2015-Sektör Raporu - Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.

TÜRKİYE ŞEKER FABRİKALARI A.Ş.
Sayfa
DÜNYA ŞEKER DURUMU
No
1-3
4
SUNUŞ
DÜNYA ŞEKER DURUMU
6
ÜRETİM
11
TÜKETİM
13
FİYATLAR
16
TİCARET
19
AVRUPA BİRLİĞİ
23
DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ
25
HFCS ÜRETİMİ
TÜRKİYE ŞEKER SEKTÖRÜ
26
SEKTÖRÜN TARİHSEL GELİŞİMİ
30
TÜRKİYE’DE ŞEKER REJİMİ
33
ARZ – TALEP DURUMU
36
TÜRKİYE’DE PANCAR TARIMI
42
ŞEKER ÜRETİMİ
46
MELAS ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
47
ALKOL ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
48
SATIŞ – STOK DURUMU
51
İTHALAT - İHRACAT
54
ŞEKER FİYATLARI
55
YATIRIMLAR
56
ÖZELLEŞTİRME
59
SEKTÖRDE REKABET - SORUNLAR
2
TABLOLAR
Sayfa No
Tablo: 1
Dünya Şeker Üretimi
6
Tablo: 2
Dünya Şeker Dengesi
7
Tablo: 3
2015/16 Dünya Şeker Üretim/Tüketim Tahminleri
8
Tablo: 4
Beyaz Şeker Borsa Fiyatları
14
Tablo: 5
AB Şeker Kotaları
21
Tablo: 6
AB Şeker Dengesi
22
Tablo: 7
Dünya HFCS Üretimi
25
Tablo: 8
Şeker Üreten Şirketler
28
Tablo: 9
Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları
33
Tablo: 10
Türkiye’ de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Alım Fiyatları
37
Tablo: 11
Türkşeker’in Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Alım Fiyatları
40
Tablo: 12
Kota-Üretim İlişkisi
42
Tablo: 13
Türkiye’de Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi
43
Tablo: 14
Türkşeker’in Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi
43
Tablo: 15
Nişasta Bazlı Şeker Üretimi
46
Tablo: 16
Melas Üretimi
46
Tablo: 17
İşlenen Melas-Üretilen Alkol
48
Tablo: 18
Türkiye Pancar Şekeri Satış-Stok Durumu
49
Tablo: 19
Türkşeker’in Şeker Satışları
50
Tablo: 20
Türkşeker’ in Kotalar İtibariyle Stokları
50
Tablo: 21
Yıllar İtibariyle İthalat
51
Tablo: 22
Pancar Şekeri Satış Fiyatları
54
Tablo: 23
NBŞ Satış Fiyatları
54
www.turkseker.gov.tr
3
GRAFİKLER
Sayfa No
Grafik: 1
Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi
7
Grafik: 2
2015/16 Tahminlerine Göre Tüketimde İlk 10 Ülke
12
Grafik: 3
Son 10 Yıllık Beyaz Şeker ve Ham Şeker Fiyat Seyri
14
Grafik: 4
Üretim-Tüketim- Fiyat Dengesi
15
Grafik: 5
2015/16 Tahminlerine Göre İhracatta İlk 10 Ülke
16
Grafik: 6
2015/16 Tahminlerine Göre İthalatta İlk 10 Ülke
18
Grafik: 7
Arz Talep Durumu
35
Grafik: 8
Pancar Üretimi
38
Grafik: 9
Çiftçi Sayıları-Pancar Verimi
38
Grafik: 10
Pancar Üretimi-Çiftçi Sayısı
39
Grafik: 11
Şeker Üretimi
44
Grafik: 12
Pancar Şekeri Üretiminde Türkşeker’in Payı
44
Grafik: 13
Kampanya Süreleri
45
www.turkseker.gov.tr
4
KISALTMALAR VE TERİMLER
AB
Avrupa Birliği
ABD
Amerika Birleşik Devletleri
A KOTASI
Yurtiçi talebe göre üretilen şeker
B KOTASI
Güvenlik payı için bulundurulacak şeker
BKK
Bakanlar Kurulu Kararı
BM
Birleşmiş Milletler
BŞE
Beyaz Şeker Eşdeğeri
C ŞEKERİ
A ve B kotaları dışında üretilen ihraç amaçlı şeker
DİİB
Dahilde İşleme İzin Belgesi
DTÖ
Dünya Ticaret Örgütü
FAO
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü
GÜ
Gelişmiş Ülke
GYÜ
Gelişme Yolundaki Ülke
HFCS
High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu)
ISO
Uluslararası Şeker Örgütü
KHK
Kanun Hükmünde Kararname
NAFTA
The North American Free Trade Agreement (Kuzey Amerika Ülkeleri
Serbest Ticaret Anlaşması)
NBŞ
Nişasta Bazlı Şeker
OECD
Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü
ÖİB
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
ÖYK
Özelleştirme Yüksek Kurulu
PAZARLAMA YILI
1 Eylül - 31 Ağustos
TAKVİM YILI
1 Ocak – 31 Aralık
TAPDK
Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu
TEL QUEL
Değişikliğe tabi olmaksızın, olduğu gibi
TÜİK
Türkiye İstatistik Kurumu
TŞFAŞ
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
YPK
Yüksek Planlama Kurulu
¨
Türk Lirası
$
Amerikan Doları
€
AB para birimi (Euro)
www.turkseker.gov.tr
5
www.turkseker.gov.tr
T
arım sektörü, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun ülkelerin ekonomik hayatlarında önemli bir yere sahiptir.
İnsanların beslenmesi için gerekli gıda ve hammaddeyi üreten bu sektörün ikamesi bulunmamaktadır.
Sektör, toplam istihdam içerisinde de önemli bir yere sahiptir.
Tarımda üretkenliğin artırılması ile sektörün temel hedefleri arasında yer alan çiftçi gelirinin artması,
yoksulluğun azaltılması ve kırsal kalkınmanın sağlanması ulaşılamaz hedefler değildir. Ülkemizde tarım
sektöründe ve gıda zincirinde yer alan küçük çiftçilerin ve kurumsallaşmış şirketlerin gelirlerinin artması
aynı zamanda sosyal refahın da önemli ölçüde artması demek olacaktır.
Şeker Sanayii, Cumhuriyetin ilk yıllarından günümüze kadar Türk tarımına rehberlik eden, bereket
kazandıran, teknik ziraatın gereklerini tarlalara taşıyan ve sanayileşmede önemli roller üstlenen bir
sektör konumundadır.
Ülkemizin, pancar şekerine göre oldukça düşük maliyetli kamış şekeri ile rekabet etmesi mümkün
görülmemekle birlikte, pancar ve şeker üretimi; yarattığı katma değer ve istihdam, diğer sektörlere
getirdiği hareketlilik, sahip olduğu teknolojik birikim ve potansiyel itibariyle “yeterli düzeyde üretim ve
devamlılık” ülkemiz ekonomisi açısından büyük önem taşımaktadır.
Bu nedenle izlenen politika; “iç talebi karşılayacak miktarda pancar ekim ve üretimini minimum maliyetle
gerçekleştirmek”, yine “asgari maliyet ve azami katma değer yaratacak şekilde şeker üretmek”tir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Ülkemiz ekonomisinin tarıma dayalı olması nedeniyle talebin yerli üretim ile karşılanması, aynı zamanda
yerli hammaddenin kullanılması, ayrıca sektörde rakip durumda olan ürünlerin dengeli ve istikrarlı
olarak, birbirlerine zarar vermeksizin, denge içinde üretilmelerine imkan verilmesi önemlidir.
Türkiye’nin şeker ihtiyacı; şeker pancarından üretilen beyaz şeker ve nişastadan üretilen glikoz ve
izoglikoz ile karşılanmakta olup, şeker rejimi 19 Nisan 2001 tarihinde yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker
Kanunu ve ilgili Yönetmelik hükümlerine göre düzenlenmektedir.
Pancar ve Şeker Üretimi; Şeker Kanunu ile 2002/2003 pazarlama yılından bu yana fiilen uygulanmakta
olan ve ülke talebine göre belirlenen şeker üretim kotaları doğrultusunda ve bir önceki yıldan devreden
stok miktarı dikkate alınarak programlanmaktadır.
Dünya’da ve Türkiye’de tarıma dayalı sanayi hızlı bir gelişme dönemi yaşamış, kalite ve verimlilik
kavramları giderek daha önemli hale gelmiştir. Bu nedenle faaliyetlerin uluslararası alanda rekabet ve
verimliliği esas alan bir anlayışla yürütülmesi gerekmekte olup, şeker üretimin istikrarlı ve sağlıklı bir
şekilde sürdürülebilmesi için; Kanun kapsamında yer alan tüm şirketlerin yasal mevzuatlar
doğrultusunda faaliyet göstermeleri ve haksız rekabeti önleyici tedbirler alınarak etkin bir denetim
mekanizması ile süreklilik içinde izlenmesi zorunludur.
Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının 2016 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman
Programının ait ilke ve hedefleri 12/10/2015 tarih, 2015/8196 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit
edilmiş olup, “2016 Yılı Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve
Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ” 25/12/2015 tarih 29573 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır.
İlgili Tebliğin Kurumsal verilerin yayımlanması başlıklı 19 uncu maddesi gereğince Türkiye Şeker
Fabrikaları A.Ş.’nin “2015 yılı Sektör Raporu” hazırlanmıştır.
Dünya ve Türkiye Şeker Sektörü takip edilerek Türkşeker’in sektör içindeki yerinin analiz edilebilmesi ve
sektörel politikaların geliştirilmesine yardımcı olabilmesi amacıyla hazırlanan raporda;
TÜRKŞEKER
1926 2016

Dünya’da ve Türkiye’de sektörün durumu,

Türkiye Şeker Sektörünün Tarihsel Gelişimi,

Sektörün bütününde gösterilen faaliyetler ile Türkşeker’in gösterdiği faaliyetler,

Özelleştirme,

Pazardaki etkinlik ve rekabet

Teşekkülün içinde bulunduğu darboğazlar
ele alınmış, faaliyetler genellikle rakam ve grafiklerle yıllar itibariyle mukayeseli olarak verilmiştir. İki
bölümden oluşan raporun birinci bölümünde dünya şeker durumunun genel bir perspektifi çizilmiş, ikinci
bölümde ise Türkiye Şeker Sanayi ve Türkşeker detayları ile incelenmiştir.
2015 yılı Sektör Raporu’nun ilgilenenlere yararlı olacağı temennisi ile…
Saygılarımla.
Ahmet AKSU
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.
Genel Müdür
TÜRKŞEKER
1926 2016
4
2015/16: Derin şeker açığı…

2015/16 döneminde dünya toplam şeker üretiminin 2014/15 dönemine gore 7,3 milyon ton
düşerek 163,9 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.

2015/16 dönemi 6,7 milyon ton açık ile 2008/09’dan sonra ikinci en büyük üretim açığının
yaşandığı rekor bir yıl olmuştur.

Tüketimdeki büyümenin 3 milyon civarında olması beklenmektedir.

Şeker stok miktarı 2012/13 döneminden sonra en düşük seviyesine ulaşmıştır.

Dünya Üretimi: 2015/16 dönemi
2015/16 Dünya şeker üretimi bir önceki dönemden 7,3 milyon ton daha az gerçekleşerek ancak 164
milyon tona ulaşmıştır. Bu durum son 5 yılın en kötü performansı olup, kötü hava şartlarından ve
üreticiler için 4 yıldır azalan dünya pazar dönüşümünden kaynaklanmıştır. Dünyanın en büyük 5 şeker
üreticisi ülkelerin (Brezilya, Hindistan, AB, Tayland, Çin) hiç biri 2015/16 döneminde yıllık büyüme
oranlarını yakalamayı başaramamışlardır.
2015/16 dönemi şeker üretim mikarında hayal kırıklığı yaşanırken, 2016/17 sezonunun ilk dönemlerinde
olumlu bir seyir beklenmektedir.

Avrupa ve Rusya pancar üretiminde artış beklenmekte;

2016/17 kamış şekeri üretimi tahminleri Brezilya’nın performansına –ki rekor üretim
beklenmekte- ve Hindistan’daki muson yağışlarına bağlıdır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Tüketim

2014/2015 döneminde 181,7 milyon ton olan dünya şeker tüketiminin yıllık artış miktarı
oranında yani
% 1,5 düzeyinde artarak 2015/2016 yılında 184,4 milyon tona ulaşması
beklenmektedir.

Global nüfus artış oranının % 1 seviyesinde kalması, 2015 deki kişi başına şeker tüketimindeki
5
büyümenin 2016 yılında da devam etmesi beklenmektedir.
Sonuç

2015/16 dönemi şeker üretiminin bir önceki döneme gore 7,3 milyon ton düşmesi
beklenmektedir.

Toplam üretimin toplam tüketimden 6,651 milyon ton az olması beklenmektedir ki bu son
yılların en büyük arz açığının yaşandığı yıllardan biridir.

Brezilya şeker üretimindeki büyümenin, yıllık 3 milyon ton düzeyinde artan tüketim büyümesini
karşılamaya yetecek düzeyde güçlü olacağı tahmin edilmektedir.

Hindistan’da geçen yıl muson yağmurlarının olmaması, 2016/17 ekimlerini de etkilemesi
beklenmektedir.

2015/16 sezonunun başında global şeker stoklarının, 2008/09 sezonunun başındaki seviyede
olduğu belirlenmişti.

2009 yılnda 152,1 milyon ton olan tüketim 2015 tüketimi olan 170,6 milyon ton ile
karşılaştırıldığında, stok kullanım oranının daha düşük olacağı gerçeğine varılmaktadır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
2015/16 dünya şeker üretim miktarının bir önceki dönemin 7,3 milyon ton altında 163,905 milyon ton
olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
milyon ton düşüş beklenmektedir. Pancar şekerindeki düşüş özellikle Batı Avrupa ve Ukrayna’nın üretim
düşüklüğünden, kamış şekerindeki düşüş ise; Çin, Hindistan ve Tayland’da düşük üretimin Brezilya ve
diğer küçük üretici ülkeler tarafından telafi edilememesinden kaynaklanmıştır.
Tüm bunlara rağmen dünya şeker üretiminde kamış şekerinin payının % 78,7’den % 80,1’e yükselmesi
beklenmektedir. Dünya kamış ve pancar şekeri üretimi yıllar itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo: 1- Dünya Şeker Üretimi (Milyon Ton)
ORTALAMA
1970’ler 1980’ler
19990’lar
2000’ ler 2013/14 2014/15
2014/15
Dünya Üretimi
81,9
101,8
118,4
140,2
171,4
171,23
163,91
Pancardan
32,6
37,9
37,4
32,0
33,8
36,44
32,67
Kamıştan
49,3
63,9
81,0
108,2
137,6
134,79
131,24
60,2
62,8
68,4
77,2
80,3
78,7
80,1
Kamış Şekerinin Payı,
%
Kaynak: ISO World Sugar Market, May 2016.
2015/16 sezonu için Mayıs ayı ISO tahminlerine göre; 163,905 milyon ton’luk üretim beklentisine karşılık
170,556 milyon ton tüketim beklenmekte olup, arz/tüketim dengesinde yaklaşık 6,651 milyon ton kadar
üretim açığı beklenmektedir.
ISO’ nun Mayıs ayı raporuna göre 2011/2012-2015/2016 Dünya şeker dengesi aşağıdaki tabloda
gösterilmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
6
Önceki döneme göre; dünya pancar şekeri üretiminde 3,77 milyon ton, kamış şekeri üretiminde ise 3,55
2011/12
2012/13
2013/14
2014/15
2015/16
Üretim
164.629
172.029
171.392
171.225
163.905
Tüketim
158.034
164.384
164.585
167.489
170.556
Fazla/Açık
6.595
7.645
6.807
3.736
-6.651
İthalat
54.325
60.600
57.957
55.260
56.732
İhracat
54.322
60.605
58.023
55.639
56.599
Kapanış Stoku
69.586
77.226
83.967
87.324
80.806
Stok/Tüketim, %
44,03
46,98
51.01
52.13
47,38
Kaynak: ISO World Sugar Balances,May 2016.
Dünya şeker borsa fiyatlarını, ticarete hâkim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri
belirlemektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık
bulunmamaktadır. Ancak, sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker kamışının şeker
pancarına kıyasla daha düşük maliyetle üretilmesi, işleme maliyetlerinin düşüklüğü gibi nedenlerle
pancar şekeri maliyetine göre kamıştan elde edilen şekerin maliyeti daha düşük olmaktadır. Üzerinde
bulunulan coğrafya gereği ülkemizde olduğu gibi Avrupa Birliği, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler şekeri
pancardan; ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem pancardan hem kamıştan; Brezilya, Hindistan, Meksika,
Pakistan, Tayland, Avustralya başta olmak üzere birçok ülke kamıştan üretmektedir.
Grafik: 1- Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi
Kamış
80,1%
Pancar
19,9%
Dünya şeker üretiminde söz sahibi ülkelerin 2015/16 döneminde bir önceki döneme göre üretim
artış/azalışları şöyle gerçekleşmiştir.
Milyon Ton
TÜRKŞEKER
1926 2016
7
Tablo: 2- Dünya Şeker Dengesi, Milyon Ton
Azalanlar
AB
-3,838
Hindistan
Çin
Tayland
-2,700
-1,656
-1,596
Artanlar
Brezilya
+2,104
Rusya
+0,562
Önde gelen kamış şekeri üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve
arz-talep dengeleri doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir. 2015/16 döneminde Hindistan,
Tayland ve Çin’in şeker üretimlerinde düşüş gerçekleşmişse de, Brezilya, Çin ve Tayland toplam 54,6
milyon ton ile dünya şeker üretiminin yaklaşık % 33’ ünü karşılamışlardır.
Önde gelen şeker analistlerinin şu ana kadar yayımladıkları 2015/16 dünya şeker üretim ve tüketim
tahminleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Tablo: 3- 2015/16 Dünya Şeker Üretim-Tüketim Tahminleri (Milyon Ton, Ham değer)
Üretim
Tüketim
Fazla/Eksik
Czarnikow (c) 16-Jun
186.03
187.72**
-1.69
ABARES (b) 16-Jun
182.60
184.70
-2.10
USDA (c) 16-Jun
173.41
173.41*
-3.75
ISO (b)*** 20-Aug
170.91
173.40
-2.49
ABARES (b) 16-Sep
182.00
184.70
-2.70
Czarnikow (c) 29-Sep
183.20
187.30**
-4.10
F.O. Licht (b) 27-Oct
181.72
179.12
-5.20
ISO (b)*** 3-Nov
169.37
172.90
-3.53
ABARES (b) 8-Dec
178.00
183.80
-5.80
Czarnikow (c) 17-Dec
178.92
186.11**
-8.19
F.O. Licht (b) 5-Feb
176.91
181.66*
-6.49
ISO (b)*** 22-Feb
166.83
171.85
-5.02
ABARES (b) 1-Mch
177.00
183.50
-6.50
Czarnikow (c) 1-Apr
174.08
185.43**
-11.35
F.O. Licht (b) 4-May
172.82
181.09*
-9.53
TÜRKŞEKER
1926 2016
8
Kaynak: ISO World Sugar Market, May 2016.
Brezilya, 2009/10’da dünya üretiminin dörtte birini karşılayacak düzeydeki rekor üretimden sonra;
üretim, olumsuz hava koşullarının yanı sıra kamışın yenilenmesi faaliyetleri sebebiyle 2010/11 ve
2011/12’de azalmış ancak 2012/13’te artarak yaklaşık 39,2 milyon tona ulaşmıştır. 2013/14 ve
2014/15’te ülkenin üretim miktarı yeniden azalarak 33,8 milyon tona gerilemiştir. 2015/16’da ise şeker
üretiminin, bir miktar daha artarak 36 milyon ton olması beklenmektedir. Brezilya halen tek başına
9
dünya üretiminin yaklaşık beşte birini gerçekleştirmektedir.
Hindistan şeker üretimi; 2014/15’te bir önceki döneme göre 3,8 milyon ton fazla olacak şekilde yaklaşık
28,2 milyon ton şeker üretimi gerçekleşmiştir. 2015/16’da Hindistan’ın üretim miktarının 2,7 milyon ton
civarında azalarak 25,5 milyon ton olması beklenmektedir.
Dünyanın en büyük şeker üreticilerinden olan Çin’de ise son iki yıldır üretimde düşüş
gerçekleşmektedir. 2014/15 dönemi üretimi bir önceki dönemden 2,2 milyon ton az gerçekleşirken,
2015/16 üretiminin ise bir önceki dönemin 1,7 milyon ton altında 8,9 milyon ton olarak gerçekleşmesi
beklenmektedir.
Tayland’da, 2011/12’de 10,7 milyon ton rekor şeker üretimi yapılırken, 2012/13’de şeker üretim miktarı
670 bin ton azalmıştır. 2013/14 ve 2014/15’de ise üretim miktarının yeni bir rekor seviyesine ulaşarak
11 milyon tonu geçmiştir. 2015/16’da ise üretimin önceki yılın % 14 altında 9,7 milyon ton olarak
gerçekleşmesi beklenmektedir.
Avrupa Birliği’nde (AB) ise şeker üretimi kayda değer bir şekilde düşmüştür. Birçok AB ülkesinde,
pancar miktarındaki belirgin azalma nedeniyle, şeker üretimi Aralık ayı sonu itibariyle tamamlanmış ve
AB toplam şeker üretimi bir önceki döneme göre yaklaşık 4 milyon ton azalmıştır.
Dünyanın en büyük 10 şeker (sakaroz) üretici ülke sıralaması ve ürettikleri şeker miktarı 2015/16
itibariyle aşağıda verilmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Ülke
Üretim
Brezilya
36.000
Hindistan
25.500
AB
14.221
Tayland
9.700
Çin
8.900
ABD
7.500
Meksika
6.050
Pakistan
5.325
Rusya
5.200
Avustralya
4.800
10
(Milyon Ton)
Kaynak: ISO World Sugar Balances, May 2016.
Şeker üretiminin 2015/16 döneminde dünya genelinde 7,3 milyon ton azalması, şeker fiyatlarını
etkileyeceği tahmin edilmektedir. Şeker üretiminin düştüğü ülkelerde yerel şeker fiyatlarının ve buna
bağlı olarak şekerli mamul fiyatlarının artması beklenmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Tüketim - Bin Ton
180.000
170.000
+1,83 %
+1,76 %
11
160.000
150.000
2006/07
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
2011/12
2012/13
2013/14
2014/15
2015/16
140.000
Dünya şeker tüketimi 2015/16 döneminde % 1,83 oranında artarak 170,556 milyon tona
ulaşmıştır…
Ülkelerin kalkınma hızı arttıkça kişi başına şeker tüketimi de artmaktadır. Londra Şeker Haftası’ nda
açıklanan bir rapora göre global şeker tüketiminin 20 yıl sonra, 257 milyon tona çıkması, Asya’nın dünya
şeker tüketimindeki payının yüzde 40′ tan yüzde 49′ a yükselmesi beklendiği ifade edilmektedir.
Uzun dönemde ortalama büyüme oranı, hem iç pazarda, hem de Dünya’da fiyatların makul seviyelerde
tutulmasıyla yükseltilebilir.
2015/16 döneminde dünya şeker tüketimindeki en yüksek büyüme oranı % 2,83 ile Orta Doğu ve Kuzey
Afrika’da gerçekleşmiştir. Dünya şeker tüketimin yaklaşık % 11’ i bu bölgede gerçekleşmiştir.
Ekvator ve Güney Amerika’daki büyüme oranının dünya ortalamasının üzerinde % 2,76 olarak
gerçekleşmesi beklenmektedir. Ancak bu bölgenin dünya şeker tüketimindeki payı sadece % 6’dır.
Tüketimdeki büyüme oranı dünya ortalamasının üzerinde olan Uzak Doğu ve Okyanusya’nın, Dünya
toplam şeker tüketiminin % 22,1’ini gerçekleştirmesi beklenmektedir. Bölge % 2,64 büyüme oranı ile
toplam tüketimdeki artış miktarının üçte birini karşılamaktadır. Bölgedeki tüketim 975 bin ton artarak
36,737 milyon tondan 37,712 milyon tona yükselmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Grafik: 2- 2015/16 tahminlerine göre tüketimde ilk 10 ülke ve Türkiye.
Bin Ton
20000
12
10000
14. sırada
30000
0
Kaynak: ISO World Sugar Balances, May 2016
Uzak Doğu Okyanusya ve Hindistan bölgeleri dünya tüketiminin yaklaşık % 40’ ına sahiptir. Her bölge
global şeker kullanımının, toplam artışın dörte birinden daha fazlası için sorumludur. Uzak Doğu ve
Okyanusya’da tüketimin % 2,2 oranında artması beklenirken; Hindistan’da yıllık büyümenin %1,6 olması
beklenmektedir.
Dünyanın en büyük şeker tüketicisi Hindistan’dır. Nüfus artış hızı ve kişi başına gelir, tüketimi belirleyen
en önemli unsurlardır. Genel bir ifadeyle gelişmiş ülkelerde kişi başına şeker tüketimi durağan
seyretmekte, gelişmekte olan ülkelerde ve şeker ekonomisi güçlü ülkelerde artmaktadır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda başlıca belirleyici, arz/talep durumu olmakla beraber, spekülasyon,
petrol ve emtia fiyatları, enerji politikaları, navlun bedelleri, döviz kuru değişimleri, faiz oranları, ticaret
politikaları ve tercih anlaşmaları, enflasyon, politik ve finansal çalkantılar, ülkelerin ekonomik durumları
gibi dış faktörler de fiyatlar üzerinde giderek artan ölçüde rol oynamaktadır. Üretilen şekerin talebin
altında olması stokların azalmasına, dolayısıyla da fiyatların artmasına, tersi ise fiyatların düşmesine
13
sebep olmaktadır.
2008/09 ve 2009/10 dönemlerinde dünya şeker dengesinde arka arkaya ortaya çıkan açık nedeniyle,
2010 yılının son aylarında yükselmeye başlayan fiyatlar 2011 Temmuz ayında gün bazında 876 $/ton ile
tarihi rekor kırmış, ancak bu tarihten sonra fiyatların yükselişine tepki olarak artan ekim alanları ve
olumlu hava koşulları sebebiyle yükselen üretim ile birlikte 2012 yılı boyunca düşme eğilimine devam
etmiş ve 2012 yılının sonunda 520 $/ton seviyelerine kadar inmiştir.
Dünya şeker piyasasında 2011/12’de oluşan şeker arz fazlalığının 2012/13’te daha da artmış olması ve
2013/14’te devam edecek olması sebebiyle dünya şeker fiyatları üzerindeki baskı devam etmiş, 2014
döneminde de beyaz şeker fiyatları bir önceki yıla göre % 10 düzeyinde azalmıştır.
2015 döneminde ise beyaz şeker fiyatları önceki yıla göre %15, ham şeker fiyatları ise % 20 oranında
azalmştır.
2015 YILI DÜNYA BEYAZ ŞEKER
FİYALARI % 15 ORANINDA
DÜŞMÜŞTÜR.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
YIL
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
BEYAZ
ŞEKER
422
309
351
485
615
705
588
490
440
373
DEĞİŞİM
%
45
-27
13
38
27
14
-17
-17
-10
-15
HAM
ŞEKER
325
222
282
398
468
574
477
386
360
290
DEĞİŞİM
%
50
-32
27
41
18
23
-17
-19
-7
-20
Beyaz-Ham
Şeker
97
88
69
87
147
131
111
104
81
84
Dünyada şeker fiyatları artışına etki eden temel faktörler; etanol tüketimindeki değişim, hasat
problemleri ve iklim koşullarıdır. Dünya şekerinin büyük bir kısmı Brezilya, Hindistan, Çin, Meksika ve
Tayland gibi tropikal bölgelerdeki şeker kamışından üretilmektedir. Brezilya şeker ihracatları sofralık
şekeri ve etanolü içermektedir. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki değişim ve Brezilya üretimlerindeki
şeker-etanol kaymaları da fiyatları büyük ölçüde etkilemektedir.
2005-2015 dönemi beyaz şeker borsa fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir.
Grafik: 3- Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyat seyri.
2015
2013
2011
2009
2007
HAM ŞEKER
2005
BEYAZ ŞEKER
0
100
200
300
400
500
600
700
800
TÜRKŞEKER
1926 2016
14
Tablo: 4- Beyaz Şeker Borsa Fiyatları (US $/Ton)
Tüm diğer emtialar gibi, şeker fiyatları da dünya genelindeki şeker arz ve talebinden etkilenmektedir.
Talep, fiyatları değiştirebilirken fiyatta arzı değiştirebilmekte olup, şeker fiyatlarındaki artışlar bundan
yararlanmak isteyen üreticilerin daha çok alanda üretim yapmaları sonucunu doğurmakta, bu da üretim
fazlası oluşturarak fiyatları düşürebilmektedir. Şeker miktarında fazlalık olunca fiyatlar düşerken şeker
pancarı ya da kamışı üretiminde ya da hasadındaki sorunların yarattığı arz darlığı durumlarında ise
15
şeker fiyatları artmaktadır.
Grafik: 4- Üretim, Tüketim, Fiyat Dengesi
200
800
Üretim
Tüketim
Fiyat
700
180
600
160
500
140
400
300
120
200
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
100
2000
100
TÜRKŞEKER
1926 2016
Önde gelen kamış şekeri üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve
arz-talep dengeleri doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir. 2014 yılında Brezilya beyaz şeker
eş değeri olarak 34,5 milyon ton ile dünya şeker üretiminin yaklaşık % 22’sini karşılarken, ürettiği bu
şekerin 25 milyon ton’unu ihraç ederek dünya şeker ihracatının % 44’ünü karşılayan en büyük şeker
ihracatçısı konumundadır.
beklenmektedir. Brezilya, Tayland, Avusturalya ve Hindistan tarafından yüksek ihracat yapılmıştır.
Dünyada toplam ihraç edilen şekerin % 69’u söz konusu dört ülke tarafından gerçekleştirilmektedir.
Brezilya’nın ihracatının , 2015/16 döneminde bir önceki döneme göre yaklaşık % 7,4 oranında artarak
25 milyon tona ulaşması beklenmektedir.
Dünyanın ikinci büyük ihracatçı ülkesi olan Tayland’da ihraç edilebilirliğin 2015/16 döneminde bir önceki
döneme göre % 3 azalarak 7,6 milyon ton olması beklenmektedir.
Avustralya’ da ise ihracatın önceki döneme gore % 9,8 artarak 3,9 milyon ton olması beklenmektedir.
Grafik: 5- 2015/16 Tahminlerine göre ihracatta ilk 10 ülke.
0
Brezilya
Tayland
Avustralya
Hindistan
Guatemala
BAE
Meksika
AB
Küba
Kolombiya
10000
20000
30000
İhracat-Bin ton
World Sugar Balances,May 2016.
TÜRKŞEKER
1926 2016
16
İhraç edilebilirlik, 2015/16’te bir önceki döneme göre % 1,7 düzeyinde artarak 56,6 milyon tona ulaşması
2015/16 üretim döneminde ithalatçı ülkelerin üretimlerinde 5,434 milyon ton düşüş beklenirken
tüketimlerinde 2,113 milyon ton büyüme beklenmektedir.
İthalatçı ülkelerdeki üretim ile tüketim
arasındaki farkın stoklardan karşılanması beklenmektedir.
Aşağıdaki tabloda da görüldüğü gibi, ithalatçı ülkelerin 2011/12-2014/15 döneminde, stoklarını 11,9
milyon ton düzeyinde doldurdukları görülmektedir. Uluslararası Şeker Örgütü 2015/16 döneminde
ithalatçı ülkelerin stoklarında 4,7 milyon ton azalma beklemektedir.
2011/12
2012/13
2013/14
2014/15
2015/16
Üretim
63 315
63 757
63 909
63 461
58 027
Tüketim
99 123
102 231
103 356
105 224
107 337
Açık
-35 808
-38 474
-39 447
-41 763
-49 310
Net İthalat
40 032
42 455
42 552
42 797
44 601
Stok
4 372
4 102
3 389
0,911
-4 709
Dünyanın en büyük ithalatçı ülkelerine bakıldığında; 2015/16 yılı ithalat talebinin bir önceki yıla gore;
Çin’de % 4,2, ABD’ de % 11,1, oranında gerilediği, AB’ de % 32, Mısır’da % 8,5, Endonezya’ da % 5,6,
Bangladeş’te ise % 5,3 oranında arttığı görülmektedir.
Dünyada üretilen şekerin yaklaşık % 35’i ticarete konu olmaktadır. ISO’ nun Mayıs ayı verilerine göre
ithalatta Çin, AB, Endonezya, ve ABD çok yakın ithalat rakamları ile ilk dörtte yer almaktadırlar.
Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kore takip eden ülkelerdir.
Uluslararası Şeker Örgütü’ nün tahminlerine gore; 2014/15 döneminde % 4,7 oranında düşen ithalat
talebinin, 2015/16 döneminde % 2,7 artarak 55,260 milyon tondan 56,732 milyon tona yükselmesi
beklenmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
17
Bin Ton
ISO’ nun tahminlerine göre dört büyük ithalatçı ülkenin (Çin, AB, Endonezya, ABD) talebinin beyaz
şeker cinsinden 15,2 milyon ton olması beklenmektedir. Son 10 yıla kadar ithalatçı ülkeler arasında lider
olan Rusya’nın ithalatı 2015/16 döneminde bir önceki yıla göre % 56 oranında düşerek 410 bin tona
gerilemiştir.
Grafik: 6- 2015/16 tahminlerine göre ithalatta ilk 10 ülke.
İthalat- Bin ton
6000
18
4000
2000
0
2015/16 döneminde şeker piyasasının şekillenmesinde etkin ve belirleyici ülkeler üretime göre aşağıda
sıralanmıştır.
Ülkeler
Üretim
Bin Ton
%
Tüketim
Bin Ton
%
İthalat
Bin Ton
%
İhracat
Bin Ton
Brezilya
36.000
22
11.000
6
0
0,0
25.000
%
44
Hindistan
25.500
16
25.150
15
1.450
2,6
2.700
5
AB
14.221
9
18.496
11
3.995
7,0
1.350
2
Tayland
9.700
6
2.875
2
0
0,0
7.550
13
Çin
8.900
5
15.640
9
4.575
8,1
75
0
ABD
7.500
5
10.240
6
2.650
4,7
105
0
Meksika
6.050
4
4.450
3
10
0,0
1.610
3
Pakistan
5.325
3
5.000
3
10
0,0
435
1
Rusya
5.200
3
5.500
3
410
0,7
50
0
Avustralya
4.800
3
1.005
1
120
0,2
3.915
7
10 Ülke Toplamı
123.196
75
99.356
58
13.220
23,3
42.790
76
Dünya Toplamı
163.905
100
170.556
100
56.732
100
56.599
100
TÜRKŞEKER
1926 2016
AB Tarım Bakanları; 2005 Haziran ayında hazırlanan Avrupa Komisyonu Reform Önerisinden hareketle,
Şeker İçin Ortak Piyasa Düzeninde kapsamlı bir reform yapılması üzerinde siyasi bir karara vardılar.
Reform, AB Şeker sektörünün sürdürülebilirliğini uzun dönemde garanti altına almak üzere rekabetçi
gücünü ve pazar odaklılığını artıracak, Dünya Ticaret Örgütünün mevcut müzakere turlarında pazarlık
40 yıldır önemli bir değişikliğe uğramayan Şeker Rejimi Reformunun getirdiği sistemin temel hedefleri:

Ortak Tarım Politikası reformu ile uyumlu bir şeker sektörü oluşturmak

Piyasa dengelerini sürdürülebilir kılmak

Piyasa odaklılığını güçlendirerek daha açık ve rekabetçi bir piyasa yaratmak

En rekabetçi üye ülkelerde, mevcut koşullarda ciddi tehdit altında kalması öngörülen üretim
faaliyetlerinin ve istihdamın devamlılığını sağlamak

En az rekabetçi üye ülkelerin üretimden vazgeçerek yeniden yapılanmaları için onlara daha
cazip koşullar sunmak

Bu ülkelerde halen kota dahilinde bulunan üretim kapasitesini daha rekabetçi, daha piyasa
odaklı sektörlere kaydırmak

Ürünleri daha sağlıklı, daha kaliteli hale getirmek

DTÖ’de AB’nin müzakereci konumunu güçlendirmek

Sektörü gerek üçüncü ülkelerle yapılan, gerek uluslararası ticaret kurallarına uyumlu kılmak

Çiftçiler ve üreticiler için daha dinamik bir girişimcilik ortamı yaratmak
şeklinde özetlenebilir.
Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan Reform önerileri; kota ve fiyat düzenlemeleri, telafi edici tedbirler
ve yeniden yapılandırma olmak üzere dört ana başlıkta değerlendirilebilir.
Bu reform kapsamında AB, 2006/07 – 2009/10 pazarlama yılları arasındaki 4 yılda kademeli olarak,
beyaz şeker referans fiyatını % 36 düşürerek 631,9 €/tondan 404,4 €/tona ve pancar minimum fiyatı ise
% 40 düşürerek 43,63 €/tondan 26,29 €/tona indirmiştir. Reformun diğer önemli bir unsuru olan ve yine
2006/07 – 2009/10 dönemini kapsayan dört yıllık gönüllü yeniden yapılandırma ile yüksek maliyetli
üretim tesislerinin kapatılarak kotalarının iptal edilmesi sonucunda, AB toplam şeker, izoglukoz ve inülin
şurubu kotasının 6 milyon ton düşürülmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda kotasından vazgeçen
işletmelere, vazgeçilen kotanın tonu başına yeniden yapılandırma yardımı ile çeşitlendirme yardımı
verilmiş, bu uygulama sonucunda da toplam kotalarda 5,8 milyon ton düşüş sağlanmıştır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
19
gücünü kuvvetlendirecektir.
Yeniden yapılandırma programı kapsamında Bulgaristan, İrlanda, Letonya, Portekiz (anakara) ve
Slovenya pancar şekeri üretiminden; Fransa, Hollanda, İngiltere, Yunanistan, Romanya ve Finlandiya
net ithalatçı konuma geçmiştir. Bu çerçevede; reform öncesinin son pazarlama yılı olan 2005/06
döneminde 5,2 milyon ton (beyaz şeker) net ihracat yapan AB, reformun dördüncü yılı olan 2009/10
döneminde 522 bin ton net ithalat yapmıştır.
2014/15’te net ithalat 3,025 milyon ton ve tüketim 18,4 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, 2015/16’da
ise net ithalatın % 32 artışla 3,9 milyon tona yükselmesi, tüketimin ise bir önceki yıl seviyesinde kalarak
18,5 milyon ton olması beklenmektedir. Öte yandan AB, işlenmiş ürünler içerisindeki şeker ihracatı hariç
olmak üzere, doğrudan şeker ihracatındaki sübvansiyonları 2008/09 pazarlama yılı itibariyle kaldırmıştır.
2006 şeker reformuna ilişkin yapılan tartışmalar sonucunda,26 Haziran 2013 tarihli AB basın
duyurusunda, AB Komisyonu, AB Konseyi ve AB Parlamentosu Ortak Tarım Politikasında yeni bir
reform yapma konusunda uzlaşmaya varıldığı belirtilmiştir. AB, sektörün şeker piyasasında
gerçekleştirilmesi planlanan değişimlere uyum sağlayabilmesi için ilave süre tanıyacak şekilde 2014/15
pazarlama yılında sona erecek olan 2006 şeker reformunun yürürlük süresini 30 Eylül 2017 tarihine
kadar uzatma ve bu tarihten sonra kotaları kaldırma kararı almış ve nitekim 17 Aralık 2013 tarihinde
yayımlanan 1308/2013 Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi arasında
yaklaşık iki yıl süren müzakerelerden sonra, 26 Haziran 2013 tarihinde Ortak Tarım Politikası (OTP)
reformu üzerinde politik bir anlaşmaya varılmış olup, bu reform, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi
tarafından onaylanarak resmen 1 Ocak 2014 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir.
AB şeker piyasası ile ilgili olarak AB Komisyonu basın bildirisinde ise “Şeker kotalarının, 2017 itibarıyle
kaldırılacağı ve şeker sektörü düzenlemesinin, sözleşmeler ve şeker sektöründeki her türlü anlaşmaların
zorunlu hale getirilmesi esasına göre güçlendirileceği” ifadesine yer verilmiştir.
AB, 30 Eylül 2017 tarihine kadar yürürlükte olacak olan yeni 1308/2013 sayılı tüzük ve 1 Temmuz 2013
tarihi itibariyle Hırvatistan’ın AB’ye üye olması ile birlikte, Hırvatistan’a 192.877 ton beyaz şeker kotası
tahsis ederek AB toplam beyaz şeker kotasını 13.529.618,2 tona, kota kapsamındaki izoglukoz üretim
miktarını da kuru bazda 720.440,8 tona yükselmiştir. AB’de izoglikoz kotasının toplam şeker kotasına
oranı % 5,1 olmuştur. Bir önceki yıla göre kota miktarları incelendiğinde Macaristan’ın kota
kapsamındaki izoglukoz üretiminin yaklaşık 30.000 ton artarak 250.266 tona yükseldiği görülmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
20
ise izoglukoz üretiminden çekilmişlerdir. Şeker reformu sonucunda AB, şekerde net ihracatçı konumdan
Tablo: 5- AB Şeker Kotaları (Ton)
İzoglikoz
Almanya
Şeker
(Kuru Madde Bazında)
Toplam
2 898 255,7
56 638,2
2 954 893,9
Avusturya
351 027,4
Belçika
676 235,0
Bulgaristan
351 027,4
114 580,2
790 815,2
89 198,0
89 198,0
Çek Cumhuriyeti
372 459,3
372 459,3
Danimarka
372 383,0
372 383,0
Finlandiya
80 999,0
80 999,0
3 004 811,2
3 004 811,2
Fransa (Denizaşırı)
432 220,1
432 220,1
Hırvatistan
192 877,0
192 877,0
Hollanda
804 888,0
804 888,0
1 056 474,0
1 056 474,0
Fransa (Anakara)
İngiltere
İrlanda
İspanya
498 480,2
İsveç
293 186,0
İtalya
508 379,0
53 810,2
552 290,4
293 186,0
32 492,5
540 871,5
Letonya
Litvanya
Macaristan
Polonya
90 252,0
105 420,0
250 265,8
355 685,8
1 405 608,1
42 861,4
1 448 469,5
12 500,0
12 500,0
Portekiz (Anakara)
Portekiz (Azor Adaları)
90 252,0
9 953,0
9 953,0
Romanya
104 688,8
104 688,8
Slovakya
112 319,5
68 094,5
180 414,0
Slovenya
Yunanistan
TOPLAM
158 702,0
13 529 618,2
158 702,0
720 440,8 (%5,1)
14 250 059,0
Kaynak: 17 Aralık 2013 tarihli ve 1308/2013 sayılı Parlamento ve Konsey Tüzüğü
(*) İnülin şurubu kotası, 2006/07 pazarlama yılından itibaren tahsis edilmemektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
21
Üye Ülkeler
AB Şeker Üretimi:
2014/15 döneminde 18,059 milyon ton olarak gerçekleşen AB şeker üretiminin 2015/16 döneminde
% 21 düzeyinde düşerek 14,221 milyon tona olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
AB ülkelerinin ithalatlarının 3,995 milyon ton, ihracat miktarının ise 1,350 milyon ton olarak
gerçekleşmesi beklenmektedir.
22
Son 5 yıllık AB şeker dengesi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
Tablo: 6- AB Şeker Dengesi (Bin Ton)
2011/12
2012/13
2013/14
2014/15
2015/16
Üretim
17628
15516
15651
18059
14221
Tüketim
18261
18123
18200
18360
18496
İthalat
3851
4325
3669
3025
3995
İhracat
2159
1678
1434
1350
1350
TÜRKŞEKER
1926 2016
Uluslararası ticaret sistemini liberalleştirmeyi amaçlayan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) çerçevesinde
2001 yılında başlatılmış yeni bir tur olan Doha Kalkınma Gündemi görüşmeleri halen devam etmektedir.
Gündem; tarım, sanayi, hizmetler, fikri mülkiyet hakları, çevre gibi oldukça geniş konuları kapsamakta,
bir başka ifadeyle uluslararası ticaretin her alanına ilişkin müzakereleri içermektedir. Müzakerelerin kilit
konusu kabul edilen tarımda, bir yandan ticareti bozucu destek mekanizmalarının ortadan kaldırılarak
rekabetçi piyasa koşullarının oluşturulması, diğer yandan yeni pazara giriş açılımlarının
Doha Müzakere Turu, DTÖ üyelerinin 2/3’ünü oluşturan gelişmekte olan ülkelerin, bir blok halinde
hareket ederek süreçte belirleyici hale geldiği ilk çok taraflı müzakere turu olma özelliğini taşımaktadır.
Dünya Ticaret Örgütü Direktörü, 2008 yılı sonunda, Doha Round’ da gündeme getirilip konuşulan ticari
konuların netlik kazandığını açıklamıştır. Buna göre;
 Ticareti bozucu iç desteklerde, en fazla destekten en fazla kesinti yapılacağı,
 Pazara giriş konusunda; tarife indirimlerinin dört band üzerinden gerçekleştirileceği, en yüksek
tarifelerin uygulandığı bantta en fazla indirim yapılacağı, söz konusu indirimlerin eşit aralıklarla
GÜ’ler için 5 yılda, GYÜ’ler için 10 yılda tamamlanacağı ve GYÜ’lere, gelişmiş ülke indirimlerinin
2/3’ünü uygulayacağı,
 İhracat sübvansiyonlarına ilişkin indirim formülleriyle ilgili olarak; GÜ’ ler için bütçe ve miktar
bazlı sübvansiyonların 2013 sonuna kadar kademeli olarak, GYÜ’ ler için ise miktar ve bütçe
bazlı sübvansiyonların 2016 yılı sonuna kadar eşit dilimler halinde azaltılarak sıfırlanması
öngörülmektedir.
Sektörel anlaşmalar konusundaki fikir ayrılıkları, ticari mallar ve tarım ürünleri güvenlik mekanizması
üzerinde liberalleşmeyi kaçınılmaz hale getirmiştir. Özel Güvenlik Mekanizması, gelişmekte olan
ülkelerdeki çiftçileri, ithalatta oluşabilecek risklerden ve ani fiyat düşüşlerinden korumaktadır. Direktör,
aynı zamanda 2009 yılında izlenecek tarım politikasının temel bakış açısını da açıklamıştır.
Teknolojideki en son gelişmeler tartışılmıştır. Tarım ve tarım dışı ürünlerde pazara giriş konusundaki çok
taraflı müzakereler şimdi belirsiz bir gelecekle yüz yüzedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
23
gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir.
DTÖ’nün kurulmasını müteakip gümrük tarifelerinin aşamalı olarak indirilmesi, mal ve hizmet ticaretinin
önündeki çeşitli engellerin kaldırılması, sermayenin uluslararası alanda dolaşımının hızlanması,
doğrudan yabancı yatırımları çekme yönündeki çabaların artması, iklim değişikliği ve emisyon ticareti
24
gibi hususlar gündeme gelmektedir.
Dünya Ticaret Örgütünün 2001 yılından bu yana uygulamaya çalıştığı serbest ticaret ve küresel
ekonomi uygulamaları için süregelen müzakereler ülkelerin çıkar çatışmaları yüzünden bir türlü
sonlandırılamamaktadır.
Pancardan şeker üreten
ülkelerde,
ucuz kamış şekeri ithalatını
engellemek için gümrük
duvarlarının olması, diğer
yandan da bu ülkelerin
yüksek
ihracatçı
desteklerle
bir
yandan
konuma
gelmesi; büyük çoğunluğu
az gelişmiş ve gelişmekte
olan
şeker kamışı üretiminin
ülkelerden
oluşan
yapıldığı ülkelerin, dünya
ticaretinde
var
olabilmelerini zora sokmaktadır. Bu durum DTÖ’nün ticaretin serbestleştirilmesi hedeflerine de ters bir
durum oluşturmaktadır.
Bu eğilimler, gerekli yapısal dönüşümleri gerçekleştirebilen ülkeler açısından bir fırsat olarak
değerlendirilebilecekken, yapısal dönüşüm kapasitesine sahip olmayan veya dönüşümü zamanında
gerçekleştiremeyen ülkeler açısından bu süreç bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Dünya'da kalorili tatlandırıcılar, sakaroz ve nişasta bazlı olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.
Sakaroz kökenliler pancar ve kamıştan, nişasta kökenliler mısır, buğday, patates gibi hammaddelerden
üretilmektedir.
Dünyada sadece mısırdan üretilen nişasta kökenli tüm şuruplara, glukoz dahil mısır şurubu, fruktoz
içeren şuruplara HFCS (high fructose corn syrup - yüksek fruktozlu mısır şurubu) denilmektedir. Nişasta
55 fruktoz, % 41 glukoz içerenler HFCS -55 olarak adlandırılmaktadır. Bunlardan HFCS -55, pancardan
elde edilen sakarozun ikamesi olarak kabul edilmektedir. 2005-2012 dönemi dünya HFCS (High
Fructose Corn Syrup) miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo : 7- Dünya HFCS Üretimi (Milyon Ton, Kuru Ağırlık)
ÜLKE
2010
2011
2012
2013
2014
ABD
8,31
8,31
KANADA
0,45
0,45
MEKSİKA
0,32
0,34
KUZEY AMERİKA TOPLAMI
9,11
9,09
ÇİN
1,14
1,81
JAPONYA
0,87
0,89
GÜNEY KORE
0,24
0,30
TAYVAN
0,20
0,21
DİĞER(ASYA/OKYANUSYA)
0,22
0,24
ASYA/OKYANUSYA TOP.
3,45
3,45
AB-27
0,71
0,69
DİĞER(AVRUPA)
0,21
0,22
AVRUPA TOPLAMI
0,93
0,90
ARJANTİN
0,32
0,37
DİĞER(L.AMERİKA/ AFRİKA)
0,12
0,11
LAT. AMERİKA / AF. TOP.
0,43
0,49
DÜNYA TOPLAMI
13,14
13,94
Kaynak: LMC Sugar & Sweeteners Quarterly Report Q4, 2015.
8,25
0,44
0,36
9,06
1,87
0,89
0,30
0,19
0,26
3,5
0,69
0,22
0,91
0,43
0,11
0,55
14,01
7,88
0,37
0,37
8,63
1,81
0,91
0,26
0,19
0,27
3,42
0,69
0,22
0,91
0,40
0,12
0,51
13,47
1,8
0,37
0,37
8,53
1,77
0,95
0,28
0,19
0,27
3,45
0,74
0,21
0,94
0,35
0,10
0,44
13,36
TÜRKŞEKER
1926 2016
25
kökenli fruktoz içeren şuruplardan yaklaşık % 42 fruktoz, % 53 glukoz içerenler HFCS -42; yaklaşık %
Şeker Fabrikaları, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk sanayi işletmelerindendir. Şeker fabrikası kurma
çalışmaları ilk defa, Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından Uşak’ta
başlatılmıştır. 6 Kasım 1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının temeli atılmıştır.
Uşak'ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları devam ederken 22 Aralık 1925 tarihinde Alpullu Şeker
Fabrikasının temeli atılarak onbir ayda fabrikanın montajı bitirilmiş ve 26 Kasım 1926 tarihinde fabrika
işletmeye açılarak ilk Türk şekerini üretmiştir. Uşak Şeker Fabrikası ise 17 Aralık 1926 tarihinde
işletmeye açılmıştır.
1933 yılına kadar ülkemizin şeker ihtiyacı bu iki fabrikanın üretimi ile kısmen karşılanmıştır. Bu iki
fabrika ile pancar tarımında ve şeker fabrikası işletmesinde elde edilen tecrübelerin de yardımıyla
05/12/1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikası, 19/10/1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikası işletmeye
26
açılmıştır.
Ayrı şirketler halinde kurulan Alpullu, Uşak, Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları; tarımsal, teknik ve
idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi, şeker politikasının tek elden
yürütülmesi amacıyla 6 Temmuz 1935 tarihinde, üç milli bankamızın eşit paylarla ortak oldukları tek bir
şirket çatısı altında toplanarak, 22 milyon ¨ sermayeli Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kurulmuştur.
Şeker üretim faaliyetleri 1950 yılına kadar zaman zaman tevsi edilen dört şeker fabrikası ile
yürütülmüştür. Her yıl artan şeker ihtiyacının tamamen yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında
hazırlanan "Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girilmiştir.
TÜRKŞEKER20
1926 2016
Diğer taraftan da pancar ekicilerinin teşkilatlandırılması amacı ile tarım kesiminde toplumsal
dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başlatılmıştır.
1951 - 1956 yıllarını kapsayan dönemde toplam onbir yeni şeker fabrikası inşa edilerek, 1956 yılında
fabrika sayısı onbeşe ulaşmıştır. 1962 yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu
Şeker Fabrikası, sanayiimizin geliştirilen bir makina fabrikası ile iki atölyede % 65'i imal edilerek
işletmeye alınmışlardır.
Ülkemizin nüfus artışına paralel olarak artan şeker ihtiyacını temin etmek amacıyla yeni şeker fabrikaları
kurulması öngörülerek 1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın, 1983'de Bor, 1984'de Ağrı ve 1985 yılında
da Elbistan Şeker Fabrikalarının % 95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında imal
edilerek işletmeye alınmışlardır.
Daha sonra sırasıyla 1989 yılında Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum,
1993 yılnda Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye
açılmıştır. Son olarak ta özel statülü Çumra, Boğazlıyan ve Aksaray şeker fabrikalarının işletmeye
alınmasıyla halihazırda pancardan şeker üreten fabrika sayısı toplam 33’e ulaşmıştır.
Sınırlı Sorumlu Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik)’ne bağlı bulunan özel statülü Amasya,
Kayseri, Konya Şeker Fabrikaları, kuruluş tarihlerinden itibaren 1990'lı yılların başına kadar, kendi
27
Yönetim Kurullarında alınan kararlarla, sevk ve idareleri ile finansman işleri (mali, idari, teknik, ticari,
zirai ve hukuki) Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından yürütülmüştür.
T.Ş.F.A.Ş.'ye verdikleri tedvir yetkilerini Amasya Şeker Fabrikası 1991'de, Kayseri ve Konya Şeker
Fabrikaları ise 1992 yılında Yönetim Kurulları'nın kararları ile kaldırmışlardır.
KTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLER
Türkiye’de sakaroz kökenli ve nişasta kökenli olmak üzere iki tür şeker üretimi bulunmaktadır. Sakaroz
kökenli olarak pancar şekeri üretimi yapılırken, nişasta kökenli olarak glukoz şurubu, izoglukoz, (yüksek
fruktozlu mısır şurupları-HFCS) ve kristal fruktoz üretimi yapılmaktadır. Pancar Şekeri ve nişasta
kökenli şeker (NBŞ) üreten şirketler aşağıda verilmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Tablo : 8- Şeker Üreten Şirketler
TÜRKŞEKER ( 25 fabrika )
PANCAR
KAMU
Konya Şeker Fabrikası A.Ş.(2 fab.) Pankobirlik
Konya Şeker Fabrikası - Çumra Şeker kası
Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. (2 fab.)
ŞEKERİ
Pankobirlik
Kayseri Şeker Fabrikası - Boğazlıyan Şeker Fabrikası
ÜRETEN
Amasya Şeker Fabrikası
ŞİRKETLER
Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş.
Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş.
Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş.
Pankobirlik
ÖZEL
ÖZEL
ÖZEL
Amylum Nişasta San. ve Tic. A.Ş.
Cargill Tarım ve Gıda San. Tic. A.Ş.
PNS Pendik Nişasta Sanayi A.Ş.
28
NİŞASTA
BAZLI
ŞEKER
Sunar Mısır Entegre Tesis. San.Tic
ÜRETEN
Tat Nişasta San. ve Tic. A.Ş.
ŞİRKETLER
Türkiye’de şeker sektörü bünyesinde; yedi adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker
üreticisi olmak üzere birbirine rakip oniki şirket faaliyet göstermektedir. Sektörde ayrıca kota hakkı
TÜRKŞEKER
1926 2016
bulunmayan ve kota tahsis edilmeyen beş adet nişasta bazlı şeker üreten Şirket bulunmaktadır. Beş
Şirketin yıllık toplam üretim kapasitesi 344.000 ton olup, üretimlerinin tamamı ihraç edilmektedir.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER); Sektörde 25 Şeker Fabrikasının yanı sıra 4 Alkol,
5 Makina, 1 Elektromekanik Aygıtlar, 1 Tohum İşleme Fabrikası ve 1 Şeker Enstitüsü ile 90 yıldır
ülkemizin önde gelen kuruluşlarındandır. Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun; (ÖYK) 20.12.2000 tarih ve
2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına, 12/08/2008 tarih ve 2008/50 sayılı kararı ile de
özelleştirme programına alınmıştır.
Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ve Konya Şeker Fabrikası A.Ş. Pancar
Ekicileri Kooperatifleri Birliği (“Pankobirlik”) bünyesinde özel şirket statüsündedir.
Pankobirlik; Pancar Ekicileri Kooperatifi ile Türkşeker’in ortak teşebbüsleriyle, pancar tarımının
gelişmesi ve birim kooperatiflerin ekonomik ve teknik noksanlıklarını gidererek haklarının korunması
amacıyla kurulmuş bir üst birliktir.
Daha önceleri Türkşeker’in Bağlı Ortaklığı statüsünde olan Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Adapazarı
Şeker Fabrikası A.Ş.’deki Türkşeker’e ait kamu hisseleri özelleştirme programına alınmıştır. Kütahya
Şeker Fabrikası A.Ş. 2004 yılında Torunlar Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye, Adapazarı Şeker Fabrikası
A.Ş. ise S.S. Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifi’ne satılmıştır. Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ise
29
kuruluşundan buyana özel statüdedir.
Hammadde olarak mısır kullanan nişasta bazlı tatlandırıcılar doğrudan tüketilmemekte, daha çok şekerli
ürünler sanayiinde girdi olarak kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcıların başlıca kullanım alanları
şekerlemeler, şekerli ve unlu ürünler, geleneksel tatlılar, dondurma, helva, reçel ve marmelat, alkollü ve
alkolsüz içeceklerdir.
23
TÜRKŞEKER
1926 2016
Ülkemiz ekonomisinin ağırlıklı olarak tarıma dayalı olması nedeniyle;

Yurtiçi şeker ihtiyacının, yurtiçi kaynaklardan karşılanması,

Sektörde rakip durumda olan ürünlerin birbirleri ile denge içerisinde; istikrarlı olarak ve bir
program dahilinde üretilmeleri,

Yeterli düzeyde üretimin sürdürülebilirliği
büyük önem taşımaktadır.
Türkiye’nin gıda tüketimine yönelik şeker ihtiyacı, şeker pancarından üretilen beyaz şeker ve nişastadan
üretilen glukoz ve izoglukoz ile karşılanmakta olup, ülkemiz şeker sektörü, 1925 yılından bu yana, özel
mevzuat hükümlerine göre düzenlenmektedir.
Türkiye‘de şeker rejimini düzenleyen 22 Haziran 1956 tarihli ve 6747 sayılı Şeker Kanunu’nun birçok
maddesinin işlerliğini yitirmesi Sektörde yeni bir hukuki altyapı oluşturulması ihtiyacını gündeme
getirmiştir. Bu nedenle 1996 yılından itibaren şeker rejiminin yeniden düzenlenmesine yönelik çalışmalar
30
başlatılmış ve 19 Nisan 2001 tarihinde halen uygulanmakta olan 4634 sayılı Şeker Kanunu yürürlüğe
girmiştir.
4634 Sayılı Şeker Kanunu’nun İlkeleri :
1
2
3
4
• Şeker üretiminde istikrarın sağlanması ve korunması
• Sektörün iç piyasada rekabet kurallarına göre yönlendirilmesi
• Avrupa Birliği düzenlemeleri, Dünya Ticaret Örgütü ve diğer uluslararası taahhütlere
uyum sağlanması
• Özelleştirmeye olanak sağlayacak hukuki alt yapının hazırlanması
TÜRKŞEKER
1926 2016
Türkiye'de Şeker Sektörü; 2002/2003 pazarlama yılından bu yana, 4634 sayılı Şeker Kanunu ve bu
Kanuna dayalı olarak çıkarılan Yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedir.
4634 sayılı Kanun ile uygulamada meydana gelen başlıca değişiklikler; şeker üretim ve arzında kota
uygulanması, pancar ve şeker fiyatlarındaki serbesti sistemi ve Kanun kapsamındaki konularda sektörü
düzenlemek ve denetlemekle Şeker Kurulu’nun yetkilendirilmesidir.
Söz konusu Kanunun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak; uygulamayı denetlemek ve
sonuçlandırmak; Kanun ile verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak ve Ülkemizin şeker
sektörüne ilişkin diğer görevleri yerine getirmek üzere; bir Kamu Tüzel Kişiliği olan T.C. Şeker Kurumu
oluşturulmuştur. Kurum, 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu ve hizmet birimlerinden oluşmaktadır.
Kurumun ilişkili olduğu bakanlık T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’dır. Kurum, Şeker Kurulu
“Kurul” tarafından yönetilmektedir. Bu itibarla, Kanuna ve ilgili mevzuata aykırı herhangi bir uygulamaya
ve bundan kaynaklanacak mağduriyete meydan vermemek üzere tüm işlemler Şeker Kurumu tarafından
yürütülmektedir. Şeker Kurulu aynı zamanda tatlandırıcı politikalarının yönetiminden de sorumludur.
Üretimin kotalar aracılığıyla planlanmasını hükme bağlayan 4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca; yurtiçi
şeker talebi doğrultusunda şeker kotalarının Kanun kapsamında yer alan tüm Şirketlere tahsisi görevi
Şeker Kuruluna aittir. Bu kapsamda Şeker Kurumu; sektördeki tüm gelişmeleri takip edip
değerlendirerek, ilgili bütün kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini gözeterek,
politika ve stratejiler belirleyip, uygulanmasını sağlamakta ve sektörde faaliyet gösteren şirketlerin şeker
üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini yönlendirmektedir.
Bir başka deyişle Şirketlerin, Kuruldan izin ve kota temin etmeksizin kapasite artırım amaçlı yatırımlar
yapmaları engellenmiştir.
4634 sayılı Şeker Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre;
 Pancar fiyatı; “Şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üretici ve/veya üretici temsilcileri
arasında, pancar ekiminden önce, yıllık enflasyon oranı, üretici maliyetlerindeki artış, dünya
pancar fiyatları ve alternatif ürün paritesi dikkate alınarak” “C şekeri karşılığı C pancarı fiyatları,
C şekerinin ihracatından oluşacak fiyata göre”
 Şeker satış fiyatları; şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe
belirlenmektedir.Şekerin üreticiden tüketiciye istikrarlı bir fiyattan ulaşmasını ve şeker arzının spekülatif
amaçlı girişimlerden korunarak düzenliliğini sağlamak üzere depolama prim ve kesinti sistemi
oluşturulmuştur.
25
TÜRKŞEKER
1926 2016
31
Kapasite artırımı ve yeni fabrika kurulabilmesi, Kurul tarafından kota tahsis edilmesini gerektirmektedir.
ŞEKER KANUNU TASARISI
4634 sayılı Şeker Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten bugüne Dünyada ve Türkiye’de şeker sektörünü
doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen önemli değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişiklerden bazıları;
4634 sayılı Şeker Kanununun yürürlüğe girmesinden önce Bakanlar Kurulundan kuruluş izni almış 3
adet özel pancar şekeri üreten fabrikanın işletmeye alınmaları, özelleştirme kapsamında olan
Türkşeker’in Özelleştirme Programına alınarak özelleştirme çalışmalarına hız verilmesi, kota temin
edilmeksizin şeker üretim tesisi kurarak doğrudan ya da şekerli ürünler içinde pazara arzı yönünde
girişimlerin ortaya çıkması, Dahilde İşleme Rejimi uygulamalarında şekere ilişkin yapılan değişikler,
Avrupa Birliği’nde şeker reformuna ilişkin gelişmeler şeklinde özetlenebilir.
Diğer taraftan 4634 sayılı Şeker Kanunu ile ilk defa uygulamaya konulan düzenlemeler, sektörde köklü
değişimlere ve bu değişimlere bağlı olarak madde hükümlerinde bazı değişikliklerin ve ilave
düzenlemelerin yapılmasını gerekli kılmıştır.
Bu gelişmeler doğrultusunda; 2013 yılı programında “Şeker Sektöründe kurumsal düzenleme
tamamlanacak, kota yönetimi ve denetimi etkinleştirilecektir” ifadesine yer verilmiş, yani kota yönetimi ve
sonuçlandırılması planlanmıştır. Bu doğrultuda Şeker Kurumu tarafından “Şeker Kanununda Değişiklik
Yapılmasına Dair Kanun Tasarısı Taslağı” üzerinde çalışmalara başlanmış ve yapılan çalışmalarda
Kanunun tüm maddelerinde değişiklik gerektiği görülmüştür. Bunun üzerine çerçeve kanundan ziyade,
yeni müstakil Şeker Kanunu Tasarısı taslağı hazırlanmıştır.
Ülkemizde de, dünyadaki değişimlere adapte olabilmek, etkin ve rekabetçi bir şeker sanayinin
geliştirilmesine yönelik olarak sektörün düzenlenmesini sağlamak amacıyla mevcut Şeker Kanunu’nun
uygulama döneminde yaşanan bazı sorunların giderilmesi, AB’deki ve dünyadaki değişim ve
gelişmelere uyum sağlanması ve sürdürülebilir bir şeker üretimi için hazırlanan yeni Şeker Kanunu
Tasarısının yasalaşması; 2016 yılı programı 363. Tedbirde ve 64. Hükümet 2016 yılı Eylem Planında
da yer almıştır. 10 Aralık 2015 tarihinde açıklanan 64. Hükümet Acil Eylem Planının “1 yıl İçerisinde
Gerçekleştirilecek Reformlar” başlığı altında 153 üncü eylem olarak “Şeker Piyasası yeniden
yapılandırılacak” ifadesine yer verilmiş, eylemin bitiş tarihi 2016 yılı Aralık ayı olarak öngörülmüştür.
TÜRKŞEKER
1926 2016
32
denetiminin etkinleştirilmesi için AB politikalarındaki değişimleri de gözeten mevzuat düzenlemelerinin
Ülkemiz şeker sektöründe, dönemsel olarak değişen ithalatçı ve ihracatçı konumu ile istikrarsız bir
üretim seyri izlenmiştir. Özellikle 1990’lı yıllarda üretim miktarında meydana gelen istikrarsızlıklar
sektörü kimi zaman ithalat riski, kimi zaman da stok sorunu ile karşı karşıya bırakmıştır. Stratejik öneme
sahip olan şekerin üretim planlaması ve kontrolü büyük önem taşımaktadır.
Üretim planlaması; Coğrafi konumu nedeniyle pancardan şeker üreten ülkemiz şeker fiyatlarının dünya
fiyatlarına göre yüksek olması, Dünya Ticaret Örgütü’ne taahhütlerimiz kapsamında şeker ihracatına
sübvansiyon uygulanamaması ve pancardan şeker üretiminin göz ardı edilemeyecek boyutta yarattığı
katma değer nedenleriyle, “yıllık yurtiçi şeker ihtiyacı ve güvenlik stoku” esasına göre yapılmaktadır.
Temel amacı kendi kendine yeterlilik olan 4634 sayılı Şeker Kanunu ile Türkiye’de şeker talebini
karşılayacak düzeyde üretim planlaması yapılmakta olup, ülke içinde pazarlanacak şeker miktarı, Şeker
Kurulu tarafından tahsis edilen kotalar ile belirlenmektedir. Ülkemizin yıllık şeker ihtiyacının % 90’ı
pancar şekeri, % 10’u ise nişasta bazlı şeker ile karşılanmak üzere programlanmaktadır. Yıllar itibariyle
pancar şekeri ve NBŞ kotaları aşağıda verilmiştir.
Pazarlama Yılı
Pancar Şekeri
Kotası (A+B)
NBŞ Kotası
(A)
NBŞ Kota
Artışı % *
Toplam
Kota
2010/2011
2 288
244
50 – (366)
2 655
2011/2012
2 288
244
35 – (329)
2 617
2012/2013
2 288
244
38 – (337)
2 625
2013/2014
2 266
244
25 – (305)
2 571
2014/2015
2 318
250
30 - (325)
2 643
2015/2016
2 363
250
** - (250)
2 613
2016/2017
2 504
265
** - (265)
2 769
*Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) ile NBŞ kotasında yapılan artış oranı.
**BKK ile henüz artış yapılmamıştır. (Kaynak Şeker Kurumu)
TÜRKŞEKER
1926 2016
33
Tablo : 9- Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları (Bin Ton)
Şeker Kurulu 2016/17 pazarlama yılı için daha once 2 milyon 500 bin ton olarak belirlediği A kotası
şeker miktarını 150 bin ton artırarak 2 milyon 650 bin ton’a, buna bağlı olarak da pancar şekeri B kotası
miktarını 112 bin 500 ton’dan 119 bin 250 ton’a yükseltmiştir. Böylece 2016/17 pazarlama yılı ülke
toplam kotası 2 milyon 769 bin ton olmuştur. Ayrıca, Şeker Kanunu hükümlerince C şekeri (ihraç amaçlı
üretilen şeker) üretmek için yasal bir zorunlulukları bulunmamasına karşın, pancar şekeri üreticisi şirket
yetkilileri ile yapılan toplantıda 2015/2016 pazarlama yılından itibaren tahsis edilen kotalarının en az
% 5’i kadar C şekeri üretilmesi konusunda mutabakatları alınmıştır. Bu mutabakat çerçevesinde Şeker
Kurulu 2016/2017 pazarlama yılı içinde şirketlerin C şekeri üretmeleri konusunda tavsiye kararı almıştır.
Söz konusu C şekeri üretilmesine ve fiyatlandırılmasına ilişkin olarak; 1/4/2002 tarihli ve 24713 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Şeker Kotalarının Düzenlenmesine İlişkin Yönetmeliğin 4 üncü
maddesinde ve 28/6/2002 tarihli ve 24799 sayılı Resmî Gazete'de yayımlanan Hammadde ve Şeker
Fiyatları Yönetmeliğinde değişiklikler 09/04/2016 tarihli ve 29679 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
Hammadde teminine ilişkin hükümler 4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca çıkarılan Hammadde ve Şeker
Fiyatları Yönetmeliği ile düzenlenmekte olup, yönetmelik hükümleri 16/05/2009 tarihinde yapılan
değişiklikle yeniden düzenlenmiştir. Yönetmelik hükümlerine göre; Kurul tarafından tespit edilerek
Şirketlere tahsis edilen şeker kotalarının garantisi için gerekli hammaddenin temini amacıyla, şeker
Kurul tarafından tespit edilerek şirketlere veya fabrikalara tahsis edilen pancar şekeri kotalarını
üretim/arz garantisi için gerekli olan şeker pancarı, yine Kurulca belirlenen pancar ekim alanlarından,
üreticiler ve/veya temsilcileri ile şirketler veya fabrikalar arasında sözleşme düzenlenmesi suretiyle
temin edilir. Şirketler, kendilerine tahsis edilen pancar şekeri kotalarını karşılamak üzere sözleşme
yapmadan önce; üreticiler ile bu üreticilere tahsis edilecek A ve B kotası şeker pancarı kota miktarının
tespitine ilişkin esasları belirleyerek Şeker Kurumuna bildirirler. Sözleşmede hammadde fiyatları ve
miktarı, üretim şartları, münavebe, tohum, ekim ve mücadele, teslim ve alım şartları, fire tespiti,
hammadde taşımaları, tarımsal destekler, yan ürünler, bedel ödemeleri, teknik ve cezai şartlar ile
anlaşmazlıkların çözümüne ilişkin hususlar yer alır.
Ayrıca, Hammadde ve Şeker Fiyatları Yönetmeliği’nde 16/05/2009 tarihinde yapılan değişiklikle yurtiçine
arz edilecek olan NBŞ üretiminde yerli mısır kullanılması şartı getirilmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
34
fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üreticiler ve/veya temsilcileri arasında Sözleşme düzenlenir.
Grafik: 7- Arz-Talep
3000
2500
2000
1500
Ş
e
k
e
r
K
a
n
u
n
u
Üretim
Kota
1000
Ülkemizde şeker pancarı üretimi ise; Şeker Kurulu tarafından her yıl belirlenen şeker kotalarına bağlı
olarak, Şirketler tarafından programlanmaktadır. Şeker üretiminde ve dolayısıyla pancar üretiminde kota
35
uygulaması ülke kaynaklarının optimum düzeyde verimli ve etkin kullanımını sağlamaktadır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Ülkemizde şeker fabrikalarının kurulmasının ana hedefi; ülkemizin şeker ihtiyacının karşılanması
yanında, tarımı ve dolayısıyla çiftçiyi kalkındırmaktır. Şeker pancarı tarımı ülkemizin sosyal ve ekonomik
yaşantısında da çok önemli rol oynamıştır. Şeker pancarı tarımının gelişmesi sonucu dünyada şeker
üretimi önemli derecede artmıştır. Diğer taraftan şeker pancarı yalnız sanayi hammaddesi değil, aynı
zamanda besi hayvancılığında çok kıymetli gıda olan yaprak, baş ve posa ile bir yem bitkisidir. Bu
ürünün gelişmesi, et ve süt üretiminin artmasına, böylece artan gıda kalitesi ile daha yüksek hayat
standardının oluşmasına ön ayak olmuştur.
Üretilen pancar; taşımacılık, tarım alet ve makinaları başta olmak üzere birçok sanayinin gelişmesine,
gübre, ilaç gibi girdilerin kullanımı ile endüstriyel sektöre önemli katkılar sağlamaktadır. Ayrıca, şeker
pancarı tarımı; ekim yapılan alana eşdeğer bir orman alanına kıyasla 3 kat daha fazla oksijen
27
yarattığından, tüm canlılar için hayati önem arz eden bir oksijen kaynağı olmakta, kendinden sonra
ekilecek ürünlerde verim artışı sağlamakta, alternatiflerine göre daha fazla istihdam imkanı
yaratmaktadır.
Çiftçiye mekanizasyonu, gübreyi ve tarım ilacını kullanmayı öğreten şeker pancarı tarımı, çiftçiyi köye ve
tarlaya bağlayarak ailenin bütün fertlerine iş imkânı sağlamakta, göçün önlenmesinde, bölgelerarası
36
gelişmişlik farkının azaltılmasında ve kırsal kesimin kalkınmasında önemli bir rol oynamaktadır.
Pancar bir münavebe bitkisi olup, 2001 yılından bu yana aynı alana dört yılda bir ekilmektedir. (Erciş,
Kars ve Muş Şeker Fabrikalarında üç yılda bir ekilmektedir.) Yurdumuzda şeker pancarı her yıl
üreticilerle yapılan “Şeker Pancarı Üretim Sözleşmesi” esaslarına uygun olarak yapılmaktadır.
Şeker pancarı tarımı; Doğu Karadeniz, Ege ve Akdenizin sahil şeridi ve Güney Doğu Anadolu Bölgesi
dışındaki tüm bölgelerde yapılmaktadır. Sözleşmeli üretimin ilk örneklerinden biri olup, tarımın sanayiye
entegre olmasını sağlamış ve gıda sanayinin temel taşını oluşturmuştur.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Pancar tarımında maliyetleri düşürmek ve üretici gelirlerini yükseltmek amacıyla, Türkşeker,
kuruluşundan itibaren verim ve kaliteyi artırma çalışmalarına önem vermiştir. Bu amaçla, pancar ekim
alanlarında modern tarım tekniklerinin uygulanması için yapılan çalışmalar yoğunlaştırılmış, toprak
işleme, kaliteli tohum kullanma, gübreleme, sulama ve mekanizasyon tedbirleri ile verim ve kalitenin
artırılması, buna karşılık üretim masraflarının azaltılarak üretici gelirlerinin artırılmasında büyük
mesafeler kaydedilmiştir.
Şeker Sanayi, şeker pancarını yetiştiren büyük çiftçi kitlesi ile güçlü bir ilişki kurmuştur. Şeker pancarının
yetiştirilmesinde çiftçiye gerekli olan tarım aletleri, gübre, çeşitli malzeme ve nakdi yardımlar yapılırken,
çiftçinin eğitilmesi ve kültürünün artırılmasına da çalışılmıştır.
Şeker pancarı üretimi, ilgili Kanun ve Yönetmelik hükümleri doğrultusunda; Şeker Kurulu tarafından
tespit edilerek şirketlere tahsis edilen pancar şekeri kotalarının üretim garantisi için yine Kurulca
belirlenen pancar ekim alanlarından, üreticiler ve/veya temsilcileri ile şirketler veya fabrikalar arasında
sözleşme düzenlenmesi suretiyle kotalı olarak yapılmaktadır.
TÜİK verilerine göre; 2015 yılında Türkiye sınırları içinde toplam 157 milyon 380 bin dekar alanda
tahıllar ve bitkisel ürünlerin ekimi yapılmış, şeker pancarı ekim alanı Türkiye toplamı ise 2 milyon 753
37
bin dekar olarak gerçekleşmiştir.
Şeker üretim kotası paralelinde gerçekleştirilen pancar üretimi ve ilgili diğer bilgiler aşağıda verilmiştir.
Tablo : 10- Türkiye'de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Alım Fiyatları *
Yıllar
2010
2011
2012
2013
Pancar Eken
Çiftçi
Adet
196 904
171 752
140 682
126 307
Ürün
Taşıyan Alan
Bin Da
3 287
2 938
2 802
2 909
Üretilen
Pancar
Bin Ton
17 942
16 126
14 920
16 489
Verim
Ton/Da
5,458
5,488
5,325
5,668
Alım Fiyatı
(A Kotası)
TL/Ton **
118,000
126,000
137,000
147,000
2014
2015
124 354
103 400
2 875
2 740
16 743
16 023
5,824
5,848
159,000
191,000
(*) Kaynak: Şeker Kurumu
(**)Ağırlıklı ortalama.
TÜRKŞEKER
1926 2016
2007 yılında yaşanan aşırı kuraklık sonucu ülke genelinde su kaynaklarında önemli ölçüde azalmalar
meydana gelmiş, hatta bazı bölgelerde su kaynakları tamamen kurumuştur. Bunun sonucunda diğer
tarımsal ürünlerde olduğu gibi şeker pancarı veriminde de önemli oranlarda düşmeler meydana
gelmiştir. 2008 yılından itibaren pancar tarımı için oldukça verimli bir dönem olmuş, 2012 yılında
yaşanan kuraklık dışında dekara pancar verimi rekor düzeylere ulaşmıştır.
Grafik: 8- Pancar Üretimi
20000
15000
10000
5000
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Türkşeker
38
Türkiye
Grafik: 9- Türkiye’de Çiftçi Sayıları – Pancar Verimi
500
6,000
450
Verim
5,500
5,000
300
4,500
250
200
4,000
150
Ton/Dekar
350
3,500
100
Çiftçi Sayısı
2015
2014
2013
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
3,000
2003
50
2002
Çiftçi, 1000 Adet
400
TÜRKŞEKER
1926 2016
Kanunun temel amacı kendi kendine yeterlilik olduğundan, 2002 yılından bu yana pancar üretiminin
azalması doğaldır. Ancak, bir yandan yeni kurulan özel şeker fabrikaları, diğer yandan geçmiş yıllardan
devreden stoklar nedeniyle, 2002 yılında toplam pancar üretiminde Türkşeker’in payı % 70 iken, son
yıllarda % 55 olarak gerçekleşmiştir.
Gerek Türkiye genelinde, gerek Türkşeker genelinde, çiftçi sayısındaki bu düşüşün en önemli nedenleri,
planlı tarıma yönelik çalışmalar kapsamında;
 2002 yılından itibaren çiftçi kayıt sistemine geçilmesi,
 Ziraat Odasına kayıt zorunluluğunun getirilmesi
 Kotalı üretimin uygulanması
nedenleriyle aile bireylerinin tek tek çiftçi sayılmayıp, toplu olarak kayıt altına alınmasından
kaynaklanmaktadır.
Grafik: 10- Pancar Üretimi- Çiftçi Sayısı (Türkiye)
Şeker Pancarı Üretim Alanı ve Çiftçi Sayısı
(Türkiye Toplamı)
39
600.000
Adet, Hektar
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
Pancar Eken Çiftçi Adet
Ürün Taşıyan Alan Hektar
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
TÜRKŞEKER
1926 2016
Türkşeker tarafından Türkiye genelinde 2015 yılında; 54 ilde, 2 bin 297 köyde, 66 bin 974 çiftçi
tarafından pancar tarımı yapılmıştır.
Tablo:11- Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Alım Fiyatları
Pancar Eken
Ürün
Üretilen
Alım Fiyatı
Çiftçi
Taşıyan Alan
Pancar
Verim
(A Kotası)
Yıllar
Adet
Bin Da
Bin Ton
Ton/Da
TL/Ton **
2010
137 545
1 969
10 132
5,145
118,000
2011
118 338
1 749
8 951
5,117
125,000
2012
92 919
1 697
8 427
4,967
135,000
2013
85 700
1 769
9 825
5,201
144,000
2014
83 665
1 711
9 353
5,467
157,500
2015
66 974
1 582
8 790
5,558
190,000
Pancar üreticilerinin uzun vadede düzenli gelir temin etmeleri, şeker fabrikalarının optimum düzeyde
özel hassasiyet gösterilmekte, üretici maliyetlerinde; pancar üretim giderleri, tarla kirası, gübre bedeli,
işçilik, çeki gücü, tohum bedeli, mibzer kirası gibi masraf unsurları ayrı ayrı değerlendirilmektedir.
2015 yılında üretici tarafından Türkşeker’e teslimi taahhüt edilen % 16 polar şeker ihtiva eden, net bir
ton A kotası şeker pancarı baz alım kesin fiyatı 26 Ekim 2015 tarihinde 190,00 TL olarak tespit
edilmiştir. 2015 yılı ürünü için toplam 1 milyar 582 milyon TL pancar bedeli tahakkuk etmiş, bu miktarın
696 milyon TL’si ayni ve nakdi avans olarak yani toplam bedelin yaklaşık % 44’ü önceden ödenmiştir.
Bakiye pancar bedeli ödemelerine 18 Aralık 2015 tarihinde başlanmış ve 25 Şubat 2016 tarihi itibariyle
tamamı ödenmiştir. 2014 yılında çiftçinin brüt geliri, dekar başına 815,22 TL iken; 2015 yılında 1.003,TL olmuş, bir önceki yıla göre dekar başına % 23, üretici başına % 42 oranında artış göstermiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
40
çalıştırılmasını sağlayabilecek düzeyde hammadde teminine bağlıdır. Türkşeker tarafından bu hususa
2015 yılında A kotası şeker pancarı baz alım kesin fiyatı 190,- TL/ton olarak belirlenmekle birlikte, fiili
alım fiyatı 180,7 TL/ton olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, firesi düşülmüş net bir ton C pancarının alım
fiyatı 105,-TL olarak tespit edilmiştir. Söz konusu Kanun ve ilgili yönetmelikler doğrultusunda, 190,TL/ton olarak açıklanan 2015 yılı ürünü şeker pancarı kesin fiyatının aynı zamanda, 2016 yılı avans fiyat
olarak açıklanması, kesin fiyatın ise sektörde ve ülkede oluşacak gelişmelere bağlı olarak 2016 yılı Ekim
ayı sonuna kadar belirlenmesi uygun görülmüştür.
Türkiye genelinde uygulanan ortalama pancar alım fiyatları ile Türkşeker’in uyguladığı fiyatlar arasında
büyük farklılık bulunmamaktadır. 2014 yılı ürünü % 16 polar şeker içeren A kotası pancarın fiyatı
ortalama 159 TL/ton, C pancarının fiyatı ise 90-118 TL/ton olarak belirlenmiştir 2015 yılı ürünü % 16
polar şeker içeren A kotası pancarın fiyatı ortalama 191 TL/ton, C pancarının fiyatı ise 105-125 TL/ton
41
olarak belirlenmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
ŞEKER ÜRETİMİ
Türkiye’de halihazırda; 3 milyon 151 bin tonu pancar şekeri, 990 bin tonu nişasta bazlı şeker olmak
üzere toplam 4 milyon 141 bin ton şeker üretim kapasitesi mevcuttur. Pancardan şeker üreten şirketlerin
toplam günlük pancar işleme kapasitesi ise 155 bin 550 ton’dur.
Pancar şekeri üretimine tahsis edilen kota ile gerçekleşen üretim miktarları Türkşeker ve Özel Fabrikalar
itibariyle aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Türkşeker
Özel Fabrikalar
Genel Toplam
Kota
Bin
Ton
Üretim
Bin
Ton
Kota
Kullanım
Oranı, %
Kota
Bin
Ton
Üretim
Bin
Ton
Üretim/
Kota, %
Kota
Bin
Ton
Üretim
Bin
Ton
Üretim/
Kota
%
2010/11
1 252
1 260
101
948
1002
106
2 200
2 262
103
2011/12
1 248
1 215
97
951
951
100
2 200
2 166
98
2012/13
1 240
1 170
94
961
942
98
2 200
2 112
96
2013/14
1 230
1 295
105
985
977
99
2 216
2 207
97
2014/15
1 262
1 080
86
998
975
98
2 260
2 055
91
2015/16
1 251
1 013
81
999
902
90
2 250
1 916
85
2015/16 pazarlama yılı için bir önceki yıl düzeyinde kota tahsis edilmesine karşın, şeker üretimi 2014/15
pazarlama yılına gore % 6 oranında düşük gerçekleşmiştir. Türkiye genelinde işlenen pancar, üretilen
şeker ile bazı teknik değerler aşağıda verilmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
42
Pazarlama
Yılı
Tablo : 12- Kota - Üretim İlişkisi (Pancar Şekeri A Kotası)
Tablo : 13- Türkiye'de Yıllar itibariyle Pancar Şekeri Üretimi
Kampanya
Süresi
Gün
İşlenen
Pancar
Bin Ton
Üretilen
Şeker
Bin Ton
Polar
Şeker Varlığı
%
2010/11
98
17 261
2 262
15,61
2011/12
88
15 642
2 270
16,84
2012/13
82
14 516
2 129
16,93
2013/14
94
16 036
2 390
17,32
2014/15
95
16 189
2 058
15,24
2015/16
90
15 419
1 976
15,37
Yıllar
Kaynak : Şeker Kurumu
4634 sayılı Şeker Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önce Bakanlar Kurulu Kararı ile şeker fabrikası
kurma izni alan 3 özel şeker fabrikasından Çumra Şeker Fabrikası 2004/2005 pazarlama yılında,
Boğazlıyan ve Aksaray fabrikaları 2006/2007 pazarlama yılında üretim faaliyetlerine başlamışlardır. Bu
durum; Sektördeki diğer şirketlerle birlikte Türkşeker’in kota ve üretim miktarlarında daralmaya,
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin şeker üretim politikası; öncelikle yurt içi tüketimini karşılayacak
seviyede, standartlara uygun kalitede, asgari maliyet ve azami katma değer yaratacak şekilde üretim
yapmaktır.
Tablo : 14- Türkşeker’in Yıllar itibariyle Şeker Üretimi
Yıllar
Kampanya Süresi
Gün
İşlenen Pancar
Ton
Üretilen Şeker
Ton
Polar Şeker Varlığı
%
2010/11
90
9 613 000
1 259 650
15,91
2011/12
88
8 557 000
1 214 500
16,93
2012/13
80
8 130 000
1 169 900
17,07
2013/14
91
8 923 000
1 294 600
17,30
2014/15
90
8 896 000
1 079 800
15,20
2015/16
87
8 393 500
1 023 300
15,17
TÜRKŞEKER
1926 2016
43
kampanya sürelerinin kısalmasına neden olmuştur.
Grafik: 11- Şeker Üretimi, Bin Ton
Türkşeker
Türkiye
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
(*) 2006/07 kampanyasında Bor, Ereğli, Ilgın Fabrikalarının 254.210 ton şeker üretimi Türkşeker’e dahildir.
Türkşeker 2 milyon 36 bin ton şeker üretim kapasitesi ile; pancardan şeker üreten şirketler içerisinde
35
% 65, toplam tatlandırıcı kapasitesi içinde % 49 paya sahip olup, günlük pancar işleme kapasitesi 104
bin 550 ton’dur. 2002/2003 pazarlama yılında Türkiye toplam pancar şekeri üretiminin % 74’ü Türkşeker
tarafından üretilirken; bu oran toplam pancar üretimine paralel olarak son yıllarda % 52’lere kadar
44
gerilemiştir.
Grafik: 12- Pancar Şekeri Üretiminde Türkşeker’ in Payı, %
60
55
54
54
56
54
55
54
52
52
2015/16
60
2014/15
64
2013/14
68
2012/13
71
70
2011/12
74
2009/10
80
2008/09
90
50
2010/11
2007/08
2006/07*
2005/06
2004/05
2003/04
2002/03
40
TÜRKŞEKER
1926 2016
Şeker fabrikalarında kapasite kullanım oranları ve kampanya süreleri verimliliği doğrudan etkileyen
önemli kriterlerdir. Şeker fabrikalarının optimum kampanya süreleri bölgelere göre 85 ile 130 gün
arasında değişmektedir.
35
Şeker pancarı yayla bitkisi olması nedeniyle, daha ziyade rakımı 800 metrenin üzerinde olan tarıma
uygun ekim alanlarında üretilmesi önem arz etmektedir. Deniz ikliminin hakim olduğu Alpullu, Susurluk
ve Çarşamba Şeker Fabrikalarında üretilen pancarların şeker oranının düşük olması, pancar alım
fiyatının pancar baz fiyatın altında gerçekleşmesi, alternatif ürün deseninin zenginliği ve getirisinin
pancara göre yüksek olması gibi nedenlerle pancar üretimi son yıllarda önemli ölçüde azalmıştır.
Teknolojik özellikleri yüksek pancarın üretildiği Ağrı Şeker Fabrikasında ise; dekara pancar verimlerinin
düşük, diğer tarımsal ürünlere verilen desteklerin yüksek ve köylerde yaşayan genç nüfusun şehirlere
göç etmesinden dolayı pancar tarımında çalışan iş gücü temininde yaşanan zorluk v.b. sebeplerle
pancar üretimi her geçen yıl azalmıştır. Bu nedenlerle 2015/2016 üretim döneminde Türkşeker
fabrikalarından; Ağrı, Alpulu, Çarşamba ve Susurluk fabrikalarında üretim yapılamamıştır.
2015/2016 üretim döneminde; Türkiye ortalaması olarak kampanya süresi 90 güne, Türkşeker’in
kampanya süres ise 87 güne düşmüştür. Şeker üretim faaliyetlerine devam eden diğer Türkşeker
fabrikalarının kampanya süreleri; Kars fabrikasında 20 gün, Elazığ fabrikasında 23 gün, Erciş
fabrikasında 42 gün iken, Kırşehir’de 126, Ereğli ve Erzincan’da 115, Ankara’da 110 gün olarak
45
gerçekleşmiştir.
Grafik: 13- Kampanya Süreleri, Gün
120
110
100
90
80
70
Türkiye Ort.
60
Türkşeker
2015/16
2014/15
2013/14
2012/13
2011/12
2010/11
2009/10
2008/09
2007/08
2006/07
2005/06**
2004/05**
2003/04
50
TÜRKŞEKER
1926 2016
Şeker Kanunu kapsamında kota tahsisi yapılan 5 şirkete ait yıllık nişasta bazlı şeker üretim kapasitesi
yaklaşık 990 bin tondur. Bunun dışında kota hakkı bulunmayan ve kota tahsis edilmeyen, sadece yurt
dışına ihraç edilmek üzere nişasta bazlı şeker üretim faaliyetinde bulunabilen şirketler de bulunmaktadır.
4634 sayılı Şeker Kanunu kapsamında yer alan kotalı Şirketlerin A kotası ve C şekeri üretim miktarları
toplamı aşağıda tabloda verilmiştir.
Tablo : 15- Nişasta Bazlı Şeker Üretimi (Bin Ton)*
NBŞ Üretimi*
2010/2011
516
2011/2012
483
2012/2013
547
2013/2014
562
2014/2015
623
Kaynak : Şeker Kurumu (Kotasız Şirketlerin üretimleri dahil)
MELAS ÜRETİMİ VE KU AANLARI
MELAS ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
doğrudan veya melas ile karıştırılarak hayvan yemi olarak değerlendirilmektedir. Üretim miktarı işlenen
pancar miktarı ile paralellik göstermektedir.
Tablo : 16- Melas Üretimi (Ton)
Şeker Sanayi
Türkşeker
2010
698
394
2011
599
350
2012
555
322
2013
631
370
2014
666
387
2015
656
369
Kaynak : Şeker Kurumu
TÜRKŞEKER
1926 2016
46
Şeker fabrikalarında yan ürün olarak melas ve yaş pancar posası üretilmektedir. Yaş pancar posası
Türkiye’deki melas üretiminde 2002 yılında Türkşeker’in payı % 71 olarak gerçekleşirken, sektör
kompozisyonunda meydana gelen değişiklikler nedeniyle, üretim ve kota miktarlarıyla paralellik içinde
%49’a kadar gerilemiş, 2015 yılında ise Türkşeker’in payı % 56 olarak gerçekleşmiştir.
% 50 şeker içeren melas;
•
Fermantasyon hammaddesi olarak,
•
Etil alkol üretiminde,
•
Doğrudan hayvan yemi olarak,
•
İçilemeyen kalitede endüstriyel tüketim ve ilaç sanayiinde,
•
Sirke, hamur mayası, yemlik maya’da,
•
Briket kömür imalinde,
•
İnşaat harçlarında,
•
Kozmetik sanayiinde
kullanılmaktadır.
47
ALKOL ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI
Yan ürün olarak üretilen melastaki şekerin enzimler vasıtası ile fermantasyona uğratılarak alkol ve
karbondioksite parçalanması metodu ile bazı şeker fabrikalarında etil alkol üretimi de yapılmaktadır.
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. bünyesinde; Erzurum, Eskişehir, Malatya ve Turhal Şeker Fabrikaları’nda
toplam dört alkol üretim tesisi mevcuttur. Alkol üretim atık maddesi şlempenin, çevre kirliliğine etkisinin
büyük olması nedeniyle; Eskişehir Alkol Üretim Tesisi’ne Şlempe Arıtım Tesisi kurulmuş olup, bu alkol
üretim tesisinin haricindekiler çalıştırılamamaktadır.
Ayrıca özel statülü şeker fabrikalarından; Amasya Şeker Fabrikasında, melastan Etil Alkol üretmek
üzere, günlük 50 bin litre, yıllık 10 milyon litre alkol üretme kapasiteli Etil Alkol üretim tesisi
bulunmaktadır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Üretilen alkol; alkollü içeceklerde, sağlık sektöründe, sanayi imalatı sektöründe kullanılmaktadır. Alkol
üretimi, çevresel kısıtlar ve talebin sınırlı kalması nedeniyle düşük gerçekleşmektedir.
Tablo : 17- İşlenen Melas, Üretilen Alkol – (Türkşeker)
İşlenen Melas, Ton
Üretilen Alkol, Bin Litre
2010
20 924
6 560
2011
16 086
5 190
2012
15 334
5 200
2013
18 520
6 400
2014
17 010
6 000
2015
15 280
5 480
Son yıllarda; motorlu taşıtlarda kullanılan yakıtlara, belli oranlarda yerli tarım ürünlerinden elde edilen
yakıt alkolünün katılması uygulamaları önem kazanmıştır. Türkşeker’ce de, benzine belirli oranda
Fabrikasında 15 milyon litre/yıl kapasiteli “Alkol Susuzlaştırma Tesisi”, Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü
İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu’ndan (TAPDK) gerekli izinler alınarak kurulmuştur. Ayrıca, Konya
Şeker Fabrikası A.Ş. bünyesinde bulunan Çumra Şeker Entegre tesislerinde bioetanol üretim tesisi
bulunmaktadır.
SATIŞ – STOK DURUMU
Sektörde faaliyet gösteren şirketler, 4634 sayılı Şeker Kanunu kapsamında pazarlama yılı itibariyle
belirlenen A kotası kadar şekeri aynı pazarlama yılında yurtiçinde pazarlayabilmektedirler.
TÜRKŞEKER
1926 2016
48
karıştırılarak kullanılan biyoetanol üretimi yapmak ve ürün çeşidi sağlamak amacıyla; Eskişehir
Şirketler sahip oldukları A kotası kadar şekeri aynı pazarlama yılı içinde pazarlayamamaları halinde,
pazarlanamayan miktar gelecek pazarlama yılının A kotasına aktarılır ve bir sonraki yılın A kotası bu
miktar kadar düşürülür veya cari yıl içinde, şirketlerin talep etmeleri ve Kurulca uygun bulunması halinde
ihraç edilmek üzere C şekerine aktarılabilir. Yine Kanun gereğince Şirketler güvenlik stoklarını (B kotası)
muhafaza etmek zorundadırlar.
Tablo : 18- Türkiye Genelinde Pancar Şekeri Satış - Stok Durumu (Pazarlama Yılı - Bin Ton)
Yurtiçi
(A+B)
Yurtdışı
(DİİB dahil)
Toplam
Satış
Pazarlama Yılı
Sonu Stok
( A kotası)
2010/11
1 867
283
2 150
333
2011/12
2 151
290
2 441
48
2012/13
1 918
339
2 256
118
2013/14
2 083
319
2 402
83
2014/15
2 019
192
2 210
22
Nişasta bazlı şeker üreten şirketler genellikle kotaları eşdeğerinde üretim ve satış gerçekleştirmekte
49
olup, pazarlama yılı sonunda stokları 10 – 15 bin ton civarında olmaktadır.
Türkşeker, pazarlama stratejisini; şeker için güvenlik stoklarını muhafaza ederek ve pazar göstergelerini
dikkate alarak, 4634 sayılı Kanun kapsamında pazarlama yılı itibariyle belirlenen A kotası şekere göre
belirlemekte ve pazar payını koruyacak önlemler almaktadır.
Türkşeker; özel şeker fabrikalarının pazarlama avantajları karşısında rekabet ederek yerini korumak, milli
ekonomi ile uyum içerisinde çalışılmasını gerçekleştirmek üzere; ürettiği A kotası şekeri aynı pazarlama
yılı içinde yurtiçinde satarak kota kaybının önüne geçebilme, Finansman Programında Hazine
Müsteşarlığı’nca istenen satış miktarındaki artışları gerçekleştirme ve üretilen şekeri stokta atıl olarak
bulundurmak yerine nakde dönüştürme çabası içerisinde olmuştur.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Bu amaçla, üretilen şekerin piyasa şartları dahilinde satılabilmesi için, Türkşeker; indirimsiz peşin,
vadeli, indirimli vadeli, indirimli peşin vs satış usulleri ile pancar bedeli karşılığı satışlar, şekerli mamul
ihracatçılarına satışlar, ihraç amaçlı satışlar ve hatta yurtiçinde ihale yoluyla şeker satışı dahil yürürlükte
olan yasalar ve maliyet göz önüne alınarak tüm pazarlama taktiklerini kullanmaktadır. Türkşeker’in yıllar
itibariyle satış ve stok miktarları aşağıda verilmiştir.
Tablo : 19- Türkşeker’in Şeker Satışları (Pazarlama Yılı - Bin Ton)*
Yurtiçi
Yurtdışı
(DİİB+İhraç+Nahçıvan)
Toplam
2010/11
919
208
1 127
2011/12
1 200
181
1 381
2012/13
975
305
1 280
2013/14
1 098
246
1 344
2014/15
1 044
135
1 179
50
Tablo : 20- Türkşeker’in Kotalar İtibariyle Stokları (Pazarlama Yılı Başı)– Bin Ton
Pazarlama
A Kotası
B Kotası
C Şekeri
TOPLAM
2010/11
211
70
61
342
2011/12
333
50
91
474
2012/13
48
50
209
307
2013/14
118
50
29
197
2014/15
83
37
29
148
2015/16
22
24
3
49
Yılı Başı
TÜRKŞEKER
1926 2016
İTHALAT – İHRACAT
İDiğer ürünlerde olduğu gibi şekerde de koruma tedbirlerimiz Dünya Ticaret Örgütü Tarım Anlaşması,
“Pazara Giriş Taahhütleri” doğrultusunda belirlenmiş ve uygulanmaktadır. İthalatta tavan olarak taahhüt
edilen %150 oranındaki koruma oranından 2004 yılına kadar %10 indirim taahhüt edilmiştir. 2004
yılından itibaren gümrük vergisi %135’e indirilmiş ve halen aynı oran devam etmektedir.
Özel koruma tedbiri öngörülmediğinden mevcut ithalat koruma oranı, Dünya şeker fiyatları ve kur
değişikliklerine bağlı olarak zaman zaman yetersiz kalabilmektedir. Dünya borsa fiyatlarının iç fiyatların
altında olması, sektörün sürdürülebilirliğinin yüksek koruma oranları ile güvence altına alınmasını
gerektirmektedir.
Pancar şekeri ihracatı Satış – Stok bölümünde verilmiş olup, 2002 yılından buyana pancar şekeri
ithalatı ve NBŞ ithalat – ihracat durumu TÜİK verilerine göre aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo : 21- Yıllar İtibariyle İthalat (Takvim Yılı - Bin Ton)
Nişasta Bazlı Şeker
İthalat
İhracat
2010
4,2
8,8
88,5
2011
4,7
11,0
104,3
2012
5,5
11,2
85,5
2013
9,0
13,2
105,9
2014
4,6
15,7
167,2
2015
169,6*
28,7
192,8
51
Pancar Şekeri
İthalatı
Kaynak : Şeker Kurumu (DTM, TÜİK)
(*) Bu miktarın 165,9 bin tonu DİR kapsamında şekerli mamul bünyesinde ihraç edilen şekerdir.
Geriye kalan 3,7 bin ton şeker ise yurtiçinde üretimi yapılamayan özel amaçlı (ilaç, laboratuvar v.b.) şekerlerdir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.; stokların azaltılması, kota ve kapasite kullanım oranının korunması,
ihracatın ülkemiz ekonomisine katkısının devamı göz önünde bulundurarak, A kotası dışındaki C
şekerini ihracat ve Dahilde İşleme İzin Belgesine kayden imalatçı-ihracatçı firmalara satış yaparak
değerlendirmektedir.
4634 sayılı Şeker Kanunu çerçevesinde, destekleme alımı uygulamasına son verilerek, şeker üretiminin
yurt içi talebe göre gerçekleştirilmesi amaçlanmış, talep fazlası olarak üretilen şeker pancarının
C pancarı olarak düşük fiyat ile alınması suretiyle, şeker ihracı ve imalatçı-ihracatçılara DİİB’ne kayden
yapılan şeker satışlarının sonucunda oluşan TŞFAŞ zararının minimum seviyede gerçekleşmesi
öngörülmüştür. Şeker Kanunun uygulanmasını müteakip 24/04/2003 tarih ve 2003/T-8 sayılı YPK Kararı
ile Türkşeker’in mevcut şeker stoklarının azaltılabilmesini teminen doğabilecek zararın Türkşeker’ce
karşılanması kaydıyla ihracat dahil her türlü tedbirin alınması için Şirket Yönetim Kurulu yetkili kılınmış,
bilahare istihsal edilen 2005/8705 sayılı BKK ile, şeker ihracı ve şeker fiyatları tespiti hakkında 91/2518
sayılı ve 93/4196 sayılı BKK ile bünyesinde şeker ihtiva eden ihraca konu mamul üretimi yapan imalatçıihracatçılara dünya borsa fiyatları baz alınmak suretiyle şeker satışı yapılması konusundaki 92/3114
sayılı BKK yürürlükten kaldırılmıştır. Böylece, şeker satışları nedeniyle Türkşeker’e görev zararı
ödenmesine imkan sağlayan tüm mevzuatlar yürürlükten kaldırılmıştır.
Görev zararı ödenmemesine rağmen; gereksiz şeker ithalatının önlenmesi, pazar payının korunması,
şekerli mamul ihracatının yerli hammaddeye dayalı olarak yapılması ve böylece ülkemiz döviz
kazanımına katkı sağlanması amacıyla Türkşeker, şekerli mamul imalatçı – ihracatçılarına, üretilen
düşük maliyetli C şekerine ilaveten A kotası kapsamında yüksek maliyetle üretilen stok fazlası şekeri de
Şeker Kurulu Kararı ile C şekerine aktarmak suretiyle dünya fiyatlarından Hazine desteği almaksızın
satmaya devam etmiştir.
Bu kapsamda; 2003 yılının ikinci yarısından itibaren 2015 yılı sonuna kadar Hazine’ye yük getirilmeden
yaklaşık 2 milyon ton şeker teslim edilmiştir. İmalatçı-ihracatçı firmalara yabancı firmalarla rekabet
imkanı sağlanarak ülkemiz ihracatının artışına katkıda bulunulmuş, ithalat denetim altında tutularak
şeker kaçakçılığı önlenmiştir. Türkşeker tarafından üstlenilen zarar, 1 milyar 184 milyon TL’ye
ulaşmıştır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
52
kota indirimleri ile karşılaşılmaması, finansman ihtiyacının kısmen karşılanması, bir taraftan da ülke
2013/14 ve 2014/15 pazarlama yıllarında seyreden olumsuz iklim koşulları şeker üretiminde önemli
miktarda düşüşe sebep olmuş, bu sebeple 2015 yılının Nisan ayından itibaren imalatçı-ihracatçı firmalar
şeker ihtiyaçlarını Dahilde İşleme Rejimi kapsamında ithalat yoluyla karşılamaya başlamışlardır.
Ülkemizin, geçmişe dayanan tarihi ve kültürel bağları bulunan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti (NCÖ) ile
ilişkileri çerçevesinde, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. 1994 yılından 2008 yılına kadar, Nahçıvan Özerk
Cumhuriyetinde pancar tarımının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve desteklenmesi amacıyla çalışmalar
yapmış, üretilen şeker pancarı Türkşeker bünyesinde bulunan Ağrı Şeker Fabrikasında işlenerek
karşılığında şeker verilmiştir.
Nahcıvan Özerk Cumhuriyeti ile uzun yıllar devam eden pancar karşılığı şeker teslimine esas yıllık
protokollere son verilerek, 2008 yılından itibaren bedeli peşin tahsil edilmek suretiyle bu ülkeye ihracat
yapılmaya başlanmıştır.
Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’nin 2015 yılı ihtiyacı 8.000 ton şeker için ilk parti 2.000 ton şekerin Erciş
Erciş Şeker Fabrikasından, son parti 2.000 ton şeker Erciş Fabrikasından teslimatı tamamlanmıştır.
İhraç edilen 8 000 ton şekerden 4,3 milyon $ gelir elde edilmiş, ortalama teslim fiyatı ton başına 535,00
$ olarak gerçekleşmiştir.
NÖC’nin talebine istinaden 2016 yılı ihtiyacı 8.000 ton şekerin ihracı 27.11.2015 tarih ve 2771/20 -7
sayılı Yönetim Kurulu Kararı ile programlanmıştır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
53
Şek. Fabrikasından, II. Parti 2.000 ton şekerin Muş Şeker Fabrikasından, III. Parti 2.000 ton şekerin
ŞEKER FİYATLARI
Son 5 pazarlama yılında Pancar şekeri için belirlenen fabrika çıkışı KDV hariç satış fiyatları ağırlıklı
Türkiye ortalaması ve Türkşeker olarak, NBŞ için genel ortalama olarak aşağıda verilmiştir.
Tablo : 23- Pancar Şekeri Satış Fiyatları (TL/kg, Pazarlama Yılı)
Türkiye
Ortalaması
Değişim
%
Türkşeker
Ortalaması
Değişim
%
2010/11
1,79
1
1,82
-
2011/12
1,93
8
1,97
8
2012/13
2,11
9
2,12
8
2013/14
2,33
10
2,28
8
2014/15
2,52
8,15
2,50
9,6
Türkiye
Ortalaması
Değişim
%
2009/10
1,17
2
2010/11
1,26
10
2011/12
1,37
9
2012/13
1,47
7
2013/14
1,57
7
2014/15
1,74
11
54
Tablo : 24- NBŞ Satış Fiyatları (TL/kg)
TÜRKŞEKER
1926 2016
YATIRIMLAR
Ülkemizde şeker talebine göre belirlenen 2 milyon 500 bin ton civarındaki kotaya karşılık toplam
kapasite 4 milyon 141 bin tondur. Pancar şekerinde % 30’a, NBŞ’de ise % 70’e yakın kapasite fazlası
bulunmaktadır. 4634 sayılı Şeker Kanunu hükümlerine göre, yeni fabrika kurulabilmesi veya ilave
kapasite için önce kota temini gerekmektedir. Bu nedenle sektörde yurtiçi üretimi karşılamak üzere yeni
fabrika kurulmasına veya mevcut fabrikalarda kapasite artırımına ihtiyaç olmayıp, mevcut koşullarda
ancak idame, yenileme, modernizasyon ve çevre yatırımları yapılmaktadır.
Türkşeker, yatırımlarında yeterli düzeyde şeker üretiminin idamesine yönelik önceliklere, çevrenin
korunmasına, teknolojik yapının geliştirilmesine önem vermektedir. Çevre yatırımları kapsamında,
Türkşeker bünyesindeki tüm şeker fabrikalarında bir program dahilinde atık-su arıtım tesisleri
kurulmaktadır.
Şeker üretiminde gıda güvenliği ön planda tutulmakta, hijyene uygun üretim yapılmaktadır. Gıdanın
güvenilir olarak üretilmesi ve tüketiciye güvenilir bir şekilde sunulmasını sağlayan koruyucu ve önleyici
55
sistem kurulmasına yönelik çalışmalar devam etmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Ülkemizde İktisadi Devlet Teşekküllerinin Özelleştirilmesi, 4046 sayılı yasa ile düzenleme altına
alınmıştır. Bu konuda her türlü tasarruf Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun aldığı kararlar doğrultusunda
Özelleştirme İdaresinin bağlı bulunduğu Bakanlığa aittir.
Türkşeker’in özelleştirme gündemine girmesi ilk kez 22 Haziran 2000 tarihinde IMF’ye verilen niyet
mektubu ile olmuştur. Mektup, 2000 yılı Ağustos sonu itibariyle Özelleştirme İdaresine devredilecek
işletmeler portföyüne, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin bazı fabrikalarının alınması hükmünü içermiştir.
Türkşeker, Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 20 Aralık 2000 tarih, 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme
kapsamına alınmıştır. Aradan geçen bu sürede; Türkşeker’in Bağlı Ortaklığı durumundaki Kütahya ve
Adapazarı Şeker Fabrikaları ile iştiraklerindeki hisselerinin özelleştirme işlemleri tamamlanmıştır. Tarım
İşletmeleri Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından satılmıştır.
Şeker üretimi ile doğrudan ilgisi olmayan atıl durumdaki varlıkların bir bölümü, ÖYK kararları ve 233
sayılı KHK hükümleri doğrultusunda, Türkşeker tarafından düzenlenen ihaleler sonucunda satışa
56
sunulmuştur.
08/10/2007 tarih, 2007/57 sayılı ÖYK kararı ile Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. deki kamu hisselerinin
tamamı özelleştirme programına alınarak ÖİB’ye devredilmiştir.
Şeker-İş sendikası 7 Aralık 2007 tarihinde Danıştay 13. Dairesi nezdinde dava açarak Türkşeker’in
özelleştirme programına alındığı 2007/57 sayılı ÖYK kararına itiraz etmiştir. Yapılan itiraz talebi
reddedilmiş olup, bunun üzerine Sendika tekrar Danıştay İdari Dava Dairelerine başvurarak itirazını
yenilemiş ve Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu tarafından 12/06/2008 tarihinde, 2007/57 sayılı ÖYK
kararı hakkında yürütmeyi durdurma kararı alınmıştır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
ÖYK’nın 12/08/2008 tarih, 2008/50 sayılı kararı ile Türkşeker, yeniden özelleştirme programına alınarak
portföy grupları halinde özelleştirilmesine, Şeker Kurulu tarafından belirlenecek toplam şeker kotası
çerçevesinde en az 5 (beş) yıl şeker üretim şartı getirilmesine karar verilmiştir.
Türkşeker’in programa alınmasından sonra, ilgili yasal mevzuatlar ve alınan kararlar çerçevesinde;
Özelleştirme İdaresi Başkanlığı (ÖİB) ve ÖİB’ye danışmanlık hizmeti veren Konsorsiyum üyeleri,
Türkşeker tarafından temin edilen bilgi belge ve görüşler doğrultusunda çalışmalarını sürdürmüşlerdir.
Söz konusu çalışmalar kapsamında hazırlanan strateji raporlarında yer alan öneriler de dikkate alınarak
oluşturulan ortak görüşler doğrultusunda; Maliye Bakanlığı, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ve Rekabet
Kurumu’nun olurları ile, portföy grupları oluşturulmuştur.
Coğrafi bazlı portföy grupları;
Portföy A: Kars, Erciş, Ağrı, Muş ve Erzurum,
Portföy B: Elazığ, Malatya, Erzincan ve Elbistan,
Portföy C: Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba,
Portföy D: Bor, Ereğli ve Ilgın,
Portföy E: Uşak, Alpullu, Burdur, Afyon ve Susurluk
Şeker Fabrikaları şeklinde oluşturulmuştur. Portföy A grubunda yer alan Şeker Fabrikaları için 24 Eylül
2008 – 27 Kasım 2008 tarihleri arasında çıkılan ihale, teklif gelmemesi nedeniyle 28 Kasım 2008 tarihi
itibariyle iptal edilmiştir.
T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından 11/09/2009 tarihinde 4046 sayılı Kanun
hükümleri çerçevesinde Türkşekere ait; Kastamonu, Kırşehir, Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba
Şeker Fabrikaları (Portföy C) portföy grubu olarak bir bütün halinde “Satış” yöntemi “Varlık Satışı”
şeklinde uygulanmak suretiyle “Pazarlık Usulü” ile özelleştirilmek üzere ihaleye çıkılmıştır. Söz konusu
ihale ile ilgili olarak Danıştay 13. Dairesinde Şeker-İş Sendikası tarafından açılan davada, önce bu
ihalenin yürütülmesinin durdurulmasına, daha sonra ise ihale komisyonunun kararının iptaline karar
verilmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
57
Portföy F: Eskişehir ve Ankara
ÖİB’nca, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.ye ait Elazığ, Malatya, Erzincan ve Elbistan Şeker Fabrikalarının
(Portföy B)
özelleştirilmesini teminen 05/11/2009 tarihinde itibaren yayımlanan ilanlarla ihaleye
çıkılmıştır. Söz konusu B Portföy Grubunun ihale koşullarını belirleyen “İhale Şartları Belgesi”nin iptali
ve yürütmenin durdurulması talebiyle ÖİB aleyhine Danıştay 13. Dairesinin 2009/6778 E. sayılı
dosyasında açılan davada 12/01/2010 tarihli karar ile dava konusu işlemin yürütülmesinin
durdurulmasına karar verilmiştir. Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 18 Ağustos 2011 tarih 2011/67 sayılı
kararı ile, ÖYK’nın 2008/50 sayılı kararının;
 Üretim şartına ilişkin 4 üncü maddesinin “Yapılacak ihaleler için İdare tarafından hazırlanacak
şartnamelerde, coğrafi bazlı portföy gruplarını devir alacak şirketlere; Şeker Kanunu’nun 3 üncü
ve 4 üncü maddeleri çerçevesinde portföy grubu için Şeker Kurulu tarafından tahsis edilecek
toplam şeker kotasının devir alacak şirket tarafından yapılacak tefrikine göre, fabrika bazında
kampanya/şeker üretimi döneminde, alıcı şirkete tam kapasiteyle en az 5 (beş) yıl süre ile yerli
pancardan beyaz şeker üretimi şartı getirilmesine” şeklinde,
 5
inci
maddesinin
ise
“ihalelere
İdare
tarafından
uygun
görülecek
portföy
grubundan/gruplarından başlanılarak devam edilmesine” şeklinde
değiştirilmesine ve özelleştirme işlemlerinin 31 Aralık 2014 tarihine kadar tamamlanmasına karar
T.C. Başbakanlık Özelleştirme İdaresi Başkanlığı tarafından,Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’ye ait
Portföy-B: Malatya, Erzincan, Elazığ ve Elbistan Şeker Fabrikaları ile Portföy-C: Kastamonu, Kırşehir,
Turhal, Yozgat, Çorum ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, portföy grubu olarak bir bütün halinde tekrar
ihale ilanı verilmiş, nihai pazarlık görüşmeleri 29/11/2011 tarihinde yapılmıştır. Ancak, Portföy-C ve
Portföy B Şeker Fabrikaları’nın ihaleleri Özelleştirme Yüksek Kurulu’nun 09/10/2012 tarih ve 2012/151
sayılı Kararı ile iptal edilmiştir.
ÖYK’nun 15 Aralık 2014 tarih, 2014/122 sayılı Kararı ile “ÖYK’nun 20/12/2000 tarih ve 2000/92 sayılı
Kararı ile özelleştirme kapsamına, 12/08/2008 tarih ve 2008/50 sayılı Kararı ile özelleştirme programına
alınan Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş.’nin özelleştirme işlemlerinin 31 Aralık 2014 tarihinden itibaren 2
(iki) yıl uzatılmasına” karar verildiği Özelleştirme İdaresi Başkanlığının 19/12/2014 tarih
80899123/100/K018/8764 sayılı yazısı ile Şirketimize bildirilmiştir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
58
verilmiştir.
Şeker, dünyada en fazla devlet müdahalesi altında üretilen ürünlerden biridir. Üretim kotaları, tarife
kotaları, yüksek korumalar ve tercihli ticaret anlaşmaları dünya ticaretine kısıtlamalar getirmektedir.
Dünyada özellikle son 25-30 yıldır meydana gelen gelişmeler, şekerin diğer tarımsal ürünlerle ve yakıt
piyasalarıyla etkileşimine neden olmuştur. Bir yandan genellikle mısırdan üretilen nişasta bazlı şekerin
pancar ve kamış şekeriyle rekabeti artmış, diğer yandan etanolün yakıt olarak kullanılması petrol ve
şeker fiyatlarını birbirinden etkilenir hale getirmiştir.
Şeker sektöründe müdahale, Türkiye’de de dünya genelinden pek farklılık göstermemektedir. 2001
yılında uygulamaya konulan yapısal uyum politikaları kapsamında şeker politikaları da değişime
uğramak zorunda kalmıştır. 2001 yılında yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ile piyasa daha sıkı
kontrol altına alınmıştır.
Türkiye şeker sektöründe iç piyasa değişim içindedir. Dünyada yaşanan küreselleşme süreci, getirdiği
Dünya borsalarına hakim olan düşük maliyetli kamış kökenli şeker nedeniyle, yerli şekerin ithal şeker ile
rekabet gücü bulunmamaktadır. Yerli üretimin tercihini sağlamak üzere ithalattaki koruma oranları büyük
önem arz etmektedir. Hiçbir ülkede borsa fiyatlarından şeker tüketilmemesine rağmen, Dünya borsa
fiyatlarına bağlı olarak ithal maliyeti değiştiğinden ve tarife oranları CIF fiyat (mal bedeli+sigorta+navlun
dahil olmak üzere alıcının limanında gemide teslim) üzerinden uygulandığından, ithal şekerin iç
piyasada rekabet gücü borsa fiyatlarından etkilenmektedir.
Pancar şekerinin ihraç edilmesi durumunda da, iç fiyatlara göre düşük teşekkül eden Dünya fiyatları ile iç
fiyatlar farkının sübvanse edilmesi gerekmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016
59
bazı avantajlar yanında olumsuz gelişmelere de yol açabilmektedir.
Türkiye’nin şeker sektöründe dünya ticaretini takip ederek tedbirli bir yaklaşım sürdürmesi
gerekmektedir. Ülkemizin etrafında ciddi miktarlarda şeker ithal eden ülkelerin var olması Türkiye için bir
fırsattır. Dünya Borsa fiyatlarının, üretim maliyetlerine göre oldukça düşük olması ve ülkemizde şekerin,
ağırlıklı olarak şeker pancarından üretilmesi, sektörün global rekabette en zayıf yönü olup, yukarıda
açıklanan ihracat ile ilgili engeller nedeniyle ülkemizin sahip olduğu; pancar üretim potansiyelinin ve
toplam üretim kapasitesinin yaklaşık yarısı kullanılabilmekte, lojistik açıdan avantajlı olduğumuz dış
pazarlar gereği gibi değerlendirilememektedir.
Pancar şekerinde özel sektörün payı, yeni kurulan özel statülü fabrikalar nedeniyle artmıştır. Pancardan
ve nişastadan şeker üreten tüm özel şirketler Türkşeker’in rakipleri durumundadır. Rakip tüm şeker
fabrikaları, konumları itibariyle hammaddeye ve pazara yakınlıkları pancar verimlerinin yüksekliği,
kapasite büyüklükleri ve optimal kapasite kullanımları, modern teknolojileri, endüstriyel otomasyona
sahip oluşları, yakıt sarfiyatı dahil Türkşeker’e göre çok daha düşük maliyetle şeker üretebilmektedirler.
Aksaray, Boğazlıyan ve Çumra şeker fabrikaları, Şeker Kanunu ve ilgili yönetmelik hükümleri
çerçevesinde, yeni üretime başlamaları nedeniyle tam kapasite ile üretim yapma imkanına sahip
olmuşlardır.
Türkşeker’e göre avantajlı maliyet yapısı ve üretim ölçeği, entegre fabrikalardan oluşması, fiyatlama ve
satış koşullarında esnekliği sayesinde rakip konumundaki özel şeker şirketleri, pazar paylarını karlı bir
şekilde artırmaktadırlar. Bu kısır döngü, Türkşeker’in düşen pazar payı, üretimi ve kotası nedeniyle her
geçen yıl maliyet dezavantajını artırmaktadır.
Özel Şeker fabrikalarına göre Türkşeker’in ortalama üretim maliyetinin yüksek olmasının temel
nedenleri; sosyo-ekonomik amaçla kurulmuş küçük ölçekli doğu fabrikalarında hammaddenin yetersiz
oluşu, hammaddeye olan uzaklıkları, fire oranlarının yüksekliği, kapasitelerinin düşüklüğü olarak
sıralanabilir.
Şeker üretim maliyetinde masraf unsurları arasında hammadden sonra en yüksek pay işçilik giderlerine
aittir. Uyulması gereken yasal düzenlemeler ve belirlenen ücretler nedeniyle, maliyet içindeki işçilik
payının düşürülmesi kamu fabrikaları için mümkün olamamaktadır.
TÜRKŞEKER
1926 2016
Türkşeker, Kamu ciddiyeti içerisinde her müşteriye eşit imkanlar sağlayarak, hakkaniyet kuralları
içerisinde maliyetinin altında ve zarara sebep olmayacak fiyatlarla pazarda yer almak zorundadır.
Dünyada ve Türkiye’de şekere alternatif NBŞ kullanımının artması pancar şekeri açısından sorun olarak
görülmektedir. Ayrıca, sakaroza göre bağıl tatlılıkları çok yüksek olması sebebiyle daha fazla tat veren
kalorisiz sentetik tatlandırıcı tüketimi de pazarda rekabeti güçleştiren bir unsurdur.
Kamu fabrikaları için ödeneklerin kısıtlanması nedeniyle yatırım yapılamaması giderek eskiyen
teknolojinin kullanılmasını zorunlu hale getirmekte, özellikle sosyal amaçlı şeker fabrikalarının
61
performansının düşmesine, maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır.
Kuruluş amacı öncelikli olarak sosyal kalkınmayı amaçlayan Türkşeker, yukarıda da bahsedilen haksız
rekabet koşulları nedeniyle bilançosunu bazen kar, bazen de zarar ile kapatmıştır. Tüm olumsuzluklara
ve bazı eleştirilere maruz kalmasına rağmen Türkşeker, her dönemde ülkenin sosyo-ekonomik
kalkınmasında yarattığı katma değer ve sağladığı istihdam ile görevini daha iyi şekilde yerine getirme
gayretine devam etmiş, 2015 yılında 1 milyar 32 milyon TL katma değer yaratmış, İstanbul Sanayi
Odasının 500 Büyük Firma Anket değerlendirmelerinde ön sıralarda yer almıştır.
Sonuç olarak; Ülkemiz şeker sektörünün ve Türkşeker’in içinde bulunduğu sorunlar, sektörün
sürdürülebilirliği için çözüme kavuşturulması gereken hayati hususlar olup, sektörün sürdürülebilirliğini
sağlayacak politikalar üretilerek zamanında uygulamaya konulması önem arz etmektedir.
TÜRKŞEKER
1926 2016