Stockholm Sözleşmesi ve Sözleşme Kapsamında Yasaklanan

Stockholm Sözleşmesi ve
Sözleşme Kapsamında
Yasaklanan/Kısıtlanan
Kimyasalların Türkiye’deki
Durumu
Yrd. Doç. Dr. Perihan Binnur Kurt-Karakuş
KALICI ORGANİK KİRLETİCİLER
(KOKlar)
KOKlar karbon-bazlı bileşikler olup, 4 ortak özellikleri
mevcuttur
OLUMSUZ/TOKSİK ETKİLER
> KOKlar insanlar ve diğer canlılar üzerinde toksik etki gösterirler
BİYOLOJİK BİRİKİM VE BİYOLOJİK ARTIŞ
> KOKlar çevresel ortamlarda (hava, su, sediman, toprak, bitkiler)
birikip besin zincirinde ÖZELLİKLE CANLILARIN YAĞLI
DOKULARINDA artan konsantrasyonlarda ortaya çıkarlar
DAYANIKLILIK/DİRENÇ
> KOKlar çevresel ortamlarda uzun süre bozunmadan kalabilirler
UZUN MESAFELİ TAŞINIM
> KOKlar kullanıldıkları alanlardan buharlaşarak hava akımları ile uzak
mesafelere taşınabilirler. Örneğin Kuzey ve Güney Kutup bölgesi
KOKların Çevresel Ortamlara
Karışması ve Yayılması
KOKların besin zincirinde birikmesi
İnsan ve diğer canlılar üzerindeki
etkileri
Kanser
Doğum anomalileri
Bağışıklık, gelişme ve
üreme sistemlerinin
zayıflaması
Doğurganlıkla ilgili
problemler
Hastalıklara karşı
hassasiyetin artması
Zeka üzerine etkiler
Örnek: Hormon sisteminin işleyişinin
etkilenmesi
Normal çalışan
hormon sistemi
Hormon taklidi
Hormonların
engellenmesi
Tepki
Tepki
Tepki yok
Yasaklamayı Gündeme Getiren
Gelişmeler
1962 - Rachel Carson tarafından yazılan “Silent Spring”isimli
kitap
«Silent Spring» pestisitlerin çevre
üzerine zararlı etkilerini tanımlamış
ve günümüzde mevcut olan
«ÇEVRE BİLİNCİ»nin oluşmasının
temeli olarak nitelendirilmiştir.
70’ler ve 80’ler – Pekçok ülke çevreyi korumak için ulusal ölçekli
önlemler almaya başladı
90’lar – Pekçok toplantı ve forumda KOKlarla ilgili çalışmalar
sunulmaya başladı
Yasaklamayı Gündeme Getiren
Gelişmeler
Haziran 1996 - Devletlerarası Kimyasal Güvenlik Forumu
> 12 adet KOK için acil küresel önlem alınması gerektiği bildirilmiştir
> konuyla ilgili tavsiye kararları alınmıştır.
Şubat 1997 – Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Karar
No: 19/13C
> Küresel KOK anlaşmasının şekillendirilmesi için Hükümetlerarası
KOK Değerlendirme Komitesi kuruldu
Mayıs 2001 – Stockholm Sözleşmesi Konferansı
> 129 ülkenin katılımı, 92 ülkenin sözleşmeyi imzalaması (Türkiye
dahil)
STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ
Genel Durum
2001’de imzalandı, Mayıs 2004’te
yürürlüğe girdi
2014 yılı itibari ile 179 ülke taraf
oldu, 152 ülkede yürürlüğe girdi
Amaç (Madde 1) :
“ İnsan sağlığını ve çevreyi Kalıcı
Organik Kirleticilerden korumak ”
Kategoriler:
> Grup A: Bilinçli olarak üretilen ve
yasaklanan KOKlar
> Grup B: Bilinçli olarak üretilen ve
kısıtlanan KOKlar
> Grup C: İstenmeden üretilen KOKlar
Sözleşmeye taraf olan ülkeler
KOKların azaltılması ve tamamen
ortadan kaldırılması için gerekli
önlemleri almakla yükümlüdürler
STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ
Genel Durum
12+9+1 Kimyasal
2001
2009
2010
Pestisitler
Endüstriyel Kimyasallar
Aldrin
Dieldrin
Chlordane
DDT
Endrin
Heptachlor
Mirex
Toxaphene
PCBs
Hexachlorobenzene
Hexabromobiphenyl
Chlordecone
HCHs (α-, β-, and γ-)
Pentachlorobenzene
Endosulfan
Tetra-, penta-, hexa- and hepta- bromodifenilether
Perflorooctane sulfonic acid (PFOA) and its salts
Perflorooctane sulfonil fluoride (PFOS)
Pentachlorobenzene
Yan Ürünler
PCDDs / PCDFs
α- and β- HCH
Pentachlorobenzene
STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ
Genel Durum
Grup A – Sözleşmeye taraf olan her bir ülke bu kimyasalların ortadan
kaldırılması/ kullanım/üretim ithalat ve ihracatının sona erdirilmesi için gerekli
tedbirleri almakla yükümlüdür
Grup B – Üretim ve Kullanım «geçerli sebepler» dışında yasaklanmalıdır
> Örneğin, sıtmanın yaygın olduğu
ülkelerde DDT kullanımına izin
verilmektedir
Grup C – İstem dışı yan ürün
olarak ortaya çıkan Dioksin ve
Furanların azaltılması veya
ortadan kaldırılması
STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve
TÜRKİYE
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
1940: Türkiye’de Pestisit Üretimi başladı
1957: 6968 Sayılı Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu çıkartıldı
1960lar: PCBli trafolar yurtdışından ithal edilmeye başladı
1970ler: Aldrin, dieldrin, heptaklor ve klordan yasaklandı
1980: DDT ve lindan kısıtlandı
1982: HCB yasaklandı
1985: DDT ve Lindan yasaklandı
1989: Toksafen yasaklandı
1996: PCB ve HBB yasaklandı
2001: Stockholm Sözleşmesi imzalandı
2008: Ulusal Eylem Planı oluşturuldu
2009: Ülkemiz sözleşmeye resmen taraf oldu
2014: Ulusal Eylem Planı güncellendi
STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve
TÜRKİYE
•
•
•
•
Türkiye sözleşmeyi 2001’de imzalamıştır
Ulusal Eylem Planı 2006’da hazırlanmıştır
2009
yılında
sözleşme
TBMM’de
onaylanarak yürürlüğe girmiştir
2025’e dek tüm sorumlulukları yerine
getirmekle yükümlüdür
•İlgili Bakanlıklar tarafından Avrupa Birliği
yönetmeliklerinin pek çoğu ülkemize
adapte edilmiştir
•2001’den bu yana toplumsal bilinç artırma
çalışmaları hız kazanmıştır
•Bazı Sivil Toplum Kuruluşları konu ile
yakından ilgilenmektedir
•Ulusal Eylem Planı 2014te güncellenmiştir
TÜRKİYE’DE KOK KAZALARI
Türkiye'de Ağustos 1979 yılında Ödemiş'te Folidol (paration etken maddesi) şişesi
ile zeytinyağ şişesini birarada bulunduran yaşlı bir kadının, yanlışlıkla Folidol ile
kızarttığı böreği yiyen 16 kişi zehirlenmiş ve bunların altısı (6) ölmüştür.
Türkiye’de 31
Örneğin 1973'de Kars'ın DamalENDOSÜLFAN
köyünde Folidol 3-605'i
Ağustos
saç
2009’da
ve elbise temizliğinde
kullanan 37 kişi ölmüştür
yasaklandı
1956'da Diyarbakır ve yöresinde hekzaklorobenzenle (HCB) ilaçlanmış tohumluk
buğdayı yiyen 3000 kişi zehirlenmiş, bunların 300’ü ölmüştür. Halk Tarım Kuruluşu
tarafından dağıtılan HCB'le ilaçlanmış tohumluk buğdaydan yapılan ekmekleri
yiyerek zehirlenmiştir..
Chlorpyrifos- ABD ve
Avrupa’da yasak,
Türkiyede semt
pazarlarında açık
olarak satılıyor
STOCKHOLM SÖZLEŞMESİ ve
TÜRKİYE
ATIK YAĞLARIN KONTROLÜ YÖNETMELİĞİ (Resmi Gazete Tarihi: 30.07.2008
Resmi Gazete Sayısı: 26952)
Belçika’da 1999 yılında PCB ve dioksin bulaşmış hayvan yemi nedeni ile 2500 çiftlikte
zehirlenme meydana gelmiş ve çok sayıda hayvan telef olmuştur. Bu kimyasalların yeme
bulaşması, yemin üretimi esnasında atık yap katılması nedeni ile gerçekleşmiştir
q “Bu yağlar insan sağlığı için çok tehlikeli ve sakıncalıdır.
q Atık bitkisel yağlar, gıda amacı ile kesinlikle tekrar
kullanılmamalıdır.
q Bu yağlar, hayvan yemi olarak kullanılacaksa
içerisindeki PCB, furan, PAH, dioksin ve dioksin benzeri
madde miktarına mutlaka bakılmalıdır. Kullanılmış
yağların içindeki maddeler limit değerlerini sağlıyorsa
hayvan yemi olarak kullanılmalıdır.”
Ülkemizin Acilen Çözmesi Gereken KOK Problemleri
Merkim
Endüstriyel
Ürünler Ltd.
Sti.
(Şirintepe,
Derince,
Kocaeli):
Çuval
ve
varillerde
2700
ton
HCH
Tarım Bakanlığı Ankara
Merkez
Malzeme
Müdürlüğü: 11 ton DDT,
bertaraf
işlemine
başlandı
•Incirlik Askeri
Üssü: Toprağın
100
cm
derinliğine dek
PCB kirliliği ,
5080 m2 alan
kazılarak
toprak
bilinmeyen bir
bölgeye
transfer edildi
Yasadışı Bertaraflar
Karadeniz
Bölgesi
(150 ton KOK SinopSamsun
arasında
denize atılmıştır)
UYGULAMADA KARŞILAŞILAN
SORUNLAR
> Pestisit Stokları.
Ø Stokların çevre ve insan üzerinde olumsuz etki yaratmayacak şekilde
bertarafı
Ø KOKların farklı GTIB (Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu) numaraları ile
ithalatı, bildirimlerde CAS (Kimyasal Kuramlar Servisi) numarası
kullanılmaması
> Terkedilmiş fabrikalar ve depolar
> Stokların bertarafının pahalı olması
> Resmi kurumların sorumluluk alanlarının net olarak belirlenememesi (ülkeye
kimyasal girişi kontrolünde Gümrük Bakanlığı x Çevre ve Şehircilik Bakanlığı )
> KOKların izlenmesi ile ilgili yetersiz veri tabanı
> Kimyasalla konusunda farkındalığın yüksek olmaması (Sanayici ve halk)
> Modern olmayan üretim teknolojileri (yan ürün olarak PCDD/F oluşumu)
> Ülkede KOK analizlerini yapabilecek akredite bir laboratuvarın olmaması
TÜRKİYE’DE KOK KONTROLÜ İÇİN
YAPILAN ÇALIŞMALAR
•
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
q İlgili diğer Bakanlıklar ve devlet kurumları ile işbirliği yaparak yönetmeliklerin
oluşturulması
q Konu ile ilgili yönetimsel ve toplumsal farkındalık arttırma çalışmaları
TÜRKİYE’DE KOK KONTROLÜ İÇİN
YAPILAN ÇALIŞMALAR
•
Üniversiteler
q Bilimsel Yayınlar
TÜRKİYE’DE KOK KONTROLÜ İÇİN
YAPILAN ÇALIŞMALAR
•
Üniversiteler
q Çalıştay-Bilimsel Toplantılar Düzenlenmesi
TÜRKİYE’DE KOK KONTROLÜ İÇİN
YAPILAN ÇALIŞMALAR
•
Üniversiteler
q Araştırma Projeleri
Teşekkürler…