Slayt 1 - ertan zengin

GÖK CİSİMLERİNİ TANIYALIM
Galaksilerin, yıldızların, gezegenlerin,
meteorların, asteroitlerin bulunduğu hacimli
ve kütleli gök cisimlerinin tamamının yer
aldığı boşluğa uzay denir. Uzayda bulunan
varlıkların tümü de evreni oluşturur.
Evrenin oluşumu ile ilgili en fazla kabul
gören teori Büyük Patlama (Big Bang)
teorisidir.
Uzayda gök cisimleri arasındaki
uzaklıklar çok fazla olduğundan uzunluk
ölçüsü olarak ışık yılı kullanılır. Işık boşlukta
1 saniyede 300.000 km yol alır.
1 ışık yılı = 9,46 x 1012km
2
GALAKSİLER (Gök Adalar)
Milyarlarca yıldız ve diğer gök cisimlerinin oluşturduğu
topluluğa galaksi denir. Galaksiler görünüşlerine göre
sınıflandırılırlar.
– Düzensiz galaksi
– Sarmal galaksi
– Eliptik galaksi
Dünyamızın da içinde bulunduğu Güneş
Sistemi Samanyolu galaksisinde yer alır.
Samanyolu galaksisi sarmal bir galaksidir.
Galaksi kollarından Avcı kolunda yer alır.
Samanyoluna en yakın olan galaksi
Andromeda’dır ve o da sarmaldır.
3
YILDIZLAR
Isı ve ışık kaynağı olan sıcak ve parlak gök cisimlerine yıldız denir.
Dünya’ya en yakın yıldız Güneş’tir.
Yıldızlar canlılar gibi belli bir ömre sahiplerdir. Canlılar gibi doğar, yaşar ve
ölürler.
Yıldızlar 3000oC ve 50000oC arasında sıcaklığa sahiplerdir ve sıcaklığa
göre renklere sahiplerdir.
– En sıcak yıldızlar: Mavi, Beyaz
– Orta sıcak yıldızlar: Sarı (Güneş)
– Az sıcak yıldızlar: Kırmızı
Yıldızlar öleceği zaman patlamaya uğrarlar. Patlama sonucu ya ölü
sönmüş yıldız ya da kara delik oluşur. Kara delikler kütle çekim kuvveti
çok yüksek olan gök cisimleridir. Uzayın elektrikli süpürgeleridir.
4
Yıldızların Özellikleri ve
Takım Yıldızlar
• Kendilerine ait ısı ve
sıcaklıkları vardır.
• Işıkları kesintilidir.
• Gezegenlerden büyük ve
sıcaktır.
• Gökyüzündeki konumları
sabittir.
• Takımyıldız olabilirler.
o Büyük ayı
o Küçük ayı
o Çoban
o Orion (Avcı)
• Yön buldururlar. (Kutup)
5
Kuyruklu Yıldızlar
Kuyruklu yıldızlar, yıldız değildir. Güneş’ten aldıkları ışığı
yansıtırlar. Kuyruklu yıldızların yapısında donmuş halde buzlar,
gazlar ve tozlar bulunur. Bu yüzden kirli kartopu olarak da
adlandırılırlar.
Kuyruklu yıldızlar, Güneş’in çevresindeki uzun ve geniş elips
şeklindeki yörüngelerde dolanır. Güneşe yaklaştıklarında içerdikleri
buz bir miktar erir. Buzla karışmış toz ve taş parçaları serbest kalır.
Serbest kalan gaz, su buharı ve ince tozlar güneş rüzgarıyla itilir.
Böylece kuyruklu yıldızın kuyruk kısmı oluşur.
Kuyruklu yıldızda, baş bölümü kuyruk bölümüne göre daha
parlaktır. En önemli kuyruklu yıldız Halley Kuyruklu Yıldızıdır ve 76
yılda bir Dünya’nın yakınından geçer, gözlenir.
6
Asteroitler
Güneş etrafında dönerken kendi ekseni
etrafında da dönebilen gezegenlere benzeyen gök
cisimlerine asteroit denir.
Asteroitler, Güneş Sistemi’nde, çoğunlukla
Mars ve Jüpiter arasındaki asteroit kuşağında
bulunur. Örneğin, Apollo asteroitleri Dünya’nın
yörüngesiyle kesişen yörüngelerde ilerler.
Asteroitler hareketleri sırasında yaklaştıkları
gezegenlerin çekim etkisiyle yörüngelerinden
çıkabilir. Bunun sonucunda o gezegenin çevresinde
yeni bir yörüngeye oturarak onun uydusu haline
gelebilir veya gezegen yüzeyine düşerek büyük bir
enerji patlamasına ve meteor krateri oluşumuna yol
açabilir.
7
Meteorlar
Gökyüzünde birden görünüp kaybolan,
evrenin oluşumu esnasında ve ya kuyruklu
yıldızlardan koparak uzaya saçılan, yapılarında
çeşitli maddelerin bulunduğu kayalara, gök
cisimlerine meteor denir.
Meteorlar atmosfere hızla girdiklerinde
atmosferdeki hava moleküllerine sürtünmenin
etkisiyle ısınır ve kor haline gelerek ince bir ışık
çizgisi bırakır. Atmosferden çıkan meteorlar soğur
ve kaybolur.
Bazı meteorların tamamı atmosferde
yanmaz ve yeryüzüne düşen parçaları olur.
Atmosfere girerek yeryüzüne ulaşabilen bu
meteorlara gök taşı (meteorit) denir.
Gök taşları (meteorlar), düştükleri yerlerde
hasarlara yol açabilir, çukurlar oluşturabilir.
Oluşan çukurlara gök taşı çukuru denir.
8
Gezegenler
Gezegenler, Güneş etrafında ve kendi ekseni etrafında dönen gök cisimleridir.
Gezegenler yıldızlardan farklıdır.
• Yıldızlar kendi ışıklarını üretirken, gezegenler yıldızlardan aldıkları ışığı
yansıtır.
• Yıldızların konumları birbirine göre değişmezken, gezegenlerin konumları
birbirine göre değişir. (Gezegenlerin Güneş çevresindeki hareketlerinden
dolayı gökyüzünde bulundukları konumları zamanla değişir).
• Gezegenler yıldızlardan daha soğuk ve daha küçüktür.
• Yıldızlar nokta şeklinde görünür, gezegenler yüzeysel şekilde görünür.
(Yıldızlar çok uzak oldukları için gece gökyüzünde yanıp sönen saçılmış
yapıdaki ışıklarıyla küçük nokta kaynaklar halinde görünürler. Gezegenlerin
ışıkları, yanıp sönmeden sürekli kesintisiz olarak görünür).
• Yıldızların sıcaklığı çok yüksektir, gezegenler ise soğuyup katılaşmıştır.
9
Güneş
Güneş, Güneş, gündüz görülebilen tek yıldızdır.
Güneş, 4,6 milyar yıl yaşındadır ve yaklaşık 5 milyar yıl
sonra tamamen sönecektir. Güneş, sarı – turuncu renkli bir
yıldızdır.
a) Güneş’in Oluşumu :
Güneş, canlılığın temel enerji kaynağıdır. Güneş’in ısı
ve ışık enerjisi olmadan yaşam sürdürülemez.
Güneş başlangıçta gaz ve toz bulutu idi. Bu gaz ve toz
bulutu kendi etrafında dönerken (kütle çekimi nedeniyle)
büzüldü ve bir çekirdek oluştu. Çekirdekteki yüksek sıcaklık
ve basınç nedeniyle hidrojen gazları helyum gazlarına
dönüştü. Bu dönüşme sırasında çok yüksek enerji açığa
çıktı. Bu enerji de etrafa ısı ve ışık enerjisi olarak yayıldı.
Güneş oluşurken arta kalan toz ve gaz bulutlarından
gezegenler, kuyruklu yıldızlar, gök taşları, meteorlar
oluşmuştur.
10
Güneş’in Katmanları
1) Çekirdek :
Güneş’in merkezidir. Hidrojen gazı helyuma dönüşerek büyük miktarda enerji
üretilir. Üretilen enerji ışınım bölgesine, kaynaşım bölgesine, buradan da
dağıtıcı bölgeye verilir. Sıcaklığı 20 milyon 0C civarındadır ve Dünya’dan 27 kat
daha büyüktür.
2) Işık Küre (Fotosfer) :
Çekirdekten (dalgalar halinde) gelen ışınlar nedeniyle parlak görünen
tabakadır. Sıcaklık 5500 – 6000 0C civarındadır.
3) Renk Küre (Kromosfer) :
Işık küreden sonraki tabakadır. Ancak Güneş tutulmasında görülür. Sıcaklık
10.000 – 500.000 0C civarındadır.
4) Taç Küre (Korona) :
Renk kürenin üstünde bulunan tabakadır. Ancak Güneş tutulmasında görülür
ve sıcaklık 2 milyon 0C civarındadır.
11
GÜNEŞ SİSTEMİ
12
Gezegenler…
13
14
1. Merkür
•
•
•
•
Güneş’e en yakın gezegendir.
Güneş Sistemi’nin en küçük 2. gezegenidir.
Kendi ekseni etrafında çok yavaş döner.
Atmosferi olmadığından ve kendi ekseni
etrafında çok yavaş döndüğünden gece
gündüz sıcaklık farkı çok yüksektir.
• Uydusu yoktur.
15
16
2. Venüs
• Güneş’e en yakın gezegen değildir ama, sistemin en
sıcak gezegenidir.
• Çok sıcaktır çünkü, atmosferinde yoğun karbondioksit
vardır ve bu sera etkisi yapar.
• Kendi ekseni etrafında o kadar yavaş döner ki, bir günü
bir yılından daha uzundur.
• Büyüklük olarak Dünya ile hemen hemen aynıdır bu
yüzden Dünya ile ikiz kabul edilir.
• Çok güzel göründüğünden Venüs’ Aşk Tanrısı denir.
• Uydusu yoktur.
17
18
3. Dünya
• Güneş Sistemi’nde yaşam olduğu bilinen tek
gezegen Dünya’dır.
• Atmosferinin olması gece gündüz sıcaklık farkını
azaltmakta, suyunun olması da yaşamı
sağlamaktadır.
• Şekli kutuplardan basık ekvatordan şişkindir.
• Mevsimler oluşur ve gece gündüz süresi eşit
değildir, çünkü eksen eğriliği vardır ve yörünge
düzlemine dik değildir.
• Tek uydusu Ay’dır…
19
Ay – Uydu
• Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerin bir çoğunun etrafında dönen gök
cisimlerine uydu denir.
• Dünyamızın tek doğal uydusu da Ay’dır.
• Dünya’nın çapı Ay’ın 4, kütlesi de 81 katıdır. Ay’ın yer çekimi kuvveti
Dünya’nın 1/6 sı kadardır. Ay, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır.
• Ay kendi ekseni etrafında ve Dünya etrafında dönerken; Dünya ile
birlikte Güneş’in etrafında da döner. Bu dönmede devreleri oluşur.
Ay, Güneş etrafında ve Dünya
etrafında dönerken bazı
tutulmalar meydana gelir.
a. Ay Tutulması
b. Güneş Tutulması
20
Ay – Güneş Tutulmaları
Ay, Dünya üzerindeki bütün cisimlere çekim
kuvveti uygular. Ay’a yakın bölgelerdeki sular bu
çekim etkisiyle yükselir. Ay uzaklaştığında tekrar
eski seviyesine döner. Bu olaya gelgit denir.
21
22
4. Mars
•
•
•
•
•
•
Kırmızı gezegen adıyla da bilinir.
Yer şekilleri teleskopla Dünya’dan görülür.
Dünya’ya en çok benzeyen gezegendir.
Mars Romalılarda Savaş Tanrısı anlamına gelir.
Pobos ve Deimos adında iki uydusu vardır.
Güneş Sistemi’nin en büyük dağı olan Olympus Dağı
Mars’tadır.
• Eksen eğriliği olduğundan mevsimleri vardır.
• Sıvı halde su yoktur. Az olsa da atmosferi vardır.
• Marsta bazı mikroorganizmalar olduğundan ilkel bir
hayat olabileceği düşünülmektedir.
23
24
5. Jüpiter
• Gezegenler içinde en büyük olanıdır.
• Jüpiter eski Romalılarda Baş Tanrısı’nın adıdır.
• Üzerinde hiç kara parçası bulunmaz, toz ve
gazlardan oluşur.
• Etrafında tozdan halkaları ve 16 tane uydusu
vardır. Ganimed adlı uydusu Güneş Sistemi’nin
en büyük uydusudur.
25
26
6. Satürn
•
•
•
•
Güneş Sistemi’nin 2. en büyük gezegenidir.
Eski Roma’da Bereket Tanrısı anlamına gelir.
Etrafında dev halkaları vardır.
Satürn yoğunluk olarak sudan bile hafiftir.
Çünkü yoğunluğu 0,7 g/cm3’dür.
• 17 tane uydusu vardır. En büyük uydusu
Titan’dır.
27
28
7. Uranüs
• Uranüs de Jüpiter ve Satürn gibi kendi ekseni
etrafında çok hızlı döner. Bu yüzden bu 3
gezegene kudurmuş gezegenler de denir.
• Uranüs yuvarlanan bir varil gibi yan yatmış
olarak döner.
• 11 tane halkası ve 5 tane uydusu vardır.
29
30
8. Neptün
• Gri renkli Neptün, Uranüs’e çok benzer.
• Yeryüzünden fotoğrafı çekilemeyen tek
gezegendir.
• 1989 yılında Voyager 2 Uzay aracı 147 milyon
km yaklaşıp fotoğrafını çekmiştir.
• Triton ve Nereid adında iki uydusu vardır.
31
32
9. Plüton
• Plüton mitoloji de Uhrevi Dünya’nın Tanrısı
anlamına gelir.
• Güneş’e en uzak ve en küçük gezegendir.
• Neptün’ün çekim kuvvetinden kurtulmuş bir
uydudur.
• Charon adlı uydusuyla çift gezegen olarak
adlandırılır.
Not: Nisan 1993 yılında ABD uzay bilimcileri 10.
gezegeni de keşfettiler ve adına Karla dediler.
33
Uzay Hesaplamaları
Uzayda gök cisimleri arasındaki uzaklıklar çok
fazla olduğundan uzunluk ölçüsü olarak ışık yılı
kullanılır.
Işık boşlukta 1 saniyede 300.000 km yol alır.
1 ışık yılı = 9,46 x 1012 km
Güneş Sistemi’ndeki uzaklıklar Dünya ile Güneş
arasındaki uzaklığın 1 birim kabul edildiği “astronomi
birimi” (AB) ile de değerlendirilir. Buna göre
1 AB = 149,6 x 106 km = 149,6 milyon km
34
Uzay Araştırmaları
35
36
Ünitenin Kavram
Haritası