Develi İlçesinin Turizm Potansiyeli

Rrat Universitesi Sosyal Bilimler DergGi
Cilt: 8 Say]: 1, Sayfa: 341-360, ELAZIG-1996
1
u-u
Girig
Bu aragtlrmada Iq Anadolu'nun guneydogusunda yer alan Develi ilqesinin
sahip oldugu turizm degerleri tanltilmaya qallgllacaktlr. Ilqede turizm amaclyla
yararlanilabilecek olan pek qok unsur bulunmakla birlikte bunlardan ancak bir kaq
tanesi aktif, fakat yetersiz olarak turizme hizmet etmekte, digerleri tanltlm ve
kullanilmayl beklemektedir.
Develi, Kayseri iline bag11 bir ilqedir. Kayseri ilinin guneydogusunda yer alan
ilqenin alanl 1843 km karedir. 1990 yili nufus verilerine gore i l ~ e d eyagayan
yaklaglk 73000 kiginin 33000 kadari ilqe merkezini olugturan Develi gehrinde
oturmaktadlr. Ilqe merkezi Kayseri ~ehriningiineyinde yer alir ve il merkezi ile
araslnda Erciyes dagl bulunur. Ilqenin idari s~nirlar~
gene1 hatlarlyla kuzeyde Erciyes
da@, kuzeydogu ve doguda Erciyes'ten guneydoguya dogru Tomarza ile Develi
arasinda yer alan, Erciyes daglnin volkanik aktivitesiyle olugmug duzlukler, giineyde
Tahtali daglar~n~n
kuzey uzantilari ve Zamantl irmagi, batida ise Develi Ovasl'nda,
Sultan Sazl~gl'nin(Yay Golu) batlslndan geqmektedir.
Develi ilqesi'nin Turizm Degerleri
Develi'ye dinlenmek, tatilini geqirmek amaclyla gelenler hayli fazla sayidadlr,
yani yorede rekreasyonel amaqll hareketlilik vardlr. Ancak bu hareketlilik biiyiik
oranda yorenin turizm degerleri ile ilgisizdir. Cunku yoreye gelenler bagka
~ehirlerdeya da iilkelerde qallgan yahut Develi dlgina yerlegmig olan yore insanlnln,
akraba ve ailelerini ziyaret, ucuza tatil yapma ve ozellikle yurt dlglnda qaliganlar iqin
ogul ve kizlarinin evlendirilmesi gibi amaqlar taglmaktadlr. Bu aqldan yoredeki
hareketlilik "aile turizmi" (Turizm Bakanligl 1989, s. 19) olarak da nitelenebilir.
Develi'nin turizm varllklarlnl iiq grupta ele almak mumkundiir: Dogal degerler,
tarihi degerler ve kiilturel degerler.
a-Dogal Degerler
Develi'de turizme hizmet etmekte olan iki dogal deger vardlr. Bunlar; Erciyes
dail ve Sultan Sazllgi'dlr.
Kiitlesinin guney yarisl Develi ilqesi sinlrlarl iqerisinde yer alan Erciyes dagi
3917 m. yiiksekligi ile 1q Anadolu'nun en yuksek kesimini olugturur (Foto: I).
Yalun zamana kadar sadece yaylacllarln kullandlklarl bu dagllk kiitle, 1948 ylllnda bir
* Yrd.Dq.Dr. F.U. Fen-Edebiyal Fak. Cografya Bolumii.
F. U. Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
dag evinin yapllmaslyla dagcllarln onemli egitim, kamp ve tlrmanma yerlerinden
birisi haline gelmigtir. Erciyes daglnda sadece dagclllk amaclyla degil klg aylar~nda
da yararlanllabilmektedir. Cunkii brlrada klg sporlarl da yapllabilmektedir. Dagda
amaca hizmet eden bir telesiege ve teleski mevcuttur.
Foto 1: Erciyes daginin Develi ~ehrindengoriiniigii.
ilqe slnlrlarl dlglnda kalan, Beden Terbiyesi Gene1 Miidiirliigu dag evinin de
i~erisindeyer aid@ ve "Tekir Yaylasl" olarak anllan alanda bunlarln dlglnda ozel bir
girkete ait turistik bir otel ile Karayollar~,Devlet Su Igleri, Milli Savunma Bakanllgl
gibi bazl kurumlarln "Egitim Tesisi" ad1 altlnda kurulmug olan yapllarl vard~r.Burada
mevcut olan ve Erciyes daglnln turizm merkezi ilan edilmesinin ardlndan
planlananlarla birlikte dagda toplam yatak kapasitesi 1500 dolaylarlnda olacaktir,
ancak bu saylnln henuz % 50'sine bile ulagllabilmig degildir. Dagdaki yapllagma
alan~Develi ilqesi slnirlari d~glndakalmaktadlr.
Erciyes dagl dlglnda bir diger dogal deger ise Sultan Sazllgl'dlr. Sultan Sazllgl
ilqenin bat~slnda,ilqe slnlrlarl iqerisinde ve ortalama yukseltisi 1070 m olan ve dogal
haliyle kapall bir havza olan Develi Ovasl'ndadlr. 25 1 kug tiirunu barlnd~ranSultan
Sazllgl ve iqinde yer alan Yay Golii, burada klglayan kuglar iqin buyuk onem taglr.
Burada zaman zaman 600.000 kadar su kugunu gormek mumkundur.
Sultan S a z l i g ~ ' n l n olugturdugu ekosistemde bugune degin tumuyle
qallgllrnarn~golmaslna ragmen 90'1n uzerinde plankton turune, 6 0 tiir bocek, 19 tur
yumugakca, 10 tur surungen, 3 tur amfibi, 3 tur ballk, 21 tur memeli ve 174 bitki
tiirii tespit edilebilmigtir. Flora ve faunaslnln ozelligi sebebiyle Sultan Sazllg~A slnlfi
bir sulak alandlr.
T U N m L H., Develi Il~esi
....
Sultan Sazllgl'nln bir k l s m ~1972 ylllnda "Su Kuglarl Koruma ve i ~ r e t m e
S a h a s ~ "olarak ayrllmlgtlr. 1982 ylllndan beri av yasagi bulunan yorenin 17.000
hektarl~kk ~ s m l2 1.4.1988 tarihinde d e T a r ~ mOrman ve Koyigleri B a k a n l ~ g ~
taraflndan "Tabiatl Koruma A l a n ~ "ilan edilmigtir. Daha sonra da Kayseri Kultur ve
Tabiat Varllklarln~Koruma Kurulu taraflndan 1993 ylllnda "1. Derecede Dogal Sit
Alan]" ilan edilmigtir ( A y r ~ n t l bilgi
l ~ iqin bkz. ~ z e s m i Somuncu
,
ve Tunqel 1993,
s.28 1-285 ve TCV 1993, s. 163-169).
Sultan Sazllgl'nda tesis olarak, Yegilhisar'a bag11 Ovaqiftlik koyunde: Kug
iiretme istasyonu, yorede yagayan kuglarln sergilendigi kuquk bir kug muzesi, kug
~
istasyonu vard~r.
gozleme kulesi ve k u gozleme
Gerek Erciyes Tekir yaylasl ve buradaki tesisler ve gerekse hemen tumu
Develi ilqesi s~nlrlarliqerisinde yer alan Sultan Sazllgl'na donuk olan turizm
hareketlilikleri Develi ilqesi ekonomisine katkl saglamamaktad~r.
Develi ilqesinin s l n ~ r l a riqerisinde
~
yukar~dadeginilenlerin d~glndaturizmde
yararlanllabilecek olan, bazllarl yore h a l k ~taraflndan degerlendirilen bagka dogal
degerler de vardlr.
n allnabilecek bir diger alan
Develi ilqesinde dogal degerler a q ~ s ~ n d aele
Kiiqiikkiinye koyii yevresidir. Burada, karstik magaralar, gelaleler ve panoramik
goriintiiler iqin uysun mek5nlar vardlr.
Kiiqiikkunye koyii yakln~nclaki Periliin ma gar as^, T o r o s l a r ~ n litolojik
yapls~ndankaynaklanan karstik bir olugumdur. Kiiqiikkiinye koyuniin 1,5 km.
giineydoijusi~ndakiorman alanlnda ardlq, koknar ve qam agaqlar~nlnaras~ndayer
al~r.
Pcrili o l d i ~ i u n ainan~lmasisebebiyle yore halkl taraflndan "Periliin" olarak
adlancl~r~lan
magarada, iki biiyiik szl!on ve ikinci salonun dogu ucunda bir galeri
vardlr. 1680 rn,cle yer alan magara girigi 5 m.lik dikey bir inlg halindedir, birinci
salon 15 m X 15.50 m boyutlarlnda ve 7 m. yuksekliktedir. Buradan 1 m boyilnda
dar bir geqigle ikinci salona ulag~ilr,bu salon ise 33 m boyunda ve 13 m enindedir,
magaranln bu boliimiiniin yiiksekligi yer yer 15 m yi bulmaktad~r.Periliin
magarasln~nen onemli k~srnlnlbu ikinc~salon olugturur. Sarklt, dikit, siitun, traverten
havuzu gibi pek qok karstik ol:lgumun bulundugu (Foto: 2) bu salonda gerek sozu
gerekse taban ve duvarlardaki renkli travertenler dikkat
edilen olr~gu~nlardaki
~ l ~ iqln bkz. Dogu vd. 1995, s. 291-308).
qekicidir ( A y r ~ n t bilgi
iqinde a q ~ l d l gyamacln
~
alt kls~mlar~nda,
Homurlu deresini
Periliin magaras~n~n
olugturan, karstik bir su kaynag~,Homurlu deresi uzerinde, ozellikle bahar aylarlnda
kabaran sularln etkisiyle daha giir bir aklg olugturan, ve 10 m. yuksekten dokiilen
bir gelale vard~r.Bu gelalenin d~glndavadil~ina k ~ gyonunde sol yamaqlar~uzerinde
. slra halindeki bu kaynak grubu 5-6 m. yiikseklikten
de bir dizi kaynak v a r d ~ rBir
Homurlu deresine dokulmektedir. Selalelerin kargl yamaqlar~ndaise yore halkln~n
piknik yapmak amaclyla kullandrg~diiz alanlar mevcuttur.
Ayrlca ozellikle magara girl$ yaklnlarlnda Erciyes dagl ve Toroslar iqin gayet
elverigli panoramik goruntu alanlarl vardlr.
Kiiqiikkiinye koyu y a k ~ n ~ n dyer
a alan bir diger magara da Periliin magaras1
giineyinde yer alan Aylini magarasldlr. 100 metreyi agkln bir uzunluga sahip olan
magaran~nturizm aq~slndanyegane ozelligi son boliimunde yer alan uzerleri
travertenlerle kapl~insan kemiklerinin varlrg~dlr.
F. U. Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
Foto 2: Kugukkunye koyiindeki Periliin magaras~.
Yakin Gevre insanlari diginda pek fazla yararlanani olmayan, Zile'de bulunan
Acisu ile yaluninda yer alan Gamur banyosu da i l ~ e n i ndogal turizm varliklarindan
bir bagkasidir (Bkz. Sekil 1).
Acisu, Zile koyuniin 15 km. kadar dogusunda, 2-3 kaynaktan pkmaktadir. Su
kaynaktan itibaren k u ~ i i kbir dere halinde akar. Bu su daha agagi kesimlerde kanala
alinmigtir. Kanala alinan su da ikiye ayrilmigtir. Bunlardan birisi kaynak yonunde,
vadinin sag tarafindaki akasya, kavak, bogurtlen vb. agaqlar~narasinda yer alan ve
kad~nlarinkullanimina sunulan havuzlara, digeri ise ayni vadinin sol tarafinda ve daha
agagi kesimlerde bulunan, yine a g a ~ l a arasinda
r
bulunan ve erkekler iqin ayrilmlg
olan havuzlara akitilir. Her iki tarafta da havuz kenarlarina briketten soyunma
uniteleri yapilmigtir. Ayrica erkekler havuzunun bulundugu kesimde "gazino" adi
altinda bir meksn da tesis edilmigtir. Burada yemek, megrubat, gay gibi hizmetler
bulunmaktadir. Vadinin biraz daha agagi kesimlerinde ise tuvaletler yapilmigtir.
TUNQEL H., Develi I1psi....
.. .- ...
-
-
TUR~ZMHAR~TASI
r-1
E l
KUS hRETME
lolSTA AS YO NU
[BKirLL1yE
I
MEHEoREsE
M E S ~ R EY E R ~
PIPPNORAM~K
G~RGNTG
SAZLIK-SATAKLIK
a
I
,
YERALTI ~ E H R ~
El
I___1
El
TARiHi YOL
'lrELEStEGE
SELALE
TIRMANMA ROTA51
IERLESME
yERLE$ME KALINTISI
Y ~ I K S E K L ~ KD E ~ E R ~
(METRE)
..,O*CCL
Balneolojik olarak, kagint~live kabarclkl~deri hastaliklar~na(Reman 1942,
s.433) kargi 4-5 gun kalmak ve gunde 2-3 banyo yapmak ve i ~ m e kgeklinde
kullan~lmaktaolan Ac~su'yuns ~ c a k l ~ g19"
i C'dir, saniyede 3 It. debisi vardir.
Radyoaktivitesi 7,2 olan suyun pH derecesi ise 6,4'dur (MTA 1980, s. 365).
Litresinde 1.9 mg. hidrojen iyonu iqermektedir. Suyun iqerisinde ayrlca kalsiyum,
magnezyum, mangan. demir. aliiminyum. kloriir. bromiir. iyodiir, nitrat. sulfat,
hidrokarbonat. karbondioksit gibi elemanlar tesbit edilmigtir (Caglar 1961, s.728729). Yukar~dabelirtilen hastal~klar~n
d~glndayore halkl Aclsu'yu mide. bobrek ve
diger sindirim sistemi rahatslzllklar~nakarg~iyi geldigi diigiincesiyle de iqmektedir.
Buruk bir tad1 olan Aclsu'da iqimi s~raslndabelirgin olarak kiikiirt kokusu ve tad1
hissedilir.
Aclsu qevresinde bir de qamur banyosu sozkonusudur. Cevredeki kaolen,
ozellikle kaglntlll cilt hastallklarlna kargl yararl~olduii,u diigiincesiyle viicuda
siiriilmekte. bu qamur kuruduktan bir kaq saat sonra ise Aclsu ile
temizlenilmektedir. Ancak b11 qamurun tedavi edici ozelligi hakklnda heniiz bilimsel
bir aragtlrma yap~lmamlgtlr.
Aclsu gunurniizde. sadece Zile'de oturanlarln yahut burada oturmaylp bagka
gehirlere yerlegmig olup da yaz aylarln~burada geqiren Zile'lilerin mesire yeri
olmakla kalmamaktadlr. Ozellikle yaz nylarinda btiraya qegitli hastallklarln tedavisi
amaclyla qevre ilqelerden ve hatta Adana gibi qevre illerden de gelenler olmaktadlr.
Ancak ozellikle bagka ilqe ve gehirlerden gelenlerin Zile'de konakiayabilecegi bir
tesisin b u l u n m a m a s ~ sebebiyle. gelenler Aclsu qevresinde qadlr kilrarak
kalmaktad~rlar.
Develi Ilqesinde yer alan ve sadece yore lialklnln yararlanmakta oldugu bir
diger dogal dzger de Develi gehri iqerisinde bulunan Kbgkplnar rnesire yeri ile Elbiz
Parkl'dlr. Her iki yerde de havuzlar iqerisine allnmq olan su kayliaklarl v a r d ~ r .
Agaqllklar iqerisinde yer alan bu niek2nlardan Kogkp~narmesire yerinde lialkln
kullanlmlna sunulmug olan banklar, suyun kaynak k~slnrndaRomal~lardorierninde
yapllrnlg tarihi bir de havuza sahip olan Elbiz parklnda ise klr gazinosu ve lokanta
vard~r.
Ilqenin giineydogusuiidan geqen Zarnant~~ r r n a gda
~ turizri~etkinlikleri iqin
uygundur. Zamant~'nlnvadisi, Aygep~narkoyii siineyinden itibaren gittikqe
daralmaktadlr. Vadinin Toroslara girdigi bu kesimde vadinin derinlegmesi ve
daralmaslna bag11 olarak su akrglnln hlzlnnmasr kano, rafting vb. st1 sporlari iqin
uygun bir ortam olugturur. Giimii~orenkoyiinde yer alan egelden 1968- 1990 y~llarl
aras~ndatesbit edilen ayllk ortalama a k ~ mdeCjerlerir~egore akarsuyun debisi en
diigiik zamanlar olan telnmuz ve agustos aylarrnda I0 m3lsn kar erimeleririe bag11
olarak arttrg~donem olan nisan. lnayls aylar~ndaise 43-45 m31sn kadardlr.
Develi ilqesinde, bunlar~ndlglnda dogal degerler olarak ele allnabilecek olan
manzara seyir yerleri de vardlr. Yaylac~kkoyii qevresinde Toroslar iqin. Hiiseyinli
koyii qevresinde Zalnantl ve Toroslar iqin, K J Z Ikoyunde
~
Develi Ovasl iqin. Kabakll
koyunde Erciyes dagl iqin ve Zile'de Develi Ovasl'yla Sultan Sazlrgl iqin ilygun
panoramik goriintu alanlar~vard~r.
Ayrlca Develi Daglan'yla Toroslar kesiminde kara avclllgl iqin ilygun alanlar
bulunmaktadlr. Bu kesimlerde keklik, tavgan, blldlrcln, tilki, ve klg aylarlnda kurt gibi
av hayvanlarl bulunmaktad~r.Avclllk aq~slndanZamantl lrrnag~da kullan~lmaktadlr.
Burada da sazan, yayln gibi bazl tat11 st1 ballklarl bulunmaktadlr. Ancak Zamantl
~ r m a g Tomarza
~,
ilqesine bag11 Suvegen koyundeki maden ogutme ve y ~ k a m a
tesislerinin faaliyet donemlerine bag11 olarak ortaya q ~ k a natlklar sebebiyle belirli
zamanlarda biiyuk olqiide kirlenmektedir. Bu donemlerde akarsu boyunca b a l ~ k
avlamak imkanslz hale gelmektedir. Bu tesisin yore tarlml iizerine d e b a z ~
TUNCEL H.,Develi ll~esi
....
olu~nsuzluklarloldugn, ozellikle Zamantl'dan al~nansu ile sulanan bahqelerde verim
azalmas~goriildiigii yore qiftqileri taraf~ndans ~ sk ~ dile
k getirilrnektedir.
Develi'nin bir diger dog?l degeri de heniiz iilkemizde de turizm amaql~hiq bir
degerlendirmenin goriilmediij fosil varl~klarld~r.
Ilqenin giineydogusunda Cad~ryeri,
Sar~kaya,Sarayclk ve Derebagl koyleri yak~nlarlndaaflore olan Devon yagl~kayaqlar
iqerisinde Cyathophyllurn, Favosites, Atrypa, Spirifer (ijnsalaner 1945, s.401-406)
gibi fosillerden olugan zengin bir fauna mevcuttur. Paleontolog ve fosil
koleksiyoncularl iqin i ~ l a g ~ r kn o l a y l ~ g l , tiir qegitliligi ve fosillerin yagl
diigiiniildiigiinde so11derece ilgi qekici bir ozelligi vardlr.
b-Tarihi Degerler
Develi'llin sahip oldugu tarihi degerler incelenirse, bunlarln tarihin ilk
devirlesine dek inen varl~klaroldugu goriiliir.
Kaysesi gehrinin 20 km. kadar kuzeydogusunda Kiiltepe'de bulunan, tarihin
esken devirlerinde qevrenin bagkenti duru~nundaki(Baydur 1970, s.29) yerlegme ile
b11 Asur gehsini diges gehirlerle baglayan tarihi yollar~nbir k ~ s ~ Develi
nl
ilqesi
iqerisinden geqmektedis. Bo yollardan bir tanesi, Erciyes d a g ~ nagarak
~
Develi'ye
buradan bugiinkii Giimiigosen'e (F~rakdln)ve oradan da Baklrdag'dan doguya
Gezbel geqidine ulaglyor ve Kozan iizerinden Cukurova'ya iniyordu, bir diger yo1
ise Kayseri, Develi, Giimiigoren (Flrakd~n).Bak~rdag'aburadan giineye donerek.
Cataloluk. Yaylac~k'ave buradan da Eaklrdag (Ulusivri 2721 m.) tepesinin
ziineybat~s~ndaki
Kevenlibel'den Cukurova'ya ulap~yordu( A l k ~ m1959, s.61 ve
Bnyd~rr1970. s.23). Bu iki yolr~ndlg~ndaKoseler'den Gezbel'e laga an (Ramsay
1961, s.57) v z Nigde taraflarlndan gelerek Oksiit iizerinden, Develi Daglarl
giirieyine ulagan, buradan. Aygeplnar, Hogca. Seyhli'den giineye giden yollar da
v a r d ~ s(Kiepert 191 1 , C IV Kaisarije). Ancak bu son iki yo1 daha yeni doriemlere
(Roma Donenii) ait (P.~msay 1961, s. 299) yollard~r.Ancak Nigde taraflar~ndan
gelell yo1 iqin daha eski olabilecegini ileri siiren yazarlar da v a r d ~ r( K ~ n a l1987,
s.lGc1). Sozedilen ilk iki yo1 Asur Ticaret Kolonileri'nin Anadolu'nun giineyi ve
Mezopotaniya'nln ticari m a l l a r ~ n ~Anadolu
n
mallar~yladegigtirmesi geklinde
gesqeklegen bir ticaret iqin yarii d ~ gticaret ( K ~ n a l1987, s.68 ve 169) amaclyla
kullnn~lanyollasdl. Daha yakln donemlerde kullanllan yollar ise (orn. Kevenlibel'den
Feqen yol) daha qok nskesi aliiaq tag~rnaktayd~
(Ramsay 1961. s.56). Bunlarln
tllsizm a ~ ~ s l n d aonemi
n
bu giizergalilar iizerinde qegitli tarihi yerlegrneler ile bu
yerle~melesiny n k ~ n l n s ~ n dHititles
a
dii~lelnindenkalma kaya k a b a r t m a l a r ~ n ~ n
bulunmnsrylndII.. Bu eserlerin varllklar~nlnaqlklanriias~bir bak~mabu giizesgahlar~n
belislenniesiyle miirnkiin olabil~nektedir.
Giiniimiizde bu yollardan Bak~rdag-Gezbel-Saimbeyliyolu bir k ~ s l nstabilize
~
olmakla birlikte araqlann geqebilecegi niteliktedir ve daha nitelikli hale gelmesi iqin
genigletme qallgmdar~yap~lmaktad~r.
Develi ilqesinin sahip oldugu en eski tari hi degerler Hititler doneminden
kalma hoyiik ve kaya y a z ~ t l a r ~ d lSozii
r.
edilen b11 yerlegme yerleri ve kaya
kabartmalar~n~n
en bilineni bugiinkii Giimiigoren koyiinde bulunanld~r."F~rakdln
Kabastrnalarl" (Foto: 3) olarak da bilineli bu yazltta Hitit krallar~ndanolan 111.
Hattllgilig tasvir edilmektedir ( ~ . 0 z g u q1955, s.295). Bu qevrede yer alan T a g c ~
(Bak~rdag).imamkullu, bksiit'te de be~izerkabartinalar vardlr. Bunlardan Ta9cl
(Bak~rdag)ve imarnkullu qevresinde olanlar da Hititler donelnine ait eserlerdir
F.U. Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
(Klnal 1987, s.117). Firakdln ~evresindekihoyuklerde yapllan kazllarda bu doneme
fakat farkll kulturlere ait ait pek ~ o kap-kacak,
k
silah, muhur bulunmugtur ( 0 z g u ~
1955, s .296-299).
F~rakdln~evresindebulunan eserlerin onemli bir klsml Kayseri Muzesinde bir
bolumu de Anadolu Medeniyetleri Muzesinde muhafaza edilmektedir. Gunumuzde
Flrakdln kaya kabartmalarl ve ~evresindeyer alan hoyukler korumaslz durumdadlr.
Kabartmalar uzerinde yer yer tahrip izleri dikkati qekmektedir, hoyuklerde de
hazine bulunabilir amaclyla yapllan k a ~ a kkazllar sonucu olugan tahripler
sozkonusudur.
Flrakdln ~evresindekilerindlglnda Develi Ovasl'nda, biri Tombak koyu
batlslnda, digeri ise Sarlca koyu kuzeybatlslnda iki hoyuk arazi qallgmalar~slras~nda
tesbit edilmigtir. Literaturde bu iki hoyukle ilgili olarak herhangi bir bilgi
bulunamam~gt~r.
Bunlar da diger hoyukler gibi klsmen tahrip edilmigtir.
Foto 3: Gumu~orenkoyii yak~nlar~nda
Flrakd~nkaya resimleri.
Sozu edilen butun bu hoyuklerde sistemli bir aragtlrma yapllmasl gereklidir.
Yapllacak kazilarda elde edilecek olan eserler de Develi'de kurulacak bir muzede
sergilenmelidir. Ciinku bu eserler Kayseri ve Ankara'da, dogal mekanlarlndan
uzakta scrgilenmektedirler, oysa boyle bir sunug eserleri gorenler igin bunlarln
bulunduklarl yerlerle ilgili fikir vermemektedir.
Develi'de Hititler'e ait olan ve yukarlda klsaca anlatllan bu tarihi eserlerden
sonra bir bagka onemli eser grubu da Roma donemine ait olanlardlr. Bu doneme ait
olan eserleri, gehir kalintlsl, yeraltl gehri, kaya kilisesi, tumulusler olarak
slnlflandlrmak mumkundur.
Bunlardan gehir kallntls~Erciyes dagl iizerinde ve Kizik koyunun 5 km. kadar
kuzeydogusundadlr. Yore hallunca ve haritalarda adlnln Gereme olarak verildigi bu
TUNCEL H.,Develi Ilqesi ....
iskan yerinde, pek qok yap1 kallntlsi vardlr. Bunlarin bir klsml son derece saglam
goriinmektedir. Cevrede qok saylda kilise kallntlsl vardlr. Bilindigi kadarlyla
yerlegme Hz. 1sa'nln havarilerinden olan St. Paul taraflndan kurulmugtur. Sehir
kallntlsl biiyuk oranda Erciyes daglnln yiiksek kesimlerinden gelen malzemeyle
ortiilmiig durumdadlr. Bu sebeple mevcut yapllarln sadece ust klslmlarl
goriilebilmektedir (Giirlek 1975, s.230-233).
Kayalar iqerisine oyularak yapllan ibadethane (kaya kilisesi) ve konut olarak
kullanilan mekanlar, Develi'de en fazla goriilen tarihi eser grubunu meydana
getirirler. Comakll, Tombak, Sahmelik, Aygeplnar, 0ksut ve Kuqiikkunye koyii
~evresindebu tip iskan birimlerine rastlanir. Bunlardan Comakll ve Ayaeplnar
qevresinde yer alanlarlnda kemer biqimli girig unitelerinin etrafinda insan figurleri
ve kabartma desenler yeralmaktadlr (Foto: 4). Ancak bunlar genellikle tek katlldlr.
Digerleri (Tombak ve Sahmelik koylerindekiler) ise figiir, siis kabartma gibi
unsurlardan yoksun olmakla birlikte 2-3 katlld~rlar. I l ~ e d e k i bu kaya
yerlegmelerinin biiyuk k ~ s m tiif
l ve ignimbritlerin iqerisine oyularak yapllmlgtlr
(Foto: 5). Tombak koyundeki yerlegme ise aglomeralara oyulatak yapllmlgtlr. Bu tip
kayalara oyulmug olan iskan yerlerine yore halkl "kale" (Tombak kalesi gibi)
tammlamasl yapmaktadlr.
Foto 4: Ay~ep~nar
koyii yaiunlarlndaki kaya kiliseleri.
F. ii. Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
Foto 5: Tombak koyii yaklnlar~nda,aglomeralar igine oyularak yapllan yeralt~
~ehriningiri~leri.
Develi'de, daha yeni donemlere gelindiginde de pek qok tarihi eserin
varl~glndansijz edilebilir.
Bu eserlerin hemen tiimii Selquklular doneminden kalmadir. Bu doneme ait
yapllarl Develi gehri iqindekiler ve diger yerlerde (koylerde) olanlar geklinde iki
grup halinde ele almak miimkiindiir.
Giiniimiizde Develi gehri iki birimden olugmaktadir. Bunlardan birisi Develi
daglarinin iizerinde yer alan ve giiniimiizde onemli olqiide terkedilmig olan ancak
tarihi donemlerdeki Develi'yi olugturan Yukarl Develi, digeri ise Yukari Develi'de
oturanlarln agagidaki diiz kesime 16. y u z y ~ l d a n itibaren goq ederek gelip
yerlegtikleri ve Everek olarak andiklar~boliimdiir, giiniimiizde bu k l s ~ mas11 5ehri
meydana getirmektedir.
Bugiinkii Y ukarl Develi'nin Selpklular zamanlnda kurulmug oldugu hakklnda
hemen tiim yazarlar goriig birligi iqindedir. Yukarl Develi'de bulunan Selquklu
donemi eserleri bu doneme ait onemli v a r l ~ k l a r d ~(dzgiiq,
r
Akok 1955, s.377).
Develi gehri i ~ e r i s i n d eyer alan eserleri kale, cami, ve tiirbe olarak ele almak
miimkiindiir.
Bunlardan Develi Kalesi, Yukarl Develi'nin kuzeybatlslnda yer almaktadlr.
Ovaya, dolaylslyla Gevreye hakim bir noktaya inga edilmigtir. Ancak bugun
duvarlar~,surlarl biiyiik oranda y l k ~ l m ~durumdadlr.
g
Bazl sur duvarlarr belirgin
olarak goriilebilmektedir. Bu kalenin mimari aqidan iiq k~simdanolugtugu tesbit
edilmigtlr, ve qok tamir edilmig olmasl sebebiyle buran~nonemli bir askeri merkez
oldugu sonucuna varilmi~tlr(Ozgiiq, Akok 1955, s.377-378).
T U N m L H., Develi ilqesi....
Develi'de tarihi aqldan bir diger onemli eser de Sivasi Hatun (Ulu Cami)
Camiidir. Cami giriginde bulunan kitabelere gore H.680 (M.1281-1282) ylllnda IV.
K11ig Arslan Oglu 111. Keyhusrev zamanlnda inga edilmigtir (Ozgug, Akok 1955,
s.380), Develi'deki pek gok klymetli buluntuda oldugu gibi bu caminin egsiz olarak
kabul edilmekte olan ahgap oyma minberi de once Kayseri'ye, Buradan Ankara
i ~ s.262), daha sonra ise Istanbul's gonderilmig
Etnografya Miizesine ( 0 ~ g i . 1948,
ancak daha sonra bu egsiz eser kaybolmugtur (Gurlek 1975, s.212).
Develi'de yukarlda sozu edilen eserlerin dlglnda bir kaq tane de turbe
bulunmaktadlr. Bunlardan 3eveli'nin ismini aldlgl da rivayet edilen Dev Ali turbesi
sekizgen bir mekandlr, iizeri yine sekizgen bir kiilahla tamamlanmlgtlr (Foto: 6).
Tiirbenin batlslndaki girig kaplslnda kitabe benzeri yazlll bir tag bulunmakla birlikte
yazllarl okunamayacak kadar bozulmug duri~mdadlr.1975 y~llndahenuz bir onarlm
gorrnemig olan yap1 (Gurlek 1975, s.214) bu ylldan sonra onar~lmlgtlr.
Foto 6: Y u k a r ~Develi'de Dev Ali Tiirbesi.
Develi'deki bir diger yap1 da Seyyid-i Serif tiirbesidir, bu turbe Rufai tarikatl
geyhlerinden olan Seyyid-i Serif adma yapllmlgtlr. Kesme tagtan inga edilmigtir,
yapldaki kitabeden H. 695 (M. 1295-1296) de inga edilmig oldugu anlagllmaktadlr
( ~ z g i i gAkok
,
1955, s. 382-383).
Yukarl Develi'de bulunan bir diger tiirbe de Hlzir ilyas tiirbesidir. Bu yap1
Y u k a r ~Develi'nin guneyinde bulunan mezarllk iqerisinde yer almaktadlr, bu yap1 da
digerleri gibi kesme tagtan inga edilmigtir, burasl mescit olarak da kullanllmaktadlr
(bzguq, Akok 1955, s.384).
F. ti. Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
Selquklu doneminden kalmlg olan eserlerin mimari aqldan onemlerinin
yanlslra turizm amaqll degerlendirilebilecek en onemli ogeleri Selguklu tag susleme
sanatlnln nadide orneklerini bunyelerinde barlndlrmakta oluglarldlr (Bu konuda
ayrlntlll bilgi iqin bkz. 0. Bak~rer1976, s.194-201,3 11,3 13-314 ile resim 128-136)
Develi'de yine Selquklu donemine ait bagka eserler de bulunmaktadlr.
Bunlardan Ebce Sultan turbesi, Epce koyii batlslnda yer almaktadlr, turbe yanlnda
bir mescid vardlr, uzerinde bulunan kitabede 1317 (M. 1899-1900) ylllnda tamir
edildigi yazllldlr (Gurlek 1975, s.220-221). Selquklular doneminden gunumuze
ayakta kalabilmig olan bir diger yap1 grubu da Havadan koyunde bulunan
kulliyedir. Diger yapllarda oldugu gibi bu eser de kesme taglardan inga edilmigtir.
Turbe, mescit, tekke, mutfak gibi mekanlarl olan yap1 toplulu~ununSel~uklular
donemine ait oldugu, ancak sonraki donemlerde bir t a k ~ m~laveleryaplldigl
belirlenmigtir (Gundogdu 1991, s.33 1-339).
Develi'de sozu edilebilecek bir diger tarihi eser ise Seyhli'de bulunan
medresedir. Osmanlllar zaman~ndayapllan ve Hamidiye medresesi olarakanllan yap1
H. 1309 (M. 1891- 1892) tarihinde Sultan Abdulhamit tarafindan yaptir~lmlgtlr.Bu
yap1 ilk olarak 1932 y111nda(Gurlek 1975, s.222) ve daha sonrasinda 1984 ylllnda
ikinci kez onarlm gormugtur. Medresede bir dersane, yirmidort hucre ve bir cami ile
bir turbe (Uzun 31h turbesi) vardlr (Yalman 1993, s.158-159).
Develi'de Gumugoren koyu mezartaglarl da kendine has ozellikler
benzeri gekilde yuksek,
gostermektedir. Bu tarihi mezartaglarl Ahlat mezarta~lar~nln
motiflerle bezeli ve lahit formunda yapllmr~lardlr.
Yukarlda anlatllanlara ek olarak Develi gehir merkezinde Re9adiye
mahallesinde mimari guzelligi olan (Foto: 7).evler de hem tarihkhem de turistik
aqldan degere sahiptir.
Sehirde mesken tipleri aqls~ndanRegadiye (Aygosten) mahallesi digerlerinden
daha farklldlr. Burada meskenlerin hemen tumu ik! katltdit. Evler duz kesme tagla
yapllm~glard~r.
Bu yapllarda d ~ gcephede kabartma kog, aslan, ve guvercin gibi bazl
figurlere de rastlanlr. Ayrlca bazl evlerde "Karamanllca" olarak adlandlr~lanY unan
harfleri kullan~larakyazllmlg (Eckmann 1950, s. 165, Eyice 1975, s. 25) kitabelerin
varllg~dikkat geker Bu binalarin bir lusml bugun kullan~lmamaktadir.
c-Kultiirel Degerler
Develi gehri, kiilturel degerler agls~ndan gevredeki diger kentlerle
kargllagtlrlld~g~nda
hayli aktif bir durumdadlr. Bu aktivitenin gergeklegmesi,
Develi'de 19. yuzyllda yagamlg olan unlu ozan Seyrani iqin yapllan anma toplantllar~
ve genliklere baglldlr.
Eyliil ayl igerisinde duzenlenen ve "Seyrani Senligi'l adini taglyan bu toplantl
her yil duzenli olarak yapllamamaktadlr. Ancak yine de, Develi'nin tanltilmaslnda
onemli katkllarda bulundugu gerqektir. Bu genlikler slraslnda ozellikle Seyrani ile
ilgili konferanslar verilmekte, ~egitlisergiler duzenlenmekte ayrlca farkll illerden
gelen ekiplerce halkoyunu gosterileri sunulmaktadlr.
Seyrani Senlikleri dlginda Develi'nin tan~tilmaslndaetkili olan bir diger faktor
ise Develi ile kardeg kent olan Fransa'nln Vierzon kentiyle surdurulen iligkilerdir.
Bu qerqevede Vierzon'dan ulkemize konuklar davet edilmektedir. Boylelikle Develi
qevresi, tarihi eserleri, sosyal ve ekonomik yapisi ile tanltllmaktadir. Bunun dlglnda
Vierzon'da her yll duzenlenmekte olan uluslararasl fuarda Develi yoresine ait
TUNWL H.,Develi i l p i....
uriinleri tanltan sergiler aplmaktadlr.
Foto 7: Kegadi>,e(Aygostcn) Mahallesinde yer alan tarihi evlerdcn birisi
Kulturel degerler aqlsindan ele allnabilecek olan bir bagka konu ise yorenin
elsanatlar~dlr.
Yoredeki el sanatlarln~iki klslmda incelemek mumkundur. Bunlardan ilki
Develi Ovasi'ndaki Sindelhoyuk ve Yenihayat yerlegmelerinde goruien haslrclllk,
digeri ise dalia qok hayvanclllk yapilan koylerde dikkati ~ e k e nhallclllktlr.
Sindelhoyuk ve Yenihayat'da, Sultan Sazllgl'ndan toplanan sazlar haslr halinde
dokunarak qevre koylerde hem tavan hem de zemin ortusu olarak kullan~lmaktadlr.
Bunun dlglnda gapka, otomobil koltugu i ~ i nminder yaplmlnda da haslrdan
yararlanllmaktadlr. Ayrlca dokunan haslrlarln bir klsmlnln Fransa'ya ihraq edildigi de
tesbit edilmigtir. Hasirdan yapllan urunlerden bagl~klarile yer yaygllarl, dekoratif
malzeme olarak kullanllabilir ve turizm amaciyla degerlendirilebilir nitelikte olmakla
beraber gunumuzde yararlan~lmamaktadlr.
F. (1. Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
Hallclllk, Develi'de h a s ~ r c ~ l ~oranla
g a daha yaygln bir el sanatl durumundad~r.
Comakll, Cayllca, Tombak, Zile, Gazi, Havadan, Hogca, Yenikoy, Kalekoy, Y aylaclk,
Kiiqiikkiinye ve Deregimli yerlegmelerinde hallclllk yapllmaktad~r.Daha qok
"Yahyall ha11sl"na has motifler taglyan bu halllar, evlerde, genellikle genq klzlar
taraflndan dokunmaktadlr. Dokunan halllar tiiccara ya da hall fabrikaslna satllarak
degerlendirilmektedir.
Yorede gastronomi turizmi aqlslndan da onemli bir kiiltiir birikimi vardlr.
Develi i l ~ e s i n d eyaygln olarak yenilen ve yoreye has bazl yiyecekler vardlr.
Bunlardan tahinli pide, clvlkll adlyla anllan kugbaglll pide Develi'ye has yiyeceklerdir.
Ayrlca pastlrma, qernen ile iiziim pekmezinin nigasta ile katllagmasl saglanarak elde
edilen ve k~gllkbir yiyecek olarak hazlrlanan "kofter" gastronomik anlamda
kullanllabilir. Ayrlca mide ve bobrek ile ilgili bazl hastallklarln tedavisi amaclyla suyu
iqilen yahut salamurasl yapllarak yenilen, yorede girebolu adlyla anllan (kartopuviburnum opulus) bitkinin meyvesi ile yorede yaygln olarak uretilen karaburcu tiiru
uziimleri uvalizm amaclyla tanltllmalldlr bu yoldan da turizme katkl saglanabilir. Bu
tanlt~mlarlnyap~labilmesiiqin Seyrani genliklerinden yararlanllabilir.
Develi'de Turizm Alt Yapisi ve Turizmin Geligtirilebilmesi 1 ~ i n
Alinabilecek 0nlemler
Develi gerek sahip oldugu ve k~smendegerlendirilmekte olan turizm varllklar~,
gerekse bu amaqla kullanmaya uygun varl~klarlgoz oniine allndiglnda biiyiik bir
potansiyel gosterir.
Turizm aqlslndan buyiik bir potansiyele sahip olan Develi'de, Erciyes d a g ~ve
Sultan Sazllgl'nln onemli bir yeri vardlr. Bunlarln dlglnda ilqede karstik rnagaralar ve
gelaleler, kaya resimleri, kaya kiliseleri, yeraltl gehirleri, ilqe merkezinde ozellikle
Selquklular donemine ait cami, tiirbe vb. eserler ile dagclllk, doga yiiruyii~culiigii,
avclllk, bal~kqlllkvb gibi qegitli sportif faaliyetlere uygun mekanlar mevcuttur.
Turizm aq~slndanilqenin iki onemli problemi vardlr. Bunlardan ilki turizm alt
y a p ~ s ~ n lolmaylgl
n
ikincisi de i l ~ e n i nturizm degerlerinin yeterince tanlt~lmamlg
olugudur.
Develi ilqe merkezi ve koylerinde turizm alt yaplsl olarak ele al~nabilecek
hemen hemen hiq bir tesis yoktur. Ilqe merkezinde bir tane otel vardlr atlcak bu da
turizm amaqll kullanlma uygun degildir. Soz konusu olan bu otelin dlglnda Tiirk
Telekom ile Saray Hall Fabrikasl'na ait kapasitesi bir kaq kigiyi geGmeyen
misafirhaneler de vardlr, ancak bunlarln kullan~mldogal olarak ilqeye gelen resmi
gorevliler iqindir.
p konaklama
Ilqe her ne kadar Kayseri ile Erciyes Tekir Yaylasl ve ~ r g u gibi
ihtiyaqlar~nakargll~kverebilecek tesis ve yerle~melereyakln, ulaglm a~~slnclan
klsmen
problemsiz ise d e , Develi gehrine nitelikli konaklama tesislerinin yapllmasl
gerekrnektedir.
Turizm alt yaplsi ve organizasyonu aqlslndan ele allnabilecek bir diger konu da
erigilebilirlik ve ulaglm imkanlarld~r(Robinson 1979,s.81).
Develi gehri Kayseri'ye birisi Erciyes dagl eteklerinden dolagarak u l a ~ a n8 6
krnlik, digeri de dagl agarak ulagan ancak yer yer virajll olmasl sebebiyle daha az
kullanllan 50 krnlik yollarla bagl~dlr.Develi ana karayollarl uzerinde yer almamakla
birlikte bunlarln yaklnlndad~r.Ornegin Kayseri-Cukurova baglantlslnl saglayan
karayolu ilqenin batlslndan ve ilqe merkezinin 32 km yaklnlndan geqmektedir.
T U N W L H., Develi i l ~ e s....
i
Ilqenin dogusunun d a g l ~ kolmasr karayolu b a g l a n t ~ s ~ nbu
i kesimde
zayrflatmlgt~r.Ancak ilqede geqmig donemlerde, daglar iizerindeki geqitler yoluyla
giiney ile iq kesimlerin baglant~sln~
saglayan onemli tarihi yollar vardir. Bunlardan
bir tanesinde genigletme q a l ~ g m a l a r giinumuzde
~
siirmektedir, bu yolun
tamamlanmas~ylabirlikte ilqenin Akdeniz ve Giineydogu Anadolu ile olan baglant~s~
klsalacak, boylece i~laglma q ~ s ~ n d adaha
n avantajl~bir duruma gelecektir. Turizm
konusunda ilqenin bir avantajl~yanl da Urgiip gibi hem yerli hem de y a b a n c ~
turistlerce qok cazip ve bilinen bir yoreye sadece 60 km. uzakl~ktaolmas~dlr.
Develi ilqe merkezini koylere baglayan yollarln biiyiik k ~ s masfaltt~r.
~
Bunun
dlglnda kalan bir kaq koye de stabilize yollar ulagmaktad~r.Ayrlca Develi ile Yahyal~,
Yegilhisar ve Urgiip araslnda da asfalt bir yo1 vardlr. Ilqeye Ankara ve ~stanbul'dan
her giin otobiis bulmak miimkiindiir. Bunlarln dlg~ndaKayseri'den Develi'ye 8.00
ile 17.00 saatleri a r a s ~ n d aher 30 dakikada bir otobus hareket etmektedir.
Giiriiliiyorki Develi ile Ankara, Istanbul ve Kayseri aras~ndaulag~ma q ~ s ~ n d abir
n
slklnt~sozkonusu degildir.
Ulkemiz iqin ozellikle onemli bir gelir kaynagl olma yolunda h ~ z l ailerleyen
turizmin, bu konuda buyiik bir potansiyele sahip olan Develi ilqesinde d e
geligebilmesi i ~ i nbir t a k ~ monlemler allnmalrdlr.
I l ~ eturizminin alt yap] dlg~ndakiikinci problemi heniiz, turizm degerleri
aqslndan, oneminin anlagllamamlg olmas~dlr.Bunu giderip de ilqenin turizmde hak
ettigi yeri alabilmesi iqin oncelikle turizm degerlerinin tan~t~mlna
ihtiya~vard~r.
I l ~ e n i ntilrizm varl ~ k l a r l ntan~tan
~
afig, harita, brogiir ve kitap gibi tanltlcl
belgeler haz~rlanmallve ~ r g i i p Kayseri
,
vb. yerlerdeki turizm tesislerine bunlar
da@tllrnal~d~r.
Ana karayollar~iizerinde ilqenin tilristik alanlar~nlnyerlerini belirleyen
pano ve isaretler konmalld~r.Ayrrca turizm organizasyonu yapan girketlerle iligki
kurularak ozellikle Kayseri ve Urgiip'e getirilen yerli ve yabanc~gruplar~nDeveli'ye
gormeleri saglanmal~d~r.
Ciinkii boyle
de gelerek, ilqedeki tarihi ve dogal varl~klar~
bir organizasyonda ilgi qekebilecek, pek qok farkl~deger vardlr.
Diger taraftan giinumuzdeki durumlar~aqrslndan ele allnacak olursa hem
Sultan Sazllgl'nda, hem de Erciyes'de ciddi tedbirler allnma zorunlulugu vardir.
Sultan S a z l ~ gi ~ i nCay~rozii,Soysall~ya da Sindelhoyuk'e bir bagka koruma
b i n a s ~yapllarak personel gorevlendirilmeli, bu kesimden de sazlrk korunmaya
allnmal~dir.Sultan Sazl~gl'nda,turizm gelirini artlrmak iqin diizenli ornitolojik amaqll
geziler yapllmal~d~r.
Develi Ovasl'nda, sulamadan donen sular, Yay Golii'ne verilmektedir. Bu sular
tarlm i l a ~ l a r ~ven ~suni giibre a r t ~ k l a r ~ nSultan
l
Sazllg!'na bogaltmaktad~r.Oysa
bunlar~nsazl~ktayapabilecegi olumsuz etkiler heniiz billnmemektedir. d t e yandan
S o y s a l l ~Plnarlar~~nrn
sularl o v a y ~~evreleyendrenaj kanallar~sebebiyle Sultan
Sazl~gl'naulagamamakta, yani Sultan Sazl~glen onemli su kaynaklar~ndanbirini
kaybetmektedir. Bunun en klsa zamanda qozumlenmesi gerekmektedir. Aksi halde
onemli bir dogal mirastan ve turizm varllglndan yoksun kallnacakt~r.
Erciyes d a g ~ n d aise ozellikle gunumuze dek siiregelen qirkin yapllagma
oncelikle durdurulmal~d~r.
Burada mevcut tesislerin hatta Gevre il~elerin~ o vb
p
at~klarlnlbu bolgeye dokmeleri (Yegil Everek 1992, S: 1 s.2 ve S:2 s:2) ve qevreyi
tahrip etmeleri engellenmelidir.
Periliin magarasma ulaglml saglayacak daha uygun bir yo1 yapllrnal~magaraya
girig kolaylagt~r~lmal~
ve magara iqine ~g~klandlrrna
yapllmalidlr.
F. U . Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
Develi-Bakirdaii, (Tagci) yolu uzerinde Giimugoren koyu yo1 ayrimi ile kaya
kabartmasinin oldugu kesime giden yolun ayrimina birer tanitici tabela konulmali,
kabartmanln yanina da bir aqlklama panosu yapilmalidir. Ayrica kaya kabartmasinin
bulundugu kesime giden patika daha nitelikli hale getirilmeli ancak buraya kadar
ulagacak bir arac yolu yapimindan kaq~nilmal~d~r.
Aygep~narveya Gumiigoren koylerinden birisinde akarsu sporlarina hizmet
edecek bir merkez olugturularak buras~baglang~qnoktas~olarak ele al~nmalid~r.
Benzer gekilde tarihi guzergahlari izleyen hatlar boyunca Toroslardan guneyeguneydoguya uzanan doga yuruyiigleri (hiking) duzenlenebilir rnanzara guzellikleri
ve qevredeki tarihi eserler degerlendirilebilir yine bu s ~ r a d aToroslar uzerindeki
yaylalardan da folklorik arnaqla yararlanllabilir. A y r ~ c aToroslar uzerindeki
magaralar, karstik kaynaklar r n a ~ a r a c l l ~aniac~yla
k
kullan~labilir.Toroslardan av
turizmi amac~ylada yararlanmak miiinkiindiir.
Gereme olarak anilan harabelerin bulundugu kesimde k a z ~qal~grnalariiqin
girigimlerde bulunulmal~burada yamaqlardan gelen malzemelerin etkisiyle gomiilu
olan tarihi eserler gun ~ g ~ g q~kart~lmali
~na
ve Erciyes d a g ~butunlugu i~erisinde
turizme hizmet edebilir hale getirilmelidir.
Bunlar~nd ~ g ~ n dilqe
a merkezinde bir muze kurulinali, burada, yorede yapilr,n
k a z ~ve aragt~rmalardaelde edilen ve edilecek olan eserlerin yanlsira ilqe
etnografyas~nibelgeleyen giyirn kugarn Grnekleri, ev, mutfak egyalar~vb. eserler
sergilenmelidir. Halk bu konuda bilgileridirilerek ellerinde mevcut etnografik yada
antik belge varsa bunlar~rniizeye vermelei-i saglanabilir, boylece inuzeyi eser
aqrs~ndanzenginlegtirrnek mumkun olabilis.
Miize kurmak iqin Regadiye mahallesinde mimari guzelligi olan evlerden
yararlan~lmal~dir.
Ayrlca yine b11 evlerden kullan~lrnayanlar~
restore edilerek otel.
lokanta vb. gekilde iglev k a z a n d ~ r ~turizme
l~p
hizmet eder hale getirilmelidir. Boylece
hem yore halki gelirine katk~dabuluninak hem de ilqenin konaklama problemini
tarihi doku iqeris~ndeve bunlar~koruyarak karg~lamakmiirnkiin olacaktir.
Bugune dek oniki defa kutlanan Seyrani genlikleri diizenli olarak her y ~ ldaha
,
uzun siireli y a p ~ l m a lgenig
~ , bir k a t ~ l ~ rven bu yolla da ilqenin tan~timinakatkilar
saglanmalidir. Seyrani genliklerinin kapsami genigletilerek aynl zamanda yorenin el
sanatlar~ile gastronomik degerlerine doniik qaligmalar da yapllmalid~r.
Ilqede turizmin canlanmasi icin yukar~dabazilari belirtilen oneriler dikkate
al~narakgerekli girigimler y a p ~ l d ~ g l n dDeveli
a
ve iilke kalkinmasina ilqe turizm
potansiyelinin buyiik katlulari olacagi aqikt~r.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
ALKIM, U. B., (1959) "Guney-Bat1 Antitoros Bolgesinde Eski Bir Yol Sebekesi".
Turk Tarih Kurumu Belleten C:XXIII, s.59-73,Ankara.
ASLANAPA, O., (1984) Turk Sanat~.Istanbul.
BAKIRER, 0..(1976) O n u ~ve Ondordiincu Yuzy~llardaAnadolu Mihraplar~.TTk
Yay. VI, Dizi, Sa 17.Ankara.
TUNWL H., Develi i l ~ s....
i
BAYDUR, N., (1970) Kultepe (Kanes) ve Kayseri Tarihi Uzerine Aragt~rmalar(En
Eski Caglardan IS. S. 395 Ylllna Kadar). 1st. Univ. Ed. Fak. Yay. No: 1519, Istanbul.
BAYTOP, T., (1994) Turkqe Bitki Adlarl Sozlugu. Turk Dil Kurumu Yay. No: 578.
Ankara.
CAGLAR, K. 0.. (1961) Turkiye Maden Sularl ve Kapllcalan, Fasikul:
4 MTA Yay.
No: 107. Ankara.
D O ~ A N A Y H.,
, (1992) Turkiye Turizm Cografyasl. Erzurum.
DOGU, A.F., TUNCEL,
H., GURGEN, G., CfCEK, f . , SOMUNCU, M.,
(1995) "Periliin Magaras]". AU Tiirkiye Cografyas~Arag. ve Uyg. Merk. Der. S:3 s. 291-308,
Ankara.
DOGU, A.F., CfCEK, f., GWRGEN, G., TUNCEL, H., (1996) "Aylini
ma gar as^". AU Tiirkiye Cografyasl Arag. ve Uyg. Merk. Der. 111. Cografya Sempozyumu Bildiri
Ozetleri, s. 1 1. Ankara.
ECKMANN, J., (1950) "Anadolu Karamanll Aglzlar~naAit Aragtlrmalar". Ank. Univ.
DTCF Dergisi, C:VII S: 1-2 s. 165-200, Ankara.
EfE., (1995) Ayllk Ortalama Ahmlar (1935-1990). Ankara.
EYfCE, S., (1975) "Anadolu'da "Karamanl~ca"Kitabeler (Grek Harfleriyle Turkqe
Kitabeler)",.Turk Tarih Kurumu Belleteni C: XXXIX, S: 153, s.25-48, Ankara.
G~NDO~DU
H.,, (1991) "DeveliIHavadan Kijyu Kulliyesi". Relleten LV, say^: 213
s.332-339. Ankara.
GURLEK. A., (1975) Memleketirn Develi. Ankara.
fZBIRAK. R., (1953) Develi Ovasl ve Ekonornik Geligmesi. AU. DTCF Yay. No:91,
Cog. Ens. Yay. No:5. Ankara.
KINAL, F., (1987) Eski Anadolu Tarihi. (2. Bask]), Ataturk Kultur, Dil ve Tarih
Yuksek Kurumu Tiirk Tarih Kurumu Yay~nlan.XIII. Dizi Say1:7a. Ankara.
KIEPERT, R., (191 1) Karle von Kleinasien, C IV Kaiserije. Berlin.
KURTER, A., (1979) Turkiye'nin Morfokiirnatik Rolgeleri. Iii Yay. No: 2585, Cog.
Ens. Yay. No: 106. Istanbul.
KOLTUR ve TURfZM B A K A N L I ~ I (1989)
,
Bir Yorenin Turizrn Irnkanlar~nln
Degerlendirilmesi Iqin Rehkr, IOslm: 11 Turizrn Ce~itlerinin?'anlml ve Organizasyonlan. Ankara.
MTA., (1980) Tiirkiye Maden Envanteri. MTA Yay. No: 179. Ankara.
OZESMf, U . , SOMUNCU, M., TUNCEL, H., (1993) "Sultan Sazllgl
Ekosistemi". AU Turkiye Cografyas~A w . ve Uyg. Merk. Der. S:2, s.275-288, Ankara.
F. ii Sosyal Bilimler Dergisi 1996 8(1)
OZGUC, N., (1994) Turizm Cografyasl. 1st. Univ. Yay. No: 3821, Ed. Fak. Yay. No:
3203. Istanbul.
C)ZGUC, N., (1955) "Flrakdin Eserleri". Turk Tarih Kurumu Belleteni C. 19, S. 75 s.
295-302. Ankara.
OZGUC, T., (1948) "AU Ad~naYapllan Fraktin Kazls~ve Tetkik Gezileri". Turk Tarih
Kurumu Belleteni C: XI1 S. 45 s. 260-266. Ankara.
OZGUC, T., AKOK, M., (1955) "Develi Abideleri". Turk Tarih Kurumu Belleteni
C:XIX S.75 s.377-394. Ankara.
RAMSAY, W. M., (1961) Anadolu'nun Tarihi Cografyas~ (Cev:Mihri Pekta~).
istanbul.
REMAN, R., (1942) $ifall Sular~Kullanma Ilmi. Balneoloji, Turkiye'nin $ifall
Kaynaklarl. Istanbul.
ROBINSON, H., (1979) Geography of Tourism. ISBN 07121072 15. London.
TUNCEL, H., (1993) "Develi Il~esininArazi Varllg~ve Turizm imkanlarl Aqslndan
Ekonomik Potansiyeli", A.U.Ara$t~rma Fonu Miidurlugii 90-01-03-01 Nolu Proje
(Yaylmlanmaml$t~r)
ANKARA.
TUNCEL, H., (1994) Develi Il~esininBe~erive Iktisadi Cografyas~.AU Sos. Bil.
Ens. Basllmaml~Doktora Tezi. Ankara.
TuRKfrYE CEVRE VAKFI, (1993) Turkiye'nin Sulak Alanlan. Ankara.
UNSALANER, C., (1945) "Alayl~dagve Beydag S~radaglar~
Aras~ndakiBBlgcnin Ust
Devon Faunast"' MTA Mec. Sene: 10, Say: 2/33, s. 401-406. Ankara.
YALMAN (Yalgln), A. R., (1993) Cenupta Turkmen Oymaklarl 11. Cilt. (2. bask^),
(Hazlrlayan Sabahat Emir). Kiiltur Bak. Yay. 256, Ba~vuruKitaplar~Dizisi; 12. Ankara.
YE$fL EVEREK BELEDfYENfN SESf., (1992) Haftal~kMahalli Siyasi Gazete.
21 SUBAT 1992 say^: 1, s:2. Develi.
YE$rL EVEREK BELEDIYENIN SESI., (1992) Haftal~kMahalli Siyasi Gazcte.
28 SUBAT 1992 Say1:2,s:2. Develi.