Helinä Rautavaara Müzesi - Orpheus North Architects

BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
16
17
Helinä Rautavaara
Müzesi
JOUNI KAIPIA
16 Avlulardan birinin içe dönük vitrinleri
17 Merkezi orta kolon ve çevresi
52
Helinä Rautavaara (1928-1998) bu
hayattaki görevinin Finliler'e dünya
kültürlerinin zenginliği hakkında bilgi
vermek olduğunu söylemişti. 1950'lerde
Rautavaara, yaptığı yolucukların Seura
isimli bir aile dergisinde yayınlanan renkli
günceleri ile yakından tanınıyordu, daha
sonraları radyo programı da yapmaya
başlamış, konferanslar vermiş, sergiler
düzenlemişti.
KIŞ 2007
Rautavaara yıllar boyunca yaptığı
yolculuklarda bir çok obje topladı ve
Rautavaara'nın bu koleksiyonu sonunda
Töölö'de 3 geniş daireyi ve 2 adet eski
ticaret alanını doldurmuştu. 1990'ların
başında Rautavaara kendine ait Baga
Zombie Müzesini bu binalarda kurdu. Bu
müze Brazilya-Camdomble, Haiti-Voodoo
ve Jamaika-Rastafariyanizm gibi dinlerin
ve tarikatların birleşmesinde özelleşmiş
ve birleşme bu noktada farklı kültür
sergilerinin öncül biçimde birleştirilmesi
ile vurgulanmıştı.
Helinä Rautavaara günlük hayat, çevresi
ve bu hayatın objelerine karşı çok da
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
18
19
fazla ilgi duymuyordu, kendisi kendi
ritüellerini yaratmıştı. Antropolojistleri
kilden yapılmış olan barakaları ve arka
bahçelerini idealize ettikleri için
eleştiriyordu, kendisi ise koleksiyonunu
tamamen kendi zevki ve sezgileri
doğrultusunda oluşturuyordu.
Bu noktada bütün çeşitliliği ve bolluğu
içerisinde Baga-Zombi Müzesi hayrete
düşürecek estetik bir manifesto
sunuyordu.
koleksiyonu ve mülkleri için bir vakıf
kurmaya ve böylelikle hayatı boyunca
yaptığı işin bir etnografya müzesiyle
kalıcılığını garantilemeye karar verdi. Bir
takım uzun süreç ve olaylardan sonra örneğin müzenin Satanizm'i
yücelteceğine dair bir korku vardı- Espoo
kenti fikri kabul etti ve yeni müze
kendisine sahibi tarafından kısmen
kullanılmadan bırakılmış matbaada yer
buldu.
Bina
Matbaa tesislerinin Aarno Ruusuvuori
tarafından tasarlanan ve 1964-1967 yılları
arasında tamamlanan iki konstrüksiyon
fazı Fin endüstriyel mimarlığının zirvesini
Hastalığı ve durumunun ciddiyeti teşhis
ediltikten sonra Helinä Rautavaara,
KIŞ 2007
18 Kesit
19 Müzenin girişi
53
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
20
21
20 İlk tasarımda filtrelerden koridora süzülen ışık
oyunları
21 Çalışma arasında Mimar Jouni Kaipia' nın bir mola
anı
54
simgeler. Zekice tasarlanmış strüktür çatı
katının süspansiyonuna dayanıyor ve bu
süspansiyon matbaa koridorunun zemin
alanını düşey strüktür aralığının 27 metre
olduğu geniş bir alana çeviriyordu.
olmadan taşınmış, detaylar üzerinde pek
de düşünülmemiş ve mekan basma kalıp
9x9 modüllerden oluşturulmuştu.
Ancak Helinä Rautavaara Müzesi eski
peyzaj bürosunun 4. kata aktarılması ile
binanın en yeni kısmında
konumlandırılmıştı.
Herşeye rağmen kötü mimarlık ya da
mimari noksanlık yeni müzenin tasarımı
için kesin bir özgürlük tanımıştı. Model
Aarno Ruusuvuori'nin orjinalindeki
yaklaşımıyla oluşturulmuştu: Doğal
kuvvet ve kontrollü incelik arasındaki
denge.
Binanın bu şekilde kullanımı Ruusuvuori
mimarlığının tipik özellikleri ve kalitesini
eksiltmişti - üçüncü konstrüksüyon fazı
70'li yılların ortasında orjinal tasarım göz
önüne alınmadan ve mimarın katılımı
KIŞ 2007
Müze
İlk bakışta bir engelmiş gibi algılanan
kolon aralığı sergi salonuna hazır bir
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
22
23
24
konfigürasyon sağlamıştı. Tavandaki
alüminyum kaplamanın çıkarılmasıyla
yukarı katların mantar şeklindeki biçimi
algılanabiliyordu. Müze sergi camekanları
mantar kolonların oluşturduğu ormanın
içerisinde büyümüş küçük bir kasaba gibi
doğal biçimde düzenlenmişti. Helinä
Rautavaara müzenin dört farklı kültürü
sergileyen avlulara sahip olmasını
belirten bir anlaşma yapmıştı. Avluların
her biri kendine ait mantar kolon ağacı
çevresine kendilerini sarmış gibi
gözüküyor, dahası her ağacın altında bir
adet oturma yeri bulunuyordu. Küçük
müze camekan evleri sandıkların kaba
estetiğini taklit ederek cilalı lamine
birimlerden toplanmıştı. Amaç blokların
dış yüzeyini olabildiğince çıplak tutmaktı,
hiçbirşeyin bir bakışta ayırt edilemediği
ve hatta kaybolmanın bile denemeye
değer bir deneyim olduğu isimsiz
kasabaların görünüşü gibi...Ve burada
yapılmaya çalışan şey avlulara gizlilik ve
kişisellik de katmıştı.
Sergi
Etnografya müzelerinde kabaca iki çeşit
sergi olur: Objeler ya sanatsal çalışma
anlamında bağımsız olarak yerleştirilir ya
da taklit yerleştirmeler içerisinde
sergilenirler.
KIŞ 2007
22
23, 24
Avlular arasındaki sürprizli ana eksen
Avlulara girenleri karşılayan kolonlar
55
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
25
Helinä Rautavaara Müzesi bu ikisini de
içermiyor:
Her ne kadar müzenin sergileme
camekanları Rautavaara'nın isteğine
sadık kalınarak tematik odalar olarak
düzenlenmiş olsa da yapay
ilüstürasyonlardan mümkün olan her yolla
kaçınılmıştı. Serginin mimari elemenları
aynı rengin kullanılması suretiyle
soyutlanmış olan oturma alanları,
merdivenler ve raflardan oluşuyordu.
Deneyimin şiddeti gerçeklik -ışık, gölge
ve renkler- sayesinde vuku bulabiliyor
ancak yine de bu durum kasıtlı olarak
oluşturulmamıştı. Bu bağlamda ister
gerçek objeler isterse hediyelik kiçler
içersin bütün sergiler otantik olarak
nitelendirilebilir.
25 Rautavaara Müzesi' nin girişi, fuaye öncesi
56
Sergi alanının sadece yapay aydınlatma
ile aydınlanması gerekiyordu. Yapay
aydınlatma geceyi simgeler: Avluların
geceye özgü atmosferi tavan ve tüm ek
yerleştirmeler laciverte boyanarak
vurgulanmıştı. Gün ışığı mimarın doğal
KIŞ 2007
aracıdır, yapay aydınlatma daha az
tanıdık araçlar gerektirir. Dolayısıyla
aydınlatma tasarımcısı Kimmo Karjunen
Helinä Rautavaara Müzesi'nin
tasarımında merkezi bir rol üstlenmişti.
İstenmeyen gün ışığı mekandan
elenmeliydi ancak hiç bir mekan yoktur ki
güneş ışığına ihtiyaç duymasın: Geniş
cam duvar sıcak ve güneşli iklimlerden
adapte edilmiş bir yöntemle kaplanmıştı;
renkli plastik filmler ve delikli metal
levhalar şimdi gün ışığının belirli bir
kısmını alıp içeride hoş bir ışık oyunu
yaratıyor.
Helinä Rautavaara çelik gibi iradesi olan
bir kadındı. Kendisinin müze konseptine
dair herhangi bir konuda tartışma olmadı,
ancak zevklerdeki ayrılıklar bir çok komik
tartışmaya yol açtı. Örneğin boş duvar
yüzeyi onun için lanetlenmiş bir şeydi.
Koleksiyon her anlamda kendisini
toplayan kişiyi yansıtır, bu yüzden
kendisinin güzellik anlayışını da sergiye
katmaya karar verdik: Helinä
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
26
27
Rautavaara'nın yaşama odasının
rekonstrüksiyonunu lobinin girişine
yerleştirdik. Burada koleksiyoncunun
estetik anlayışına tamamen sadık kalındı:
Ortalama bir mimarın asla aklına
gelmeyecek birşeydi.
Helinä Rautavaara, müzesinin
tamamlandığını görmeden 1998 yılının
Şubat ayında hayata veda etti.
Vasiyetine uygun olarak küllerinin
bulunduğu kavanoz herhangi bir tartışma
olmadan müzenin girişine konuldu - bir
çok kültürde kişinin ataları ile yan yana
yaşaması olağan bir durumdur.
Dönüşüm
2006 yılında şu anda WeeGee olarak
isimlendirilen binanın tamamı kapsamlı
bir renevasyon projesinden sonra kültür
merkezi ve müze olarak kullanıma açıldı.
Bina şu anda beş müzeye ev sahipliği
yapıyor, diğerlerinin arasında Espoo
KIŞ 2007
26 Fuayede sergi sandıkları ve banko
27 Plan
57
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
28
29
28 Avlulardan birinde özel bir köşe
29 Son tasarımda sergi için kullanılan, dönen iç
duvarlar
58
Modern Sanatlar Müzesi (EMMA)
Finlandiya'nın en büyük sanat müzesi
durumunda. Tüm müzelerin ortak bir
lobiye açılması fikriyle bina da yapılan
yeni düzenleme Helina Ruatavaara
Müzesi'nin bina içerisinde başka bir yere
taşınmasına neden olmuş. Yeni mekan
bir parça küçük ancak eskisiyle az ya da
çok benzer kaliteye sahip. Kolon aralıkları
aynı, eski konfigürasyon herbirinin
ortasında kendine ait merkezi kolonu
bulunan dört avluyla tekrarlanmış. Müze
camekanları orijinalinde kütüklerden
oluşturulmuş kulübeler gibi birleşik
kontrplak elementlerden yapılmıştı.
Bunlar oldukça kolay bir şekilde
ayrılabiliyorlar ya da yeniden monte
edilebiliyorlardı, bahsi geçen kulübelerin
KIŞ 2007
parçalara ayrılıp daha sonra diğer bir
alana parça parça taşınması gibi. Mecazi
olarak binanın renavasyonu bir kasabayı
orjinal yerini terk etmeye ve daha sağlam
bir yere; hayatın daha büyük bir enerji ile
akacağı yeni bir yere taşınmasını
zorlayan büyük bir sele benziyor. Eski
bildik duvarların yeni manzarayı
çerçevelemek için dönüştürüldüğü bir
yere...
Çeviren: Gülin Şenol
Anıların Deposu
HÜSEYİN YANAR
yorum 2
Rautavaara Müzesi, daha oraya
girmeden, kırmızı, yeşil, turuncu ve sarı
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
30
31
30 Avluların arkasında geçiçi bir sergileme alanı
31 Avluların dışında ana ekseni kesen ara yol
32 Arkada esnek bölme duvarları
KIŞ 2007
59
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
33
33 Fuaye uzantısında enformasyon bölümü
34 WG Talo' nun ilk çekirdeğinin bitmiş hali
60
gibi sıcak renklerin ve onların
tonlamalarının bir araya gelmesinden
oluşan basık tavandaki renkli bir
kompozisyon ile başlar. Burası sizi
müzeye götüren aksın sonudur, çocuk
müzesinin de açıldığı uzunlamasına bir
ön fuayedir. Renklerin altından geçip
hemen sağdaki müzenin kendi fuayesine
vardığınızda, içindekilerin keşfedilmesini
bekleyen bir depoya girmiş gibi
olursunuz. Geriye doğru uzayan, hafif
ışıkların süzüldüğü koridorlarda sanki bir
depodaki sağlam, hatta kaba görünüşlü
sandıklar üst üste yığılmıştır. Kalın
suntadan yapılmış, doğal renkteki uzun
ahşap kutular ve sandıklar açılmayı
bekler gibidir. Bunların içinde ne
olduğunu merak edersiniz. Çok
geçmeden de köşelerinden zarif bir
şekilde birbirine geçerek
detaylandırıldığını anladığınız sandıkların
iç yüzlerinde oluşan başka bir alemin
varlığını hissedersiniz. Koridorlara değişik
kapılardan süzülen ışık sizi buralara
davet eder. Müzeye girmeden önce
tavanı kaplayan renkler kapıların ayrı ayrı
rengi olur. Her kapı bir iç avluya açılır.
KIŞ 2007
Avludaki her kutunun iç yüzü camlıdır.
Loş avludaki sergileme anlamlı bir şekilde
ışıklandırılmıştır. Bazı bölümlerin
önündeki ışık yavaşça avluya taşar.
Ahşap kutuların iç konturları, cam vitrinler
dışarısının aksine şeffafdır. Dışarıdaki
atmosfer ile tam bir kontrast sağlanır. İç
mekandaki hafif oynamalar hem mekana
kişilik kazandırır hem de onları mütevazı
ve sempatik hale getirir.
Beton mekanın taşıyıcılarının oluşturduğu
her avluda, merkezi bir yerde özel başlığı
ile beton bir kolon vardır. Bir başka
deyişle avluların tasarımı ve yan yana
gelişi kolonlara bağlı olarak yapılmıştır.
Merkezilik orta kolon geleneğini
düşündürür. Onun altında da ışığın delikli
düzlemin üzerinden geçerek vurduğu
yerde bir oturma bankosu tasarlanmıştır.
Bir köy meydanı ve meydanın
merkezindeki bir ağaç gibidir ve onun
üzerinde oturulacak, soluk alınacak bir
oturma yerini hatırlatır. Yukarıdaki etkili
ışık bu merkeziliği daha da belirginleştirir.
Etrafınızdaki her obje, her kutu anı
doludur. Siz de anıları saran bir avlunun
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
34
merkezindesinizdir. Bu anılar Asya,
Afrika, Orta Doğu, Latin Amerika isimli
dört bölümde, içe dönük avlularda
toplanır. Sandıkların içindekileri, sonra
avluları birer birer izleyerek, bir
serüvenden diğerine geçersiniz. Bütün
mekanın tavanı koyu lacivert ile
karartılmıştır. Bu karartma mekanı
derinleştirir ve diğer objelerin, sergi
bölümlerinin üç boyutta daha da ortaya
çıkmasını sağlar. Aynı zamanda
yukarıdan mekanı dolaşan havalandırma
borularını saklar. Planlama yukarıdan
bakıldığında bütünüyle bir kolajdır ve
içinde yürüdüğünüzde üç boyutlu
serüvenler geçidine dönüşür. Yeryüzünün
birçok yerinden toplanan özgün parçalar,
heykeller, kumaşlar, elbiseler, halılar,
biblolar, masklar ve aklınıza ne gelirse bu
kolajda bir araya gelen fragmanlardır.
Serginin içindeki sokaklar sessizdir
önceleri. Sonra köşe başları
kalabalıklaşır. Birer ikişer siluetler belirir
ve avlulardaki kalabalık giderek büyür.
Geleneksel bir köyün yerleşme dokusu
içindesinizdir. Girişteki ana fuaye bir
tarafındaki danışma bankosu ve çeşitli
bilgilerin alınabileceği mekanın
uzantısının tam ters tarafında müzenin
kuratörü Helinä Rautavaara'nın özel,
kendine özgü oturma odası ile bağlanır.
Rautavaara'nın günlük yaşamı,
mobilyaları ve devamlı yayın yapan bir
televizyon ve video ile birlikte bu kutunun
içinde sergilenir. Bir yüzü açık bu kutunun
arka yüzlerinde Rautavaara'nın
yolculuklarından resimler, gazete
küpürleri bir bant halinde çepeçevre
döner gider.
Dikdörtgen sayılabilecek mekanın dar
kenarında yer alan fuayenin giriş aksında,
uzunlamasına ana yol vardır. Bu ana
koridorun duvarları diğer koridorlar gibi
ritmik olarak ileri geri oynayan
kapalılıkların olduğu ve avlulara girilen
kapıların açıldığı ana yoldur. Sandıkların
küçük küçük oynamasına bağlı bu ritmik
kırılmalar, uzun koridorlardaki
monotonluğu iç avlularda olduğu gibi kırar
ve perspektifi derinleştirerek mekanı
sürprizli hale getirir, gölgeler yaratır. Her
avlunun etrafında aynı karakterde
çepeçevre koridorlar yer alır. Uzun yan
KIŞ 2007
kontur duvarlarındaki koridorlar ise bazı
kişisel sergilemelere ayrılmıştır.
Koridorların ve sergi salonunun
bütünündeki yer kaplaması betonun
cilalanmasıyla elde edilmiştir. Hatta bazı
yerlerde eski döşemenin izleri gözükür.
Genelde mobilya detaylarında özellikle
sandıklarda bilinçli bir kabalık [roughness]
hedeflenir. Bu kabalıkta hassas, duyarlı
detaylar vardır. Betonun aynı anlamdaki
detayları ile birliktelik oluştururlar. Uzun
dikdörtgen sergileme mekanın diğer
tarafında ise arka bölüm vardır. Burada
da, kapıları orta eksenlerinden açılarak
dönen ve büyük mekana katılan bir dizi
kapı ile ayrılan diğer ek mekanlar, geciçi
sergiler bulunur. Doğal ışıkla karşılaşılan
koridorlarda, içeri gelen ışığın
filitrelenerek mekana yansıtılması
avlulardaki kolonların altında yer alan
oturma bankosunun gözenekli örgüsü ve
oradan yere vuran ışıklarla aynı
karakterdedir. Özellikle aynı serginin yeni
yerine taşınmadan önce tasarlanmış ilk
versiyonunda, dış koridorlar cesur ışık
oyunlarına, ışık süzülmelerine sahne olur;
doğal ışık, karartılmış bir iç mekanda
61
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
35
cesur bir şekilde mekana davet edilir.
Jouni Kaipia'nın sergisinde tasarlanan
ahşap kutular, onların yan yana gelip
oluşturduğu içe dönük avlular betondan
bir odanın içerisindedir. Bu büyük beton
oda ise yine uzun bir beton binanın,
beton bir kutunun içinde yer alır.
Rautavaara'nın sergisinde bir sonraki
makalede de göreceğimiz gibi beton,
ahşabı adeta sarıp sarmalamıştır. Işık
buzla ilgili bir önceki makalede olduğu
gibi etkin bir rol üstlenir. Hatta yine bir
sonraki makalede söz konusu edilen
kilise mekanındakine benzer, betonu ve
ahşabı bir araya getiren, mekanın
vazgeçilmez bir öğesi olur.
Bu hikayede önemli bir özellik, farklı
zamanlarda biribirinden habersiz işlerini
yapan üç profesyonelin çalışmalarının
birbiri üzerine gelmesi, aynı platformda
çakışmasıdır. Helinä Rautavaara uzun
serüveninde çok sayıda yolculuk yaparak
çeşitli kültürlerden parçalar toplar.
62
KIŞ 2007
BUZ, AHŞAP VE BETON ARASINDA
37
Yapılması istenen, halihazırda birkaç
defa yer değiştiren müze için WG Talo
(WG Evi) seçilmiştir. Aarno Ruusuvuori
WG Talo'yu aslında bir matbaa, baskı
firması için tasarlamıştır. Orjinal
tasarımında, dört merkez kolonuna
yukarıdan çekerek astığı kirişleriyle uzun
açıklıklar geçer. Ruusuvuori'nin amacı
baskı makinelerine boş mekan
sağlamaktır. Ruusuvuori ikinci aşamada
adeta çekirdeğini tasarladığı binayı
uzatır. Ama üçüncü aşamada kendisine
sorulmadan inşaat mühendisine aynı
doğrultuda yeni ek yaptırılır.
Sonunda bina üç yapım aşamasıyla uzun
bir dikdörtgenler prizması hacim olarak
yeni fonksiyonunu bulur. Rautavaara
Müzesi'nin de yer alacağı Espoo Modern
Sanatlar Müzesi'ne dönüşmüştür. Binanın
restorasyonu geçtiğimiz aylarda bir başka
yerli mimar Timo Airas tarafından bitirilir.
Jouni Kaipia ise yaptığı diğer projelerin
yanında yıllarca sergi mekanları
tasarlamıştır. Rautavaara'nın bu müzenin
planlaması için seçtiği tasarımcıdır.
İşvereni Rautavaara ile heyecanlı ve
uzun tartışmalar yaparlar. Sonunda
tasarım ne yazık ki onsuz tamamlanır.
Ruusuvuori gibi Rautavaara da yoktur
artık. Ama Ruusuvuori'nin yapısında
olduğu gibi Rautavaara'nın yıllar içinde
topladıkları, Kaipa'nın tasarımında WG
Talo'nun çatısı altında bir araya gelir. Bu
binanın ikinci katında, yine Kaipa 'nın
birkaç yıl önce tasarladığı ilk yerin biraz
ilerisine taşınır. WG Talo'nun içindeki yeni
yerinde Kaipa, aynı tasarımını küçük
farklılıklarla adeta adapte eder, yeniden
yorumlar. Rautavaara'nın anıları ve farklı
kültürlerden tek tek toplayıp getirdiği
parçalar, bu yerdeki diğer anıların
üzerinde kendine yer bulur ve mekan
geçtiğimiz ay bir kez daha kapılarını onu
görmek ve izlemek isteyenlere açar.
Zaman gelmiştir. Bu farklı hikayeler
arasında Rautavaara'nın rüyası sonunda
gerçek olur: Anıları herkese açılır.
KIŞ 2007
35 WG Talo' nun iki dönemdeki genişlemesinden
sonraki son durumu
36 WG Talo' nun doğaya, ormana bakan arka yüzü
37 Çatı örtüsünün maketi
63