Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi`nin

Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Uygulanabilirliği
AZERBAYCAN İŞLETMELERİNDE TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ’NİN
UYGULANABİLİRLİĞİ
Muhittin ŞİMŞEK
Marmara Üniversitesi
İstanbul - Türkiye
Yavuz Burak CANBOLAT
Qafqaz Üniversitesi
Bakü - Azerbaycan
ÖZET
Toplam kalite yönetimi,gelişmiş ülkelerde yaygın olarak kullanılmaktadır. Hatta,
Toplam Kalite Yönetimi’nin ilk uygulangığı ülke olan Japonya’da, Toplam Kalite Yönetimi
bir yaşam tarzıdır. Japonya, Toplam Kalite Yönetimi sayesinde 1950’li yıllardaki “ucuz
demir tüccarları” lakabından kurtularak, 1990’lı yıllarda kalite konusunda dünyada
hakkettiği ünvanı aldı.
Toplam Kalite Yönetimi’nin Azerbaycan’da uygulanabilirliliğini araştırmak ve
Toplam Kalite Yönetimi’ni yaygınlaştırmak için bir araştırma yaptık. Bakü ve çevresinde
bulunan yüz işletmeye anket uygulandı. Anketler, elli sekiz sorudan oluşmaktadır.
Anket sonuçları, işletmelerin %10’unun Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulama
aşamasında olduğu, %70’inin Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulamaya yatkın, %20’sinin
ise Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulamaya yatkın olmadığını ortaya çıkarmıştır.
Anahtar kelimeler: Toplam kalite yönetimi, Azerbaycan sanayisi, Azerbaycan’da
kalite
THE APPLICABILITY OF TOTAL QUALITY MANAGEMENT IN AZERBAIJAN
Muhittin ŞİMŞEK
ABSTRACT
Total Quality Management is widely used in developed countries. In Japan, where
Total Quality Management was first introduced, total quality management is even
lifestyle. Japan, due to Total Quality Management got rid of the 1950's nickname "cheap
iron traders", and achieved its deserved place in quality matters in 1990's
We have conducted a research to enhance the use of Total Quality Management
and to research the applicability of total quality management in Azerbaijan. One hundred
firms in Baku and suburbs were given questionnaires. Questionnaires consist of fiftyeight questions.
Results of the research have shown that 10% of the firms are in the stage of
applying Total Quality Management, 70% are suitable, and 20% are not suitable for
applying total quality management.
Key words: Application of total quality, Azerbaijanian industry, quality in
Azerbaijan
87
Journal of Qafqaz University
Volume II Number II 1999
I-GİRİŞ
Günümüzde, işletmeler arasında acımasız bir rekabet yaşanmaktadır. Müşteri istek ve ihtiyaçlarının hızlı ve doğru bir şekilde tesbit
edip, bu ihtiyaçları giderecek ürün veya hizmetleri hızlı, kaliteli ve ucuz
bir şekilde müşteriye sunan işletmeler pazar payını büyütmekte; diğer
işletmelerin pazar payı giderek azalmaktadır. İşletmeleri, kaliteli ve ucuz
mal veya hizmet üreterek rekabette avan-tajlı duruma getiren en iyi
yönetim biçimi, Toplam Kalite Yönetimidir.1
Toplam Kalite Yönetimi gelişmiş ülkelerde yaygın olarak
kullanılmaktadır. Hatta Japonya’da Toplam Kalite Yönetimi, bir yaşam
tarzıdır. Biz de Qafqaz Üniversitesi, TSE Azerbaycan Temsilciliği ve
TÜSİAB olarak Toplam Kalite Yönetimi’nin Azerbaycan’da yaygınlaştırılması için bir araştırma yaptık. Araştırmanın planlaması yapılması
üniversitemizde bulunan Teknoloji Kulübü; konferans ise Teknoloji,
Basın Yayın, Favori, Sosyal Aksiyon, Müzik Kulüplerinin katkılarıyla
yapılmıştır.
II-ARAŞTIRMANIN ÖZELLİKLERİ
A. Araştırmanın Amacı
1.
Toplam Kalite Yönetimi’nin işletmelerde hangi düzeyde ve oranda
uygulandığını,
2.
İşletmelerin Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulamaya yatkınlıklarını,
3.
İşletmelerin, Toplam Kalite Yönetimi’ni
uygulama sürecinde
karşılaştıkları ve karşılaşacakları sorunlara çözüm üretmek için
makro düzeyde veriler toplayarak bu verileri
değerlendirip
kamuoyunu bilgilendirmektir.
Bu çaşılma, Toplam Kalite Yönetimi ile ilgili Azerbaycan’da makro
düzeyde yapılan ilk araştırmadır.
B. Araştırma Yöntemi
Bakü ve çevresinbde faaliyet gösteren 100 işletmeye anket
yapıldı. Anketör olarak seçilen Teknoloji Kulübü’nün 25 üyesi, gerekli
eğitimden geçtikten sonra, üst düzey yöneticilerle yüz yüze görüşerek
anketleri doldurdu.
1
Muhittin Şimşek, Kalite Yönetimi, Geliştirilmiş 2. b., İstanbul, Alfa Basım Yayım
Dağıtım, 1998, s.1
88
Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Uygulanabilirliği
Anket soruları; işletmeler hakkında genel bilgiler, kaliteyi etkileyen
temel faktörler, (9M’s) işletmelerin karşılaştığı sorunlar, kalite güvence
sistemi ve Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulama ile ilgili bölümlerden
oluşmaktadır.
Anketler, Access ve Excell’de oluşturulan veri tabanı
değerlendirildi. Anketdeki soru sayısı 58’dir.
ile
III-DEĞERLENDİRME
A. Genel Bilgiler
1. Faaliyet Alanı
İşletmelerin %58’i hizmet, %41’i Pazarlamala-dağıtım,
temsilcilik, %35’i ise imalat alanında faaliyet göstermektedir.
%22’si
2. İşletmelerin Sermaye Yapısı
Anket yapılan işletmelerin sermaye yapıları; %43 Türk sermaye,
%21 Joint- Venture (yerli – yabancı ortak), %15 kamu sektörü, %13
yerli özel sermaye, %8 yabancı sermayedir.
Azerbaycan’da Türk sermayesi de yabancı bir sermayedir. Biz,
araştırma sonucunda Türk işadamları hakkında daha detaylı bilgi sahibi
olabilmek için Türk sermayeyi, diğer yabancı sermayeden ayrı bir şık
olarak yazdık.
Azerbaycan, pazar ekonomisine yeni geçiş yapan bir ülke olduğu
için yerli özel sermaye oranı azdır. Ancak, önümüzdeki yıllarda yerli
özel sermaye ve joint- venture (yerli yabancı ortak) sermaye oranında
büyük artış olacaktır.
Türk sermayesi, Azerbaycan’da oran olarak yüksektir. Yabancı
sermaye içinde, petrol dışında, Azerbaycan’a en fazla ve en geniş
sahalarda
yatırım
yapan
sermaye, Türk sermayesidir. Türk
işadamlarının şu an için sıkıntılı olan imalat alanında da yüksek
oranında yatırım yapması, Azerbaycan’ın geleceği adına son derece
sevindiricidir. Türk işadamlarının
özellikle
imalat alanını tercih
etmesinin nedeni, para kazanmaktan öte, dost ve kardeş ülke olan
Azerbaycan için, imalat sektörünün öneminden kaynaklanmaktadır.
3. İşletmelerde Çalışanların Sayısı
İşletmelerin %72’si 1-50 arası işçi (küçük ölçekli işletmeler),
%17’si 51 – 200 işçi (Orta büyüklükte), %11’i ise 200’den fazla işçi
(büyük işletme) çalıştırmaktadır.
89
Journal of Qafqaz University
Volume II Number II 1999
Görüldüğü gibi, işletmelerin büyük çoğunluğu küçük ve orta
büyüklükte işletmelerden yani, KOB’i (Küçük ve Orta Büyüklükteki
İşletme)’lerden oluşmaktadır. Büyük işletme oranının az olmasının
nedenlerinden birisi, kamu sektörüne ait büyük işletmelerin – düşük
kapasitede çalışmalarından dolayı- az sayıda işçi istihdam etmesidir.
Diğer bir neden ise Azerbaycan’ın pazar ekonomisine yeni geçmesi ve
mevcut kanunların şu an için sermaye büyümesi ve yabancı
sermayenin gelmesi için yeterince teşvik edici olmamasıdır.
4. İşletmelerin Çalışma Kapasiteleri
İşletmelerin %14’ünün %50’den az kapasite ile, %58’nin %50%80 kapasite ile, %28’nin ise %80’den çok kapasite ile çalışması,
Azerbaycan gibi gelişmekte olan bir ülke için büyük bir kayıptır. Düşük
kapasite, verimliliği azaltmakta, maliyetleri yükseltmekte, rekabete
olumsuz etki yapmaktadır.
Dünyanın bir çok ülkesinde olduğu gibi Azerbaycan’da da kamu
sektörünün kapasitenin düşük olmasında çok büyük
etkisi var.
Uygulanan başarılı özelleştirme çalışmaları sonuçunda kapasitelerde
artış olacaktır.
Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulayan işletmelerin
%80’inde
kapasite %80’nin üstünde, %20’sinde ise kapasite %50 ile %80
arasındadır.
TKY’yi uygulamayan veya uygulamaya yeni başlayan işletmelerde
ise kapasite kullanım oranları şöyledir. %20’si, %80’den çok kapasite ile;
%80’i ise, %80’den az kapasite ile çalışmaktadır.
Bu sonuçlara göre, İşletmeler Toplam Kalite Yönetimi’ni başarılı bir
şekilde uygulayınca kapasite kullanım oranlarında büyük artışlar oluyor
ve böylece verimlilik artış; maliyet düşüşü ve rekabette avantaj
sağlanıyor.
B. Kaliteyi etkileyen Temel Faktörler
Sorunlar teker teker ve oranlarında çapraz ilişkiler kurularak
incelendi. Biz, bu yazıda bazı soruların sonuçlarını inceleyeceğiz.
1. Pazar
“Pazarlama bölümünün en önemli görevi nedir?” sorusuna,
işletmelerin %1’i; “Böyle bir
birime ihtiyaç yok”, %4’ü; “Dağıtım
maliyetlerini azaltmalı”, %6’sı; “Peşin satış yapmalı; %31’i; “Müşteri
ihtiyacının tesbiti”, %58’i; “Müşteri tatmini” cevabını vermiştir.
90
Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Uygulanabilirliği
Toplam Kalite Yönetimi, müşteri odaklıdır. Müşteriye en yakın
bölüm, pazarlama bölümüdür. Pazarlama bölümü, yaptığı pazar
araştırmaları ile müşteri isteklerini ve hoşnutsuzluklarını tesbit eder.
Pazarlama bölümünün sürekli pazar araştırması yapması gerekiyor.
İşletmelerin %54’ü sık sık Pazar araştırması yaptıklarını belirtmiştir.
İşletmelerin daha fazla pazar araştırması yapması gerekiyor. Pazar
araştırması yapan araştırma kuruluşlarının da sayısının artması
gereklidir.2
İşletmelerin %89’nun pazarlama bölümünün en önemli görevi
olarak, müşteri ihtiyacının tesbiti ve müşteri tatmini demeleri; İşletmelerin
Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulaması yatkın olduklarını gösteriyor.
Amerika’da yapılan bir araştırmaya göre, tatmin olan her müşteri
memuniyetini 20 kişiye anlatmakta; memnun olmayan her müşteri ise
memuniyetsizliğini 40 kişiye anlatmaktadır. Böylece, müşterilerini tatmin
eden işletmelerin Pazar payı büyümekte; memun edemeyen işletmelerin
ise pazar payı azalmaktadır.3
2. Para
İşletme kârının büyük kısmını nasıl değerlendirirsiniz? sorusuna
işletmelerin %7’si; “Ortaklara kâr payı olarak dağıtarak”, %29’u; “Yeni iş
kollarına girerek”, %32’si; “Yeni teknoloji transfer ederek”, %55’i
“İşletmeyi büyüterek”, %13’ü “Diğer” cevabını vermiştir.
İşletmelerin çok büyük kısmının kârlarını, işletmeyi büyüterek, yeni
teknoloji transfer ederek, yeni iş kollarına girerek değerlendirmeyi
düşünmeleri, işletmelerin
izledikleri
büyüme
statejisi yönüyle
olumludur. İşletmelerin büyümeleri yeni istihdam oluşturacak, böylece
ülkedeki işsizlik oranında azalma, ülkedeki üretim miktarında artış
olacaktır.
Devletin özellikle imalat sektörünü desdeklemesi ve teşvik vermesi
ülkedeki üretim ve istihdam artışı hızlandıracaktır.
3.
YÖNETİM
Toplam kalite yönetiminin başarılı
bir şekilde
uygulanmayacağını belirleyen en önemli faktör yönetmdir.
a) Yöneticilerin Sistem
Yönetimine Ayırdıkları Zaman
2
3
Geliştirmeye
ve
uygulanıp
Toplam
Kalite
Kaoru Ishikawa, “Toplam Kalite Kontrol”, İstanbul: KalDer Yayınları, [Çev. İbrahim
Kavrakoğlu], 1995,
s. 175
İbrahim Kavrakoğlu, “Toplam Kalite Yönetimi”, 2.b., İstanbul: KalDer Yayınları, 1994,
ss. 28-29
91
Journal of Qafqaz University
Volume II Number II 1999
“Sistem geliştirmeye ve Toplam Kalite Yönetimi’ne ne kadar
zaman ayırıyorsunuz?” sorusuna işletmelerin %4’ü; “Çok yoğunum
zamanım yok”, %8’i; “Yardımcılarım ilgileniyor”, %35’i, “Zamanımın
büyük kısmını ayırıyorum”, %53’ü; “Mümkün oldukça iyileşmek istiyorum” cevabını vermiştir.
Toplam Kalite Yönetimi’ne göre, yöneticiler Toplam Kalite Yönetimi
sistemini, işletmelerinde yerleştirmeli ve zamanlarının büyük kısmını
sistem geliştirmeye ve Toplam Kalite Yönetimi’ne ayırmalılar.4
Yöneticilerin ancak %34’i zamanının büyük kısmını sistem
geliştirmeye ve TKY’ye ayırabiliyorlar. Bu oranın düşük olmasında özel
işletmelerin
yeni kurulmasının ve işletmelerde sistemin tam
oturmamasının etkisi vardır. Yöneticilerin %53’ü ise günlük işlerden
uzaklaşıp sistem geliştirmeye daha fazla zaman ayırmaları gerektiğine
inanıyorlar.
Yöneticiler, günlük basit işlerden uzaklaştıkları zaman mesleki
bilgilerini artırmak için daha fazla zaman bulabilmektedir. Kendilerini,
kitap, dergi teknik gezi, eğitim, seminer vb. yollara sürekli geliştiren
yöneticiler daha başarılı olmaktadırlar.
İşletmelerin
Toplam Kalite Yönetimi’ni başarılı
bir şekilde
uygulamasının
yolu yöneticilerin 1. dereceden
Toplam Kalite
Yönetimi’nden sorumlu olmalarına bağlıdır. Toplam Kalite yönetimi ile
ilgili ilk eğitim programının uygulanması gereken kesim, üst düzey
yönetimdir.
Üst düzey yönetim Toplam Kalite Yönetimi hakkında yeterli bilgiye
sahip değilse, o işletmede toplam kalite yönetimi başarılı bir şekilde
uygulanamaz.5
Örnek olarak Türkiye’deki bir şirketi verebiliriz. Bu şirket, Toplam
Kalite Yönetimi’ni uygulamaya karar veriyor. Kalite çemberi denilen 5-10
kişilik gönüllü işçi grupları, gerekli eğitimi aldıktan sonra işletmede
iyileştirme faaliyetlerinde bulunuyorlar. Çalışanların getirtikleri teklifler,
işletmedeki, israf oranını azaltacak projelerden oluşuyor. Çalışanlar,
tekliflerini mühendise anlatıyor. Mühendis, bu teklifi olumlu buluyor ve
işletmenin
genel müdürüne anlatıyor. İşetmenin genel müdürü,
mühendise kızarak, “Ben sana bir işçinin birkaç katı maaş veriyorum.
Sen ise bir işçinin çözdüğü problemi çözemiyorsun. Kabiliyetiniz herif!”
diyor, Mühendisin morali
bozuluyor. Bu olayı işletmedeki
diğer
mühendisler de duyuyor. Mühendisler, genel müdürden fırça yememek
için kalite çemberi çalışmalarını desteklemiyor. Sonuçta kalite
4
5
Kavrakoğlu, s.17
A. Zeynep Düren, “İşletmelerde Kalite Çemberleri”, [1. Basım], İstanbul: Evrim Basım
Yayım Dağıtım, 1990, s.89
92
Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Uygulanabilirliği
çemberleri yani proje üretemiyorlar ve işletme Toplam Kalite Yönetimi’ni
uygulayamıyor.
Üst düzey yönetiminin
sorumlu
olduğu ve danışmanların
kontrolü altında Toplam Kalite Yönetimi uygulayan işletmeler ise başarılı
oluyorlar. Türkiye’deki Sabancı Holdin’e bağlı BRİSA buna çok güzel
bir örnektir. Birisa, Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulamaya 1990 yılında
başladı.
Üst düzey yönetimin sorumluluğu ve kontrolü altında Japonlarla
işbirliği içinde
Eğitim faaliyetine gerekli önemi vererek toplam kalite yönetimi
uygulamaya başlıyor.6
1990-1993 seneleri arasında Brisa’da:
Üretimde (ton)
Verimlilikte
Fuel-oil tüketimde
Müşteri şikayetlerinde
İş kazalarında
%31 artış
%19 artış
%32 azalma
%45azalma
%44 azalma sağlanmıştır.
Brisa 1996’da Avrupa Kalite odülünü almış, bugün Türkiye’nin en
fazla satılan lastiği, Brisanın ürettiği Lassa lastikleridir.
b. İşletmelerde Karar Alma Mekanizması
“İşletmenizde karar alma mekanizması nasıl işletmektedir?”
sorusuna, işletmelerin %13’ü; “Patron belirler”, %23’ü; “Çalışanlar
önerir, yönetim belirler”, %28’i; “Yönetim ve çalışanlar beraber belirler.”
cevabını vermiştir.
İşletmelerin 59’u katılımcı- demokratik
benimsediklerini ifade etmişlerdir.
bir yönetim
tarzını
Toplam Kalite Yönetimi katılımcı- demokratik bir yönetim tarzıdır.
Çalışanların görüşü alındığında, onlara değer verildiğinde, çalışanlar
yaptığı işleri memuniyetle yapmakta ve verimlilik artmaktadır.
Katılımcı yönetimin en iyi uygulama şekli kalite çemberleridir.
Kalite çemberi, işyerinde 5-10 kişilik gönüllü işçilerden oluşan homojen
ve daimi bir çalışma grupudur. Bu grup, liderin başkanlığında üyelerin
calışmalarında karşılaştığı kalite, güvenlik, verimlilik, çalışma koşulları
vb ile ilgili sorunlarından seçtiklerini incelemek ve çözümlemek üzere
düzenli olarak toplanır. Üyeler, belirli sorun çözme yöntemleri ile
6
Masaaki Imai, Kaizen, Japonya’nın Rekabetteki Başarısının Anahtarı, 2. b., Brisa
Yayınları, 1994, ss. 260-269
93
Journal of Qafqaz University
Volume II Number II 1999
sorunlarına çözüm önerileri hazırlar, bunların geçerliliğini belirleyerek
üst yönetime periyodik olarak sunar ve ve sonuçları izler.7
Kalite çemberlerini Azerbaycan’da -yapılan çalışmaya göre- ilk
uygulayan işletme Coca- Cola’dır. Coca-Cola Planlama ve Lojistik
Müdürü Engin Parlar’ın rehberliğinde 5 ay önce çalışmalara başlamış 2
aylık eğitimden sonra 2 tane çember kurulmuş. Çemberlerin isimleri
Hüner ve İnam’dır. Hüner Çemberi çalışma konusu olarak depodaki yer
yetersizliğini seçmiş ve üç aylık çalışma sonucunda, yeni depo için bir
yatırım yapmadan, mevcut depolara 2-3 kat daha fazla malzeme
depolamayı başarmış. Bu iyileştirme işlemini yapan, depodaki işçilerdir
c. Kalite- Maliyet İlişkisi
“Kalite ile maliyet arasında nasıl bir ilişki vardır? sorusuna
işletmelerin %5’i; “Bir fikrim yok” %10’u; “Kalite maliyeti düşürür”, %14’ü
“Kalite maliyeti artırır” cevabını vermiştir.
Yöneticiler Toplam Kalite Yönetimi’ uygulanmaya yatkın olmalarına
rağmen, TKY hakkında yeterince bilgi sahibi değildirler.
Klasik yönetimi düşününce, kaliteli üretim maliyeti artırır. Kaliteli
üretim yapmak malzeme ve kullanılan makineden dolayı maliyeti biraz
artırır.
Ancak Toplam Kalite Yönetimi uygulanınca:
a) Hata “0” a iner. Türkiye’de hata oranı %5-%8, Avrupa ve
Amerika’da %1-%2, Azerbaycan’da %10-%15, Japonya’da % 0,00001
seviyesindedir. Hata oranının düşük olması maliyetleri düşürür.
b) Çalışanların görüşü alındığı ve katılımcı bir
izlendiği için verimlilik artar.
yönetim
tarzı
c) Müşteri memun olacağı için pazar payı artar.
d) İsraf azalır.
Böylece, toplam maliyette düşüş olurken, kalitede artış sağlanır.
4. İNSAN
a) Çalışanlara İş Eğitim Programı
7
Düren, s.40
94
Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Uygulanabilirliği
“Çalışanlarımıza iş eğitim proogramı düzenlermisiniz?” sorusuna
işletmelerin %5’i; “Sadece uzmanlara”, %13’ü; “Öyle bir faaliyetimiz
yok.”, %18’i; “Herkese”, %27’si; “İşe ilk alındıkları günler”, %47’si
“Gerektiği zaman” cevabını vermiştir.
Çalışanlara sürekli eğitim programı uygulamak gerekiyor. Bu
eğitim teorik ve işbaşı eğitim şeklinde planlanmalı, Japonya’da çalışan
başına yılda ortalama 200 saat eğitim programı düşüyor. Eğitime
yapılan harcamaların kat kat fazlası, işletmeye geri dönüyor.
5. MOTİVASYON
“Sizce, işçiler için en iyi motivasyon aracı nedir sorusuna işletmelerin %13’ü; “Takdir”, %22’si; “Başarının terfi ile mükafatlandırıması.”,
%22’si; “Denetim-disiplin”, %43’ü; “Para” cevabını vermiştir.
Ünlü yönetim bilimci Prof. Herzbergin yaptığı araştırmaya göre en
iyi motivasyon araçları; başarı taktir, İşin mahiyeti, sorumluluk vb. dir.8
6. MODERN BİLGİ METODLARI
a) İşletmelerdeki Bilgisayar Sayısı
İşletmelerin %1’inde, 6-10 arası bilgisayar, %19’de bilgisayar yok,
%19’da 10’da fazla bilgisayar, %51’de 1-5 arası bilgisayar var.
Günümüzde hızlı ve doğru iletişim, planlama, kontrol, takip, analiz,
çizim, haber, reklam gibi bir çok faaliyet için bilgisayar kullanımı şart
olmuştur. İşletmelerin sadece %19’da 10’dan fazla bilgisayar olması
yetersizdir. İşletmeler, bilgisayarı verimli olarak kullanamıyorlar. Daha
çok yazı programı için kullanıyorlar.
7. ÜRETİM PARAMETRLERİ OLUŞTURMA
a) Kalite Konrol
“İşletmenizde kalite kontrol nasıl yapılıyor?” sorusuna, işletmelerin
%2’si; “Kontrol yok”, %14’ü; “Örnekleme muayenesi”, %18’i; “%100
muayene”, %27’si; “Proses kontrol”, %39’u; “Gözlemlerle” cevabını
vermiştir.
Gözlemlerle yapılan kalite kontrol sonucunda kaliteli mal veya
hizmet üretilmez.
8
Kavrakoğlu, s.69
95
Journal of Qafqaz University
Volume II Number II 1999
Örnekleme muayenesinde belli bir oranda hata kabul edilir.
Dolayısıyla üretim bir kısmı hatalı olur.
%100 kontrol çok pahalıdır. Maliyeti yüksektir.
En iyi kalite kontrol tekniği proses kontrolüdür. Proses kontrol
uygulanınca hatalı üretime izin verilmiyor. Böylece TKY’nin hedefi olan
“0 hatalı” üretim gercekleşebilir.
C. İŞLETMELERİN KARŞILAŞTIKLARI PROBLEMLER
İşletmenizin karşılaştığı makro sorunlar nelerdir? sorusuna
işletmenin %21’i; “Altyapı sorunları (elektrik, su, gaz, vb.)”, %22’si;
“Nitelikli işgücü yetersizliği”, %78’i; “Kanunlar, vergiler vb. sorunlar”,
%16’sı; “Diğer” cevabını vermiştir.
Ülkeye yabancı sermayenin daha fazla gelmesi ve özel
sermayenin yatırımlarını artırması için kanunların pazar ekonomisi
kanunlarına uygun hale getirilmesi gerekiyor.
D. KALİTE GÜVENCE SİSTEMİ
“Kalite Güvence Sistemi almayı düşünüyor musunuz?” sorusuna
işletmelerin %19’u; “Hayır”, %81’i; “Evet” cevabını vermiştir?
İşletmelerin %81’lik kısmının kalite güvence sistemini almayı
düşünmesi, işletmelerin kaliteye verdiği önemi gösteriyor.
E. TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ
1. İşletmelerde Toplam Kalite Yönetimi Uygulanması
“İşletmenizde Toplam Kalite Yönetimi’ uygulaması yapılıyor mı?”
sorusuna işletmelerin %8’i; “Başarılı bir şekilde uygulamaktayız”,
%10’u; “Uygulamak istemiyoruz”, %16’sı; “Yeni başladık”, %23’ü;
“Uygulamak istiyoruz, bilgimiz yok”, %43’ü; “Uyguluyoruz” cevabını
vermiştir.
İşletmelerin %90’nı TKY uygulamak istiyor.
2. TKY Uygulama Şekli
“İşletmeniz Toplam Kalite Yönetimi’ni nasıl uygulayor? Sorusuna,
işletmelerin %6’sı; “Danışmanlarla”, %13’ü; “Danışman firma ile”
%30’u; “Yönetimin tecrübesiyle”, %60’ı; “Kendi Uzanlarımızla” cevabını
vermiştir.
96
Azerbaycan İşletmelerinde Toplam Kalite Yönetimi’nin Uygulanabilirliği
Toplam Kalite Yönetimi’nin danışman firma veya danışmanların
rehberlerinde uygulanması başarı getirir. Yapılan araştırmalarda
işletmenin kendi uzmanları ile Toplam Kalite Yönetimi’ni başarılı bir
şekilde uygulayamadığını ortaya çıkarmıştır.
1983 yılında Koç Grupu kendi uzmanları ile TKY’yi uygulamaya
başladı. Daha sonra Amerika’dan bir uzman getirdi. Bu uzmanın
danışmanlığında TKY’yi başarılı bir şekilde uyguladı. 1997 TÜSİADKALDER kalite ödülünü Koç Grupuna bağlı Arçelik aldı.
IV. SONUÇ
Sorular
toplu
olarak
ve
çapraz
ilişkiler
kurularak
değerlendirildiğinde işletmelerin %10’nun Toplam Kalite Yönetimi’ni
uygulama aşamasında olduğu, %70’nin Toplam Kalite Yönetimi’ni
uygulamaya yatkın, %20’sinin de Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulamaya
istekli ve yatkın olmadığı görülmüştür.
İşletmelerin
büyük bir kısmı
Toplam Kalite
Yönetimi’ni
uygulamaya istekli ve yatkın olmalarına rağmen Toplam Kalite
Yönetimi’ni uygulama ile ilgili kriterleri yeterince bilmedikleri ortaya
çıkmıştır.
İşadamı denekleri, araştırma kuruluşları, kalite ve verimlilik
merkezleri ile üniversiteler ülkede Toplam Kalite Yönetimi ile ilgili eğitim
ve seminer çalışması yaparlarsa, çok kısa sürede Azerbaycan’daki
işletmelerin büyük bir kısmında Toplam Kalite Yönetimi başarıyla
uygulanabilir.
Toplam Kalite Yönetimi’nin ülke genellerine yaygınlaştırılması
için hükmetin üniversitelerin, işletmelerin, bası-yayın ve tüm toplumun
üzerine düşen vazifeler vardır.
Ülke Genelinde Yapılabilecek Çalışmalar
a)
Ülke genelinde, kalite ve verimlilik merkezleri kurulabilir.
b)
Kalite ve kalite çemberleri ile ilgili dergiler çıkartılabilir.
c)
Ülke genelinde, Toplam Kalite Yönetimi’ni başarı ile uygulayan
firmalara ödül verilebilir.
d)
Medya, kaliteye daha çok önem verebilir ve tüketicileri kaliteli mal
almaları için uyarabilir.
e)
Eğitimde kalite ve Toplam Kalite Yönetimi daha fazla işlenebilir.
f)
Kanunlar, Toplam Kalite Yönetimi’ni uygulamayı teşvik edici
olabilir.
97
Journal of Qafqaz University
Volume II Number II 1999
g)
Küçük ve orta büyüklükteki işletmeler (KOBİ) için eğitim
düzenlenebilir.
h)
Üretimi engelleyen kanunlar değiştirilip ileri teknoloji ile kaliteli ve
ucuz üretim teşvik edilebilir.
KAYNAKLAR
−
DÜREN, A. Zeynep. “İşletmelerde Kalite Çemberleri”. [1. Basım]. İstanbul: Evrim
Basım Yayım Dağıtım, 1990
−
IMAİ, Masaaki. “Kaizen, Japonya’nın Rekabetteki Başarısının Anahtarı”. 2. b.
Brisa Yayınları, 1994
−
ISHİKAWA, Kaoru. “Toplam Kalite Kontrol”. İstanbul: KalDer Yayınları, 1995
−
KAVRAKOĞLU, İbrahim. “Toplam Kalite Yönetimi”, 2.b. İstanbul: KalDer Yayınları,
1994
−
ŞİMŞEK,Muhittin. “Kalite Yönetimi”. Geliştirilmiş 2. b. İstanbul: Alfa Basım Yayım
Dağıtım, 1998
98