Mısır Yaradılış Mitosları

Ölen kralın tanrı Osiris durumuna geldiğini daha önce belirtmiştik
ve burada verdiğimiz metin,onun aynı zamanda Re ile birleştiğini
göstermektedir. Re mitolojisiyle Osiris mitolojisinin tümüyle birbir­
lerine karıştıkları besbelli. Bununla birlikte, Güneşe ilişkin m i toloji­
nin, Osiris mitosu ile karışmayan bazı öğeleri vardır.
Mısır Yaradılış Mitosları
Mısır dininin, hakkında daha önce konuştuğumuz kaypaklığından
dolayı, yaradılış m itosu birçok biçime girmiştir. Ama tüm biçimle­
rinin altında, Nil'in taşkın sularının çekilirken bıraktığı mil üzerinde
güneşin etkisi temel deneyimi bulunmaktadır. B ir canavarın öldürül­
mesine ilişkin, daha sonra üzerinde duracağımız bir Mısır mitosu bu­
lunmakla birlikte, bu m itos, Akad Yaradılış Destanı'nda görülenden
farklı olarak, yaradılış ile ilişkilendirilmiş değildir. Daha sonra Hcli­
opolis ve Memfis teoloji lerince değiştirilmiş olan Mısır Yaradılış
mitosunun en eski biçiminde, güneş-tanrı Atum-Re, ilksel tepeceğin
üzerine oturmuş, " izleyicileri olan tanrıları" var ederken gösterilir.
Atum'un kendisi ise, ilksel okyanus Nun'dan çıkıp yükselirken (do­
ğarken) sunulur. Yaradılış mitosunun Orta Mısır'daki Hermopolis'e ait
biçiminde Atum, Ogdoad'ların eylemlerinin bir sonucu olarak doğ­
muştur. Dört yılan ve dört kurbağa olarak hayvan biçimli [tanrılar] ol­
dukları düşünülen Ogdoad'lar, ilksel kaosu temsil etmektedirler. Ad­
ları: Nun ile eşi Naunet; Kuk ile Kaulet; Huh ile Haulet ve son ola­
rak, Amon ile Amonet'tir. Atum, sulardan çıkarak, bu kaos öğelerini
düzene sokar; öyle k i bunlar metinlerde, kendilerine düşen etkinlik
alanlarında işlev gösteren tanrılar olarnk görünürler. Mitosun, Piramit
Metinlerinde verilen erken biçimlerinden birinde, Atum, kendisini
döllerken ve hava olan Şu ile nem olan Tefnut'u üretirken gösterilir;
bu çiftin birleşmesinden yer-tanrı Geb ile gök-tanrıça Nut çıkar; burada
Heliopolis teoloj isi, mitolojiye Osiris grubunun kişilerini sokmak­
tadır; ve Geb ile Nut'un birleşmesinden, Osiris ile İsis yanı sıra, Set
ile Nefitis'in doğdukları bildirilerek, "Heliopolis Dokuzlusu" (Ennead)
tamamlanmış olmaktadır.
Yaradılış mitosunun bir başka biçimi, Memfis'in, Mısır'ın ilk ha­
nedanlarınına yeni başkenti olarak taşıdığı önemi gösterme çabasından
73
doğmuştur. Ptah, Memfis'in yerel tanrısıydı ve mitosun bu biçiminin
içinde yazılı bulunduğu belgeye verilen ad ile " Memfis Teolojisi", ya­
ratış eylemlerinde önderliği Ptah'a vererek, Heliopolis Dokuzlusu'nda
değişiklikler yapmıştır. Bu anılmaya değer metnin yaradılışla ilgili
parçasında, Ptah, ilksel okyanus Nun ile eşitleştirilir, ve tanrısal "sö­
zü" ile, Atum'u ve Heliopolis Dokuzlusu'nun tüm öteki tanrılarını var
eden tanrı olarak sunulur. Memfis Teolojisi'nin temel inancı olduğu
söylenebilecek düşünce ise, metnin aşağıya alınan parçasında kısaca
özetlenmiş bulunmaktadır:
B üyük taht üzerindeki Ptah,
Ptah-Nun, Atum'a baba olan baba;
Ptah Naunet, Amun'u doğuran ana;
B üyük Ptah, odur Dokuzlunun yüreği ve dili
Tanrıları doğuran (Ptah)5
Mısırlı'nın somut düşünüş biçiminde, yürek ve dil, yaratıcının
özellikleri olan düşünceyi ve konuşmayı temsil ederler ve Horus ile
Tot olarak tanrılaştırılmışlardır. Ptah, düşüncesiyle ve sözüyle tanrıları
var eder; kaosdan düzen çıkarır; Marduk'un yaptığı gibi, Ptah da, yaz­
gıları saptar, insanlığa yiyecek sağlar, Mısır'ı bölgelere ve kentlere ayı­
rır ve çeşitli yerel tanrıları yerlerine yerleştirir. Ptah'ın yaratma ve et­
kinliklerinin bu anlatımı "Ve böylece Ptah herşcyi yarattıktan sonra
dinlendi (ya da hoşnut oldu)" sözleriyle sona ermektedir; ki bu deyiş,
insanın kendini, Kitabı Mukaddes'in "Tekvin" kitabının 1 . bab'ının,
yaradılışın rahip kökenli yazar(P) anlatımınınb kapanış sözleriyle bir
karşılaştırmaya girişmekten alıkoyamayacağı türden bir nitelik
taşımaktadır.c Ptah'ın Atum-Re ile özdeşleştirilmesi, yaratıcı olarak
a Mısır tarihinde B irinci H anedan'dan önce de bir " H anedanlar
Öncesi" krallık dönemi vardır (ç.n.).
b P (Rahip kökenli yazar) anlatımı için bak. s. 1 29-130 (ç.n.).
c Kitabı Mukaddes (1981 Türkçe baskısı) "Tekvin", 1 :3 1 "Ve Allah
yaptığı her şeyi gördü ve işte çok iyi idi. Ve akşam oldu ve sabah oldu,
altıncı gün" 2 : 3 'de ise "Ve Allah yedinci günü mübarek kıldı ve onu
takdis etti; çünkü Allah yaratıp yaptığı bütün işten o günde istirahat etti"
denmektedir (ç.n.).
74
Re'yj işleyen Hcliopolis m itosu ile, mitosu büyük bir incelik taşıyan
kozmoloj i k (evrene i l işkin) spekülasyona temel olan Memfis
Teolojisi arasındaki bağlantıyı oluşturmaktadır. İnsanın yaradılışının
Mısır m itoloj isinde özel bir yere sahip olmadığını gözlemlemek ilginç
olmalı. Khnum'un i nsanları çöm lekçi çarkında b içimlendiriş�ni
gösteren resimleri var elimizde6 ve Mısır metinlerinde, tanrı
Khnum'un bu özel yaratıcı etkinliğine çeşitli deği nişler bulun­
maktadır; ne var ki, insanlarla tanrılar arasındaki çizgi Mısır'da, Sami
dininde o lduğu kadar keskin çizilmemiştir; dolayısıyla, M ısır
mitolojisinde insanın yaradılışı, pek vurgulanmış görünmemektedir.
·
Re'nin Yaşhlzğz
Nil' in taşkını bazen her zamankinden büyük olabilmişse de, Mısır
yaşamında, Dicle i le Fırat'ın önüne çıkan herşeyi silip süpüren
taşkınlarına benzeyen herhangi bir deneyim yaşanmış değildir.
Dolayısıyla insanlığın bir taşkınla yok edilmesi hakkında bir Mısır
mitosu bulunmamaktadır. Ama elimizde insanlığın yok edilmesiyle
ilgi l i olup, Re ile ilişkilendiri lmiş bir mitos bulunmaktadır. B u
mitosa göre, R e yaşlanır ve tanrılarla insanlar üzerindeki erkinin
(otori tes inin) azalmakta olduğunu anlar. Tanrı lar meclisini bir
toplantıya çağırır ve onlara insanların kendisine karşı bir nifak
tasarladıklarını söyler. Tanrıların en yaşlısı olan Nun'un bu konudaki
öğüdünün ne olacağını sorar; ve Nun "Re'nin G özü"nün, tanrıça
Hathor biçiminde insanlara karşı gönderilmesi öğüdünde bulunur. Bu
öğüt uygulanmaya konur; Hathor insanları doğramaya başlar ve çok
geçmeden kendisini bir kan gölü ortasında bulur. B unun üzerine ve
anlaşılan Re'nin i nsanl ığın tüm üyle yok edilmesine gönl ü razı
olmadığından [Hathor'un durdurulması için] bir plan kurarak, kana
benzemesi için kırmızı aşı boyası ile renklendirilmiş yedi bin fıçı arpa
birası hazırlanmasını ister. B u bira, bir karışlıka bir derinliğe ulaşacak
biçimde, tarlalar üzerine boşaltılır. Tanrıça, tan yeri ağarırken, bu selin
parıldayıp, yüzünü olanca güzelliğiyle yansıttığını görünce mest olur;
a İngilizce metinde 9 inç; yakla�ık 23 cm. ( ç.n.).
75