Tehlike Derecelendirme Endeksi

Transkript

LABORATUVAR
GÜVENLİK
REHBERİ
2
LABORATUVAR
GÜVENLİK
REHBERİ
Başak YALÇIN BURHAN
Yasin BERK
Eylem KAYA EROĞLU
ANKARA ÇOCUK SAĞLIĞI VE HASTALIKLARI
HEMATOLOJİ ONKOLOJİ EAH
KALİTE BİRİMİ
3
4
İÇİNDEKİLER
LABORATUVAR GÜVENLİK PROSEDÜRÜ ........................................................................................... 6
Laboratuvar Çalışanlarının Uyması Dereken Kurallar ........................................................................... 6
Kan ve Vücut Sıvı larından Korunmada Yapılaması Gereken Önlemler ............................................... 7
Kimyasal Maddeler ................................................................................................................................... 8
Dekontaminasyon, Nötralizasyon ve Dezenfeksiyon................................................................................. 8
Atıklar ........................................................................................................................................................ 9
Havalandırma ............................................................................................................................................ 9
Enfeksiyon ................................................................................................................................................. 9
Yangın Güvenliği ....................................................................................................................................... 9
Elektirik Tesisatı ve Elektrikli Cihazlar ................................................................................................. 10
Eğitim ....................................................................................................................................................... 10
Laboratuvar Ekipmanlarının Güvenli Kullanımı .................................................................................. 10
BİYOKİMYA LABORATUVARI BİYOGÜVENLİK LABORATUVAR SEVİYESİ ÖNLEMLERİ
TALİMATI ................................................................................................................................................. 16
MİKROBİYOLOJİ LABORATUVARI BİYOGÜVENLİK LABORATUVAR SEVİYESİ ÖNLEMLERİ
TALİMATI ................................................................................................................................................. 17
TEHLİKELİ KİMYASALLAR ................................................................................................................. 19
Semboller ................................................................................................................................................ 20
NFPA Etiketleme Sistemi İle Etiketleme ................................................................................................ 23
Tehlike Derecelendirme Endeksi: Özel Notlar ....................................................................................... 26
S/R İfadeleri ............................................................................................................................................ 31
Reaktif maddeler ..................................................................................................................................... 36
Alev Alabilen Maddeler .......................................................................................................................... 41
Korozif Maddeler .................................................................................................................................... 46
Sağlığa Zararlı Maddeler ....................................................................................................................... 51
Sıkıştırılmış Gazlar ................................................................................................................................. 56
Kriyojenik Maddeler .............................................................................................................................. 61
KİŞİSEL KORUYUCU MALZEMELER ................................................................................................. 66
KİMYASAL MADDELERİN DEPOLANMASI ...................................................................................... 66
İLKYARDIM ............................................................................................................................................. 66
YANGIN SÖNDÜRME .............................................................................................................................. 66
ULUSAL KOD SİSTEMLERİ.................................................................................................................... 66
REFERANSLAR ........................................................................................................................................ 66
5
LABORATUVAR GÜVENLİK PROSEDÜRÜ (PR035)
1.AMAÇ: Laboratuvar çalışanlarının, çalışma ortamı, kullanılan cihaz ve malzemeler nedeniyle zarar görmelerini
ve çevreye zarar vermelerini engellemek; çalışılan kan vücut sıvıları ve diğer enfektif hasta örneklerinden
kendilerine bulaşabilecek hastalıklardan hem kendilerini hem de çevrelerini korumak için alınması gereken
önlemler ve uyulması gereken kurallar için standart bir yöntem belirlemektir.
2.KAPSAM: Ankara Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hematoloji Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Laboratuvarlarındaki güvenliğe yönelik faaliyetleri kapsar.
3.S0RUMLULAR: Ankara Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hematoloji Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Laboratuvarlarındaki tüm çalışanlar sorumludur.
4.TANIMLAR:
5. PROSEDÜR AKIŞI:
5.1. Hastanemiz Biyokimya Laboratuvarı ve Mikrobiyoloji Laboratuvarı Biyogüvenlik Laboratuvar Seviyesinde
Seviye 2 (BSL–2) ‘de yer almaktadır. Fakat bazı durumlarda bu seviye, Seviye 3 (BSL–3) ‘e yükseltilebilir.
Laboratuvarlarımızda (BSL–2) de alınması gereken önlemler ve iyi laboratuvar uygulamaları için aşağıda yer
alan güvenli teknikler “Biyokimya Laboratuvarı Biyogüvenlik Laboratuvar Seviyesi Seviye 2 (BSL–2)
Önlemleri Talimatı ve Mikrobiyoloji Laboratuvarı Biyogüvenlik Laboratuvar Seviyesi Seviye 2 (BSL–2)
Önlemleri Talimat” larında açıklanmıştır.
5.2. Laboratuvar çalışanlarının uyması gereken kurallar: Laboratuvar çalışanları kendilerini ve diğer
çalışanları enfeksiyondan korumak için aşağıda bildirilen kurallara uymak zorundadırlar.
5.2.1.Laboratuvara giriş sınırlıdır. Özellikle çocukların girmesi ter testleri vb. özel durumlar dışında
engellenmelidir.
5.2.2. Palto, ceket gibi giyim eşyaları, çanta ve kitaplar laboratuvar çalışması yapılan tezgâhların üzerine
bırakılmaz, bu eşyalar için özel olarak ayrılmış yerlere konur.
5.2.3. Beyaz ve temiz laboratuvar üniforması giyilir. Üniforma üzerine hırka, ceket gibi başka giysiler giyilmez.
Çalışma ortamında koruyucu giysi olarak beyaz laboratuvar forması giyilir. Önü kapalı terlik veya ayakkabı tercih
edilmelidir. Başta nötralizasyon olmak üzere kulanım yerine göre gözlük veya yüz kalkanı takılmalıdır. Elde yara
kesisi varsa su geçirmez bant ile kapatılmalıdır.
5.2.4. Saçlar omuzların arkasında olacak şekilde emniyete alınır, çalışmayı engelleyecek ya da aletlere
takılabilecek mücevherat kullanılmaz.
5.2.5. Çalışma ortamından ayrılırken forma çıkarılır. İş kıyafeti ile dışarıya çıkılmaz. Enfekte materyal ile
çalışılırken eldiven, maske gibi standart önlemler alınarak çalışılır. Çalışma bittikten sonra eller El Hijyeni ve
Eldiven Kullanma Talimatı’na uygun olarak yıkanır.
5.2.6. Laboratuvar Hastane temizlik Prosedürüne uygun olarak temizlenir.
6
5.2.7. Laboratuvarda herhangi bir şey yenmez ve içilmez. Laboratuvar malzemeleri bu amaçla kullanılmaz.
Laboratuvar içindeki buzdolabı, kit dolabı, derin dondurucularda "yiyecek-içecek konulmaz" etiketi olanlar ilaç ve
kit dolaplarıdır yiyecek ve içecek konulmaz. Üzerinde "sadece yiyecek ve içecek içindir" etiketi olan buzdolabı, kit
dolabı vb. dolaplarda ilaç, serum, kit vb. laboratuvar malzemeleri konulmaz.
5.2.8. Kan ve enfekte materyal ile temas edilen çalışmalar sırasında ve mikrobiyolojik çalışmalarda mutlaka
eldiven takılır. Eldivenler tek kullanımlıktır. Delinir ya da yırtılırsa hemen değiştirilir. Eldiven takılı iken temiz
yüzeylere dokunulmaz. Çalışma bitince eldivenler tıbbi atık torbasına atılır ve eller yıkanır.
5.2.9. Mikrobiyoloji laboratuvarında kabul edilmiş olan hasta örneklerinin ekimi güvenlik kabini mikrobiyoloji
laboratuvarı içinde biyolojik ekim kabininde yapılır.
5.2.10. İğne öze kullanmadan önce ve kullandıktan sonra mavi alevde kızıl dereceye kadar ısıtılarak steril hale
getirilir. Üzerinde visköz infekte bir madde bulunduğunda, alevin sarı kısmı içine daldırılırsa bu madde sıçrar ve
etrafı enfekte eder. Bu nedenle alevin üzerinde veya iç kısmındaki sıcaklığı fazla olmayan mavi bölümde
tutularak kurutulduktan sonra kızıl dereceye kadar ısıtılır. İğne ve öze alevde yatay değil 45-60º'lik eğim verilerek
tutulur.
5.2.11. Asitler ağızları sıkıca kapalı olarak ve yeri belirli alt dolapta muhafaza edilir.
5.2.12.Tüm enfekte madde ve hasta örneği transferlerinde otomatik pipet kullanılır. Sıçrama olasılığına karşı
maske takılmalı, koruyucu önlük giyilmelidir. Kesinlikle ağızla pipetleme yapılmaz.
5.2.13.Kullanılan otomatik pipetler mesai bitiminde antiseptik solüsyon ile silinip, çekmeceye veya pipet askısına
temiz olarak yerleştirilir. Pipet uçları kullanıldıktan sonra özel enfekte atık kaplarına atılır. Bu kaplar dolduğunda
ağzı sıkıca kapatılarak Atık Kontrolü Prosedürüne uygun olarak atılır.
5.2.14. Kullanılmış lam ve lameller özel kesici delici atık kaplarına atılır. İşi biten kültürler ve diğer enfekte
materyal Tıbbi Atık Yönetimi Prosedürüne uygun olarak atılır.
5.2.15. Eller enfeksiyöz materyale değdirilmez. Yanlışlıkla temas ederse önce antiseptik ile sonra sıvı sabun, su
ve ya l dezenfektanı ile yıkanır.
5.2.16. EI veya yüz kontamine alet ile kaza ile yaralanır ya da göze kontamine madde sıçrarsa yıkama yapılır,
antimikrobiyal madde sürülür veya damlatılır.
5.2.17. Kullanılmadıkları süre içinde tüpe bağlı beklerin alevi söndürülür, mikroskop lambası söndürülür.
5.2.18. Çalışma bittikten sonra kirli malzemeler kendilerine ait dezenfektan madde içeren kaplara atılmalıdır.
5.2.19. Mesai bitiminde her bölümde çalışan teknisyen, tüm çalışma bankolarının temizliğini yapmalıdır.
5.3. Kan ve vücut sıvılarından korunmada yapılması gerekli önlemler:
5.3.1. Kan ve vücut sıvıları ile bulaş riski varsa El Hijyeni ve Eldiven Kullanma Talimatı’na uygun olarak
eldiven giyilir.
7
5.3.2. Kan ya da vücut sıvısı sıçrama riski varsa gözlük, maske ve/veya giysi giyilir. Hasta ile temastan önce ve
sonra eldiven çıkardıktan sonra her zaman El Hijyeni ve Eldiven Kullanma Talimatı’na uygun olarak eller
yıkanır.
5.3.3. Personel yaralanmalarında yaralanma sonrası temas bölgesi su ve sabunla veya uygun bir antiseptikle
bolca yıkanmalıdır. Mukoza temaslarında temas bölgesinin bol su ile yıkanması yeterlidir. Temas bölgesi sıkma,
emme, kanatmaya çalışma vb. yöntemlerle travmatize edilmemelidir. Hasta kanı ve sıvıları ile kontamine her
türlü kesici, delici ve batıcı materyal ile yaralanma durumunda derhal ilgili bölüm sorumlusuna haber verilir.
Bölüm Sorumlusu en geç 12 saat içinde infeksiyon Kontrol Hemşiresi' ne haber verir.
5.3.4. İnfeksiyon Kontrol Sorumlu Hemşiresi ile kazayı geçiren kişi ve bölüm sorumlusu Kesici-Delici Alet
Yaralanma Bildirim ve Takip Formu’nu birlikte doldurur ve bu form iş yeri hekimine kaza geçiren personel ile
birlikte gönderilir. İş Yeri Hekiminin bulunmadığı zamanlarda acil servise başvurulur.
5.3.5. Çalışma yerine organik bulaşma olduğunda (kan, cerahat, idrar v.b.) Kan ve Vücut Sıvıları
Döküldüğünde Yapılacak Temizlik Talimatı gereğince temizlik yapılır. İşlem bittikten sonra eller El Hijyeni ve
Eldiven Kullanma Talimatı’na uygun olarak yıkanır.
5.4. Kimyasal maddeler:
5.4.1. Tüm tehlikeli ve kimyasal maddelerin envanterinin çıkarılması, etiketlenmesi, depolanması, saklanması,
taşınması ile ilgili çalışmalarımız devam etmektedir.
5.4.2. Kimyasallar taşınırken mutlaka iki el kullanılmalıdır.
5.4.3. Kimyasal maddeler kesinlikle birbiri ile karıştırılmamalıdır.
5.4.4. Katı haldeki maddeler şişelerden daima temiz spatül ile alınmalıdır. Spatül temizlendikten sonra başka
madde alınabilir. Şişe kapakları hiçbir zaman alt tarafları ile masa üzerine konulmamalıdır. Yabancı maddelerle
kirleneceğinden şişe içindeki maddeyi de bulaştırır.
5.4.5. Tüm asitler ve alkaliler sulandırılırken daima suyun üzerine yavaş yavaş dökülmelidir.
5.4.6. Şişelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek şekilde tutulmalıdır. Aksi halde şişenin ağzından
akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı silme olasılığı vardır.
5.4.7. Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüp üst kısmından yavaş yavaş ısıtılır ve hafif şekilde
sallanmalıdır. Tüpün ağzı kendinize veya bir başkasına doğru tutulmaz, eğilip içine doğru bakılmaz.
5.5. Dekontaminasyon, Nötralizasyon, Dezenfeksiyon:
5.5.1. Laboratuvarın günlük temizliği sabah ve akşam temizlik elemanlarınca “Hastane Temizlik Prosedürüne“
göre yapılır.
5.5.2. Yer temizliği ve dezenfeksiyonu için noniyonik deterjanlar kullanılır. (Na hipoklorid ile hazırlanmış solüsyon
24 saat süre ile kullanılabilir.)
8
5.5.3. Yüzey temizliğinde, genel yüzeyler temizlik elemanları tarafından, cihaz yüzeylerinin temizliği laboratuvar
elemanları tarafından "Yüzeylerin Temizliği Ve Dezenfeksiyonu Talimatı" na uygun olarak yapılır.
5.5.4. Laboratuvarda sıvı sabun, el dezenfektanı, personel için koruyucu malzeme (eldiven, yüz maskesi, önlük)
bulundurulur. Kontamine materyalle temas sonrası hemen temas eden bölge (el, yüz vb.) yıkanır. Eller eldivenler
çıkarıldığında ve çalışma alanı terk edilmeden önce yıkanır.
5.5.5. Dekontaminasyon için uygun malzeme bulundurulur. (otoklav, dezenfektan, atık kabı vb. )
5.5.6. Çalışma yerine organik bulaşma olduğunda (kan, cerahat, idrar v.b.) “Kan ve Vücut Sıvıları
Döküldüğünde Yapılacak Temizlik Talimatı“ gereğince temizklik yapılır. Işlem bittikten sonra eller “El Hijyeni
ve Eldiven Kullanma Talimatı’na”uygun olarak yıkanır.
5.5.7. Telefon, klavye, kapı kolu, açma yeri vb aletler kullanılmadan önce kirli eldivenler çıkarılır ve kirli eller
yıkanır. Bu yapılamıyorsa bu aletler kontamine olarak işaretlenir ve temas sonrası el yıkanır ya da yalnızca
eldivenle dokunulur.
5.5.8. Buzdolabı, su banyosu gibi aletler kontaminasyon olduğunda temizlenir.
5.5.9. Laboratuvar cihazlarından çıkan sıvı atıklar Laboratuvar Cihazlarından Çıkan Sıvı Atıkların
Nötralizasyonu Talimatı’na göre kişisel göre koruyucu tedbirler alınarak uzaklaştırılır.
5.6. Atıklar:
5.6.1. Uluslararası "biyotehlike işareti" kontamine alet, materyal ve atık kaplarında bulunur.
5.6.2. Atıklar Tıbbi Atık Yönetimi Prosedürü dogrultusunda toplanır ve uzaklaştırılır.
5.6.3. Laboratuvar cihazlarından çıkan katı atıklar Tıbbi Atık Yönetimi Prosedürüne göre atılır.
5.7. Havalandırma:
5.7.1. Laboratuvar merkezi havalandırma sistemi ile havalandırma yapılır.
5.8. Enfeksiyon:
5.8.1. Laboratuvarda çalışan tüm elemanlar Hepatit B için rutin aşılarını yaptırmış olup, yeni başlayan
elemanlarda serolojik testler sonrası gerekiyorsa aşılama programına alınır. Laboratuvar personeli riskli
alanlarda çaılşan personel grubuna girdiğinden Personel Kişisel Sağlık Formu’na 6 ayda bir tüm hepatiti
markerları ve alerji gelişirse anemnez alınarak gerekli muayeneleri kurum hekimi tarafından yapılır.
5.9. Yangın Güvenliği
5.9.1. Çıkış kapıları ve koridorlarda çıkışı engelleyici eşya konulmaz. Halokarbonlu Yangın Söndürme tüpleri
laboratuvarda asılı şekilde, düzenli aralıklarla kontrol edilerek kullanıma hazır şekilde bulundurulur. Yangın
söndürme tatbikatlarına laboratuvar personelleri de yılda 1 kez katılır.
5.9.2. Yangın durumunda Yangın Acil Durum Talimatı’na uygun davranılır. Bu konuda tüm personel eğitim alır.
9
Laboratuvarda meydana gelebilecek yangın, sel, yaralanma, deprem, gaz kokusu/elektrik kaçağı gibi olaylarda
Acil Müdahale Planına uygun davranılır.
5.93. Gaz kaçaklarına dikkat edilmelidir. Yanıcı ve patlayıcı maddelerle çalışma uygun havalandırma
koşullarında ve alev veya kıvılcımdan uzakta yapılır.
5.9.4. Bek alevinde çalışırken yanıcı maddeler yakında bulundurulmaz.
5.9.5. Yanıcı maddeler küçük hacimlerde ve yanmayan bölmelerde depolanır.
5.10. Elektrik tesisatı ve elektrikli cihazlar:
5.10.1. Standartlara uygun malzeme kullanılır. Hasarlı malzeme hemen değiştirilir.
5.10.2.Tüm prizlerin ve cihazların (tüm yüzeyleri plastik olan cihazlar dışında) topraklaması yapılır ve topraklama
Teknik Servis tarafından yıllık olarak kontrol edilir.
5.10.3. Tesisatın ve cihazların düzenli olarak kontrolleri yapılır.
5.10.4. Elektrikli cihazların onarımı sırasında elektrik kaynağına bağlantıların olmamasına dikkat edilir.
5.11. Eğitim:
Uzman kişi tarafından düzenli aralıklarla laboratuvar güvenliği (genel güvenlik prosedürleri) hakkında eğitim
verilir Laboratuvarda çalışmaya başlayan her yeni personel eğitim koordinatörlüğümüzün belirlediği İşe Uyum
(Oryantasyon) Eğitimi Prosedürü gereği İşe Uyum (Oryantasyon) Eğitim Formu doldurulur ve kayıt altına
alınır. Daha sonrasında gerekirse hizmet içi eğitim olarak eğitim verilir. Eğitim kayıtları laboratuvar şefleri
tarafından saklanır.
5.12. Laboratuvar ekipmanlarının güvenli kullanımı:
5.12.1.Yeni alınan her ekipman dağıtıcı (satıcı) firma tarafından kurulup kalibre edilmeli ve belgelendirilmelidir.
Kalibrasyon hizmetleri hastane tarafından yıllık olarak kalibrasyon planı dahilinde yapılır. Kalibre edilen ölçüm
cihazlarına Kalibrasyon Sicil Kartı doldurularak takibi yapılır.
5.12.2. Kullanım kılavuzu ve tercümesi mutlaka üretici tarafından ücretsiz olarak sağlanmalı, kolay erişilebilir bir
yerde saklanmalı ve laboratuvar personeli tarafından okunmalı.
5.12.3. Bakım türleri 2'ye ayrılır;
5.12.3.1.Düzenli aralıklarla gerçekleştirilen planlı bakım genellikle yıllık bakımdır ve satıcı firma veya kurumun
teknik servisi tarafından yapılır.
5.12.3.2.Laboratuvar personeli tarafından rutin günlük, haftalık ve aylık bakımlar. Bu bakımları yapılması;
Bozulmayı önler, ekipmanın ömrünü uzatır, laboratuvar güvenliğini arttırır. Bu bakım kayıtları Cihaz-Makine
Bakım Takip Formuna cihazı kullanan görevlilerce düzenli olarak yapılır
5.12.4. Otoklav bakımı: Kapalı bir odacık içinde 100ºC'nin üzerindeki ısılarda sudan buhar üretir Isının 121134ºC olabilmesi için iç basınç atmosfer basıncının üzerine çıkar
Basınçlı buharın serbest kalması sonucu ciddi kazalar olabilir.
10
Su ayda bir boşaltılıp değiştirilmelidir.
Her çalıştırmadan önce su seviyesi kontrol edilmelidir.
Kapak contaları temiz tutulmalı ve aşınma ya da bozulmadan kaynaklanan çatlak ya da delikler olup olmadığı
kontrol edilmelidir.
Kapak menteşeleri ve kilitlerinin doğru çalışıp çalışmadığı kontrol edilir ve yüksek sıcaklığa dayanıklı gress yağı
ile yağlama yapılır. Basınçlı kilit cihazının düzgün çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.
Basınç kontrol subabı ve emniyet subabı üzerindeki subap diskleri ve yuvaları kontrol edilerek aşınma ya da
hasar olup olmadığına bakılır
Sterilizasyonun etkinliği biyolojik ya da kimyasal göstergeler kullanılarak kontrol edilmelidir.
Bu kimyasal şeritler sterilizasyonu doğrudan ölçmez, ancak sterilizasyonun bu koşullarda gerçekleştiği sonucuna
götürür.
Kontrollere zaman zaman biyolojik indikatörler (Geobacillus stearo-thermophilus spor şeritleri) dâhil edilmelidir.
5.12.5. Pastör fırını: Laboratuvar alet ve ekipmanlarının kuru havayla sterilizasyonu ve kurutulması için
kullanılır. Çoğunlukla laboratuvarın yıkama-paketleme- sterilizasyon mutfağında bulunur.
Pervane sayesinde sıcak hava iç kısımda dolaşır.
Isı genellikle 160 ile 180ºC arasındadır.
Ayarlama; eski modellerde el-ile yeni modellerde programlanarak yapılabilmektedir.
Kapak contaları temiz tutulur; aşınma ya da bozulmadan kaynaklanan çatlak ya da delikler olup olmadığı kontrol
edilir
Kapak menteşeleri ve kapak kilitlerinin doğru çalışıp çalışmadığı kontrol edilir.
Yüksek sıcaklığa uygun gresle yağlama yapılır
Pervanenin çalışır durumda olduğu teyit edilir
Pervanenin gürültüsü kontrol edilir
iç kısmında ve raflarda olabilecek birikintiler hafif bir deterjan ya da sabunlu su ile
yıkanmalı ve distile su ile durulanmalıdır.
5.12.6. Su Banyoları: Sabit sıcaklıkta tutulması istenen malzemeler için kullanılır. Büyük modellerde sıcaklığın
eşit dağılımı mekanik sirkülasyonla sağlanır. Sirkülasyon sıklıkla pervane ile sağlanır.
Su, bakteri ya da mantar ürememesi için sık sık değiştirilmelidir. Cidarlar bakteri ya da mantar üremesi açısından
kontrol edilmeli, üreme varsa hafif deterjan ya da sabunlu su kullanarak temizlenmelidir.
Suyun sert olduğu bölgelerde kireç kalıntıları (kalsiyum karbonat) olup olmadığı incelenmeli; varsa seyreltilmiş
asit (asetik, sitrik, fosforik, hidroklorik asit) kullanılarak temizlenmelidir.
11
Pervanede bakteri yada mantar üremesi ve kireç kalıntıları kontrol edilmelidir
Termometreler aylık olarak temizlenmelidir ve 3 ayda bir ölçümleri kontrol edilmelidir.
Metal kapaklar küflenme ya da korozyon açısından kontrol edilmelidir
5.12.7. Laboratuvar Terazileri: Kuru maddeleri ve kimyasal reaktifleri tartmakta kullanılır. Sıklıkla laboratuvarın
besiyeri hazırlama ünitesinde bulunur. Laboratuvarıarın çoğu 10 mg ile 250g arasında ölçüm yapabilen "tek
kefeli" terazileri kullanır. Bazı laboratuvarlarda 0.1mg -100g arasında ölçüm yapabilen "analitik teraziler" de
bulunur. Artık pek çok laboratuvar elektromanyetik terazi kullanmaktadır.
Terazinin düz-eğimsiz bir yüzey üzerinde durduğundan emin olunmalıdır, yeri sıkça değiştiriliyorsa ve yüzey
eğimli ise ölçüm etkilenebilir ve terazinin kullanım ömrü kısalabilir.
Terazi temiz tutulmalı, dökülen maddeler hemen temizlenmeli ve yapışmış kirler açısından sık sık kontrol
edilmelidir. Kimyasallar kefeye zarar verebilir.
Dökülen biyolojik materyal aynı zamanda enfeksiyon kaynağı da olabilir. Kefeler %70 (v/v) etanol ile dezenfekte
edilmelidir.
5.12.8. Santrifüjler: Muhtelif büyüklük ve kapasitededirler. Sıvı fazların ayrılması ya da parçacıkların
sedimentasyonuna yönelik kullanılırlar. En çok kan ya da dışkı/solunum yolu sekresyonu gibi biyolojik materyali
ayırmakta kullanılırlar. Potansiyel bir enfeksiyon kaynağı olarak risklidirler. Güvenlik boyutları laboratuvar
güvenliği modülünde ele alınmıştır. Isıya-duyarlı olan biyolojik materyali ayırmakta kullanılan santrifüjler
soğutmalı tipte olmalıdır.
Santrifüjün düz ve eğimsiz bir yüzey üzerinde durduğundan kesinlikle emin olunmalıdır. Eğimli bir yüzeyde ise,
makaslama kuvvetleri rotor yataklarına hasar verebilir. Özellikle temizlik vb. nedenlerle yeri değiştirdiğinde
zeminin düz olduğu kontrol edilmelidir.
Daima yüklerin doğru şekilde dengelendiği kontrol edilmelidir. Kauçuk yastıkların tüm godelerde bulunduğu
kontrol edilmelidir.
Dökülmeler hemen dezenfektanla (genellikle %70 etanol) temizlenmelidir.
Santrifüjün iç boşluğu rutin olarak kontrol edilmelidir; godeleri ve rotorları çıkararak olası kalıntılar
temizlenmelidir.
Santrifüjler hafif bir deterjan ya da sabun solüsyonu kullanılarak hafifçe temizlenmeli; distile su ya da %70 etanol
ile durulanmalı ve silinerek kurulanmalıdır.Kapak kilidinin ve menteşelerin doğru çalışıp çalışmadığı ve korozyon
izleri olup olmadığı kontrol edilmelidir. Hafif bir gress yağı kullanarak yağlanmalıdır
Godeler, bağlantılar ve sabit açılı rotorlar metal yorgunluğu izleri açısından belli aralıklarla kontrol edilmelidir.
Stres noktaları etrafında çatlama, delinme ya da renk kaybı olup olmadığına bakılmalıdır.
Metal yorgunluğu varsa ya da kuşkulanılıyorsa cihaz kullanılmamalıdır.
12
5.12.9. Mikroskop:
Stereo-mikroskoplar koloni sayımı için kullanılır, invert mikroskoplar hücre kültürü için kullanılır
Tüm modern mikroskoplar bifokaldir ve aydınlatma elektrik ile olur.
Sıcak ve kuru iklimierde mikroskoplar tozdan etkilenir. Nemli iklimierde mikroskoplar mantar üremesinden
etkilenir. Rutin bakım sayesinde her iki durumun yol açabileceği hasar azaltılabilir.
Mikroskobun kullanılmadığı zamanlarda plastik örtü altında tutulması tozlanmasını önleyecektir.
Mikroskobun hava geçirmez bir kutu içinde, silika jeli (kurutucu) ile birlikte saklanması mantar kolonizasyonunu
azaltacaktır.
Optik yüzeyler (kondansatör, objektifler, oküler) yumuşak bir deve tüyü fırçayla ya da hava üfleyici yardımıyla
tozdan temizlenmelidir:
Okülerin içine toz girmişse üst merceği çevirerek açın ve yumuşak bir fırça ya da üfleyici ile iç kısmı temizleyin.
Merceklerin üzerindeki yağ mercek kağıdı ya da tıbbi pamuk ile giderilmelidir:
Normal kağıt peçete ve mendilleri kullanmayın!
Mikroskop asla objektiflerin üzerinde yağ ile terk edilmemelidir; günün sonunda mercekler mutlaka
temizlenmelidir.
Optik parçalar, hazır optik temizlik solüsyonu ya da %40 petrol eteri, %40 etanol ve %20 eter ile temizlenebilir
bu solüsyon son derece yanıcıdır; kullanımı sırasında aşırı dikkat gösterilmelidir!
Merceklerin temizlenmesinde asla etanol (% 70 ve üzeri) ya da ksilen kullanılmamalıdır. Çünkü bunlar merceğin
yapıştırıcı maddesini eritebilir.
Optik olmayan parçalar hafif deterjan ya da sabunlu su kullanarak temizlenebilir. Gress ve yağ, petrol eteri ile
giderilebilir, daha sonra 50/50 distile su ve etanol karışımı ile temizlenmelidir (optik parçalar hariç)
Merceklerin yüzeyinde ve vida oyuklarında mantar üreyebilir. Bu parçaların düzenli şekilde kontrol edilip
temizlenmesi mantar kolonizasyonunu önleyecektir.
Mekanik parçalar (kaba ayar, ince ayar, kondansatör odaklama, mekanik raf) makine yağıyla yağlanmalıdır.
5.12.10. Mikropipetler: Mikropipetler 5-1000µl sıvıları aktarmak ya da dilüsyon amacıyla mikrobiyoloji
laboratuvarının çoğunda kullanılmaktadırlar. Çok kanallı versiyonları da (8 veya 12 kanal) vardır.
Çoğu laboratuvar, hava-kaçışını engelleyen tasarımı kullanmaktadır.
Disposable uçlar her sefer değiştirilerek çapraz kontaminasyon engellenir.
Pipetin tutamağı kolayca kontamine olabilir.
Çoğu modelde alt namlu sökülebilir ve otoklavlanabilir. Düzenli aralıklarla 121 °C'da 20dk otoklavlanmalıdır.
Kabinin iç ve dış duvarları arasında bir hava odacığı bırakılarak ya da su ceketi ile yalıtım sağlanır.
13
Diğer parçalar hafif deterjan ya da sabunlu su kullanarak temizlenebilir. Distile su içinde durulanmalıdır.
Monte
etmeden önce kurutulmalıdır. Monte edildikten sonra tekrar kalibre edilmelidir.
Piston ve yay (alt namlu sökülerek ulaşılır) düzenli aralıklarla temizlenmelidir. Monte etmeden önce silikon-gresle
yağlanmalıdır
5.12.11. Buzdolapları:
Laboratuvar kullanımına özel tasarlanmış buzdolapları kullanılabilirse de genelde ev tipi buzdolapları çok daha
ucuz olduğu için tercih edilmektedir.
Her iki tip de aynı ilkeyle çalışır.
Düzenli olarak boşaltıp en azından 3 ayda bir, tercihen her ay- temizleyin
Buzdolabının dondurucu bölmesinin buzunu fişi çekilmek suretiyle çözün. Buzu kazımak için asla keskin aletler
kullanılmamalıdır. Buz çözme işlemini hızlandırmak için ısıtılmış su içeren kap kullanılabilir.
İç kısım %70 etanol ile silinmeli ya da hafif deterjan veya sabunlu su kullanarak temizlenmelidir.
Kapı contası kontrol edilmelidir. Düzenli olarak ılık sabunlu suyla temizlenmelidir. Korumak için gliserol ile
ovulmalıdır.
Kapı kilidi ve menteşeleri kontrol edilmeli; hafif gresle yağlanmalıdır.
Etrafında özellikle arka kısımlarını en az 20 cm hava boşluğu bırakın.
Soğutma yüzeylerini ve kompresörü tozdan koruyun. Aylık olarak kontrol edin. Buzdolabının dış kısmını kontrol
ederek pas ya da korozyon olup olmadığına bakın.
Isıyı günlük olarak kontrol edip kaydedin. Isı, ayarlanandan farklı çıkarsa yeniden ayarlayın.
5.12.12. inkübatörler: Temel olarak mikroorganizma kültürü ve kan bankasında kullanılırlar:
Tüm inkübatörler aynı ilkeyle çalışır. Termal olarak yalıtılmış bir kabin içinde ayarlanan ortam koşullarını
muhafaza ederler.
En basit inkübatör bir termostata bağlı bir ısıtıcı elemandan oluşur. Hava sirkülasyonu konveksiyon akımlarına
bağlıdır. Daha gelişmiş modeller bir pervane yardımıyla hava sirkülasyonu sağlarlar.
İç kısım ve rafları %70 etanol ile silin ya da hafif deterjan ya da sabunlu su kullanarak temizleyin ve distile suyla
durulayın
Kapı contasını kontrol edin. Düzenli olarak ılık sabunlu suyla temizleyin
Kabin içinin, rafların ve dâhili sensörlerin korozyon ve küflenmesini kontrol edin
Alg ve bakteri üremesini önlemek amacıyla su tepsisindeki suyu düzenli aralıklarla değiştirin. Tepsiyi hafif bir
dezenfektan ile temizleyerek alg ve bakteri kalıntılarını giderin.
Pervaneyi kontrol edin.
Su ceketinin dolu olmasını sağlamak üzere haftalık olarak su seviyesini kontrol edin.
14
Kabinin dış kısmını kontrol ederek küf ya da korozyon olup olmadığına bakın.
iç sıcaklığı günlük olarak kontrol edip kaydedin, ısının ayarlanan değerden uzaklaşması halinde yeniden
ayarlayın
5.12.13. Biyogüvenlik Kabini: Hastanemiz Mikrobiyoloji Laboratuvar’ında Sınıf II biyogüvenlik kabini
kullanılmaktadır. Kabin ilk kurulduğunda ve yıllık düzenli olarak sertifiye edilmektedir. Kabin bütünlük (kabin yeri
değiştirildiğinde), Hepa filtre sızdırmazlık, kabin içi hava akım profili, ön hava akış, negatif basınç/ventilasyon
oranı, hava akım duman testi ve uyarı testleri yapılmaktadır.
Hemen hemen hiçbir kabin yapısal olarak tek başına %100 koruyuculuğa sahip değildir. Kabinlerde koruma ve
korunmanın istenilen düzeye yükseltilmesi uygun şekilde kullanılması ile mümkün olabilir. Uygun şekilde
kullanım ilkeleri Biyogüvenlik Kabini Kullanım ve Bakım Talimatı’nda belirtilmiştir.
15
BİYOKİMYA LABORATUARI BİYOGÜVENLİK LABORATUAR SEVİYESİ
SEVİYE 2 (BSL–2) ÖNLEMLERİ TALİMATI
Hastanemiz Biyokimya Laboratuarı, Biyogüvenlik Laboratuar Seviyesinde Seviye 2 (BSL–2) ‘de
yer almaktadır. Fakat bazı durumlarda bu seviye, Seviye 3 (BSL–3) ‘e yükseltilebilir.
Laboratuarımızda (BSL–2) de alınması gereken önlemler ve iyi laboratuar uygulamaları için aşağıda
yer alan güvenli teknikler kullanmaktadır;
1. Giriş ve çıkış minimize edilmiş/limitasyon uygulanmıştır.
2. Giriş kapısında biyogüvenlik işareti (biyolojik tehlike amblemi) bulunmaktadır.
3. Biyolojik materyal ve şüpheli örnekler gerekli önlemler alındıktan sonra (örneğin; eldiven, maske
veya yüz koruyucu giyilerek) ele alınmakta ve çalışılmaktadır. Bu işlemler sonrasında mutlaka eller
yıkanmaktadır.
4. Laboratuar içerisinde yemek yenilmemekte, sigara ve sıvı içecekler içilmemektedir.
5. Mekanik pipet kullanılmaktadır.
6. Kesici ve delici aletler minimize edilmekte başka bir alternatifin bulunmadığı durumlarda en
uygun malzeme maksimum dikkat sarf edilerek kullanılmaktadır. Enjektör ancak zorunlu durumlarda
kullanılmaktadır (kan alma gibi). Bu durumda yer kilitli (luerlock) enjektör tercih edilmektedir.
Enjektörler pipetaj amacıyla kullanılmamaktadır ve uygun sistem içinde atılmaktadır.
7. Çalışma sırasında laboratuar önlüğü ve ayrıca, sıçrama riskine karşı göz ve yüz koruyucu ekipman
giyilmektedir. (göz ve yüz koruyucu gözlük vb.).
8. Çalışma yüzeyleri her çalışma sonunda dezenfekte edilmekte ve yerler her gün temizlenmektedir.
9. Atıklar dekontamine veya sterilize edilmektedir.
10. Laboratuar giysileri ile dış/ev giysileri ayrı tutulmaktadır.
11. Şüpheli materyal uygun taşıma kapları içerisinde taşınmaktadır.
12. Çalışan personel normal çalışma prosedürleri, riskli ve acil durumlar için eğitim almaktadır.
Eğitim almamış hiçbir personel çalışma alanlarına sokulmamaktadır.
13. Kazalar, yaralanmalar ve hastalık durumları rapor edilmektedir.
14. Mikrobiyal risk açısından çalışma ve uygulamalar değerlendirilerek ilave önlemlere gerek
duyulduğunda alt yapı ve/veya uygulamalar BSL-3 ‘e yükseltilebilir.
15. BSL–3’te yukarıdaki tüm önlemlere ilave olarak;
Özel koruyucu giysi kullanımı
Kontrollü giriş- çıkış
Tek yönlü hava akımı/ negatif basınç
BGK ve/veya tüm aktiviteler için diğer birincil korunma ekipmanları sağlanacaktır.
16
MİKROBİYOLOJİ LABORATUARI BİYOGÜVENLİK LABORATUAR
SEVİYESİ SEVİYE 2 (BSL–2) ÖNLEMLERİ TALİMATI
Hastanemiz Mikrobiyoloji Laboratuarı, Biyogüvenlik Laboratuar Seviyesinde Seviye 2 (BSL–2) ‘de
yer almaktadır. Fakat bazı durumlarda bu seviye, Seviye 3 (BSL–3) ‘e yükseltilebilir. Laboratuarımızda
(BSL–2) de alınması gereken önlemler ve iyi laboratuar uygulamaları için aşağıda yer alan güvenli
teknikler kullanmaktadır;
1. Giriş ve çıkış minimize edilmiş/limitasyon uygulanmıştır.
2. Giriş kapısında biyogüvenlik işareti (biyolojik tehlike amblemi) bulunmaktadır.
3. Biyolojik materyal ve şüpheli örnekler gerekli önlemler alındıktan sonra (örneğin; eldiven, maske
veya yüz koruyucu giyilerek) ele alınmakta ve çalışılmaktadır. Bu işlemler sonrasında mutlaka eller
yıkanmaktadır.
4. Laboratuar içerisinde yemek yenilmemekte, sigara ve sıvı içecekler içilmemektedir.
5. Mekanik pipet kullanılmaktadır.
6. Pipet kullanımı sırasında hava çekilmesi, pipetaj yapılması, oluşan kabarcıkların patlatılması,
karıştırılması vb. işlemler önemli aerosol risk taşır. Bu gibi uygulamalardan mümkün mertebe
kaçınılmakta ve biyogüvenlik kabini içerisinde dikkatli, titiz ve minimum aerosol oluşturacak şekilde
yapılmaktadır.
7. Kesici ve delici aletler minimize edilmekte başka bir alternatifin bulunmadığı durumlarda en uygun
malzeme maksimum dikkat sarf edilerek kullanılmaktadır. Enjektör ancak zorunlu durumlarda
kullanılmaktadır (kan alma gibi). Bu durumda yer kilitli (luerlock) enjektör tercih edilmektedir.
Enjektörler pipetaj amacıyla kullanılmamaktadır ve uygun sistem içinde atılmaktadır.
8. Sıçrama, dökülme ve aerosol oluşturan işlem ve teknikler yıllık olarak bakımı yapılmış/sertifiye
edilmiş biyogüvenlik kabinleri içerisinde yapılmalıdır.
9. Çalışma sırasında laboratuar önlüğü ve ayrıca, sıçrama riskine karşı göz ve yüz koruyucu ekipman
giyilmektedir. (göz ve yüz koruyucu gözlük vb.).
10. Çalışma yüzeyleri her çalışma sonunda dezenfekte edilmekte ve yerler her gün temizlenmektedir.
11. Atıklar dekontamine veya sterilize edilmektedir.
12. Laboratuar giysileri ile dış/ev giysileri ayrı tutulmaktadır.
13. Şüpheli materyal uygun taşıma kapları içerisinde taşınmaktadır.
14. Çalışan personel normal çalışma prosedürleri riskli ve acil durumlar için eğitim almaktadır. Eğitim
almamış hiçbir personel çalışma alanlarına sokulmamaktadır.
15. Kazalar, yaralanmalar ve hastalık durumları rapor edilmektedir.
16. Mikrobiyal risk açısından çalışma ve uygulamalar değerlendirilerek ilave önlemlere gerek
duyulduğunda alt yapı ve/veya uygulamalar BSL-3 ‘e yükseltilebilir.
17. BSL–3’te yukarıdaki tüm önlemlere ilave olarak;
Özel koruyucu giysi kullanımı
Kontrollü giriş-çıkış
Tek yönlü hava akımı/negatif basınç
BGK ve/veya tüm aktiviteler için diğer birincil korunma ekipmanları sağlanacaktır.
17
18
TEHLİKELİ
KİMYASALLAR
19
Semboller
ANLAMI
PATLAYICI
E
ÇOK KOLAY ALEVLENİR
F+
KOLAY ALEVLENİR
F
OKSİTLEYİCİ
O
SIKIŞTIRILMIŞ GAZ
-
ZARARLI (CİLDİ TAHRİŞ EDİCİ)*
Xn
TAHRİŞ EDİCİ
Xi
ÇOK TOKSİK
TOKSİK(AKUT ZEHİRLİLİK)*
ÇEVRE İÇİN TEHLİKELİ
(SUCUL ÇEVRE İÇİN ZARARLI)*
ESKİ SEMBOL
-
T+
T
-
KARSİNOJENİK
-
AŞINDIRICI
C
* YENİ ETİKET ANLAMLARI
20
REFERANS
HARF
-
YENİ SEMBOL
Eski etiketlere örnek
21
Yeni etiketlere örnek
22
NFPA (National Fire Protection Association) ETİKETLEME
SİSTEMİ İLE ETİKETLEME
Tehlike derecelendirme ve sınıflaması, işyerinde doğru sağlık kontrollerinin yapılmasını, kimyasallardan
kaynaklanan yangın, reaktiflik ve meslek hastalığı risklerinin çok daha kolay kontrol edilmesini ve gerekli korunma
yöntemlerinin doğru şeçilmesini sağlar.
NFPA 704 İşaretleme Sistemi - The National Fire Protection Association (NFPA) kimyasalların sağlık, yanıcı
ve reaktif tehlikelerini göstermek için bir sistem geliştirmiştir. Kimyasallar, spesifik tedbir sembolleri
ile sınıflandırılmışlardır. Bu kodlamaya göre işletmede/işyerinde bulunan tüm hammaddeler ve ürünler veya yardımcı
malzemenin (temizlik malzemesi gibi) sağlık, yanıcılık, reaktiflik ve eğer var ise özel notları bulunur. Mikro ayrıştırma
algoritmasına göre aynı algoritma içinde bulunan kimyasal maddelerinin kodları tehlike matrisi içine yazılır ve
yükseltme yapılır. Bulunan yeni kod artık o algoritmanın yeni kodudur ve bu koda göre korunma önlemleri, acil eylem
planı ve ilk yardım uygulamaları tanımlanır.
23
The National Fire Protection Association (NFPA) Tehlike
Derecelendirme Endeksi aşağıda verilmiştir.
Tehlike Derecelendirme Endeksi: Sağlık MAVİ
4
3
2
1
0
Materyal çok sınırlı maruz bırakmada dahi ölüme neden olabilir veya acil tıbbi müdahaleye rağmen giderek artan
büyük düzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere özel koruyucu ekipman olmadan yaklaşmak çok çok tehlikelidir. Bu derece şunları içerir:
• Materyal sıradan kauçuk koruyucu giysilerin içine nüfuz edebilir;
• Materyal normal koşullar altında veya yangın koşulları altında gazlar yayar ki nefes alma, kontak veya ciltden
absorbsiyon (emilim) sonucu aşırı derecede tehlikelidir ( toksik veya korozif vb.).
Materyale kısa-süre maruz kalmada dahi ciddi geçici veya acil tıbbi müdahaleye rağmen artan düzeyde zarar meydana getirir. Bu maddelere yaklaşırken tüm vücudun temasını engelleyen koruyucu ekipman gerekir. Bu derece şunları içerir:
• Materyal çok yüksek toksik yanıcı ürün yayabilir.
• Materyaller dokularda yıkım oluşturacak düzeyde tahriş eder (korozif) veya deriden absorbsiyonu halinde
toksiktir.
Materyale şiddetli veya sürekli maruz kalma sonucunda geçici güçten düşme veya havalandırma tesisatı olmaması
ve acil tıbbi müdahalede bulunulmaması durumunda, materyal muhtemel artan zararlar meydana getirir. Bu derece
şunları içerir:
• Materyal çok yüksek toksik yanıcı ürün yayabilir.
• Materyal çok yüksek tahriş edici yanıcı ürün yayabilir.
• Materyal normal koşulların ve yangın altındaki koşulların her ikisinde de toksik buharlar yayabilir.
Materyale maruz kalma sonucunda tahriş edicidir fakat yalnızca küçük artan düzeyde zarar verir, kapalı tip gaz
maskesi kullanılması gerekir. Bu derece şunları içerir:
• Materyal yangın altındaki koşullarda tahriş edici yanıcı ürün yayabilir,
• Materyal cilde dökülmesi halinde tahriş edicidir ancak dokularda yıkım yaratmaz.
Materyal yangın altındaki koşullarda maruziyette sıradan yanıcı materyallerin tehlikesinden öteye tehlike yaratmaz.
Tehlike Derecelendirme Endeksi:
Yanıcılık KIRMIZI
4
3
24
Bu materyaller, atmosfer basıncında ve normal çevre sıcaklığında çabucak veya tamamen buharlaşan ya da kolaylıkla havaya yayılan ya da yanan maddelerdir. Normal ortam sıcaklığı ve atmosfer basıncı altında çok çabuk
veya tamamen buharlaşabilen veya havada kolayca yayılabilen ve kolaylıkla yanabilen maddelerdir.
• Gazlar,
• Soğutulmuş (Cryogenic) maddeler,
• Parlama noktası 73°F (22.8°C), kaynama noktası ise 100°F (37.8°C)’ in altında olan sıvılar veya basınç altında
sıvılaşan gazlar (1A sınıfı parlayıcı sıvılar).
Bu tür sıvı ve katı materyaller, hemen hemen tüm çevre sıcaklıklarında tutuşabilirler.
Hava ile tehlikeli karışımlar oluştururlar.
• Parlama notası 73°F (22.8°C)’ nin altında, kaynama noktası 100°F (37.8°C) veya üstünde olan sıvılar ve parlama
noktası 73°F (22.8°C) veya üzerinde ve 100°F (37.8°C)’ nin altında olan sıvılar. (1B ve 1C sınıfı parlayıcı sıvılar)
• Hızla yanan fakat hava ile patlayıcı özellikte karışımlar oluşturmayan kaba toz formundaki katı maddeler. Havayla temas ettiğinde kendiliğinden yanan maddelerdir.
• Lifli ya da ufak parçalara ayrılmış pamuk, kenevir gibi katı maddeler çabucak yanabilir ve parlama tehlikesi yaratırlar.
• Kuru nitrosellüloz ve birçok organik peroksitler gibi kendi bünyelerinde oksijen bulundurması nedeniyle çok
hızlı yanan maddelerdir.
Bu tür materyaller normal şartlar altında hava ile patlayıcı karışımlar oluşturmazlar, ancak yüksek çevre sıcaklıklarında ya da çok az ısıtılmaları halinde yeterli miktarlarda buhar salarak hava ile patlayıcı karışımlar oluştururlar.
Genellikle içerdikleri oksijen sebebi ile (kuru nitroselüloz ve birçok organik peroksit gibi) çok hızlı bir şekilde yanan maddeler ve hava ile temasta kendiliğinden tutuşan maddelerdir.
2
Orta derecede parlayıcı madde;
Aşağıdaki özelliklerin bir veya bir kaçına sahiptir. Tutuşmanın gerçekleşmesi için önce orta derecede ısıtılması veya
ortam sıcaklığının üstünde bir sıcaklığa maruz bırakılması gereken maddelerdir.
• Parlama noktası 100°F (37.8°C) veya üzerinde, ancak 200°F (93.4°F)dan düşük olan sıvılar.
• Kolayca parlayıcı buhar çıkaran katı ve yarı katılar.
Bu tür materyaller az parlayıcı maddelerdir. Bu materyallerin tutuşması veya yanması için tüm çevre sıcaklık şartları
altında çok ısıtılması gerekir.
• 1500°F (815.5°C) sıcaklığa 5 dakika veya daha kısa süreli maruz bırakılmada havada yanan maddeler.
• Parlama noktası 200°F (93.4°C)’ nin üzerinde olan sıvılar, katılar ve yarı katılar. Birçok sıradan yanıcı maddeleri
içerir.
Not: Yanmayan maddeler: Parlama noktası yoktur. 1500°F (815.5°C)’ a 5 dakika maruz bırakıldığında yanmayan
madde
1
Tehlike Derecelendirme Endeksi: Reaktiflik- SARI
4
3
2
1
25
Bu materyaller normal ortam sıcaklığı ve basınç altında kolaylıkla ve şiddetli bir şekilde patlamaya ya da patlayıcı ayrışmaya (Dekompoze) ya da patlayıcı reaksiyon vermeye yetenekli maddelerdir.
• Bilinen maddelerle veya kendi başına kendiliğinden ivme kazanan şiddetli egzotermik reaksiyonlara neden
olabilir. Normal ortam sıcaklığı ve basıncı altında mekanik veya termal şoklara karşı hassas olabilir.
• Önlem: Böyle maddelerin kütlesel ya da ilerlemiş yangınlarında yangın bölgesi derhal boşaltılmalıdır.
Bu materyaller, patlamaya ya da patlayıcı ayrışmaya (detone olabilir) veya patlayıcı reaksiyon verebilmeye yeteneklidir ancak bunlar için ısıtılması veya kuvvetli bir ateşleme kaynağına ihtiyaç duyarlar.
• Yanabilen maddeleri okside ederek yangına neden olabilirler. Yüksek sıcaklıklarda termal veya mekanik şoklara karşı hassastırlar. Isı veya şoka gerek kalmadan su ile temasta patlayıcı özellik gösterebilirler.
• Önlem: Böyle maddelerin kütlesel ya da ilerlemiş yangınlarıyla mücadele, patlamaya dirençli sütre gerisinden
yapılmalıdır.
Bu materyaller, normal şartlarda genellikle dayanıksız, kolaylıkla şiddetli kimyasal değişime uğrayan fakat patlama yapmayan maddelerdir. Normal sıcaklılarda ve basınçlarda çabuk enerji açığa çıkışı ile kimyasal değişime
uğrayan maddeler ya da yüksek sıcaklıklarda ve basınçlarda şiddetli kimyasal değişime uğrayan maddelerdir.
• Su ile şiddetli bir şekilde reaksiyona girebilen yada su ile imkan dahilinde patlayıcı karışımlar oluşturabilen
maddelerdir.
• Önlem: Bu maddelerin yangınlarıyla mücadele emin bir mesafeden ve sütre gerisinden yapılmalıdır.
Bu materyaller, normal şartlarda stabil olan ancak yüksek sıcaklık ve basınçla kararsız hale geçen veya su ile bir
miktar enerji çıkışına neden olabilecek pek şiddetli olmayan bir reaksiyona girebilen maddelerdir.
• Önlem: Böyle maddelerin yangınlarına dikkatli bir şekilde yaklaşarak su tatbik edilmelidir.
Tehlike Derecelendirme Endeksi: Özel Notlar
BEYAZ
Oksitleyici maddeyi belirtir. Bu bileşikler diğer bileşiklerdeki elektronları çeker veya hidrojeni alır ve kolayca
oksijen verirler. Başka bir ifade ile diğer bileşiklerle karıştırıldıkları zaman yanabilir veya patlayabilirler.
Gösterilen materyal su ile reaksiyon verir. Bu bileşiklerin su ile temas halinde hızlı enerji çıkışı gerçekleşir.
Başka bir ifade ile su ile temasta yanabilir veya patlayabilirler.
Polimerizasyon
Asit
SAĞLIK TEHLİKESİ
YANGIN TEHLİKESİ
REAKSİYONA GİR TEHLİKESİ
ÖZEL DURUM
26
Alkali
Korozif, vb.
4- ÖLÜMCÜL
3- ÇOK TEHLİKELİ
2- TEHLİKELİ
1- AZ TEHLİKELİ
0- NORMAL
4- ÇOK YANICI
3- KOLAY ALEV ALABİLİR
2- ISIYLA ALEVLENİR
1- YANICI
0- YANMAZ
4- ANİ OLARAK PATLAYABİLİR
3- SARSINTI VEYA ISIYLA PATLAYABİLİR
2- ŞİDDETLİ KİMYASAL TEPKİME
1- ISITILIRSA STABİL DEĞİL
0- STABİL
OXY
OKSİDE EDİCİ
ACID ASİT
ALK
ALKALİ
COR
AŞINDIRICI
W
SU İLE KULLANMA
S/R İfadeleri
S/R İFADELERİ
Kimyasalların taşıdıkları özel risk faktörleri hakkında kullanıcıyı bilgilendirmek üzere, kimyasal etiketlerinde "R" kodları olarak
bilinen risk kodları yer alır. Bu kodların amacı, başta can ve mal kaybı olmak üzere insan sağlığı ve çevreye yönelik olası
tehlikelerin önlenmelerine veya minimize edilmelerine yardımcı olmaktır. Aşağıda "R" kodların anlamları verilmektedir.
R1: Kuru halde iken "patlama riski" taşır.
R2: Sürtünme, şiddetli çarpma, ateş (alev) veya diğer tutuşturucu kaynaklarla, "patlama riski" taşır.
R3: Sürtünme, şiddetli çarpma, ateş (alev) veya diğer tutuşturucu kaynaklarla, "çok yüksek patlama riski" taşır.
R4: Metallerde çok hassas ve "patlayıcı nitelikte bileşikler" oluşturur.
R5: Isıtma ile "patlama riski" oluşabilir.
R6: Havada veya havasız ortamda "patlama riski" taşır.
R7: Yangına sebep olabilir.
R8: Yanıcı maddelerle teması halinde, "yangına sebep olabilir."
R9: Yanıcı maddelerle karıştırılması halinde, "patlama riski" taşır.
R10: Alev alıcı (tutuşucu) madde, "alev alma riski" taşır.
R11: "Yüksek alev alma riski" taşır.
R12: "Çok yüksek alev alma riski" taşır.
R13: Çok tutuşucu, alev alıcı sıvılaştırılmış gaz.
R14: Su ile "şiddetli reaksiyon verme riski" taşır.
R15: Su ile temas halinde, "çok yüksek alev alma riski taşıyan gaz çıkışı"olur.
R16: Yükseltgenlerle karıştırılması halinde, "patlama riski" taşır.
R17: Havada "kendiliğinden alev alma riski" taşır.
R18: Kullanım esnasında "alev alıcı /patlayıcı buhar /hava karışımının oluşma riskini" taşır.
R19: "Patlayıcı peroksitler oluşturabilme riski" taşır.
R20: "Solunması" halinde "zararlı olma riski" taşır.
R21: "Deri ile temas" halinde, "zararlı olma riski" taşır.
R22: "Yutulması" halinde, "zararlı olma riski" taşır.
R23: "Solunması" halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R24: "Deri ile temas" halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R25: "Yutulması" halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R26: "Solunması" halinde, "yüksek ölçüde zehirli olma riski" taşır.
R27: "Deri ile temas" halinde, "yüksek ölçüde zehirli olma riski" taşır.
R28: "Yutulması" halinde, "yüksek ölçüde zehirli olma riski" taşır.
R29: "Suyla temas" halinde, "zehirli gazlar salma riski" taşır.
R30: "Kullanım" esnasında, "yüksek alev alıcı olabilme riski" taşır.
R31: "Asitle temas" halinde, "zehirli gaz salma riski" taşır.
R31.1: "Bazla temas" halinde, "zehirli gaz salma riski" taşır.
R32: "Asitle temas" halinde, "yüksek ölçüde zehirli gaz salma riski" taşır.
R33: Kumulatif (canlıda birikim) etkisinin, "zararlı olması riskini" taşır.
R34: "Yanığa neden olma riski" taşır.
R35: "Çok ciddi yanığa neden olma riski" taşır.
R36: "Gözleri irite (tahriş) etme riski" taşır.
R37: "Solunum sistemini irite (tahriş) etme riski" taşır
R38: "Deriyi tahriş etme riski" taşır.
R39: "Geri dönüşü olmayan çok ciddi zararlara neden olma riski" taşır.
R40: "Geri dönüşü olmayan zararlara neden olması muhtemel" madde.
R41: "Gözlerde ciddi tahribat yapma riski" taşır.
R42: "Solunması" halinde "olumsuz şekilde duyarlılaşmaya neden olması muhtemel" madde.
R43: "Deri ile temas" halinde, "aşırı duyarlılığa neden olması muhtemel" madde.
R44: "Kapalı sistemlerde ısıtılması" halinde, "patlama riski" taşır.
R45: "Kansere neden olabilme riski" taşır.
R46: "Kalıtımsal, genetik tahribata neden olabilme riski" taşır.
R47: "Erken doğum, düşük, sakat doğuma neden olabilme riski" taşır.
R48: "Uzun süre" maruz kalındığında, "ciddi sağlık sorunlarına neden olma riski" taşır.
27
R 49: "Solunması" halinde, "kansere neden olabilme riski" taşır.
R 50: Sudaki canlılara "çok zehirli olma riski" taşır.
R 51: Sudaki canlılara zehirli olma riski taşır.
R 52: Sudaki canlılara "zararlı olma riski" taşır.
R 53: Akuatik çevrelerde (denizler, akarsular, göller vb.) "uzun vadede zararlı etkilere neden olabilme riski" taşır.
R 54: Flora'ya (doğal bitki topluluklarına) "zehirli olma riski" taşır.
R 55: Fauna'ya (doğal hayvan topluluklarına) "zehirli olma riski" taşır.
R 56: Toprak organizmalarına (canlılarına) "zehirli olma riski" taşır.
R 57: Arılara "zehirli olma riski" taşır.
R 58: Çevrede, "uzun vadede zararlı etkilere neden olabilme riski" taşır.
R 59: "Ozon tabakasına zarar verme riski" taşır.
R 60: "Doğurğanlığın engellenmesine neden olabilme riski" taşır.
R 61: Ana rahmindeki "cenine zarar verebilme riski" taşır.
R 62: "Doğurganlığı engellemesi muhtemel" madde.
R 63: "Ana karnındaki cenine zarar vermesi muhtemel" madde.
R 64: "Anne sütü emen bebeklere zarar verebilme riski" taşır.
Bazı kimyasalların, yukarıda belirtilen risklerden birkaçını birden taşıması söz konusudur. Bu tür kimyasallar için
birleşik risk kodları gereklidir.
R 14/15: Su ile "şiddetli reaksiyon verme ve çok yüksek alev alma riski taşıyan gaz çıkışı" olur.
R 15/29: Su ile temas halinde, "zehirli ve yüksek alev alma riski taşıyan gaz çıkışı" olur.
R 20/21: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde "zararlı olma riski" taşır.
R 20/22: "Solunması ve yutulması" halinde "zararlı olma riski" taşır.
R 20/21/22: "Solunması, deri ile temas ettirilmesi ve yutulması" halinde, "zararlı olma riski" taşır.
R 21/22: "Yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "zararlı olma riski" taşır.
R 23/24: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R 23/25: "Solunması ve yutulması" halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R 23/24/25: "Solunması, deri ile temas ettirilmesi ve yutulması" halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R 24/25: "Yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "zehirli olma riski" taşır.
R 26/27: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "çok zehirli olma riski" taşır.
R 26/27/28: "Solunması, deri ile temas ettirilmesi ve yutulması" halinde, "çok zehirli olma riski" taşır.
R 27/28: "Yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "çok zehirli olma riski" taşır.
R 36/38: "Gözleri ve deriyi tahriş etme riski" taşır.
R 36/37/38: "Gözleri, deriyi ve solunum sistemini tahriş etme riski" taşır.
R 37/38: "Solunum sistemini ve deriyi tahriş etme riski" taşır.
R 39/23: "Solunması" halinde "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 39/24: "Deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye, dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 39/25:Yutulması halinde geriye, dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski taşır.
R 39/23/24: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye, dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 39/24/25: "Yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 39/23/25: "Solunması ve yutulması" halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve zehirli
olma riski" taşır.
R 39/23/24/25: "Yutulması, solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye, dönüşü olmayan çok ciddi
hasar (zarar) verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 39/26: "Solunması" halinde "geriye, dönüşü olmayan çok ciddi hasar
(zarar) verme ve çok zehirli olma riski" taşır.
R 39/27: "Deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve çok zehirli
olma riski" taşır.
R 39/28: "Yutulması" halinde, "geriye, dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve çok zehirli olma riski"
taşır.
28
R 39/26/27: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve çok zehirli olma riski" taşır.
R 39/26/28: "Solunması ve yutulması" halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve çok zehirli olma riski" taşır.
R 39/27/28: "Yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi hasar (zarar) verme ve çok zehirli olma riski" taşır.
R 39/26/27/28 : "Solunması, yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayan çok ciddi
hasar (zarar) verme ve çok zehirli olma riski"taşır.
R 40/20: "Solunması halinde "geriye dönüşü olmayacak türde zarar vermesi muhtemel" madde.
R 40/21: "Deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayacak türde zarar vermesi muhtemel" madde.
R 40/22: "Yutulması" halinde "geriye dönüşü olmayacak türde zarar vermesi muhtemel" madde.
R 40/20/21: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayacak türde zarar vermesi muhtemel" madde.
R 40/20/21: "Solunması ve yutulması" halinde, "geriye dönüşü olmayacak türde zarar vermesi muhtemel" madde.
R 40/20/22: "Yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayacak türde zarar vermesi muhtemel" madde.
R 40/20/21/22: "Solunması, yutulması ve deri ile temas" ettirilmesi halinde, "geriye dönüşü olmayacak türde zarar
vermesi muhtemel" madde.
R 42/43: "Solunması ve deri ile temas" ettirilmesi sonunda "duyarlılaşmaya neden olması muhtemel" madde.
R 42/20: "Soluma" yoluyla "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme riski" taşır.
R 48/21: "Deri ile temas" yoluyla "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme riski" taşır.
R 48/22: "Yutma" yoluyla "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme riski" taşır.
R 48/20/21: "Soluma ve deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme riski"
taşır.
R 48/20/22: "Soluma ve yutma" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme riski" taşır.
R 48/21/22: "Yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme riski"
taşır.
R 48/20/21/22: "Soluma, yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar
verme riski" taşır.
R 48/23: "Soluma" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 48/24: "Deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme ve zehirli olma riski"
taşır.
R 48/25: "Yutma" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 48/23/24: "Soluma ve deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 48/23/25: "Soluma ve yutma" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme ve zehirli olma
riski" taşır.
R 48/24/25: "Yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 48/23/24/25: "Soluma, yutma ve deri ile temas" yolu ile "uzun süre maruz kalındığında; sağlığa ciddi zarar
verme ve zehirli olma riski" taşır.
R 50/53: Muhtemelen "uzun vadede akuatik çevreye zararlı olma riski ve deniz canlılarına çok zararlı olma
riski" taşır.
R 51/53: Muhtemelen "uzun vadede akuatik çevreye zararlı olma riski ve deniz canlılarına zehirli olma riski"
taşır.
R 52/53: Muhtemelen "uzun vadede akuatik çevreye zararlı ve deniz canlılarına zararlı olma riski" taşır.
Kimyasalların risklerini bütünüyle ortadan bütünüyle kaldırmak veya minimize edebilmek için, alınması gereken
önlemleri belirten ve "S" kodları olarak bilinen güvenlik kodlarının anlamları aşağıda verilmiştir:
S 1: "Kilit altında" saklayınız.
S 2: "Çocukların ulaşamayacağı yerde" saklayınız.
S 3: "Serin yerde" saklayınız.
S 4: Yaşam alanlarından uzak tutunuz.
S 5: Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği " ……… sıvısı içinde" saklayınız.
29
S 5.1: Su içinde saklayınız.
S 5.2: Petrol içinde saklayınız.
S 5.3: Parafin yağı içinde saklayınız.
S 6: Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği "………… inert gazı altında" saklayınız.
S 6.1: Azot altında saklayınız.
S 6.2: Argon altında saklayınız.
S 6.3: Karbon dioksit altında saklayınız.
S 7: Kimyasalı barındıran kabı, "sıkıca kapalı tutunuz."
S 8: Kimyasalı barındıran kabı, "kuru tutunuz."
S 9: Kimyasalı barındıran kabı, "iyi havalandırılmış bir yerde saklayınız."
S 12: Kimyasalı barındıran kabı, "sımsıkı kapalı (gaz sızdırmaz şekilde kapalı) tutmayınız."
S 13: "İnsan ve hayvanların besin maddelerinden uzakta" saklayınız.
S 14: Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği ve kimyasal ile uyumsuz olan ".............. maddesinden /maddelerinden
uzak tutunuz.
S 14.1: İndirgenlerden, ağır metal bileşiklerinden asitlerden ve bazlardan uzak tutunuz.
S 14.2: Yükseltgenlerden, asidik bileşiklerden ve ağır metal bileşiklerinden uzak tutunuz.
S 14.3: Demirden uzak tutunuz.
S 14.4: Su ve bazlardan tutunuz.
S 14.5: Asitlerden uzak tutunuz.
S 14.6: Bazlardan uzak tutunuz.
S 14.7: Metallerden uzak tutunuz.
S 14.8: Yükseltgenlerde ve asidik bileşiklerden uzak tutunuz.
S 14.9: Kolay alev alıcı organik maddelerden uzak tutunuz.
S 14.10: Asitlerden, indirgenlerden ve alev alıcı maddelerden uzak tutunuz.
S 14.11: Alev alıcı maddelerden uzak tutunuz.
S 15: Isıdan uzak tutunuz (koruyunuz).
S 16: Tutuşturucu kaynaklardan uzak tutunuz ve yakınında sigara içmeyiniz.
S 17: Yanıcı maddelerden uzak tutunuz.
S 18: Kimyasalı barındıran kabı açarken ve tutarken özen (dikkat) gösteriniz.
S 20: Alev alıcı maddelerden uzak tutunuz.
S 21: Kimyasal ile çalışırken, sigara içmeyiniz.
S 22: Kimyasalın tozunu solumayınız.
S 23: Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği "gaz/buhar/duman/sprey vb. formlarında solumayınız."
S 23.1: Gaz olarak solumayınız.
S 23.2: Buhar olarak solumayınız.
S 23.3: Sprey halinde solumayınız.
S 23.4: Dumanlarını solumayınız.
S 23.5: Buhar ve sprey halinde solumayınız.
S 24: Kimyasalın "deri ile temasından" kaçınınız.
S 25: Kimyasalın "göz ile temasından" kaçınınız.
S 26: Kimyasalın "gözle teması" halinde, "gözü bol su ile defalarca yıkayınız."
S 27: Kimyasalın bulaştığı tüm giysileri derhal çıkarınız.
S 28: Kimyasalın "deri ile teması" halinde, "deriyi üretici firmanın önerdiği bol miktarda ………….. ile yıkayınız."
S 28.1: Bol miktarda su ile yıkayınız.
S 28.2: Bol miktarda su ve sabunla yıkayınız.
S 28.3: Bol miktarda su, sabun ve mümkünse polietilen glikol 400 ile yıkayınız.
S 28.4: Bol miktarda polietilen glikol 300 ve etanol (2:1) karışımı ile ve daha sonra su ve sabunla yıkayınız.
S 28.5: Bol miktarda polietilen glikol 400 ile yıkayınız.
S 28.6: Bol miktarda polietilen 400 ile yıkayıp ardından bol su ile durulayınız.
S 28.7: Bol miktarda su ve asitli sabun ile yıkayınız.
30
S 29: Lavobaya dökmeyiniz.
S 30: Kimyasala asla su ilave etmeyiniz.
S 33: Elektrostatik yüklemelere karşı önlem alınız.
S 34: Çarpma ve sürtünmeden kaçınınız.
S 35: Kimyasal ve onu barındıran kap, en uygun şekilde imha edilmelidir.
S 35.1: Kimyasal ve onu barındıran kap, imha edilmeden önce % 2'lik Na- OH ile muamele edilmelidir.
S 36: Kimyasalla çalışırken uygun niteliklerde "koruyucu giysiler" giyiniz.
S 37: Kimyasalla çalışırken, uygun niteliklerde "koruyucu eldiven" kullanınız.
S 38: Havalandırmanın yetersiz olması durumunda, "maske" kullanınız.
S 39: Kimyasalla çalışırken "koruyucu gözlük/yüz maskesi" kullanınız.
S 40: Kimyasalla bulaşan zemini ve malzemeleri temizlemek için üretici firmanın önerdiği. "…………..." kullanınız.
S 40.1: Bol miktarda su kullanınız.
S 41: Yangın ve/veya patlama durumunda dumanlarını solumayınız.
S 42: Kimyasalın "buharlaştırılması veya püskürtülmesi halinde, üretici firmanın önerdiği türden maske kullanınız.
S 43: Yangın anında üretici firmanın önerdiği yangın söndürücüsünü kulanınız. (Suyun yangın riskini arttırması halinde "asla su kullanmayınız" ifadesinin varlığı kontrol edilmelidir).
S 43.1: Yangın anında, "su" kullanınız.
S 43.2: Yangın anında, "su veya toz söndürücü" kullanınız.
S 43.3: Yangın anında, "toz söndürücü kullanınız." (Asla su kullanmayınız).
S 43.4: Yangın anında, "CO2 kullanınız. " (Asla su kullanmayınız).
S 43.6: Yangın anında, "kum kullanınız." (Asla su kullanmayınız).
S 43.7: Yangın anında, "metal yangın tozu kullanınız." (asla su kullanmayınız).
S 43.8: Yangın anında, "kum, CO2 ve toz söndürücü kullanınız." (Asla su kullanmayınız).
S 45: Kendizini iyi hissetmediğinizde veya kaza durumunda, "derhal doktora başvurunuz." (mümkünse, kimyasalın
etiketini de doktora gösteriniz).
S 46: Kimyasalın yutulması halinde derhal doktora başvurunuz. (Doktora kimyasalın kabunu veya etiketini gösteriniz).
S 47: Kimyasalı, üretici firmanın önerdiği .".............................°C sıcaklığın altında" tutunuz.
S 48: Kimyasalı üretici firmanın önerdiği ."........................... maddesi ile ıslak" tutunuz.
S 48.1: Su ile ıslak tutunuz.
S 49: Kimyasalı "orjinal kabında" saklayınız.
S 50: Kimyasalı üretici firmanın önerdiği "............................... maddesi ile karıştırmayınız."
S 50.1: Asitlerle karıştırmayınız.
S 50.2: Bazlarla karıştırmayınız.
S 50.3: Kuvvetli asitlerle, kuvvetli bazlarla veya demir olmayan metallerle ve tuzları ile karıştırmayınız.
S 51: Kimyasalı sadece "iyi havalandırılmış yerlerde" kullanınız.
S 52: İç mekanlardaki geniş yüzeylerin kullanımı için uygun değildir.
S 53: Kimyasala "maruz kalmaktan" kaçınınız.
S 56: Kimyasalın ve kabının imha edilmesini, "tehlikeli maddelere özel
bir imha bölgesinde gerçekleştiriniz."
S 57: Kimyasalın çevreye bulaşmaması için, uygun bir kap kullanınız.
S 59: Kimyasalın temizlenerek yeniden kullanını için üretici firmadan bilgi alınız.
S 60: Kimyasal ve kabı tehlikeli atık madde olarak imha edilmelidir.
S 61: Çevreye sızmasından bulaşmasından kaçınmak için, "özel güvenlik önlemlerinden yararlanınız."
S 62: Kimyasalın yutulması halinde, hastayı kusturma yoluna gitmeyiniz. Derhal kimyasalın kabını veya etiketini
yanınıza alarak, doktora başvurunuz.
31
Bazı kimyasalların etiketelerinde yukarıda belirtilen güvenlik kodlarından birkaçınınbulunması gereklidir. Bu tür kimyasallar için,
birleşik güvenlik kodlarından yararlanılır. Aşağıda, birleşik güvenlik kodlarının anlamları verilmektedir.
S 1/2: "Çocukların ulaşamıyacağı yerde ve kilit altında" saklayınız.
S 3/7: "Serin yerde ve ağzı sıkıca kapalı" saklayınız.
S 3/9: "Serin ve iyi havalandırılan bir yerde" saklayınız.
S 3/9/14: "Serin, iyi havalandırılan yerlerde ve ............................ uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.1: "Serin, iyi havalandırılan yerlerde ve indirgenlerden, ağır metal bileşiklerinden, asitlerden ve bazlardan" uzakta saklayınız.
S 3/9/14.2: "Serin, iyi havalandırılan yerlerde ve yükseltgenlerde ağır metal bileşiklerinden ve asidik maddelerden
uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.3: "Serin, iyi havalandırılan yerlerde ve demirden uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.4: "Serin, iyi havalandırılan yerlerde ve su ile bazik maddelerden uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.5: "Serin, iyi havalandırılmış yerlerde ve asitlerden uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.6: "Serin, iyi havalandırılmış yerlerde ve bazlardan uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.7: "Serin, iyi havalandırılmış yerlerde ve metallerden uzakta" saklayınız.
S 3/9/14.8: "Serin, iyi havalandırılmış yerlerde ve asidik bileşiklerle yükseltgenlerden uzakta" saklayınız.
S 3/9/14/49: "Serin, iyi havalandırılmış yerlerde, üretici firmanın önerdiği ...........................maddesinden uzakta ve
orjinal kabında" saklayınız. (....................maddeleri için S 14.1'den S 14.8 kadar olan seçenekler geçerlidir).
S 3/9/49: "Serin, iyi havalandırılmış yerlerde ve orjinal kutusunda" saklayınız.
S 3/14: "Serin ve üretici firmanın önerdiği ....................... maddesinden uzakta" saklayınız (.................. maddeleri için S
14.14den S 8'e kadar olan seçenekler geçerlidir).
S 7/8: Kimyasalı barındıran kabın "kuru ve ağzının sıkıca kapalı" olmasına dikkat ediniz.
S 7/9: Kimyasalı, barındıran kabın "ağzını sıkıca kapatarak, iyi havalandırılmış bir yerde" saklayınız.
S 7/47: Kimyasal, üretici firmanın önerdiği ".........................°C sıcaklığın altında ve ağzı sıkıca kapalı bir kapta" saklayınız.
S 20/21: "Kimyasalla çalışırken, kesinlikle "hiçbir şey yiyip içmeyiniz ve sigara içmeyiniz."
S 24/25: Kimyasalın "göz ve deri ile temasından" kaçınınız.
S 29/56: Lavobaya dökmeyiniz. Kimyasalın ve kabının imha edilmesini, "tehlikeli kimyasallara özel bir imha
bölgesinde" gerçekleştiriniz.
S 36/37: Kimyasalla çalışırken uygun nitelikte "koruyucu gözlük ve koruyucu giysiler" kullanınız.
S 36/39: Kimyasalla çalışırken, uygun nitelikte "koruyucu gözlük/yüz maskesi ve koruyucu giysiler" kullanınız.
S 37/39: Kimyasalla çalışırken, uygun nitelikte "koruyucu gözlük/yüz maskesi ve koruyucu eldiven" kullanınız.
S 47/49: Kimyasalı orjinal kutusunda ve üretici firmanın önerdiği ".....................°C sıcaklığın altında" saklayınız.
S 36/37/39: Kimyasalla çalışırken, uygun nitelikli "eldiven, koruyucu gözlük/ yüz maskesi ve koruyucu giysiler"
kullanınız.
32
33
Reaktif (Patlayıcı-Oksitleyici) Maddeler
PATLAYICI MADDELER
Patlayıcı maddeler; ani şok, basınç ve yüksek sıcaklık etkisinde, aniden büyük ve küçük miktarda basınç, gaz ve
ısıyı serbest bırakan kimyasal maddelerdir.
Şok, sıcaklık veya bazı kimyasal tepkimeler sonucunda bazı maddeler şiddetle patlayabilir. Patlamalar
sonucunda çalışanlar birçok tehlike ile karşı karşıya kalabilirler. Örneğin:



Ortama sıçrayan cam, metal v.b. parçalar sonucunda açık deri yaralanmaları,
Ortamda oluşan alev ve duman sonucunda yaralanmalar,
Ortama yayılan aşındırıcı veya zehirli gazlar sonucunda oluşan yaralanmalar.
Bazı patlayıcı tehlikeli kimyasallar şunlardır:

Asetilen

Asit

Hidrojen

Nitro bileşikleri

Amonyak

Organik peroksitler

Perkloratlar

Bromatlar
MSDS BİLGİ: Bu tip kimyasallarla ilgili bilgiyi güvenlik bilgi formlarındaki yangın ve patlama başlığı altında
bulabilirsiniz.
KULLANIM VE DEPOLAMA
Patlayıcı kimyasallarla çalışırken aşağıdaki koşullara dikkat ediniz:
1.
Patlayıcı kimyasallarla çalışırken havasız ortam kabini veya gaz battaniyesi kullanın.
2.
Çalıştığınız alana yakın yangın söndürme ekipmanı bulundurun.
3.
Tüm patlama tehlikelerini saptayın.
4.
Eterlerin depolanmasını en aza indirin.
5.
Alev alabilen maddelerle oksijeni karıştırmayın.
6.
Alev alabilen gaz kaçaklarını önleyin.
7.
Sıkıştırılmış veya sıvılaştırılmış gazla dolu basınçlı kapları ısı kaynaklarından uzak tutun.
8.
Reaktif maddelerle yapılan işlem sırasında sıcaklık değişimlerini kontrol altına alın.
9.
Sıcak sıvıları (örn:yağ gibi) daha düşük kaynama noktasın sahip bir malzeme ile ani temas
ettirmeyin.
10. Alev alabilen maddeleri katalizörle temas ettirmeyin.
11. Nitrik asiti, asetonla karıştırmayın.
12. Pikrik asiti kurumaya bırakmayın.
13. Peroksitleri uzaklaştırmadan eterleri damıtmayın.
14. Depolama sırasında sıvı kaplarında patlayıcı peroksit yaratıcı ürünler bulundurmayın.
34
Reaktif (Patlayıcı-Oksitleyici)
Maddeler
OKSİTLEYİCİ MADDELER
Kimyasal tepkime için oksijen sağlamada kullanılan kimyasal maddelerdir. Oksitleyiciler, oda ısısında veya
yüksek sıcaklıklarda kendiliğinden oksijen meydana getirirler ve şok ile ısınma altında şiddetle
patlayabilirler. Farklı kimyasal kararsızlıklarından dolayı oksitleyici aktif maddeler beklenmedik şekilde
patlayıcı olup bu yüzden tehlike tehdidi gösterirler.
Oksitleyici reaktif maddeler

Peroksitler

Hiperperoksitler

Peroksi esterlerdir.
Oksitleyiciler organik maddelerle temas edince şiddetli tepkimeye girerler. Bu nedenle oksitleyicilerle,
organik maddelerin etkileşiminden kaçınılır. Organik maddelerle reaksiyona giren oksitleyicilere örnek
olarak nitrik asit, kromik asit ve permanganatlar verilebilir.
PEROKSİTLER:
Esterler gibi bazı organik bileşikler havadaki oksijenle temasa girerek kararsız peroksitleri oluştururlar.
Peroksit oluşumu, buharlaşmayla derişik hale geldiklerinde ya da diğer bileşiklerle karıştırıldığında
meydana gelir. Bir, şok sürtünme veya ısıya maruz kaldıklarında birikmiş peroksitler şiddetle
patlayabilir. Saf bileşikler, safsızlık içeren bileşiklere göre daha çabuk peroksit oluşturabilirler.
Tehlikeli peroksit oluşturan organik maddelerin bazıları şunlardır;

Aldehitler

Ketonlar

Eterler

Allilen yapımındaki bileşikler (CH=CHC2R)

Vinil ve viniliden atomlu bileşikler

Benzil hidrojen atomlu bileşikler
Hava ile temasta tehlikeli peroksit oluşturan kimyasal maddelerin bazıları şunlardır;

Etil vini eter

P-dioksan

Dekalin

Etil eter

Tetralin

İzopropil eter

Tetrahidrofuran (THF)
MSDS BİLGİ: Bu tip kimyasallarla ilgili bilgiyi güvenlik bilgi formlarındaki reaktiflik başlığı altında
bulabilirsiniz.
35
Reaktif (Patlayıcı-Oksitleyici)
Maddeler
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
KULLANIM VE DEPOLAMA
Gün ışığından uzak, serin, kuru ve iyi havalandırılan alanda depolayın.
Aşırı ve ani sıcaklık değişimlerinden koruyun.
Alev kaynaklarından uzak tutun.
Özellikle kırılmayan renkli cam ve reaksiyona girmeyen kaplarda muhafaza edin, kapları sızdırmaz bir
şekilde kapatın. Kapları kapatırken mantar ve lastik tıpa kullanmayın.
Cam şişeleri açmadan önce şişe tabanında kristal ve viskoz sıvıların oluşup oluşmadığını kontrol edin.
Bunlar peroksit oluşumunun göstergeleridir. Şüpheli bir şişeyi açmayın.
Peroksit oluşturan bileşiklerin kaplarının açılış tarihlerini kaydedin.
Reaktif kimyasal maddeleri organik maddeler, alev alabilir solventler ve korozif maddelerden ayrı tutun.
Sürtünme, kırılma ve her türlü darbeden kaçının.
İmha ederken diğer kimyasal maddelerle karıştırmaktan kaçının.
Eterleri az miktarda satın alın ve hemen kullanın.
PEROKSİT VARLIĞININ SAPTANMASI İÇİN YAPILMASI GEREKENLER;
25 ml cam kapaklı (renksiz ve ışıktan korumalı ) bir silindir içinde 10 ml organik solvent üzerine 1 ml taze
hazırlanmış % 10’luk sulu potasyum iyodür çözeltisi ilave edin. Silindiri beyaz bir fon önünde gözlemleyin. Sarı
veya kahverengi bir renk vermişse peroksit mevcuttur. Atılması için tehlikeli kimyasal depo sorumlusunu arayın.
Tehlikeli Kimyasal maddelerle çalışmadan önce:
Kimyasal özelliklerini
Yan tepkime ürünlerini
Kimyasal maddelerle uyuşmazlıklarını
Çevre koşullarıyla etkileşimini (örn: sıcaklık, nem v.b.) öğrenin.
36
Alev Alabilen Maddeler
Alev alma; bir gaz, sıvı veya katının ne kadar kolay tutuşacağını, nasıl hızlı alev alacağını ve yanmaya bir kez
başladı mı nasıl yayılacağının bir ölçümüdür. Alev alıcı sıvıların kendileri alev alabilir değildir. Daha çok
sıvılardan çıkan buharlar alev almaya yatkındır. Malzemenin parlama noktası ve kaynama noktası (uçuculuk)
alev alabilirliğini gösteren iki fiziksel özelliğidir.
Alev alabilen kimyasal maddelerin bazıları şunlardır;
Aseton
Asetilen
Etil eter
Etil alkol
Sodyum
Potasyum
Hidrojen
Metil alkol
Lityum
MSDS BİLGİ: Bu tip kimyasallarla ilgili bilgiyi güvenlik bilgi formlarındaki alev ve parlama noktası başlığı
altında bulabilirsiniz.
KULLANIM
1.
Eldiven ve emniyet gözlüklerini takın.
2.
Tüm alev kaynaklarını alandan uzaklaştırın (açık alevler veya sıcak levhalar alev alabilen sıvıları
doğrudan ısıtmak için kullanılmamalıdır).
3.
Alev alabilen sıvı döküntülerini temizlemede su kullanmayın.
4.
Alev alabilen yanıcı suları lavabodan tahliye etmeyin.
5.
Alev alabilen yanıcı sıvıların karışımlarının parlama noktası, karışımdaki en düşük parlama noktasına
sahip sıvınınkine eşit kabul edilir.
DEPOLAMA
1.
Asla asit ve oksitleyicileri yan yana koymayın.
2.
Buhar oluşumunu engellemek için depolama alanlarını serin tutun ve yeterli havalandırma sağlayın.
3.
Klasik buzdolaplarında depolamayın. Termostat veya iç ışıklandırma ile yaratılan kıvılcımlar alev alabilen
maddeleri ateşleyebilir.
4.
Alev alabilen maddelerin depolarının bulunduğu alanlarda yangın söndürme tatbikatı yapmayın.
5.
Depolama alanlarını periyodik olarak kontrol edin, eksiklikleri giderin ve alev alabilen malzemelerin
depolanmasını minimumda tutun.
Alev alabilen maddeler parlama ve kaynama noktalarına göre 3 gruba ayrılabilirler. Bu gruplandırmaya göre
NFPA standart 30’a göre özel alev alabilir sıvıların depolama kapları için miktar ve maximum büyüklük sınır
değerleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.
ALEV ALABİLİRLİK (°C)
37
MAKSİMUM KAP BÜYÜKLÜĞÜ
PARLAMA
NOKTASI
KAYNAMA
NOKTASI
CAM
METAL
PLASTİK
EMNİYETLİ
TENEKE
SINIF IA
< 22.7
< 37.7
0.55 lt
3.8 lt
3.8 lt
7.6 lt
SINIF IB
< 22.7
>37.7
0.95 lt
19 lt
19 lt
19 lt
SINIF IC
22.7-37.7
-
3.8 lt
19 lt
19 lt
19 lt
SINIF II
43-60
-
3.8 lt
19 lt
19 lt
19 lt
SINIF IIIA
60-93.3
-
19 lt
19 lt
19 lt
19 lt
SINIF IIIB
> 93.3
-
19 lt
19 lt
19 lt
19 lt
Korozif (Aşındırıcı) Maddeler
Gazlar, sıvılar ve katılar tehlikeli aşındırıcı özelliği gösterebilirler. Korozif maddeler, deriyi yakar ve açık yaralar
oluşmasına neden olur. Solunum veya ağız yoluyla alındığında akciğer, ağız, yemek borusu ve mide etkilenilir.
Korozif gazlar deri teması ve solunum yolu ile hemen vücuda emilir. Sık kullanılan korozif sıvıların vücutta dış
hasara neden olma riski bulunur. Korozif katılar çoğu kez zamana bağlı sorunlara yol açar. Bu maddeler, nemden
dolayı deri üzerinde ve solunum sisteminde hemen çözündükleri için etkileri geniş ölçüde temas süresine bağlı
olmaktadır. Korozif maddeler asidik veya bazik olabilirler.
Bazı korozif maddeler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir
Sülfürik asit
Hidroklorik asit
Nitrik asit
Asetik asit
Sodyum hidroksit
Amonyum hidroksit
MSDS BİLGİ: Bu tip kimyasallarla ilgili bilgiyi güvenlik bilgi formlarındaki sağlık etkileri ve ilk yardım
başlığı altında bulabilirsiniz.
KULLANIM
1.
Laboratuvar önlüğü, uygun eldivenler ve sıçramaya karşı emniyet gözlükleri kullanılmalıdır. Yapılan
işlem sıçramaya neden olacaksa yüzü koruyucu maske kullanılır.
2.
Korozif madde tehlikeli ve zehirli gazları meydana getirebileceğinden kullanıcıyı korumak amacıyla çeker
ocak altında kullanılmalıdır.
3.
Korozif maddelere diğer maddeler yavaşça ilave edilir.
4.
Sulu asit çözeltisi oluşturulacaksa daima suyun üzerine asit eklenilerek çalışılır. İlave etme sırasında asit
kabın kenarından yavaşça eklenilir ve ani hareketlerle karıştırılmaz.
5.
Korozif maddeler kırılmaz kaplarda aktarılmalıdır.
DEPOLAMA:
1.
Asitler, bazlardan; korozif maddeler ise hem organik hem de alev alabilen maddelerden ayrı olarak
depolanır.
2.
Raflardan düşme tehlikesini en aza indirmek için korozif maddeler en alt raflarda depolanır.
3.
Korozif maddeler, güneş ışığından uzak, serin, kuru ve iyi havalandırılan alanlarda depolandırılır.
Depolama alanı sıcaklık değişimlerine karşı korunur.
38
Sağlığa Zararlı (Toksik, Mutajen, Kanserojen,
Teratojen) Maddeler
TOKSİK (ZEHİRLİ) MADDELER:
Zehirlilik, bir maddenin canlı dokuya zarar verme, merkezi sinir sistemini bozma, önemli rahatsızlıklara neden
olma ve aşırı miktarda yutulduğu, solunduğu ve deriden emildiği takdirde ölüme neden olma özelliği olarak
tanımlanabilir.
Toksik kimyasal maddelerin bazıları şunlardır;
Fenol
Kristal Viyole
Formaldehit
Metanol
Hidroklorik asit
Potasyum bi kromat
İyot
Potasyum İyodür
Deri emilimiyle bir maddenin zehirliliği çeşitli şekillerde saptanır. Çoğu zaman maddenin üzerinde eşik
değerinde deriden derhal emildiğini gösteren “skin” işareti bulunur. Emilim maddenin suda çözünürlüğü ile de
belirtilir. Suda aşırı çözülen maddeler deri neminden eriyebilir ve deri yüzeyinden absorbe olabilir. Örneğin
DMSO (di metil sülfoksit) deriden hemen emilir. Eğer bu solventte veya deri yüzeyinde zehirli madde varsa
DMSO bunları vücuda taşıyacaktır.
Bir maddede akut (ani) veya kronik (sürekli) zehirlilik bulunabilir. Akut zehirlenmede zehirli madde, fazla
maruz kalan kişinin sağlığında etkisini hemen gösterir. Kronik zehirlenmede; bir maddeye uzun süre maruz
kalınması sonucunda kişinin sağlığı etkilenmektedir.
MSDS BİLGİ: Bu tip kimyasallarla ilgili bilgiyi güvenlik bilgi formlarındaki sağlık tehlikesi başlığı altında
bulabilirsiniz.
TOKSİK MADDELERLE İLGİLİ KISALTMALAR VE ANLAMLARI;
LD 50: Bir kimyasal maddenin belli bir dozunun verilmesiyle deney hayvanlarının buna verdiği tepkiler, o
kimyasal maddenin insanlara olan zehirleyici etkisini tahmin etmeyi sağlayabilir. Bazı insanlar kimyasallara
karşı diğer kişilere göre daha duyarlı olabilir ve bir kişiye göre ölümcül olabilen belli bir doz bir başkasına göre
ölümcül olmayabilir. Bir kimyasal maddenin deney hayvanlarının % 50’sinin ölümüne neden olduğu doz letal
(öldürücü) doz 50 veya LD 50 olarak tanımlanır. LD 50 genellikle vücut ağırlığının kilogramı başına alınan
maddenin miligramı (mg/kg) olarak gösterilir. LD 50 ne kadar düşükse madde o kadar zehirlidir.
TLV-PEL: Zehirli maddelerin solunumla alınması doku hasarına yol açmaktadır. Bir maddenin solunumla
zehirleyiciliği TLV (eşik limit değeri) ve PEL (izin verilebilir korunmasızlık sınırı) ile temsil edilir. Her iki
ölçüm havadaki maddenin milyonda bir kısmı veya 1 metreküp hava içindeki miligram madde olarak ifade
edilir.
TWA: TWA (zaman ağırlıklı ortalamalar) ortalama bir kişinin herhangi bir yan tesir olmaksızın 8 saatlik
işgününde maruz kaldığı ortalama konsantrasyondur. Hatırlanması gereken önemli unsur bir malzemenin ortaya
çıkardığı yan etkilerin baş ağrısı ve mide bulantısından ciddi sakatlıklara kadar uzandığıdır. Bu yüzden zaman
ağırlıklı ortalamalar laboratuarda sağlık tehlikelerini kontrol etmekte bir rehber gibi düşünülmelidir. “Güvenli”
ve “tehlikeli” konsantrasyonlar arasında belirleyici işaret gibi ele alınmamalıdır.
STEL: Bir maddenin STEL’i ortalama bir kişinin herhangi bir yan etki olmaksızın 15 dakikalık sürede
kimyasala maksimum maruz kalma miktarıdır. Yine bu miktar da sadece bir rehber olarak alınmalıdır.
C: Bir maddenin C’si bir iş gününün herhangi bir kısmında aşılmaması gerekli konsantrasyondur.
KULLANIM ve DEPOLAMA: Zehirli bileşiklerle çalışırken koruyucu laboratuvar önlükleri, eldiven ve
emniyet gözlüklerini giyin ve işlemlerinizi çalışan bir çeker ocak altında yapın.
39
Sağlığa Zararlı (Toksik, Kanserojen, Mutajen,
Teratojen) Maddeler
KANSEROJEN MADDELER:
Kanserojenler belli miktarda maruz kalındığında insan ve hayvanlarda kansere neden olan maddelerdir. Şüpheli
kanserojenler bilinen kanserojenler ile kimyasal benzerliği bulunan maddelerdir. Kanserojenler, akut zehirlenme
meydana getirmeyen dozlara maruz kalındığında hastalığa neden olduğundan laboratuvarda sinsi bir tehlikeyi
temsil ederler. Maruz kalma ile kanser belirmesi arasında uzun ve gizli bir dönem bulunabilir.
Birçok ulusal ve uluslararası kurum işyerinden kaynaklı kanserojenleri araştırmaktadır. Bu kurumlardan önemli
olanları şunlardır; ACGIH (American Coference of Govermental Industrial Hygienst), IARC (International
Agency for Research on Cancer), DFG (Deutsche Rorhungsgemeinschaft Commissin), EPA (Environmental
Protection Agency), NIOSH (National Institute for Occupatinal Safety and Health), OSHA (Occupatinal Safety
and Health Administration) ve NTP (National Toxicology Program).
Bazı bileşikler ancak belli diğer bileşiklerle birleştiğinde kanserojendir. Belirli maddelerin de bazı kanserojen
kimyasalların kanserojenik etkilerini arttırdıkları bilinmektedir. Birçok kimyasal maddenin sinerjik etkisi
bilinmediğinden kanserojenler kullanıldığında tüm organik bileşiklere ve metallere dikkatle muamele edilmesi
gerekmektedir.
N– nitrozodimetilamin
Benzen
4 Aminodifenil
4 Nitrobifenil
Formaldehit
Akrilonitril
Etilenimin
Alfa ve beta naftilamin
2– Asetil amino floren
Vinil klorür
Beta propiolaktan
Metil klorometil eter
Anorganik arsenik
1,2 Dibromo - 3
kloropropan
Dimetil
aminoazobenzen
3,3^ - diklorobenzidin
Benzen
Arsenik
Aspest
Klorometil eter
Bisklorametil eter
Akrilonitril
Metil klorametil eter
Benzidin
Bilinen ve şüphelenilen kanserojenler yukarıda sıralanmıştır bu bileşikler ile ilgili risk faktörü oldukça yüksektir
ve mümkün olduğu kadar alternatif bileşikleri kullanılmalıdır.
MSDS BİLGİ: Bu tip kimyasallarla ilgili bilgiyi güvenlik bilgi formlarındaki toksikolojik bilgiler başlığı altında
bulabilirsiniz.
Uluslararası Kanser Araştırma Merkezi (IARC) tarafından tanımlanan aşağıdaki terimler maddelerin
kanserojenliğini açıklamakta kullanılır.
Yeterli pozitif maddeler: Çeşitli türlerde ve laboratuvar hayvan soylarında kötü huylu tümörlerin meydana
gelmesini ve ilerlemesini sağlayan kimyasal maddeler.
Sınırlı pozitif maddeler: Bir yada çok sayıda türde veya soyda iyi huylu tümörlerin veya bir tek kötü huylu
tümörün ilerlemesini sağlayan kimyasal maddelerdir.
Yetersiz maddeler: Kanserojenik olduklarına karar vermek için yeterli kanıt olmayanlardır.
Belirsiz maddeler: Hemen hemen hiç destekleyici kanıtı olmayanlardır.
Negatif maddeler: Sınırlı ve yeterli sayıda negatif kanıtı olanlardır.
40
Teratojen) Maddeler
GİRİŞ KONTROLÜ:
1.
Kanserojenlerin kullanıldığı alan girişlerine “kanser şüpheli madde” veya “yalnızca yetkili kişiler
girebilir” gibi uygun afişler asılmalıdır.
2.
Kanserojen madde ile çalışılan yerlere sadece yetkili kişilerin girmesine izin verilir ve bu maddeler
kullanıldığı sırada iş alanındaki trafik kısıtlanır
3.
Tüm stok, seyreltme ve tehlikeli atık kaplarının üstüne “kanserojen” veya “kanser şüpheli madde” gibi
uyarı etiketleri yapıştırılır.
4.
Ziyaretçilere o alanda kanserojen madde kullanıldığı bilgisi verilir.
5.
Temizlik personeline herhangi olası tehlikeler veya gerekli özel temizleme işlemleri hakkında bilgi verilir.
6.
Teknik personelin, cihazlar, lavabo giderleri ve havalandırma giderleri ile ilgili çalışmalarına başlamadan
önce kanserojenle ilgili çalışma durdurulur bölge ve cihazlar temiz hale getirilir.
Bu önlemleri optimum düzeyde alabilmek, ilgili bölüm sorumlularının görevidir.
PERSONEL KORUMASI:
1.
Eldiven, laboratuvar önlüğü ve gaz maskeleri gibi atılabilir koruyucu giysiler giyilmelidir ve
laboratuvardan çıkarken bu giysiler çıkarılmalıdır.
2.
Sadece mekanik pipetleme yapılır.
3.
Yemek, içmek, sigara içmek gibi diğer el/ağız teması gerektiren işlemlerden kaçınılır.
4.
Stokta az miktarda kanserojen madde bulundur.
5.
Kanserojenlerle ilgili işlemlerden sonra ellerinizi sabunla yıkayın.
KULLANIM VE DEPOLAMA:
Kanserojen kimyasallarla çalışırken aşağıdaki koşullara dikkat ediniz:
1.
Şüpheli veya bilinen kanserojen bileşiklerle çalışmadan önce her bileşik için sağlık tehlikesi bilgilerini
edinin, ayrıca oluşabilecek saçılmaların temizliği için acil durum işlemleri oluşturulmalıdır.
2.
Kanserojen madde ile çalışan her personel; uygun işlemler, acil durum işlemleri, laboratuvar çalışmasının
denetimi ve tıbbi muayenelere katılmalıdır.
3.
Kanserojenlerle çalışırken tıbbi kayıtlar doğru olarak tutulmalıdır.
4.
Üzerinde kanserojenle çalışacak tüm yüzeyler paslanmaz çelik olmalıdır. Yüzeyler, plastik tablalarla
örtülmeli veya kuru absorban plastik takviyeli kağıt ile kaplanmalıdır.
5.
Uçucu madde, aerosoller ve tozlarla ilgili çalışmalar çeker ocak içerisinde yapılmalıdır.
6.
Kanserojen kapları açık şekilde etiketlenmeli ve ayrı depolanma yerlerinde muhafaza edilmelidir.
41
Teratojen) Maddeler
MUTAJEN MADDELER:
Mutajenler DNA ve canlı hücrelerde mutasyonlara neden olan kimyasal ve fiziksel etmenlerdir. Bunlar genetik
sistemi kansere veya kromozomlarda kalıtımsal değişikliklere neden olacak şekilde etkilerler. Mutajenik
özellikte kimyasal maddelere maruz kalan kişilerde sonraki kuşağın etkilenebileceği genetik hasarlar geliştirirler.
Bazı mutajen maddeler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir;
Arsenik
Etidyum Bromür
İyonlaştırıcı radyasyon
Dimetil sülfat
bulabilirsiniz.
PERSONEL KORUMASI:
1.
Eldiven, laboratuvar önlüğü ve gaz maskeleri gibi atılabilir koruyucu giysiler giyilmelidir ve
laboratuvardan çıkarken bu giysiler çıkarılmalıdır.
2.
Sadece mekanik pipetleme yapılır.
3.
Yemek, içmek, sigara içmek gibi diğer el/ağız teması gerektiren işlemlerden kaçınılır.
4.
Stokta az miktarda kanserojen madde bulundurun.
5.
Mutajenlerle ilgili işlemlerden sonra ellerinizi sabunla yıkayın.
Mutajen kimyasallarla çalışırken aşağıdaki koşullara dikkat ediniz:
1.
Şüpheli ve ya bilinen mutajen bileşiklerle çalışmadan önce her bileşik için sağlık tehlikesi bilgilerini
edinin, ayrıca oluşabilecek saçılmaların temizliği için acil durum işlemleri oluşturulmalıdır.
2.
Mutajen madde ile çalışan her personel; uygun işlemler, acil durum işlemleri, laboratuvar çalışmasının
denetimi ve tıbbi muayenelere katılmalıdır.
3.
Mutajenler ile çalışırken tıbbi kayıtlar doğru olarak tutulmalıdır.
4.
Üzerinde mutajenle çalışacak tüm yüzeyler paslanmaz çelik olmalıdır. Plastik tablalarla örtülmeli veya
kuru absorban plastik takviyeli kağıt ile kaplanmalıdır.
5.
Uçucu madde, aerosoller ve tozlarla ilgili çalışmalar çeker ocak içerisinde yapılmalıdır.
6.
Mutajen kapları açık şekilde etiketlenmeli ve ayrı depolanma yerlerinde muhafaza edilmelidir.
42
Teratojen) Maddeler
TERATOJEN MADDELER:
Teratojenler normal embriyolojik gelişimi etkileyen kimyasallar ve fiziksel etmenlerdir. Bu tür maddeler
doğuştan şekil bozukluklarına veya cenin kayıplarına yol açabilir.
Genellikle kanserojen kimyasal maddeler üreme sağlığına bir tehlike olarak görülürler. OSHA tehlikeli maddeler
için maruz kalma sınırları koymasına rağmen yetişkinin maruz kaldığı kabul edilebilir dozlarda bile cenin daha
fazla etkilenmektedir. Toksikoloji bilimi henüz üreme sağlığı tehlikelerini değerlendirecek kadar
gelişmemiştir. Bu nedenle kişisel koruyucu önlemlere daha hassasiyetle uyulmalıdır.
1985 yılında OHSA üç maddeyi teratojen olarak kabul etmiştir.
Di bromokloropropan
Kurşun
Etilen oksit
Üreme sağlığı bozuklukları ile ilgisi olduğu düşünülen birkaç diğer maddenin örnekleri aşağıda sıralanmıştır.
Nitrozoksit
Anti muan
İyonlaştırıcı radyasyon
Karbon di sülfür
Formaldehit
Etilen tiyoüre
Etilen di bromür
Poli klorinatlanmış bi fenoller (PCB’ler)
bulabilirsiniz.
Kanserojenlerle aynı şekilde kullanılır ve depolanır.
43
Sıkıştırılmış Gazlar
SIKIŞTIRILMIŞ GAZLAR:
Her silindir büyük miktarda enerji içerdiği ve yüksek tutuşabilirlik ve zehirlilik potansiyeli bulunduğu için
tehlikeli olabilir.
Oksijen
Azot

Kullanmadan önce silindirin içindekileri ve gazın özellikleri öğrenilmelidir.

Etiketi olmayan veya etiketi bozulmuş silindirler kullanılmamalı, imalatçısına iade edilmelidir.

Etiketler üzerinde tüpün dolum zamanı, içindeki gaz cinsi ve gazın özeliğini belirten uyarı sembolü takılı
olmalıdır.

Boş tüplerin üstüne boş olduğunu belirten etiketler takılmalıdır. Boş dahi olsa tüpler mutlaka duvara
sabitlenmelidir.

Silindirler kullanılmadığı zaman silindir regülatörleri üzerindeki basınç tahliye edilir ve vanalar kapatılır.

Vana sapları tüp çalışırken doğru konumda olmalıdır.

Gaz kaynağı kapatılmadan bir gazın neden olduğu alevi söndürmeyin.

Tüm gaz silindirleri yağ, gress, benzin dahil yanıcı maddelerden uzakta, serin, kuru, iyi havalandırılmış
ortamlarda depolanmalıdır. Silindirin herhangi bir kısmı 257°C üzerinde bir sıcaklığa maruz
bırakılmamalıdır.

Silindirdirler duvara sabitlenmelidir.

Taşınabilir silindirleri için uygun arabalar kullanılmalıdır.

Silindirler nemli alanlara, tuz, aşındırıcı maddeler, duman, ısı yakınına ve doğrudan gün ışığı alan yerlere
konulamamalıdır.

Silindirler yanıcı gazlar ve oksitleyici maddelerden ayrı depolanmalıdır. Yanıcı ve oksitleyici gazları
birbirinden 6 metre uzaklıkta yerleştirilmeli ya da araya 1.5 metre yükseklikte 30 dakikalık yangın duvarı
yerleştirerek ayrılmalıdır.

Tüpler depolanırken ve taşınırken daima emniyet kapakları takılı olmalıdır.

Tüpler bir elektrik devresinin parçası olabilecek şekilde yerleştirilmemelidir.

Tüm tüpler kullanılmadan önce hasarlı olup olmadığı tespiti için kontrol edilmelidir. Hasarlı tüpler ve
vanalar kullanılmadan üretici firmaya iade edilmelidir.

Tüm regülatör vanaları yıllık bakımdan geçirilmelidir.

Yanıcı veya zehirli bir gaz tüpünün herhangi bir vanasından gaz kaçağı oluşursa silindiri olası tutuşturma
kaynakları ve insanlardan uzağa açık bir sahaya taşıyarak kontrollü boşaltım sağlanmalıdır. Üretici
firmaya haber verilmelidir.
44
Kriyojenik Maddeler
KRİYOJENİK MADDE:
Aşırı düşük sıcaklıkta yoğunlaştırılmış gazlardan oluşan maddelerdir. Bunların katı, sıvı ve gaz durumlarında
kullanılmalarının tehlikeli bazı yanları vardır. Genelde Helyum, Azot, Argon, Oksijen ve Metan gibi gazların
sıvılaştırılmasıyla kriyojenik sıcaklıklar (-50°C, –270 °C) elde edilmektedir.
Azot
Argon
Helyum
Oksijen

Kriyojenik tankın yanında buharlaşma ve yoğunlaşma olduğundan alev alan ve zehirli gazların birikimini
önlemek için bu tanklar iyi havalandırılan bölgelerde depolanmalı ve çalışılmalıdır.

Basınç altında sıvılaştırılmış kriyojenik sıvılar fazla basıncı hafifletmek için gerekli donanıma sahip
yüksek basınçlı kaplarda saklanmalıdır. Bu tanklar nemli alanlara yerleştirildiğinde buz oluşumu basınç
giderme araçlarını tıkar ve patlama tehlikesi oluşturur bu yüzden kaplar kuru yerlerde tutulmalı ve buz
oluşumu için periyodik olarak kontrol edilmelidir.

Kriyojenik sıvıların neden olduğu aşırı soğuk temas halinde canlı dokuya hasar verir ve yapısal
malzemeleri kırılganlaştırır. Bu nedenle kırılgan kriyojenik maddeler dikkatle nakledilmeli, çalışırken
emniyet gözlükleri, yüz maskeleri, tutacak veya uygun eldivenler kullanılmalıdır.

Bu sıvılar yangın ve patlama özelliği gösterir. Sıvı azot veya sıvı oksijen tanklarının üzerinde hava ile
temas sonucu oksijen yoğunlaşması olabilir bu da patlama tehlikesi gösterir. Bu nedenle yanma kaynakları
tanklardan uzak tutulmalıdır ve bulundukları alanlar iyi havalandırılmalıdır. Dar alanlarda tek başına
çalışılması gerektiğinde başka bir kişiye bildirim yapılmalıdır. Bu alanlarda oluşabilecek acil durum
müdahaleleri ilk yardım bölümünde anlatılmıştır.
45
Kişisel Koruyucu Malzemeler
GÖZ KORUMASI:






Kimyasallarla çalışırken sıçrama riski olan işlemlerde koruyucu gözlük takılmalıdır.
Gözlükler mümkün olduğu kadar rahat yüz çevresi ve göz üstüne rahatça uyan ve giyenin hareketini ve
görme alanına engel olmayacak şekilde olmalıdır.
Göz korumasının gerekli olduğu alanlarda bunu belirten uyarı işaretleri asılmalıdır.
Aşındırıcı, tahriş edici, kriyojenik, alevlenebilir, radyoaktif, patlayıcı ve biyolojik tehlikeli maddelerle
işlem yapıldığında uygun göz koruması sağlanmalıdır.
Kaynak yapma, delik açma, zımparalama atölyelerinde çalışma esnasında göz koruyucular takılmalıdır.
Kontak lens kullanması zorunlu olan personel, kimyasal maddelerin göze sıçramasından sonra lensin
çıkarılma zorluğu ve acil durumlarda su ile temizleme işleminin engellemesinden dolayı gözler üstüne ve
yüz üstüne rahatça oturan göz koruyucusu seçmeye özen göstermelidir.
KORUYUCU ELDİVEN:




46
Eldivenler işlem gören madde ve gelebilecek tehlikeye göre seçilmelidir.
Kullanılacak eldivende delik veya yırtık olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Uygun eldiven seçilirken kimyasal maddenin güvenlik bilgi formundan (MSDS) özgün eldiven kullanımı
ile ilgili bilgilerine dikkat edilmelidir.
Bazı kimyasallara göre kullanılacağı eldiven türleri şunlardır;
PVC eldiven:
Aşındırıcı ve tahriş edici maddeler için,
Latex eldiven:
Tahriş edici ve bulaşıcı maddeler için,
Doğal Kauçuk eldiven:
Elektrik şokundan korumak ve hafif aşındırıcı maddeler için,
Neopren:
Solventler, yağlar ve hafif aşındırıcı maddeler için,
Pamuk eldiven:
Teri emmek, nesneleri temiz tutmak ve bazı kısıtlı alev geciktiricilik için,
Zeteks:
Küçük alevli nesnelerin kullanımı için,
Kişisel Koruyucu Malzemeler


Eldiven çıkarılırken bilekten parmaklara doğru sıyrılır ve eldivenin dışı içe gelecek şekilde çıkartılır.
Eldivenleri çıkardıktan hemen sonra ellerinizi yıkayınız.
ÖNLÜK:

Kimyasal maddelerden, dökülme ve sıçramalardan giysileri ve deriyi korumak için
kullanılır.

Önlükler; giyen kişinin üzerine tam uymalı, mümkünse boyu dize kadar ve kolları
uzun olmalı, kimyasallarla çalışılırken önü kapatılmalı, mümkünse kol uçları lastikli
olmalıdır.

Farklı tip korumalar için önlüklerin birkaç çeşidi bulunmaktadır. Bunlar;
A– Pamuklu önlükler: Alev geciktirici işlevi vardır. Ayrıca patlama anında sıçrayan
nesneleri keskin ve pürüzlü yüzeylere karşı koruma sağlar.
B– Yünlü önlükler: Erimiş malzemeler ve az miktarda asit sıçramalarına karşı
korumaktadır, ayrıca küçük alevlerin kişi üzerindeki etkisini azaltır.
C– Sentetik Lifli Önlükler: Kıvılcımlara ve infrared/ultraviyole ışınlara karşı koruma sağlar. Fakat bazı
solventler önlüğün koruyucu niteliğini düşürerek bazı sentetik lifleri çözmektedir. Bu nedenle bu tarz önlükler
seçilirken kullanılacak kimyasalların özellikleri dikkate alınmalıdır. Ayrıca bu sentetik lifler alevle temas
ettiğinde eriyebilmekte ve deri yanmalarına neden olabilmektedir. Bu önlükler giyildiği zaman alev
kaynaklarından uzakta çalışılmalıdır.
D– Alüminyumlu ve yansıtıcı kumaşlı önlükler: Yüksek derecede ısılara karşı koruma sağlar. Daha çok acil
durumlarda kullanıldığı için giyenin çabuk giyip çıkarmasına uygun şekilde tasarlanmış olanı tercih edilmelidir.
AYAK KORUMASI:

Ayak koruması için tasarlanmış ayakkabılar aşındırıcı kimyasal maddelerle yaralanmayı, ağır nesnelerin
düşmesiyle oluşacak yaralanmaları, elektrik şokuna maruz kalmayı ve ıslak zeminden kaymayı önlemek
için tasarlanmıştır.

Kimyasal maddelerle çalışma esnasında kumaş ayakkabı giymekten kaçınılmalıdır. Kumaş ayakkabılar
sıvıları çabuk emdiği için kimyasal madde döküldüğünde ayakkabılar derhal çıkarılmalıdır.

Mümkün olduğunca ayağı saran ayakkabılar giyilmelidir. Sandalet, açık terlik, yüksek topuklu ayakkabı
ve herhangi bir şekilde ayağı gösteren ayakkabılar kimyasallarla çalışma esnasında giyilmemelidir.

Önerilen ayakkabı tipleri şunlardır; aşındırıcı kimyasal maddelerle çalışırken kimyasala uygun özel işlemli
ayakkabılar. Kayma tehlikesi olan yerlerde çalışırken de kayma dirençli pençeleri veya tabanı bulunan
lastik botlar.
SOLUNUM KORUMASI:

Çalışılan kimyasal maddeye uygun gaz maskesi kullanılmalıdır. Organik uçucular, inorganik maddeler ve
asitler için ayrı gaz maskesi kullanılmalıdır.
47
Kimyasal Maddelerin Depolanması
1. GENEL KURALLAR:

Depoda bulunan tüm kimyasalların kayıtlı olduğu bir envanter sistemi olmalıdır. Hastanemizde bulunan
kimyasallar ve depolandıkları alanlar EK-1’de görülebilir.

Kimyasallar, tehlikeli kimyasal özelliklerine göre gruplandırılmalıdır. Raflara dizilirken aşağıdaki tabloda
belirtilen uyum özellikleri dikkate alınmalıdır.
48
Ayrıca kimyasallar depolanırken aşağıdaki tabloda belirtilen kimyasalların birbirine karışmasını engelleyecek
önlemler alınmalıdır.
KİMYASAL
Alkali metaller
Amonyak, susuz
Amonyum nitrat
Su, CO2, karbon tetraklorür ve diger klorlu hidrokarbonlar
Civa, halojenler, kalsiyum-hipoklorit ve hidrojen florid
Asitler, metal tozları, yanıcı sıvılar, kloratlar, nitritler, sülfür ve finely divided organik veya patlayıcı mad.
Anilin
Asetik asit
Nitrik asit ve H2O2
Kromik asit, nitrik asit, hidroksil türevleri, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler ve
permanganatlar
Asetilen
Aseton
Bakır
Bromin
Bakır (boru v.b.), halojenler, gümüs, civa ve bunları içeren maddeler
Konsantre sülfürik ve nitrik asit karısımları
Asetilen, azid’ler ve H2O2
Amonyak, asetilen, butadien, butan, hidrojen, sodyum karbid, turpentin ve finely
divided metaller
Civa
Fosfor pentoksit
Gümüs
Hidrojen peroksit
(H2O2)
Asetilen, fulminik asit ve amonyak
Su
Ssetilen, oksalik asit, tartarik asit ve amonyum komponentleri
Kromium, bakır, demir, çogu diger metaller ve metal tuzları, yanıcı sıvılar ve diger
patlayıcı maddeler, anilin ve nitrometan
Hidrojen sülfit
Nitrik asit buharı ve oksitleyici gazlar
Hidrokarbonlar
Iyot
Karbon, aktif
Kloratlar
Florin, chlorine, bromine, kromik asit ve sodyum peroksit
Asetilen ve amonyak
Kalsiyum hipoklorit ve tüm oksitleyici ajanlar
Amonyum tuzları, asitler, metal tozları, sülfür ve finely divided organik veya patlayıcı maddeler finely divided metaller
Klorin
Kromik asit
Nitrik asit
Klorin dioksid – amonyak, metan, fosfin ve hidrojen sülfit
Asetik asit, naftalen, kamfur, alkol, gliserol, turpentin ve diger yanıcı sıvılar
Asetik asit, kromik asit, hidrosiyanik asit, anilin, karbon, hidrojen sülfit, kolayca
nitratlanan sıvılar, gazlar ve diger maddeler
Oksijen
Okzalik asit
Parlayıcı sıvılar
Sıvı ve katı yaglar, hidrojen ve yanıcı sıvılar, katılar ve gazlar
Gümüs ve civa
Amonyum nitrat, kromik asit, H2O2, nitrik asit, sodyum peroksit ve halojenler
Perklorik asit
Asetik anhidrid, bizmut ve alasımları, alkol, kagıt, tahta ve diger organik materyal
Potasyum
permanganat
Siyanidler
Sodyum azid
Gliserol, etilen glikol, benzaldehid ve sülfürik asit
Sodyum peroksit
Sülfürik asit
49
KİMYASALIN GEÇİMSİZ OLDUGU MADDELER
Asitler
Kursun, bakır ve diger metaller (sıklıkla prezervatif olarak kullanılan bu madde metallerle kararsız, patlayıcı bilesikler olusturur; eger lavaboya dökülürse metal parçalar maddeyi tutarlar ve tesisatçı çalısırken borular patlayabilir.)
Herhangi bir oksitleyici madde ile, örn; methanol, glasial asetik asit, asetik anhidrid,
benzaldehid, karbon disulfit, gliserol, ethil asetat ve furfural
Kloratlar, perkloratlar, permanganatlar ve su




























50
Kimyasal depoları mümkün olduğunca binaların dışında, insan trafiğinin az olduğu güvenli bölgelerde,
yangın durumunda müdahale edilebilecek bir yerde konumlanmalıdır.
Depo kapısı kilitli olmalı ve sadece yetkili personel girişini sağlayacak kısıtlayıcı önlemler alınmalıdır.
Depo alanları iyi havalandırılmalıdır. Havalandırma aralıkları belirlenmeli ve ilgili personel tespit
edilmelidir. Havalandırma tertibatı yerden emerek dışarıda uygun bir alan geri atabilecek bir sistem
olmalıdır. Havalandırma asla merkezi havalandırma sistemine bağlanmamalıdır. Mümkün olan alanlarda
depolanan kimyasala özgü gaz dedektörleri bulunmalıdır. Yüksek oranda kimyasal gaz oluşturan
kimyasallar, çeker ocakları olan dolaplarda saklanmalıdır.
Depo alanları yangına karşı korunaklı olmalıdır. Depolarda oluşacak bir yangına karşı tüm tedbirler
alınmış olmalıdır (kimyasallara uygun yangın söndürme tüpleri vb.).
Bu odalarda statik elektriklenmeyi ve kıvılcıma neden olan ark oluşumunu engelleyici tertibat
bulunmalıdır. Depo rafları ve depo kapısında topraklama sistemi bulunmalıdır.
Aydınlatma düğmeleri depo dışına alınmalıdır. Elektrik kabloları sıva altı veya depo dışından gidebilecek
şekilde tasarlanmalıdır. Aydınlatma lambaları korunaklı olmalıdır. Gerekli durumlarda kullanılmak üzere
el fenerleri, depo girişinde ulaşılabilecek bir yerde bulunmalıdır.
Alevlenebilir uçucu sıvılar özel kabinlerde veya ayrı bir odada depolanmalıdır.
Oksitleyici katı ve sıvılar, tüm kimyasallardan ayrı bir yerde depolanmalıdır.
Soğutma gerektiren kimyasallar (oda ısında alev alabilenler vb.) özel soğutucu alanlarda saklanmalıdır.
Perklorik asit hariç, oksitleyici ve organik asitler (pH’sı yaklaşık 2 olan) çelik kabin içinde
depolanmalıdır.
Sağlığa zararlı kimyasallar kilitli bir dolap içinde muhafaza edilmelidir.
Su ve hava ile reaksiyona giren katılar, mineral yağ veya ikinci bir ambalaj içinde paketlenmelidir.
Kimyasal maddelerin depolandığı raflar duvara sıkıca tutturulmalıdır.
Tüm rafların ön kısımlarında bariyer olmalıdır.
Kimyasal maddeler yer hizasında veya ulaşılamayacak kadar yüksekte tutulmamalıdır.
Mümkünse depolanması özel bir koşul gerektiren kimyasallar kendileri için ayrılan kabinlerde
bulundurulmalıdırlar (örneğin patlayıcı kimyasallar için özel dolap gibi).
Raflarda kimyasal kontaminasyon ve toz oluşumu gözlenmeli ve gerekli tedbirler alınmalıdır.
Raflar direk güneş ışığından, ısı kaynaklarından ve alevden uzak tutulmalıdır.
Raflar boşsa kimyasal madde yerleştirilmesi arkadan öne doğru olmalıdır. Bu uygulama sırasında ilk giren
ilk çıkar ilkesine uygun yerleştirme yapılmalıdır.
Raflarda depolanabilecek en fazla kimyasal miktarı belirlenmelidir. Bu miktarın üzerinde depolama
yapılmamalıdır.
Cam kaplarda bulunan kimyasallar mümkün olduğunca göz hizasında yerleştirilmelidir.
Zemin kaymaz ve kolay temizlenebilir malzemeden yapılmalıdır.
Zeminde dökülme, sızmalara karşı güvenli bir drenaj sistemi oluşturulmalı ve depo içinde dökülen bir
kimyasalın depodan dışarı sızması engellenmelidir.
Depo, doğal afetlere karşı korunaklı olmalıdır.
Depo kapısında uyarı ve güvenlik işaretleri bulunmalıdır.
Depo içinde dökülme-sıçramalara karşı gerekli koruyucu ekipman bulundurulmalıdır. Bir kaza meydana
geldiğinde kullanılmak üzere göz-vücut duşu, ilk yardım seti ve zehirli gaz oluşturan kimyasalların
bulunduğu bölgelerde oksijen tüpü bulunmalıdır.
Depolara böcek ve hayvanların girebileceği açıklıklar kapatılmalıdır. Depolarda ilaçlama yapılmalıdır.
Depo girişlerinde depo yerleşim planı bulunmalıdır.
2. KİMYASALLARIN ETİKETLENMESİ:

Depoda bulunan her kimyasal maddenin etiketi bulunmalıdır.

Orijinal etiketi yırtılmış, kirlenmiş veya benzeri şekilde hasar görmüş kimyasallar yeniden etiketlenmeli
ve hazırlanan etiket orijinal etiketteki bilgileri içermelidir.

Etiketler kolay çıkmayacak şekilde yapıştırılmalı, net ve okunur biçimde olmalıdır. Etiket üzerinde
kimyasal maddenin satın alınma tarihi ve açılma tarihi bulunmalıdır.

Peroksit oluşturan kimyasalların kullanılmaya başlanıldığı tarihten itibaren maksimum kullanılma süresi
etiket üzerinde belirtilmelidir. Bu maddelerin etiketlerinde kullanılmaya başlanıldığı tarihten “3-6-9- veya
12 ay sonra imha edilmelidir” ibaresi bulunmalıdır.

Depoda bulunan kimyasalların güvenlik bilgi formları (MSDS) kolay ulaşılabilir alanlarda muhafaza
edilmelidir.

Her kurum kendine (ulusal ve uluslararası standartlara uymak şartıyla) uygun kod sistemiyle, üretici
firmanın etiketine ek olarak etiketleyebilir.

Doğal afet durumlarında, kimyasalların özelliğine göre gerekli önlemler alınır.

Kabından alınarak başka bir kaba aktarılan kimyasalların tüm etiket bilgileri yeni kap üzerinde de
bulunmalıdır.

Etiket üzerinde en az şu bilgiler bulunmalıdır;
 Kimyasalın açık adı, kimyasal formülü,
 Tehlike uyarı sembolü ve uyarı ibareleri,
 Son kullanma tarihi,
 Üretici firma adı,
 Kimyasalın fiziksel özellikleri,
 Kimyasalın miktarı,

Bölümlerde hazırlanan tüm çözelti ve kimyasal karışımların üzerine “kimin, ne zaman, ne kadar, hangi
oranda hazırladığı, kimyasalın adı, tehlike ve uyarı işaretlerinin bulunduğu, son kullanma tarihini belirten
etiketler yapıştırılmalıdır. Kurumumuzda kullanılan etiket şekil

51
Bir kimyasalın orijinal etiket örneği şekil
…’de gösterilmiştir.
….’de gösterilmiştir.
DEPODA BULUNMASI GEREKEN KORUYUCU EKİPMAN:
Tehlikeli kimyasalların bulunduğu depolar, dökülme ve sıçrama riskinin en yüksek olduğu yerlerdir. Orta ölçekli
bir kimyasal deposunda, minimum sayıda personelin çalışılacağı düşünüldüğünde aşağıdaki korucu ekipmanın
bulundurulması gerekmektedir.
52
DEPOLANMALARI ÖZEL KOŞUL GEREKTİREN KİMYASALLAR: Aşağıda özel depolama koşulları
gerektiren kimyasallar ve depo koşulları belirtilmiştir.
DEPO SORUMLUSUNUN GÖREVLERİ:

Deponun sorumlusu ve yardımcısının belirlenmesi gereklidir.

Depo sorumlusu, depo envanterini tutar.

Depoya giren ve çıkan kimyasal maddeleri kayıt altına alır.

Belli aralıklarla deponun havalandırılmasını ve temizliğini kontrol eder.

Kullanım süresi geçmiş kimyasal maddeleri ayırarak atık deposuna gönderir.

Peroksit oluşturma özelliği bulunan kimyasalları takip çizelgelerine göre takip eder.

Depo sorumlusu, kimyasalların transferi ve depolanmasında gerekli koruyucu tedbirleri alır.

Kurum personeline tehlikeli kimyasallar hakkında periyodik aralıklarla eğitim verir.

Kurum içinde ve depoda bulunması gerekli koruyucu ekipmanların takibini yapar.
53
PEROKSİT OLUŞTURAN KİMYASALLAR VE KONTROL SÜRELERİ:
54
55
İLK YARDIM
İlkyardım: Herhangi bir kaza ya da yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin tıbbi yardımı
sağlanıncaya kadar, hayatın kurtarılması ya da durumun daha kötüye gitmesini önlemek amacıyla olay yerinde,
tıbbi araç gereç aranmaksızın mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalardır.
İlkyardımın Öncelikli Amaçları:
Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak,
Hasta ya da yaralının durumunun kötüleşmesini engellemek,
İyileştirmeyi kolaylaştırmaktır.
Temel ilkyardım kuralları üçe ayrılır; olayın geçtiği yerde emniyetin sağlanması (Koruma), yardım ekiplerinin
harekete geçirilmesi (Bildirme) ve yaralıya ilkyardım yapılması (Kurtarma) .
Olayın Geçtiği Yerde Emniyetin Sağlanması (Koruma)
Bir kaza geliştikten sonra yangın, gaz kaçağı gibi olaya yol açan tehlike kaynağının devam etmekte olabileceği
unutulmamalıdır. Bu nedenle, kendi güvenliğiniz ve yaralının güvenliği için kaza yerinde emniyet sağlanmalı,
yeni bir kazanın gelişmesine izin verilmemelidir. Olay yerinde herhangi bir patlama, yangın vb. tehlike yoksa
yaralı asla yerinden oynatılmamalıdır. Bir tehlike varsa, yaralı ve çevredekiler dikkatlice uzaklaştırılmalı, bu
mümkün değil ise yaralı tehlike kaynağının yakınından uzaklaştırılmaya çalışılmalıdır. Elektrik akımıyla temasta
olan bir yaralıya asla dokunulmamalı, önce elektrik akımı kesilmeli ya da yaralı yalıtkan bir nesneyle elektrik
kaynağından uzaklaştırılmalıdır.
Yardım Ekiplerinin Harekete Geçirilmesi (Bildirme)
Acil yardım servisleri, polis, itfaiye gibi kurumlar haberdar edilmelidir. Yaralı yalnız bırakılmamalı ve yardım
istemek üzere bir kişi görevlendirilmelidir. Kazayı haber veren kişi her zaman; kazanın kesin yerini, kazanın tipi
ve durumunu ağırlaştırabilecek koşulları, yangın tehlikesi olup olmadığını, yaralı bulunup bulunmadığını,
yaralıların sayısını ve görünüşteki durumlarını bildirmelidir. Kazazedenin sağlık durumunu yansıtan bilgiler
kaydedilmeli; bu bilgiler, yetkili sağlık ekibine ya da kurumuna aktarılmalıdır. İsim verilmeli ya da nereden
arandığı belirtilmelidir, isimsiz aramalar güven yaratmaz. Haberi ilettikten sonra yardımın yolda olduğunu
belirtmek üzere olay yerine dönülmelidir.
3. Kurtarma (İlkyardım)
Aynı yaralıda farklı tipte yaralanma bulunabilir ya da yardıma gereksinim duyan birden fazla yaralı olabilir, bu
nedenle, ilkyardım uygularken öncelikler sırasına uymak gerekir. Birden fazla yaralı varsa, en yakındaki ile ya
da en çok yakınanla ilgilenilmemeli, bilinçsiz durumda olan yaralıların olabileceği düşünülmelidir. En çok
yakınan yaralı her zaman en ciddi yaralı değildir. Kazazedeye öncelikle kaza mahallinde varsa sağlık personeli,
yoksa ilkyardım eğitimi almış biri müdahale etmeli ve diğer kişiler kendisine yardımcı olmalıdır. Eğitimsiz
kişiler yaralıya KESİNLİKLE müdahale etmemelidir. Aşağıdaki emniyet cihazlarının bulundukları yerlerin ve
doğru kullanımlarının öğrenilmesi gerekmektedir:
Yangın alarmı,
Gaz maskesi,
Kimyasal dökülme ve saçılmalarında kullanılan maddeler (zeolit, kil),
Göz banyosu,
Yangın söndürücü.
Kimyasal Depolarında bulunması gereken güvenlik araçları:
Laboratuvar giriş, çıkış ve kaçış işaretleri,
Yangın alarmları,
Yangın söndürücüler,
Yangın battaniyeleri,
Acil boşaltma planları ve toplanma yerleri,
56
İLK YARDIM
Acil kapatma vana ve anahtarları (gaz, elektrik ve çeker ocaklar için),
En yakın ilk yardım çantası ve ilk yardım sorumlusu,
Kırık cam toplama kapları,
Biyolojik kirli atık toplama kapları,
Tehlikeli atık toplama kapları,
Tehlike, dikkat ve diğer uyarı işaretleri,
Her bölgedeki ilave güvenlik araç ve ekipmanları,
Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarının (MSDS) bulunduğu yer,
Kişisel koruyucu kıyafet ve malzeme yeri .
Temel İlkyardım Kuralları:
Bir kaza anında yaralanan kişiye ilk müdahale yapılmadan önce enfeksiyon ve hastalık bulaştırma riskleri göz
önünde bulundurularak eller çok iyi yıkanmış olmalı; mümkünse lateks eldiven kullanılmalıdır. İlkyardım
malzemelerinin ve yangın söndürücülerin yeri her çalışan tarafından bilinmelidir. Her depoda içeriği her hafta
depo sorumlusu tarafından kontrol edilen ve aşağıda belirtilen malzemeleri içeren bir ilk yardım çantası
bulundurulmalıdır; S 4X4 gazlı bez pansumanları, S Karın bandajları, S Üçgen bandajlar, S Yara bandajları ve S
Silindir bandaj. Çeşitli yaralanma ve kazalarda ilk yardım kuralları ana hatlarıyla aşağıda verilmiştir:
Yaralar, Kesikler ve Sıyrıklar:
Yaraya ilkyardım için aşağıdaki adımların izlenmesi gerekir;
Öncelikle, kullanılacak malzeme (gazlı bez, su, flaster, makas vb.) hazırlamalı ve el altında bulundurulmalıdır.
Yaraya dokunulduğunda mikrop bulaştırmamak için yara temizlenmeden önce eller su ve sabunla yıkamalı, daha
sonra alkolle ovulmalıdır.
Eğer yara biraz kanıyorsa, bir süre kanın sızmasına izin verilir. Eğer kanama fazla ise, kanamanın durmasına
yardımcı olmak için doğrudan yaranın üzerine bastırılır.
Kirli yaralar, bol su ile yıkanır, böylece yara temizlenir.
Yarada küçük yabancı cisimler (cam, küçük taş parçalan, vb.) bulunup bulunmadığına bakılır. Bunlar yaranın
dışında ise dikkatle gazlı bez yardımıyla uzaklaştırılır. Yaranın içine saplanmış cisim varsa, çıkarılmaya
çalışılmamalıdır (Damara girmiş ve saplanmış bir cam parçası, tıpa işlevi görerek kanın akmasını önleyecektir.
Bu çıkarıldığı takdirde başka zararlar verebilir).
Yara üzerine herhangi bir ilaç ya da pomad sürülmemelidir.
Yaranın havayla teması kesilmemelidir.
Eğer yara kapatılırsa, enfeksiyonu (yaranın kızarması, şişmesi, ağrı ve iltihap) önlemek için pansuman 24/48
saatte bir yenilenmelidir.
Bir yaraya dikiş atılması gerekiyorsa, çok kirli, kötü ya da düzensiz bir görüntüsü varsa, çok fazla dokunmadan
temiz pansuman malzemeleri ile kapatılır ve tespit edilir, uygun koşullarda bakım yapılması için bir sağlık
kuruluşuna başvurulmalıdır.
Yaralarda Hiçbir Zaman Kullanılmaması Gereken Malzemeler:
Pamuk, kağıt mendil ya da peçete gibi malzemeler; lif bırakır ve kolayca dağılırlar, yaraların etrafına yapışarak
enfeksiyon tehlikesi doğururlar.
Alkol, iyot vb. güçlü dezenfektanlar; yarayı yakarlar.
Antibiyotik içeren merhemler, tozlar ya da pudralar; yaralının bunlara karşı alerjisi olabilir ve yaranın
iyileşmesini geciktirebilirler.
57
İLK YARDIM
Önemli Kanamalar:
Acil yardım çağırılmalıdır.
Kanamalı hastanın endişelenmemesine, rahatlamasına yardımcı olunmalıdır.
Hasta yatırılmalı, üzerindeki giysi vb. objeler çıkarılmaya çalışılmamalıdır. Yaranın üzerine steril bir bandajla
(bulunamıyorsa temiz bir bezle) basınç uygulanmalıdır.
Direkt basınç uygulaması yeterli olmuyorsa yaralı kısmı kalp hizasının üzerinde tutmaya çalışılmalıdır.
Kanama çok şiddetli ise yaralının bacaklarını yaklaşık 30 cm kadar yukarı kaldırılmalı ve üzerine bir battaniye
örtülmelidir.
Sıcak Cisimle Temas Sonucu Ortaya Çıkan Yanıklar:
Tutuşma varsa söndürülmeli, yanan veya sıcak cisme temas eden giysiler hemen çıkarılmalıdır.
Birinci derece yanıklar; ağrı, kızarma ve şişme gözlenir.
Yanan uzuv/bölge suya tutulmalı veya en az 5 dakika soğuk suya daldırılmalı; gerek görülüyorsa tıbbi yardım
alınmalıdır.
Yanığın üzerine fazla bastırmadan steril bir bandaj (bulunamıyorsa temiz bir bez) örtülmelidir.
İkinci ve üçüncü derece yanıklar; deride kızarma/alacalı bir görüntü, su toplaması (ikinci derece) veya beyaz
renk veya kavrulmuş bir görüntü (üçüncü derece-çok ciddi) ortaya çıkar.
Deriye yapışmış olan yanan giysiler, zorlayarak çıkarılmaya çalışılmamalıdır.
Yanığın üzerine fazla bastırmadan steril bir bandaj (bulunamıyorsa temiz bir bez) örtülmelidir
Kimyasallardan Kaynaklanan Yanıklar:
İlk yardıma başlamadan önce birey kendisi için de koruyu tedbirleri (gözlük, eldiven, maske, koruyucu giysi
kullanımın vb.) almış olmalıdır.
Cilt yanıkları;
Elbise düğmeleri çözülmeli, bulaşmış giysiler, iç çamaşırlar ve ayakkabılar (kimyasalların ayakkabı içinde
biriktiği göz önüne alınarak) da dahil olmak üzere derhal çıkarılmalı, cilt bol suyla en az 15 dakika yıkanmalıdır.
Yaraya merhem/sprey vb. bir uygulama yapılmamalıdır.
Yanığın üzerine fazla bastırmadan steril bir bandaj (bulunamıyorsa temiz bir bez) örtülmelidir.
Yanığın boyutları büyükse acil yardım çağırılmalıdır.
Gözler;
Tahriş olmamış göz derhal korunmalı, diğer göz kapağı zorla açılarak su/göz solüsyonları ile en az 15 dakika
yıkama işlemi uygulanmalıdır.
Yıkama işleminin, burnun üst hizasından kulaklar yönünde yapılmasına özen gösterilerek diğer gözün
etkilenmemesi ve kimyasalın tekrar göze gelmemesi sağlanmalıdır.
Yıkamanın etkinliği açısından varsa kontakt lensler hemen çıkarılmalıdır.
Her iki göz de steril veya temiz bir yara bezi ile kapatılmalıdır.
Kimyasalların Yutulması:
1. Kişinin şuuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su veya süt içirilmelidir (kusma eğilimindeyse sıvı verilmesine
devam edilmez). %5'lik bakır sülfat eriyiği kullanılması da bir çözüm yolu olabilir. Bakır sülfatın kusturucu gücü
fazla olduğundan, zehir mideden uzaklaştırılmış olur.
58
İLK YARDIM
Yaralının şuuru yerinde değilse, mutlaka başı veya tüm vücudu sol tarafına döndürülmelidir.
Kazaya maruz kalan kişi derhal sağlık kuruluşlarına ulaştırılmalıdır
Kimyasalların Solunum Yolu ile Alınması:
Bulunulan alan boşaltılmalı, yaralının temiz hava alması sağlanmalıdır. Sağlık kuruluşları ile temasa
geçilmelidir.
Nefes alma durduğu (nefes gürültüsü duyulmaması, göğüste hareket görülmemesi ve değişen cilt rengi) anda
tıbbi yardım alana kadar geçen süre içinde ağızdan ağıza veya ağızdan buruna suni teneffüs yapılmalıdır.
Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasalların buharları doğrudan solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda
hemen sağlık kuruluşuna haber verilmeli ve hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve açık hava sağlanmalıdır.
Su veya bikarbonat buharı ve oksijen teneffüs ettirilebilir.
Asit, Brom veya Fosfor Yanıklarında İlk Yardım:
Bromdan ileri gelen yanıklar benzol veya petrol ile iyice yıkanmalıdır. Fosfor nedeniyle olmuş yanık yeri
bikarbonat eriyiğine daldırılır ve sonra fosforun oksitlenmesi için yanık havaya tutulur. Bu işlem birkaç defa
tekrarlanır. Asit dökülen yer ve çevresine, nötralize edecek bir madde (ya da sodyum bikarbonat)
uygulanmalıdır. Köpüklenme ve gaz çıkışı sona erene kadar nötralizasyon maddesiyle, dökülen madde
karıştırılmalıdır. (Not: Reaksiyonun tamamlanması için su ilave edilmesi gerekebilir.) Nötralize eden madde,
asidi tamamen nötralize etmeden önce absorblayabilir. Karışımda asidin nötralize olup olmadığı pH gösteren
kağıt yardımıyla kontrol edilmelidir. Karışım plastik bir torba içine alınmalı, sıkıca bağlanmalı, atık etiketi
yapıştırılmalı ve çeker ocağa yerleştirilmelidir. Atık için gereken kişiler bilgilendirilmelidir. Asetik asit,
hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asidin deri ile temasında hemen bol çeşme suyu ile yıkamalı, bulaşan
giyecekler çıkarılmalıdır. Önce temas ettiği alanlar iyice yıkanmalı, sonra soda, bikarbonat gibi yumuşak bir
alkali çözeltisi uygulanmalıdır. Eğer gözler söz konusu ise, hemen ılık su ile en az 15 dakika yıkanmalıdır.
Kromik asit ve dikromatların deri ile temasında %5'lik sodyum tiyosülfat ile yıkama yapılır, eğer lezyonlar
görünürse bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Alkali ve Asitlerin Yutulmasında İlk Yardım:
Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfırik asit yutulduğu zaman kusmaya izin verilmemeli, kişi
baygınsa ağızdan hiç bir şey verilmemelidir. Eğer ayıksa ağız bol çeşme suyu ile çalkalanmalı, sonra yumurta
akı ile karıştırılmış süt verilmelidir. Eğer bu mümkün değilse olabildiğince fazla su verilmeli, bir sağlık
kuruluşuna haber verilmelidir. Hidroklorik asit yutulmasında da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir.
Yaralı yüzü koyun uzatılmalı, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve dikromatların yutulmasında acilen
sodyum bikarbonat çözeltisi verilmeli, yara sıcak tutulmalı ve bir sağlık kuruluşuna haber verilmelidir.
Alkalilerin yutulması durumunda ise limon suyu veya sirke karıştırılmış bolca su verilmeli, ardından bir kaşık
salata yağı içirilmeli ve hemen bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir.
Klorik asitler
Klorik asitler kolaylıkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere sıçradığı zaman gerekli önlemler alınmalıdır.
Temizleme sırasında üç faktör önemlidir:
Molekülün su ile reaksiyonu,
Kimyasal maddenin ve parçalanma ürünlerinin korozif özelliği,
İnsanda yaptığı irritasyonlar.
Bu yüzden klorik asitleri temizlemede su kullanılmamalıdır (Ancak vücuda sıçraması halinde, bol su ile
yıkanmalıdır). Reaksiyon sonunda ortaya çıkan ısı, klorlu maddeyi buharlaştırır. Buharın kokusu irrite edicidir.
Klorik asitler bir yere sıçradığı zaman önce üzerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karışımı dökülmelidir.
Biraz bekleyip metal veya plastik bir kaşıkla kazınmalıdır. Kumun bırakacağı leke çok az ve açık renklidir.
59
İLK YARDIM
Alkali metaller:
Yanıcı olmaları,
Su ile reaksiyonları,
Nemli deri ile temasları önlenmelidir.
Alkali metaller ile vücudun temas eden yeri bol su ile yıkanmalıdır. Alkalilerin deri ile temasında ise bol
miktarda suyla ve nötralize sirke ile deri yıkanmalıdır. Göze sıçraması halinde, derhal bol akan su ile gözleri
gerekirse zorla açarak yıkamalı ve hemen bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir. Alkalilerin su ile reaksiyonları
sonucu hidrojen açığa çıkar. Eğer kimyasal deposunda ısı yüksek ise hidrojen patlar. Bu metallerin hava ile
temasları derhal patlama yaptıklarından ya inert gaz veya karosen içinde saklanmalıdır. Kullanılan karosende su
varsa yine tehlikelidir.
Alkali metal yangınlarını söndürmek çok zordur. Yangınları söndürmek için toz grafit kullanılması önerilir.
Eterler:
Deri ile temasları kurutucu etkiye sahiptir. Uzun süre temas sonucu dermatit oluşur. Belli şartlarda yanıcıdırlar.
Örneğin etil eterin 45°C'da yanmaya başladığı iyi bilinir. Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir (buhar). Eter
yangınlarını söndürmek için CO2 kullanılır. Bir yere eter sıçradığı zaman yapılacak iş, eteri süngere emdirip
çeker ocak altında buharlaştırmaktır.
Okzalatlar:
Bunlar dokular ve kan tarafından emildiklerinden kalsiyumu çöktürürler. Oluşan kalsiyum okzalat çözünmez.
Okzalatların akut olarak solunması, irritasyon dolayısıyla insana zararlıdır, önlem alınmalıdır. Fakat okzalatların
kronik olarak solunması halinde, böbrek tübüllerinde kalsiyum okzalat taşları oluşur. Deriden kronik
absorbsiyon sonucu kanda yeteri kadar kalsiyum okzalat oluşturup kan dolaşımını etkilerler. Olay kangrenle
sonuçlanabilir.
Sülfürik asit:
Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gözlerle teması tehlikelidir. Derişik sülfürik asit gayet korozif olup, deride
şiddetli yanıklar meydana getirir. Sulandırılırken, asit daima yavaş ve dikkatlice suya dökülür, asla tersi
yapılmaz.
Nitrik asit:
Zararı ve tehlikesi konsantrasyonu arttıkça artar. Yüksek konsantrasyondaki nitrik asitle çeker ocakta
çalışılmalıdır. Dumanlı ve derişik nitrik asit vücut ve özellikle gözler için tehlikelidir.
Yüksek ısıda son derece zehirli nitrojen oksit buharları verir.
Glasial asetik asit:
Oldukça korozifdir. Yanıkları çabuk iyileşmez, mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Hidrofluorik asit:
Son derece tehlikelidir. Vücudun neresine değerse değsin şiddetli yanıklar yapar ve çabuk iyi olmaz. Buharı da
solunumda tehlikeli olup, fazlası ölüme neden olabilir. Bu bakımdan ancak iyi işleyen bir çeker ocak içinde
kullanılır. Hidroflorik asidin temasında ise iyice yıkanmalı ve bir magnezyum oksit çamuru uygulanmalı ve
sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Herhangi bir şekilde dökülürse derhal vakum kaynağından yararlanılarak temizlenmelidir. Köpük tip sentetik
süngerler vasıtasıyla da toplanabilir. Serbest cıva absorbasyonu tamamlanana kadar işlem sürdürülmelidir. Eğer
toplanamayacak kadar eser miktarda kalırsa üzerine kükürt serpilir ve bu sayede sülfür haline getirilerek zararsız
kılınır. Karışım plastik bir torba içine alınmalı, sıkıca bağlanmalı, atık etiketi yapıştırılmalı ve çeker ocağa
yerleştirilmelidir. Atık için gereken kişiler bilgilendirilmelidir.
Siyanit Tuzları İçin İlk Yardım:
Deri ile temasta iyice yıkanmalı, eğer yara açıksa bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yutulması durumunda
kişi hemen kusturulur, su ile karıştırılmış hidrojen peroksit verilir mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulur.
60
İLK YARDIM
Klorlu Bileşenler İçin İlk Yardım:
Amonyum klorür, kobalt klorür, demir klorürün deri ile temasında deri iyice yıkanmalı, yutulmasında ise kişi
kusturulmalı ve bol miktarda su verilmelidir. Laksatif olarak Epsom tuzları uygulanmalı ve sağlık yardımı
alınmalıdır. Antimon klorür, nikel klorür, kalay klorür, kadmiyum klorür'ün deri ile temasında iyice yıkanmalı ve
lanolin merhem sürülmelidir. Yutulması halinde ise bol su verilmeli, irritasyon devam ederse sağlık kuruluşuna
başvurulmalıdır.
Nitratlar İçin İlk Yardım:
Potasyum nitrat, civa nitratın deri ile temasında deri iyice yıkanmalı, eğer kaşıntı, döküntü varsa sağlık
kuruluşuna başvurulmalıdır. Yutulması durumunda, hemen bolca suyla karıştırılmış sodyum bikarbonat
verilmelidir. Sonra çiğ yumurta, yağsız süt karışımı içirilmeli ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Gümüş
nitratın deri ile temasında deri tuzlu su ile yıkanmalı ve tahriş olan yerlere uygulanmalıdır. Gümüş nitrat
yutulmasında ise, bir bardak suya üç yemek kaşığı tuz ekleyip çözdükten sonra bu karışım kişiye içirilip, kişi
kusturulmalı ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Sülfatlar İçin İlk Yardım:
Alüminyum, amonyum, kobalt, bakır, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, çinko, kadmiyum ve sülfatın deri
ile temasında iyice yıkanmalı, eğer deri reaksiyon gösteriyorsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Bunların
yutulmasında ise bolca su verilmeli, eğer herhangi bir reaksiyon olursa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Hidrosiyanik Asit, CO2, Kükürtlü Hidrojen, Fosforlu Hidrojen ile Zehirlenmelerde İlk Yardım:
Temiz hava önemlidir. Ağır durumlarda suni teneffüs yaptırılır ve gerekirse oksijen kullanılır. Özellikle
hidrosiyanik asitlerle zehirlenmelerde 2 g sodyum tiyosülfat ve 0.5 g sodyum nitriti 50 ml suda eritip içirmek ve
derhal sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Kostik Madde:
Dökülen yer ve çevresine nötralize edecek bir madde uygulanmalıdır. Köpüklenme ve gaz çıkışı sona erene
kadar nötralizasyon maddesiyle dökülen madde karıştırılmalıdır. Karışımda asidin nötralize olup olmadığı pH
gösteren kağıt yardımıyla kontrol edilmelidir. Karışım plastik bir torba içine alınmalı, sıkıca bağlanmalı, atık
etiketi yapıştırılmalı ve çeker ocağa yerleştirilmelidir. Atık için gereken kişiler bilgilendirilmelidir.
Solventler:
Dökülen yer ve çevresine aktif karbon uygulanmalıdır. Madde kuruyana ve sıvı solvent kalmadığı anlaşılıncaya
kadar aktif karbon dökülen maddeyle karıştırılmalıdır. Karışım plastik bir torba içine alınmalı, sıkıca bağlanmalı,
atık etiketi yapıştırılmalı ve çeker ocağa yerleştirilmelidir. Atık için gereken kişiler bilgilendirilmelidir.
Radyoaktif Madde:
Radyasyon Kaynakları ile yapılan uygulamalarda veya bir kaza anında radyasyondan korunmak için bilinmesi
gerekenler şunlardır:
Radyasyon kaynağından uzaklaşmak radyasyondan korunmanın en etkin ve en kolay metotlarından biridir.
Mesafe ile radyasyonun azalma miktarı uzaklığın karesi ile ters orantılıdır.
Kaynaktan olabildiğince uzak durulmalıdır.Radyasyon Kaynağı ile kişi arasına konulacak olan engel,
radyasyonun şiddetini azaltacaktır. Kullanılan malzemenin yoğunluğu arttıkça koruyuculuğu da artar. En yaygın
zırhlama malzemesi beton ve kurşundur.
Radyasyon kaynağının yanında geçirilen süre arttıkça alınan radyasyon miktarı da artar.
Radyasyon kaynağının yanından olabildiğince kısa sürede uzaklaşılmalıdır
Ortamın, giysilerin ve cildin radyoaktif madde ile bulaşmasını, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum yolu ile
vücuda girmesini önleyecek tedbirler alınmalıdır. Ayrıca tehlikeli durumda Türkiye Atom Enerjisi Kurumu
(TAEK) aranmalıdır.
61
İLK YARDIM
Biyolojik olarak tehlikeli maddeler:
Bu tür maddelerin depolanması sırasında meydana gelebilecek bir kazada enfeksiyona neden olabilecek atıkların
temizlenmesinde mutlaka uygun kişisel koruyucu ekipmanlar kullanılmalıdır. Biyolojik olarak tehlikeli
maddelerin depolanmasında mutlaka biyogüvenlik önlemleri uygulanmalı ve herhangi bir kazada ilgili kişiler en
kısa sürede haberdar edilmelidir .
Elektrik Akımı Sonucu Meydana Gelen Kazalar:
Elektrik akımı kesilmeli, fiş çekilmeli, sigorta sökülmelidir.
Bu işlemler anında yapılamıyorsa elektrik akımına kapılan kişiyi kuru bir tahta parçası gibi iletken olmayan bir
malzeme yardımıyla gerilimden kurtarmaya çalışılmalıdır.
Gerilime maruz kalan kişiyi ıslak olmayan giysi, kalın bir kağıt veya kitap demeti, veya tahta parçası üzerine
bastırmaya çalışılmalıdır.
Gerilime maruz kalan kişi duvara, sehpa-raf gibi cisimlere ve kendisine yardım etmeye çalışan kişilere
dokunmamalıdır.
Nabız ve nefes alışını kontrol edilmeli, şuur kaybında hasta yan döndürülmeli ve tıbbi yardıma başvurulmalıdır .
62
YANGIN SÖNDÜRME
Yanma: Maddenin ısı ve oksijenle birleşmesi sonucu oluşan kimyasal bir olaydır. Yanma olayının oluşabilmesi
için madde, ısı ve oksijenin (havanın) bir arada bulunması gerekir.
Yangın: 3 öğenin bir araya gelmesiyle başlar: Oksijen, ısı ve ateşleyici. Teneffüs edilen havadaki oksijen miktarı
% 21'dir. Yangının çıkması için % 16 oksijen yeterlidir.
Yangın Çeşitleri
Yangının türü yanmakta olan maddeye göre değişir. Bu bakımdan yangınları 5 gruba ayırabiliriz
Cinsi
Katı
Yanıcı Madde Odun, Ahşap,
Kumaş, Kağıt
Sıvı
Gaz
Metaller
Akaryakıt, yağ, Metan, Propan, Magnezyum,
Sodyum, alüboya, tiner
LPG
minyum
Elektrik
Elektrik
Söndürme
Yöntemi
Soğutma, yan- Engelleme, boğ- Engelleme
mayı engelleme ma, soğutma
Soğutma, boğma İlk iş elektriğin
kesilmesi
Kullanılan
Söndürücü
Su,ABC tozlu ve ABC ve BC toz- ABC ve BC toz- Sadece D
ABC ve B tozköpüklü söndü- lu;halon gazlı, lu, C02 vehalon
lu,halokarbo n
C02 ve köpüklü gazlı söndürücü tozlu söndürücü gazlı söndürücü
rücü
söndürücü
Yangına Karşı Kimyasal Depolarının Güvenliği
Kimyasalların depolandığı alanlarda sigara içilmemelidir! Kullanılmayan cihazlar fişte bırakılmamalıdır!
Yüksek derecede alev alıcı maddeler, üzerinde açık bir şekilde "YÜKSEK DERECEDE ALEV ALICI!
PARLAMA NOKTASI 32 DERECENİN ALTINDADIR" yazan çelik dolaplarda saklanmalıdır. Parlama
noktası belli bir derecenin altında olan sıvılar alev alıcı hava-buhar karışımları oluşturur ve en ufak bir alev
kaynağı ciddi patlamalara ve sonunda da yangına sebep olur. Ortamda alev alıcı maddeler varken çıplak alev çok
çabuk yayılır. Bu durumda diğer ateş kaynakları göz ardı edilmemelidir. Fırınlar, buzdolapları, karıştırıcılar,
fanlar ve ısıtıcılar alev almayan malzemeden olmalıdır. Uçucu sıvıların ısıtılmasında buhar banyoları
kullanılmalıdır. Ayrıca ısıya dayanıklı aletleri kullanmalı, alev geçirmeyen ayakkabılar giymeli ve statik
elektriğe karşı önlemler alınmalıdır. Pamuklu giysiler giyilmelidir. Sentetik malzeme statik elektrik biriktirebilir.
Yangın söndürme cihazları kolayca ulaşılabilir olmalı ve yerleri herkesçe bilinmelidir. Bütün çalışanlar bu
cihazların kullanılmasını öğrenmeli ayrıca yangının yayılmasının engellenmesi ve mümkünse küçük yangınların
söndürülmesi konusunda eğitimli olmalıdır. Yangın çıkışları, yangın kontrolden çıkarsa binanın boşaltılması için
açıkça gösterilmelidir.
Alev alıcı sıvı atıklar dikkatle uzaklaştırılmalıdır. Bütün kıvılcım kaynaklarını kapattıktan sonra az miktardaki
atıklar, alev almayan bir sıvı ve suyla emülsiyon haline getirilmelidir. Sonra akan suda iyice seyreltilmelidir.
Alev alıcı sıvı atıkları içeren kaplar uzaktaki bir depoda saklanmalıdır.
Benzer önlemler, kuruyken tehlikeli patlayıcı maddeler oluşturabilen oksitleyici maddelerin depolanmasında da
tavsiye edilir. Maddenin döküldüğü yerler tamamen yıkanmalı ve onu toplamak için bir bez parçası
kullanıldıysa, bez tamamen yıkanmalı ya da kontrollü koşullarda yakılmalıdır. Birçok yangın, organik
peroksitlerle kirlenen bez parçalarının, kağıt ve benzer atıkların atıldığı atık kutularına atılmasından çıkmaktadır.
63
YANGIN SÖNDÜRME
Yangın Söndürücülerinin Kullanımı
64
YANGIN SÖNDÜRME
Yangın Söndürmede Kullanılan Yöntemler
Soğutarak Söndürme
Su ile soğutma: Soğutarak söndürme prensipleri içerisinde en çok kullanılanıdır. Suyun en büyük fizikselkimyasal özelliği yanıcı maddeyi boğması (yanan cismin su içerisine atılması sonucu oksijeni azaltma) ve yanıcı
maddeden ısı alarak yangının söndürülmesini sağlamasıdır. Su, yangın yerine kütlesel olarak (hava ve benzeri)
gönderilebileceği gibi püskürtme lanslarıyla da gönderilebilir.
Yanıcı maddeyi dağıtma: Yanan maddenin dağıtılmasıyla yangın nedeni olan yüksek ısı bölünür, bölünen ısı
düşer ve yangın yavaş yavaş söner. Akaryakıt yangınlarında bu tip söndürme, yangının yayılmasına neden
olacağından uygulanmaz.
Havayı Kesme
Örtme: Katı maddeler (kum, toprak, halı, kilim vb.) ve kimyasal bileşikler (köpük, klor, azot vb.) kullanılarak
yanan maddenin oksijen ile temasının kesilmesiyle yapılan söndürmedir. Akaryakıt yangınlarında örtü oluşturan
kimyasal bileşikler kullanılmaktadır.
Boğma: Yangının oksijenle (hava) temasının kesilmesi veya azaltılması amacıyla yapılan işlemdir. Özellikle
kapalı yerlerde oluşan yangınlarda uygulanmaktadır.
Yanıcı maddenin ortadan kalkması: Yanma koşullarından olan yanıcı maddenin ortadan kaldırılması sonucu
yangının söndürülmesidir.
Söndürücü Maddeler
Su: Ateşi söndüren maddeler arasında en önemlisi sudur. Su özellikle A tipi yangınlar için kalıcı ve iyi bir
söndürücüdür.
Kum: Yanıcı maddelerin oksijenle ilişkisinin kesilerek söndürülmesinde kullanılmaktadır. Kullanım anında
kumun, yanıcı maddeyi tamamen örtmesi sağlanmalıdır.
Karbondioksit Gazı (CO2): Yanan maddenin üzerini kaplayan karbondioksit gazı yanıcı maddeyi oksijensiz
bırakarak yangını söndürür. Genellikle çelik tüpler içinde ve basınç altında sıvı halde tutulur. Bu gazla açık
alanlarda ve hava akımının olduğu yerlerde yangının söndürülmesi oldukça zordur.
Kuru Kimyasal Toz: Yangın söndürmede kullanılan etkin maddelerden biriside kuru kimyasal tozdur. Kimyasal
tozlar, türlerine göre A, B ve C sınıfı yangınları etkin bir şekilde söndürülebilmektedir. Aşırı sıcaklıktan (tahta,
kumaş, araba lastiği gibi maddelerde) oluşan yangınların, sıvıların (benzin ve türevleri) tutuşmasından çıkan
yangınların ve basınç altındaki yanıcı gazlardan (doğalgaz vb.) dolayı oluşan yangınların söndürülmesinde
kullanılmaktadır.
Köpük: Köpük yanan yüzeyi tamamen kaplar. Bunun sonucu olarak da hava ile teması keser ve ayrıca soğutma
özelliğinin bulunması nedeniyle de yangın söndürücü olarak kullanılır.
Holokarbonlu Yangın Söndürme Maddeleri: Sıvı veya gaz halinde bulunmaları, yanıcı madde ve oksijenin
kimyasal reaksiyonunu bozmaları nedeniyle yangın söndürücü olarak kullanılırlar. Yangın söndürme anında araç
ve donanıma zarar vermeyen ve artık bırakmayan maddelerdir.
Yangın Sırasında Öneriler
Anormal bir durum ile karşılaşan bir kimsenin (Duman, yanık kokusu, yangın... vs.) dikkat edilecek husus
soğukkanlılığı muhafaza etmek ve paniğe sebep olmamak için YANGIN diye bağırmamaktır.
Yangın görülen yerin acele tahliyesi sağlanıp hava cereyanını azaltmak için kapılar kapalı tutulmalıdır.
Koridorlardaki yangın zili veya yangın çanı ile yangın, ilgililere bildirilmelidir.
İlgili kişilere durum bildirilmelidir.
İtfaiye ekibi aranmalıdır (110).
Kurtarma ekibi eşyaların tahliyesine yardım etmelidir.
Kurtarma ekibi tahliye edilen eşyanın güvenliğini sağlamalıdır.
İlk yardım ekibi hazır duruma getirilmelidir.
Giysilerin ateş alması durumunda asla koşulmamalı, battaniye, ceket gibi eşyalarla hava ile teması kesilmelidir.
Elbiseler alev almışsa yerde yuvarlanmalıdır, yangın battaniyesine ya da duşa koşulmamalıdır. Laboratuvardaki
diğer personel yanan kişiye yangın battaniyesi sarmalı ya da su dökmelidir.
65
YANGIN SÖNDÜRME
Tahliye Sırasında Öneriler

Tahliyenin yapılacağı bina içinde bulunanlara duyurulur.

Bulunulan mekanı boşaltırken kapı ve pencereleri hava cereyanını azaltmak için kilitlemeden
kapatılmalıdır.

Çalışma yeri telaşlanmadan terk edilmelidir.

Merdiven ve asansörleri düzenli olarak kullanınız, sıkışıklığa sebep olunmamalıdır. Binayı tahliye ettikten
sonra belli bir toplanma yerinde toparlanmak için sorumlu kişiyi beklenmelidir
ÖNEMLİ TELEFONLAR
66
YANGIN İHBAR
110
ALO ZEHİR
114
DOĞALGAZ ARIZA
187
ELEKTRİK ARIZA
186
SU ARIZA
185
POLİS İMDAT
155
HIZIR ACİL SERVİS
112
ALO ÇEVRE
181
SAĞLIK DANIŞMA
184
TAEK
444 8235
BEYAZ KOD
ŞİDDET
1111
ARADIĞIN TELEFONUN DAHİLİ
NUMARASINI TUŞLA
67
MAVİ KOD
KALP DURMASI
2222
NUMARASINI TUŞLA
68
PEMBE KOD
ÇOCUK KAÇIRMA
3333
NUMARASINI TUŞLA
69
REFERANSLAR
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
70
Kimyasalların Güvenli Depolanması, T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği
Merkezi Müdürlüğü, 2011
Safe Storage of Hazadous Chemicals, University of California, Berkeley, Office of Environment, Health
& Safety
Hazardous Chemicals Desk Reference, Richard J. Lewis, Sr, 2008, Sixth Edition
Hazardous Chemicals Handbook, Phillip Carson, 2002, Second edition
Kimyasal Hijyen Planı, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik Fakültesi, Kimya Mühendisliği,
2007
Kimyasal Maddeleri Depolama, T.C. MEB Mesleki Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi
Projesi, Ankara, 2009
Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği, Çevre ve Orman Bakanlığı, 11.07.1993, 21634 sayılı Resmi Gazete.
http://www.kimyaevi.org/TR/Genel/BelgeGoster.aspx?
F6E10F8892433CFF8007620E7D5602E80AF8E5B15417B0B5
www.laboratuarguvenligi.com
Occupational Safety and Health Administration, http://www.osha.gov/pls/publications/
publication.AthruZ?pType=AthruZ#L
www.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2282/unite17.pdf
Hazardous Laboratory Chemicals Disposal Guide, Margaret-Ann Armour, 2003
Occupational Toxicology, Chris Winder and Neill Stacey , 2004, Second Edition
www.kimyaokulu.com
71
72

Tehlike Derecelendirme Endeksi

Transkript

Benzer belgeler

HAVA, ATEŞ - MAHLE Aftermarket

adr`ye göre yazılı talimatlar

KBRN Olaylarının Önemi

Günlük yaşantımızda daha iyi kimyasal ortamlar için sekiz tavsiye

900 003

tarımsal biyoteknoloji bölümü laboratuvar kuralları

DENEY YAPIYOR MUSUNUZ ? İSTEKLİ Mİ? İLK VE TEMEL KURAL

Ultra Shine D8 (C055) - Güvenlik bilgi föyü

Isonem Antı Fıre Solusyon