Burhan Vark?van "Ksanthos Antik Kenti 2011 Y?l? al

Burhan Vark?van "Ksanthos Antik Kenti 2011 Y?l? al

ANMED
ANADOLU AKDENİZİ
Arkeoloji Haberleri
2012-10
News of Archaeology from
ANATOLIA’S MEDITERRANEAN AREAS
(Ayrıbasım/Offprint)
Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü
Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations
Ksanthos Antik Kenti 2011 Yılı Çalışmaları
Work in the Ancient City of Xanthos in 2011
Burhan VARKIVANÇ
Excavations and surveys in the ancient city of Xanthos
have been conducted by French archaeologists since
1950, and recently until 2010 it was under the direction
of Jacques des Courtils. As of 2011 the work continues
under our direction*.
1950-2010 yılları arasında Fransız arkeologlar tarafından, son olarak J. des Courtils başkanlığında sürdürülen
Ksanthos antik kenti kazı ve araştırma çalışmaları, 2011
yılı itibarı ile başkanlığımızda sürdürülmektedir*.
Kazı evinin yokluğu, 2011 yılı çalışmaları kapsamındaki
kazı ekibinin oldukça kısıtlı tutulmasına yol açmış;
15.07.2011-15.09.2011 tarihleri arasında yürütülen
çalışmalar, kısa süreli katılımlar dışında kazı başkanı
dahil toplam 6 arkeolog tarafından sürdürülmek zorunda
kalınmıştır. Yeni ekibin çalışma süreçleri ve alanları aşağıdaki gibi gerçekleşmiştir:
The lack of an excavation house limited the size of our
team in 2011. So the campaign lasting from 15 July to 15
September had to be conducted by six archaeologists
including the head of excavations except for some shortterm participants. The work schedule and content of the
new team is summarised below.
Alan ve Ziyaretçi Güzergâhı Temizlik Çalışmaları
Cleaning Work at the Site and Visitor Routes
Geçtiğimiz yıllarda ilaçlama yolu ile sistemli bir önlem
alınamadığından kentteki kazı ve gezi alanları yoğun
bitki dokusu ile kaplanmıştır. Bu alanlarda görüntü, teknik ve pratik açılardan karşılaşılan olumsuzlukları ortadan kaldırmak amacıyla kapsamlı bir temizlik çalışması
gerçekleştirilmiş; öncelikle 2011 yılında kazı ve iyileştirme çalışmalarının tasarlandığı Roma Agorası, Tiyatro,
Likya Akropolü’nün bir kısmı, Likya Yapısı, Sütunlu
Cadde, Doğu Bazilikası, Nereidler Anıtı, Hellenistik
Kapı ve “Dansözler Lahdi” gibi yapı ve alanlar ile bunların yakın çevresi engelleyici bitki dokusundan arındırılmıştır. Bu çalışmalar sırasında aynı zamanda ziyaretçilerin gezi güzergâhlarında karşılaşılan bitki ve yürüme
güçlüğü oluşturan dağınık moloz taşlar temizlenmiştir.
Çalışmaların yaklaşık 2 ay sürmesi nedeniyle, anılan
alanlarda birkaç kez temizlik yapma zorunluluğu ortaya
çıkmıştır.
The excavations and visitor routes in the ancient city
have been densely concealed under vegetation as no
systematic provisions were taken in preceding campaigns. An extensive cleaning work was undertaken in
these areas in order to remove the unfavourable appearance, regarding the technical and practical conditions,
priority was given to sites and monuments where excavation and improvement work were planned in 2011.
These included the Roman Agora, the theatre, part of the
Lycian acropolis, the Lycian building, the colonnaded
street, the east basilica, the Nereid monument, the
Hellenistic gate and the Sarcophagus of the Dancers. In
the course of this work vegetation and rubble on the
visitor routes were cleaned. Since the campaign lasted
about two months, cleaning had to be repeated several
times in the above-mentioned areas.
* Destek ve katkılarından dolayı Kültür Varlıkları ve Müzeler
Genel Müdürlüğü’ne, Akdeniz Üniversitesi Rektörlüğü’ne,
TKİ Genel Müdürlüğü’ne, Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü’ne (AKMED, Antalya Müzesi
Müdürlüğü’ne, Kınık Belediye Başkanlığı’na ve Bakanlık
Temsilcimiz S. Atalay’a teşekkür ederiz.
* We would like to thank the General Directorate of Cultural
Heritage and Museums, the Akdeniz University Rectorate,
TKI General Directorate, the Suna & İnan Kıraç Research
Institute on Mediterranean Civilizations (AKMED), the
Antalya Museum Directorate, the Kınık Municipality and the
state representative S. Atalay.
53
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Jeofizik Ölçüm Çalışmaları
TKİ Genel Müdürlüğü’nden Jeofizik Yüksek Mühendisi
İ. Ergüder ve Jeoloji Mühendisi E. Babayiğit tarafından,
kent merkezi içinde yoğun dolgu katmanı içeren Roma
Agorası zemininde jeofizik ölçümler gerçekleştirilmiştir.
Alanda, daha önceki yıllarda depolanan çok sayıdaki
blok nedeniyle Agora’nın yaklaşık ½‘lik bir alanında
ölçümler yapılabilmiş; Agora ortasında beklenen bir
yapı kalıntısının varlığına işaret eden bulgular ortaya
konulmuştur.
Kentin Havadan Fotoğraflanması
Gerek bilimsel gerekse teknik çalışmalarda kullanılmak
üzere kentin hava fotoğraflarının çekilmesi ihtiyacı
duyulmuştur. Bu konudaki eksiklik 2011 çalışmalarının
başlangıç ve bitiminde olmak üzere iki aşamada gerçekleştirilmiş, oldukça kapsamlı bir arşiv oluşturulmuştur.
Res. 1 Roma Agorası, kuzeybatı alan
Fig. 1 Roman Agora, northwest area
Geophysical Measurements
Kazı Çalışmaları
Geophysical engineer İ. Ergüder and geological engineer
E. Babayiğit of TKİ General Directorate carried out geophysical measurements on the ground of the Roman
Agora, which has a thick layer of fill. Only about one
half of the agora could be measured due to numerous
blocks piled up on site in the previous campaigns. The
presence of a building anticipated in the centre of the
agora was verified.
Yukarıda da değinildiği gibi çalışma yapılacak alanlar ve
çevrelerinde öncelikle kapsamlı ve kazı süresince tekrarlanan bitki temizlik çalışmaları yapılmıştır. Kazı ekibi ile
ancak 3 temel alanda kazı çalışmaları sürdürülebilmiştir.
1. Roma Agorası (H. Kökmen – S. Budak)
Kentte bulunan 3 agoradan biri olup önceki araştırmacılar tarafından “Roma Agorası“ olarak adlandırılan alan
ve çevresindeki mimari oluşumlar daha önceki kazı
süreçlerinde kısmen düzensiz bir şekilde ele alınmışlardır. Alanın kuzey kanadı kuzey-doğu bölümde kazılmış,
kalan bölümde ise sadece 3 sondaj çukuru ile lokal
olarak incelenmiştir. Bu alanda görsel ve bilimsel bir
bütünlük oluşturmak amacı ile 2011 yılı çalışma alanlarından birisi olarak “Roma Agorası“ ele alınmıştır.
Agora’nın kuzey kanadındaki kazılmamış alanlar, daha
önceki sondaj çukurlarını da içerek şekilde 4x4 m.
boyutlarında 25 alana ayrılmış, bunlardan 13 alanın kazı
çalışması tamamlanmıştır (Res. 1). Çalışmalar sırasında
alt zemin kotu olarak agoranın galeri ve dükkân yürüme
zeminleri göz önüne alınmış; kazılar sırasında agoranın
kuzey kanadının, özellikle kuzey batı yarısının Erken
Hıristiyanlık Dönemi’nden itibaren tahrip edilerek Roma
Dönemi’ndeki yapısallığını büyük oranda yitirdiği gözlemlenmiş, galeriler ve dükkanlar yerine küçük ve özensiz mekânlardan oluşan atölyelerin varlığı ile karşılaşılmıştır. Alanda çok sayıda seramik parçası, Helenistik,
Roma ve Bizans dönemlerine ait sikkeler, Roma
Dönemi’ne ait mimari parçalar ile Erken Bizans
Dönemi’ne ait pişmiş toprak sürahiler ve in situ konumda iki büyük dinos ele geçmiştir.
Aerial Photography
The need for aerial photographs of the city for scientific
and technical work arose. This need was supplied at the
beginning and end of the campaign, and a comprehensive archive was formed.
Excavations
As mentioned above, vegetation was cleaned as an initial and ongoing task in the work areas. Due to lack of
an excavation house, the size of the excavation team
had to be limited, thus excavations were conducted only
in three areas.
1. Roman Agora (H. Kökmen – S. Budak)
One of the three agoras of the city (called the “Roman
Agora” by the former team), this area and its surrounding
structures had only been investigated irregularly and
partially in the preceding campaigns. In the north wing
an area had been excavated in the northeast; the remaining area was investigated only in three soundings. In
order to attain a visual and scientific unity, this area was
54
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Res. 2 Likya Yapısı
Res. 3 Likya Yapısı
Fig. 2 Lycian Building
Fig. 3 Lycian Building
2. Likya Yapısı (M. Yıldız)
chosen as one of the work areas in 2011. The unexcavated areas in the north wing were divided into twentyfive grid squares measuring 4x4 m. These encompassed
the former soundings, and excavation was completed in
thirteen of them (Fig. 1). In the course of work the walking level of the gallery and shops was taken as the bottom floor level. It was observed that the north wing of
the agora, particularly the western part, was destroyed in
the early Christian period, thus losing its Roman period
monumentality. The galleries and shops were occupied
by workshops comprising small and careless units. Small
finds include numerous potsherds, coins of the
Hellenistic, Roman and Byzantine periods, architectural
fragments of the Roman period, terra cotta jugs of the
early Byzantine period as well as two large dinoi uncovered in situ.
Kent merkezindeki konut alanı içerisinde, polygonal ve
isodom teknikte örülen duvarları kısmen sağlam olarak
günümüze ulaşan Klasik Dönem’in önemli bir yapısı yer
almaktadır (Res. 2-3). Kazısı sonrası ayağa kaldırılacak
taş ve ahşap unsurları ile bilimsel, teknik ve görsel
anlamda önemli ve etkileyici sonuçlar ortaya koyacak
olan 17x18,50 m. boyutlarındaki yapıdaki çalışmalara
2011 sezonunda başlanılmıştır. Kapsamlı bitki temizliği
öncesi algılanamayan yapının temizlenmesi sonrası
kuzeydoğu köşe ve doğu duvarında olmak üzere 2 alanda kazı çalışmaları gerçekleştirilerek, anakaya düzeyine
kadar inilmiştir. Dışta uzunlukları 2 m.’yi aşan iri bloklardan oluşan 1,20 m. kalınlığındaki duvarların, içte
yüzeyleri sıvanacak şekilde küçük düzensiz taşlardan
örüldüğü, yapının Roma ve Bizans dönemlerinde onarımlar ile kullanımının sürdüğü tespit edilmiştir. Güney
yönden 13 m. uzunluğunda uzun bir rampaya sahip
yapı anlaşıldığı kadarı üst katı ahşap konstrüksiyona
sahip iki kattan oluşmakta, güneye yönelik cephesinde
ise 3 m. derinliğinde bir sundurma içermekte idi.
2. Lycian Structure (M. Yıldız)
An important building of the Classical period, with its
polygonal and isodomic walls partially intact, stands
within the residential area in the city centre (Figs. 2-3).
In 2011 work was initiated in this building that measures
17x18.50 m. After excavation, its anastylosis will certainly yield important and impressive scientific, technical and visual results. The building could not be perceived before the cleaning of vegetation; after cleaning,
excavations were done at two points – at the northeast
corner and on the east wall – reaching the bedrock. The
1.20 m. thick walls are built with large blocks over 2 m.
long on the outside, and small irregular stones are plastered over on the inside. The building remained in use in
the Roman and Byzantine periods with repairs. The
building has a ramp 13 m. long on the south side, was
two-storeyed with a timber upper floor and had a lean-to
roof 3 m. deep on the south façade.
3. Nereidler Anıtı (N. Yıldırım)
Ksanthos’un şüphesiz en önemli anıtlarından biridir.
Ancak, bazı mimari ve plastik donanımının yurt dışına
götürülmesi ve mevcut mimari yapısının incelenip
yayınlanması sonrası özellikle kazısı ve çevre düzenlemesi açısından kentin en fazla ihmal edilen anıtı da
olmuştur. Gelecek yıllarda alandaki mevcut mimari
malzeme yanında British Museum’da bulunan diğer parçalarının en azından nitelikli kopyalarının edinilerek
anıtın yerinde ayağa kaldırılması amaçlanmaktadır. Bu
süreçte öncelikle anıtın çevresindeki terasın ve güney
yamaçlarının kazılarak anıta ait mimari ve bezeksel elemanlarının saptanması hedeflenmiş, kapsamlı bir bitki
55
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Res. 5
Nereidler Anıtı,
yukarı teras
Res. 4
Nereidler Anıtı
Fig. 5
Nereid Monument,
upper terrace
Fig. 4
Nereid Monument
3. The Nereid Monument (N. Yıldırım)
temizliği sonrasında, üst terasın yaklaşık % 50’lik bölümünün kazı ve temizlik çalışması tamamlanmıştır (Res.
4-5). Terasın Erken Hıristiyanlık Dönemi ile birlikte
tamamen atölyelere dönüştürüldüğü, mimari düzenlemeler ve sikke buluntuları ile saptanabilmiştir.
Certainly the Nereid Monument is one of the most
important monuments of the city. However, following
the removal of its architectural and sculptural pieces
abroad and the publication of its extant architecture, it
became one of the most neglected monuments. In addition to the extant architectural fragments in situ, finequality replicas of the pieces at the British Museum will
be sought to make an anastylosis on site. For this purpose, we aimed to excavate the terrace on which the
monument stands as well as the south slopes in order to
uncover any architectural remains or decorative pieces.
After the extensive vegetation was first cleaned, the
cleaning and excavation of approximately half of the
upper terrace was completed (Figs. 4-5). Architectural
arrangements and coin finds show that the terrace was
transformed to workshops in the early Christian period.
İyileştirme Çalışmaları
1. Doğu Bazilikası: Yapıda gerçekleştirilen gözlemlerde
büyük oranda korunmuş olan mozaikli alanların üzerinin koruma ilke ve yöntemlerine aykırı olarak kısmen
sera naylonu ile kapatıldığı, bunun altına ince kum,
üzerine ise çakıl serildiği gözlemlenmiştir (Res. 6). Bu
katmanların kaldırılması sonrasında ise mozaikler üzerinde konservasyon olarak tanımlanamayacak yanlış ve
kötü bir uygulama gerçekleştirildiği, mozaiklerin genel
olarak çimento kullanılarak ve özensizce sağlamlaştırıldığı görülmüştür. Bu amaçla, 2011 yılı içerisinde öncelikle tüm mozaiklerin üzerileri açılarak temizlikleri
yüzey koruma işlemleri gerçekleştirilmiştir. Bu sırada
orta nef mozaiklerinde kullanılan çimento uygulamalar
tamamen uzaklaştırılarak, bu alandaki mozaiklerin
dolgu ve enjeksiyonları yapılarak kapsamlı bir onarımı
gerçekleştirilmiş (Res. 7), üzerileri sadece geotekstil
ve ince bir çakıl katmanı kullanılarak ile yeniden kapatılmıştır. Çimento kullanılan benzer yanlış uygula­ma­
nın yapının çevre duvarlarında da gerçekleştiği
görülmektedir. Bu yüzeylerin tamamında çimento uygulamaları temizlenmiş, özellikle kuzey duvarda görülen
yıkılmalar sağlamlaştırılmıştır.
Improvement Work
1. East Basilica: An examination of the East Basilica
revealed that the mosaic paved area, which has survived
to a great extent, was covered in part with fine sand,
then with greenhouse plastic sheets, and a layer of pebbles on top, which is an unacceptable method of conservation (Fig. 6). Following the removal of these layers, it
was seen that the mosaics had undergone an incorrect
and poor process of reinforcement with cement, which
cannot be considered “conservation”. Thus, in 2011 all
the mosaics were exposed, cleaned and their surfaces
56
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Res. 6 Doğu Bazilikası
Res. 7 Doğu Bazilikası, orta nef
Fig. 6 East Basilica
Fig. 7 East Basilica, nave
2. Harpy Anıtı Önü: Kentin en yoğun ziyaret edilen
alanı olan Harpy Anıtı ile tiyatro arasında kalan bölümde
yer alan 0,83x2,20 m. genişliğindeki bir mezar yapısı,
kazısı sonrasında üzerindeki monolith bir sütun ile kade­
rine terk edilmiştir. Sergilemeye yönelik bir düzenlemenin
gerçekleştirilmediği alanın mevcut durumu hoş olmayan
bir görüntü içermekte idi ve aynı zamanda dikkatsiz
ziyaretçiler için potansiyel bir tehlike oluşturmakta idi.
2011 yılı çalışmalarında mezar üzerinde yer alan sütun
kenara alınmış anıt içerisinde biriken çöpler temizlenmiş; sonrasında agoranın güne­yindeki kilisenin apsisinde depolanmış olan yığıntıdan alınan ince kumla doldurularak ziyaretçilerin geçişindeki engel kaldırılmıştır.
were applied with protective measures. All the cement
applications in the nave were removed; the mosaics
were filled and injected appropriately, thus attaining an
extensive repair (Fig. 7). Then they were covered with
geotextile and a thin layer of pebbles. The same type of
wrong treatment using cement has also been observed
on the outer walls of the structure. All the cement treatments were removed, and deterioration, particularly in
the north wall, was reinforced.
2. The Area by the Harpy Monument: In the most
intensively visited part of the city between the theatre
and the Harpy monument there is a tomb structure
measuring 0.83x2.20 m. Following its excavation, it was
abandoned together and left with a monolithic column
on its top. The condition of the area, which was never
prepared for display purposes, was not pleasing to the
eyes and posed a threat to careless visitors. In 2011 the
column on top was moved to the side, accumulated
garbage was removed, and the area was filled with fine
sand taken from the apse of the church in the agora, thus
facilitating access by visitors.
3. Tiyatro Girişi: Tiyatro doğudaki girişinin kuzeydoğusunda 2,80 m. yüksekliğinde, 1,70 m. genişliğinde ve
5 m. uzunluğunda Bizans Dönemi bir dolgu katmanı
bulunmakta idi. Tiyatronun dolgu katmanından arındırılması sırasında, en üst seviyesinde bir sıra blok dizisinden oluşan bir duvar uzantısı içermesi nedeniyle bırakılan bu katman, üzerindeki blok dizisinin kısmen çökmesi sonucu bilimsel anlam ve niteliğini kaybetmiş, görsel
kirlilik ve teknik risk olarak 2011 yılı çalışmalarına kadar
varlığını sürdürmüştür. Alanın düzenlenmesi çalışmaları
kapsamında, yer yer yıkılarak niteliğini kaybetmiş olan
dolgunun toprağı bilimsel bir kazı süreci sonrasında
kaldırılmıştır. Bu alandaki çevre düzenleme çalışmalarına 2012 yılı kazı sezonunda devam edilecektir.
3. Entrance to the Theatre: Northeast of the east
entrance to the theatre was a Byzantine deposit 2.80 m.
thick, 1.70 m. wide and 5 m. long. During the removal
of this deposit, left because of the presence of a wall
extension comprising a course of blocks on the top, the
concerned wall segment had collapsed partially.
Although the deposit had lost its scientific value, it continued to be a visual impurity and technical risk until
2011. As part of the site preparation, this deposit was
removed by scientific excavation. Landscaping and
arrangement work will continue in this area in 2012.
4. Güney Kapı: Günümüzde kolaylıkla algılanan iki
farklı evresine ait kalıntılar ile kentin güney yönden girişini oluşturan geçenek, 90’lı yıllarda antik kentin dışına
uzanan bölümünde kısmen kazılmış ve büyük oranda
korunan kireçtaşı zemin plakaları ortaya çıkarılmıştır.
Ancak, modern yol seviyesinden yaklaşık 3 m. düşük bir
kotta ve gevşek toprak katmanından oluşan bir yamaç
4. South Gate: This gate with two easily discernible
construction phases constitutes the city entrance from
57
KAZI RAPORLARI
EXCAVATION REPORTS
Res. 8
Güney Kapı
Fig. 8
South City Gate
Res. 9 “Dansözler Lahdi”
Fig. 9 “Sarcophagus of the Dancers”
eteğinde yer alan kapı açıklığı ve kaplamalı yol düzenli
olarak yukarıdan toprak akışına maruz kalmıştır.
Zamanla biriken akıntı, kentin bu yöndeki anıtsal girişinin zemin kaplaması ile birlikte algılanmasını engellemiştir. Özellikle ziyaretçiler açısından büyük önem
taşıyan bütünlüğün tekrar sergilenmesi amacıyla, daha
önceki yıllarda dar bir kapsamda açılan kaplama plakaları yaklaşık 2 m. genişlikte ve 15 m. uzunlukta tekrar
ortaya çıkarılmıştır (Res. 8).
the south. It was excavated in 1990s in the area that
extends outside the city, and its limestone flooring,
largely preserved, was exposed. However, the gate lies
3 m. below the modern road level and in a loose earth
fabric sloping down, so it has been exposed to earth
washing down from higher elevations regularly. This
earthen wash concealed the features of the gate. In order
to show its visual unity for visitors, the flooring was
uncovered in a 2x15 m. area (Fig. 8).
5. “Dansözler Lahdi”: Ksanthos’un en önemli mezar
anıtlarından biri olan bu lahit, kentin tüm konuklar tarafından ziyaret edilmektedir. Kazısı yapıldıktan sonra
çukurlaşan ortamında çevre düzenlemesi yapılmadan
bırakılması, bir süre sonra anıt etrafında düzensiz bir
toprak dolgunun oluşmasına neden olmuştur. 2011 yılı
çalışmaları sırasında anıt etrafındaki akan toprak yığınları temizlendikten sonra, her yönünde yaklaşık 1,50 m.
genişliğinde boşluklar oluşturulmuş ve yeni toprak akışını engellemek amacıyla yüksekliği arazinin eğimli yapısı
nedeniyle 0,50-1 m. arası değişen kuru duvarla çevrelenmiştir (Res. 9).
5. “Sarcophagus of the Dancers”: One of the most
important monumental tombs of the city, this sarcophagus is visited by all visitors to the site. As the excavated
area around it was abandoned without any arrangement,
it was filled with irregular earth deposit. This deposit was
removed in 2011, a gap of 1.50 m. on each side was
created and a dry wall of 0.50 to 1 m. in height was built
in order to prevent a further earth slide there (Fig. 9).
6. Fences within the City: Fences within the city were
removed with the contributions of the Antalya Museum
and placed in the depot courtyard.
6. Kent İçi Çitler: Bu çalışma sezonunda Antalya
Müzesi’nin katkıları ile kent içinde uzanan çitler sökülmüştür ve malzeme kazı deposu avlusuna taşınmıştır.
58