entelektüel sermaye - Prof. Dr. Famil Şamiloğlu

http://www.familsamiloglu.net
ENTELEKTÜEL SERMAYE
Tanıtım Kopyasıdır.
http://www.familsamiloglu.net
Sevinç, Sevcan ve Aycan’a
Tanıtım Kopyasıdır.
2
http://www.familsamiloglu.net
İÇİNDEKİLER
Sayfa No:
ÖNSÖZ
GİRİŞ
7
BÖLÜM I
1.ENTELEKTÜEL BİR DEĞER OLARAK BİLGİ VE BİLGİ
YÖNETİMİ
15
2. DEĞER KAVRAMI VE DEĞER ESASLI YÖNETİM
39
BÖLÜM II
1.ENTELEKTÜEL SERMAYE KAVRAMI VE ÖNEMİ
57
2. ENTELEKTÜEL SERMAYENİN SINIFLANDIRILMASI
68
2.1. İnsan Sermayesi
71
2.2. Yapısal Sermaye
75
2.3. Müşteri Sermayesi
77
3. ENTELEKTÜEL SERMAYENİN YÖNETİMİ-GELİŞTİRLMESİ
VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
3.1. İnsan Sermayesi Yönetimi
81
88
3.2. Yapısal Sermaye Yönetimi
92
3.3. Müşteri Sermayesi Yönetimi
101
4.ENTELEKTÜEL SERMAYENİN GELİŞTİRİLMESİNDE ÖKSÜZ
BİLGİNİN VE SOSYAL SERMAYENİN ÖNEMİ
112
BÖLÜM III
1.ENTELEKTÜEL SERMAYENİN ÖLÇÜMÜ, ÖLÇÜM MODELLERİ
VE ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
1.1.Skandia Modeli
128
144
1.2. Entelektüel Sermaye Endeksi
147
1.3. Teknoloji Brokeri
156
4.4. Balanced Scorecard
2. İŞLETME BİRLEŞMELERİNDE ENTELEKTÜEL SERMAYE
160
163
3. ENTELEKTÜEL SERMAYE RAPORUNUN OKUNMASI VE
ÖRNEK OLAY İNCELEMESİ
172
SONUÇ VE GENEL DEĞERLENDİRME
189
KAYNAKÇA
202
EK:1. SYSTEMATIC YAZILIM MÜHENDİSLİK
ŞİRKETİ’NCE HAZIRLANAN BALANCED SCORECARD
227
EK:2. SYSTEMATIC YAZILIM MÜHENDİSLİK
ŞİRKETİ’NİN ENTELEKTÜEL SERMAYE RAPORU
EK 3. ENTELEKTÜEL SERMAYE ÖLÇÜM GÖSTERGELERİ
Tanıtım Kopyasıdır.
238
251
3
http://www.familsamiloglu.net
TABLOLAR DİZİNİ
Tablo1: Eski ve Yeni Ekonomi Gelenekleri
9
Tablo 2: Bilginin Araştırma-Geliştirme Kaynakları
21
Tablo 3:DEY’nin Başarılı Bir Şekilde Uygulanabilmesi İçin
Yapılması Gerekenler
54
Tablo 4: Organizasyon Bilgisinin Sınıflandırılması
117
Tablo 5: Mevcut Ölçüm Modellerinin Özellikleri
143
Tablo 6: Skandia Modelinin Entelektüel Sermaye Ölçütlerine Ait Örnekler
146
Tablo 7: Değer Yaratan Unsurların Önem Derecesi
153
Tablo 8: Finansal Hesap Sistemiyle Entelektüel Hesap Sistemi
Arasındaki Benzerlikler
Tablo 9: Systematic Yazılım Mühendislik Şirketi’nin Durum Özeti
182
183
Tablo 10: Systematic Yazılım Mühendislik Şirketi’nin Göstergelerinin
Entelektüel Sermaye Hesap Sistemine Göre Organize Edilmesi
185
Tablo11: Systematic Yazılım Mühendislik Şirketi’nin Göstergelerinden
Bazıları
186
Tanıtım Kopyasıdır.
4
http://www.familsamiloglu.net
ŞEKİLLER DİZİNİ
Şekil 1: Değer Yaratıcılarının Seviyeleri
50
Şekil 2: Edvinsson ve Sveiby’nin Entellektüel Sermaye Modelleri
70
Şekil 3: Entelektüel Sermayenin Kavramsallaştırılması
71
Şekil 4. Entelektüel Sermayenin Maddî Olmayan Varlık Grupları
88
Şekil 5: APiON Kılavuzu
110
Şekil 6: Mark W.McElroy Entelektüel Sermaye Sınıflandırması
121
Şekil 7. Sosyal Yenilik Sermayesinin Kendi Kendine Organizesi
122
Şekil 8: Entelektüel Sermaye Yaratılmasında Sosyal Sermaye
124
Şekil 9: Firmanın Piyasa Değerinin Belirlenmesinde Defter Değeri ve
Entelektüel Sermaye Bileşenleri
134
Şekil 10: Lev’in Maddî Olmayan Varlıkların Değerlerinin
Ölçümü İçin Metodolojisi
137
Şekil 11:Maddi Olmayan Varlıkların Değerinin Ölçülmesi
138
Şekil 12: Entellektüel Sermayenin Yerinin Belirlenmesi Modeli
142
Şekil 13: Değer Yaratma Endeksi
154
Şekil 14. Balance Scorecard
160
Şekil 15: Uzmanlaşmış Firma İçin Entellektüel Sermaye Kılavuzu
169
Şekil 16: Bir Entelektüel Sermaye Hesap Sistemi
181
Şekil 17: Systematic Yazılım Mühendislik Şirketinin Entelektüel
Sermaye Raporu
184
Tanıtım Kopyasıdır.
5
http://www.familsamiloglu.net
ÖNSÖZ
21. Yüzyıl bir bilgi ekonomisi, zihinsel faaliyet ve değişim yüzyılı olarak
nitelendirilmektedir. Bilgiden önce dünya, endüstri veya üretim ekonomisi üzerine kuruluydu.
Üretim ekonomisinde değer yaratıcı faktörler toprak, iş gücü, para, makine vb. fizikî
varlıklardı. Bu üretim faktörleri bir araya getirilerek ekonomi için değer yaratılmaktaydı. Bu
nedenle üretim ekonomisinde bilginin kullanımı oldukça sınırlıydı. Ancak günümüzde
ekonomik değer veya zenginlik yaratmada bilgi veya entelektüel sermaye fizikî varlıklarla
karşılaştırıldığında çok daha ağırlıklı, belirleyici ve öncelikli hâle gelmiştir.
Peter Drucker’in ifade ettiği gibi, temel ekonomik kaynağın bilgi olduğu bir bilgi
toplumuna girilmiştir. Artık bilgi ve bilgili insan kaynakları ekonominin en önemli değer
yaratıcı unsurları hâline gelmiştir.
Yirmibirinci yüzyılda iş yaşamındaki çok hızlı değişim ve dönüşümler tüm
örgütlerde köklü değişim ihtiyacı yaratmıştır. Günümüz iş yaşamı fizikî varlıklardan çok
enformasyon yatırımları, enformasyon teknolojisi, internet, e-ticaret, yazılım, markalar,
patentler, telif hakları, araştırma ve yenilikler, ürün ve süreç geliştirmeler, küresel müşteri
tabanı, evrensel ağlar ve bilgi gibi entelektüel sermaye varlıkları ile ilgilidir.
Genel olarak insan sermayesi, yapısal sermaye ve müşteri sermayesinden oluşan
entelektüel sermayenin, işletmelerin piyasa değerlerinin yüzde 80’ninden fazlasını
oluşturabilmesi, bilgi ve entelektüel sermayenin, birçok alanda olduğu gibi finans alanında da
1990’lardan itibâren ilgi çekici bir konu hâline gelmesine neden olmuştur.
Entelektüel sermayenin, işletme değerinin çok yüksek bir payını oluşturduğunun
anlaşılmaya başlanması ve mevcut finansal tabloların işletmelerin gerçek değerinin
ölçülmesinde ve raporlanmasında son derece yetersiz durumda olduğunun ortaya çıkması;
eleştirileri, araştırmaları ve arayışları da beraberinde getirmiştir.
Bu nedenle entelektüel sermayenin önemi, yönetimi, ölçümü ve raporlanması
konularındaki tartışmaların ve araştırmaların giderek artacağı beklenmektedir.
Bu kitap ülkemizde entelektüel sermaye konusundaki çalışmaların yaygınlaşmasına
dikkat çekip katkı sağlayabilirse amacına ulaşmış olacaktır.
Bu eserin hazırlanmasında yardımlarını gördüğüm araştırma görevlileri M. Faruk
Özçınar, Nurşen Akçalı, Mutlu Uygun, Kartal Demirgüneş, ile Okutman Bekir Sevinç ve
Fakültemiz çalışanı Uğur Yüksel’e teşekkür ediyorum.
Yrd.Doç.Dr. Famil ŞAMİLOĞLU
Tanıtım Kopyasıdır.
6
http://www.familsamiloglu.net
GİRİŞ
Gelecek bilimcilerin ve düşünürlerin ortak kanısı, içinde yaşadığımız dönemin
insanlık tarihindeki “en büyük” değişime tanık olduğudur1.
Değişim hiçbir yüzyılda bu kadar hızlı olmamış ve etkisini bu kadar geniş alanda
hissettirmemiştir. Çünkü, bireyler, toplumlar, ülkeler, pazarlar, rakipler, rekabet şartları,
rekabetin sınırları, müşteriler, müşterilerin ihtiyaç ve beklentileri, yaşama bakış açıları ve
yaşam tarzları, teknoloji ve teknolojinin sağladığı iletişim kolaylığı nedeniyle çevre ve daha
doğrusu dünya sürekli ve hızlı bir değişim içerisindedir2.
Bu nedenle bugünkü acımasız rekabet ortamındaki başarının sırrı devamlı dinamik
ve yaratıcı olma zorunluluğudur3.
Ekonomik, teknolojik ve sosyal alanlardaki değişim ve dönüşümler sonucu üretim,
pazarlama, finans, AR-GE gibi işletmecilik ilke ve yöntemlerinde büyük değişiklikler olmakta
ve kaynağı insan unsuru olan entelektüel sermaye büyük önem kazanmakta, müşteri işletme
faaliyetlerinin odak noktasını oluşturmaktadır4.
Giderek küreselleşen ve birbirine daha bağımlı hâle gelen işletmeler 21. yüzyılda
üretimden pazarlamaya, finansmandan, insan kaynakları yönetimine, halkla ilişkilerden ARGE’ye kadar hemen hemen tüm faaliyetlerini sanal ortamda gerçekleştirme yönünde bir yol
izlemektedirler. Nitekim, “sanal alış veriş”, “sanal bankacılık”, “sanal oyunlar”, “sanal
tasarımlar”, “sanal eğitim programları”, bu eğilimin örnekleri olarak ortaya çıkmaktadır5.
Küreselleşme modern ekonomilerde bir yandan rekabeti artıran diğer taraftan da
tekelleşmeyi hızlandıran bir süreç olarak gelişmektedir. Özellikle uluslararası rekabet, ulusal
ölçekte büyük firmaları dünya ekonomisi içerisinde küçülttükçe, bu firmalar da dünya
ölçeğinde büyümenin peşine düşmekte ve böylelikle şirket birleşmeleri ve satın almaları
eskiden olmayan boyutlara ulaşmaktadır6.
1
Erkul, H., “Değişimle Başetmek”, MESS Mercek, Yıl:1, Sayı:3, Temmuz 1996, ss.4-5.
Kurtuldu, H., M.N. Boyuk, “Değişim ve Pazarlamanın Yeni Vizyonu”, A. Kocatepe Üniversitesi, 10.Ulusal
Pazarlama Kongresi Bildiriler Kitabı, 30 Mayıs-2 Haziran 2002, s.363.
3
Uluatlı, N.,”Yeni Yönetim Teknikleri ve İşletmelerin Yeniden Yapılanmaları”, MESS, Mercek, Yıl:1, Sayı:3,
Temmuz 1996, ss.12-15.
4
Şamiloğlu, F., Küreselleşme Sürecinde Türkiye’nin Finansal Kaynak Sorunu, Gazi Kitapevi, Ankara, 2002,
s. 294.
5
Yüksel, Ö., G. Murat, “Sanal Örgütlenmeler: Enformasyon Teknolojilerinin İşletmelerin Örgüt Yapısına ve
Rekabet Gücüne Yansıması”, G.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, 3/2001, s.123.
6
Durukan, T.,“Kapitalistleşme Sürecinde Sanayileşme-Yoğunlaşma İlişkisi ve Rekabeti”, Perşembe
Konferansları, Rekabet Kurumu Ankara, Haziran 2001, s.14-15.
2
Tanıtım Kopyasıdır.
7
http://www.familsamiloglu.net
Bilgi, özellikle de stratejik içerikli bilgi, büyük küçük tüm işletmeler için son derece
önemli bir rekabet üstünlüğü unsuru hâline gelmiştir7.
T.H. Davenport ve J.C. Beck’e göre; “Yeni Ekonomi”de yaşıyoruz, bununla birlikte
aynı zamanda “İhtimam Ekonomisi”nde yaşamaktayız.
R.F. Caroll ve R.R. Tansey’e göre ise; bu çağ zekâ çağıdır. Yeni ekonomi şirketleri
hızla değişmekte olan küresel piyasalara dalgalar hâlinde hızla yeni ürünler sunmada hazırlıklı
ve çabuk olmalıdır. Başarı, entelektüel sermayeyi ve bu kıt kaynakların geliştirilmesi
yeteneğini gerektirmektedir8.
Yeni ekonomi kavramı büyük ölçüde insanların, işletmelerin, kurumların ve
devletlerin bilgiye bakışı, bilgiyi kullanışı ve bilgiye yaklaşımı ile ilişkilidir. Teknoloji
özellikle iletişim alanına getirdiği yeniliklerle yeni iş modellerinin oluşmasını sağlamış, yeni
iş modelleri ise yeni bir işletme kültürünün ortaya çıkmasına neden olmuştur. Yeni ekonomi
geleneksel ekonominin aksine fiziksel alanda değil de milyonlarca bilgisayarın birbiriyle
bağlanması sonucu oluşan ağların üzerine kurulmuştur9.
Yeni ekonomik yapı ve bilişim teknolojilerinin kullanımı, firmaların yapılarını ve
organizasyon şemalarını, istihdam profillerini, müşteri ilişkilerini, pazarlama stratejilerini
büyük ölçüde değiştirmektedir. Yeni bilginin elde edilmesi, kullanılması ve yayılmasının
kolaylaştırılması, işletmelerin çalışma yöntemlerinde önemli değişikliklere yol açmıştır10.
Yeni ekonominin temel kavramları dijitalleşme, AR-GE, küreselleşme ve köklü
değişmedir. Bu dinamiklerin esas kaynağı bilimsel araştırmalarla beslenen teknolojideki
gelişmelerdir. Bu değişimlerin hepsi birbiriyle bağlantılı ve etkileşim içerisinde gelişmektedir.
Bilgi ve iletişim teknolojisindeki baş döndürücü gelişmeler yeni ekonominin üretim,
pazarlama, teknoloji ve finans düzenini şekillendirmektedir11.
J.F. Christensen ve arkadaşlarının yeni ve eski ekonomi ile ilgili karşılaştırmaları
Tablo 1’de görülmektedir12.
7
Yıldız, Z., R. Altınışık, “Stratejik Pazarlama Planlaması Sürecinin KOBİ’lere Uygulanması KOBİ’lerde
Yeniden Yapılanmaya Yardımcı Olabilir mi?”, A. Kocatepe Üniversitesi, 10.Ulusal Pazarlama Kongresi
Bildirileri, 30 Mayıs-2 Haziran 2002, s.373.
8
Caroll R.F., R.R. Tansey, “Intellectual Capital In The New Internet Economy: Its Meaning, Measurement and
Management For Enhancing Quality”, Journal Of Intellectual Capital, Vol:1, No:4, MCB University, 2000,
p.296.
9
Kırçova, İ., İşletmeler Arası Elektronik Ticaret, İTO Yayın No:2001-32, İstanbul 2001, ss.5-7.
10
Şamiloğlu, F., a.g k., s.223.
11
A.k., ss.8-9.
12
Christensen, J.F., A. Archibugi, A. Coco, P. Cooke, “New Economy Innovation Systems”, Industry and
Innovation, Vol:8, N.3, V-Vİ, December 2001, p.269.
Tanıtım Kopyasıdır.
8
http://www.familsamiloglu.net
Tablo1: Eski ve Yeni Ekonomi Gelenekleri
Eski Ekonomi
Beceri
Endüstriyel mücadele
Sabit getiriler
Değer kıttır
Fiyatlar yükselmekte
Tekeller
Fabrika-atölyeler
Standardizasyon
Para etme
Yenilik çoğalması
Güvenirlik
Hiyerarşi
Ücretler
Yeni Ekonomi
Yaşam boyu öğrenme
Takımlar
Artan getiriler
Değer boldur
Fiyatlar düşmekte
Rekabet
Zeka
Müşteri tercihi
Yatırım
Yıkıcı yenilik
Tolerans
Dağıtma
Hisse seçenekleri
Kaynak: J.F. Christensen, A. Archibugi, A. Coco, P. Cooke: “New Economy Innovation Systems”,
Industry and Innovation, Vol:8, N.3, V-Vİ, December 2001, p.269.
Yeni ekonomi bir yandan, 90’lı yıllardaki ABD deneyimini ve bu deneyimin
enformasyon ve iletişim teknolojileriyle bağlantısını vurgularken, diğer yandan küresel
rekabet ve hızlı teknolojik gelişmelerle birlikte, artık, ekonomilerin kuralları, ilkeleri ve
kurumlarıyla bir değişim ve dönüşüm sürecine girdiğini ima etmektedir13.
B. Woods’a göre ise bir yeni ekonomi ve bir eski ekonomi yoktur, ancak değişimi
kabûl eden değişimi kabûl etmeyen şirketler gibi14.
Yeni ekonominin ne ifade ettiğini veya etmediğini gözönünde bulundurmak
önemlidir, çünkü bu kavram farklı insanlar için farklı şeyler ifade edebilmektedir. Bir ekstrem
görüşe göre, ekonomi çeşitli yönlerden esaslı olarak değişmektedir. Bu köklü değişim yeni
paradigmanın nasıl işlediğinin ve politikanın performansı nasıl etkilediğinin anlaşılması ve
analizi gereksinimini ortaya çıkarmaktadır. Aslında, bazı gözlemciler “eski” “geçersiz” arz ve
talep kavramlarının atılmasını tartışmaktadırlar. Çünkü onların artık “yeni” enformasyon
çağıyla ilgisi yoktur15.
Yeni ekonominin özü, hız olarak ifade edilmektedir. 1950’lerde dünyada yaklaşık
2000 adet kompütür varken, bugün bu sayı milyonlara ulaşmıştır.
Son on yıl boyunca, pek çok şirket müthiş bir hız savaşı stratejisine girişmiştir:
Microsoft’un ürünleri devir oranındaki yoğun artış baskılı bir rekabete yardım etmiştir.
Toyota 1990’lı yıllarda, ABD’de 54 ay boyunca süren otomobil yapımını, yeni bir model
13
Söylemez, A., “Yeni Ekonomi, Rekabet ve Rekabet Politikaları”, Perşembe Konferansları, Ankara, Haziran
2001, s.85.
14
Woods, B., “Intellectual Capital and Knowledge Management”, No:01604724, Chief Executive; New York;
Jun 2001,pp.2-3.
15
Plosser, C.I., “Does The “New” Economy Call For a “New” Monetary Policy?”, Cato Journal; Vol:21, No:2,
Washington; Fall 2001, p.169.
Tanıtım Kopyasıdır.
9
http://www.familsamiloglu.net
olarak sunarak Ford ve GM gibi ürün devrini hızlandırmasıyla piyasada büyük payı ele
geçirmiştir. Fakat şimdi hemen hemen her şirket hızlı bir şirkettir, hızını iki katına yükselterek
savaş üstünlüğü kazanmaya başlamıştır16.
2000 yılının ikinci çeyreğinde Microsoft’un piyasa değeri 600 milyar doların
üzerindeydi, fakat defter kayıtlarına göre varlıkları toplamı 45 milyar dolar, döner varlıkları
ise 22 milyar dolar civarında idi. Bu hâliyle Microsoft yeni ekonominin bir örneğidir.
Bu yeni ekonomide bir şirketin değeri, gelirleri, P/D oranları veya piyasa payı gibi
ölçütlerle değil entelektüel sermaye, örgüt kültürü, müşterî sadakati ve marka gibi unsurlarla
anlaşılmaktadır. Bu konuda son yirmi yılda, ABD şirketlerinin piyasa değeri ile defter
değerleri arasındaki farklılık benzeri görülmemiş biçimde piyasa değeri lehine artmıştır17.
Bilgisayarın ortaya çıkışı, benimsenmesi, kullanımı ve enformasyon teknolojisi her
seviyede ekonomiye, yaşantıya ve işe etkisi olan önemli bir organizasyonel olaydır18. Dijital
teknoloji, internet, telsiz telefon ve telgraf haberleşmeleri, enformasyonu ileriye taşımaktadır.
Bilgisayar teknolojisinin büyük yararının olduğu ve sonuçta her firmanın
enformasyon teknolojisini firma faaliyetlerinde ve elektronik ticaretin büyütülerek en yüksek
düzeye çıkarılmasında benimseyeceği yaygın olarak kabûl edilmektedir19.
Rekabet hızlı, kuvvetli, daha yaygın ve daha mükemmele yakın olmaya başlamıştır.
J.B. Delong ve L.H. Summers’e göre, tüketiciler kazanacak hissedarlar kaybedecektir.
Ürünler rekabet edebilmek için düşük marjlarla tedarik edilecektir20.
Yeni ekonomide, sabit maliyetler yüksektir, fakat marjinal maliyetler genellikle çok
düşüktür. Yeni ekonominin bir diğer yönü kullanıldığı zaman yok olmayan bilgi üretimidir.
Birinin tüketimi, bir başkasının aynı ürünü tüketimine engel oluşturmamaktadır. Telefonlar,
fakslar ve internet, tüm katılan kimseleri birbirlerine bağlayarak çok değerli olmaya
başlamıştır21.
16
Krell, E., “The Knowledge Race”, Training, Vol:38, No:7, Minneapolis, Jul 2001, p.40.
Barsky, N.P., “The Most Valuable Resource: Measuring and Managing Intellectual Capital”, Strategic
Finance, February 2000, pp.59-60.
18
Bkz:; Guimaraes T., Y.P. Gupta, R.K. Rainer,Jr, “Empirically Testing the Relationship Between End-User
Computing Problems and Information Center Success Factors”, Decision Sciences, 1999, pp.393-413; R.K.
Heinssen, C.R. Gloss, L.A. Knigty, “Assessing Computer Anxiety Rating Scole”, Computer’s in Human
Behavior, 1987, pp.49-59 in Latour, M.S., J.B. Hanna, M.D. Miller, R.E: Pitts, “Consumer Involvement With
Personal Computer Technology: A Multi-Swaple Analysis”, American Business Review, Vol:20, No:2, West
Haven, Jun 2002, p.1.
19
Taylor J., W. Wacker, The Five Hundred Year Delta, New York, Harper Collins, 1997 in Latour, M.S., J.B.
Hanna, M.D. Miller, R.E: Pitts, ibid, p.1.
20
Delong, J.B., L.H. Summers, “The New Economy: Background, Historical Perspective, Questions and
Speculations”, Economic Review- Federal Reserve Bank of Kansas City, Vol:86, No:4, Kansas City, Fourth
Quarter 2001, pp.39-50.
21
McTeer Jr, R.D., “Don’t Set Growth Limits for the New Economy”, Cato Journal; Vol:21, No:2,
Washington;Fall 2001, p.213.
17
Tanıtım Kopyasıdır.
10
http://www.familsamiloglu.net
Yeni ekonomide, insan sermayesi fizikî sermayenin ve entelektüel sermayenin
kuvvetli bir tamamlayıcısıdır. İnsan sermayesindeki yatırımların getirisi artmaktadır.
Enformasyon çağında insanın beyin gücüne yapılan yatırım en büyük önemi taşımaktadır22.
Yeni ekonomide kalite işareti, organizasyonların enformasyon, üretim, dağıtım ve
sıkı ilişki gibi bilgi varlıklarının toplamından ekonomik değer gerçekleştirilebilme
yeteneğidir.
Rekabete dayanmayı başarabilmek için, pek çok firma, bilgi yönetimi çabalarını
yaygın bir şekilde harekete geçirmiştir23.
Daha az radikal bir görüşe göre, ekonomi aslında teknolojik yeniliklere tepki olarak
değişmektedir. Bu değişimler ekonomik görünümü değiştirmektedir, yeni faaliyet alanları ve
endüstriler yaratmaktadır ve eskilerini dönüştürmekte veya yok etmektedir. Bu Endüstri
Devrimi gibi dinamik bir süreç olarak devam etmektedir. Arz ve talepteki önemli ilkeler ve
piyasa ekonomisinin temelleri değişmemektedir. Rekabetçi piyasalar dinamiktirler ve onların
olağanüstü yeteneği refah yaratır. C.I. Plosser’e göre; teknolojik avantajlar, arz ve talep
kavramlarının öldüğünü işaret etmemektedir, tam aksine onun dinamizmini ve gücünü
belirtmektedir24.
Bilgi birikimlerinin teknolojiyi geliştirmesi, gelişen teknolojinin üretim ve tüketimi
beslemesi değişimin hızını artırmaktadır25.
Teknolojide meydana gelen baş döndürücü gelişmeler en ileri teknoloji firmalarını
bile kaygılandırmaktadır ve bu durum firmaların stratejik hedeflerinde köklü değişiklikler
yaratmaktadır26.
Bilgi işlem teknolojisinin yönetim, üretim ve dağıtım alanlarındaki etkinliğinin
artması, işletme bazında yeni örgütsel düzenlemelere gidilmesi ve değişen tüketici talebi
karşısında üretim sistemlerinin daha esnek bir yapıya kavuşturulması bu dönüşümün en temel
özelliklerindendir. Tüketici talebi artık daha kaliteli ve üstün tasarımlı, farklılaşmış ürünlere
yönelmektedir27.
22
Delong, J.B., L.H. Summers, ibid, pp.38-45.
Gold, A.H., A. Malhotra, A.H. Segars, “Knowledge Management: An Organizational Capabilities
Perspective”, Journal Of Management Information Systems; Vol:18, No:1, Armonk; Summer 2001, p.185.
24
Plosser C.I., ibid, pp.169-170.
25
Drucker, P.F., Gelecek İçin Yönetim: 1990’lar ve Sonrası, Çev: Fikret Üçcan, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları, Ankara 1993, s.309.
26
Shearer, B., “Technology M & A: Life After the Bubble”, Mergers and Acquısitions; Philadelphia, Mar 2002,
p.1.
27
Tusan, G., M.F. Gökalp, “Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Teknoloji Sorunu ve Çözüm
Önerileri”, 21 Kasım 1993 Tarihli Dünya-Ekonomi-Politika, s.8.
23
Tanıtım Kopyasıdır.
11
http://www.familsamiloglu.net
Bilgisayar ve telekomünikasyon alanındaki hızlı gelişmeler üretim için her türlü bilgi
akışını kolaylaştırdığı gibi, zaman ve mekân kullanımında sağladığı büyük avantajlar da
üretimde etkinliği ve verimliliği artırmaktadır.
Bilgisayar tabanlı teknolojilerin etkinliği ve verimliliği sağlaması nedeniyle,
organizasyonlar, bu teknolojilerin faaliyet giderlerini ve iş gücünü azaltmaya imkân
vereceğini ummaktadırlar28.
Rekabet, işçilikte verimliliği artırır ve buna bağlı olarak uzmanlaşmadan daha çok
yarar sağlamasına katkı da bulunur, pazarın büyümesini sağlayıp verimli üreticileri ortaya
çıkarır, daha düşük maliyetlerle üretimi artırır, yeni ürünlerin piyasaya çıkmasına imkân
sağlar ve yönetimi daha iyi çalışmaya zorlayarak verimsizliği azaltıp üretkenliği geliştirir29.
İletişim teknolojileri, haberleşmenin maliyetini azaltmada ve hızını artırmada, finans
piyasaları arasındaki bağlantıların gerçekleştirilmesinde, aynı firma içinde faaliyet gösteren
birbirinden uzak üretim birimleri arasında koordinasyonu kolaylaştırmada, iletişimi
hızlandırarak ve yaygınlaştırarak rekabeti genişletmede ve artırmada, yeni ve rekabetçi üretim
ve çalışma organizasyonlarının yayılmasında önemli bir işleve sahiptir30.
Elektronik işletmecilik üretim sürecinin tedarikten müşteri ilişkileri yönetimine kadar
her alanına girmiştir. Bir işletme için elektronik ticaret, verimlilik, hız ve yeni fırsatlar ve
değer üretimi gibi üç çeşit rekabet üstünlüğü sağlamaktadır. Elektronik işletmecilik firmanın
değer zinciri faaliyetlerinin daha etkin hâle getirilmesine yardımcı olarak maliyeti düşürmekte
ve verimliliği artırmaktadır. Bilgi, küresel şirket, onun müşterileri, tedarikçileri ve diğer
ilgililer
arasında
serbestçe
dolaşabilmekte
ve
kararlar
anında
uygulamaya
konulabilmektedir31.
İşletmelerin ileri teknolojilerden maksimum seviyede yararlanabilmesi için faydamaliyet analizleri yapılarak en uygun teknolojilerle donatılması ve bilginin ekonomik olarak
kullanılması büyük önem taşımaktadır32.
28
Castle, D.K., M.Sir, “Organization Development: A Framework for Successful Information Technology
Assimilation”, Organization Development Journal; Vol:19, No:1, Chesterland; Spring 2001, p.59.
29
Carlin, W., P. Seabright, “The Importance of Competition in Developing Countries for Productivity and
İnnovation”, Background Paper for Development Report; www idei.asso.fr/Commur/Articis/Seabright/.
30
Doğanoğlu F., “Küreselleşme ve İnsan Kaynakları Yönetimi”, Öneri, M.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,
Cilt:4, Sayı:16, Haziran 2001, s.173-174 in Duncan, D., “Foreign Investment; Labour Immobility and the Pvality
of Employment”, International Labour Review, Vol:133, No:2, 1994, p.186.
31
Çavuşgil, S.T., “Extending the Reach of E-Business”, Marketing Management ,Mar/Apr Chicago 2002, pp.13.
32
Bessant, J., H. Rush: “Integrating Manufacturing”, Technology Trend Series, No:8 (Vienna, Univo, IpTc 70)
1998, p.61.
Tanıtım Kopyasıdır.
12