı n d a n d a % 5 8 ’ i ş i r k e t l e ş m i ş d u r u m d a d ı r . K r e d i k u l l a n a n l a r ı n % 5 1 , 5 ’ i y ü k s e k t a h s i l l i d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 2 4 ’ 7 5 ’ i k u r s a i h t i y a ç h i s s e t m e m e k t e , % 5 5 , 5 ’ i k u r s a i h t i y a ç d u y m a k t a v e k a t ı l m a e ğ i l i m i n d e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 5 8 , 2 5 ’ i s e k t ö r ü n g e l e c e ğ i n i i y i g ö r m e k t e , % 1 6 , 5 ’ i i s e i y i g ö r m e m e k t e , % 2 5 , 5 ’ i b e l i r s i z g ö r m e k t e . 95 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 5. 4. G i r i ş i m c i l i k , K ü ç ü k İ ş l e t m e l e r , İ ş l e v s e l A l a n l a r l a İ l g i l i S o r u n l a r ı v e Ç ö z ü m Ö n e r i l e r i Zuhal KURBAN 1994 K u r b a n , k ü ç ü k i ş l e t m e k a v r a m ı n ı n T ü r k i y e v e D ü n y a d a k i y e r i v e ö n e m i n i v u r g u l a y a r a k , k a l k ı n m a b a k ı ş a ç ı s ı n d a n k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n s o r u n l a r ı n ı n t e s p i t i v e g e l i ş t i r i l m e s i y ö n ü n d e ö n e r i l e r d e b u l u n m a k a m a c ı y l a K a r a d e n i z E r e ğ l i ’ s i S a n a y i S i t e s i n d e 7 5 i ş l e t m e ü z e r i n d e a n k e t ç a l ı ş m a s ı y a p m ı ş t ı r . K u r b a n ’ ı n b u l g u l a r ı ; İ ş l e t m e l e r i n % 7 3 , 3 4 ’ ü ş a h ı s ş i r k e t i , % 1 3 , 3 4 ’ ü l i m i t e d ş i r k e t , % 4 ’ ü A Ş . , % 2 . 6 6 ’ s ı A d i o r t a k l ı k , % 4 ’ ü k o l e k t i f ş i r k e t , % 2 , 6 6 ’ s ı k o m a n d i t ş i r k e t . İ ş l e t m e l e r i n % 5 7 , 3 4 ’ ü 1 9 8 0 -9 0 d ö n e m i n d e , % 1 6 ’ s ı 1 9 7 0 -80 d ö n e m i n d e , % 1 2 ’ s i 1 9 9 0 s o n r a s ı n d a , % 5 , 3 3 ’ ü 1 9 6 0 ö n c e s i n d e , % 9 , 3 3 ’ ü 1 9 6 0 -7 0 d ö n e m i n d e k u r u l m u ş t u r . G i r i ş i m c i l e r i n i ş l e t m e l e r i n i k u r m a y a ş l a r ı ; 2 0 -2 5 y a ş l a r ı a r a s ı % 5 , 3 3 , 25-3 0 a r a s ı % 2 3 , 6 7 , 3 0 -3 5 a r a s ı % 3 2 , 3 5 -4 0 a r a s ı % 1 6 , 4 0 -4 5 a r a s ı %12, 45+ %12. İ ş l e t m e d e ç a l ı ş a n p e r s o n e l s a y ı s ı ; 1 -1 0 i ş ç i % 8 5 , 3 7 , 1 1 -40 %12, 41 ve f a z l a i ş ç i ç a l ı ş t ı r a n l a r i s e % 2 , 6 6 . İ ş l e t m e l e r i n % 8 1 , 3 3 ’ ü i ş l e t m e s a h i p l e r i t a r a f ı n d a n , % 4 ’ ü m i r a s o l a r a k , % 1 4 , 6 7 ’ s i i s e d e v i r a l ı n a r a k k u r u l m u ş . İ ş l e t m e y i k u r m a a m a c ı o l a r a k b i r i n c i s ı r a d a % 7 8 , 6 8 i l e k e n d i i ş i m i n s a h i b i o l m a g ü d ü s ü , i k i n c i o l a r a k % 9 , 3 3 ’ l e p i y a s a d a k i b o ş l u ğ u d e ğ e r l e n d i r m e k , % 5 , 3 3 i l e d a h a ç o k k a z a n m a k , % 5 , 3 3 i l e b a ş k a b i r y e r d e i ş b u l m a n ı n g ü ç o l m a s ı g ö s t e r i l m i ş t i r . İ ş l e t m e k u r u l u ş f i n a n s m a n ı ; % 4 m i r a s , % 6 4 k i ş i s e l b i r i k i m , % 2 , 6 7 b a n k a k r e d i s i , % 9 , 3 3 a k r a b a l a r d a n b o r ç , % 1 2 ç e v r e d e n b o r ç . K u l l a n ı l a n y a b a n c ı k a y n a k l a r ; % 3 3 , 3 4 b a n k a k r e d i s i , 5 4 ’ ü b o r ç s e n e d i , % 2 1 , 3 3 ’ ü t i c a r i b o r ç , % 4 0 ’ ı b o r ç a l m a m a k t a . İ ş l e t m e c i l e r i n % 8 4 ’ ü i ş l e t m e s e r m a y e s i n i a r t ı r m a y ı d ü ş ü n ü y o r . İ ş l e t m e l e r i n % 9 2 ’ s i n d e o r g a n i z a s y o n ş e m a s ı y o k t u r . İ ş l e t m e l e r i n % 8 1 , 3 3 ’ ü n d e i ş l e t m e s a h i b i y ö n e t i c i d u r u m u n d a d ı r . % 5 8 ’ i n d e m ü d ü r k u l l a n ı l m a k t a d ı r . P e r s o n e l e ğ i t i m i n e b a k ı ş l a r ı ; % 3 6 ’ s ı p e r s o n e l i n e ğ i t i m i z a m a n l a k e n d i s i n i n a l a c a ğ ı n ı , % 2 9 , 3 3 ’ ü i ş y e r i n d e e ğ i t i m e t a b i t u t u l a c a ğ ı n ı , % 2 4 ’ ü h i z m e t i ç i e ğ i t i m k u r s l a r ı n a g ö n d e r i l d i ğ i n i b e l i r t m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r i n k u r u l u ş y e r i s e ç i m i n d e ; % 2 5 , 3 3 i l e p a z a r a y a k ı n o l m a s ı n a , % 1 3 , 3 3 i l e h a m m a d d e y e y a k ı n l ı k , % 1 0 , 6 6 i l e u c u z v e k r e d i l i a r s a t e m i n i n e g i d i l d i ğ i , % 2 1 , 3 3 i l e O S B ’ l e r d e d e v l e t d e s t e ğ i n e b a k ı l d ı ğ ı i f a d e e d i l m i ş t i r . İ ş l e t m e l e r i n % 5 8 , 6 7 ’ s i h a m m a d d e t e m i n i n d e s o r u n y a ş a m a z k e n % 3 7 , 3 3 ’ ü , f i n a n s m a n t e m i n g ü ç l ü ğ ü ç e k m e k t e d i r . İ ş l e t m e l e r i n % 5 3 , 3 4 ’ ü y e n i t e k n o l o j i y i t a k i p e d e m e d i k l e r i n i v e b u n e d e n l e r e k a b e t g ü ç l e r i n i n z a y ı f o l d u ğ u n u , % 3 3 , 3 3 ’ ü e s k i t e k n o l o j i k u l l a n m a l a r ı n a r a ğ m e n r e k a b e t e d e b i l d i k l e r i n i , % 1 3 , 3 3 ’ ü i s e y e n i t e k n o l o j i y i h e m e n u y g u l a d ı k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e rdir. İ ş l e t m e l e r i n % 3 7 , 3 5 ’ i S o s y a l g ü v e n l i k p r i m l e r i n i n y ü k s e k l i ğ i n d e n , % 2 2 , 6 6 ’ s ı S S K m e v z u a t ı n ı n k a r ı ş ı k o l d u ğ u n d a n , % 2 9 , 3 3 ’ ü 96 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 b ü r o k r a s i d e n v e % 1 0 , 6 6 ’ s ı s o s y a l f o n l a r ı n f a z l a l ı ğ ı n d a n s ı k ı n t ı d u y m a k t a d ı r l a r . 97 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 6 . H a y a t H i k a y e c i l i ğ i n d e n G i r i ş i m c i P r o f i l i Giri ş i m c i l i ğ i np s i k o -s o s y a l o r t a m ı h a k k ı n d ao t o b i y o g r a f i l e rö n e m l i b i rb i l g i k a y n a ğ ı d ı r . O t o b i y o g r a f i l e r i n i n c e l e n m e s i n d e k u l l a n ı l a b i l e c e k b i r y ö n t e mo l a n h a y a t t a r i h i , b i r e y l e r i n ö z n e l d e n e y i m i v e o n l a r ı n s o s y a l d ü n y a y ı y a p ı l a n d ı r m a s ı n ı a n a l i z e t m e k t i r . Haya t t a r i h l e r i n i n a n a l i z i n d e k u l l a n ı l a n y ö n t e m l e r d e n b i r i s i d e i ç e r i k a n a l i z i d i r . İ ç e r i k a n a l i z i n d e k a t e g o r i l e r i n o l u ş t u r u l m a s ı v e d ö k ü m a n l a r ı n u y g u n k a t e g o r i y e k o d l a n m a s ı e n ö n e m l i i k i i ş l e m d i r ( H o l s t i , 1 9 6 9 ) . B u ç a l ı ş m a d a o t o b i y o g r a f i l e r , i k i a n a k a t e g o r i y e a y r ı l a r a k a n a l i z e d i l m i ş t i r : a r t y e t i ş i m v e deneyim. A r t y e t i ş i m k e n d i i ç i n d e ; y e t i ş m e o r t a m ı v e k a r i y e r s e ç i m i o l a r a k i k i a l t k a t e g o r i y e a y r ı l m a k t a d ı r . D e n e y i m l e r i s e i ş h a y a t ı n d a i l k y ı l l a r , g e l i ş m e , k u r u m s a l l a ş m a v e s o s y a l s o r u m l u k o l a r a k d ö r t a l t kategoride incelenmektedir. B u ç a l ı ş m a n ı n a m a c ı , T ü r k i ş h a y a t ı n d a b a ş a r ı l ı o l m u ş g i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı n ı n o t o b i y o g r a f i l e r i n i a n a l i z e d e r e k o n l a r ı n k a r i y e r g e l i ş i m l e r i n i i n c e l e m e k t i r . Ç a l ı ş m a n ı n a n a ç a t ı s ı n ı , b ü y ü k ö l ç ü d e , g i r i ş i m c i l i ğ ed e m o g r a f i k y a k l a ş ı mo l u ş t u r m a k t a d ı r . B uç e r ç e v e d e , k o n ui k i a n ab a ş l ı k t ae l e a l ı n m a k t a d ı r . Ö n c e l i k l e g i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı n ı n a r t y e t i ş i m i , d a h a s o n r a d a g i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı n ı n i ş h a y a t l a r ı n d a k id e n e y i m l e r ii n c e l e n m e k t e d i r .A r t y e t i ş i mv ey e t i ş k i nd e n e y i m l e r i n ii ç e r e n otobiyograf i l e r i i n c e l e m e y e u y g u n o l d u ğ u v a r s a y ı l a n h a y a t t a r i h i b u ç a l ı ş m a d a y ö n t e m o l a r a k t e r c i h e d i l m i ş t i r . B uç a l ı ş m a d ai ç e r i k a n a l i z i i l eb e ş g i r i ş i m c i i ş a d a m ı n ı no t o b i y o g r a f i l e r i i n c e l e n m e k t e d i r . O t o b i y o g r a f i l e r i i n c e l e n e ni ş a d a m l a r ı n ı ni şh a y a t l a r ı v ei şh a y a t ı n d ay a p t ı k l a r ı y e n i l i k l e r , S c h u m p e t e r ’ i ng i r i ş i m c i l i kt a n ı m ı n d ak u l l a n d ı ğ ı k r i t e r l e r i nb ü y ü kb i rk ı s m ı n au y m a k t a d ı r . S c h u m p e t e r ’ e g ö r e g i r i ş i m c i l e r y e n i b i l e ş i m l e r y a p a r a k m e v c u t e k o n o m i k d ü z e n i y ı k a n k i ş i l e r d i r ( B y g r a v e , 1 9 9 5 : 1 ) . B u b i l e ş i m l e r ; y e n i b i r ü r ü n ç ı k a r m a k , y e n i b i r ü r e t i m y ö n t e m i b u l m a k , y e n i b i r p a z a r a ç m a k , y e n i b i r h a m m a d d e t e d a r i k k a y n a ğ ı e l e g e ç i r m e k v e bir sanayiyi yeniden organize e t m e k o l a r a k s ı r a l a n m a k t a d ı r . B u b i l e ş i m l e r a r a c ı l ı ğ ı y l a , g i r i ş i m c i , t o p l u m u n d a h a ö n c e s a h i p o l m a d ı ğ ı bir d e ğ e r i t o p l u m a k a z a n d ı r a n k i ş i d i r ( B u l l v e W i l l a r d , 1 9 9 5 : 4 ) . B u r a d a k i g i r i ş i m c i t a n ı m ı n d a n h a r e k e t l e , b u ç a l ı ş m a , b a ş ı n d a b u l u n d u k l a r ı ş i r k e t l e r i T ü r k i y e ’ n i n e n ö n e m l i k u r u l u ş l a r ı h a l i n e g e t i r m i ş i ş a d a m l a r ı n d a n o t o b i y o g r a f i l e r i n i y a z a n b e ş t a n e s i i l e s ı n ı r l a n d ı r ı l m ı ş t ı r G i r i ş i m c i İ ş a d a m l a r ı v e O t o b i y o g r a f i l e r i G i r i ş i m c i İ ş a d a m ı K i t a b ı n A d ı V e h b i K o ç Hayat Hikayem S a k ı p S a b a n c ı İ ş t e H a y a t ı m N e j a t E c z a c ı b a ş ı K u ş a k t a n K u ş a ğ a Fevzi Akkaya Ö m r ü m ü z ü n K i l o m e t r e T a ş l a r ı S e l ç u k Y a ş a r H a y a t ı m G i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı , o t o b i y o g r a f i l e r i n i n ö n s ö z ü n d e h a y a t h i k a y e l e r i n i n i ç i n y a z d ı k l a r ı n ı ş ö y l e a ç ı k l a m a k t a d ı r :V e h b iK o ç ,b a ş k a l a r ı n ı nt e c r ü b e l e r i n d e ny a r a r l a n m a y ıö n e m s e d i ğ ii ç i n , i ş a d a m l a r ı m ı z ı n h a y a t ı n ı v e t e c r ü b e l e r i n i a n l a t a n b i r k i t a b ı n y a z ı l m a s ı n ı n g e r e k l i o l d u ğ u n o k t a s ı n d a n h a r e k e t l e , y a r ı m y ü z y ı l ı g e ç e n t e c r ü b e l e r i n i o k u y u c u l a r a i l h a m v e r m e k v e y a y o l l a r ı n a ı ş ı k t u t m a k i ç i n h a y a t h i k a y e s i n i y a z d ı ğ ı n ı i f a d e e t m e k t e d i r . 98 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 S a k ı p S a b a n c ı ’ n ı n a m a c ı , i ş h a y a t ı n ı n i ç i n d e , i ş l e r l e b i r l i k t e b ü y ü y ü p g e l i ş e n b i r k i ş i o l a r a k , hem S a b a n c ı a i l e s i n i ni ş l e r i n i ni ç i n d e , h e md eg e n ç T ü r k i y e ’ n i ne k o n o m i kb ü y ü m e s i n i nd e ğ i ş i k k a d e m e l e r i n d e k a z a n d ı ğ ı ö n e m l i t e c r ü b e l e r i a k t a r m a k t a v e i ş h a y a t ı n d a k i b i r i k i m l e r i n i y a z m a k t a y a r a r g ö r m e s i d i r . G i r i ş i m c i İ ş a d a m l a r ı n ı n A r t y e t i ş i m i Y e t i ş m e O r t a m ı K a r i y e r g e l i ş i m i n d e a i l e n i n ö n e m l i b i r e t k i s i v a r d ı r . R o e v e L u n n e b o r g ( 1 9 9 0 ) g ö r e , ç o c u k l u k d ö n e m i t e c r ü b e l e r i k a r i y e r s e ç i m i n d e o l d u k ç a e t k i l i d i r . B u e t k i b i r k a ç a l a n d a o l d u k ç a b e l i r g i n d i r . A i l e n i n ç o c u k l a r ı n ı n k a r i y e r l e r i n i n s e ç i m i n d e e t k i l i o l d u ğ u e n ö n e m l i a l a n l a r d a n b i r i s i , a i l e n i n s o s y a l y a p ı i ç i n d e k i y e r i d i r . S o s y a l y a p ı i ç i n d e k i y e r , a i l e n i n ç o c u k l a r ı n ı y e t i ş t i r m e l e r i v e o n l a r ı g e l e c e ğ e h a z ı r l a m a l a r ı i ç i n g e r e k l i f i n a n s a l k a y n a k l a r a u l a ş m a d e r e c e l e r i n i b e l i r l e r . A y r ı c a a i l e n i n d e ğ e r y ö n e l i m i , ç o c u k y e t i ş t i r m e t a r z ı , ç o c u k s a y ı s ı , e b e v e y n l e r i n o t o r i t e r v e y a e ş i t l i k ç i o l m a l a r ı g i b i ö ğ e l e r d eç o c u k l a r ı ns o s y a l l e ş m es ü r e c i n i , b u n ab a ğ l ı o l a r a kd as o n r a k i h a y a t l a r ı n ı e t k i l e r ( B l a u v d . , 1 9 5 6 : 5 4 0 ) . Ç o c u k l a r ı n s o s y a l l e ş m e s ü r e c i n i n a i l e d e b a ş l a m a s ı v e ç o c u ğ u n y e t i ş t i ğ i a i l e o r t a m ı n ı n s o n r a k i h a y a t ı n d a k i e t k i s i d o l a y ı s ı y l a ; g i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı n ı n y e t i ş m e o r t a m ı n ı k ı s a c a t a r t ı ş m a k t a y a r a r g ö r ü l m e k t e d i r . İ ş a d a m l a r ı , e ğ i t i m d ü z e y l e r i a ç ı s ı n d a n i n c e l e n d i ğ i z a m a n ; K o ç v e S a b a n c ı l i s e t e r k i k e n ; A k k a y a v e Y a ş a r ü n i v e r s i t e m e z u n u , E c z a c ı b a ş ı i s e d o k t o r a d e r e c e s i n e s a h i p t i r . A k k a y a m ü h e n d i s , Y a ş a r i k t i s a t m e z u n u , E c z a c ı b a ş ı i s e k i m y a a l a n ı n d a l i s a n s v e l i s a n s ü s t ü e ğ i t i m i n i t a m a m l a m ı ş t ı r . D e v a me d i l e n y ü k s e k ö ğ r e t i m p r o g r a m ı n ı n t ü r ü , i ş a d a m l a r ı n ı n i ş h a y a t l a r ı n ı e t k i l e d i ğ i , h e r b i r i n i n a l d ı ğ ı e ğ i t i m l e i l g i l i b i r a l a n d a i ş h a y a t ı n a d e v a me t t i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . K i m y a e ğ i t i m i a l a n E c z a c ı b a ş ı i l a ç v e t e m i z l i k m a l z e m e l e r i ; M ü h e n d i s l i k e ğ i t i m i a l a n A k k a y a i n ş a a t i ş l e r i ; e k o n o m i e ğ i t i m i a l a n Y a ş a r i s e b o y a v e g ı d a a l a n ı n d a g e l i ş m i ş t i r . A k k a y a d ı ş ı n d a , d i ğ e r i k i i ş a d a m ı n ı n f a a l i y e t a l a n ı n ı e ğ i t i m y a n ı n d a , a i l e n i n d a h a ö n c e y a p t ı ğ ı i ş d e e t k i l e m i ş o l a b i l i r . Ç ü n k ü , E c z a c ı b a ş ı ’ n ı n b a b a s ı e c z a c ı , Y a ş a r ’ ı n b a b a s ı d a b o y a t i c a r e t i y l e u ğ r a ş m a k t a y d ı . H e r n e k a d a r K o ç v e S a b a n c ı l i s e t e r k o l s a l a r b i l e , e ğ i t i m ç a ğ l a r ı n d a i ç i n d e b u l u n d u k l a r ı o r t a md i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a a l d ı k l a r ı o k u l e ğ i t i m i o d ö n e m e g ö r e y ü k s e k s a y ı l a b i l i r . B u b u l g u l a r , T ü r k i ş a d a m l a r ı n ı n g ü ç l ü b i r f o r m e l e ğ i t i ma l d ı k l a r ı t e z i n i p e k i ş t i r m e k t e d i r ( B a t e s ’ t e n a k t a r a n B u ğ r a, 1994:102). Ç o c u k l u k d ö n e m i a i l e n i n ç o c u k l a r a e t k i s i a ç ı s ı n d a n i n c e l e n d i ğ i z a m a n , i ş a d a m l a r ı n d a n S a k ı p S a b a n c ı i l e S e l ç u k Y a ş a r ’ ı n ç o c u k l u k d ö n e m l e r i a r a s ı n d a b i r b e n z e r l i k g ö r ü l m e k t e d i r . İ k i s i n i n b a b a s ı d a , ç a l ı ş m a t e m p o l a r ı f a r k l ı o l m a k k a y d ı y l a , t i c a r e t l e u ğ r a ş m a k t a , ç o c u k l a r ı n ı d a i ş y e r l e r i n d e y a v a ş y a v a ş ç a l ı ş t ı r m a k t a d ı r . E c z a c ı b a ş ı , e ğ i t i mö ğ r e t i my ı l l a r ı n ı a i l e s i n d e n u z a k g e ç i r d i ğ i i ç i n , b a b a s ı t i c a r e t l e u ğ r a ş m a s ı n a r a ğ m e n , o y ı l l a r d a b a b a s ı n ı n y a n ı n d a o l m a m ı ş t ı r . K o ç ’ u n b a b a s ı , ç o k k ı s a s ü r e l i ort a k l ı ğ ı d ı ş ı n d a , t i c a r e t l e u ğ r a ş m a m ı ş t ı r . F a k a t K o ç , d i ğ e r i ş a d a m l a r ı n d a n f a r k l ı o l a r a k b a ş k a l a r ı n ı n y a n ı n d a d e ğ i ş i k i ş l e r d e ç a l ı ş m ı ş t ı r . A y r ı c a , K o ç , d e d e s i n i n t i c a r e t y a p t ı ğ ı n ı , b a z ı t a a h h ü t i ş l e r i n e g i r d i ğ i n i b e l i r t m e k t e d i r . A k k a y a ’ n ı n o t o b i y o g r a f i s i n d e b u k o n u d a b i l g i b u l u n m a m a k t a d ı r . Ç o c u k l u kv ey e t i ş m ed ö n e m l e r i n d e , b a b a l a r ı nç o c u k l a r ı n ak a r ş ı t u t u m l a r ı b a k ı m ı n d a n i ş a d a m l a r ı n ı n a n l a t t ı k l a r ı d a i l g i n ç t i r . V e h b i K o ç , b a b a s ı n ı n t i c a r e t e y a t k ı n o l m a d ı ğ ı n ı b i l m e k t e d i r . 1 5 y a ş ı n d a b a b a s ı n ı i k n a e d e r e k i l k t i c a r i f a a l i y e t l e r i n e b a ş l a m ı ş , d a h a s o n r a i ş i b a b a s ı n d a n d e v r a l m ı ş t ı r . S a b a n c ı v e Y a ş a r i s e b a b a l a r ı n ı h a y r a n l ı k l a t a k i p e d e n , b a b a l a r ı n ı n k u r u p b ü y ü t m e y e ç a l ı ş t ı ğ ı k e n d i i ş y e r l e r i n d e i ş i ö ğ r e n m e y e ç a l ı ş m ı ş t ı r . E c z a c ı b a ş ı , u z a k g ö r ü ş l ü , f a k a t o t o r i t e r b i r b a b a n ı n ç o c u ğ u o l a r a k d i s i p l i n l i b i r a i l e y e v e e ğ i t i mh a y a t ı n a s a h i p t i r , a n c a k , b a b a s ı n ı n i ş i n e d e v a me t m e y i d ü ş ü n m e m i ş t i r . B u k o n u d a d a A k k a y a ’ n ı n o t o b i y o g r a f i s i n d e b i l g i y e r a s t l a n m a m ı ş t ı r . İ ş a d a m l a r ı n ı n y e t i ş m e d ö n e m l e r i i n c e l e n d i ğ i z a m a n ; i ş i ö ğ r e n m e v e a i l e n i n i ş i n i d e v a m e t t i r m e k o n u s u n d a S a b a n c ı i l e Y a ş a r ’ ı n a r t y e t i ş i m l e r i b i r b i r i n e d a h a y a k ı n d ı r . H e r i k i s i d e b a b a l a r ı n ı n 99 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 n e z a r e t i n d ei ş iö ğ r e n m e k t e ,k e n d i l e r i n iy e t i ş t i r m e k t ev eb a z ık a r a r l a r d ab a b a l a r ı n ı y ö n l e n d i r m e k t e d i r . Ç o c u k l u ğ u n g e ç t i ğ i s o s y o -kü l t ü r e l o r t a m v e e ğ i t i m h a y a t ı y ö n ü n d e n i s e E c z a c ı b a ş ı i l e Y a ş a r ’ ı n g e ç m i ş l e r i b e n z e r l i k g ö s t e r m e k t e d i r . K a r i y e r S e ç i m i K a r i y e r s e ç i m i s ü r e c i n d e K o ç i ç i n h a n g i i ş i y a p a c a ğ ı ö n e m l i b i r s o r u n d u v e K o ç b u s o r u n u a ş m a k i ç i n k e n d i s i n e u y g u n b i r i ş a r a y ı ş ı n a g i r m i ş t i r . İ l g i , d e ğ e r v e k a b i l i y e t l e r i n e u y g u n b i r i ş e b a ş l a m a k a r z u s u n d a o l a n K o ç , d e n e m e -y a n ı l m a v e g ö z l e m l e r i y o l u y l a k e n d i s i n e u y g u n b i r i ş a r a m ı ş t ı r . A n k a r a ’ d a b e ş k a t l ı b i r m a ğ a z a a ç a r a k e s n a f o l m a k i s t e m i ş v e b u k o n u d a ç o k ı s r a r e t m i ş t i r . O k u l d a n ayrı l d ı k t a n s o n r a , b a b a s ı n ı n a r k a d a ş l a r ı y l a b i r s ü r e y a p t ı ğ ı b u ğ d a y t i c a r e t i n e b a ş l a m ı ş t ı r . B u t i c a r e t i g ö r ü p b a s i t b u l d u ğ u i ç i n h o ş u n a g i t m e m i ş t i r . B a b a s ı n ı n b a c a n a ğ ı n ı n m a n i f a t u r a d ü k k a n ı n d a s t a j y a p m ı ş , i ş i b e ğ e n m i ş , f a k a t ç o k p a r a g e r e k t i r d i ğ i i ç i n o n u d a y a p a m a m ı ş t ı r . S o n u n d a , o y ı l l a r d a h e r d ü k k a n a ç a n T ü r k g i b i b a k k a l l ı k i l e i ş e b a ş l a m ı ş t ı r . S a k ı p S a b a n c ı , p a m u k a l ı m ı n d a b a b a s ı n a y a r d ı me d e r e k i ş e y a v a ş y a v a ş b a ş l a m ı ş t ı r . B i r m ü s a d e r e d e a l d ı ğ ı r o l ü n e t k i s i y l e o l a c a k , k ü ç ü k k e n d o k t o r o l m a k i s t e m i ş t i r . S i n e m a s e v g i s i k a b a r ı n c a 15-1 6 y a ş l a r ı n d a a r t i s t o l m a y ı d ü ş ü n m ü ş ; 1 8 y a ş l a r ı n d a p i l o t o l m a y ı i s t e m i ş f a k a t b a b a s ı n ı r a z ı e d e m e m i ş t i r . O k u l y ı l l a r ı n d a Ç ı r ç ı r f a b r i k a s ı v e A k b a n k ’ t a ç a l ı ş m a y a b a ş l a y a nS a b a n c ı ’ n ı n i ş k o n u s u n d a b i l i n ç l i b i r t e r c i h y a p t ı ğ ı n ı s ö y l e m e k z o r d u r . S a b a n c ı , i l k g e n ç l i k y ı l l a r ı n d a i ş k a y g ı s ı o l m a d ı ğ ı i ç i n h o ş l a n d ı ğ ı a l a n l a r d a i ş l e r y a p m ı ş t ı r . Z a m a n l a , b a b a s ı n ı n b ü y ü t m e y e b a ş l a d ı ğ ı i ş l e r d e g ö r e v a l m a k v e d a h a s o n r a o n l a r ı n b a ş ı n a g e ç m e k S a b a n c ı ’ n ı n k a r i y e r i n d e a n a ç i z g i o l m u ş t u r . Nejat E c z a c ı b a ş ı , k a r i y e r s e ç i ms ü r e c i e n i l g i n ç i ş a d a m l a r ı n d a n b i r i s i d i r . G e r e k ç o c u k l u k y ı l l a r ı , g e r e k s e e ğ i t i m y ı l l a r ı o l d u k ç a d ü z e n l i v e p l a n l ı b i r b i ç i m d e g e l i ş m i ş t i r . M e s l e k s e ç i m i n d e i l k t e r c i h i t ı p o l m a s ı n a r a ğ m e n ; s o y a d ı n a g i d e n b i r g e l e n e ğ i n e t k i s i y l e y ü k s e k ö ğ r e n i m i ç i n k i m y a g e r l i ğ i , k i m y a d a d a t ı b b a e n y a k ı n a l a n o l a n b i y o k i m y a d a l ı n d a u z m a n l a ş m a y ı s e ç m i ş t i r . F e v z i A k k a y a , O r t a o k u l d a n s o n r a a r k a d a ş l a r ı T i c a r e t M e k t e b i n e k a y d o l d u ğ u z a m a n a ç ı k t a k a l d ı ğ ı n ı f a r k e t m i ş , b i r a r k a d a ş ı n d a n m ü h e n d i s l i k m e k t e b i o l d u ğ u n u ö ğ r e n i n c e d ü ş ü n m e d e n b u r a y a k a y d ı n ı y a p t ı r m ı ş t ı r . A k k a y a i ç i n m ü h e n d i s l i k t e s a d ü f i b i r s e ç i m g i b i g ö r ü n m e s i n e r a ğ m e n ; i ş h a y a t ı i n c e l e n d i ğ i z a m a n b a ş a r ı l ı b i r m ü h e n d i s p o r t r e s i y l e k a r ş ı l a ş ı l m a k t a d ı r . S e l ç u k Y a ş a r , y ü k s e k m a k i n e m ü h e n d i s i o l m a k i s t e m i ş ; f a k a t e k o n o m i p r o f e s ö r ü o l a n d a y ı s ı m ü h e n d i s l i ğ e g i r m e s i n e e n g e l o l a r a k , e k o n o m i ö ğ r e n i m i n e y ö n l e n d i r m i ş t i r . Y ü k s e k ö ğ r e t i m e İ z m i r ’ d e d e v a m e d e r k e n b a b a s ı n a i ş i n d e y a r d ı m c ı o l m u ş t u r . İ ş a d a m l a r ı n ı n k a r i y e r s e ç i m s ü r e c i i n c e l e n d i ğ i n d e ; H o l l a n d v e S c h e i n ’ i n k a r i y e r k u r a m l a r ı n a g ö r e i ş a d a m l a r ı n ı n k a r i y e r s e ç i m i v e k a r i y e r h a y a t l a r ı n ı n b a ş l a n g ı c ı n d a o n l a r ı y ö n l e n d i r e n a n a k a r i y e r d e ğ e r l e r i n i ş ö y l e s ı r a l a n a b i l i r : V e h b i K o ç , g i r i ş i m c i , y a r a t ı c ı ; S a k ı p S a b a n c ı , s o s y a l , y ö n e t i c i ; N e j a t E c z a c ı b a ş ı , t e k n i k f o n k s i y o n e l , y ö n e t i c i ; F e v z i A k k a y a , t e k n i k / f o n k s i y o n e l , y ö n e t i c i ; S e l ç u k Y a ş a r , s o s y a l , y ö n e t i c i . B u r a d a , V e h b i K o ç d ı ş ı n d a k i d i ğ e r i ş a d a m l a r ı n ı n g i r i ş i m c i l i k ö z e l l i k l e r i n i n sonradan o r t a y a ç ı k t ı ğ ı , v u r g u l a n m a s ı g e r e k e n ö n e m l i b i r h u s u s t u r . G i r i ş i m c i İ ş a d a m ı n ı n Y e t i ş k i n l i k D e n e y i m l e r i G i r i ş i m c i l i k y e t k i n l i ğ i , d e n e y i mi l e ö ğ r e n i l e b i l i r v e g e l i ş t i r i l e b i l i r . C a n l ı b i r ö r n e ğ i n , r o l m o d e l i n v a r l ı ğ ı g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş m e s i n d e ö n e m l i d i r . İ ş , r o l v e k i ş i l e r l e i l g i l i d e n e y i m l e r g i r i ş i m c i y e b i r i ş e n a s ı l b a ş l a n a c a ğ ı , y ö n e t i l e c e ğ i v e b ü y ü t ü l e c e ğ i n i ö ğ r e n m e f ı r s a t ı v e r i r . . İ ş h a y a t ı n d a İ l k Y ı l l a r 100 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 G i r i ş i m c i o l a r a k k a r i y e r e b a ş l a m a y a ş ı , g e n i ş b i r y a ş d i l i m i n e d a ğ ı l m ı ş t ı r . B u d i l i m o r t a l a m a 2 2 i l e 5 5 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e d i r . G e n ç y a ş t a g i r i ş i m c i o l a r a k k a r i y e r l e r i n e b a ş l a y a n l a r ı n g i r i ş i m c i l i k h a y a t l a r ı d a h a u z u n s ü r m e k t e d i r ( R o n s t a d t ’ d a n a k t a r a n B i r d , 1 9 9 3 : 3 1 -3 3 ) . G i r i ş i m c i l i ğ e b a ş l a m a d a k i y a ş f a r k ı T ü r k g i r i ş i m c i l e r i ç i n d e g e ç e r l i d i r . T ü r k g i r i ş i m c i l e r a r a s ı n d a s o r u m l u o l a r a k e n e r k e n i ş h a y a t ı n a b a ş l a y a n V e h b i K o ç ’ t u r . D a h a s o n r a S a b a n c ı v e Y a ş a r g e l m e k t e d i r . E c z a c ı b a ş ı v e A k k a y a y ü k s e k ö ğ r e n i m g ö r d ü k l e r i i ç i n d a h a g e ç i ş h a y a t ı n a a t ı l m ı ş l a r d ı r . V e h b i K o ç ’ u n i ş h a y a t ı n d a i l k y ı l l a r d a y a p t ı ğ ı i ş l e r o l d u k ç a ç e ş i t l i d i r : B a k k a l i y e , h ı r d a v a t , k ö s e l e c i l i k , y a p ı m a l z e m e s i , m a ğ a z a c ı l ı k , b o r u f a b r i k a s ı , g a z v e b e n z i n a c e n t a l ı ğ ı , i n ş a a t m ü t e a h h i t l i ğ i , o t o m o b i l a c e n t a l ı ğ ı , o k s i j e n f a b r i k a s ı . B u g i r i ş i m l e r i n t a m a m ı n d a i ş l e t m e n i n k u r u c u s u V e h b i K o ç ’ t u r . S a k ı p S a b a n c ı i ş h a y a t ı n a k e n d i i ş l e t m e l e r i n d e a l t k a d e m e l e r d e n b a ş l a y a r a k k ı s a s ü r e d e ö n e m l i g ö r e v l e r e g e l m i ş t i r . A l t k a d e m e l e r d e b a ş l a m a s ı n ı n n e d e n i , i ş l e r i ö ğ r e n m e k t i r . S a b a n c ı ’ n ı n y a p t ı ğ ı i ş l e r i s e u n f a b r i k a s ı n d a v e z n e d a r l ı k v e m u h a s e b e , u n f a b r i k a s ı n d a t i c a r e t m ü d ü r l ü ğ ü , B o s s a ’ d a u m u m m ü d ü r m u a v i n l i ğ i , B o s s a ’ d a u m u m m ü d ü r l ü k o l a r a k s a y ı l a b i l i r . S e l ç u k Y a ş a r d a S a b a n c ı g i b i k e n d i i ş l e t m e l e r i n d e , b a b a s ı n ı n d ü k k a n ı n d a i ş e b a ş l a m ı ş t ı r . D ü k k a n l a r ı n ı n y a n m a s ı n d a n s o n r a b a b a s ı y l a s ü n g e r i h r a c a t ı i ş i n e g i r i ş m i ş l e r , a s k e r l i k t e n s o n r a d a b o y a f a b r i k a s ı n ı k u r a r a k t i c a r e t t e n s a n a y i c i l i ğ e g e ç m i ş l e r d i r . N e j a t E c z a c ı b a ş ı d o k t o r a s ı n ı t a m a m l a d ı k t a n s o n r a b a b a s ı n ı n i ş i n e d e v a m e t m e k y e r i n e , a l d ı ğ ı e ğ i t i m i k u l l a n a b i l e c e ğ i a l a n l a r d a k ü ç ü k y a t ı r ı m l a r l a i ş h a y a t ı n a a t ı l m ı ş t ı r . Y a p t ı ğ ı b a ş l a n g ı ç i ş l e r i ; b a l ı k y a ğ ı ü r e t i m i , ç o c u k m a m a s ı i m a l a t ı , a s k e r l i k s ı r a s ı n d a e l e k t r o l i t b a k ı r i m a l a t ı v e m o b i l y a c ı l ı k o l a r a k s ı r a l a n a b i l i r . A l d ı ğ ı e ğ i t i m e u y g u n b i r a l a n d a i ş h a y a t ı n a a t ı l a n F e y z i A k k a y a i s e k a m u d a , Y o l l a r U m u m M ü d ü r l ü ğ ü K ö p r ü l e r d a i r e s i n d e d e v l e t m e m u r l u ğ u i l e b a ş l a d ı ğ ı i ş h a y a t ı n a , M a c a r i s t a n ’ d a s t a j v e ö z e l s e k t ö r d e S e f e r h a İ n ş a a t K o l l e k t i f Ş i r k e t i n d e d e v a m e t m i ş t i r . G e l i ş m e İ ş a d a m l a r ı n ı n s a n a y i l e ş m e d e n ö n c e k i m e s l e k l e r i g e n e l l i k l e t i c a r e t t i r ( P a p a n e k , 1 9 7 1 ) . B ü y ü k s a n a y i d e v l e r i b i r i k i m l e r i n i t i c a r e t t e n k a z a n m ı ş l a r d ı . B u d u r u m u n b a z ı f a r k l ı l ı k l a r o l m a s ı n a r a ğ m e n T ü r k i ş a d a m l a r ı i ç i n d e b ü y ü k ö l ç ü d e g e ç e r l i o l d u ğ u s ö y l e n e b i l i r . E c z a c ı b a ş ı d o ğ r u d a n s a n a y i y e g e ç e r k e n , K o ç , S a b a n c ı v e Y a ş a r t i c a r e t t e n s a n a y i y e g e ç m i ş t i r . A k k a y a i s e f a r k l ı b i r a l a n d a , i n ş a a t a l a n ı n d a i ş h a y a t ı n a b a ş l a y a r a k , y i n e b u a l a n d a d e v a me t m i ş t i r . S a n a y i c i l i ğ e g e ç i ş i ş a d a m l a r ı i ç i n ö n e m l i b i r r o l d e ğ i ş i m i o l m u ş t u r . İ ş a d a m l a r ı n ı n s a n a y i c i l i ğ e b a ş l a m a z a m a n l a r ı v e n e d e n l e r i f a r k l ı l ı k g ö s t e r m e k t e d i r . V e h b i K o ç 1 9 4 6 ’ d a i l k A m e r i k a s e y a h a t i s o n r a s ı n d a t ü c c a r l ı k t a n s a n a y i c i l i ğ e g e ç i ş y a p m ı ş t ı r . S a b a n c ı , b a b a s ı h a y a t t a i k e n a i l e z a t e n s a n a y i c i l i ğ e b a ş l a m ı ş t ı r . S a k ı p S a b a n c ı , b a b a s ı n ı n v e f a t ı y l a b i r l i k t e g r u p i ç i n d e ö n e ç ı k m ı ş , s o r u m l u l u ğ u a r t m ı ş t ı r . S a b a n c ı v a r o l a n s a n a y i t e s i s l e r i n i b ü y ü t m e k v e y a b a n c ı l a r l a o r t a k l ı ğ a g i r m e k s ü r e t i y l e s a n a y i c i l i k t e ö n e m l i m e s a f e l e r a l m ı ş t ı r . N e j a t E c z a c ı b a ş ı t i c a r e t g e ç m i ş i o l m a d a n s a n a y i c i l i ğ e b a ş l a m ı ş t ı r . E c z a c ı b a ş ı T ü r k i y e ’ n i n i l k i l a ç f a b r i k a s ı n ı k u r a r a k s a n a y i c i l i k t e ö n e m l i b i r a ş a m a y a g e l m i ş v e d i ğ e r i ş a d a m l a r ı n a g ö r e , d a h a d a r b i r a l a n d a b ü y ü m e y e d e v a m e t m i ş t i r . A k k a y a ’ n ı n T ü r k e ş ’ l e b i r l i k t e d e v l e t e i ş y a p m a y a b a ş l a m a s ı k a r i y e r i n d e g e l i ş m e d ö n e m i n i n b a ş l a m a s ı o l a r a k n i t e l e n d i r i l e b i l i r . S e l ç u k Y a ş a r i s e , b i r m ü d d e t t i c a r e t i n i ç i n d e b u l u n m u ş , d a h a s o n r a d a y a b a n c ı o l m a d ı k l a r ı b o y a a l a n ı n d a s a n a y i c i l i ğ e b a ş l a m ı ş t ı r . S a b a n c ı v e Y a ş a r , y ö n e t i c i l i k t e n g i r i ş i m c i l i ğ e ; E c z a c ı b a ş ı v e A k k a y a u z m a n l ı k t a n g i r i ş i m c i l i ğ e ; K o ç i s e d i ğ e r i ş a d a m l a r ı n d a n f a r k l ı o l a r a k g i r i ş i m c i l i k t e n y ö n e t i c i l i ğ e d o ğ r u b i r r o l g e ç i ş i y a ş a m ı ş t ı r . 101 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K u r u m s a l l a ş m a T ü r k i y e ’ d e p o l i t i k v e s o s y a l y ö n l e r i y l e g i r i ş i m c i l i k o r t a m ı n ı b e l i r l e y e n b e l i r s i z l i k o l g u s u , ş i r k e t y ö n e t i m i n d e p r o f e s y o n e l l e ş m e y i e n g e l l e y e n b i r u n s u r g i b i g ö r ü n m e k t e d i r ( B u ğ r a , 1 9 9 4 : 5 5 ) . A y r ı c a , ş i r k e t l e r i n b ü y ü m e s i a ş a m a s ı n d a g e t i r i s i n i n d a h a f a z l a o l m a s ı n e d e n i y l e , v e r i m l i l i ğ i n a r t ı r ı l m a s ı y e r i n e y e n i a l a n l a r a g i r m e k t e r c i h e d i l m i ş t i r . R e k a b e t i n a r t m a s ı v e k a n u n l a r ı n z o r l a m a s ı i l e v e r i m l i l i ğ e ö n e m v e r m e k z o r u n l u l u ğ u o r t a y a ç ı k m ı ş t ı r . B u a ş a m a d a a i l e y ö n e t i m i n d e n p r o f e s y o n e l y ö n e t i m e g e ç i ş b a ş l a m a k t a v e a i l e ü y e l e r i n i n m ü h e n d i s l i k v e i ş i d a r e s i a l a n l a r ı n d a e ğ i t i ma l m a y a y ö n e l d i k l e r i g ö r ü l m e k t e d i r . P a p a n e k ’ e ( 1 9 7 1 : 3 2 2 ) g ö r e , b u s ü r e ç p e k ç o k ü l k e d e b e n z e r l i k g ö s t e r m e k t e d i r . G i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı n ı n k u r u p g e l i ş t i r d i ğ i ş i r k e t l e r g e n e l l i k l e a i l e ş i r k e t i h ü v i y e t i n d e d i r . A i l e ş i r k e t l e r i , ç o k s a y ı d a a v a n t a j a s a h i p o l m a s ı n a r a ğ m e n , b u t ü r ş i r k e t l e r d e b a z ı o l u m s u z l u k l a r d a g ö r ü l ü r ( V r i e s , 1 9 9 3 : 6 1 ) . A i l e ş i r k e t i o l m a n ı n o l u m s u z l u k l a r ı n ı a z a l t m a k v e ş i r k e t l e r i n s ü r e k l i l i ğ i n i s a ğ l a m a k i ç i n , a i l e ş i r k e t i n i t e l i ğ i n d e n a n o n i m ş i r k e t e g e ç m e k t e y a r a r o l d u ğ u g ö r ü l m e y e b a ş l a n m ı ş t ı r . B u d ü ş ü n c e d e k i K o ç , S i e m e n s v e F o r d ’ u i n c e l e y e r e k ş i r k e t l e r i b i r H o l d i n g ş i r k e t i ç e v r e s i n d e t o p l a m a k i s t e m i ş t i r . H o l d i n g i n b i r k ı s ı m h i s s e l e r i n i , a i l e n i n e t k i s i n d e k a l m a y a c a k b i r v a k f a v e r e r e k , K o ç H o l d i n g ’ i 19 6 3 ’ t e k u r m u ş t u r . K o ç H o l d i n g , s o n r a d a n d i ğ e r i ş a d a m l a r ı i ç i n d e i l k v e ö n e m l i b i r ö r n e k o l m u ş t u r . S a b a n c ı ’ y a g ö r e s a n a y i l e ş m e n i n i l k d ö n e m i n d e s e r m a y e d a r -m ü t e ş e b b i s -y ö n e t i c i a y n ı k i ş i i k e n ; daha sonra sermaye-m ü t e ş e b b i s a y n ı , y ö n e t i c i a y r ı k i ş i o l m a y a b a ş l a m ı ş t ı r . B a b a s ı n ı n ö l ü m ü n d e n s o n r a , K o ç H o l d i n g ö r n e ğ i n d e n d e y a r a r l a n a r a k , S a b a n c ı H o l d i n g 1 9 6 7 ’ d e k u r u l m u ş t u r . E c z a c ı b a ş ı d a g ü ç l ü o l d u ğ u a l a n l a r d a y e n i g i r i ş i m l e r e b a ş l a m a d a n ö n c e b ü t ü n k u r u l u ş l a r ı b i r h o l d i n g ç a t ı s ı a l t ı n d a t o p l a m a y a k a r a r v e r e r e k , 1 9 7 0 y ı l ı n d a E c z a c ı b a ş ı H o l d i n g ’ i k u r m u ş t u r . S T F A b ü n y e s i n d e k i ş i r k e t s a y ı s ı n ı n a r t m a s ı v e k u r u c u l a r ı n d a i y i c e y a ş l a n m a s ı n e d e n i y l e , b ü t ü n ş i r k e t l e r i b i r ç a t ı a l t ı n d a t o p l a m a k a m a c ı y l a , 1 9 7 5 ’ t e S T F A H o l d i n g k u r u l m u ş t u r . T Ü S İ A D k u r u l d u ğ u n d a Y a ş a r H o l d i n g ’ i n v a r o l d u ğ u d ü ş ü n ü l ü r s e , Y a ş a r H o l d i n g ’ i n 1 9 7 1 v e y a d a h a ö n c e k u r u l m u ş o l m a s ı g e r e k i r . Sosyal Sorumluluk T i c a r i v e s a n a y i i f a a l i y e t l e r i n b e l l i b i r b ü y ü k l ü ğ e u l a ş m a s ı v e b u n l a r ı n b i r h o l d i n g ç a t ı s ı a l t ı n d a t o p l a n m a s ı n d a n s o n r a , i ş a d a m l a r ı n ı n s o s y a l s o r u m l u l u k b a ğ l a m ı n d a d e ğ e r l e n d i r i l e b i l e c e k a l a n l a r d a f a a l i y e t l e r e d e s t e k o l m a y a b a ş l a d ı k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . S o s y a l s o r u m l u l u k b a ğ l a m ı n d a k i f a a l i y e t l e r i n b a ş l a m a s ı n d a i k i a n a g ü d ü ö n e ç ı k m a k t a d ı r . B u n l a r d a n b i r i n c i s i , i ş a d a m l a r ı n ı n t o p l u m s a l m e ş r u i y e t zemini a r a m a l a r ı d ı r . B u b a ğ l a m d a , t o p l u m d a n a l d ı k l a r ı n ı y i n e t o p l u m a v e r m e a d ı n a b a z ı s o s y a l a l a n l a r d a f a a l i y e t l e r e g i r i ş i l d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . S o s y a l s o r u m l u l u k ç e r ç e v e s i n d e g i r i ş i l e n s o s y a l f a a l i y e t l e r i n b i r d i ğ e r s ü r ü k l e y i c i s i , a i l e i s m i n i n d e v a m ı n ı s a ğ l a m a k t ı r . Ç ü n k ü , a i l e i s m i n i n d e v a m ı g i r i ş i m c i i ş a d a m l a r ı n ı n ö n e mv e r d i ğ i k o n u l a r a r a s ı n d a d ı r . B u a m a ç l a a i l e n i n a d ı n ı t a ş ı y a n v a k ı f l a r k u r u l m u ş t u r ( B u ğ r a , 1 9 8 7 : 1 5 1 ) . B u v a k ı f l a r , g e n e l l i k l e e ğ i t i m , s a ğ l ı k , s p o r v e k ü l t ü r e l a l a n l a r d a f a a l i y e t g ö s t e r m e k t e d i r . S a b a n c ı v e Y a ş a r d i ğ e r i ş a d a m l a r ı n d a n d a h a f a z l a , a i l e v e a i l e b a ğ l a r ı n ı n g ü ç l ü l ü ğ ü k o n u s u n u v u r g u l a m a k t a d ı r . 102 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 7 . T ü r k i y e ’ d e K a d ı n G i r i ş i m c i l i ğ i K a d ı n g i r i ş i m c i l e r ü z e r i n e y a p ı l m ı ş ü ç ç a l ı ş m a i n c e l e n m i ş t i r . B u ü ç ç a l ı ş m a d a n y o l a ç ı k ı l a r a k k a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n ö z e l l i k l e r i ç ı k a r ı l a c a k t ı r . A y r ı c a Ç a v d a r o ğ l u ’ n u n a r a ş t ı r m a s ı n d a N i l g ü n Ç e l e b i ’ y e a i t a r a ş t ı r m a v e r i l e r i n e d e y e r v e r i l d i ğ i i ç i n Ç e l e b i ’ n i n d e b u l g u l a r ı a r a ş t ı r m a m ı z d a y e r a l m a k t a d ı r . Ç E L E B İ , N İ L G Ü N 1 9 9 2 ; “ B a ğ ı m s ı z İ ş y e r i S a h i b i K a d ı n l a r ı n A i l e v e İ ş İ l i ş k i l e r i ” , T C B a ş b a k a n l ı k A i l e a r a ş t ı r m a K u r u m u i ç i n H a z ı r l a n a n R a p o r , A n k a r a 1 9 9 2 8 5 0 i ş y e r i s a h i b i b a y a n ü z e r i n e y a p ı l m ı ş t ı r . Ç A V D A R O Ğ L U , F İ G E N 1 9 9 6 ; A n k a r a ’ d a f a a l i y e t g ö s t e r e n 2 5 i ş y e r i s a h i b i k a d ı n ü z e r i n d e y a p ı l m ı ş t ı r . Ç a v d a r o ğ l u , a y r ı c a N i l g ü n Ç e l e b i ye a i t a r a ş t ı r m a b u l g u l a r ı n ı d a k e n d i a r a ş t ı r m a s ı n d a b a z a l m ı ş t ı r . UFUK, HATUN 1997; A n k a r a E s n a f v e S a n a t k a r l a r O d a l a r ı B i r l i ğ i ’ n e k a y ı t l ı , T i c a r e t , i m a l a t v e h i z m e t s e k t ö r l e r i n d e f a a l i y e t g ö s t e r e n 2 2 0 k a d ı n i ş l e t m e s a h i b i ü z e r i n d e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a y a d a y a n m a k t a d ı r . S İ P A H İ , E B R U 1 9 9 7 ; İ s t a n b u l ’ d a H a l k B a n k a s ı n d a n g e n ç G i r i ş i m c i K r e d i s i a l a n 3 5 k a d ı n i ş y e r i s a h i b i ü z e r i n d e y a p ı l a n ç a l ı ş m a d ı r . G i r i ş i m c i l i ğ i n ü l k e m i z d e ç o k d a e s k i l e r e d a y a n m a d ı ğ ı g ö z ö n ü n e a l ı n a c a k o l u r s a b u y a k ı n d ö n e m i ç e r i s i n d e k a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş i m i ö z e l l i k l e ö z e l s e k t ö r ü m ü z i ç i n ö n e m l i i p u ç l a r ı v e r e c e k t i r . K a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i , v e k a d ı n ı n ç a l ı ş m a h a y a t ı n a g i r m e s i s a d e c e d o ğ u t o p l u m l a r ı i ç i n s ö z k o n u s u d e ğ i l d i r . B u d u r u m B a t ı ü l k e l e r i i ç i n d e s ö z k o n u s u d u r . A n c a k B a t ı ’ d a k a d ı n ı n h ı z l a ç a l ı ş m a h a y a t ı n d a k i e t k i n l i ğ i n i n a r t t ı ğ ı n ı v e g i r i ş i m c i l i k t e d e k a d ı n l a r ı n o r a n ı n ı n a r t a r a k g e l i ş t i ğ i g ö z l e n m e k t e d i r . A B D ’ d e k a d ı n g i r i ş i m c i k u r u l u ş l a r ı n ı n r a p o r l a r ı n a g ö r e ; k a d ı n l a r ı n s a h i p o l d u ğ u i ş y e r i s a y ı s ı 1 9 8 2 1 9 8 7 y ı l l a r ı a r a s ı n d a % 5 7 o r a n ı n d a a r t ı ş g ö s t e r m i ş t i r . 1 9 9 2 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n r a k a m l a r a g ö r e , k a d ı n 230 g i r i ş i m c i l e r ü l k e i s t i h d a m ı n ı n % 1 0 ’ u n u s a ğ l a m a k t a d ı r . K a n a d a ’ d a 1 9 8 1 -1 9 8 6 y ı l l a r ı a r a s ı n d a i ş s a h a s ı n d a k a p s a m l ı b i r d e ğ i ş i mo l m u ş v e k a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n s a y ı s ı n d a % 2 7 ’ l i k b i r a r t ı ş g ö z l e n i r k e n , e r k e k l e r d e b u a r t ı ş % 7 o r a n ı n d a k a l m ı ş t ı r . 231 K a n a d a ’ d a k ü ç ü k g i r i ş i m c i l e r i n ü ç t e b i r i k a d ı n l a r ı n e l i n d e d i r . İ ş y e r i s a h i b i k a d ı n l a r ı n e n b ü y ü k o r a n d a r a s t l a n d ı ğ ı y e r l e r , K a n a d a v e A B D o l u r k e n e n d ü ş ü k o r a n 232 Y u n a n i s t a n ’ d a d ı r . 1 9 9 3 v e r i l e r i n e g ö r e T ü r k i y e ’ d e k a d ı n l a r ı n % 7 6 , 2 ’ s i t a r ı mk e s i m i n d e ç a l ı ş m a k t a d ı r . Ü l k e m i z d e t o p l a mg i r i ş i m c i l e r i n a n c a k % 1 , 5 ’ i k a d ı n g i r i ş i m c i d i r . D İ E 1 9 9 3 v e r i l e r i n e g ö r e T ü r k i y e ’ d e 4 0 8 . 6 2 9 233 k a d ı n g i r i ş i m c i v a r d ı r . T ü r k i y e E s n a f v e S a n a t k a r l a r k o n f e d e r a s y o n u T e m m u z 1 9 9 2 y ı l ı v e r i l e r i n e g ö r e k a y ı t l ı e s n a f v e s a n a t k a r l a r ı n% 1 , 4 ’ ü n ük a d ı n l a r o l u ş t u r m a k t a d ı r . D İ E v e r i l e r i n eg ö r ei s e T ü r k i y e ’ d eg i r i ş i m c i 234 k a d ı n l a r ı n o r a n ı , t o p l a m ç a l ı ş a n k a d ı n l a r i ç i n d e % 7 , 5 c i v a r ı n d a d ı r . G i r i ş i m c i l e r i n Y a ş D a ğ ı l ı m ı Ç e l e b i ’ n i n a r a ş t ı r m a s ı n a g ö r e , İ ş k a d ı n l a r ı n ı n % 7 6 , 6 ’ s ı 3 0 y a ş ı n ü z e r i n d e d i r . Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a i s e b u o r a n % 9 2 ’ d i r . 230 E b r u S i p a h i , T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k v e K a d ı n G i r i ş i m c i l e r Ü z e r i n e B i r A r a ş t ı r m a E b r u S i p a h i , T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k v e K a d ı n G i r i ş i m c i l e r Ü z e r i n e B i r A r a ş t ı r m a 232 E b r u S i p a h i , T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k v e K a d ı n G i r i ş i m c i l e r Ü z e r i n e B i r A r a ş t ı r m a 233 E b r u S i p a h i , T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k v e K a d ı n G i r i ş i m c i l e r Ü z e r i n e B i r A r a ş t ı r m a 234 F i g e n Ç a v d a r o ğ l u , K a d ı n G i r i ş i m c i l i ğ i KOSGEB GGM 103 231 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 U f u k ’ a g ö r e i s e , g i r i ş i m c i l e r i n % 3 6 , 3 6 ’ s ı 3 6 -4 5 , % 2 9 , 5 5 ’ i 2 6 -3 5 y a ş k a t e g o r i s i n d e y e r a l m a k t a , b u n u % 2 4 , 0 9 o r a n ı i l e 4 6 v e d a h a b ü y ü k y a ş t a k i g i r i ş i m c i l e r i z l e m e k t e d i r . 2 5 v e d a h a k ü ç ü k y a ş t a k i d e n e k l e r i n o r a n ı i s e % 1 0 ’ d u r . S i p a h i ’ n i n y a p t ı ğ ı a r a ş t ı r m a y a g ö r e d e , K a d ı n l a r ı n % 5 , 7 ’ s i 1 8 -2 1 y a ş g r u b u a r a s ı n d a , % 1 7 , 1 ’ i 2 2 -25 y a ş g r u b u a r a s ı n d a , % 2 2 , 9 ’ u 2 6 -2 9 y a ş g r u b u a r a s ı n d a , % 2 6 , 8 ’ i 3 0 -3 3 y a ş g r u b u a r a s ı n d a , % 2 5 , 7 ’ s i i s e 34 y a ş v e y u k a r ı s ı n d a d ı r . G e n e l o l a r a k K a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n y a ş g r u b u n u n 3 0 v e ü z e r i o l d u ğ u n u s ö y l e y e b i l i r i z . S a d e c e S i p a h i ’ n i n a r a ş t ı r m a s ı n d a y a ş d u r u m u b i r a z d a h a g e n ç ç ı k m ı ş t ı r . A n c a k b u a r a ş t ı r m a n ı n g e n ç g i r i ş i m c i k r e d i s i n e b a ş v u r a n g i r i ş i m c i l e r ü z e r i n d e y a p ı l d ı ğ ı g ö z ö n ü n e a l ı n m a l ı d ı r . İ ş y e r l e r i n i n y a k ı n z a m a n d a a ç ı l d ı ğ ı n ı d a d i k k a t e a l ı r s a k k a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n g e n e l l i k l e o l g u n y a ş d ö n e m l e r i n d e i ş h a y a t ı n a a t ı l d ı k l a r ı n ı s ö y l e y e b i l i r i z . İ ş y e r i A ç m a Y ı l ı Ç a v d a r o ğ l u , İ ş y e r i n i n a ç ı l m a y ı l ı n ı n % 6 9 , 8 i l e 1 9 8 5 ’ t e n s o n r a , % 2 1 , 9 i l e 1 9 8 0 -8 5 y ı l l a r ı a r a s ı n d a o l d u ğ u n u i f a d e e t m e k t e d i r . U f u k ’ a g ö r e , G i r i ş i m c i l i k s ü r e l e r i 2 y ı l v e d a h a a z o l a n l a r % 3 6 , 3 6 , ( 3 -6 ) y ı l o l a n l a r % 3 5 , 4 6 , ( 7 -1 0 ) y ı l o l a n l a r % 1 5 , 1 1 y ı l v e d a h a f a z l a o l a n l a r % 1 3 , 8 ’ d i r . E ğ i t i mD u r u m u Ç e l e b i ’ d e , İ ş k a d ı n l a r ı n ı n % 6 5 ’ i l i s e v e d a h a ü s t d ü z e y ö ğ r e n i m e s a h i p t i r , Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a b u o r a n % 8 8 v e U f u k ’ t a i s e % 5 9 ’ d u r . S i p a h i ’ d e i s e g i r i ş i m c i l e r i n % 6 0 ’ ı n d a n f a z l a s ı ü n i v e r s i t e m e z u n u d u r . Ç e l e b i ’ d e , g i r i ş i m c i l e r i n % 4 0 , 2 ’ s i n i n , Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a % 4 4 , 4 ’ ü n ü n m e z u n o l d u ğ u ü n i v e r s i t e d e k i b ö l ü m ü i l e ş i m d i k i i ş i b a ğ l a n t ı l ı d ı r . U f u k ’ t a , g i r i ş i m c i l e r i n % 7 6 , 3 6 ’ s ı i ş l e r i i l e i l g i l i e ğ i t i m a l m a m ı ş l a r d ı r . İ ş i i l e i l g i l i e ğ i t i m a l d ı k l a r ı n ı b e l i r t e ng i r i ş i m c i l e r i n% 4 4 , 2 3 ’ ü n ü no r t a o k u l -l i s e , % 1 5 , 3 9 ’ u n u nü n i v e r s i t ey a d a y ü k s ekokul d ü z e y i n d e e ğ i t i m a l d ı k l a r ı b e l i r l e n m i ş t i r . S i p a h i ’ d e , e ğ i t i m a l d ı k l a r ı b r a n ş l a r a b a k ı l d ı ğ ı n d a % 3 7 ’ s i , 1 i l e s a ğ l ı k o l d u ğ u , i k i n c i s ı r a d a i s e % 2 5 , 7 i l e i ş l e t m e e ğ i t i m i g e l d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . S i p a h i ’ n i n a r a ş t ı r m a s ı n d a i ş l e t m e l e r i n , % 3 4 , 3 ’ l ü k k ı s m ı n ı n s a ğ l ı k i ş l e r i n d e ( d o k t o r , d i ş h e k i m i , e c z a c ı ) y o ğ u n l a ş t ı ğ ı , i k i n c i b i r g r u b u n d a % 3 4 , 3 i l e i ş l e t m e a l a n ı n d a o l d u ğ u ( c a f e , ç o c u k y u v a s ı , g ü z e l l i k m e r k e z i ) g ö r ü l m e k t e d i r . B u r a d a n y o l a ç ı k a r a k , k a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n e r k e k l e r e o r a n l a e ğ i t i md u r u m u n u n d a h a y ü k s ek o l d u ğ u n u y a d a e ğ i t i m a l a n k a d ı n ı n g i r i ş i m c i l i ğ e d a h a y a t k ı n o l d u ğ u n u s ö y l e y e b i l i r i z . A y r ı c a , k a d ı n l a r ı n g i r i ş i m c i l i ğ e a t ı l m a l a r ı n d a d a a l d ı k l a r ı e ğ i t i m i n b ü y ü k e t k i s i n i n o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . Ailevi Durum İ ş k a d ı n l a r ı n ı n Ç e l e b i ’ d e % 6 8 , 5 ’ i , Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a % 5 6 ’ s ı , S i p a h i ’ d e % 6 8 ’ i , U f u k ’ t a i s e t a m a m ı e v l i d i r v e ç o ğ u n l u ğ u t e k v e y a i k i ç o c u k s a h i b i d i r . KOSGEB GGM 104 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 E v d e k i i ş b ö l ü m ü i l e i l g i l i t a v ı r l a r ı ; Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a % 6 0 , 7 ’ s i e v d e h e r i ş i k e n d i l e r i n i n y a p t ı ğ ı n ı b e l i r t m i ş t i r . U f u k ’ t a i s e % 5 0 ’ l i k b i r o r a n l a g i r i ş i m c i o l m a n ı n k a d ı n l a r ı n e v i ş l e r i i l e i l g i l i s o r u m l u l u k l a r ı n ı d e ğ i ş t i r m e d i ğ i , % 3 4 , 5 5 ’ i n i n e v i ş l e r i i l e i l g i l i o l a r a k d i ğ e r a i l e ü y e l e r i n d e n , % 1 5 , 4 5 ’ i n i n i s e ü c r e t l i y a r d ı m a l m a y a b a ş l a d ı k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . İ ş y e r i s a h i b i k a d ı n l a r ı n g e n e l d e e v l i o l d u ğ u v e i ş y e r i s a h i b i o l m a n ı n g e n e l d e g e l e n e k s e l r o l l e r i n i d e ğ i ş t i r m e d i ğ i , b u n u n i s e k a d ı n l a r a e k y ü k g e t i r d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . E ş D u r u m u İ ş k a d ı n l a r ı n ı n e ş l e r i n i n m e s l e ğ i ; Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a % 4 0 ’ ı o r t a d ü z e y t i c a r e t , % 2 6 , 3 ’ ü o r t a d ü z e y m e m u r , % 2 5 , 2 ’ s i ü s t d ü z e y b ü r o k r a t , i ş a d a m ı d ı r . U f u k ’ t a K a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n e ş l e r i n i n % 2 8 , 1 8 ’ i s e r b e s t m e s l e k s a h i b i , % 2 3 , 6 4 ’ ü n ü n m e m u r , % 1 4 , 5 4 ’ ü n ü n e s n a f -s a n a t k a r , % 1 2 , 7 3 ’ ü n ü n i ş v e r e n , % 1 2 , 2 7 ’ s i n i n e m e k l i , % 8 , 6 4 ’ ü n ü n i ş ç i o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . E ş m e s l e ğ i n d e a ğ ı r l ı ğ ı n t i c a r e t v e m e m u r o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . E b e v e y n M e s l e ğ i Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a , b a b a m e s l e ğ i a ç ı s ı n d a n b a k ı l d ı ğ ı n d a i ş k a d ı n l a r ı n ı n % 3 9 , 6 ’ s ı n ı n e b e v e y n i n i n o r t a d ü z e y t i c a r e t v e e s n a f o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . B u n u n a r d ı n d a n b a b a m e s l e ğ i o l a r a k % 2 7 , 9 i l e m e m u r v e ü c r e t l i ç a l ı ş a n l a r g e l m e k t e d i r . İ ş k a d ı n l a r ı n ı n % 8 3 , 5 ’ i n i n a n n e s i n i n m e s l e ğ i e v k a d ı n ı d ı r . S i p a h i ’ d e , g i r i ş i m c i l e r i n % 5 7 ’ s i n i n a i l e s i n d e g i r i ş i m c i b u l u n m a k t a d ı r . B u y a k ı n l a r ı n % 3 1 , 4 ’ ü e ş v e % 1 7 , 1 ’ i g i r i ş i m c i l e r i n k a r d e ş i d i r . A n n e s i g i r i ş i m c i o l a n l a r ı n o r a n ı i s e % 2 , 9 ’ d u r . Buradan, k a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i n i n y a k ı n d ö n e m d e g e l i ş t i ğ i n i v e ç o ğ u n l u ğ u n u n a n n e s i n i n e v k a d ı n ı o l d u ğ u i ç i n d e a r a ş t ı r m a d a y e r a l a n d e n e k l e r i k a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i n i n ö n c ü l e r i o l a r a k t a n ı m l a m a k ç o k d a y a n l ı ş s a y ı l m a y a c a k t ı r . İ ş y e r i K u r m a F i k r i Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a , i ş y e r i n i k u r m a f i k r i n i n % 6 1 , 8 ’ i n i n k e n d i f i k i r l e r i o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . İ k i n c i s ı r a d a i s e % 1 3 , 8 i l e e ş i n i s t e ğ i v e ü ç ü n c ü s ı r a d a i s e % 1 0 , 8 ’ l i k o r a n i l e e ş v e k e n d i s i o l a r a k g e l m e k t e d i r . U f u k ’ t a d a , i ş k u r m a k a r a r ı n ı k e n d i v e r e n l e r i n o r a n ı % 5 9 , 0 9 , t ü m a i l e i l e b i r l i k t e v e r e n l e r % 2 4 , 0 9 ’ d u r . E ş l e r i n i n v e r d i ğ i n i b e l i r t e n l e r i n o r a n ı i s e % 1 6 , 8 2 ’ d i r . K a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n y a k l a ş ı k % 6 0 ’ ı n ı n g i r i ş i m c i l i k k a r a r ı n ı k e n d i l e r i v e r d i ğ i o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r k i g e n e l d e e v l i o l a n k a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n b ö y l e b i r k a r a r ı v e r m e d e k i b a ğ ı m s ı z l ı k l a r ı k a y d a d e ğ e r b i r t u t u m y e n i l i ğ i d i r . Ö n c e k i M e s l e k l e r i Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a , i ş k a d ı n ı n ı n ö n c e k i i ş l e r i ; % 4 1 , 8 ’ i n i n i l k i ş i , % 1 7 , 5 ’ i k a m u d a m e m u r , % 1 2 , 8 ’ i a y n ı i ş t e ü c r e t l i o l a r a k ç a l ı ş m ı ş . S i p a h i ’ n i n ç a l ı ş m a s ı n d a i s e g i r i ş i m c i l e r i n % 8 0 ’ i d a h a ö n c e b i r i ş t e ç a l ı ş m ı ş t ı r . D a h a ö n c e ç a l ı ş ı l a n i ş i n k u r u l a n i ş l e i l g i s i % 6 0 ’ d ı r . KOSGEB GGM 105 U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 U f u k ’ t a g i r i ş i m c i l e r i n % 6 0 , 9 1 ’ i n i n g i r i ş i m c i o l m a d a n ö n c e ç a l ı ş t ı ğ ı b e l i r l e n m i ş t i r k i , b u o r a n Ç a v d a r o ğ l u ’ n a p a r a l e l b i r s o n u ç t u r . G i r i ş i m c i l e r i n g i r i ş i m c i o l m a d a n ö n c e % 3 4 , 3 2 ’ s i n i n m e m u r , % 3 2 , 0 9 ’ u n u na y n ı i ş t eü c r e t l i ç a l ı ş a n , % 1 4 , 9 3 ’ ü n ü ni ş ç i , % 1 0 , 4 5 ’ i n i na y n ı i ş i e v d ey a p t ı ğ ı b e l i r l e n m i ş t i r . U f u k ’ u n a r a ş t ı r m a s ı n a g ö r e , ö ğ r e n i m d ü z e y i y ü k s e l d i k ç e , g i r i ş i m c i l e r i n g i r i ş i m c i o l m a d a n ö n c e k i ç a l ı ş m a o r a n ı d a y ü k s e l m e k t e , o r t a o k u l m e z u n l a r ı n ı n % 5 1 , 2 8 ’ i n i n , l i s e m e z u n l a r ı n ı n % 6 5 , 9 8 ’ i n i n v e ü n i v e r s i t e m e z u n l a r ı n ı n % 8 1 , 8 2 ’ s i n i n g i r i ş i m c i o l m a d a n ö n c e ç a l ı ş t ı k l a r ı s o n u c u v a r ı l m ı ş t ı r . İ ş K u r m a N e d e n i Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a , i ş y e r i n i k u r m a n e d e n i o l a r a k ; % 4 2 ’ s i i ş k a d ı n ı o l m a i s t e ğ i n i , % 2 3 , 4 ’ ü ev b ü t ç e s i n ek a t k ı y ı , % 1 0 , 9 ’ ue vg e ç i n d i r m ez o r u n l u l u ğ u n u , % 1 0 , 8 ’ i e v d e nu z a k l a ş m ai s t e ğ i n i b e l i r t m i ş t i r . U f u k ’ t a , İ ş k u m a n e d e n i o l a r a k % 3 7 , 1 i l e k e n d i k e n d i n i n p a t r o n u o l m a k s e ç e n e ğ i s e ç i l m i ş t i r . % 2 8 , 6 ’ s ı i d e a l l e r i n i n g e r ç e k l e ş t i r m e k i ç i n , % 1 7 , 1 ’ i b a ş a r ı l ı o l m a k i ç i n , % 1 4 , 3 ’ ü d a h a f a z l a g e l i r e l d e e t m e k i ç i n , % 2 , 9 ’ u i s e s o s y a l p r e s t i j e l d e e t m e k a m a c ı y l a i ş y e r i k u r m u ş l a r d ı r . B u r a d a n g i r i ş i m c i l e r d e n ç o ğ u n l u ğ u n p a r a s a l a m a ç l a r d ı ş ı n d a k e n d i k i ş i l i k l e r i n i o r t a y a k o y m a k v e p r e s t i j i ç i n g i r i ş i m c i o l d u k l a r ı s o n ucuna varabiliriz. K u r u l u ş F i n a n s m a n ı Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a i ş k u r m a s e r m a y e s i n i n n a s ı l e l d e e d i l d i ğ i s o r u s u n a % 2 0 , 6 ’ s ı k e n d i b i r i k i m i o l d u ğ u n u , % 1 7 , 4 ’ ü e ş i n b i r i k i m i , % 1 8 ’ i a n n e , b a b a v e k a r d e ş t a r a f ı n d a n s e r m a y e t e m i n e d i l d i ğ i n i i f a d e e t m i ş t i r . U f u k ’ t a i s e , g i r i ş i m c i l e r i n % 7 0 , 4 6 ’ s ı i ş k u r m a k i ç i n t a s a r r u f l a r ı n ı d e ğ e r l e n d i r d i k l e r i n i % 1 8 , 1 8 ’ i a k r a b a l a r ı n a b o r ç l a n d ı k l a r ı n ı , % 8 , 1 8 ’ i y a k ı n l a r ı n d a n k a r ş ı l ı k s ı z d e s t e k a l d ı k l a r ı n ı , % 3 , 1 8 ’ i b a n k a k r e d i s i k u l l a n d ı k l a r ı n ı b e l i r t m i ş l e r d i r . S i p a h i ’ d e i s e ç o ğ u n l u k , k e n d i v e a i l e b i r i k i m l e r i n d e n y a r a r l a n d ı ğ ı n ı b e l i r t m i ş t i r . B u d u r u m d a ç ı k a n s o n u ç l a r d a k i f a r k l ı l ı k l a r g e n e l o l a r a k b i r k u r u l u ş f i n a n s m a n ı e ğ i l i m i o r t a y a koymaya yetmemektedir. Y a p ı l a n İ ş i n T ü r ü Ç a v d a r o ğ l u ’ n u n a r a ş t ı r m a s ı n a g ö r e i ş y e r i n d e y a p ı l a n i ş i n t ü r ü ; % 5 6 , 1 ticaret, %22,6 hizmet, % 1 3 , 8 t i c a r e t + i m a l a t v e % 7 , 5 ’ i i m a l a t t ı r . U f u k ’ t a K a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n % 5 0 , 4 5 ’ i t i c a r e t s e k t ö r ü n d e , % 2 5 , 4 6 ’ s ı t i c a r e t + i m a l a t , % 2 4 , 0 9 ’ u h i z m e t s e k t ö r ü n d e ç a l ı ş m a k t a d ı r . Y a p ı l a n i ş i n a ğ ı r l ı k l ı g r u b u t i c a r e t k e s i m i o l a r a k o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . S i p a h i ’ d e i s e s e r b e s t m e s l e k v e h i z m e t s e k t ö r ü a ğ ı r l ı k t a d ı r . İ m a l a t s e k t ö r ü n ü n i s e k a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ e g e n e l d e u z a k o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . İ ş y e r i K u r u l d u k t a n s o n r a K a r ş ı l a ş ı l a n S o r u n l a r 106 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a o r t a y a ç ı k a n e n y o ğ u n s o r u n % 1 7 , 3 i l e i ş t e k i a c e m i l i k g ö s t e r i l m e k t e , k a d ı n o l a r a k y a ş a n a n z o r l u k l a r s o r u l d u ğ u n d a i s e % 7 2 h e r h a n g i b i r z o r l u k o l m a d ı ğ ı n ı b e l i r t i l m i ş t i r k i S i p a h i ’ d e G i r i ş i m c i l e r i n % 7 7 ’ s i i ş l e r i n d e c i n s i y e t l e r i n d e n d o l a y ı a v a n t a j s a h i b i o l d u k l a r ı n a i n a n m a k t a d ı r . İ ş y e r i n d e n E l d e E d i l e n G e lir Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a , i ş y e r i n d e e l d e e d i l e n g e l i r i n , a i l e n i n t o p l a m g e l i r i n i n y a k l a ş ı k y a r ı s ı n ı y a d a d a h a ç o ğ u n u t e ş k i l e t t i ğ i n i b e l i r t e n l e r i n o r a n ı % 6 4 ’ t ü r . U f u k ’ t a i s e , k a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n % 4 2 , 2 7 ’ s i n i n e l d e e t t i k l e r i g e l i r a i l e n i n t o p l a m a y l ı k g e l i r i n i n y a r ı s ı n d a n a z ı n ı , % 2 1 , 8 2 ’ s i y a r ı s ı n d a n f a z l a s ı n ı , % 1 8 , 1 8 ’ i t a m a m ı n ı , % 1 7 , 7 3 ’ i s e y a r ı s ı n ı g i r i ş i m c i l i k t e n e l d e e t m e k t e d i r . K a d ı n g i r i ş i m c i l e r i n % 5 1 , 8 2 ’ s i g e l i r l e r i n i a i l e i h t i y a ç l a r ı n ı n k a r ş ı l a n m a s ı i ç i n k u l l a n m a k t a d ı r . G e l i r i n i i ş i y ü r ü t m e k i ç i n k u l l a n a n % 1 9 , 5 5 , i ş i n i b ü y ü t m e k i ç i n k u l l a n a n l a r ı n o r a n ı i s e % 1 6 , 8 2 ’ d i r . G i r i ş i m c i l e r i n % 5 7 , 7 3 ’ ü g i r i ş i m c i l i k t e n e l d e e t t i k l e r i g e l i r i n y ö n e t i m i n d e n k e n d i l e r i n i n s o r u m l u o l d u ğ u n u , % 2 0 ’ s i e ş l e r i n i n s o r u m l u o l d u ğ u n u b e y a n e t m i ş t i r . Destekler S i p a h i ’ d e , g i r i ş i m c i l e r i n % 8 5 , 7 ’ s i ç e v r e d e n o l u m s u z b i r y a k l a ş ı m l a k a r ş ı l a ş m a m ı ş t ı r . U f u k ’ t a , i s e g i r i ş i m c io l d u k t a ns o n r aç e v r e l e r i n d e k ib i r e y l e r i nk e n d i l e r i n ey a k l a ş ı m ı n ıo l u m l uo l a r a k d e ğ e r l e n d i r e n l e r i no r a n ı % 4 8 , 1 8 , ç o ko l u m l uo l a r a kd e ğ e r l e n d i r e n% 3 0 , 9 1 , o l u m s u z o l a r a k d e ğ e r l e n d i r e n l e r i n o r a n ı i s e % 2 0 , 9 1 ’ d i r . K a d ı n l a r g i r i ş i m c i o l d u k t a n s o n r a ç e v r e d e n g e n e l o l a r a k o l u m s u z e t k i l e n m e d i k l e r i n i i f a d e e t m i ş l e r d i r . H a t t a b u d u r u m d a c i n s i y e t l e r i n i a v a n t a j o l a r a k g ö r e n l e r d e y i n e ç o ğ u n l u k t a d ı r . Ç a v d a r o ğ l u ’ n d a k i m l e r i n d e s t e k o l d u ğ u n a i l i ş k i n s o r u y a i s e b i r i n c i s ı r a d a % 3 1 , 4 i l e e ş l e r g e l m e k t e d i r . E ş i n d e s t e k o l m a n e d e n i n e g e l i n c e % 2 6 , 7 i l e b ü t ç e y e k a t k ı i l k s ı r a d a g e l m e k t e d i r . İ k i n c i s ı r a d a % 2 3 , 5 i l e e ş i n i k ı r a m a m a s e b e b i v e ü ç ü n c ü s ı r a d a i s e o r t a k g e l e c e k d ü ş ü n c e s i g e l m e k t e d i r . Burad a v e r i l e n c e v a p l a r a b a k ı l d ı ğ ı n d a k a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i n e t o p l u m u m u z u n b a k ı ş a ç ı s ı n ı n s o n d e r e c e m o d e r n o l d u ğ u v e e ş l e r i n i n i s e e n ö n e m l i d e s t e k k a y n a ğ ı o l d u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . U f u k ’ u n a r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı n a g ö r e g i r i ş i m c i l e r i n % 8 5 , 9 1 ’ i s e ç m e ş a n s l a r ı o l s a y d ı y i n e g i r i ş i m c i o l m a y ı t e r c i h e d e c e k l e r i n i , % 1 4 , 0 9 ’ u i s e t e r c i h e t m e y e c e k l e r i n i s ö y l e m i ş t i r k i , k a d ı n l a r ı n g i r i ş i m c i l i ğ e s o n d e r e c e a d a p t e o l d u k l a r ı n ı v e y a ş a d ı k l a r ı s ı k ı n t ı l a r k a r ş ı s ı n d a p i ş m a n o l m a d a n y o l l a r ı n a d e v a m e d e r e k k a r a r l ı b i r t u t u m s e r g i l e d i k l e r i s o n u c u n u ç ı k a r t m a k t a y ı z . 107 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 B Ö L Ü M I V S O N U Ç V E Ö N E R İ L E R S o n u ç b ö l ü m ü n e b a ş l a r k e n T Ü S İ A D t a r a f ı n d a n 2 0 0 2 y ı l ı n d a ü l k e m i z d e k i g i r i ş i m c i l i k y a p ı s ı n a i l i ş k i n u l u s l a r a r a s ı k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r a d a y e r v e r i l e n “ T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k ” ç a l ı ş m a s ı n d a n b i l g i l e r v ererek b a ş l a m a k u y g u n b u l u n m u ş t u r . B u ş e k i l d e h e m t a r i h s e l g e l i ş m e l e r i n h e m d e y a p ı l a n G i r i ş i m c i p r o f i l i a r a ş t ı r m a l a r ı d a h a n e t a n l a ş ı l a c a ğ ı d ü ş ü n ü l m ü ş t ü r . A m p i r i k v e t e o r i k ç a l ı ş m a l a r ı n d e r l e n d i ğ i v e o r i j i n a l v e r i l e r i n t o p l a n d ı ğ ı b u ç a l ı ş m a 1 5 M a y ı s – 1 Ka s ı m2 0 0 2 t a r i h l e r i a r a s ı n d a g e r ç e k l e ş t i r i l m i ş t i r . U l u s l a r a r a s ı k a y n a k l a r d a n e l d e e d i l e n b i l g i l e r i l e T ü r k i y e ’ n i n v e r i l e r i k a r ş ı l a ş t ı r m a l ı o l a r a k a n a l i z e d i l m i ş t i r . i k i n c i l k a y n a k l a r ı n y a n ı n d a b u ç a l ı ş m a i ç i n y a p ı l a n ö z e l b i r a n k e t ( 1 7 2 g i r i ş i m c i k a t ı l m ı ş t ı r ) i l e y ü z y ü z e y a p ı l a n g ö r ü ş m e l e r d e n ( 2 0 a d e t ) e l d e e d i l e n b i r i n c i l v e r i l e r d e n d e f a y d a l a n ı l m ı ş t ı r . A r a ş t ı r m a ç e r ç e v e s i n d e D ü n y a ’ d a k i u y g u l a m a l a r d a n ö r n e k l e r v e r m e k a m a c ı y l a ö n c e l i k l e G E M ( G l o b a l E n t r e p r e n e u r s h i p M o n i t o r ) t a r a f ı n d a n 2 0 0 1 y ı l ı n d a y a p ı l a n u l u s l a r a r a s ı e n d e k s t e b u l u n a n v e d ü n y a n ı n d e ğ i ş i k b ö l g e l e r i n d e k i e n g i r i ş i m c i d ö r t ü l k e s e ç i l m i ş t i r : A B D , İ r l a n d a , G ü n e y K o r e v e M e k s i k a . B i r d e b u n l a r a d ü n y a n ı n g ü ç l ü e k o n o m i l e r i n d e n İ n g i l t e r e v e J a p o n y a i l e g i r i ş i m c i l i k t e b ü y ü k a t ı l ı m l a r g e r ç e k l e ş t i r e n İ s r a i l e k l e n m i ş t i r . G e n e l ü l k e a l t y a p ı s ı i n c e l e n i r k e n e k o n o m i k v e t e k n o l o j i k a l t y a p ı y ı o l u ş t u r a n f a k t ö r l e r a n a l i z e d i l m i ş t i r . B u n a g ö r e ; E k o n o m i k a l t y a p ı o l a r a k ; T ü r k i y e t a r ı mü l k e s i k o n u m u n d a o l u p h e me k o n o m i k k a t m a d e ğ e r , h e md e i s t i h d a mi ç i n d e k i o r a n ı a ç ı s ı n d a n k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r a r a s ı n d a e n y ü k s e k o r a n a s a h i p t i r . T ü r k i y e ’ n i n k a t m a d e ğ e r i y ü k s e k t e k n o l o j i ü r ü n l e r i i h r a c a t ı a z d ı r . G e n e l e k o n o m i k g ö s t e r g e l e r d e n e n f l a s y o n o r a n ı v e k a m u n u n e k o n o m i ü z e r i n d e y a r a t t ı ğ ı y ü k l e r i n ( ö z e l l i k l e b o r ç l a r v e b o r ç f a i z ö d e m e l e r i ) d ü z e y i a ç ı s ı n d a n k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r i ç i n d e e n a ğ ı r k o ş u l l a r T ü r k i y e ’ d e d i r . T ü r k i y e , y o l s u z l u k v e b ü r o k r a t i k e n g e l l e r g i b i s o r u n l a r n e d e n i y l e y a b a n c ı y a t ı r ı m c ı l a r i ç i n ç e k i c i o l a m a m ı ş t ı r . R e k a b e t g ü c ü a ç ı s ı n d a n D ü n y a R e k a b e t E n d e k s i ’ n d e y e r a l a n 4 9 ü l k e a r a s ı n d a T ü r k i y e 2 0 0 1 y ı l ı n d a 4 4 ’ ü n c ü d ü r . B i r l e ş m i ş M i l l e t l e r G e l i ş m e P r o g r a m ı t a r a f ı n d a n ç o k s a y ı d a s o s y a l , e k o n o m i k , e ğ i t i mv e p o l i t i k f a k t ö r d i k k a t e a l ı n a r a k 2 0 0 2 y ı l ı n d a y a p ı l a n i n s a n i G e l i ş i m E n d e k s i ’ n d e T ü r k i y e , 1 7 3 ü l k e i ç i n d e 8 5 ’ i n c i s ı r a d a d ı r . E k o n o m i k i s t i k r a r s ı z l ı k v e b e l i r s i z l i k o r t a m ı g i r i ş i m c i l e r i ç i n ö n e m l i b i r s o r u n d u r . D İ E ’ n i nh a z ı r l a d ı ğ ı h a n eh a l k ı i s t a t i s t i ğ i n d ey a ş g r u b u n ag ö r ea y r ı ş t ı r ı l a nm e s l e kg r u b u d a ğ ı l ı m l a r ı n ı n g ö s t e r i l d i ğ i T a b l o 1 3 ’ e g ö r e , 2 0 0 0 y ı l ı n d a 2 0 , 5 m i l y o n i s t i h d a mi ç i n d e k e n d i n i " G i r i ş i m c i , d i r e k t ö r , ü s t k a d e m e y ö n e t i c i " o l a r a k i f a d e e d e n l e r i n s a y ı s ı s a d e c e 4 8 8 b i n d i r . Y a n i t o p l a m i s t i h d a m ı n s a d e c e % 2 , 4 ’ ü d ü r . B u n l a r ı n i ç i n d e s a d e c e 4 1 b i n i ( % 8 , 4 ’ ü ) k a d ı n d ı r . 108 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 T e k n o l o j i k a l t y a p ı o l a r a k ; T ü r k i y e ’ y l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n ü l k e l e r a r a s ı n d a s a d e c e M e k s i k a , T ü r k i y e ’ d e n d a h a a z k a y n a ğ ı A r -G e ’ y e h a r c a m a k t a d ı r . İ s r a i l l i s a n a y i c i T ü r k i y e l i s a n a y i c i n i n t o p l a m 3 8 k a t ı , İ r l a n d a l ı s a n a y i c i 3 2 v e G ü n e y K o r e l i s a n a y i c i 2 8 k a t ı A r -G e y a t ı r ı m ı y a p m a k t a d ı r . K a r ş ı l a ş t ı r ı l a n ü l k e l e r e g ö r e h e m t e k n o l o j i g e l i ş t i r m e y e k a y n a k a y ı r m a y a n , h e m d e y e t e r l i s a y ı d a Ar-G e ç a l ı ş a n ı o l m a y a n T ü r k i y e , d o ğ a l o l a r a k b i l i m s e l v e t e k n o l o j i k ü r e t i m d e d ü ş ü k b i r performansa sahiptir. T ü r k i y e ’ n i n 1 9 9 9 y ı l ı n d a k i i h r a c a t ı n d a y e r a l a n y ü k s e k t e k n o l o j i y e d a y a l ı ü r ü n l e r i n i h r a c a t ı , t o p l a m i m a l a t ü r ü n l e r i i h r a c a t ı n ı n s a d e c e % 4 , 3 ’ ü d ü r , o y s a b u ü r ü n g r u b u n d a G ü n e y K o r e T ü r k i y e ’ n i n 5 , 5 k a t ı , M e k s i k a i s e 4 , 8 k a t ı i h r a c a t y a p m a k t a d ı r . Y ü k s e k t e k n o l o j i ü r ü n l e r i n i n t o p l a mi m a l a t i h r a c a t ı n ı n y a r ı s ı n ı o l u ş t u r d u ğ u İ r l a n d a , b u a l a n d a A B D d a h i l o l m a k ü z e r e t ü mü l k e l e r d e n ç o k daha iyi bir performansa sahiptir. T ü r k i y e 1 9 9 2 -9 7 y ı l l a r ı a r a s ı n d a o r t a l a m a % 0 , 1 o r a n ı n d a b ü y ü r k e n , A B ü l k e l e r i n i n o r t a l a m a t o p l a m B i l i ş i m y a t ı r ı m l a r ı i s e % 5 , 9 ’ d u r v e o r t a l a m a b ü y ü m e h ı z ı % 1 , 8 ’ d i r . E n y ü k s e k o r a n % 8 , 9 i l e A B D ’ n e a i t t i r v e b u ü l k e d e b ü y ü m e h ı z ı % 1 , 2 ’ d i r ( O E C D , 1 9 9 9 ) . G i r i ş i m c i l i k a l t y a p ı s ı b e ş d ü z e y d e i n c e l e n m i ş t i r : (1) i n s a n k a y n a k l a r ı , (2) finans, (3) y a s a l d ü z e n l e m e l e r , (4) s o s y a l , k ü l t ü r e l v e p o l i t i k a l t y a p ı v e (5) g i r i ş i m c i t e ş v i k l e r i v e d e s t e k m e k a n i z m a l a r ı . İ n s a n k a y n a k l a r ı o l a r a k ; T ü r k i y e k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r a r a s ı n d a % 3 0 i l e e n f a z l a g e n ç n ü f u s ( 0 -1 4 y a ş g r u b u ) o r a n ı n a s a h i p o l a n i k i ü l k e d e n b i r i d i r ( d i ğ e r i M e k s i k a ) . B u g e n ç n ü f u s a r a ğ m e n i ş s i z l e r i n ç o ğ u n l u ğ u (% 64) 3 0 y a ş ı n a l t ı n d a k i g e n ç l e r d i r . 0 -1 4 y a ş g r u b u n d a b u l u n a n ç o c u k l a r ı n i s t i h d a mi ç i n d e k i o r a n ı ( %9 ) e n y ü k s e k o l a n ü l k e T ü r k i y e ’ d i r . K a d ı n i s t i h d a m ı n ı n ç o k b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u t a r ı m d a d ı r , k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r d e i s e h i z m e t s e k t ö r ü n d e d i r . T ü r k i y e , e ğ i t i m k o n u s u n d a s ı n ı f t a k a l m ı ş t ı r , ç ü n k ü o k u m a y a z m a b i l m e m e o r a n ı y ü k s e k t i r v e o r t a v e y ü k s e k ö ğ r e t i m d e e ğ i t i m e k a t ı l a n ö ğ r e n c i o r a n l a r ı d ü ş ü k t ü r . T ü r k i y e ’ n i n k i ş i b a ş ı n a e ğ i t i m e a y ı r d ı ğ ı k a y n a ğ ı n n e r e d e y s e İ r a n v e I r a k ’ ı n a y ı r d ı ğ ı k a y n a ğ ı n ü ç t e b i r i n i o l u ş t u r d u ğ u g ö z ö n ü n e a l ı n ı r s a b u b a ş a r ı s ı z l ı ğ ı n n e d e n i k o l a y l ı k l a a n l a ş ı l a b i l i r . F i n a n s y a p ı s ı o l a r a k ; T ü r k i y e ’ d e h e r b ü y ü k l ü k t e k i f i r m a n ı n b a ş l ı c a s o r u n l a r ı n d a n b i r i f i n a n s m a n d ı r . T ü r k i y e ’ n i n t o p l a m u l u s a l k r e d i m i k t a r ı d i ğ e r ü l k e l e r l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l d ı ğ ı n d a d ü ş ü k t ü r . 109 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ö z e l s e k t ö r e v e r i l e n v e b a n k a l a r c a s a ğ l a n a n k r e d i l e r i n G S Y i H i ç i n d e k i p a y l a r ı k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r a r a s ı n d a b i r t e k M e k s i k a ’ d a n i y i d i r . Y e n i l i k ç i v e t e k n o l o j i y e d a y a l ı f i r m a l a r ı n g e l i ş m e s i n i n a r k a s ı n d a k i e n b ü y ü k d e s t e k o l a r a k g ö r ü l e n ris k s e r m a y e s e k t ö r ü , T ü r k i y e ’ d e h e n ü z e m e k l e m e s ü r e c i n e d a h i g i r e m e m i ş t i r . D e v l e t t a r a f ı n d a n ö z e l f i r m a l a r a y a p ı l a n A r -G e y a r d ı m l a r ı n ı n G S Y i H i ç i n d e k i o r a n ı k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n ü l k e l e r e g ö r e T ü r k i y e ’ d e d ü ş ü k t ü r . G i r i ş i m c i l i k v e y e n i l i k i ç i n g e r e k e n ç e ş i t l i f i n a n s m a n d e s t e k l e r i o l m a d ı ğ ı n d a n , T ü r k f i r m a l a r ı f i n a n s m a n ı , t e k n o l o j i k g e l i ş m e n i n ö n ü n d e e n g e l o l a r a k g ö r m e k t e d i r l e r . Y a s a l d ü z e n l e m e l e r o l a r a k ; T ü r k i y e ’ d e v e r g i y ü k ü e k o n o m i k g e r ç e k l e r i g ö z e t m e k s i z i n s ü r e k l i a r t ı ş g ö s t e r m e k t e , b u n a k a r ş ı l ı k m ü k e l l e f s a y ı s ı n d a g e l i ş m e o l m a m a s ı y a t ı r ı m c ı l a r a ç ı s ı n d a n v e r g i o r t a m ı n ı i ç i n d e y a ş a n a b i l i r o l m a k t a n u z a k l a ş t ı r m a k t a d ı r . T ü r k i y e ’ d e v e r g i ö n c e s i k â r ü z e r i n d e n a l ı n a n o r t a l a m a k u r u m l a r v e r g i s i o r a n ı , k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n ü l k e l e r i ç i n d e J a p o n y a , İ s r a i l v e A B D ’ d e n d ü ş ü k , İ n g i l t e r e i l e a y n ı , G ü n e y K o r e , M a c a r i s t a n v e İ r l a n d a ’ d a n i s e y ü k s e k t i r . T ü r k i y e , g e l i r v e r g i s i o r a n l a r ı n ı n d ü ş ü k l ü ğ ü a ç ı s ı n d a n i s e 4 9 ü l k e a r a s ı n d a 4 0 ’ ı n c ı d ı r . T ü r k i y e ’ n i n K D V g i b i d o l a y l ı v e r g i l e r y ü k ü O E C D v e A B ü l k e l e r i n e n i s p e t e n y ü k s e k t i r ; i ş v e r e n i n z o r u n l u s o s y a l s i g o r t a p a y ı n a k a t k ı s ı n ı n k i ş i b a ş ı G S Y i H i ç i n d e k i p a y ı d a k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n y u k a r ı d a k i y e d i ü l k e i ç i n d e T ü r k i y e ’ d e e n y ü k s e k t i r . T ü r k i y e , ş i r k e t l e r e y ö n e l i k m e v z u a t l a r d a y a ş a n a n s o r u n l a r v e b ü r o k r a t i k e n g e l l e r y ü z ü n d e n i ş v e y a t ı r ı my a p m a y a u y g u n l u k a ç ı s ı n d a n k ö t ü b i r p e r f o r m a n s a s a h i p t i r . Ş i r k e t i ş l e y i ş i i l e i l g i l i d ü z e n l e m e l e rk o n u s u n d ab a z ıö n e m l is o r u n l a rv a r d ı r . B u n l a r ı nb a ş ı n d aş i r k e t l e r d e h i s s e d a r l a r ı n / a z ı n l ı k h a k l a r ı n ı n k o r u n m a s ı g e l m e k t e d i r . H i s s e d a r h a k l a r ı n ı n a ç ı k l ı ğ ı a ç ı s ı n d a n T ü r k i y e 4 9 ü l k e a r a s ı n d a 3 4 ’ ü n c ü d ü r v e k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n y e d i ü l k e i ç i n d e M e k s i k a , G ü n e y K o r e v e J a p o n y a ’ d a n i y i d u r u m d a d ı r . R e k a b e t y a s a l a r ı n ı n y e t e r l i o l m a m a s ı v e d o l a y ı s ı y l a h a k s ı z r e k a b e t a ç ı s ı n d a n k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n ü l k e l e r a r a s ı n d a e n k ö t ü p e r f o r m a n s ı n o l d u ğ u n a i n a n ı l a n ü l k e y i n e T ü r k i y e ’ d i r . P a t e n t y a s a s ı y e n i o l a n T ü r k i y e , p a t e n t v e t e l i f h a k l a r ı n ı n u y g u l a m a l a r ı a ç ı s ı n d a n M e k s i k a d ı ş ı n d a k a r ş ı l a ş t ı r ı l a n t ü m ü l k e l e r a r a s ı n d a e n z a y ı f d u r u m d a d ı r . S o s y a l , k ü l t ü r e l v e p o l i t i k a l t y a p ı o l a r a k ; B u ç a l ı ş m a i ç i n y a p t ı ğ ı m ı z a n k e t e k a t ı l a n g i r i ş i m c i l e r i n ç o ğ u , T ü r k t o p l u m u n u n g i r i ş i m c i l e r i k ö ş e d ö n m e c i o l a r a k a l g ı l a d ı k l a r ı n ı s ö y l e m e k t e d i r . T o p l u m u n o l u m s u z d e ğ e r l e n d i r m e s i n e r a ğ m e n k i ş i l e r i n g i r i ş i m c i o l m a k i s t e d i k l e r i g ö z l e n m e k t e d i r . A y r ı c a , T ü r k i y e ’ d e k i y ö n e t i c i l e r , k e n d i l e r i n i , k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r d e n İ n g i l t e r e , G ü n e y K o r e , J a p o n y a v e M e k s i k a ’ d a k i l e r e o r a n l a d a h a f a z l a g i r i ş i m c i g ö r m e k t e d i r l e r . T ü r k i y e ’ d e " d e v l e t ç i l i k " o l d u k ç a y e r l e ş m i ş b i r d e ğ e r d i r . Ö y l e k i , D ü n y a d e ğ e r l e r a n k e t i n e k a t ı l a n T ü r k l e r a r a s ı n d a i ş y e r l e r i n i n m ü l k i y e t i d a h a f a z l a k a m u d a o l m a l ı d ı r d i y e n l e r , ö z e l d e o l m a l ı d ı r d i y e n l e r l e h e m e n h e m e n a y n ı o r a n d a d ı r . B e n z e r b i r d u r u m b i r e y i n g e ç i m i i l e i l g i l i s o r u m l u l u ğ u n d e v l e t t e o l d u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r i l e k i ş i d e s o r u m l u k o l d u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r a ç ı s ı n d a n d a g e ç e r l idir. T ü r k i y e ’ d e r e k a b e t g e n e l d e o l u m l u g ö r ü l m e k l e b i r l i k t e , r e k a b e t i n k ö t ü o l d u ğ u n u d ü ş ü n e n l e r i n o r a n ı k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r e k ı y a s l a y ü k s e k t i r . T ü r k i y e ’ d e i n s a n l a r ı n t e d b i r l i d a v r a n m a y ı g ö z ü p e k d a v r a n m a y a t e r c i h e t t i k l e r i g ö r ü l m e k t e d i r . 110 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Risk alma y a o l u m l u y a k l a ş m a y a n T ü r k t o p l u m u ç o k ç a l ı ş m a y a v e y e n i l i ğ e y a k l a ş ı m l a r ı a ç ı s ı n d a n k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r d e n İ n g i l t e r e , G ü n e y K o r e v e M e k s i k a ’ d a n d a h a i y i p e r f o r m a n s g ö s t e r m e k t e d i r . T e m e l b i l i m l e r d e y a p ı l a n a r a ş t ı r m a l a r ı n u z u n d ö n e m d e e k o n o m i y e v e t e k n o l o j i k g e l i ş m e l e r e o l a n e t k i s i a ç ı s ı n d a n T ü r k i y e ’ d e o l u m l u b i r b e k l e n t i y o k t u r . T ü r k i y e ’ d e , i ş b i r l i k l e r i k o n u s u n d a k i t o p l u m s a l d e ğ e r l e r g e l i ş m i ş d e ğ i l d i r . H e m ü n i v e r s i t e i l e s a n a y i , h e m d e ş i r k e t l e r a r a s ı i ş b i r l i ğ i y e t e r s i z d i r . G i r i ş i m c i t e ş v i k l e r i v e d e s t e k m e k a n i z m a l a r ı o l a r a k ; G i r i ş i m c i l i ğ e y ö n e l i k h ü k ü m e t p o l i t i k a l a r ı y o k t u r . G i r i ş i m c i l i k e ğ i t i m p r o g r a m l a r ı y e n i b a ş l a m ı ş t ı r v e o l d u k ç a s ı n ı r l ı d ı r . G i r i ş i m c i y e d e s t e k o l a c a k k u r u m l a r ç o k s ı n ı r l ı d ı r . G i r i ş i m c i l e r e d e s t e k o l a n d a n ı ş m a n l ı k ş i r k e t l e r i a z d ı r . M e d y a g i r i ş i m c i l i k k o n u s u n d a ç o k a z y a y ı n y a p m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i l i k ö d ü l l e r i a z d a o l s a v a r d ı r . B a h s e d i l e n a l t y a p ı y a a i t i k i d ü z e y d e y a p ı l a n a n a l i z l e r , k a r ş ı l a ş t ı r m a y a p ı l a n ü l k e l e r i ç i n d e T ü r k i y e ’ n i n b i r k a ç f a k t ö r d ı ş ı n d a h e r a l a n d a g e r i d e k a l d ı ğ ı n ı g ö s t e r m i ş t i r . A l t y a p ı k o n u s u n d a s o r u n l a r ı o l a n T ü r k i y e ’ d e , g i r i ş i m c i l i k p e r f o r m a n s ı d a z a y ı f t ı r . U l u s l a r a r a s ı g i r i ş i m c i l i k e n d e k s i n d e k u l l a n ı l a n 1 0 0 y e t i ş k i n i ç i n d e ş i r k e t k u r a n i n s a n l a r ı n s a y ı s ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a , T ü r k i y e 2 9 ü l k e i ç e r i s i n d e d a h a a z s a y ı d a g i r i ş i m c i y e s a h i p o l a n ü l k e k o n u m u n d a d ı r . T ü r k i y e ’ d e h e r 1 0 0 y e t i ş k i n i ç i n d e ş i r k e t k u r a n s a y ı s ı 4 , 6 i k e n b u s a y ı M e k s i k a ’ d a 1 8 , 7 , İ r l a n d a ’ d a 1 2 v e A B D ’ n d e 1 1 , 7 ’ d i r . Y e n i k u r u l a n ş i r k e t s a y ı l a r ı a ç ı s ı n d a n d a T ü r k i y e k ö t ü b i r p e r f o r m a n s g ö s t e r m e k t e d i r . OECD ü y e ü l k e l e r i n d e y e n i k u r u l a n i ş y e r l e r i n i n t ü mi ş l e t m e l e r i ç i n d e o r a n ı % 1 1 -17, kapanan i ş y e r l e r i n i n o r a n ı d a % 9 -1 4 a r a s ı n d a d e ğ i ş m e k t e y k e n , T ü r k i y e ’ d e b u o r a n l a r s ı r a s ı y l a % 3 , 5 v e % 0 , 9 ’ d u r . D i ğ e r b i r d ü ş ü k p e r f o r m a n s , T ü r k i y e n ü f u s u n u n ö n e m l i b i r g i r i ş i m c i p o t a n s i y e l i o l a n k a d ı n v e g e n ç l e r i n g i r i ş i m c i o l a r a k d e ğ e r l e n d i r i l e m e m e s i d i r . T ü m i ş v e r e n l e r a r a s ı n d a k a d ı n l a r ı n o r a n ı % 3 , 3 g i b i o l d u k ç a d ü ş ü k b i r o r a n d ı r v e 3 0 y a ş ı n a l t ı n d a b u l u n a n g e n ç l e r i n %6 4 ’ ü i s e i ş s i z d i r . K ı s a c a s ı , T ü r k i y e ’ n i n g i r i ş i m c i l i k p e r f o r m a n s k a r n e s i z a y ı f l a r l a d o l u d u r . T ü r k i y e g e n e l i n d e n ş e h i r l e r i n g i r i ş i m c i l i k p e r f o r m a n s ı n a i n i l d i ğ i n d e i s e g i r i ş i m c i l i k p e r f o r m a n s ı e n g e l i ş k i n o l a n i l l e r i n s a d e c e İ s t a n b u l v e K o c a e l i o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . K i ş i b a ş ı n a d ü ş e n y a b a n c ı s e r m a y e a ç ı s ı n d a n İ r l a n d a T ü r k i y e ’ n i n 2 7 2 k a t ı , Ç i n 6 k a t ı , P o l o n y a 1 7 k a t ı d a h a f a z l a s e r m a y e t o p l a y a b i l m i ş l e r d i r . T ü r k i y e ’ n i n y a b a n c ı s e r m a y e y a t ı r ı m ı k o n u s u n d a k i z a y ı f p e r f o r m a n s ı n ı n a r k a s ı n d a y a t a n b a ş l ı c a s e b e p l e r i n p o l i t i k v e e k o n o m i k i s t i k r a r s ı z l ı ğ ı n ö t e s i n d e mevzuat, ad a l e t s i s t e m i n d e y a ş a n a n s o r u n l a r ( ö z e l l i k l e y a s a l a r ı n u y g u l a n m a y ı ş ı ) v e y e t e r s i z t e ş v i k s i s t e m i n i n o l d u ğ u s ö y l e n m e k t e d i r . Ö z e t l e A z g e l i ş m i ş l i k k a p i t a l i z m l e d o ğ m u ş v e k a p i t a l i z m i n e t k i l e ş i m i i l e g e l i ş m i ş t i r . S o n u ç o l a r a k a z g e l i ş m i ş l i k a z g e l i ş m i ş l e r i n b i r s u ç u v e k u s u r u d e ğ i l o n l a r ı n d ı ş ı n d a g e l i ş e n v e o n l a r ı b u d u r u m a s ü r ü k l e y e n b i r k ı s ı r d ö n g ü d ü r . 111 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K a p i t a l i z m e s k i e k o n o m i l e r i b a z e n s i y a s i b a z e n e k o n o m i k b a z e n d e a s k e r i m ü d a h a l e l e r l e y ı k m ı ş v e k e n d i n e d i k e y b a ğ l a r l a b a ğ ı m l ı h a l e g e t i r m i ş v e ç e v r e l e ş t i r m i ş t i r . B u s ü r e ç t ü m d ü n y a d a f a r k l ı ş e k i l l e r d e a n c a k b e n z e r s o n u ç l a r d o ğ u r m u ş t u r . K a p i t a l i z m i n ü s t ü n l ü ğ ü n ü s a d e c e B a t ı n ı n y e n i l i k ç i l i ğ i n d e a r a m a k s o n d e r e c e y a n l ı ş s o n u ç l a r a u l a ş t ı r ı r . K a p i t a l i z m i n v e B a t ı n ı n g e l i ş i m i n d e r e f o r m l a r v e t e k n o l o j i k ilerlemelerin r o l ü o l d u ğ u k a d a r v e h a t t a d a h a ç o k s ö m ü r ü v e e m p e r y a l i z m y a t m a k t a d ı r . A s ı l b ü y ü k t e k n o l o j i k ü s t ü n l ü k v e s ı ç r a m a i s e a n c a k b u y o l l a s a ğ l a n m ı ş t ı r . A z g e l i ş m i ş l i k z i n c i r i n d e n ç ı k ı ş i ç i n g e r e k l i r e ç e t e B a t ı d a n d e ğ i l ü l k e n i n k e n d i i ç i n d e n v e dinamiklerinden oluş t u r u l a n y i n e k e n d i n e ö z g ü r e ç e t e l e r l e a n c a k s a ğ l a n a b i l i r . 2 0 0 y ı l l ı k e k o n o m i k m ü c a d e l e s o n u c u n d a h a l e n b e n z e r y o l l a r ı n d e n e n m e s i y a n l ı ş y o l d a o l u n d u ğ u n u n b i r g ö s t e r g e s i d i r . T ü m t e ş v i k l e r i n b u g ü n k ü b e n z e r l e r i n i n 1 0 0 h a t t a 1 5 0 y ı l ö n c e s i n d e d e d e n e n m i ş o l d u ğ u n u g ö r m e k r e s m i n n e t l e ş m e s i n i s a ğ l a m a k t a d ı r . T i c a r e t v e ü r e t i m m a n t ı ğ ı h a t t a s e r v e t b i r i k i m y ö n t e m l e r i s a d e c e O s m a n l ı y a d e ğ i l b u c o ğ r a f y a y a ö z g ü b i r d u r u m d u r . B a t ı d a k i P r o t e s t a n b i r i k i m m a n t ı ğ ı b u c o ğ r a f y a d a h i ç o l m a m ı ş t ı r . A n c a k ş u d a b i r g e r ç e k t i r k i , b u t a r i h s e l g e ç i ş l e r i n v e d e v a m l ı l ı k l a r ı n s o n s u z a k a d a r d e v a m e t t i ğ i v e b u s e b e p l e r d o l a y ı s ı y l a g e r i k a l ı n m a g i b i b i r m a n t ı ğ a ç ı k a r ı m y a p m a n ı n i s e b i r g e r ç e ğ i y o k t u r . D e v l e t m e m u r l u ğ u n d a n g i r i ş i m c i l i ğ e g e ç i ş o l m a s ı v e 5 0 ’ l e r d e y a ş a n a n t o p l u m s a l d e ğ i ş i m l e r g ö s t e r m e k t e d i r k i , b i r t o p l u m d a i s t e n d i ğ i t a k d i r d e y ü z y ı l l a r d ı r g e l e n k ü l t ü r e l d e ğ e r l e r i b i r a n d a g e r i l e r e i t i l i p d e m o d e o l a b i l m e s i d u r u m u ç o k d a u z a k d e ğ i l d i r . D e v l e t m e m u r l u ğ u n d a n g i r i ş i m c i l i ğ e g e ç i ş a ş a m a s ı n d a . S o r a l ’ ı n a r a ş t ı r m a s ı n d a o r t a y a ç ı k t ı ğ ı g i b i , b e l k i d e s a d e c e T ü r k i y e ’ y e h a s b i r b u l g u y a u l a ş ı l m ı ş t ı r ; 1 9 7 0 ’ e k a d a r k u r u l a n i ş l e t m e l e r i n g i r i ş i m c i l e r i n % 2 4 , 4 1 ’ i m e m u r l u k t a n g e ç m i ş l e r d i r . B u d u r u m y o ğ u n o l a r a k 1931-1 9 4 0 d ö n e m i n d e g ö r ü l m e k t e d i r . B u d ö n e m d e , i ş l e t m e l e r i n % 7 4 ’ ü m e m u r l a r t a r a f ı n d a n k u r u l m u ş t u r . S o n r a k i o n y ı l l ı k d ö n e m d e i s e b u o r a n % 3 1 , 1 7 ’ d i r v e m e m u r l u k t a n ö z e l s e k t ö r e g e ç i ş d i ğ e r d ö n e m l e r d e d e b u o r a n d a o l m a s a d a d e v a m e t m i ş t i r . G i r i ş i m c i y a r a t m a k t a v e s e r m a y e b i r i k i m i s a ğ l a n m a s ı n d a d e v l e t m e m u r i y e t i n i n ç ı k ı ş n o k t a s ı o l m a s ı d i ğ e r ü l k e l e r d e r a s t l a n m a m a s ı a ç ı s ı n d a n s o n d e r e c e i l g i n ç b i r d u r u m o l a r a k o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . 1 9 8 0 ’ l e r e k a d a r g i r i ş i m c i l e r i m i z i n s o n d e r e c e z a y ı f o l d u ğ u r e k a b e t t e n u z a k v e h a t t a k l a s i k y ö n e t i m a n l a y ı ş l a r ı n d a n b i l e u z a k o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . Y a p ı l a n b i r ç o k t e ş v i k e r a ğ m e n B a t ı t i p i g i r i ş i m c i s ı n ı f ı o l u ş t u r u l a m a m ı ş t ı r . A r a ş t ı r m a s o n u ç l a r ı 1 9 7 4 ’ l e r d e b ü y ü k i ş l e t m e l e r d e d e p a r t m a n l a r ı n b i l e i ş l e t m e i ç i n d e o l u ş t u r u l m a d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . 1 9 8 0 ö n c e s i n d e g i r i ş i m c i l i ğ i n d a h a ç o k t ü c c a r v e s a n a y i c i a i l e l e r e ö z g ü e l i t b i r m eslek o l d u ğ u , 1 9 5 0 ’ l e r d e n s o n r a k ü ç ü k i ş l e t m e l e r i n v e A n a d o l u s a n a y i s i n i n a r t ı ş s a ğ l a d ı ğ ı a n c a k 8 0 ’ l e r e k a d a r h a l e n v a r l ı k g ö s t e r e m e d i ğ i g ö r ü l m e k t e d i r . D e v l e t ç i l i k u y g u l a m a l a r ı n ı n g i r i ş i m c i y e t i ş t i r m e k d ı ş ı n d a e k o n o m i y e b i r ç o k k a t k ı s ı o l m u ş t u r . Ö z e l l i k l e k a l i f i y e i ş g ü c ü n ü n o l u ş t u r u l m a s ı n d a b ü y ü k k a t k ı l a r ı o l m u ş t u r . H a t t a m a k i n e s a n a y i n d e k a m u f a b r i k a l a r ı n d a n s a t ı n a l ı n a n m a k i n e l e r i n ü r e t i m i s a ğ l a n m ı ş v e b ö y l e c e y e r l i m a k i n e l e r i n d e ü r e t i m i n e g e ç i l m i ş t i r . K u r u l u ş y ı l l a r ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a , t a l e p p a t l a m a s ı v e t e k p a r t i i k t i d a r ı g i b i p i y a s a l a r d a k i g e n i ş l e m e n i n g i r i ş i m c i s a y ı s ı n ı a r t ı r d ı ğ ı g ö r ü l m e k t e d i r . G i r i ş i m c i s a y ı s ı n ı n a r t m a s ı n d a k i e n b ü y ü k e t k e n t e ş v i k d e ğ i l t a l e p t i r . B i r i n c i D ü n y a v e K u r t u l u ş s a v a ş l a r ı s o n r a s ı n d a C u m h u r i y e t d ö n e m i n d e d e d e v a m e d e n gayri Mü s l i m l e r i n g ö ç e t m e l e r i ü l k e n i n ü r e t k e n p o t a n s i y e l i n i z a y ı f l a t m ı ş t ı r . 1 9 6 1 y ı l ı n d a Y u n a n i s t a n ’ d a A . P . A l e x a n d e r t a r a f ı n d a n y a p ı l a n b i r a r a ş t ı r m a d a Y u n a n s a n a y i c i l e r i n i n % 2 5 ’ i n i n d ı ş ü l k e l e r d e d o ğ m u ş v e ç e ş i t l i n e d e n l e r l e a n a v a t a n a g ö ç m ü ş k i m s e l e r o l d u k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r . Y u n a n s a n a y i c i l e r i n i n % 2 0 ’ s i n i n k ö k e n i A n a d o l u ’ d u r . Y i n e b u a r a ş t ı r m a y a g ö r e m e s l e k l e r i z a n a a t k a r o l a n Y u n a n s a n a y i c i l e r i n % 2 5 ’ i 1 8 y a ş l a r ı n d a A n a d o l u ’ y u t e r k e d e n k i m s e l e r d i r . B u n l a r ı n b a b a l a r ı n ı n % 5 5 ’ i n i n A n a d o l u ’ d a z a n a a t k a r o l a r a k ç a l ı ş t ı k l a r ı , 112 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 % 4 5 ’ i n i n t ü c c a r o l d u ğ u a n l a ş ı l m a k t a d ı r . A n a d o l u R u m l a r ı n ı n g e r e k e n d ü s t r i g e r e k t i c a r e t h a y a t ı m ı z d a o y n a d ı k l a r ı r o l ü b e l i r t m e k b a k ı m ı n d a n i l g i n ç t i r . K u r t u l u ş s a v a ş ı i l e b u n l a r ı n h e m t e k n o l o j i y i h e m d e s e r m a y e y i Y u n a n i s t a n ’ a t a ş ı d ı k l a r ı s ö y l e n e b i l ir. 235 Y i n e L e i l a E r d e r ’ i n v e r d i ğ i b i l g i y e g ö r e ; “ 1 8 9 5 ’ d e t o p l a m ş e h i r ( B u r s a ) n ü f u s u n u n % 2 5 ’ i n i o l u ş t u r a n g a y r ı m ü s l i m l e r i n o r a n ı 1 9 2 7 ’ d e % 3 , 2 ’ y e d ü ş m ü ş t ü r . ” B u r a d a n d a g ö r ü l e c e ğ i g i b i T ü r k i y e ’ d e k i g a y r ı m ü s l i m c e m a a t i n e k o n o m i d e k i a ğ ı r l ı ğ ı C u m h u r i y e t d ö n e m i y l e b i r l i k t e g i d e r e k a z a l m ı ş t ı r . B u e k o n o m i k g ü c ü n A n a d o l u ’ d a n g i t m e s i e k o n o m i d e T ü r k ’ l e r i n p a y ı n ı n a r t m a s ı n a s e b e p o l u r k e n , b e l l i b i r s e r m a y e v e b i l g i b i r i k i m i n i n d e k a y b ı n a n e d e n o l m u ş t u r . 1 9 8 0 d ö n e m i n d e n g ü n ü m ü z e i z l e n e n d ı ş a a ç ı k b ü y ü m e s t r a t e j i s i T ü r k g i r i ş i m c i s i n i d e y e t i ş t i r m i ş v e g e l i ş t i r m i ş t i r . A n c a k h a l e n A n a d o l u s a n a y i n d e a i l e i ş l e t m e l e r i h a k i m i y e t i v e i ş l e t m e i ç i n d e a i l e d e n k i ş i l e r i n y ö n e t i m d e b u l u n d u k l a r ı n ı g ö r ü y o r u z . P r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n m a e ğ i l i m i v e m o d e r n i ş l e t m e c i l i k y a k l a ş ı m l a r ı n ı n i s e e ğ i t i m l i i k i n c i v e ü ç ü n c ü k u ş a k l a r d a d a h a y a y g ı n o l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . E ğ i t i m d ü z e y i n i n g i r i ş i m c i b a ş a r ı s ı ü z e r i n d e h e r h a n g i b i r a n l a m l ı e t k i s i b u l u n a m a m ı ş t ı r . M o d e r n l e ş m e c i y a k l a ş ı m ı n d i n a m i k g i r i ş i m c i s i i ç i n e ğ i t i m i n d a h a f a z l a r o l ü o l a c a ğ ı g i b i b ir i n a n ı ş o l m a s ı n a r a ğ m e n a r a ş t ı r m a l a r ı n , e ğ i t i m d ü z e y i i l e g i r i ş i m s e l b a ş a r ı n ı n i l g i s i n i n o l m a d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e s i ş a ş ı r t ı c ı d ı r . H a t t a l i s e m e z u n l a r ı n ı n b a z ı a r a ş t ı r m a l a r d a ü n i v e r s i t e m e z u n l a r ı n a g ö r e d a h a b a ş a r ı l ı v e a t a k ç ı k m a s ı i s e e ğ i t i m l e g i r i ş i m c i l i k a r a s ı n d a t e r s o r a n t ı o l d u ğ u g i b i b i r i z l e n i m y a r a t m a k t a d ı r . A n c a k e ğ i t i m d ü z e y i a r t t ı k ç a , i ş l e t m e i ç i n d e p r o f e s y o n e l y ö n e t i c i k u l l a n ı l m a s ı v e A r -G e f a a l i y e t l e r i n i n a r t m a s ı g i b i b i r e ğ i l i m i n d e o l m a s ı e ğ i t i m i n d a h a m o d e r n i ş l e t m e ö r g ü t ü i ç i n n e d e n l i ö n e m l i o l d u ğ u n u o r t a y a k o y m a k t a d ı r . K ü ç ü k v e o r t a ö l ç e k l i i ş l e t m e l e r d e n b ü y ü k s a n a y i y e g e ç i ş g e r ç e k h a y a t t a p e k d e y a y g ı n o l m a d ı ğ ı , g e n e l l i k l e b ü y ü k i ş l e t m e l e r i n b ü y ü k o l a r a k k u r u l d u ğ u v e o r t a ö l ç e k l i l e r i n i s e a y n ı ş e k i l d e o r t a ö l ç e k l i o l a r a k k u r u l d u ğ u g ö r ü l m e k t e d i r . B u s o n u ç b i z e a s l ı n d a ö l ç e k g e n i ş l e t m e n i n i s t i s n a i b i r d u r u m o l d u ğ u n u v e y a ç o k y a v a ş ş e k i l l e n d i ğ i n i g ö s t e r m e k t e d i r . K ü ç ü k i ş l e t m e l e r d e f a s o n i l i ş k i l e r i n d e n e k o n o m i k f a y d a v e s e r m a y e b i r i k i m i s a ğ l a n a b i l e c e ğ i n e i l i ş k i n g ö r ü ş l e r i n k ı s m e n v a r o l m a k l a b i r l i k t e g i d e r e k z o r l a ş t ı ğ ı n ı , k ü ç ü k s a n a y i n b a ğ ı m s ı z l ı ğ ı n ı k o r u m a s ı n ı n b i r ç o k s e k t ö r d e o l d u k ç a z o r o l d u ğ u v e b u n l a r ı n g i d e r e k i ş ç i l e ş t i k l e r i n i g ö r ü y o r u z . A y a t a ’ n ı n k a y s e r i m e t a l S a n a y i ö r n e ğ i n d e k i b ü y ü m e ö r n e k l e r i n i n i s e a s l ı n d a ç o k d a g e n e l y a k l a ş ı m l a r o l m a d ı ğ ı n ı v e İ s t a n b u l l u t ü c c a r ı n y a r d ı m l a r ı y l a b ü y ü m e ö y k ü l e r i n i n ö z e l l i k l e 8 0 ö n c e s i e k o n o m i k d u r u m l a r d a s a n a y i n i n g e l i ş m e s i n d e e t k i s i o l d u ğ u o r t a y a ç ı k m a k t a d ı r . K a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i n c ı l ı z d a o l s a v a r o l d u ğ u v e ö z e l l i k l e e ğ i t i m a l d ı k l a r ı a l a n l a r d a k a d ı n l a r ı n g i r i ş i m c i o l m a e ğ i l i m l e r i n i n y ü k s e k o l d u ğ u s o n u c u n a u l a ş ı l m a k t a d ı r . G i r i ş i m c i k a d ı n l a r ı n g e n e l d e h e r h a n g i b i r a y r ı m c ı l ı k l a k a r ş ı l a ş m a d ı k l a r ı n ı h a t t a k a d ı n o l m a l a r ı n ı n i ş h a y a t ı n d a b a z ı a v a n t a j l a r g e t i r d i ğ i n i b e l i r t m e l e r i k a d ı n g i r i ş i m c i l i ğ i i ç i n o l d u k ç a u y g u n b i r a l t y a p ı n ı n v a r o l d u ğ u v e ö z e l l i k l e g e l i ş t i r i l m e s i g e r e k t i ğ i g i b i b i r s o n u c a ç ı k a r m a k t a d ı r . H a l e n g i r i ş i m c i l e r i m i z S c h u m p e t e r ’ i n b e l i r t t i ğ i d i n a m i k g i r i ş i m c i t i p i n e o l d u k ç a u z a k g ö r ü n m e k t e d i r . G i r i ş i m c i l e r i n b i r i k i m l e r i n i s a n a y i d ı ş ı a l a n l a r a a k tararak kendilerini g ü v e n c e y e a l m a i s t e k l e r i i s e ü l k e d e y a ş a n a n b e l i r s i z l i k l e r i n g i r i ş i m c i d a v r a n ı ş l a r ı n a v e ö z e l l i k l e y a t ı r ı m e ğ i l i m l e r i n e n a s ı l y a n s ı d ı ğ ı n ı g ö s t e r m e k t e d i r . S a n a y i c i n i n b i r i k i m i n i s a n a y i d ı ş l ı a l a n l a r a a k t a r m a s ı g e l i ş m e n i n e n b ü y ü k e k s i k l e rinden biridir. T Ü S İ A D ’ ı n y a p t ı ğ ı ç a l ı ş m a d a T ü r k i y e ’ n i n g i r i ş i m c i l i k p o t a n s i y e l i n i n h a n g i a ş a m a d a o l d u ğ u d ü n y a ö l ç e ğ i n d e k i k a r ş ı l a ş t ı r m a l a r l a v e r i l m e k t e d i r . B u d a g ö s t e r m e k t e d i r k i , b u a l a n d a o l d u k ç a g e r i l e r d e y e r a l m a k t a y ı z . G i r i ş i m c i l i ğ i n g e l i ş m e s i i ç i n gerekli uygun ekonomik, 235 E r d o ğ a n S o r a l , Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i 113 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 s i y a s i v e s o s y a l k o ş u l l a r ı n b i r a n ö n c e s a ğ l a n m a s ı g e r e k m e k t e d i r . Y a ş a d ı ğ ı m ı z b u ç a ğ ı n e n b ü y ü k s i l a h ı d i n a m i k g i r i ş i m c i v e o n u n d a s i l a h ı i s e t e k n o l o j i , y e n i l i k v e k a l i t e d i r . T e k n o l o j i v e y e n i l i k ç i o l m a y a n , d ü n y a ö l ç e ğ i n d e r e k a b e t e d e m e y e n b i r o r d u n u n h i ç b i r s a v a ş ı k a z a n a m a y a c a ğ ı 1 5 0 y ı l l ı k g i r i ş i m c i o r d u m u z u n y e n i l g i l e r i y l e o r t a d a d ı r . B u s e b e p l e ö n c e l i k l e g i r i ş i m c i i ç i n g e r e k l i o r t a m ı n s a ğ l a n m a s ı g e r e k m e k t e d i r . Y a s a l k l a s i k t e ş v i k l e r i n ge r ç e k t e n e k a d a r i ş e y a r a d ı ğ ı o r t a d a d ı r . D e v l e t i n a s ı l o l a r a k k o ş u l l a r ı i y i l e ş t i r m e s i v e b u o r d u y a t ü m l o j i s t i ğ i s a ğ l a m a s ı g e r e k m e k t e d i r . B ö y l e c e z a m a n l a g ü n ü m ü z d e T ü r k g i r i ş i m c i s i h a l e n i z l e d i ğ i m i z b i r ç o k b a ş a r ı ö r n e ğ i n i d a h a d a a r t ı r a c a k t ı r . 114 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 K A Y N A K Ç A Aktar, Ayhan. 1990, “ K a p i t a l i z m , A z G e l i ş m i ş l i k v e T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k S a n a y i ” , A f a Y a y ı n c ı l ı k , İ s t a n b u l A l a c a k l ı o ğ l u , A . S ü h a . 1 9 7 3 , “ C u m h u r i y e t i m i z i n5 0Y ı l l ı kE k o n o m i kK a l k ı n m a s ı n d aÖ z e l T e ş e b b ü s ü n Y e r i v e R o l ü ” , C ö m e r t i ş M a t b a a c ı l ı k , İ s t a n b u l A l t ı p a r m a k , A y t e k i n . 1 9 9 3 , “ M ü t e ş e b b i sK a v r a m ı v eT a n z i m a t ’ t a n1 9 3 2 ’ y eT ü r k i y e ’ d e M ü t e ş e b b i s S ı n ı f ı n ı n G e l i ş i m i ” Y ü k s e k L i s a n s T e z i , E r c i y e s Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , Kayseri Ayata, Sencer, 1 9 9 1 , “ S e r m a y e B i r i k i m i v e T o p l u m s a l D e ğ i ş i m ” G ü n d o ğ a n Y a y ı n l a r ı , A n k a r a A y t a ç , R e c e p . 1 9 9 9 , “ E l a z ı ğ ’ d a G i r i ş i m c i l i k v e G i r i ş i m c i K ü l t ü r ü ; E l a z ı ğ T i c a r e t v e S a n a y i O d a s ı ’ n a K a y ı t l ı İ ş A d a m l a r ı Ü z e r i n e S o s y o l o j i k B i r İ n c e l e m e ” , Y ü k s e k l i s a n s T e z i , F ı r a t ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü S o s y o l o j i A n a b i l i m D a l ı , E l a z ı ğ Ç a v d a r o ğ l u , F i g e n . 1 9 9 6 , “ K a d ı n G i r i ş i m c i l i ğ i ” , Y ü k s e k L i s a n s T e z i , G a z i Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , A n k a r a Ç e t i n d a m a r , D i l e k . 2002 “ T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k ”T Ü S İ A D Y a y ı n l a r ı , Y a y ı n N o : T Ü S i A D T/2002-12/340 Demircan, Nigar. 2 0 0 0 , “ G i r i ş i m c i l i k v e G i r i ş i m c i l e r i n K i ş i l i k Ö z e l l i k l e r i K o n u s u n d a B i r U y g u l a m a ” , Y ü k s e k L i s a n s T e z i , G e b z e Y ü k s e k T e k n o l o j i E n s t i t ü s ü S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , G e b z e E r d o ğ m u ş , Nihat. “ G i r i ş i m c i İ ş a d a m l a r ı n ı n K a r i y e r G e l i ş i m i ” E y ü p o ğ l u , D i l e k . 2 0 0 0 , “ A n a d o l u S a n a y i i n d e G i r i ş i m c i Ö z e l l i k l e r i ” , M P M , Ankara Giz, Adnan. “ T a n z i m a t ’ ı n S a n a y i m i z Ü z e r i n d e k i Y ı k ı c ı E t k i l e r i ” , İ s t a n b u l S a n a y i O d a s ı D e r g i s i , 1 9 6 8 s a y ı s ı G ö d e k , D e n i z B e l l i k l i . 1 9 9 4 “ T ü r k i y e ’ d e K ü ç ü k G i r i ş i m c i p r o f i l i v e O S T İ MÖ r n e ğ i n d e K ü ç ü k G i r i ş i m c i n i n D e ğ e r l e n d i r i l m e s i ” , Y ü k s e k l i s a n s T e z i , A n k a r a Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , Ankara İ n a l c ı k , H a l i l . “ T h e O t o m a n E m p i r e ” K a p u , H ü s n ü . 2 0 0 1 “ O r t a v e G ü n e y d o ğ u A n a d o l u ’ d a Y a ş a y a n G i r i ş i m c i / Y ö n e t i c i l e r i n Y a ş a m v e G i r i ş i m c i l i k D e ğ e r l e r i ” , D o k t o r a T e z i , M a r m a r a ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , İ s t a n b u l K a t ı r c ı o ğ l u , E r o l . “ T ü r k i y e Ö z e l K e s i mİ m a l a t S a n a y i i n d e F i r m a D a v r a n ı ş K a l ı p l a r ı v e Y a t ı r ı m K a r a r l a r ı ” K ı l ı ç b a y , A h m e t . 1 9 9 2 , “ T ü r k E k o n o m i s i M o d e l l e r , P o l i t i k a l a r , S t r a t e j i l e r ” T ü r k i y e İ ş B a n k a s ı K ü l t ü r Y a y ı n l a r ı , A n k a r a K i ş i o ğ l u , S e v il. 1997, “ A n a d o l u K a p l a n l a r ı ” ’ 9 7 S a n a y i K o n g r e s i T M M O B Y a y ı n n o : 2 0 9 K u m r a l , N e ş e . 1 9 9 3 , “ B ö l g e s e l G e l i ş m e P o l i t i k a s ı A r a c ı O l a r a k E k o n o m i k K a l k ı n m a A j a n s l a r ı v e G i r i ş i m c i l i ğ i n T e ş v i k i ” , D o k t o r a T e z i , D o k u z E y l ü l Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l b i l i m l e r e n s t i t ü s ü , İ z mir Kurban, Zuhal. 1 9 9 4 , “ G i r i ş i m c i l i k , K ü ç ü k İ ş l e t m e l e r , İ ş l e v s e l A l a n l a r l a İ l g i l i S o r u n l a r ı v e Ç ö z ü m Ö n e r i l e r i ” , D o k t o r a T e z i , İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , İ s t a n b u l Ö n s o y , R i f a t . 1 9 8 8 “ T a n z i m a t D ö n e m i O s m a n l ı S a n a y i i v e S a n a y i l e ş m e P o l i t i k a s ı ” T ü r k i y e İ ş B a n k a s ı Y a y ı n l a r ı , A n k a r a , B i r i n c i B a s k ı 115 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005 Ö z g e n , N e ş e . 1 9 9 2 , “ E g e b ö l g e s i n i nK a l k ı n m a s ı n d a İ m a l a t S a n a y i n d e M ü t e ş e b b i s T i p l e r i n i n R o l ü ” , D o k t o r a T e z i , E g e Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü S o s y o l o j i A n a b i l i m D a l ı , İ z m i r P a m u k , Ş e v k et. 1 9 9 4 , “ O s m a n l ı E k o n o m i s i n d e B a ğ ı m l ı l ı k v e B ü y ü m e ” , T a r i h V a k f ı Y u r t Y a y ı n l a r ı T ü r k i y e A r a ş t ı r m a l a r ı 8 , İ k i n c i B a s k ı , İ s t a n b u l S a r a ç , Ö m e r C e l a l . “ T a n z i m a t v e S a n a y i m i z ” , c i l t 1 Sipahi, Ebru. 1 9 9 7 , “ T ü r k i y e ’ d e G i r i ş i m c i l i k v e K a d ı n G i r i ş i m c i l e r Ü z e r i n e B i r A r a ş t ı r m a ” , Y ü k s e k l i s a n s T e z i , İ s t a n b u l Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l B i l i m l e r E n s t i t ü s ü , İ s t a n b u l S o r a l , E r d o ğ a n . 1 9 7 4 “ Ö z e l K e s i m d e T ü r k M ü t e ş e b b i s l e r i ” A n k a r a İ k t i s a d i v e T i c a r i İ l i m l e r a k a d e m i s i Y a y ı n l a r ı : 7 2 S a y ı : 1 1 , A n k a r a Tezel, Yahya. 1 9 9 4 , “ C u m h u r i y e t D ö n e m i n i n İ k t i s a d i T a r i h i ( 1 9 2 3 -1 9 5 0 ) ” , T a r i h V a k f ı Y u r t Y a y ı n l a r ı , Ü ç ü n c ü B a s k ı , İ s t a n b u l Toprak, Zafer. “ T ü r k i y e ’ d e M i l l i İ k t i s a t 1 9 0 8 -1 9 1 8 ” , A n k a r a , Y u r t Y a y ı n l a r ı 1 9 8 2 T ö k i n , İ . H ü s r e v . “ T ü r k i y e ’ d e S a n a y i ” , A n k a r a 1 9 4 6 Ufuk, Hatun. 1 9 9 7 , “ K a d ı n G i r i ş i m c i lerin Sosyo-K ü l t ü r e l v e E k o n o m i k P r o f i l i ( A n k a r a Ö r n e ğ i ) , Y ü k s e k L i s a n s T e z i , A n k a r a Ü n i v e r s i t e s i , E v E k o n o m i s i A n a b i l i m D a l ı , A n k a r a Ü s k ü d a r i , F a r u k . “ E s k i B u r s a ’ d a n N o t l a r ” , B u r s a T i c a r e t v e S a n a y i O d a s ı Y a y ı n ı 1 9 7 2 Z o b u , F a z ı l . “ G e l i ş e n S a n a y i m i z ” , m a k a l e , İ s t a n b u l S a n a y i O d a s ı D e r g i s i , H a z i r a n 1 9 6 7 Weber, Max. 2 0 0 2 , “ P r o t e s t a n A h l a k ı v e K a p i t a l i z m i n R u h u ” , Ç e v . Z e y n e p G ü r a t a , A y r a ç Y a y ı n e v i , A n k a r a 116 KOSGEB GGM U l u s a l G i r i ş i m c i l i k R a p o r u B ö l ü m I I 2005
Benzer belgeler
Dökümanı indirmek için tıklayın.
10- Firmi laraftndan siparig edilen malzemenin teslim edilmemesi durumunda idare larafrndan kanun geregi ilgili mercilere
bildirim yaptlarak, firma idarenin belirleyec€gi sore i9erisinde dodrudan t...