Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 2(1):

Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 4(2): 28-32, 2013
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Araştırma Makalesi
Orta Karadeniz (Samsun/TÜRKİYE) Çayır ve Meralarında
Tespit Edilen Cuminum cyminum L. Türünün İstilacılık
Potansiyelinin Değerlendirilmesi
Tamer YAVUZ1, Mustafa SÜRMEN2, Burak SÜRMEN3, Özgür TÖNGEL4, Hamdi Güray KUTBAY5, Hakan
YILMAZ5**
1. Ahi Evran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, 40200, Kırşehir, Türkiye
2. Iğdır Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, 76000, Iğdır, Türkiye
3. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Kamil Özdağ Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 70200, Karaman, Türkiye
4. Orta Karadeniz Kalkınma Ajansı, 55000, Samsun, Türkiye
5. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, 55139, Samsun, Türkiye
**[email protected]
Özet: Bu çalışmada, son zamanlarda Orta Karadeniz Bölümü’nde tarım (baharat) bitkisi olarak yetiştirilen Cuminum cyminum L.
(kimyon) türünün istilacılık potansiyeli değerlendirilmiştir. Ülkemizde hayvan yeminin önemli bir kısmı çayır ve meralardan doğal
olarak karşılanmaktadır. Günümüzde ise bilinçsiz ve aşırı otlatma mera kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bununla birlikte
son zamanlarda yapılan tarımsal uygulamalar bazı bitki türlerinin mera ve çayırlarda giderek çoğalmasına neden olmaktadır. Orta
Anadolu'da yaygın olarak yetiştirilen C. cyminum (kimyon) bitkisinin çok fazla tohum üreterek tahrip edilmiş alanlara kolaylıkla
yerleştiği görülmüştür. Bu nedenle bu türün ekolojik olarak istilacılık yönünün değerlendirilmesi gerekir. Bilindiği gibi istilacı türler,
çayır ve meraların doğal vejetasyonunu etkilemekte ve yem kalitesini düşürmektedir. Bu nedenle C. cyminum ve benzer özelliklere
sahip türlerin yayılış alanları belirli zaman aralıklarında gözlemlenmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır. Bu çalışmada, Samsun İli’nin
step kuşağında yer alan ve C. cyminum'un (kimyon) tarımsal ürün olarak yetiştirildiği Vezirköprü İlçesi’nin çayır ve meraları
araştırma alanı olarak seçilmiştir. Sonuç olarak step kuşakta yer alan ve otlatma baskısının yüksek olduğu Çamlıca Köyü merasında
bu türe ait önemli popülâsyonlar tespit edilmiştir. Ayrıca tespit edilen bölgenin çevre ve floristik yapısı incelenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Cuminum cyminum, Samsun, Çayır-Mera, İstilacılık, Floristik kompozisyon
Evaluation of Cuminum cyminum L. Invasiveness Potential in Grassland and
Pastures of Central Black Sea Region (Samsun/TURKEY)
Abstract: In this study, Cuminum cyminum L. grown as agricultural yield in Central Blacksea Region, is evaluated in terms of
invasiveness potential, recently. Important part of animal feeding is naturally supplied from grassland and pastures. At the present
time, unconscious and over-grazing affect on quality of pastures. However, recently committed agricultural applications are lead
to gradually increase in grassland and pastures. C. cyminum (cumin) growing widely in Central Anatolia has been seen that easily
settled on ruderal areas by producing too much seeds. So, ecologically invasiveness of these species should be assessed. As
known, invasive species affect on natural vegetation of grassland and pastures and decrease forage quality. Therefore distribution
areas of C. cyminum and like species should be observed periodically and should be taken related precautions. In this study,
grassland and pastures of Vezirköprü that located on steppe zone of Samsun City and C. cynimun grown as agricultural production
are selected as study areas. As a result, an important populations belong to this species are determined in pasture of Çamlıca
Village located in steppe zone and being over-grazing. In addition, environmental traits and floristic composition of determined
areas are investigated.
Key Words: Cuminum cyminum, Samsun, Grassland-Pasture, Invasiveness, Floristic composition
Giriş
Ülkemizde olduğu gibi dünyanın birçok gelişmiş ülkesinde, çayır ve meralar hayvan yeminin önemli bir
bölümünü karşılamaktadır. Karadeniz bölgesindeki toplam çayır ve mera alanı 1.993.100 ha olup, bu alanlar
ülkemizin en verimli alanlarıdır (Ayan ve ark., 2007). Yüzyılın son çeyreğinde giderek artan küresel ısınma ve
kuraklık, dünya üzerindeki tüm yaşam formlarını etkilediği gibi, ülkemiz mera vejetasyonlarını da olumsuz
etkilemektedir. İklim değişikliği ve küresel ısınmanın neden olduğu bozulmalar, arazinin dayanıklılığını
- 28 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 4(2): 28-32, 2013
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
azaltmakta, çölleşme ve kuraklık toprağın verimliliğini düşürürken vejetasyonunda bozulmasına da yol
açmaktadır (Yavuz ve ark., 2012). Çölleşme ve kuraklık ile birleşen otlatma baskısı da mera vejetasyonlarında
bozulmayı daha da arttırmaktadır. Ülke genelinde olduğu gibi Karadeniz Bölgesi’nde de meralar ilkbahar, yaz ve
sonbaharın kritik dönemleri dikkate alınmadan mera amenajman kurallarına aykırı olarak çok erken ya da çok
geç dönemlerde aşırı derecede otlatılmaktadır.
Tüm bu çevresel ve antropojenik etkilerin yanında son zamanlarda bilinçli veya bilinçsiz olarak yapılan tarım
uygulamaları da çayır ve mera vejetasyonunu olumsuz etkilemektedir. Özellikle son zamanlarda tarımı yapılan
bazı bitki türlerinin doğallaşarak çayır ve meralık alanlarda yayıldığı gözlemlenmiştir. Doğallaşan bu bitkiler yerli
bitkilerin yer değiştirmesine neden olmakta bunun sonucunda doğal vejetasyonun korunmasına karşı önemli bir
sorun oluşturmaktadır (Scharfy, 2009).
Cuminum cyminum L. (kimyon) eskiden beri kültürü yapılan bir bitkidir. Orijini Asya olarak kabul edilen C.
cyminum Akdeniz bölgesinden Doğu Hindistan’a kadar doğal olarak yetişmektedir. Tek yıllık, otsu ve tıbbi önemi
olan C. cyminum Hindistan, İran ve diğer Asya ülkeleri için önemli bir ihraç ürünüdür (Kafie et al., 2002).
Ülkemizde Orta Anadolu'nun nadas alanlarında ekimi yapılmakta, mevcut üretiminin %90'nından fazlası başta
Konya olmak üzere Ankara ve Eskişehir illerinde gerçekleşmektedir (Kan ve Arslan, 1998). Yayılış alanları giderek
genişleyen bu tür Orta Karadeniz Bölgesi'nin iç kesimlerinde de yetiştirilmeye başlanmıştır. C. cyminum'un
yayılış alanlarının genişlemesi, doğallaşan bu türün istilacılık yönünden araştırılmasını gerektirir. Çünkü istilacı
türler, doğal türler ile doğrudan rekabete girdiği gibi, toprak süreçlerini değiştirerek yerli tür çeşitliliğini de
azaltabilir (Miki ve Kondoh, 2002; Ehrenfeld, 2003).
Türkiye florasının tekrar yazıldığı günümüzde Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı himayesinde
hazırlanan Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler) kitabına bu türünde dâhil edildiği görülmektedir (İstanbul,
2012). Sonuç olarak bu çalışma ile ülkemiz florasında artık doğal yayılışa sahip olan bu tür istilacılık yönünden
değerlendirilmiş, Samsun İli'ndeki yayılış alanları tespit edilerek ileriye dönük çayır ve meraların doğal
vejetasyon yapısının korunmasına yönelik katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Materyal ve Yöntem
Çalışma alanı Orta Karadeniz Bölgesi’nde, Samsun ili Vezirköprü İlçesi’nin çayır ve meralarını kapsamaktadır.
Çalışmanın amacına uygun olarak Vezirköprü İlçesi’nin tüm bölgelerini kapsayacak şekilde toplam 13 durak
belirlenmiştir. Popülâsyon yoğunluğunun fazla olduğu Çamlıca Köyü araştırma bölgesi olarak belirlenmiş ve
araştırma bölgesinin çevresel özellikleri tespit edilmiştir.
C. cyminum (kimyon) türü şemsiyegiller familyasından olup özellikle Konya ve çevresinde yoğun olarak
yetiştirilmektedir. Ayrıca tarımı yapılan yörelerde tahrip edilmiş alanlarda yoğun popülasyonlara sahip olması
bu türün araştırma materyali olarak seçilmesini sağlamıştır.
Çayır ve meralarının floristik kompozisyonunu belirlemek için modifiye edilmiş tekerlekli lup metodu
kullanılarak 13 durakta vejetasyon etüdü yapılmıştır (Koç ve Çakal, 2004). Vejetasyon etüdü çayır ve meralarda
hakim bitkilerin çiçeklendiği dönemde, her durakta 4 hat üzerinde toplam 400 noktada; doğu, batı, kuzey ve
güney yöneyleri esas alınarak bitki okumak suretiyle yapılmıştır. Okunan her bitki türüne ait değerler toplam
bitki sayısına oranlanarak türlerin botanik kompozisyonundaki oranları tespit edilmiştir. Mera kesimlerinde,
bitki örtüsünün toprağı kaplama oranı vejetasyon etüdü sırasında bitkiye rastlanan nokta sayısının bitki sayısına
oranlanması ile belirlenmiştir (Gökkuş ve ark., 2000). Ayrıca her bir durak için ayrıca coğrafik koordinat, rakım,
taban arazi durumu, erozyon derecesi, taşlılık, toprak derinliği ve otlatma gibi çevresel faktörler belirlenmiştir.
- 29 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 4(2): 28-32, 2013
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Bulgular
Araştırmalar sonucunda, Vezirköprü İlçesi’ne bağlı Çamlıca Köyü’nde popülasyon yoğunluğu önemli olan 21
farklı tür tespit edilmiştir. Tespit edilen türlerin kaplılık oranları aşağıdaki tabloda verilmiştir (Tablo 1). Bu
türlerden biri de C. cyminum'dur. Toplam meralık alanın %1.25’ini kaplayan bu tür toplam mera alanı dikkate
alındığında yayılış alanı oldukça önemlidir. Alanların tamamı bitki ile kaplı olmayıp %10.75 oranında çıplak
alanlar mevcuttur. Familya düzeyinde türlerin dağılışına bakıldığında buğdaygillerin %51.75, baklagillerin ise %5
oranında yoğunluğa sahip olduğu hesaplanmıştır. %35.50 oranında ise diğer familyalara ait türler
bulunmaktadır (Tablo 2).
Tablo 1. C. cyminum tespit edilen çayır ve meraların floristik kompozisyonları
Vezirköprü Çamlıca Köyü
Türler
Kaplama oranı (%)
Çıplak Alan
10.75
Aegilops ovata
9.50
Andropogon ischaemum
6.50
Brachypodium pinnatum
15.25
Carpinus betulus
1
Cirsium sipyleum
3.75
Cuminum cyminum
1.25
Cynodon dactylon
16.25
Eryngium campestre
6.75
Festuca ovina
2.50
Lolium perenne
1.75
Medicago sativa
5
Paliurus spina-christi
5
Plantago major
1.50
Sanguisorba minor
2.50
Serbus eria
2.50
Taraxacum officinalis
3.50
Teucrium chamaedrys
2
Tablo 2. C. cyminum tespit edilen çayır ve meraların familya dağılımları
Vezirköprü Çamlıca Köyü
Buğdaygiller (%)
51.75
Baklagiller (%)
5
Diğergiller (Bu ifade
doğrumu (%)
35.50
Araştırma alanı olan Vezirköprü ilçesi Çamlıca Köyü 534 m rakımlı, taşlılığın az ve toprak derinliliğinin orta
derecede olduğu ayrıca erozyon tehlikesinin ve otlatma baskısının yüksek olduğu bir meradır (Tablo 3).
Tablo 3. C. cyminum tespit edilen çayır ve meraların topoğrafik özellikleri
İLÇESİ-köyü
Vezirköprü Çamlıca Köyü
Enlem coğrafik (y)
41.093923
Boylam coğrafik (x)
35.475807
RAKIM (metre)
534
KÖYE uzaklık ( km )
1
YÖNEY
Düz
Eğim
Hemen hemen düz
Erozyon derecesi
Yüksek
Taşlılık
Çok az
Derinlik
Orta derin
Otlatma
Çok yoğun
- 30 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 4(2): 28-32, 2013
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
Tartışma
Birçok ülke doğal vejetasyon yapısını korumaya yönelik çalışmalar başlatmış ve florasına giren
yabancı/istilacı türlere yönelik önlemler almışlardır. Yine gelişmiş birçok ülke istilacı/yabancı tür envanterleri
hazırlayarak bu türlere yönelik tedbirler ortaya koymuşlardır. İstilacı/yabancı türlerin sahip olduğu yüksek
rekabet gücü doğal vejetasyon yapısının hızla değişmesine neden olmaktadır. Biyomas üretimini hızlı bir şekilde
arttıran istilacı/yabancı türler; kendine özgü hızlı büyüme oranları, yerli türlere uygun olmayan besinleri
sömürebilme (Yelenik ve ark., 2004; Dassonville ve ark., 2007) ve daha verimli besin kullanma (Fiala ve ark.,
2004; Funk ve Vitousek, 2007) gibi özellikleriyle yerli türlere göre daha avantajlıdırlar.
Bunların yanı sıra tarımı yapılan birçok bitki türü giderek doğallaşmakta ve yayılış alanlarını arttırmaktadır. C.
cyminum türü de yayılış alanlarını genişletme eğiliminde olan ve doğallaşmış bir türdür. Türün yayılışında
çevresel etkiler oldukça önemlidir. Bulunduğu yükseklikler itibariyle bu alanları step olarak tanımlamak
uygundur. Vejetasyon yapısını olumsuz yönde etkileyen diğer bir faktör ise insan kaynaklı faktörlerdir. Otlatma
baskının yüksek olması hayvan atıklarının oluşturduğu organik maddece zengin lokal alanların meydana
gelmesine neden olmaktadır. Böyle lokal alanlarda rekabet gücü yüksek olan türler özellikle de
istilacı/yabancılar hızlı bir şekilde yerleşerek çoğalırlar. Bu istilacı/yabancı bitki toplulukları altındaki organik
madde içeriğindeki artış bir çok çalışmada da belirtilmiştir (Scott ve ark., 2001; Caldwell, 2006; Fickbohm ve Zhu
2006; Heneghan ve ark., 2006; Vila ve ark., 2006). Yine böyle besin zengini alanlarda hızlı gelişen bitkilerin daha
avantajlı olduğu Daehler (2003) ve Leishman ve ark. (2007) tarafından da belirtilmiştir. Bu nedenle otlatma
baskısının yüksek olduğu alanlar, istilacı/yabancı türlerin yerleşmesi için avantaj sağlarlar.
Ayrıca çayır ve meraların botanik kompozisyonları incelendiğinde buğdaygillerin yayılış oranının yüksek
orana sahip olduğu görülmektedir. Bu oran içerisinde baklagiller familyasının oranı oldukça düşük diğer
familyalara ait türlerin oranı ise oldukça yüksektir. Çayır ve meraların kalitesinin belirlenmesinde önemli olan
baklagillerin bu alanlarda çok az yayılışa sahip olması çayır ve mera alanların geleceğini tehlikeye atmaktadır.
Sonuç
Araştırmada C. cyminum türünün yayılış gösterdiği çayır ve meralar tespit edilmiştir. İstilacı/yabancı türlerin
doğal vejetasyon yapısını tahrip ettiği düşünüldüğünde, çalışmanın önemi daha da artmaktadır. Araştırılan 13
meranın sadece 1 tanesinde C. cyminum'a ait yayılış alanlarının belirlenmesi ilk başta sevindirici olsa da, geri
kalan çayır ve meralarda önlem alınmadığı takdirde o alanlara bu türün taşınabileceği ihtimalini ortadan
kaldırmaz. Özellikle step kuşağında yer alan bölgelerde tarımı yapılan bu tür, tahrip edilmiş alanlara kolaylıkla
yerleşebilmektedir. Bu nedenle bu türün tarımı yapılırken otlatma baskısının yoğun olduğu bölgelerde uzak ya
da otlatmanın mera amenajman kurallarına göre yapılması gerekmektedir. Çünkü çayır ve meraların tek bir
türün hakim olduğu değil, çeşitli ve kaliteli yem değeri yüksek bitkilerin hakim olduğu alanlar olmasını
sağlamamız gerekmektedir.
Kaynaklar
Ayan, İ., Mut, H., Acar, Z., Başaran, U., Töngel, M.Ö., Önal Aşçı, Ö. 2007. Samsun İli Kıyı Kesiminde Yer Alan Taban Meraların Bitki Örtüsü,
Toprak Özellikleri ve Bazı Sorunlar. Türkiye VII. Tarla Bitkileri Kongresi (p. 54-57). Erzurum, Türkiye.
Caldwell, B.A. 2006. Effects of Invasive Scotch Broom on Soil Properties in a Pacific Coastal Prairie Soil. Applied Soil Ecology. 32: 149-152.
Daehler, C.C. 2003. Performance Comparisons of Co-occurring Native and Alien Invasive Plants: Implications for Conservation and
Restoration. Annual Reviews of Ecology and Evolution Systematics. 34: 183-211.
Dassonville, N., Vanderhoeven, S., Gruber, W., Meerts, P. 2007. Invasion by Fallopia japonica İncreases Topsoil Mineral Nutrient
Concentrations. Ecoscience. 14: 230-240.
Ehrenfeld, J.G. 2003. Effects of Exotic Plant Invasions on Soil Nutrient Cycling Processes. Ecosystems. 6: 503-523.
Fiala, K., Zahora, J., Tuma, I., Holub, P. 2004. Importance of Plant Matter Accumulation, Nitrogen Uptake and Utilization in Expansion of Tall
Grasses (Calamagrostis epigejos and Arrhenatherum elatius) into an Acidophilous Dry Grassland. Ekologia Bratislava. 23: 225-
- 31 -
Anadolu Doğa Bilimleri Dergisi 4(2): 28-32, 2013
(Journal of Anatolian Natural Sciences)
240.
Fickbohm, S.S., Zhu, W.X. 2006. Exotic Purple Loosestrife İnvasion of Native Cattail Freshwater Wetlands: Effects on Organic Matter
Distribution and Soil Nitrogen Cycling. Applied Soil Ecology. 32: 123-131.
Funk, J.L., Vitousek, P.M. 2007. Resource-Use Efficiency and Plant Invasion in Low-Resource Systems. Nature. 446: 1079-1081.
Gökkuş, A., Koç, A., Çomaklı, B. 2000. Çayır-Mera Uygulama Kılavuzu. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları. Erzurum.
Güner, A. 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi Yayınları Flora Dizisi 1. İstanbul-Türkiye.
Heneghan, L., Fatemi, F., Umek, L., Grady, K., Fagen, K., Workman, M. 2006. The Invasive Shrub European Buckthorn (Rhamnus cathartica,
L.) Alters Soil Properties in Midwestern US Woodlands. Applied Soil Ecology. 32: 142-148.
Kan, Y., Arslani, N. 1998. Farklı Ekim Zamanlarının Konya Yöresi Kimyon Popülasyonlarının Verim ve Bazı Özelliklerine etkisi Üzerine
Araştırmalar. Proceedings of XIIth International Symposium on Plant Originated Crude Drugs, New Trends and Methods in
Natural Products Research (p.132-137). Ankara, Türkiye.
Kafie, M., Rashed-Mohasel, M.H., Koocheki, A., Nassiri, M. 2002. Cumin (Cuminum cyminum L.) production and processing. Ferdowsi
University Press, Iran.
Koç, A., Çakal, Ş., 2004. Comparison of Some Rangeland Canopy Coverage Methods. International Soil Congress on Natural Resource
Management for Sustaiable Development (p. 41-45). Erzurum, Turkey.
Leishman, M.R., Haslehurst, T., Ares, A., Baruch, Z. 2007. Leaf Trait Relationships of Native and Invasive Plants: Community and Global-Scale
Comparisons. New Phytologist. 176: 635-643.
Miki, T., Kondoh, M. 2002. Feedbacks Between Nutrient Cycling and Vegetation Predict Plant Species Coexistence and Invasion. Ecology
Letters. 5: 624-633.
Scott, N.A., Saggar, S., McIntosh, P.D. 2001. Biogeochemical Impact of Hieracium Invasion in New Zealand’s Grazed Tussock Grasslands:
Sustainability Implications. Ecological Applications. 11: 1311-1322.
Scharfy, Deborah. 2009. Exotic plant invasions: importance of functional traits for soil characteristics and plant-soil feedback. Universität
Hohenheim. Hohenheim, Germany. 100.
Vila, M., Tessier, M., Suehs, C.M., Brundu, G., Carta, L., Galanidis, A., Lambdon, P., Manca, M., Medail, F., Moragues, E., Traveset, A.,
Troumbis, A.Y., Hulme, P.E. 2006. Local and Regional Assessments of the Impacts of Plant İnvaders on Vegetation Structure and
Soil Properties of Mediterranean Islands. Journal of Biogeography. 33: 853-861.
Yelenik, S.G., Stock, W.D., Richardson, D.M. 2004. Ecosystem Level Impacts of Invasive Acacia saligna in the South African Fynbos.
Restoration Ecology. 12: 44-51.
Yavuz, T., Sürmen, M., Töngel, M.Ö., Avağ, A., Özaydın, K.A., Yıldız, H. 2012. Amasya Mera Vejetasyonlarının Bazı Özellikleri. Tarım Bilimleri
Araştırma Dergisi. 5(1): 181-185.
- 32 -