ICS 67.080.20 TÜRK STANDARD TS 794/Nisan 2002 1

ICS 67.080.20 TÜRK STANDARD TS 794/Nisan 2002 1

ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
Domates (Lycopersicon lycopersicum L.)
0
Konu, tarif, kapsam
0.1
Konu
Bu standard, domates (Lycopersicon lycopersicum L.)’in tarifine, sınıflandırma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri
ile piyasaya arz şekline dairdir.
0.2
Tarif
0.2.1 Domates
Lycopersicon lycopersicum L. türüne giren kültür bitkilerinin taze meyveleri.
0.3
Kapsam
Bu standard, taze olarak tüketilmek üzere piyasaya arz edilen domatesleri kapsar.
1
Sınıflandırma ve özellikler
1.1
Sınıflandırma
Domatesler; dilimlilik durumlarına göre gruplara, şekillerine göre tiplere, morfolojik özelliklerine ve büyüme
şekillerine (sırık, yer) göre çeşitlere, kalite özelliklerine göre sınıflara ve iriliklerine göre boylara ayrılır.
1.1.1 Gruplar
Domatesler, dilimlilik durumlarına göre;
 Düz, dilimsiz,
 Az dilimli, (5’den az dilimli)
 Çok dilimli (5 ve daha fazla dilimli)
olmak üzere üç gruba ayrılır.
1.1.2 Tipler
Domatesler, şekillerine göre,
 Yuvarlak (Yuvarlak, yüksek yuvarlak),
 Yassı (Yassı, az yassı),
 Uzun (Silindirik, armut),
 Kalp,
 Kiraz (Erik)
olmak üzere beş tipe ayrılır.
Başlıca domates şekilleri Şekil 1’de verilmiştir.
1
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
Şekil 1 - Başlıca domates şekilleri
1.1.3 Çeşitler
Morfolojik özelliklerine ve büyüme şekillerine (sırık, yer) göre domates çeşitlerinin isimleri ve Türkçe okunuşları
aşağıda verilmiştir:1)
Çeşitler
Sırık domatesler
 Monalucie 33
 Marglobe
 Wisconsin 55
 Süper California
 68 VF 26
 Şencan-9
 GC-135(I)-184
 Zeynep F1
Yer domatesleri
 Texto
 VC 156
 Pearson
 Süper Marmande
 Red Top (VF)
 ES 24 (F)
 ES 58 (2889) F
 VFN.8
 0327
 Roma VF
 P.378-RF17
 S.C. 2121
 H. 2274
 Cal. J.
 Rio Grande
 İnvictus Lot 335
 Oval Red
 Peto-86
 Denep
 Rio Fuego
 Calimba
 Koral
 I-40 68 N-17
 Falcon
 Genç VF F1
 Ertekin VF F1
 Menemen
Türkçe okunuşları
Monalusi 33
Marglob
Viskansın 55
Süper Kaliforniya
68 VF 26
Şencan-9
GC-135(I)-184
Zeynep F1
Teksto
VC 156
Pirsın
Süper Marmand
Red Tap (VF)
ES 24 (F)
ES 58 (2889) F
VFN.8
0327
Roma VF
P.378-RF17
S.C. 2121
H. 2274
Kal. J.
Riyo Grand
İnviktus Lot 335
Oval Red
Peto-86
Denep
Riyo Füyego
Kalimba
Koral
I-40 68 N-17
Falkın
Genç VF F1
Ertekin VF F1
Menemen
2
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
Bu standardda yer almayan diğer çeşitler, kendi adları ve orijinleri belirtilerek piyasaya arz edilir.
1.1.4 Sınıflar
Domatesler kalite özelliklerine göre,
 Ekstra
 Sınıf I
 Sınıf II
olmak üzere üç sınıfa ayrılır.
1) Ülkemizde 2001 yılına kadar tescil edilerek, Resmî Gazete’de yayımlanan çeşitlerdir.
3
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
1.1.5 Boylar
Domatesler iriliklerine göre;

30 mm (dahil) - 35 mm (hariç)2)
 35 mm (dahil) - 40 mm (hariç)
 40 mm (dahil) - 47 mm (hariç)
 47 mm (dahil) - 57 mm (hariç)
 57 mm (dahil) - 67 mm (hariç)
 67 mm (dahil) - 82 mm (hariç)
 82 mm (dahil) - 102 mm (hariç)
 102 mm ve üstü.
olmak üzere sekiz boya ayrılır.
Domateslerde boylama (boylara ayırma), meyvenin en geniş ekvatoral çapına göre yapılır. Kiraz ve salkım halinde
piyasaya sunulan domatesler hariç, Ekstra ve Sınıf I’e giren domateslerde boylama zorunludur.
1.2
Özellikler
1.2.1
Genel özellikler
Domatesler; bütün, sağlam, taze görünüşlü ve temiz olmalı; tüketimlerini engelleyecek çürüklük ve bozukluk,
çıplak gözle görülebilen yabancı madde, anormal dış rutubet, yabancı koku ve tad, böcek ve böcek zararlarından
arî olmalıdır.
Salkım domateslerde sap; yeşil, sağlıklı, temiz, tüm yapraklarda ve çıplak gözle görülebilen her türlü yabancı maddeden arî
olmalıdır.
Kiraz domateslerde kapanmış yarıklar (Sınıf II de dahil) bulunmamalıdır.
1.2.1.1 Olgunluk
Domatesler, taşınmaya ve elden geçirilmeye dayanacak ve ulaştıkları yerlerde tüketicinin isteklerini karşılayacak
olgunlukta olmalıdır.
Taşımanın şekline ve süresine bağlı olarak, pazarlara gönderilmek üzere hasat edilip muayeneye sunulan
domatesler, aşağıdaki dört olgunluk safhasından birinde olmalıdır:
1.2.1.1.1 Yeşil olum
Sap etrafında yıldız şeklinde, beyaz veya sarı bir renklenme ile yüzeyin % 10’una kadar yayılan beyazımsı veya
sarımsı bir alanı içeren meyveler.
1.2.1.1.2 Pembe olum
Yüzeyinin % 10 - % 30’u sarımsı pembe renkteki meyveler.
1.2.1.1.3 Turuncu olum
Yüzeyinin % 30 - % 60’ı üniform şekilde, koyu pembeden portakal kırmızısına kadar değişen renkteki meyveler.
1.2.1.1.4 Kırmızı olum
Yüzeyinin % 60’dan fazlası üniform şekilde kırmızımsıdan parlak kırmızıya kadar değişen renkteki meyveler.
1.2.2 Sınıf özellikleri
Bütün sınıflarda en küçük çap, yuvarlak ve dilimli domatesler için 35 mm, uzun ve salkım domatesler için 30
mm’dir.
1.2.2.1 Ekstra
Bu sınıfa üstün kaliteli domatesler girer. Bunlar; şekil, görünüş ve gelişme bakımından çeşidin tipik özelliğini
göstermeli ve sıkı etli olmalıdır. Renkleri olgunluk durumlarına bağlı olarak, Madde 1.2’de belirtilenlere uygun
olmalıdır. Bu sınıfa giren domatesler, kusursuz olmalı ve sap etrafında yeşil sertlik bulunmamalıdır. Ürünün genel
görünüşünü veya ambalâj içerisindeki duruşunu bozmayacak çok hafif yüzeysel özürler bulunabilir.
2) Sadece uzun ve salkım domatesler için.
4
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
1.2.2.2 Sınıf I
Bu sınıfa iyi kaliteli domatesler girer. Bunlar, çeşidin tipik özelliğini göstermeli ve yeteri kadar sıkı etli olmalıdır. Bu
sınıfa giren domateslerde, görülebilir yeşil sertlik dışında ürünün genel görünüşünü, niteliklerini, muhafazasını
veya piyasaya arzını etkilemeyecek aşağıdaki hafif kusurlar bulunabilir:
 Hafif şekil ve gelişme bozuklukları,
 Hafif renk bozuklukları,
 Hafif kabuk kusurları,
 Makinalı hasat veya boylamadan ileri gelen çok hafif zararlar veya hafif zedelenmeler.
Dilimli domateslerde bunlara ilâve olarak;
 1 cm’den uzun olmayan kapanmış yarıklar,
 Meyve çapının üçte ikisinden büyük olmamak kaydıyla uzunlamasına ince çiçek burnu yarası veya mühür
(dikiş şeklinde),
 Mantarlaşma olmamak kaydıyla küçük göbek,
 1 cm2’den küçük tepecik mantarlaşması
olabilir,
 Aşırı derecede şekil bozukluğu bulunmamalıdır.
1.2.2.3 Sınıf II
Bu sınıfa, daha üst sınıflara giremeyen, fakat genel özelliklerine uyan domatesler girer. Bunlar, yeterince sıkı etli
olmalı (Sınıf I'den daha az sıkı olabilir) ve kapanmamış yarıkları bulunmamalıdır. Özelliklerinin ve görünüşlerinin
esas karekterlerini korumak şartıyla aşağıdaki kusurlar bulunabilir:
Şekil, gelişme ve renk kusurları,
- Meyveyi kötü şekilde etkilemeyen kabuk kusurları ve makinalı hasat veya boylamadan ileri gelen hafif
zararlar veya zedelenmeler,
- 3 cm'den daha uzun olmayan yarıklar.
Dilimli domateslerde bunlara ilâve olarak;
- Biçimsiz olmamak kaydıyla, Sınıf I'deki domatesler için verilen şekil bozukluğundan daha fazla
deformasyon,
Göbek,
Uzunlamasına ince çiçek burnu yarası veya mühür (dikiş şeklinde),
2 cm2'den küçük tepecik mantarlaşması
olabilir.
1.3
Toleranslar
Her ambalâjda sayı ve kütlece bulunabilecek sınıf ve boy toleransları aşağıda verilmiştir:
1.3.1 Sınıf toleransları
1.3.1.1 Ekstra
Her ambalâjda bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat Sınıf I’e giren domateslerden % 5’e kadar bulunabilir.
1.3.1.2 Sınıf I
Her ambalâjda bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat Sınıf II’ye giren domateslerden % 10’a kadar bulunabilir.
Salkım domateslerde, saptan ayrılmış domateslerden % 5’e kadar bulunabilir.
1.3.1.3 Sınıf II
Her ambalâjda bu sınıfın özelliklerine uymayan fakat tüketime elverişli olan domateslerden % 10’a kadar
bulunabilir. Çürük, belirgin derecede zedelenmiş ve kapanmamış yarıkları olan domateslere tolerans tanınmaz.
Salkım domateslerde, saptan ayrılmış domateslerden % 10’a kadar bulunabilir.
1.3.2 Boy toleransları
Bütün sınıflar için, ambalâjlar üzerinde belirtilen boylara uymayan, fakat bir alt ve bir üst boy grubuna giren
domateslere toplam % 10’a kadar tolerans tanınabilir. Toleransta en küçük çap, yuvarlak ve dilimli domatesler için
33 mm, uzun domatesler için 28 mm’dir.
5
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
1.4
Özellik, muayene, deney ve madde numaraları
Özellikler ve bunlara ait muayene, deney ve madde numaraları Çizelge 1’de gösterilmiştir.
Çizelge 1 - Özellik, muayene, deney ve madde numaraları
Özellikler
Genel özellikler
Ambalâjlama
İşaretleme
2
Özellik Madde No
1.2.1
3.1
3.2
Muayene ve Deney Madde No
2.2.2
2.2.1
2.2.1
Numune alma ve muayeneler
2.1
Numune alma
Numune partiden alınır. Grubu, tipi, çeşidi, sınıfı, boyu ve ambalâjları aynı olan ve bir seferde muayeneye sunulan
domatesler bir parti sayılır.
Domates numunesi almak için, Çizelge 2’de belirtilen partiyi oluşturan ambalâj birimlerinin miktarına göre
karşılarında gösterilen (n) sayıda ambalâj ayrılır. Muayene ve deney için gereken numuneler bu ambalâjlardan
alınır.
Bu
ambalâjlar
parti
içerisinden
tesadüfî
olarak
seçilmeli
ve
bunu
yapmak
için
TS 2756-13)’e göre aşağıdaki sistematik metot uygulanmalıdır:
Partiyi oluşturan birim ambalâjlar, birden başlanarak 1, 2, 3,…………..N şeklinde numaralanır. Herhangi bir ambalâjdan
başlanarak ambalâjlar 1, 2, 3,……. şeklinde (N/n=r) kadar sayılır. (N/n) bir tam sayı değilse (r) tam sayıya tamamlanır ve (r)
inci ambalâj numune alınmak üzere ayrılır. Sayma ve ayırma işlemine,
Çizelge 2’ye göre ayrılması gereken ambalâj sayısına erişilinceye kadar devam edilir.
Burada;
N = Parti içerisindeki ambalâj sayısı,
n = Numune alınmak üzere ayrılacak ambalâj sayısı
dır.
Çizelge 2 - Numune alınmak üzere ayrılacak ambalâj sayısı
Partideki ambalâj sayısı
(N)
26’ya kadar
26 - 50
51 - 90
91 - 150
151 - 280
281 - 500
501 - 1 200
1 201 - 3 200
3 201 - 10 000
Numune alınmak üzere ayrılacak
ambalâj sayısı (n)
2
3
5
8
13
20
32
50
80
2.2
Muayeneler
Muayenede ünite ambalâjdır. Üniteler üzerinde varılacak sonuç, bütün partiye uygulanır.
2.2.1 Ambalâjın muayenesi
Ambalâjın ve ambalâj malzemesinin muayenesi, elle ve gözle incelenerek ve gerekirse boyutları ölçülerek yapılır;
sonuçların Madde 3’e uygun olup olmadığına bakılır.
2.2.2 Ürünün muayenesi
Domateslerin muayenesi, gözle ve elle incelenerek, koklanarak, tadılarak ve ölçülerek yapılır; sonuçların Madde
1.2 ve Madde 1.3’e uygun olup olmadığına bakılır.
6
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
3) Bu standard metninde atıf yapılan standardın numarası, yayım tarihi, Türkçe ve İngilizce ismi
metnin başında verilmiştir.
7
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
2.3
Değerlendirme
Muayene sonuçlarının her biri standarda uygunsa parti standarda uygun sayılır4).
2.4
Muayene raporu
Muayene raporunda en az aşağıdaki bilgiler bulunmalıdır:
 Firmanın adı ve adresi,
 Muayenenin ve deneyin yapıldığı yerin ve lâboratuvarın adı,
 Muayene ve deneyi yapanın ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adları, görev ve meslekleri,
 Numunenin alındığı tarih ile muayene ve deney tarihi,
 Numunenin tanıtılması,
 Muayene ve deneylerde uygulanan standardların numaraları,
 Sonuçların gösterilmesi,
 Muayene ve deney sonuçlarını değiştirebilecek faktörlerin mahzurlarını gidermek üzere alınan tedbirler,
 Uygulanan muayene ve deney metotlarında belirtilmeyen veya mecburî görülmeyen, fakat muayene ve
deneyde yer almış olan işlemler,
 Standarda uygun olup olmadığı,
 Rapora ait seri numarası ve tarih, her sayfanın numarası ve toplam sayfa sayısı.
İhracatta malın standarda uygun çıkması halinde, ihracatçıya verilecek denetleme (kontrol) belgesinin geçerlilik
süresi 3 gündür.
3
Piyasaya arz
Domatesler piyasaya ambalâjlı olarak arz edilir.
3.1
Bir örneklik
Her ambalâj içinde bulunan domatesler; grup çeşit, tip, sınıf, boy (boylama yapılmışsa) ve orijin bakımından bir
örnek olmalıdır. Her ambalâjın görünen kısmı, o ambalâjdaki tüm muhteviyatı temsil etmelidir.
Ekstra ve Sınıf I domatesler; şekil, renk ve olgunluk bakımından da bir örnek olmalı, ayrıca uzun domateslerin
uzunlukları da bir örnek olmalıdır.
3.2
Ambalâjlama
Ambalâjlar, küçük tüketici ambalâjı ve büyük dış ambalâj şeklinde olabilir.
Küçük ve büyük ambalâjlar; taşıma, muhafaza ve pazarlama süresince domatesleri iyi bir şekilde koruyacak ve
sağlığa zarar vermeyecek nitelikte, yeni, temiz, kuru, kokusuz ahşap, mukavva veya diğer malzemeden
hazırlanmış kasa, kutu, tabla, sandık ile yontukdan yapılmış çeşitli sepetler olup; küçük tüketici ambalâjları, büyük
dış ambalâjlar içerisinde piyasaya arz edilebilir. Büyük dış ambalâjlar, alıcının aksine bir isteği bulunmadıkça (80 x
120) cm veya (100 x 120) cm boyutlarındaki paletlere uygun ölçüde olmalıdır.
Ambalâjların yapımında kullanılan her çeşit malzeme ile içine konulacak oluklu mukavva, delikli kâğıt ve benzeri
malzeme; yeni, temiz, kuru ve kokusuz olmalı, ürüne zarar vermemeli, bunların üzerine yazılacak yazılarda
kullanılacak mürekkep ve boya ile etiketlerin yapıştırılmasında kullanılacak zamk, toksik veya başka şekillerde
insan sağlığına zararlı olmamalıdır. Basılı kâğıt kullanıldığında, yazılı yüzün dışa gelmesine ve ürün ile temas
etmemesine dikkat edilmelidir.
Meyvelerin üzerine doğrudan doğruya etiket yapıştırılmamalı veya damga vurulmamalı, ambalâjların içerisinde
yukarıda belirtilenler dışında hiç bir yabancı madde bulunmamalıdır.
4) Partinin reddi ve redde itiraz halinde, gerekli tutanaklar düzenlenir. Red nedeni olan ve Madde 2.1’e göre alınan numune,
ünite açılmayacak şekilde ambalâjlanarak mühürlenir. Duruma göre, kontrol işlemini yapan idareye götürülür veya yeddi
emin olarak mal sahibinin sorumluluğu altında kontrol yerinde bırakılır.
8
ICS 67.080.20
TÜRK STANDARD
TS 794/Nisan 2002
3.3
Tüketiciye sunum
Domatesler, aşağıdaki şekilde tüketiciye sunulur:
a Tek tek; çanak yapraklı veya yapraksız ve kısa saplı veya sapsız,
b Salkımlar halinde. Salkım domateslerde, her salkımda bulunacak en az domates sayısı;
 3 (küçük tüketici ambalâjlarında 2),
 Kiraz domates salkımlarında 6 (küçük tüketici ambalâjlarında 4)
dır.
3.4
Ambalâjlamada istif
Ekstra ve Sınıf I domatesler, ambalâjlar içerisine kat kat ve diyagonal (salkım domatesler hariç) istif edilir. İstif
sırasında, ambalâjların alt ve yanlarında oluklu mukavva kullanılması meyvelerin daha iyi korunmasını sağlar.
Ayrıca katlar arasına da delikli kâğıt serilebilir.
3.5
İşaretleme
Domates ambalâjları üzerine aşağıdaki bilgiler okunaklı olarak, silinmeyecek ve bozulmayacak şekilde yazılır,
basılır veya bir etikete yazılıp yapıştırılır:
 Firmanın ticarî unvanı, kısa adı, adresi veya varsa tescilli markası,
 Bu standardın işaret ve numarası (TS 794 şeklinde),
 Parti, seri veya kod numaralarından en az biri,
 Ürünün adı (Domates),
 Grubu (İsteğe bağlı),
 Tipi (Kiraz domateslerde bu bilgi verilmez),
 Çeşidi (İsteğe bağlı),
 Sınıfı,
 Boyu [En büyük ve en küçük çap (salkım domateslerde sadece küçük çap verilir, kiraz domateslerde ise boyla ilgili bilgi
verilmez. Ayrıca boylama yapılmamışsa bu belirtilmelidir.)]
 Üretim bölgesi (İsteğe bağlı),
Gerektiğinde bu bilgiler, Türkçe’nin yanısıra yabancı dilde de yazılabilir. Bunların dışında reklam olarak, ambalâjın
içindekilere aykırı ve alıcıyı yanıltıcı olmamak üzere, başka yazı ve resimler de konulabilir.
3.6



Taşıma ve muhafaza
Domatesler ve ambalâjları; işleme yerlerinde, depolarda ve taşıtlarda kötü koku yayan ve bunları kirletecek
böcek öldürücü ilaçlar ve diğer zehirli maddelerle bir arada bulundurulmamalıdır.
Domatesler ve ambalâjları, yağış altında, aşırı sıcak ve dondurucu soğuklarda bırakılmamalı; bu durumlarda
yüklenip boşaltılmamalıdır.
Domates ambalâjlarının gemilere yükleme ve gemilerden boşaltma işlemlerinde palet veya konveyör
kullanılması önerilir.
4
Çeşitli hükümler
Üretici veya satıcı, bu standarda uygun olarak ürettiğini beyan ettiği domatesler için istendiğinde, standarda
uygunluk beyannamesi vermek veya göstermek mecburiyetindedir. Bu beyannamede satış konusu domatesin:
 Madde 1’deki özelliklerde olduğunun,
 Madde 2’deki muayenelerin yapılmış ve uygun sonuç alınmış bulunduğunun
belirtilmesi gerekir.
Not - Bu standardda yer almayan hususlarda Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği’ne göre işlem yapılır.
9