2009-Q1 - Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

TÜRKİYE ELEKTRONİK HABERLEŞME SEKTÖRÜ
Üç Aylık Pazar Verileri Raporu
2009 Yılı 1. Çeyrek
Ocak-Şubat-Mart
Sektörel Araştırma ve Stratejiler
Dairesi Başkanlığı
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
Temmuz 2009, Ankara
İÇİNDEKİLER
1
GENEL PAZAR VERİLERİ ............................................................................................. 1
1.1 YETKİLENDİRİLMİŞ İŞLETMECİ SAYILARI ................................................................................ 1
1.2 İŞLETMECİ GELİRLERİ VE KÂRLARI........................................................................................ 2
1.3 İŞLETMECİ YATIRIMLARI .................................................................................................... 2
1.4 TOPLAM TRAFİK .............................................................................................................. 3
1.5 İSTİHDAM ....................................................................................................................... 7
2
SABİT PAZAR VERİLERİ .............................................................................................. 8
2.1 ABONE SAYILARI .............................................................................................................. 8
2.2 SABİT PAZARDA YATIRIM .................................................................................................. 9
2.3 SABİT PAZARDA TRAFİK HACMİ ........................................................................................ 10
2.4 UMTH ........................................................................................................................ 11
3
İNTERNET VE GENİŞBANT VERİLERİ ......................................................................... 18
3.1 İNTERNET ABONE SAYILARI .............................................................................................. 18
4
MOBİL PAZAR VERİLERİ........................................................................................... 24
4.1 ABONE SAYISI VE PENETRASYON ...................................................................................... 24
4.2 MOBİL ABONE PROFİLİ ................................................................................................... 26
4.3 MOBİL TRAFİK HACMİ .................................................................................................... 29
4.4 MOBİL GELİR ................................................................................................................ 33
4.5 MOBİL YATIRIM ............................................................................................................ 37
5
ALTYAPI, KABLO VE DİĞER HİZMETLER .................................................................... 39
6
SONUÇ.................................................................................................................... 41
i
ŞEKİLLER LİSTESİ
ŞEKİL 1‐1 TOPLAM YILLIK ARAMA TRAFİK MİKTARLARI ....................................................................... 4
ŞEKİL 1‐2 TOPLAM ÜÇ AYLIK ARAMA TRAFİK MİKTARLARI .................................................................. 5
ŞEKİL 1‐3 TRAFİK DAĞILIMI (%) ...................................................................................................... 6
ŞEKİL 1‐4 TRAFİK DAĞILIMI (MİLYON DAKİKA) ................................................................................... 6
ŞEKİL 1‐5 İSTİHDAM MİKTARI ......................................................................................................... 7
ŞEKİL 2‐1 SABİT ABONE SAYISI VE PENETRASYON ............................................................................... 8
ŞEKİL 2‐2 TARİFE PAKETLERİNE GÖRE SABİT TELEFON ABONE YÜZDELERİ............................................... 9
ŞEKİL 2‐3 TT.’NİN YATIRIMLARI (MİLYON TL) .................................................................................. 10
ŞEKİL 2‐4 TÜRK TELEKOM TRAFİK DAĞILIMI (%) .............................................................................. 11
ŞEKİL 2‐5 UMTH – TT ÇAĞRI BAŞLATMA (ŞEHİRLERARASI) TRAFİĞİ KIYASLAMASI ................................ 12
ŞEKİL 2‐6 UMTH – TT ÇAĞRI BAŞLATMA (MOBİLE DOĞRU) TRAFİĞİ KIYASLAMASI ............................... 13
ŞEKİL 2‐7 UMTH – TT ÇAĞRI BAŞLATMA (YURTDIŞINA DOĞRU) TRAFİĞİ KIYASLAMASI.......................... 13
ŞEKİL 2‐8 UMTH – TT SABİTTE SONLANDIRILAN ULUSLARARASI ÇAĞRI TRAFİĞİ KIYASLAMASI ................ 14
ŞEKİL 2‐9 UMTH – TT MOBİLDE SONLANDIRILAN ULUSLARARASASI ÇAĞRI TRAFİĞİ KIYASLAMASI .......... 15
ŞEKİL 2‐10 UMTH‐TT SABİTTEN BAŞLATILAN TOPLAM TRAFİKTEKİ PAYLARI ........................................ 15
ŞEKİL 2‐11 UMTH‐TT İLGİLİ HİZMET GELİRLERİNE GÖRE PAZAR PAYLARI, (%) .................................... 16
ŞEKİL 2‐12 UMTH‐TT TELEFON HİZMETLERİ GELİRLERİNE GÖRE PAZAR PAYLARI, (%) ......................... 17
ŞEKİL 3‐1 ADSL ABONE SAYISI ..................................................................................................... 19
ŞEKİL 3‐2 TÜRKİYE VE AB ORTALAMA İNTERNET BAĞLANTI ÇEŞİDİ YÜZDELERİ ..................................... 20
ŞEKİL 3‐3 HIZLARA GÖRE ADSL ABONELERİN DAĞILIMI .................................................................... 20
ŞEKİL 3‐4 GENİŞBANT ABONELERİN İŞLETMECİ BAZINDA DAĞILIMI, (%) ............................................... 21
ŞEKİL 3‐5 BAZI AB ÜLKELERİ VE TÜRKİYE’DE PERAKENDE GENİŞBANT HİZMETLERİNDEKİ PAYLAR, (%) ...... 22
ŞEKİL 3‐6 TÜRKİYE VE BAZI AB ÜLKELERİNİN NÜFUSA GÖRE GENİŞBANT PENETRASYON ORANLARI ......... 23
ŞEKİL 3‐7 TÜRKİYE VE BAZI AB ÜLKELERİNİN HANEHALKINA GÖRE GENİŞBANT PENETRASYON ORANLARI . 23
ŞEKİL 4‐1 MOBİL ABONE SAYISI VE PENETRASYON ........................................................................... 24
ŞEKİL 4‐2 TÜRKİYE VE BAZI AVRUPA ÜLKELERİNİN MOBİL PENETRASYON ORANLARI, (%) ....................... 25
ŞEKİL 4‐3 YILLARA GÖRE TÜRKİYE VE AB ÜLKELERİ MOBİL PENETRASYON ORANLARI, (%) ..................... 25
ŞEKİL 4‐4 ÖN ÖDEMELİ VE FATURALI MOBİL ABONE ORANLARI ........................................................ 26
ŞEKİL 4‐5 BAZI AVRUPA ÜLKELERINDE ÖN ÖDEMELI/FATURALI ABONELERIN DAĞILIMI.......................... 27
ii
ŞEKİL 4‐6 İŞLETMECİ BAZINDA TOPLAM ABONE SAYILARI ................................................................. 27
ŞEKİL 4‐7 GSM İŞLETMECİLERİ ABONE SAYISINA GÖRE PAZAR PAYLARI, (%) ........................................ 28
ŞEKİL 4‐8 İŞLETMECİ BAZINDA ÖN ÖDEMELİ / FATURALI ABONELERİN DAĞILIMI, (%) .......................... 29
ŞEKİL 4‐9 GSM İŞLETMECİLERİN DÖNEMLERE GÖRE TOPLAM TRAFİK MİKTARLARI ................................ 29
ŞEKİL 4‐10 GSM İŞLETMECİLERİ TRAFİĞE GÖRE PAZAR PAYLARI, (%) ................................................. 30
ŞEKİL 4‐11 MOBİL TRAFİK DAĞILIMI, (%) ....................................................................................... 31
ŞEKİL 4‐12 DÖNEMLERE GÖRE MOBİL SMS VE MMS MİKTARI (MİLYON ADET) ................................... 31
ŞEKİL 4‐13 İŞLETMECİ BAZINDA SMS SAYISI, (MİLYAR ADET) ............................................................. 32
ŞEKİL 4‐14 İŞLETMECİ BAZINDA MMS SAYISI, (MİLYON ADET) ........................................................... 33
ŞEKİL 4‐15 YILLAR İTİBARİYLE MOBİL TELEKOMÜNİKASYON HİZMETLERİNDEN ELDE EDİLEN GELİR ........... 33
ŞEKİL 4‐16 MOBİL GELİR DAĞILIMI ............................................................................................... 34
ŞEKİL 4‐17 ARPU (ABONE BAŞINA AYLIK GELİR, TL) ......................................................................... 35
ŞEKİL 4‐18 MOU DEĞERLERİ, (DAKİKA) .......................................................................................... 36
ŞEKİL 4‐19 YILLIK MOBİL YATIRIM (MİLYON TL) .............................................................................. 37
ŞEKİL 4‐20 ÜÇ AYLIK MOBİL YATIRIM DEĞERLERİ (MİLYON TL) ......................................................... 38
ŞEKİL 4‐21 YILLIK MOBİL YATIRIM (MİLYON TL) .............................................................................. 38
ŞEKİL 5‐1 TÜRKİYE’DEKİ KABLO İNTERNET ABONE SAYISI ................................................................... 40
iii
ÇİZELGELER LİSTESİ
ÇİZELGE 1‐1 YETKİLENDİRİLMİŞ İŞLETMECİ SAYILARI............................................................................ 1
ÇİZELGE 1‐2 TELEKOMÜNİKASYON GELİRLERİ (YILLIK NET SATIŞ GELİRLERİ) ............................................ 2
ÇİZELGE 1‐3 TOPLAM YILLIK YATIRIM200......................................................................................... 3
ÇİZELGE 1‐4 AB VE TÜRKİYE’DE YERLEŞİK VE ALTERNATİF İŞLETMECİLERİN YATIRIM/GELİR ORANLARI ........ 3
ÇİZELGE 3‐1 İNTERNET ABONE SAYILARI ......................................................................................... 18
ÇİZELGE 4‐1 AB MOU KIYASLAMASI .............................................................................................. 36
iv
1
Genel Pazar Verileri
Bu rapor, Türkiye elektronik haberleşme sektöründe faaliyet gösteren
işletmecilerin Kurumumuza belirli periyotlarla göndermiş oldukları veriler
esas alınarak hazırlanmıştır. Raporda 2009 yılı birinci üç aylık dönemine
(Ocak-Şubat-Mart) ait veriler önceki dönemler ile kıyaslamalı olarak
incelenmektedir.
1.1 Yetkilendirilmiş İşletmeci Sayıları
2008 yılı sonu itibariyle 259 olan yetkilendirilmiş işletmeci sayısı, 2009
birinci üç aylık dönem itibariyle 257’dir. Çizelge 1-1’de yetkilendirilmiş
işletmecilerin sunulan hizmetlere göre dağılımına yer verilmektedir.
Çizelge 1-1 Yetkilendirilmiş İşletmeci Sayıları
İşletmeci
Sayısı
Yetkilendirme Türü
Hizmetler
Görev Sözleşmesi
Uydu ve Kablo TV Hizmetleri
GSM PAN Avrupa Mobil Telefon Sisteminin Kurulması
ve İşletilmesi
Çeşitli Telekomünikasyon Hizmetleri
1
Uydu Telekomünikasyon Hizmeti
20
Uydu Platform Hizmeti
2
GMPCS Mobil Telefon Hizmeti
5
Karasal Hatlar Üzerinden Veri İletim Hizmeti
24
Ortak Kullanımlı Telsiz Hizmeti
54
Uzak Mesafe Telefon Hizmeti
32
Altyapı İşletmeciliği Hizmeti
16
Kablo Platform Hizmeti
5
Rehberlik Hizmeti İşletmecileri
8
Kablolu ve Kablosuz İnternet Servis Sağlayıcılığı
Hizmeti
86
İmtiyaz Sözleşmesi
2. Tip
Telekomünikasyon
Ruhsatı
Genel izin
TOPLAM
3
1
257
*10 Mayıs 2009 tarihi itibariyle Yetkilendirme türleri “Bildirim” ve “Kullanım Hakkı” esasına
göre sınıflandırılmaya başlanmış olup, Çizelge 1-1, 2009 yılı ikinci üç aylık döneminde bu
sınıflandırmaya göre düzenlenecektir.
1
1.2 İşletmeci Gelirleri
Telekomünikasyon sektöründe toplam gelirlerin yıllar itibariyle gelişimine
bakıldığında özellikle mobil telekomünikasyon hizmetlerinden elde edilen
gelirler başta olmak üzere artış yaşandığı görülmektedir. Çizelge 1-2’de
sabit ve mobil işletmecilerin 2004 yılından itibaren kesinleşmiş yıllık net
satış gelir bilgilerine yer verilmektedir. 2008 yılında 20,4 milyar TL’ye
yaklaşan toplam net satış gelirleri 2007 yılına göre %5,7 oranında artmıştır.
Çizelge 1-2 Telekomünikasyon Gelirleri (Yıllık Net Satış Gelirleri)
Net satış
(TL)
2004
2005
2006
2007
2008
T.Telekom
6.581.230.000
7.410.569.000
7.103.207.243
7.524.286.818
7.734.891.747
Turkcell
4.993.461.000
5.858.383.080
6.417.661.108
7.483.035.848
8.016.051.327
Vodafone
1.015.000.000
1.413.023.000
1.380.263.980
2.614.000.000
2.633.828.191
Avea
691.016.292
1.065.827.838
1.239.577.125
1.655.490.115
1.973.025.289
TOPLAM 13.280.707.292 15.747.802.918 16.140.709.456 19.276.812.781 20.357.796.554
*İşletmecilerin Kurumumuza gönderdiği kesinleşmiş yıllık gelir tabloları dikkate alınarak
hazırlanmıştır.
1.3 İşletmeci Yatırımları
Çizelge 1-3’te ve Türk Telekom ve GSM işletmecilerinin 2004-2008 yılları
arasındaki toplam yıllık yatırım miktarlarına yer verilmektedir. 2008 yılı
sonunda bir önceki yıla kıyasla Türk Telekom’un ve Turkcell’in yatırımlarını
%33 oranında artırdıkları görülmektedir. Avea’nın 2008 yatırım miktarı bir
önceki yıla göre %497 oranında, Vodafone’un 2008 yılı yatırım miktarı ise
bir önceki yıla göre %17 oranında artmıştır. Söz konusu işletmecilerin
yatırımlarının toplamının yıllık artış oranı %60,5 olarak gerçekleşmiştir.
2
Çizelge 1-3 Toplam Yıllık Yatırım200
Yatırım (TL)
2004
2005
2006
2007
2008
T.Telekom
525.992.190
470.532.065
554.475.627
Turkcell
683.479.000
983.456.000
812.968.000
904.261.000
1.199.627.179
Vodafone
40.288.847
109.755.958
502.452.516
380.979.959
446.725.928
Avea
224.011.979
350.000.000
593.302.533
160.257.254
958.236.891
TOPLAM
1.473.772.016
1.033.192.969 1.375.310.179
1.913.744.023 2.463.198.676 2.478.691.182 3.979.900.177
Çizelge 1-4’te AB ülkelerinde ve Türkiye’de yerleşik işletmeci ve alternatif
işletmecilerin ortalama yatırım/gelir oranlarına yer verilmiştir. Türkiye’de
yerleşik işletmecinin (Türk Telekom) yatırım/gelir oranı %17,8 olup, AB
yerleşik işletmecileri ortalama yatırım/gelir oranı %13,5’tir. Türkiye’de aynı
oran alternatif işletmeciler için %46,3 iken, AB alternatif işletmecileri için ise
%25’tir.
Çizelge 1-4 AB ve Türkiye’de Yerleşik ve Alternatif İşletmecilerin Yatırım/Gelir
Oranları
Yatırım/Gelir
(%)
AB
Türkiye
Yerleşik
İşletmeci
13,5
17,8
Alternatif
25,0
46,3
İşletmeciler
* Kaynak: AB 13. İzleme Raporu
**AB verileri 2007, Türkiye verileri 2008 itibariyledir.
1.4 Toplam Trafik
Şekil 1-1’de ve Şekil 1-2’de Türkiye elektronik haberleşme pazarında sabit
ve mobil işletmecilerin oluşturduğu toplam trafik miktarına ve dağılımına yer
verilmektedir. Şekil 1-1’de 2004 yılından itibaren yıllık trafik miktarlarına
bakıldığında, toplam trafiğin durağan bir trend izlediği, ancak 2008 yılında
artışa geçtiği görülmektedir. Diğer taraftan, toplam trafiğin dağılımına
3
bakıldığında yıllar itibariyle mobil arama trafik miktarı artarken sabit arama
trafik miktarının düştüğü görülmektedir. 2008 yılında, bir önceki yıla göre
toplam trafik miktarı %14 artarak 103 milyar dakikayı geçerken, bu trafik
miktarının yaklaşık %72’sini mobil trafik oluşturmaktadır.
Şekil 1-1 Toplam Yıllık Arama Trafik Miktarları
Trafik Miktarı (Milyar dak.)
120,0
100,0
28,8
80,0
60,0
53,1
38,5
33,2
Sabit
65,2
Mobil
40,0
74,9
20,0
37,3
48,1
57,7
20,3
0,0
2004
2005
2006
2007
2008
Şekil 1-2’de 2008 yılı başından itibaren üçer aylık dönemler halinde trafik
miktarlarına bakıldığında, yıllara göre arama trafik miktarında olduğu gibi,
mobil trafikteki artış ve sabit trafikteki azalış dikkat çekmektedir. 2009 yılı ilk
üç aylık dönemde toplam mobil trafik miktarı 22,9 milyar dakika olurken,
sabit trafik miktarı ise 6,3 milyar dakika olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki üç
aylık döneme göre mobil arama trafik miktarı %2 artarken, sabit arama trafik
miktarı %4 azalmıştır.
4
Şekil 1-2 Toplam Üç Aylık Arama Trafik Miktarları
Trafik Miktarı (Milyar dak.)
35,0
30,0
25,0
20,0
7,1
6,6
6,3
7,5
7,5
Sabit
15,0
10,0
5,0
17,0
14,6
20,8
22,5
22,9
2008-3
2008-4
2009-1
Mobil
0,0
2008-1
2008-2
Şekil 1-3 ve Şekil 1-4’te Türkiye telekomünikasyon pazarında sabit ve mobil
işletmecilerin oluşturduğu trafiğin yönlere göre dağılımı üçer aylık dönemler
halinde kıyaslanmaktadır. Şekilde görüleceği üzere, trafiğin büyük bir
kısımını (%75,5) mobilden mobile trafik oluşturmaktadır. Söz konusu trafik
mobil işletmecilerin kendi şebekelerinde gerçekleşen ve aynı zamanda
diğer şebekelere doğru yapılan aramalardan oluşmaktadır. Toplam arama
trafiği üçer aylık dönemler itibariyle kıyaslandığında mobilden mobile arama
trafik payının arttığı, sabitten sabite telefon trafiğinin toplam içindeki payının
ise azaldığı görülmektedir.
5
Şekil 1-3 Trafik Dağılımı (%)
2009-1
75,5
2,9
19,0
2,7
2008-4
75,1
2,3
19,7
2,9
2008-3
72,0
2008-2
2,5
66,7
2008-1
22,0
2,5
63,5
26,9
2,4
30,3
3,6
3,9
3,8
2007-4
61,7
2,6
31,4
4,3
2007-3
62,1
2,7
30,8
4,4
2007-2
62,5
2,5
31,1
4,0
2007-1
57,0
0%
2,6
36,6
3,8
20%
40%
60%
80%
100%
Mobil‐mobil
Mobil‐diğer
Sabit‐sabit
Sabit‐diğer
2009 yılı birinci üç aylık dönemde mobilden mobile trafik miktarı bir önceki
yılın aynı dönemine göre %57 artarken, sabitten sabite arama trafik miktarı
ise %17 azalmıştır.
Şekil 1-4 Trafik Dağılımı (milyon dakika)
2009-1
22.071
847
5.542
778
2008-4
21.808
670
5.721
831
2008-3
20.139
2008-2
690
16.345
2008-1
613
14.070
532
6.142
6.603
6.711
1.007
946
835
2007-4
13.506
577
6.866
932
2007-3
14.550
630
7.203
1.036
2007-2
15.225
602
7.575
976
2007-1
12.092
0%
20%
Mobil‐mobil
548
40%
Mobil‐diğer
7.755
60%
80%
Sabit‐sabit
Sabit‐diğer
816
100%
6
1.5 İstihdam
Şekil 1-5’te 2003 yılından bu yana yıllar itibariyle Türk Telekom, GSM
İşletmecileri ve UMTH İşletmecilerinin istihdam ettiği çalışan sayılarına yer
verilmektedir. 2003 yılında 61.219 kişinin istihdam edildiği Türk Telekom’da
bu rakam 2008 yılında %51’lik azalmayla 29.769’a düşmüştür. Ancak bu
düşüşe rağmen sektördeki işletmeciler içerisinde en fazla istihdam sağlayan
işletmecinin Türk Telekom olduğu görülmektedir. GSM işletmecilerinin 2008
yılında sağladığı istihdam 7.100 olurken, 2003 yılına göre %47’lik artış
sağlanmıştır.
Şekil 1-5 İstihdam Miktarı
70.000
60.000
4.840
5.187
953
6.244
İstihdam
50.000
737
6.674
40.000
30.000
61.219
1.094
7.124
1.065
7.100
55.794
51.737
20.000
40.647
37.035
29.769
10.000
0
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Yıl
UMTH İşletmecileri
GSM
Türk Telekom
7
2
Sabit Pazar Verileri
2.1 Abone Sayıları
Sabit hat penetrasyonunun, mobil telefon kullanımındaki artışın da etkisiyle
düşme eğiliminde olduğu görülmektedir. 2008 yılı sonu itibariyle yaklaşık
17,3 milyon sabit telefon abonesi bulunan Türkiye’de penetrasyon oranı
yaklaşık %24,1 seviyelerine düşmüştür (Şekil 2-1). Bununla birlikte
Türkiye’de ortalama hanehalkı büyüklüğünün 4,4 olduğu göz önünde
bulundurulduğunda, sabit telefon hizmetleri pazarında Türkiye’nin önemli bir
kesimine ulaşıldığını söylemek mümkündür.
Şekil 2-1 Sabit Abone Sayısı ve Penetrasyon
28,0
27,0
26,3
18
25,8
25,8
24,5
17
Milyon
26,0
24,1
24,0
16
22,0
15
14
Yüzde (%)
19
20,0
2004
2005
2006
2007
Abone sayısı
2008
2009-1
Penetrasyon
Bilindiği üzere 2004 yılında Türk Telekom, abonelerin kullanım oranlarını
temel alarak oluşturduğu yeni tarife paketlerini1 sunmaya başlamıştır. Şekil
2-2’de sabit telefon abonelerin tercih ettikleri tarife paketlerine göre
dağılımına yer verilmektedir. Bir önceki üç aylık dönemde toplam telefon
abonelerinin %50,3’ünü teşkil eden HesaplıHatt tarife paketinin 2009 yılı ilk
1
Türk Telekom 1 Ağustos 2004 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere ŞirketHatt,
KonuşkanHatt, StandartHatt, HesaplıHatt ve YazlıkHatt olmak üzere beş ayrı tarife
paketinde hizmet sunmaya başlamıştır. Türk Telekom 2008 yılı Haziran ayında tarife
paketlerine “Akşam konuşturan” ve “Uzun konuşturan”, 2009 yılı Ocak ayında da “jettvel”
tarifelerini eklemiştir.
8
üç aylık dönemi sonunda payının %49,8’e düştüğü, bir önceki üç aylık
dönemde %45,7’lik paya sahip olan StandartHatt tarife paketinin payının ise
%42,9’a düştüğü görülmektedir. Diğer tarifeleri tercih eden abonelerin
toplam içindeki payının özellikle “Akşam Konuşturan” ve “Uzun Konuşturan”
tarifelerine olan ilginin artmasıyla %7,3’e çıktığı görülmektedir.
Şekil 2-2 Tarife Paketlerine Göre Sabit Telefon Abone Yüzdeleri
2,2
2,2
2,7
4,0
7,3
51,5
51,3
51,1
50,3
49,8
46,3
46,5
46,2
45,7
42,9
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
100%
75%
50%
25%
0%
StandartHATT
HesaplıHATT
Diğer
2.2 Sabit Pazarda Yatırım
2004-2008
yılları
arasında
Türk
Telekom’un
toplam
yatırımlarının
incelendiği Şekil 2-3’te 2007 ve 2008 yıllarında yapılan yatırımdaki artış
dikkat çekmektedir. 2006 yılında yatırım miktarı 554 milyon TL iken, 2007
yılında yatırımlar 1 milyar TL’yi aşmış, 2008 yılı sonunda %33’lük artışla
1.375 milyon TL’ yi bulmuştur.
9
Şekil 2-3 TT.’nin yatırımları (milyon TL)
1.400
1.200
800
471
554
200
526
400
1.033
600
2004
2005
2006
1.375
1.000
0
2.3
2007
2008
Sabit Pazarda Trafik Hacmi
Şekil 2-4’te Türk Telekom telefon trafik miktarının dağılımına yer
verilmektedir.
Üçer
aylık
dönemlerde
trafikte
yaşanan
gelişmelerin
gösterildiği aşağıdaki şekilde şebeke içi trafiğin2 toplam içerisindeki payını
koruduğu ve %88 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Öte yandan yerleşik
işletmeci tarafından
DSL’e
yapılan yatırımlar ve genişbant
abone
sayısındaki artışa bağlı olarak dial-up trafiğinde belirgin bir düşüş
gerçekleşmiş ve toplam trafikteki payı %1’in altına düşmüştür.
2
Şehir içi ve şehirlerarası trafik
10
Şekil 2-4 Türk Telekom Trafik Dağılımı (%)
2009-1
2008-4
2008-3
2008-2
2008-1
2007-4
2007-3
2007-2
86,2
75%
80%
Şebeke içi
2.4
Uluslararası
3,5
8,8
1,0
85%
3,0
9,0
1,7
85,8
2,4
9,0
1,6
87,0
1,9
8,7
1,5
87,9
1,4
9,8
1,7
87,2
1,0
10,6
1,6
86,3
1,1
9,4
1,9
87,6
0,9
9,0
1,7
88,4
90%
Mobil
95%
100%
Dial-up
UMTH
Uzak Mesafe Telefon Hizmetleri (UMTH), işletmecilere ait her türlü
telekomünikasyon şebekesi ve altyapısı üzerinden her türlü teknolojiyi
kullanarak kullanıcılara şehirlerarası ve/veya uluslararası telefon hizmeti
sunulmasını kapsamaktadır. Başka bir ifadeyle, işletmeciler istedikleri
teknolojiyi kullanarak kullanıcılara illerarası ve uluslararası arama hizmeti
sunabilmektedir.
2004 yılında sabit ses hizmetleri pazarının serbestleşmesinin ardından
pazara yeni giren işletmecilerin durumu trafik ve gelir bilgileri ile ölçülmekte
ve incelenmektedir.
11
Şekil
2-5’te
UMTH
işletmecilerinin
ve
Türk
Telekom’un
başlattığı
3
şehirlerarası trafiğe ait payları 2007 yılı bütün olarak, 2008 ve 2009 yılları
üç aylık dönemler itibariyle karşılaştırılmaktadır. Buna göre UMTH
işletmecileri şehirlerarası arama trafiğinde pazar paylarını son bir yılda
%9’dan %12’ye çıkartırken, Türk Telekom’un pazar payı 2009 yılı birinci üç
aylık dönem itibariyle %88 olmuştur.
Şekil 2-5 UMTH – TT Çağrı Başlatma (Şehirlerarası) Trafiği Kıyaslaması
100
Yüzde (%)
80
92
91
89
89
87
88
60
TT
UMTH
40
20
8
9
11
11
13
12
0
2007
2008-1 2008-2 2008-3 2008-4 2009-1
Yıl/Dönem
Şekil 2-6’da UMTH işletmecilerinin ve Türk Telekom’un başlattığı mobile
doğru çağrı trafiğine ait payları karşılaştırılmaktadır. UMTH işletmecilerinin
2008 yılının birinci üç aylık döneminde söz konusu pazardan aldığı pay %9
iken, 2009 yılının birinci üç aylık döneminde aldıkları pay %15 olmuştur.
Türk Telekom’un pazar payı ise %91’den %85’e düşmüştür.
3
İşletmeciler (UMTH,TT) tarafından başlatılan şehirlerarası çağrılar.
12
Şekil 2-6 UMTH – TT Çağrı Başlatma (Mobile doğru) Trafiği Kıyaslaması
100
Yüzde (%)
80
88
91
89
89
85
87
60
TT
UMTH
40
20
12
9
11
11
13
15
2008-3
2008-4
2009-1
0
2007
2008-1
2008-2
Yıl/Dönem
Şekil 2-7’de UMTH işletmecilerinin ve Türk Telekom’un yurtdışına doğru
çağrı başlatma4 trafiğine ait pazar payları karşılaştırılmaktadır. 2008 yılının
ilk üç ayında söz konusu pazarın %87’sine sahip olan Türk Telekom’un payı
2009 yılı ilk üç ayında %80’e düşerken, 2008 yılının ilk çeyreğinde pazarın
%13’üne sahip olan UMTH işletmecilerinin payı 2009 ilk çeyreğinde %20’ye
yükselmiştir.
Şekil 2-7 UMTH – TT Çağrı Başlatma (Yurtdışına doğru) Trafiği Kıyaslaması
100
Yüzde (%)
80
84
87
86
88
83
80
60
TT
UMTH
40
20
16
13
14
12
2007
2008-1
2008-2
2008-3
17
20
2008-4
2009-1
0
Yıl/Dönem
4
İşletmeciler (UMTH,TT) tarafından başlatılan uluslararası çağrılar.
13
Şekil 2-8’de UMTH işletmecilerinin ve Türk Telekom’un sabit şebekelerde
sonlandırdıkları uluslararası çağrı trafiğine ait paylarına yer verilmektedir.
2009 yılı birinci üç aylık dönemi itibariyle ilgili pazarda söz konusu pazar
paylarının 2008 yılı ilk üç aylık dönemi ile kıyaslandığında değişmediği
görülmektedir.
Şekil 2-8 UMTH – TT Sabitte Sonlandırılan Uluslararası Çağrı Trafiği Kıyaslaması
80
Yüzde (%)
60
60
51
52
49
48
55
45
40
40
52
51
48
49
TT
UMTH
20
0
2007
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
Yıl/Dönem
Şekil 2-9’da UMTH işletmecilerinin ve Türk Telekom’un mobil şebekelerde
sonlandırdıkları
uluslararası
çağrı
trafiğine
ait
pazar
yüzdeleri
karşılaştırılmaktadır. UMTH işletmecilerinin söz konusu hizmetlere ilişkin
pazar payı 2008 yılı ilk çeyreğinde %51 iken 2009 yılı ilk çeyreğinde %65’e
çıkmış, Türk Telekom’un payı ise geçen yılın aynı döneminde %49 iken
%35’e gerilemiştir.
14
Şekil 2-9 UMTH – TT Mobilde Sonlandırılan Uluslararasası Çağrı Trafiği Kıyaslaması
80
Yüzde (%)
60
40
69
65
54
46
65
62
51
49
38
35
TT
35
31
UMTH
20
0
2007
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
Yıl/Dönem
Şekil 2-10’da UMTH işletmecilerinin ve Türk Telekom’un sabit şebekeler
tarafından başlatılan toplam trafik miktarındaki paylarına yer verilmektedir5.
2008 yılı ilk çeyreğinde UMTH işletmecilerinin söz konusu trafikteki payı
%2,44 iken 2009 yılı ilk çeyreğinde %3,73’e çıkmış, Türk Telekom’un payı
ise geçen yılın aynı döneminde %97,56 iken %96,27’ye gerilemiştir.
Şekil 2-10 UMTH-TT Sabitten Başlatılan Toplam Trafikteki Payları
100,00
97,35
97,56
96,68
96,64
96,35
96,27
Yüzde (%)
80,00
60,00
40,00
20,00
2,65
0,00
2007
2008-1
3,36
3,32
2,44
2008-2
TT
2008-3
3,65
2008-4
3,73
2009-1
UMTH
5
Söz konusu trafik miktarı sabitten başlayıp şehir içi, şehirlerarası, yurtdışı, mobil, dial-up
yönüne giden trafikleri içermektedir.
15
Şekil 2-11’de UMTH işletmecilerinin toplam gelirleri ile Türk Telekom’un ilgili
hizmet
gelirlerine
göre
pazar
paylarına
yer
verilmektedir6.
UMTH
işletmecilerinin ilgili hizmetlerdeki gelir bakımından 2008 yılı birinci üç aylık
dönemde pazar payları %21 olurken, 2009 yılı birinci üç aylık dönemde söz
konusu pazar payları %26’ya çıkmıştır.
Şekil 2-11 UMTH-TT İlgili Hizmet Gelirlerine Göre Pazar Payları, (%)
100%
23
21
25
27
27
26
77
79
75
73
73
74
2007
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
80%
60%
40%
20%
0%
TT
UMTH
Şekil 2-12’de UMTH işletmecilerinin toplam gelirleri ile Türk Telekom’un tüm
telefon hizmetlerine ait gelirlerine göre pazar paylarına yer verilmektedir.7
Söz konusu gelirlere göre UMTH işletmecilerinin 2008 yılı ilk çeyreğinde %6
olan pazar payının 2009 yılı ilk üç aylık döneminde %7’ye yükseldiği
görülmektedir.
6
Şekil 2.11; UMTH işletmecilerinin Kurumumuza göndermiş olduğu üçer aylık gelir bilgileri
ile Türk Telekom’un aynı dönemlerde Kurumumuza bildirmiş olduğu şehirlerarası,
uluslararası ve GSM’e giden aramalardan elde edilen gelir bilgileri kullanılarak elde
edilmiştir.
7
Türk Telekom’un şehiriçi, şehirlerarası, yurtdışı ve GSM aramaları ile sabit ücret, bağlantınakil ücretlerini içeren gelirleri kapsamaktadır.
16
Şekil 2-12 UMTH-TT Telefon Hizmetleri Gelirlerine Göre Pazar Payları, (%)
100%
6
6
8
9
8
7
94
94
92
91
92
93
2007
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
90%
80%
70%
60%
TT
UMTH
17
3
İnternet ve Genişbant Verileri
Genişbant internet erişiminde rekabet gelişmeye devam etmektedir.
Yerleşik işletmecinin ADSL ve G.SHDSL portlarının İSS’lere açılmasının
ardından, İSS’ler “yeniden satış” yöntemi ile son kullanıcılara ADSL hizmeti
sunmaya başlamıştır. Diğer taraftan, yüksek hızlı veri iletimine imkân
verecek yeteneğe kavuşturulmuş abone hattının, veri iletimi sunulmak üzere
rekabetçi işletmecilerin erişimine açılmasını ifade eden veri akış erişimi
yöntemi ile ve yerel ağın paylaşıma açılması yöntemiyle de İSS’ler Türk
Telekom’dan hizmet almaya başlamıştır.
3.1
İnternet Abone Sayıları
Çizelge 3-1’de Türkiye’deki internet abonelerinin bağlantı çeşidine göre ve
dönemlere göre sayıları ve bir önceki döneme göre toplam internet abone
sayısındaki artış yüzdeleri verilmektedir. 2009 yılı Mart sonu itibariyle
Türkiye’de 6,1 milyon internet abonesi bulunmaktadır. İnternet aboneliğinde
2009 yılının birinci üç aylık döneminde, bir önceki üç aylık döneme göre
%2’lik artış gerçekleşmiş olup, internet aboneliğinin artış hızında azalma
olduğu görülmektedir.
Çizelge 3-1 İnternet Abone Sayıları
2007
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
4.545.795
5.009.135
5.292.840
5.616.697
5.894.522
6.000.174
Kablo İnternet
41.109
43.072
48.725
57.525
67.408
80.211
ISDN
15.297
15.719
23.145
17.003
17.096
18.001
6.884
6.884
6.782
6.742
7.075
7.063
4.609.085
5.074.810
5.371.492
5.697.967
5.986.101
6.105.449
10
6
6
5
2
ADSL
Uydu
TOPLAM
(%) Artış
18
Şekil 3-1’de ADSL abone sayısının üçer aylık dönemler itibariyle gelişimine
yer verilmektedir. Bir önceki üç aylık döneme göre %1,8 oranında artan
ADSL abone sayısı 2009 yılı Mart ayı sonu itibariyle 6 milyona ulaşmıştır.
Şekil 3-1 ADSL Abone Sayısı
7.000.000
6.000.000
5.000.000
5.292.840
5.616.697
5.894.522
6.000.174
2.000.000
5.009.135
3.000.000
4.545.795
4.000.000
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
1.000.000
0
2007
Şekil 3-2’de Türkiye’de ve AB ülkeleri ortalamasında genişbant internet
bağlantı çeşitleri dağılımına yer verilmektedir. Türkiye’de genişbant
abonelerinin %98,3’ü DSL teknolojisini kullanırken AB ortalamasında bu
değer %79,4’tür. AB ülkelerinde ortalama olarak %15,3 oranı ile kablo
modem bağlantısı tercih edilirken, Türkiye’de kablo internet hizmetinin
genişbant içindeki payı %1,3 olarak gerçekleşmiştir.
19
Ş
Şekil
3-2 Türrkiye ve AB Ortalama İn
nternet Bağllantı Çeşidi Yüzdeleri
98,3
100
79,4
Yüzde (%)
80
60
DSL
Kablo
o
40
Diğerr
15,3
20
5,3
1,3
0,4
0
Türkiyye
AB Ort.
*Kaynak: AB
B 14. İzleme Raporu
**AB Ort. ve
erisi Ocak 20
009, Türkiye verisi
v
Mart 2009 tarihlidirr.
ADSL ab
bonelerinin hızlara gö
öre dağılım
mı incelend
diğinde abo
onelerin ya
aklaşık
%94,5’iniin 1 MBit//sn hız ba
ağlantısına sahip ab
bonelik türünü tercih
h ettiği
görülmekktedir (Şekiil 3-3).
Şek
kil 3-3 Hızlara Göre ADS
SL Abonelerin dağılımı
94,50%
1,29%
1,99%
2,22%
1 MBit/sn
2 MBit/sn
4 MBit/sn
Diğer
20
Şekil
3-4’te
Türkiye’deki
genişbant
abonelerinin
işletmeci
bazında
dağılımına yer verilmektedir. Serbestleşmenin ardından hizmet sunmaya
başlayan alternetif operatörlerin bir önceki üç aylık dönemde %5,6 olan
paylarının 2009 Mart ayı sonu itibariyle %5,9’a çıktığı görülmektedir.
TTNet’nin pazar payının %92,8’e düştüğü, kablo internet hizmeti sunan
işletmecilerin pazar payının ise %1,3’e yükseldiği görülmektedir.
Serbestleşmenin ardından alternatif işletmecilerin yeniden satış, veri akışı
erişimi ve yerel ağın paylaşıma açılması gibi yöntemler aracılığı ile
sundukları genişbant hizmetleri giderek artış göstermektedir. 25 Mart 2009
itibariyle YAPA ile 10.829 adet, al-sat yöntemiyle 41.316 adet abone
bağlantısı
gerçekleştirilmiştir.
Diğer
genişbant
bağlantıları
VAE
ile
gerçekleştirilmiştir.
Şekil 3-4 Genişbant abonelerin işletmeci bazında dağılımı, (%)
2009-1
92,8
2008-4
5,9
93,3
1,3
5,6
1,1
2008-3
94,0
4,9
1,0
2008-2
94,3
4,8
0,9
2008-1
94,5
4,6
0,8
2007-4
95,8
3,5
0,8
2007-3
96,3
2,9
0,9
2007-2
96,1
3,0
0,9
2007-1
96,2
80,0
85,0
2,9
90,0
TTNet
Diğer ISSler
95,0
0,9
100,0
Kablo
21
Şekil 3-5’te perakende genişbant internet erişim hizmetlerinde AB
ülkelerinde yerleşik işletmeci ve alternatif işletmecilerin paylarına yer
verilmektedir. AB ülkelerinde genişbant hizmetlerinde yerleşik işletmecilerin
ortalama payı %46 iken Türkiye’de yaklaşık %93 seviyelerindedir.
Şekil 3-5 Bazı AB ülkeleri ve Türkiye’de Perakende Genişbant Hizmetlerindeki
Paylar, (%)
100%
7
75%
75
71
62
60
58
54
54
53
50
43
40
45
50%
47
Belçika
Fransa
50
57
60
65
Finlandya
46
İtalya
46
İspanya
42
AB 27Ort.
Bulgaristan
40
Macaristan
29
38
İsveç
25
İngiltere
25%
Malta
93
Yerleşik İşletmeci
Türkiye
Polonya
0%
Alternatif İşletmeci
*Kaynak: AB 14. İzleme Raporu
**AB verileri Ocak 2009, Türkiye verisi Mart 2009 tarihlidir.
Şekil 3-6’da bazı AB ülkeleri ve Türkiye’de nüfusa göre genişbant
penetrasyon oranları verilmektedir. Son yıllardaki hızlı genişbant artışına
rağmen, Türkiye’nin genişbant penetrasyon oranı hala Avrupa ülkeleri
ortalamasının gerisinde görülmektedir.
22
Şekil 3-6 Türkiye ve Bazı AB Ülkelerinin Nüfusa Göre Genişbant Penetrasyon
Oranları
11,2
8,5
Bulgaristan
Türkiye**
13,2
Polonya
11,7
16,3
Macaristan
Romanya
16,5
Portekiz
19,0
22,9
AB Ort.
10,0
20,2
24,6
27,5
Almanya
Estonya
28,4
20,0
İngiltere
30,0
37,3
Yüzde (%)
40,0
İtalya
İspanya
Danimarka
0,0
*Kaynak: AB 14. İzleme Raporu
**AB verileri Ocak 2009, Türkiye verisi Mart 2009 tarihlidir.
Şekil 3-7’de hanehalkı sayılarına göre hesaplanan genişbant penetrasyon
oranları
karşılaştırılmaktadır.
Bu
durumda
AB
ülkeleri
penetrasyon
ortalaması %55 iken Türkiye’de 2009 yılı birinci çeyreği itibariyle %37 olarak
gerçekleşmiştir.
Şekil 3-7 Türkiye ve Bazı AB Ülkelerinin Hanehalkına Göre Genişbant Penetrasyon
Oranları
39
38
37
Portekiz
Polonya
Türkiye**
21
Bulgaristan
İtalya
13
42
Macaristan
İngiltere
0
Romanya
45
İspanya
20
31
45
55
AB Ort.
Estonya
55
40
Almanya
62
74
60
Danimarka
Yüzde (%)
80
*Kaynak: AB 14. İzleme Raporu
**AB verileri Ocak 2009, Türkiye verisi Mart 2009 tarihlidir.
23
4
Mobil Pazar Verileri
4.1
Abone Sayısı ve Penetrasyon
2009 yılı Mart ayı sonu itibariyle Türkiye’de %90 penetrasyon oranına
tekabül eden 64,4 milyon mobil abone bulunmaktadır. Daha önceki
dönemlerde sürekli artış eğiliminde olduğu görülen mobil abone sayısı ve
penetrasyon oranının 2009 yılının ilk üç ayında düştüğü görülmektedir. Söz
konusu düşüşün işletmeciler tarafından sunulan “her yöne” tarifeleri nedeni
ile kullanıcıların ikinci aboneliklerini iptal ettirmesi sonucu gerçekleştiği
değerlendirilmektedir. Şekil 4-1’de mobil abone sayısı ve penetrasyon
oranları yıllar itibariyle karşılaştırılmaktadır.
Şekil 4-1 Mobil Abone Sayısı ve Penetrasyon
70
100
80
60,4
64,4
62,0
52,7
43,6
30
65,8
60
49,0
40
10
90,0
40
20
0
Penetrasyon (%)
50
20
87,9
74,7
34,7
Abone sayısı (milyon)
60
92,1
0
2004
2005
2006
2007
Abone sayısı
2008
2009-1
Penetrasyon
Şekil 4-2’de Türkiye ve bazı Avrupa ülkelerine ait mobil penetrasyon
oranları karşılaştırılmaktadır. Ekim 2008 itibariyle AB ülkeleri içinde en
yüksek mobil penetrasyon oranına sahip ülkeler, İtalya, Portekiz ve
Almanya olarak görülmektedir. AB ülkeleri ortalama penetrasyon oranının
ise %119 olarak gerçekleştiği görülmektedir.
24
Şekil 4-2 Türkiye ve Bazı Avrupa Ülkelerinin Mobil Penetrasyon Oranları, (%)
60
88
90
Türkiye
114
İspanya
102
119
AB Ort.
Belçika
120
121
İngiltere
Danimarka
122
90
Avusturya
120
129
152
150
137
180
30
Fransa
Almanya
Portekiz
İtalya
0
*Kaynak: AB 14. İzleme Raporu
**AB Ülkeleri verileri Ekim 2008, Türkiye verisi Mart 2009 tarihlidir.
Yıllara göre mobil penetrasyondaki değişim AB ülkeleri ortalaması ve
Türkiye karşılaştırması da Şekil 4-3’te görülmektedir.
Şekil 4-3 Yıllara Göre Türkiye ve AB Ülkeleri Mobil Penetrasyon Oranları, (%)
140
120
100
103
85
119
95
92
89
80
90
75
60
40
112
49
60
20
0
2004
2005
2006
EU
2007
2008
2009-1
Turkey
25
4.2
Mobil Abone Profili
Şekil 4-4’te Türkiye’deki mobil abonelerin abonelik türlerine göre dağılımına
yer verilmektedir. 2009 yılı birinci üç aylık periyoduna bakıldığında mobil
abonelerin
yaklaşık
%78’ini
ön
ödemeli
abonelerin
oluşturduğu
görülmektedir. Son bir yıl içerisinde faturalı abonelerin oranının %19,5’ten
%21,9’a çıktığı görülmektedir.
Şekil 4-4 Ön Ödemeli ve Faturalı Mobil Abone Oranları
100%
19,5
19,9
20,0
20,4
21,9
80,5
80,1
80,0
79,6
78,1
2008-01
2008-02
2008-03
2008-04
2009-01
80%
Yüzde (%)
60%
40%
20%
0%
Faturalı
Ön ödemeli
Şekil 4-5’te bazı Avrupa ülkeleri ile Türkiye’ye ait mobil abone profili
karşılaştırılmaktadır. AB ortalamasına bakıldığında mobil abonelerin %58’i
ön ödemeli iken %42’sinin faturalı aboneler olduğu görülmektedir.
Türkiye’de mobil aboneler içinde ön ödemeli abonelerin payının AB
ortalamasına kıyasla oldukça yüksek olduğu görülmektedir.
26
Şekil 4-5 Bazı Avrupa Ülkelerinde Ön Ödemeli/Faturalı Abonelerin Dağılımı
100%
80%
60%
86
66
65
56
49
47
45
42
39
37
44
51
53
55
58
61
Bulgaristan
Çek
Cumhuriyeti
Belçika
AB Ort.
Macaristan
İngiltere
35
63
İsveç
34
Avusturya
20%
Fransa
40%
22
78
12
88
İtalya
Danimarka
Ön ödemeli
Türkiye
14
0%
Faturalı
*Kaynak: AB 14. İzleme Raporu
**AB ülkeleri verileri Ekim 2008, Türkiye verisi Mart 2009 tarihlidir.
Şekil 4-6’da GSM işletmecilerinin üç aylık dönemlere göre toplam abone
sayıları verilmiştir. 2009 yılının birinci üç aylık döneminde, önceki üç aylık
döneme göre abone sayıları bakımından Turkcell’de %1,6, Vodafone’da
%7,5 oranında düşüş gerçekleşirken, Avea abone sayısını %3,1 oranında
artırmıştır.
Şekil 4-6 İşletmeci Bazında Toplam Abone Sayıları
70
62,9
63,6
65,3
65,8
64,4
35,2
35,4
36,3
37,0
36,4
60
Abone Sayısı (milyon)
50
40
Vodafone
30
20
Avea
17,2
17,3
17,3
16,6
15,4
Turkcell
Toplam
10
10,5
11,0
11,7
12,2
12,6
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
0
Yıl‐Dönem
27
9 Kasım 2008 tarihinde başlayan Numara Taşınabilirliği uygulaması
kapsamında, 31 Mart 2009 tarihi itibariyle toplam 2.005.139 abone hizmet
aldığı GSM işletmecisini değiştirmiştir.
Şekil 4-7’de GSM işletmecilerinin abone sayılarına göre pazar paylarına yer
verilmektedir. 2009 yılı birinci üç aylık dönemi itibariyle abone sayısına göre
Turkcell’in %56, Vodafone’un %24, Avea’nın ise %20 pazar payına sahip
olduğu görülmektedir.
Şekil 4-7 GSM İşletmecileri Abone Sayısına Göre Pazar Payları, (%)
100%
17
17
18
19
20
27
27
26
25
24
56
56
56
56
56
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
80%
60%
40%
20%
0%
Turkcell
Vodafone
Avea
Şekil 4-8’de GSM işletmecilerinin 2009 yılı Mart ayı sonu itibariyle abone
profiline yer verilmektedir. Ön ödemeli, faturalı aboneler arasındaki oranın
en yüksek olduğu işletmeci Vodafone olup, Vodafone’un abonelerinin
%87’sinin ön ödemeli olduğu görülmektedir.
28
Şekil 4-8 İşletmeci Bazında Ön Ödemeli / Faturalı Abonelerin Dağılımı, (%)
100%
13
21
35
80%
60%
87
40%
79
65
20%
0%
Avea
Vodafone
Turkcell
Ön ödemeli
4.3
Faturalı
Mobil Trafik Hacmi
2009 yılı birinci üç aylık dönem sonu trafik bilgileri bir önceki üç aylık
dönemle kıyaslandığında Avea’nın trafik hacmini %20 artırdığı, Turkcell’in
trafik
hacminin
%3,7,
Vodafone’un
ise
%3,2
oranında
düştüğü
görülmektedir. Mobil trafik hacmindeki bu değişim dönemler itibariyle Şekil
4-9’da görülmektedir.
Şekil 4-9 GSM İşletmecilerin Dönemlere Göre Toplam Trafik Miktarları
25,0
22,5
23,0
Toplam Trafik (milyar dak.)
20,8
20,0
15,0
17,0
14,6
10,4
10,0
10,4
8,4
6,8
5,0
10,8
6,0
5,5
2,3
6,0
6,2
4,4
5,5
2008-3
2008-4
6,6
6,0
Turkcell
Vodafone
Avea
Toplam
2,6
0,0
2008-1
2008-2
2009-1
Dönem
29
GSM işletmecilerinin dönemler itibariyle toplam GSM trafiğinden aldıkları
pazar payları Şekil 4-10’da gösterilmektedir. Görüleceği üzere son bir yıl
içerinde Avea’nın pazar payı %16’dan %29’a yükselmiş, Vodafone’un pazar
payı %38’den %26’ya düşmüştür. Turkcell’in pazar payı ise %45
seviyesindedir.
Şekil 4-10 GSM İşletmecileri Trafiğe Göre Pazar Payları, (%)
100%
16
15
21
24
29
38
35
29
28
26
46
49
50
48
45
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
Vodafone
Avea
80%
60%
40%
20%
0%
Turkcell
Şekil 4-11’de GSM işletmeciler tarafından üretilen toplam mobil trafiğin
dağılımına yer verilmektedir. Şekilde görüleceği üzere, söz konusu trafiğin
büyük bir kısmını (yaklaşık %89)
mobil işletmecilerin kendi aboneleri
arasındaki trafiği oluşturan şebeke içi trafik teşkil etmektedir. Mobil
işletmecilerden diğer mobil işletmecilere giden trafik ise %8 ile ikinci sırayı
almaktadır. Toplam mobil şebeke içi trafik 2009 yılı birinci üç aylık dönemde
bir önceki üç aylık döneme göre %2’lik pay kaybederken, geçen senenin
aynı dönemine göre payını korumuştur.
30
Şekil 4-11 Mobil Trafik Dağılımı, (%)
2009-1
3
8
89
2008-4
91
6 3
2008-3
90
7
3
2008-2
89
7
4
2008-1
89
7
4
0%
20%
Şebeke içi
40%
60%
80%
Diğer mobil işletmecilere
100%
Sabit
Şekil 4-12‘de GSM işletmecilerinin toplam SMS ve MMS sayılarındaki
değişime
yer
verilmektedir.
Gönderilen
MMS
sayısı
henüz
düşük
seviyelerde seyrederken, SMS sayısında sürekli bir artış görülmektedir.
2009 yılı birinci üç aylık dönemde SMS sayısı 27 milyarı geçerken, bir
önceki dönemde 34 milyon olan MMS sayısı 29 milyona düşmüştür.
Şekil 4-12 Dönemlere Göre Mobil SMS ve MMS Miktarı (milyon adet)
30.000
24.941
25.000
20.000
15.000
27.425
21.765
17.146
13.985
10.000
5.000
31
55
71
34
29
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
0
SMS
MMS
31
Mobil aboneler tarafından gönderilen toplam SMS sayısının işletmeciler
bazında dağılımı Şekil 4-13’te gösterilmektedir. 2009 yılı ilk üç aylık
döneminde, bir önceki üç aylık döneme göre SMS sayıları bakımından Avea
%10, Vodafone %13, Turkcell ise %12 oranında artış sağlamıştır.
Şekil 4-13 İşletmeci bazında SMS Sayısı, (milyar adet)
100%
80%
60%
5,3
6,4
7,3
8,7
9,6
2,9
4,1
6,5
7,3
8,2
5,7
6,6
8,0
8,6
9,6
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
40%
20%
0%
Turkcell
Vodafone
Avea
Mobil aboneler tarafından gönderilen MMS sayılarında son üç aylık periyot
içerisinde bir önceki üç aylık döneme göre %15 oranında düşüş
gözlemlenmiştir. İşletmeci bazında gönderilen MMS sayıları incelendiğinde
bu azalmaya özellikle Turkcell’in söz konusu mesaj miktarının son iki çeyrek
süresince
62
milyondan
19
milyona
düşmesinin
sebep
olduğu
değerlendirilmektedir(Şekil 4-14).
32
Şekil 4-14 İşletmeci Bazında MMS Sayısı, (milyon adet)
100%
6
80%
2
7
2
6
2
2
2
8
8
24
19
2008-4
2009-1
60%
40%
62
46
22
20%
0%
2008-1
4.4
2008-2
2008-3
Turkcell
Vodafone
Avea
Mobil Gelir
Şekil 4-15’te 2004 yılından bu yana mobil telekomünikasyon hizmetlerinden
elde edilen gelir bilgilerine yıllık olarak yer verilmektedir. Yıllar itibariyle artış
eğiliminde olan mobil gelirler 2008 yılında 12,6 milyar TL olarak
gerçekleşirken, bir önceki yıla göre %7,7 oranında artış söz konusudur.
Şekil 4-15 Yıllar İtibariyle Mobil Telekomünikasyon Hizmetlerinden Elde Edilen Gelir
15,0
Milyar TL
12,0
9,0
6,0
3,0
6,8
8,3
9,0
2005
2006
11,7
12,6
2007
2008
0,0
2004
33
Şekil 4-16
6’da mobil işletmecile
erin 2008 yılı
y toplam gelirlerine
e ait dağılım
ma yer
verilmekttedir. Şekilde görüleceği üze
ere mobil işletmeciilerin gelirrlerinin
büyük bir kısmını (yaklaşık %78’i) Ko
onuşma gelirleri olu
uştururken,, Data
gelirleri to
oplam gelirrin %10’un
nu, SMS ge
elirleri ise %7’sini
%
oluşturmaktadır.
Şekil 4-16 Mobil Gelir
G
Dağılım
mı
78%
Konuşma
SMS
Data
5%
%
10%
7%
Katma Değğerli
Hizmetler
4.4.1 Ab
bone Başına Aylık Gelir
G
(ARP
PU)
Abone başına
b
eld
de edilen aylık gelir anlamına gelen “ARPU” mobil
hizmetlerrin fiyatları ve kullan
nım seviyelerinin en belirgin fo
onksiyonlarından
biridir. Şe
ekil 4-17’de
e Türkiye’d
de hizmet veren
v
GSM
M işletmecilerinin üçe
er aylık
periyotlarrda BTK’yya gönderdikleri AR
RPU rakam
mlarına ye
er verilme
ektedir.
2009 yılı birinci üç aylık periyyodu itibarriyle Turkce
ell için abo
one başına
a aylık
gelir 18,1 TL, Vodaffone için 14,1 TL, Av
vea için ise
e 14,0 TL’dir.
34
Şekil 4-17 ARPU (Abone başına aylık gelir, TL)
25,0
20,0
14,0
14,1
18,1
14,6
15,3
18,6
16,4
14,2
20,6
16,0
18,5
15,7
13,2
5,0
13,1
10,0
17,0
15,0
0,0
2008-1
2008-2
Turkcell
2008-3
Vodafone
2008-4
2009-1
Avea
4.4.2 Aylık Kullanım Miktarı (MoU)
Mobil telefon kullanım seviyesinin ölçümünde yaygın olarak kullanılan bir
diğer gösterge ise aylık ortalama kullanım süresini ifade eden MoU (minutes
of usage)’dur. Şekil 4-18’de 3 GSM işletmecisinin 2008 yılı ve 2009 yılı ilk
üç aylık ortalama Mou değerleri çeyrek dönemler halinde gösterilmektedir.
Sürekli artış gösteren MoU değeri 2009 yılı ilk üç aylık dönemde 131 dakika
olarak gerçekleşirken, bir önceki üç aylık döneme göre %4,7 artmıştır.
35
Şekil 4-18 MoU değerleri, (dakika)
140
120
100
80
60
40
102
88
120
125
131
2008-3
2008-4
2009-1
20
0
2008-1
2008-2
Çizelge 4-1’de bazı AB ülkeleri ile Türkiye’deki ortalama mobil telefon
kullanım sürelerine yer verilmektedir. Türkiye’de ortalama aylık mobil
kullanım süresi Mart 2009 itibariyle 131 dakika olarak gerçekleşmiştir.
Çizelge 4-1 AB MoU kıyaslaması
Ülke
MoU (dakika)
Fransa
240
İrlanda
234
İspanya
199
İngiltere
170
Türkiye
131
İtalya
131
Portekiz
118
Almanya
109
*Kaynak:Yankee Group(2007)
*Türkiye verisi 2009 yılı birinci üç aylık dönem itibariyledir.
36
4.5
Mobil Yatırım
Şekil 4-19’da mobil telekomünikasyon alanında faaliyet gösteren üç
işletmecinin 2004-2008 yılları arasındaki toplam yıllık yatırım bilgilerine yer
verilmektedir. 2008 yılı, mobil yatırımları bakımından 2.605 milyon TL ile en
fazla yatırım yapılan yıl olurken 2007 yılına göre %75 oranında artış söz
konusudur.
Şekil 4-19 Yıllık Mobil Yatırım (milyon TL)
3.000
2.500
2.000
1.493
2.605
1.699
500
948
1.000
1.443
1.500
2006
2007
0
2004
2005
2008
Şekil 4-20’de mobil işletmecilerin 2008 yılı başından itibaren üç aylık mobil
yatırım değerlerine yer verilmektedir. 2009 yılı ilk üç aylık dönemde toplam
913 milyon TL değerinde yatırım yapılırken, bir önceki üç aylık döneme göre
toplam mobil yatırımda %28 oranında azalma, bir önceki yılın aynı
dönemine göre ise %64 artış söz konusudur.
37
Şekil 4-20 Üç Aylık Mobil Yatırım Değerleri (Milyon TL)
1600
1200
431
557
2008-2
2008-3
913
400
335
1282
800
0
2008-1
2008-4
2009-1
Şekil 4-21’de mobil işletmecilerin yaptıkları yıllık mobil yatırım değerlerine
yer verilmektedir. 2008 yılında 2007 yılına göre tüm işletmeciler için artış
eğilimi görülmekle birlikte dönemler itibariyle en fazla yatırımı Turkcell’in
yaptığı anlaşılmaktadır.
Şekil 4-21 Yıllık Mobil Yatırım (milyon TL)
1400
1200
Yatırım(Milyon YTL)
1200
983
1000
905
847
800
644
600
400
200
958
381
350
209
446
207
110
0
2005
2006
Avea
Vodafone
2007
2008
Turkcell
38
5
Altyapı, Kablo ve Diğer Hizmetler
Türkiye’de Altyapı İşletmeciliği Lisansı almış 16 işletmeci bulunmakla
birlikte, 2008 yılı itibariyle aktif olarak altyapı işletmeciliği hizmeti veren 8
işletmeci bulunmaktadır8. Aktif altyapı işletmecilerinin 2008 yılı sonu
itibariyle sahip oldukları toplam fiber optik kablo uzunluğu 9.216 km, hizmet
verdikleri kullanıcı sayıları ise 1.714’tür.
Öte yandan Kurumumuzdan kablo platform hizmeti işletmeciliği lisansı alan
5 işletmeciden sadece bir tanesi aktif hizmet vermektedir. Ocak 2007
tarihinde kablo platform hizmeti işletmeci lisansı alan Modem İletişim
Hizmetleri Tic.Ltd.Şti.’nin 2009 Mart ayı itibariyle 350 kablo TV abonesi
bulunmaktadır. Bu işletmecinin yanında, TÜRKSAT da görev sözleşmesi
kapsamında kablolu yayın hizmeti vermektedir. 2009 yılı birinci üç aylık
dönem itibariyle Türkiye’de toplam 1.140.564 kablo TV ve 80.211 Kablo
internet abone sayısına ulaşılmıştır.
Türkiye’de kablo internetteki abone sayısı gelişimi Şekil 5-1’de verilmiştir.
Bir önceki üç aylık döneme göre %19 artan kablo internet abone sayısı
80.000’i geçmiştir.
8
Altyapı İşletmeciliği hizmeti veren İşletmecilerin Kurumumuza gönderdiği yıllık bilgiler
kullanılarak elde edildiğinden 2008 yılına ait verileri içermektedir.
39
Şekil 5-1 Türkiye’deki Kablo İnternet Abone Sayısı
100.000
Abone Sayısı
80.000
80.211
57.525
60.000
67.408
43.072
48.725
40.000
20.000
0
2008-1
2008-2
2008-3
2008-4
2009-1
Yıl‐Dönem
Uydu telekomünikasyon hizmetleri konusunda yetkilendirilmiş 20 adet
işletmeci 7.063 aboneye uydu yer istasyonlarıyla uluslararası internet
bağlantıları, video konferans, noktadan noktaya uluslararası uydu data
devreleri gibi hizmetleri sağlamaktadır.
Uydu platform lisansına sahip iki işletmeci D-Smart ve Digiturk’ün 2009 yılı
Mart ayı itibariyle toplam 2.841.500 abonesi bulunmaktadır.
GMPCS Mobil Telefon Lisansına sahip 3 işletmeci 2009 Mart ayı itibariyle
1.864 aboneye sahiptir.
40
6
SONUÇ
2009 yılı birinci üç aylık dönem sonu itibariyle Türkiye telekomünikasyon
pazarında yaşanan gelişmeler kısaca aşağıdaki şekilde özetlenebilmektedir:
¾ Sektörde faaliyet gösteren işletmeci sayısı 257’dir.
¾ 2009 yılı Mart ayı itibariyle sabit ve mobil işletmecilerin net satış gelirleri
yaklaşık 4,3 milyar TL’yi geçmiştir.
¾ Sabit abone sayısı 17,3 milyon, nüfusa göre penetrasyon %24,1
seviyelerindedir.
¾ 2008 yılı toplam yatırım yaklaşık 4 milyar TL.’dir.
¾ 2009 yılı birinci üç aylık periyodu itibariyle sabit ses trafiği 6,3 milyar
dakikadır.
¾ 2009 yılı birinci üç aylık dönem neticesinde çağrı başlatma trafiği
açısından UMTH işletmecileri; şehirlerarası trafikte %12, mobile doğru
trafikte yaklaşık %15 ve yurtdışına giden trafikte yaklaşık %20 pay
almaktadır.
¾ Yurtdışından gelen uluslararası çağrıların sonlandırılmasında 2009 yılı
birinci
üç
aylık
dönemi
sonunda
UMTH
işletmecileri;
sabitte
sonlananlarda %51, mobilde sonlananlarda ise %65 pay almaktadır.
¾ 2008 yılı dördüncü üç aylık dönem itibariyle Türkiye’de sabit işletmeciler
tarafından üretilen toplam trafik içerisinde %3,65 pay alan UMTH
işletmecileri 2009 yılı birinci üç aylık dönem sonunda
%3,73 pay
almaktadır.
¾ 2009 yılı birinci üç aylık döneminde UMTH işletmecilerinin hizmetleri ile
Türk Telekom’un aynı hizmetleri esas alındığında gelire göre pazar payı
%26’dır. Türk Telekom’un tüm telefon gelirleri esas alındığında ise
UMTH işletmecilerinin gelire göre pazar payı %7’dir.
¾ 2009 yılı Mart ayı sonu itibari ile Türkiye’de yaklaşık 6,1 milyon internet
abonesi bulunmaktadır.
¾ Türkiye’de
serbestleşmenin
ardından
hizmet
sunmaya
başlayan
alternatif ADSL hizmeti sunan operatörlerin 2009 yılı Mart sonu itibariyle
41
perakende genişbant hizmetleri pazarında yaklaşık %5,9 pazar payı
kazandığı görülmektedir.
¾ 2009 yılı Mart ayı sonu itibariyle Türkiye’de yaklaşık %90 penetrasyon
oranı ile 64,4 milyon mobil abone bulunmaktadır.
¾ 2009 yılı Mart ayı sonu itibariyle 2.005.139 mobil abone hizmet aldığı
GSM işletmecisini değiştirmiştir.
¾ Mobil abonelerin yaklaşık %78’i ön ödemeli abonedir.
¾ 2008 yılı ilk üç aylık döneminde yaklaşık 14,6 milyar dakikaya ulaşan
mobil trafik 2009 yılı birinci üç aylık döneminde 23 milyar dakika olarak
gerçekleşmiştir.
¾ 2009 yılı Mart ayı sonu itibariyle toplam mobil yatırım 913 milyon TL’yi
geçmiştir.
42